tripitaka_56

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 251 \" ภมรมใิ หด อกไมเสยี สี และเสอ่ื มกลนิ่ เคลาเอาแตร ส แลว บินไป แมฉ นั ใด มุนี พึงเท่ยี ว ไปในบา น ฉนั นัน้ \" ดังน้ี.เพื่อจะประกาศคุณของพระเถระเจา ใหย ง่ิ ๆ ข้นึ ไป จึงตรสั วาดกู อนภิกษทุ งั้ หลาย มิใชแ ตใ นบดั นเ้ี ทานน้ั ที่มจั ฉรยิ เศรษฐ.ีถูก โมคคัลลานะทรมาน แมใ นคร้ังกอ น โมคคัลลานะก็เคยทรมานเขา ใหรคู วามสมั พันธแหงกรรม และผลแหงกรรมมาแลว เหมือนกนั แลวทรงนาํ เอาเรือ่ งในอดีตมาสาธก ดงั ตอไปน้ี :- ในอดตี กาล ครัง้ พระเจาพรหมทตั เสวยราชสมบัติอยใู นกรุง-พาราณสี เศรษฐี ช่ืออิลลสี ะ มที รพั ย ๘๐ โกฏิ ประกอบดว ยบุรษุ โทษหลายสถาน เปน คนกระจอก งอ ย ตาเหล ไมมศี รทั ธาไมเ ล่ือมใส ตระหน่ี ไมใ หแกคนอนื่ และไมบรโิ ภคดว ยตนเองไดมีในพระนครพาราณสี เรอื นของเศรษฐีนัน้ ไดเปนเหมอื นสระโบกขรณี ท่ีรากษสยึดครอง แตม ารดาบดิ าของทา นเศรษฐีเปน ผใู หทาน เปนทานบดมี า ๗ ชัว่ ตระกลู . คร้นั อลิ ลสี ะน้นั ไดตําแหนงเศรษฐีกท็ ําลายสกุลวงษเสยี เผาโรงทาน เฆีย่ นขับไลพวกยาจก เก็บแตทรัพยเ ทานนั้ วนั หนงึ่ อิลลสี ะน้นั ไปเฝา พระราชาขณะเดินมาเรอื นของตน เห็นคนบา นนอกผหู นงึ่ เหนด็ เหนือ่ ยจากการเดินทาง ถือขวดเหลามาขวดหน่ึง นั่งบนตัง่ นอย รนิ เหลาใสจอกสาํ หรบั ดม่ื สุรารสเปร้ียวแลวดืม่ อยู แกลม ดวยแกงออมใสป ลารา นึกอยากดืม่ บาง คิดวา ถาเราจักดืม่ สรุ า เมอ่ื กําลงั ด่ืม

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 252คนเปน อันมากก็จักอยากด่มื บา ง ความสิน้ เปลอื งทรัพย ก็จกัมแี กเราดว ยอาการอยางนี.้ เศรษฐีอลิ ลีสะนัน้ อดกล้ันความอยากไว ครัน้ เวลาผา นไป ไมอาจอดกลนั้ ได เลยเปนคนตวั เหลืองเนอื้ ตวั สะพร่ังไปดวยเสนเอน็ เหมอื นใบฝา ยทแี่ กแลว . ครั้นวันหนึ่ง จึงเขาหอ งนอน เขา ไปซุกอยูทเ่ี ตยี งนอ ย ภรรยาเขา ไปลูบหลงั พลางถามวา นายทา นไมสบายเปน อะไรหรือ ? ถอยคาํท้ังหมด พึงทราบโดยทํานองท่กี ลาวแลว ในหนหลงั นัน่ แล. เมื่อภรรยากลา ววา ถาเชน นนั้ ดิฉันจะปรงุ สุราใหพอแกท า นผูเดียวเทา นั้น. เศรษฐดี ํารวิ า เม่อื ปรุงสรุ าในเรือน คนเปนอนั มากจกั ตองมุงมอง ใหไปซอ้ื มาจากรานตลาดแตไมอาจนั่งด่มื ในท่ีนี้ไดจงึ ใหเ งินไปประมาณมาสกหนึ่ง ใหไปซอ้ื เหลามาจากตลาดขวดหน่งึ ใหบ าวถอื ออกไปจากเมือง ถงึ ฝง แมน ้ํา หลบเขาสพู มุ ไมพุมหนึง่ ใหบ า ววางขวดเหลา ไวแลว กลาววา เจาไปเถดิ ใหบาวไปนง่ั เสยี ไกล รินเหลาใสจอกเรมิ่ ดื่มสรุ า. สวนบดิ าของเศรษฐี อลิ ลสี ะน้นั เกิดเปนทาวสกั กะในเทวโลก เพราะทาํ บุญท้งั หลายมีใหทานเปนตน ขณะนัน้ ทา วเธอดาํ ริวา ทานของเรายังเปน ไปอยหู รอื ไมหนอ ครั้นเห็นทานไมเปนไป และเหน็ บตุ รทาํ ลายสกุลวงษเสยี เผาโรงทาน ขับไลพวกจายก ต้งั อยูในความตระหน่ี กําลังเขา พมุ ไมด ม่ื เหลา เพียงผูเ ดยี ว เพราะกลวั วา จกั ตอ งใหแ กค นอน่ื ๆ ทรงพระดํารวิ าเราตอ งไป ขนาบ ทรมาน อลิ ลสี ะนัน้ ใหร คู วามสมั พันธแหง

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 253กรรมและผลแหงกรรม แลวใหบ าํ เพญ็ ทาน ทาํ ใหเ ขาเหมาะสมทจี่ ะเกดิ ในเทวโลก ดงั น้ีแลวเสดจ็ ลงมาสูถ่นิ มนุษย ทรงเนรมติอตั ภาพเปนคนกระจอก งอย และตาเหล เชน เดยี วกับเศรษฐีอิลลีสะ เขา ไปสพู ระนครพาราณสี หยดุ ณ ทวารพระราชนเิ วศนใหกราบทูลการทต่ี นมา เมือ่ ไดร บั พระบรมราชานญุ าตวา จงเขา มาเถดิ จึงเขา ไปถวายบงั คมพระราชาแลว ยนื อยู. พระราชามพี ระดํารัสถามวา ดูกอ นทา นมหาเศรษฐี เหตไุ ฉน ทา นจงึ มาผิดเวลาเลา กราบทลู วา ขอเดชะใตฝ า ละอองธลุ ีพระบาทปกเกลาขา พระพุทธเจา มาโดยประสงคว า ในเรือนของขาพระพทุ ธเจามีทรพั ยอยูป ระมาณ ๘๐ โกฏิ ขอพระองคไ ดโปรดใหข นมาเขาทอ งพระคลังของพระองคเ ถดิ . พระราชารบั สัง่ วา อยาเลยทา นมหาเศรษฐี ทรพั ยใ นวังของเรา มมี ากกวาทรพั ยข องทา น.เขากราบทลู วา ขอเดชะ ถาพระองคไมตอ งพระประสงค ขา -พระองคจะจา ยทรพั ยใหทานตามความพอใจ พระเจา ขา. พระราชารบั สัง่ วา ใหเถดิ ทานเศรษฐ.ี เขารับพระบรมราชานุญาตแลวถวายบงั คมพระราชา ออกไปสูเรือนของอิลลีสเศรษฐี. พวกมนุษยผ เู ปน อปุ ฏ ฐากทุกคนกพ็ ากนั แวดลอ ม แมค นหนงึ่ ทีจ่ ะสามารถรวู า ทานผนู ี้มิใชอลิ ลีสเศรษฐี ไมม ีเลย. คร้ันทา วสกั กเทวราช เขา สูเรอื นแลว ยืนทีธ่ รณดี า นในเรยี กนายประตมู าส่งั วา ผูอ นื่ คนใดมรี ปู คลา ยเราจะเขา มาดว ยกลาววา น่เี รือนของเรา พวกเจาพงึ เฆี่ยนหลงั คนน้นั แลว ไล

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 254ไปเสีย แลวข้นึ สปู ราสาทนงั่ เหนอื อาสนะอันโออา ใหเชิญภรรยาทา นเศรษฐมี าหา แสดงอาการอยา งทา นเศรษฐีไมมผี ดิ กลาววานางผูเ จริญเราใหทานกันเถิด. ภรรยา บตุ ร ธดิ า และทาสกรรมกรไดย ินถอ ยคําของทา วเธอน้นั แลว พากนั กลา ววา ตลอดกาลนานเห็นปานนี้ ความคดิ ทจี่ ะใหทานไมมีเลย แตว นั น้ดี มื่ สรุ าแลว เกิดใจดีอยากใหท านเปน แน ทีนั้น ภรรยาทา นเศรษฐีจงกลา ววา ทา นเจาคะ เชญิ ทานใหตามพอใจเถิด. ทา วเธอกลา ววา ถา เชน นัน้ เธอจงเรียกคนตีกลองมา ใหน ํากลองไปเทยี่ วตีประกาศทว่ั พระนครวา ผทู ต่ี อ งการเงนิ ทอง แกวมณีและมกุ ดาเปนตน จงพากนั ไปสูเรือนของอิลลีสเศรษฐี คนตกี ลองไดกระทาํ อยางน้ันแลว มหาชนตา งพากนั ถอื ภาชนะมีกระเชากระทอเปน ตน ไปชมุ นุมกันทีป่ ระตูเรือน. ทา วสักกะทรงใหเปด หองอันเต็มไปดวยรตั นะ ๗ ประการหลายหอง กลา ววาเราขอใหแ กพ วกทา น พวกทานจงพากันขนเอาไปจนพอตอ งการเถดิ มหาชนพากันขนทรัพยออกไปกองไวทีพ่ ้นื โถง บรรจุลงภาชนะทน่ี าํ มาจนเตม็ แลว จึงพากันไป. ฝายมนุษยชาวชนบทคนหน่งึ เทียมโคคขู องอิลลีสเศรษฐีท่รี ถของทานนนั่ แหละ บรรทกุ เต็มไปดวยรัตนะ ๗ ประการออกจากพระนครเดนิ ไปตามทางหลวง ขับรถไปไมห า งพมุ ไมนน้ัขบั ไปพลาง กลา วถงึ คณุ ของทานเศรษฐีไปพลางวา เจาพอ คณุเอย ทานอิลลสี เศรษฐี จงมชี วี ติ อยูถงึ รอยปเ ถดิ คราวนเ้ี รา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 255ไมตอ งทําการงานเลย้ี งชีพไปจนตลอดชวี ติ แลว เพราะอาศัยทาน รถนก่ี ข็ องทาน โคคกู เ็ ปนของทานเหมือนกัน แกว ๗ ประการก็ในเรอื นของทาน มารดาเลากม็ ิไดใ ห บดิ าก็มไิ ดให เราไดเพราะอาศัยทานแท ๆ. อลิ ลสี เศรษฐี ฟง เสยี งนนั้ แลว เกดิ กลัวหวาดผวาฉกุ ใจคดิ วา คนผูน้ีเอาช่อื ของเรามากลา วอางถึงเรือ่ งนี้ ๆพระราชาพระราชทานทรพั ยของเราแกช าวโลกเสยี ละกระมงัหนอ ? โผลอ อกจากพมุ ไม จาํ โคและรถได กลาวตวาดวา เฮยไอบ าวชาติชว่ั โคกข็ องกู รถกข็ องกู พลางวง่ิ ไปจับโคท่ีสายตะพาย คหบดกี ็ลงจากรถกลาววา เฮย ! ไอบ าวชั่ว ทา นอลิ ลสี -เศรษฐีใหท านแกค นทั้งเมือง มงึ เปนอะไรเลา พลางว่ิงไปหาทบุ ท่ีตนคอ เหมือนฟาฟาด แลวดึงรถมาขับตอไป ฝา ยทา นอลิ ลีสเศรษฐลี ุกขึน้ งนั งก ปดฝุน แลว ว่ิงไปยดึ รถไวอีก. คหบดีกล็ งจากรถ จิกผมใหกม ลงถองดวยศอก จับคอเหว่ยี งไปทางที่มาแลว ก็หลีกไป พอโดนเขาอยางน้ี ความเมาสุราของทานเศรษฐีก็หายเปนปลิดทง้ิ . งก ๆ เงิ่น ๆ เดนิ ไปทปี่ ระตูนเิ วศนอยา งรวดเรว็ เหน็ มหาชนพากนั ขนทรพั ยไป กต็ ะโกนวา พอ คณุนี่มนั เรอื่ งอะไรกัน พระราชารบั สั่งใหม ารมุ ปลน ทรัพยข องขาหรือไร ? แลวไปจับคนน้ัน ๆ ไว คนทีถ่ กู จับกช็ ว ยกนั ประหารจนลม ลงใกลเทา นัน่ เอง เศรษฐีเจบ็ ปวดหนกั มุง จะเขา เรอื นพวกเฝาประตูพากันรอ งวา เฮย ไอค ฤหบดีตวั รา ย มึงจะเขา ไปไหน ? พลางหวดดว ยเรียวไผ จับคอไสออกไป เศรษฐีคดิ วา

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 256คราวน้เี วนพระราชาแควน ใครอน่ื ทจี่ ะเปนที่พํานักของเราไมมีแลว ไปสูร าชสาํ นัก กราบทลู วา ขา แตพ ระองคผูสมมติเทพพระองคส ่งั ใหค นปลน เรอื นของขาพระองคห รือพระเจา ขา ?พระราชารบั ส่ังวา ทา นเศรษฐี เราไมไดใ หปลน ทา นนัน่ แหละมาหาเราบอกวา ถาพระองคไมท รงรบั ไว ขาพระองคจักใหทรัพยของขาพระองคเปนทาน ใหคนเท่ียวตีกลองปา วรองในพระนคร แลว ไดใหทานมิใชห รอื ? เขากราบทูลวา ขอเดชะขา แตพ ระองคผ สู มมติเทพ ขาพระองคมไิ ดมาสูสํานักของพระองคเลย พระองคไมทรงทราบความทข่ี าพระองคเ ปนคนตระหน่ีหรือพระเจา ขา ขา พระองคไมย อมใหแ มห ยดนํ้ามนั ดว ยปลายหญาแกใคร ๆ ขา แตพ ระองคผ สู มมติเทพ ขอไดทรงพระกรุณาโปรดเรยี กคนท่ใี หทานนนั้ มา ทรงพจิ ารณาเถิด พระเจาขา. พระราชารบั สัง่ ใหเ รียกทาวสักกะมา ความแปลกกันของคนท้งั สอง พระราชากท็ รงทราบไมไดเ ลย พวกอํามาตยก ็ไมทราบ ทา นเศรษฐผี ูต ระหนกี่ ราบทูลวา ขาแตพระองคผ สู มมตเิ ทพพระองคทรงจาํ ไมไดห รอื พระเจาขา ขา พระองคเปน เศรษฐีคนนี้มิใชเ ศรษฐี. พระราชารับสง่ั วา เราจาํ ไมไ ด ยงั มใี ครทพี่ อจะจาํ ทานไดบ า งเลา ? กราบทลู วา ภรรยาของขาพระองคซ ิพระเจาขา. มีพระกระแสรบั สั่งใหภ รรยาเขา เฝา แลว ตรสั ถามวา สามขี องเธอคนไหน ? นางกราบทลู วา คนน้พี ระเจาขาแลวไดย นื ใกลทา วสักกะนนั่ เอง เรียกบุตรบิดา ทาส กรรมกร

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 257มาถาม ทุกคนพากันยืนในสาํ นักของทาวสักกะท้งั นน้ั . ทานเศรษฐีกลบั คดิ ไดวา ท่ศี ีรษะของเรามีปมุ อยู ผมปด ไวมดิ ชิด มแี ตชา งกลั บกคนเดียวเทาน้นั ทรี่ ปู มุ น้ัน ตอ งกราบทูลใหเ รียกชา งกัลบกมา. คดิ ดงั นี้แลว จึงกราบทูลวา ขา แตพ ระองคผูสมมตเิ ทพชา งกลั บกคงจาํ ขาพระองคได โปรดทรงพระกรณุ าเรียกเขามาเถิด พระเจา ขา . กใ็ นครัง้ น้นั พระโพธสิ ัตวไ ดเ ปน ชา งกัลบกของทานอิลลสี เศรษฐี พระราชามพี ระกระแสรับส่ังใหเ รียกทานมาตรัสถามวา จําอิลลสี เศรษฐไี ดไหม ? ชางกัลบกกราบทูลวา ขาแตพ ระองคผ สู มมตเิ ทพ ขาพระองคตรวจดศู ีรษะแลวคงจาํ ไดพ ระเจา ขา . ตรัสวา ถาเชน น้นั ทา นจงตรวจดูศรี ษะของคนทง้ั สองเถดิ . ทนั ใดน้นั ทา วสักกะก็บนั ดาลใหเ กิดปมุ ขนึ้ ที่ศรี ษะ. พระโพธสิ ัตวตรวจดศู ีรษะแมของคนทง้ั สองก็เห็นปุม (เหมือนกนั ) จึงกราบทลู วา ขา แตมหาราชเจา ท่ีศรี ษะของตนท้งั สอง ตางมปี มุ อยเู หมอื นกนั ในทา นทง้ั สองนี้ขาพระองคมอิ าจจาํ ได ถึงความเปนตวั อิลลสี ะสกั คนเดียว แลวกลาวคาถานี้ ความวา :- คนท้งั สอง เปนคนกระจอก คนทงั้ สอง เปนคนคอ ม คนทง้ั สองมนี ยั นตาเหล คนท้ังสองมี ปุม เกิดที่ศรี ษะ ขา พระองคช ต้ี วั อิลลีสะไมไ ด ดงั น.้ี