tripitaka_56

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 309 บทวา น ชาตเุ มติ ความวา ทา นผนู ้นั ยอ มไมถ ึงคอื ไมตองมาสโู ลกนี้ ดว ยสามารถแหง ปฏิสนธใิ หม โดยแนนอนทเี ดยี ว. พระบรมศาสดาทรงแสดงธรรมแกพราหมณด วยพระ-คาถาน้ี ดวยประการฉะนี้ แลวทรงประกาศสจั ธรรม เม่อื จบสจั จะ พราหมณกบั บตุ ร ดํารงอยูในโสดาปตตผิ ล. พระศาสดาทรงประชุมชาดกวา บดิ าและบุตรในครัง้ น้นั ไดมาเปนบิดาและบุตรคนู ้ีแหละ สวนดาบสไดม าเปนเราตถาคต ฉะนีแ้ ล. จบ อรรถกถามังคลชาดกท่ี ๗

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 310 ๘. สารมั ภชาดก วาดวยการพดู ดี พดู ชวั่ [ ๘๘ ] \"พงึ เปลงแตว าจาดี เทานนั้ ไมพ งึ เปลง วาจาชัว่ เลย การเปลงวาจาดีสาํ เรจ็ ประโยชนได เปลงวาจาชั่ว ยอ มเดอื ดรอน\" จบ สารมั ภชาดกที่ ๘ อรรถกถาสารมั ภชาดกที่ ๘ พระศาสดาเม่อื ทรงอาศัยพระนครสาวตั ถี ประทบั อยูณ พระเชตวันมหาวหิ าร ทรงปรารภโอมสวาทสิกขาบท ตรัสพระธรรมเทศนาน้ี มคี าํ เร่มิ ตนวา กลฺยาณเมว มุ เฺ จยยฺ ดังน.ี้ แมเ รอ่ื งทัง้ สอง ก็เปน เชน เดียวกบั เรือ่ งทก่ี ลา วไวแลวในนนั ทวสิ าลชาดก ในหนหลงั . (แปลกแตว า ) ในชาดกน้ี พระ-โพธสิ ตั วเสวยพระชาติเปนโคทรงกําลัง ชื่อ สารมั ภะ ของพราหมณผูหนึ่ง ในพระนครตกั กสิลา. พระศาสดาตรัสเร่อื งในอดีตน้แี ลวครั้นตรัสรูพ ระสมั โพธญิ าณแลว ตรัสพระคาถานี้วา :- \" พงึ เปลง แตวาจาดี เทา นั้น ไมพึงเปลง วาจาช่ัวเลย การเปลง วาจาดสี าํ เรจ็ ประโยชนได เปลงวาจาชัว่ ยอมเดอื ดรอ น \" ดังน.ี้

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 311 บรรดาบทเหลานนั้ บทวา กลฺยาณเมว มุ เฺ จยยฺ ความวาบคุ คลพงึ เปลง คือพึงแถลงไดแก พึงกลา วถอ ยคําทพ่ี น จากโทษ ๔ช่อื วา ถอ ยคาํ ดงี าม คอื ไมมโี ทษเทา นน้ั . บทวา น หิ มุ เฺ จยยฺ ปาปก  ความวา ไมพ ึงเปลง คําช่วัคือคําลามก ไดแ กคาํ อนั ไมเปนท่ีรัก ไมเปน ทพี่ อใจของคนอ่ืน ๆ. บทวา โมกฺโข กลฺยาณยิ า สาธุ ความวา การเปลง วาจาดีเทาน้ัน ยังประโยชนใหส าํ เรจ็ คอื เปน ความดีงาม เปนความเจรญิ ในโลกน้ี. บทวา มุตฺวา ตปปฺ ติ ปาปก ความวา ครัน้ เปลง คือแถลงไดแ กก ลาวคําช่ัว คอื คําหยาบแลว บคุ คลนน้ั ยอมเดือดรอน คอืเศราโศก ลาํ บาก. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนาน้มี า ดวยประการฉะนี้แลว ทรงประชุมชาดกวา พราหมณใ นครั้งนน้ั ไดม าเปนอานนทพราหมณีไดเ ปนอุบลวรรณา สวนโคสารัมภะ ไดมาเปนเราตถาคต ฉะนแี้ ล. จบ อรรถกถาสารมั ภชาดกที่ ๘

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 312 ๙. กหุ กชาดก วา ดว ยดาบสเจาเลห  [๘๙] \" นอยหรอื ถอ ยคาํ ของเจา ชา งสละสลวย พูดจานา นับถอื จริง ๆ เจาของใจในวัตถุเพยี ง เสน หญา แตเ ม่ือขโมยทองรอ ยแทง ไปไมข องใจ เลยนะ \" จบ กหุ กชาดกท่ี ๙ อรรถกถากหุ กชาดกท่ี ๘ พระศาสดา เมอ่ื ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ ารทรงปรารภภิกษุผูม กั หลอกลวงรปู หนึ่ง ตรสั พระธรรมเทศนาน้ีมคี าํ เรม่ิ ตนวา วาจาว กริ เต อาสิ ดงั น้.ี เร่ืองการหลอกลวง จักปรากฏแจง ในอทุ ทาลชาดก. ในอดตี กาล ครั้งพระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบตั ิอยูในกรุง-พาราณสี ชฎิลโกงผหู นง่ึ เปนดาบสหลอกลวง อาศัยอยูใ นหมูบา นตําบลหนง่ึ กฎุ ม พคี นหนงึ่ ชว ยสรางศาลาในปาใหด าบสนั้นใหดาบสอยูในบรรณศาลา ปรนนิบตั ิดว ยอาหารอนั ประณตีในเรอื นของตน เขาเช่อื ดาบสโกงน้นั วา ทา นผูน้เี ปนผูมีศลีนาํ เอาทองพนั แทง ไปยงั ศาลาของดาบส ฝง ไวใ นแผน ดนิ เพราะ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 313กลัวโจร กลาววา ขาแตพระคณุ เจา ผเู จริญ พระคุณเจา พึงดแู ลทองนี้ดวย. ครั้งน้ัน ดาบสกลา วกะเขาวา คณุ ! การพดู แบบนี้แกพ วกที่ไดน ามวา บรรพชติ ไมส มควรเลย ข้นึ ชื่อวา ความโลภในส่ิงของของผูอน่ื ของพวกเราไมม เี ลย เขากลา ววา ดีละ พระ-คุณเจาผเู จรญิ เชื่อถอ ยคําของดาบส แลว หลกี ไป ดาบสชัว่ คิดวาเราอาจเลีย้ งชพี ดว ยทรัพยม ีประมาณเทาน้ไี ด ลว งไปไดส อง-สามวนั ก็ยักเอาทองนัน้ ไปไว ณ ทหี่ นงึ่ ระหวา งทาง ยอ นมาเขาไปยังบรรณศาลา พอวนั รุง ข้นึ ทําภัตกิจในเรอื นของกฎุ มพีแลวกลา วอยางน้วี า ผูมอี ายุ พวกเราอาศัยทานอยนู านแลว ความพัวพันกนั กับพวกมนษุ ยย อ มมี กธ็ รรมดาวา ความพวั พนั เปนมลทินของบรรพชติ เพราะฉะนน้ั อาตมาจะขอลาไป แมกฏุ ม พีจะออนวอนแลว ๆ เลา ๆ กไ็ มปรารถนาจะกลบั ครงั้ นัน้ กุฎมพีจงึ กลา วกะดาบสวา เม่ือเปน เชนนี้ กน็ มิ นตไ ปเถดิ พระคณุ เจา -ขา ดังน้ีแลว ตามไปสง จนถงึ ประตบู านแลว จงึ กลับ ดาบสเดนิไปไดห นอ ยหนง่ึ คิดวา เราควรจะลวงกฎุ มพีน้ี กเ็ อาหญาวางไวระหวางชฎา ยอนกลบั ไป กฏุ ม พถี ามวา พระคุณเจาผเู จรญิพระคณุ เจา กลบั มาทําไม ขอรบั ? ตอบวา ผูมีอายุ หญา เสนหน่ึง เก่ียวชฎาของฉนั ไป จากชายคาเรอื นของพวกทาน ขึ้นชือ่ วา อทนิ นาทาน ไมส มควรแกบ รรพชิต อาตมาจึงรีบนาํ มนักลบั มา กุฎมพกี ลาววา จงท้งิ มันเสีย แลว นมิ นตไ ปเถิดครบัเสอื่ มใสวา พระดาบสไมถอื เอาส่งิ ของ ๆ ผอู ่ืน ซง่ึ แมเพยี ง

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 314เสน หญา โอ พระคุณเจาของเรา เครงครัดจริง ดงั นีก้ ราบแลวสงพระดาบสไป. ก็ในครง้ั น้ันพระโพธสิ ัตว ไปยงั ชนบทชายแดนเพือ่ ตองการสง่ิ ของ อาศยั พกั แรมในบา นกุฎมพี ทานฟง คําของดาบสแลวคดิ วา ดาบสรายผนู ้ี จักตอ งถอื เอาอะไร ๆ ของกุฎมพีน้ีไปเปนแน จงึ ถามกฎุ มพวี า กอนสหาย ทา นไดฝ ากฝงอะไร ๆไวใ นสาํ นักของดาบสนนั้ มหี รอื ไม ? กฎุ มพตี อบวา มอี ยสู หายเราฝากฝงทองไว ๑๐๐ แทง . พระโพธสิ ตั วกลาววา ถา เชน นน้ัทานจงรบี ไปตรวจตราดทู องน้ันเถดิ เขาไปบรรณศาลาไมเหน็ทองนน้ั รบี กลับมาบอกวา ทองไมม ี สหาย. พระโพธสิ ัตวบอกวาทองของทานผอู ่นื ไมไ ดเ อาไปดอก ดาบสรา ยนน้ั คนเดียวเอาไปมาเถิด เรามาชว ยกนั ติดตามจับดาบสน้ัน แลวรีบตามไป จบัดาบสโกงได ทบุ บาง เตะบาง ใหนําเอาทองมาคนื แลวจับไว.พระโพธิสตั วเหน็ ทองแลวกลา ววา ดาบสนี่ขโมยทอง ๑๐๐ แทงยงั ไมข องใจ ไพลม าขอ งใจในเรื่องเพียงเสนหญา เมือ่ จะติเตียนดาบสนน้ั กลา วคาถานี้ ความวา :- \" นอยหรอื ถอยคําของเจา ชา งสละสลวย พูดจานานับถอื จริง ๆ เจาของใจในวัตถุเพียง เสน หญา แตเ มอื่ ขโมยทองรอยแทง ไป ไมต องใจ เลยนะ \" ดังน้ี.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 315 บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา วาจาว กริ เต อาสิ สณหฺ าสขลิ ภาณโิ น ความวา เมอ่ื ทา นกลาวคาํ ออนหวานนานับถอื อยูอยา งนวี้ า การถือเอาสิง่ ของท่เี จาของไมไดใหแ มเ พียงเสนหญากไ็ มควรแกพวกบรรพชิต ดงั นี้ ถอ ยคําของทา นน้นั ออ นหวานนอ ยอยูเมอื่ ไร อธิบายวา คําพูดของทานนนั้ เกลยี้ งเกลาแท ๆ. บทวา ตณิ มตฺเต อสชชฺ ติ โฺ ถ ความวา ดกู อ นชฎิลโกงทา นทาํ ความราํ คาญ (เครง) ในเสน หญาเสนเดียว ดตู ิดใจขอ งใจเกาะเก่ยี วเสียจริง ๆ แตเมอื่ ทานขโมยทอง ๑๐๐ แทงนี้ ชางไมติดใจ ชางหมดขอ ขอ งใจเลยทเี ดยี ว. พระโพธิสตั ว คร้ันติเตียนดาบสน้ัน ดว ยประการฉะน้ีแลวก็ใหโ อวาทแกดาบสวา ดูกอนชฎิลโกง ทานอยา ไดท ํากรรมเห็นปานน้ี ตอ ไปอีก ดงั น้แี ลว กไ็ ปตามยถากรรม. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนานี้มาแลว จึงตรสั วาดูกอ นภิกษุท้ังหลาย มิใชแตในบดั นีเ้ ทา นน้ั ทีภ่ กิ ษุน้เี ปน ผหู ลอกลวงแมใ นกาลกอน กไ็ ดเ ปน ผหู ลอกลวงแลวเหมือนกนั ดงั นี้แลวทรงประชุมชาดกวา ดาบสโกงในคร้งั น้นั ไดมาเปนภิกษุหลอกลวงในคร้งั น้ี สวนบรุ ษุ ผเู ปน บัณฑิต ไดม าเปนเราตถาคต ฉะนแ้ี ล. จบ อรรถกถากหุ กชาดกท่ี ๙

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 316 ๑๐. อกตัญูชาดก วาดวยผลของคนอกตัญู [๙๐] \" ผูใดอนั ทา นทาํ ดีใหกอ น ทําประโยชน ใหกอ น แตไ มร ูจ ักคุณผนู นั้ เมือ่ มกี จิ การเกดิ ข้ึน ภายหลัง ยอ มไมไ ดผ ูชว ยเหลอื \" จบ อกตัญชู าดกท่ี ๑๐ อรรถกถาอกตญั ูชาดกท่ี ๑๐ พระศาสดา เมื่อประทับอยู ณ พระเชตวนั มหาวิหารทรงปรารภทา นอนาบิณฑกิ เศรษฐี ตรัสพระธรรมเทศนานี้มคี าํ เรมิ่ ตน วา โย ปุพเฺ พ กตกลฺยาโณ ดังน้ี. ไดยนิ วา เศรษฐีชาวปจ จนั ตชนบทผหู น่ึง ไดเ ปนอทิฏฐสหาย(สหายผูยงั ไมเ คยพบกัน) ของทานอนาถบิณฑกิ ะ กาลครงั้ หนึ่งเศรษฐีนนั้ บรรทกุ เกวียน ๕๐๐ เลม เตม็ ไปดวยสิง่ ของทีเ่ กดิ ขึ้นในปจ จนั ตชนบท กลาวกะพวกคนงานวา ไปเถิดทา นผูเจรญิทงั้ หลาย ทานทง้ั หลายจงนาํ ของสิ่งน้ไี ปสพู ระนครสาวัตถี ขายใหแ กม หาเศรษฐอี นาถบณิ ฑิกะ สหายของเราดว ยราคาของตอบแทน แลว พากันขนของตอบแทนมาเถดิ . คนงานเหลาน้ันรับคาํ ของทา นเศรษฐีแลว พากนั ไปสูพ ระนครสาวัตถี พบทาน

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 317มหาเศรษฐอี นาถบณิ ฑิกแลว ใหบรรณาการ แจง เรื่องน้นั ใหทราบแมท านมหาเศรษฐเี ห็นแลวกก็ ลาววา พวกทานมาดีแลว จดั การใหท่ีพกั และเสบียงแกค นเหลานน้ั ไตถ ามความสขุ ของเศรษฐีผูเ ปนสหาย รบั ซือ้ ภณั ฑะไว แลว ใหภ ณั ฑะตอบแทนไป คนงานเหลาน้นั พากนั ไปสูปจจนั ตชนบท แจงเนอ้ื ความนั้นแกเศรษฐีของตน ตอ มาทานอนาถบณิ ฑิกะ กส็ งเกวียน ๕๐๐ เลมอยางน้ันแหละ ไปในปจ จันตชนบทนน้ั บา ง พวกมนุษยไปในปจ จันตชนบทนน้ั แลว นําบรรณาการไปมอบใหทา นเศรษฐีปจ จันตชนบทเศรษฐีน้ันถามวา พวกเจามาจากที่ไหนเลา คร้นั พวกคนเหลานัน้บอกวา มาจากพระนครสาวัตถี สํานกั อนาถบิณฑกิ ะผเู ปน สหายของทาน ก็หวั เราะเยาะวา คาํ วา อนาถบณิ ฑกิ ะ จักเปนช่อื ของบุรษุ คนไหน ๆ ก็ได แลวรับเคร่อื งบรรณาการไว สงกลับไปวาพวกเจาจงไปกันเถดิ มิไดจ ัดการเรื่องทพี่ กั และใหเสบียงเลยคนเหลา นนั้ ตองขายสงิ่ ของกันเอง พากันขนสงิ่ ของตอบแทนมาพระนครสาวตั ถี ลวนแจงเรื่องน้นั แกเ ศรษฐี. อยตู อ มา เศรษฐีชาวปจ จนั ตชนบทสงเกวยี น ๕๐๐ เลม อยางน้นั แหละ ไปสูพระนครสาวตั ถีซา้ํ อีกครัง้ หนง่ึ พวกมนษุ ยน อ มนําบรรณาการไปพบทานมหาเศรษฐี ฝา ยพวกคนของทานอนาถบณิ ฑิกเศรษฐีเห็นพวกนัน้ แลว กลา ววา ทานขอรบั พวกผมจักกาํ หนดที่พักอาหาร และเสบียงของพวกนนั้ เอง แลวบอกใหพวกน้นั ปลดเกวียนไวใ นทเี่ ชน นนั้ ภายนอกพระนคร กลาววา พวกทา นพากันอยู

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 318ที่นี่เถิด ขาวยาคแู ลภตั ร และเสบยี งสาํ หรบั พวกทา น ในเรอื นของพวกทานจักพอมี แลว พากันไปเรยี กพวกทาสและกรรมกรมาประชุมกัน พอไดเ วลาเที่ยงคืน ก็คมุ กันปลนเกวยี นท้ัง ๕๐๐ เลมแยง เอาแมก ระท่ังผานุง ผาหม ของตนเหลา นนั้ ไลโคใหห นไี ปหมดถอดลอเกวยี น ๕๐๐ เลมเสยี หมด วางไวทแ่ี ผน ดิน แลวขนเอาแตล อเกวียนทั้งหลายไป พวกชาวปจ จันตชนบท ไมเ หลอื แมแตผา นุง ตา งกลวั พากันรีบหนไี ปสูป จจนั ตชนบท ฝายคนของทานเศรษฐี พากนั บอกเรอื่ งนนั้ แกท า นมหาเศรษฐี. ทานมหาเศรษฐีคิดวา บดั นีม้ เี ร่อื งนาํ ขอ ความที่จะกราบทูลแลว จึงไปสํานักพระบรมศาสดา กราบทูลเรื่องราวท้ังหมดต้งั แตต น พระศาสดาตรัสวา ดูกอนคฤหบดี เศรษฐชี าวปจจันตชนบทนนั้ เปนผมู ีปกติประพฤติอยางนี้ ในบัดนเี้ ทานัน้ กห็ ามไิ ด แมใ นกาลกอ นก็ไดมีปกติประพฤติเชน นี้มาแลว เหมือนกัน อนั ทา นเศรษฐีกราบทลูอาราธนา จึงทรงนาํ เอาเร่อื งในอดตี มาสาธก ดังตอไปน้ี :- ในอดีตกาล คร้งั พระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยใู นกรุงพาราณสี พระโพธิสัตวไ ดเ ปน เศรษฐีมสี มบตั มิ ากในพระนคร-พาราณสี เศรษฐชี าวปจจนั ตชนบทผหู นงึ่ ไดเ ปนอทิฏฐสหายของทา น เรื่องอดีตทงั้ หมด เปนเหมอื นกับเรือ่ งในปจจุบนั น่นั แหละ(แปลกกันแตวา ) พระโพธิสตั วเ มอ่ื คนของตนแจงใหท ราบวาวันนีพ้ วกผมทํางานชือ่ นี้ ดังนีแ้ ลว กก็ ลาววา พวกน้ันไมร ูอ ุปการะ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 319ท่ีเขาทําแกตนกอน จึงพากนั ไดร ับกรรมเชน น้ใี นภายหลงั เพ่ือจะแสดงธรรมแกบรษิ ัทที่ประชมุ กัน จงึ กลาวคาถานี้ ความวา \" ผูใ ดอันทานทาํ ดีใหกอน ทําประโยชน ใหกอ น แตไมรูจ ักคุณผนู น้ั เมื่อมกี จิ การเกิดขึ้น ภายหลงั ยอมไมไดผ ชู ว ยเหลือ \" ดังน.ี้ ในคาถานนั้ ประมวลขออธบิ ายไดด ังนี้ :- บรรดาชนมีกษัตริยเปน ตน บุรุษผูใ ดผูห น่ึง มคี วามดี อนั บคุ คลอื่น คอื มีอปุ การะอันทานผอู ่ืนกระทาํ ใหก อน คือทีแรก มีประโยชนอนัคนอ่นื กระทําให คอื มีผูช วยเหลอื ทํากิจการใหสาํ เรจ็ ไดกอนมิไดร ูสํานึกคณุ งามความดี และประโยชนท ี่ผูอ นื่ กระทาํ ไวใ นตนนัน้ เลย ผนู ้ันเม่อื กจิ การของตนเกดิ ข้ึนในภายหลงั ยอ มหาคนชวยทํากิจการน้ันใหไมไ ด. พระโพธิสตั วแสดงธรรมดว ยคาถาน้ี ดว ยประการฉะนี้แลว กระทําบญุ ท้ังหลาย มใี หท านเปนตน แลว กไ็ ปตามยถากรรม. พระศาสดาทรงนาํ พระธรรมเทศนานีม้ าแลว ทรงประชุมชาดกวา เศรษฐีชาวปจ จันตชนบทในครัง้ นั้น ไดมาเปนเศรษฐีปจจนั ตชนบทคนนแี้ หละ สวนพาราณสีเศรษฐไี ดมาเปน เราตถาคต ฉะน้ีแล. จบ อรรถกถาอกตัญชู าดกท่ี ๑๐

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 320 รวมชาดกท่ีมใี นวรรคน้ี คือ ๑. สรุ าปานชาดก ๒. มิตตวินทชาดก ๓. กาฬกณั ณชิ าดก๔. อตั ถสั สทวารชาดก ๕. กมิ ปกกชาดก ๖. สีลวมิ ังสนชาดก๗. มังคลชาดก ๘. สารัมภชาดก ๙. กหุ กชาดก ๑๐. อกตญั ู-ชาดก จบ อปายิมหวรรคท่ี ๙

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 321 ๑๐. ลติ ตวรรค ๑. ลติ ตชาดก วา ดว ยลูกสกาอาบยาพิษ [๙๑] บุรษุ กลนื ลกู สกาอันเคลือบดว ยยาพษิ อยา งแรงยังไมร ตู ัว ดูกอ นเจา คนราย เจา นกั เลง ชวั่ จงกลนื เถดิ จงกลนื กินเขาไปเถิด ภายหลัง ผลรา ยจกั มแี กเ จา. จบ ลิตตชาดก ที่ ๑ อรรถกถาลติ ตวรรคท่ี ๑๐ อรรถกถาลติ ตชาดกท่ี ๑ พระศาสดา เมื่อประทับอยู ณ พระเชตวันมหาวหิ ารทรงปรารภการบรโิ ภคปจจยั ทมี่ ิไดพ ิจารณา ตรสั พระธรรมเทศนานี้ มีคําเรม่ิ ตนวา ลติ ฺต ปรเมน เตชสา ดงั น้.ี ไดย นิ มาวา ในกาลนนั้ พวกภกิ ษไุ ดป จจัยมีจวี รเปนตนโดยมากไมไ ดพิจารณา แลวบริโภค ภิกษเุ หลาน้นั ผไู มไดพิจารณาปจจยั ๔ แลวบริโภค โดยมากจะไมพนจากนรกและกาํ เนดิ สตั วดริ ัจฉาน. พระศาสดาทรงทราบเหตนุ ัน้ ตรัสธรรมกถาแกภิกษุทัง้ หลาย โดยปรยิ ายเปน อันมาก ตรสั ถงึ โทษ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 322ในการไมพิจารณาปจ จยั แลว ใชส อย ตรสั วา ดกู อนภกิ ษทุ ง้ั หลายธรรมดาภกิ ษุไดร บั ปจจยั ๔ แลว ไมพจิ ารณาบริโภคไมค วรเลยเพราะฉะนน้ั จาํ เดมิ แตน้ี พวกเธอตอ งพิจารณาแลวจึงคอ ยบริโภคเม่ือทรงแสดงวิธพี จิ ารณา ทรงวางแบบแผนไว โดยนยั มีอาทวิ าดกู อ นภิกษุทั้งหลาย อนงึ่ ภกิ ษุในธรรมวินัยนี้ พจิ ารณา โดยแยบคายแลว จึงใชส อยจีวร ฯลฯ เพ่อื ตอ งการปกปด อวยั วะทีน่ า ละอายแลวตรสั วา ดกู อ นภิกษทุ ัง้ หลาย การพิจารณาปจ จัย ๔ อยา งน้ีแลวบรโิ ภค ยอ มสมควร ข้ึนชอ่ื วา การไมพจิ ารณาแลว บริโภคเปน เชน กับบริโภคยาพษิ ทร่ี ายแรงยงิ่ ใหญ ดว ยวา คนในครั้งกอ นไมพิจารณา ไมรูโ ทษ บรโิ ภคยาพษิ ผลที่สุดตองเสวยทุกขใหญห ลวง ดงั นี้แลว ทรงนาํ เอาเรือ่ งในอดตี มาสาธก ดังตอไปน้ี :- ในอดีตกาล คร้งั พระเจา พรหมทัตเสวยราชสมบตั ิอยใู นกรุงพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ กิดในตระกูลมโี ภคะมาก ตระกูลหนึ่ง เจรญิ วัยแลว เปน นักเลงสกา คร้นั เวลาตอ มามนี ักเลงสกา-โกงอีกคนหน่ึง เลนกับพระโพธิสตั ว เมื่อตนเปน ฝายชนะก็ไมทําลายสนามเลน แตในเวลาแพ กเ็ อาลกู สกาใสเสยี ในปากกลาววา ลกู สกาหายเสยี แลว พาลเลิกหลีกไป. พระโพธสิ ตั วทราบเหตขุ องเขา คิดวา ชางเถิด เราจักหาอบุ ายแกเผ็ดในเร่อื งน้ีดงั นแ้ี ลว รวบเอาลูกสกาไป ยอ มดว ยยาพิษอยา งแรงในเรือนของตน แลว ตากใหแหง บอ ย ๆ ครง้ั แลว นาํ เอาลูกสกาเหลา น้นัไปสสู ํานกั ของเขา กลาววา มาเถิดเพอื่ น เราเลน สกากันเถิด.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 323เขารบั คาํ วา ดลี ะเพื่อน จัดแจงสนามเลน เลน กับพระโพธิสัตวเรอื่ ยไป พอเวลาตนแพ ก็เอาลูกสกาลกู หนงึ่ ใสปากเสีย คร้ันพระโพธิสัตวเ ห็นเขาทาํ อยา งนั้น เพื่อจะทว งวา กลืนเขาไปเถิดภายหลงั เจาจกั รวู า นมี้ นั ช่อื น้ี จงึ กลา วคาถาน้ี ความวา \"บุรุษกลืนลูกสกาอนั เคลอื บดวยยาพษิ อยา งแรง ยังไมรตู วั ดกู อนเจา คนราย เจา นกั เลง ช่ัว จงกลืนเถดิ จงกลนื กนิ เขาไปเถิด ภายหลัง ผลรา ยจกั มแี กเจา \" ดังน้ี. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ลติ ตฺ  ความวา ลูกสกาที่เคลอื บไวแลว ยอ มไวแ ลว. บทวา ปรเมน เตชสา ความวา ดว ยยาพษิ อันรายแรงสมบรู ณดว ยฤทธเ์ิ ดชอนั สงู . บทวา คิล แปลวา กลืน. บทวา อกขฺ  แปลวา ลกู สกา. บทวา น พุชฺฌติ ความวา ไมรูตวั วาเม่อื เรากลืนลูกสกานี้อยู ชอื่ วาตอ งกระทาํ กรรมน.้ี บทวา คลิ เร ความวา กลนื เถิดเจาคนรา ย. พระโพธสิ ัตวก ลา วยํา้ ซ้ําเตอื นอีกวา คิล จงกลืน. บทวา ปจุ ฉฺ า เต กฏก ภวิสสฺ ติ ความวา เม่ือเจา กลืนลูกสกานไี้ ปแลว ภายหลงั พิษอนั รายแรงจักมี.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 324 ขณะเม่ือพระโพธิสตั วก ําลังพดู อยูน่นั แหละ เขาสลบไปแลว ดว ยกําลงั ของยาพษิ นยั นต ากลับ คอตก ลม ฟาดลง พระ-โพธิสตั วคิดวา ควรจะใหช ีวิตเปนทานแมแกเขา จึงใหย าสาํ รอกที่ปรุงดว ยโอสถจนสํารอกออกมา และใหก ินเนยใส นํ้าออย นํา้ ผง้ึและน้าํ ตาลกรวด เปน ตน ทําใหหายโรค แลวสั่งสอนวา อยา ไดกระทาํ กรรมเหน็ ปานน้ีอีก ดังน้ีแลว กระทาํ บญุ มที านเปนตนไปตามยถากรรม. พระศาสดาทรงนําพระธรรมเทศนาน้มี าแลว ตรัสวาดูกอ นภิกษทุ งั้ หลาย ขึ้นชอ่ื วาการไมพจิ ารณาแลว บรโิ ภค ยอ มเปนเชนกับการบริโภคยาพษิ อนั ตนเคยกระทําไว แลวทรงประชมุ ชาดกวา นักเลงผเู ปนบณั ฑิตในกาลนน้ั ไดม าเปนเราตถาคต สวนนักเลงโกง จะไมก ลาวถงึ ในเร่ืองนี้ เหมือนอยา งผใู ดไมปรากฏในกาลนี้ ผนู นั้ กไ็ มก ลา วถงึ ในเรื่องทั้งปวง ฉะนีแ้ ล. จบ อรรถกถาลติ ตชาดกท่ี ๑

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 325 ๒. มหาสารชาดก วา ดวยลกั ษณะของผทู ่ีเหมาะสมกบั เหตุการณ [๙๒] \"ยามคับขันยอ มปรารถนาผูกลา หาญ ยามปรึกษาการงาน ยอ มปรารถนาคนไมพูด- พลาม ยามมีขา วน้าํ ยอ มปรารถนาคนอันเปน ทรี่ กั แหงตน ยามตองการเหตผุ ล ยอ มปรารถนา บัณฑิต\" จบ มหาสารชาดกที่ ๒ อรรถกถามหาสารชาดกท่ี ๒ พระศาสดาเมอื่ ประทบั อยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงปรารภพระอานันทเถระ ตรสั พระธรรมเทศนาน้ี มีคาํ เริ่มตนวา อุกกฏเ สูรมิจฉฺ นฺติ ดังน้ี. สมัยหนึง่ เหลา พระสนมของพระเจาโกศลคิดกนั วา ขึ้นช่อื วา การเสดจ็ อุบัตแิ หง พระพทุ ธเจา เปน สภาพหาไดย ากการกลับไดเกดิ เปน มนษุ ย และความเปน ผูม ีอายตนะบริบรู ณเ ลากห็ าไดยากเหมอื นกัน อนงึ่ พวกเราแมจ ะไดพ บความพรอ มมลูแหง ขณะซงึ่ หาไดย ากนี้ ก็ไมไ ดเ พื่อจะไปสูพระวหิ าร ฟง ธรรมหรือกระทาํ การบูชา หรือใหท านตามความพอใจของตนได ตอง

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 326อยูกนั เหมือนถกู เกบ็ เขาไวใ นหบี พวกเราจกั กราบทูลพระราชาใหทรงพระกรณุ าโปรดนมิ นตพระภิกษรุ ปู หนง่ึ ซึ่งสมควรแสดงธรรมโปรดพวกเรา จักพากนั ฟง ธรรมในสํานกั ของทานขอใดทีพ่ วกเราตอ งศกึ ษา กจ็ ักพากนั เรียนขอ นน้ั จากทา น พากันบาํ เพ็ญบญุ มใี หทานเปนตน ดวยประการอยางน้ี การไดเฉพาะซ่งึ ขณะน้ขี องพวกเรา จกั มีผล พระสนมเหลานน้ั แมท ้ังหมด พากนัเขา เฝา พระราชา กราบทูลเหตุทค่ี บคิดกัน พระราชาทรงรบั สัง่วาดีแลว ครัน้ วันหนึ่ง มพี ระประสงคจ ะทรงเลน อทุ ยาน รับส่ังใหเรียกนายอุทยานบาลมาเฝา ตรัสวา เจา จงชาํ ระอทุ ยานนายอทุ ยานบาล เมื่อจะชําระอุทยาน พบพระศาสดาประทับน่งัณ โคนไมตน หน่งึ รบี ไปสูร าชสาํ นัก กราบทูลวา ขา แตพระองคผูสมมติเทพ อทุ ยานสะอาดราบรน่ื แลว กแ็ ตว า พระผมู ีพระภาคเจาประทบั นง่ั ณ โคนไมตน หน่ึงในอุทยานนัน้ พระเจา ขา. พระราชาตรสั วา ดีแลวสหาย เราจกั ไปฟง ธรรมในสํานักของพระศาสดาเสด็จขน้ึ ราชรถทรง อันประดบั แลว เสด็จไปสพู ระอทุ ยาน ไดเสด็จไปสูส าํ นักของพระศาสดา. ก็ในสมยั นัน้ อบุ าสกผเู ปนพระอนาคามีผูห นึง่ ชอ่ื วาฉัตตปาณี น่ังฟงธรรมอยูใ นสาํ นักของพระศาสดา. พระราชาเห็นฉตั ตปาณีอุบาสกแลวเกดิ ระแวง ประทับหยุดอยคู รูห น่ึงแลวทรงพระดาํ รวิ า ถา บุรุษผนู ้เี ปน คนชว่ั ละก็คงไมน ง่ั ฟงธรรมในสํานักของพระศาสดา ชะรอยบุรุษผนู จ้ี ักไมใชคนช่วั แลว

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 327เสดจ็ เขาเฝา พระศาสดา ถวายบังคมแลวเสด็จประทับนงั่ ณสวนขางหนงึ่ อุบาสกมิไดกระทําการรับเสด็จ หรอื การถวายบงั คม ดว ยความเคารพในพระพุทธเจา ดว ยเหตุน้ัน พระราชาจงึ ไมทรงพอพระทยั ฉัตตปาณอี ุบาสก. พระศาสดาทรงทราบความทพ่ี ระราชาไมทรงพอพระทัยอบุ าสก จงึ ตรัสคุณของอุบาสกวามหาบพิตร ผนู เี้ ปน อุบาสก. เปนพหสู ตู คงแกเรียน ปราศจากความกําหนัดในกาม พระราชาทรงพระดําริวา พระศาสดาทรงทราบคุณของผใู ด ตอ งเปน คนไมต ่าํ จึงตรสั วา อบุ าสกทานตอ งการสงิ่ ใด กค็ วรบอกได อบุ าสกรับสนองพระดาํ รสั วาดแี ลว พระเจาขา . พระราชาทรงสดับพระธรรม ในสํานักของพระศาสดาแลว ทรงกระทาํ ปทกั ษิณพระศาสดา แลว เสด็จกลบั ไป. วันหน่งึ พระราชาทรงเปดพระแกล ประทับยนื ณ ปราสาทช้นั บน ทอดพระเนตรเห็นอบุ าสกน้ัน บรโิ ภคอาหารเยน็ แลวถือรมเดนิ ไปสพู ระเชตวัน กร็ ับสง่ั ใหร าชบรุ ุษไปเชิญมาเฝาแลวตรัสอยา งน้วี า อบุ าสก ไดย ินวา ทา นเปน พหสู ตู พวกหญิงของเรา ตองการจะฟง และตอ งการจะเรียนธรรม พึงเปน การดีหนอ ธรรมดาคฤหัสถทงั้ หลาย ไมเหมาะสมทจ่ี ะแสดงธรรมหรือบอกธรรมในพระราชสถานฝา ยใน เร่ืองน้นั เหมาะแกพ ระ-ผเู ปน เจา ท้ังหลายเทา นน้ั พระเจาขา . พระราชาทรงพระดาํ รวิ าอุบาสกนีพ้ ูดจรงิ ทรงสงทา นไป รบั ส่งั ใหหาพระสนมมาเฝามีพระดาํ รสั วา ดูกอ นนางผูเจรญิ เราจะไปสูสาํ นกั พระศาสดา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 328กราบทูลขอภกิ ษรุ ูปหน่งึ เพอื่ แสดงธรรมและบอกธรรมแกพวกเธอในพระมหาสาวกทง้ั ๘๐ องค เราจกั ทลู ขอองคไ หนด.ี พระสนมทัง้ หมดปรึกษากนั กราบทูลถึงพระอานนทเถระผูเปน คลังพระ-ธรรมองคเดียว พระราชากเ็ สด็จไปสสู ํานกั พระศาสดา ถวายบังคมแลวประทบั ณ สวนขางหนึ่ง พลางกราบทลู อยางนีว้ าขาแตพ ระองคผ ูเจริญ พวกหญงิ ในวังของหมอ มฉัน ปรารถนาจะฟงและเรยี นธรรมในสาํ นักของพระอานนทเถระ จะพงึ เปนการดหี นอพระเจาขา ถา พระเถระพงึ แสดงธรรม พงึ บอกธรรมในวังของหมอ มฉนั พระศาสดาทรงรับคาํ วา ดแี ลว มหาบพิตรแลว ตรัสสัง่ พระเถระเจา จาํ เดิมแตน ้นั พระสนมของพระราชาก็พากันฟง และเรยี นธรรมในสาํ นกั ของพระเถระเจา. ภายหลังวนั หน่ึง พระจฬุ ามณีของพระราชาหายไป. พระ-ราชาทรงทราบความทีพ่ ระจฬุ ามณนี ั้นหายไป ทรงบงั คบั พวกอาํ มาตยว า พวกเจา จงจบั มนุษยผ รู บั ใชภายในท้ังหมด บังคบัใหนําจฬุ ามณีคนื มาใหไ ด พวกอํามาตยส บื ถามพระจฬุ ามณีต้ังตนแตมาตคุ าม กไ็ มไ ดความ ทาํ ใหมหาชนพากนั ลาํ บาก ในวันนั้น พระอานันทเถระเจาเขาสพู ระราชวัง พวกพระสนมเหลา นนั้ กอ น ๆ พอเห็นพระเถระเจา เทานัน้ กพ็ ากันรา เรงิ ยนิ ดีต้ังใจฟง ตงั้ ใจเรยี นธรรม หาไดก ระทาํ อยางน้นั ไม ทุก ๆ คนไดพ ากนั โทมนสั ไปทวั่ หนา ครัน้ พระเถระถามวา เหตไุ รพวกเธอจึงพากนั เปน เชน น้ี ในวนั นี้ กพ็ ากนั กราบเรยี นอยางนี้วา ขา แต

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 329พระคณุ เจา ผูเ จริญ พวกอํามาตยกลา ววา พวกเราจกั คน หาพระจุฬามณขี องพระราชา พากนั จบั พวกมาตคุ ามไว ทาํ ใหคนใชส อยขา งในลาํ บากไปตาม ๆ กัน พวกดฉิ นั ก็ไมท ราบวาใครจักเปนอยา งไร ? เหตุนัน้ พวกดิฉนั จึงพากนั กลมุ ใจเจาคะพระเถระกลาวปลอบพวกนางวา อยา คดิ มากไปเลย ดังนี้แลวไปสสู ํานกั พระราชา น่ังเหนืออาสนะทจี่ ดั ไว ถวายพระพรถามวามหาบพิตร ไดทราบวา แกว มณขี องมหาบพิตรหายไปหรอื ?พระราชารับส่งั วา ขอรับ พระคณุ เจา ผเู จรญิ . ถวายพระพรวา ก็มหาบพิตรไมทรงสามารถจะใหใ ครนาํ พาคืนไดห รอื ขอถวายพระพร ? รบั สง่ั วา พระคณุ เจาผูเจริญ ขาพเจา ส่งั ใหจ ับคนขางในทกุ คน ถงึ จะทําใหลาํ บาก ก็ยังไมอาจใหน ํามาได ขอรบั . ถวายพระพรวา มหาบพิตร อบุ ายที่จะไมต อ งใหม หาชนลาํ บาก แลวใหเ ขานํามาคืน ยังพอมอี ยู ขอถวายพระพร. รบั สั่งวา เปน อยา งไร พระคุณเจา ? ถวายพระพรวา บณิ ฑทานซิ มหาบพติ ร. รับสัง่ ถามวา บณิ ฑทานเปน อยา งไร ขอรบั ? ถวายพระพรวา มหาบพิตรมีความสงสัยคนมปี ระมาณเทาใด ก็จบั คนเหลานั้นเทา น้ัน แลว ใหฟอนฟาง หรอื กอ นดนิไปคนละฟอ น หรอื คนละกอน บอกวา เวลาย่ํารงุ ใหน ําฟอ นฟางหรือกอ นดนิ นมี้ าโยนทิ้งไวท ่ีตรงโนน ผใู ดเปนคนเอาไป ผนู ้ัน

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เอกนิบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 330จักซุกจฬุ ามณไี วในฟอ นฟางหรอื กอนดนิ นน้ั นํามาโยนไว ถาพากันเอามาโยนใหในวนั แรกทเี ดยี ว นัน่ เปน ความดี ผไิ มนํามาโยนให กพ็ ึงกระทําอยา งนั้นแหละตอ ไป แมในวันทส่ี องทสี่ ามดวยวธิ ีน้ีมหาชนจกั ไมต อ งพลอยลาํ บากดว ย จกั ตอ งไดแกวมณีดวย ขอถวายพระพร คร้ันถวายพระพรอยางนีแ้ ลว พระเถระเจาก็ถวายพระพรลาไป. พระราชาไดรับสง่ั ใหพ ระราชทาน โดยนยั ท่ีพระเถระเจาถวายพระพรไวตลอด ๓ วัน ไมมใี ครนาํ แกวมณมี าคืนเลย ในวันท่ี ๓ พระเถระเจา ก็มาถวายพระพรถามวา มหาบพติ ร ใครเอาแกวมณีมาโยนใหแลวหรอื ? รับส่งั วา ยังไมม ใี ครนาํ มาโยนใหเลย ขอรบั . ถวายพระพรวา ถาเชน นัน้ มหาบพติ รจงโปรดรับสง่ั ใหตั้งตมุ ใหญไ วใ นท่กี าํ บังในทองพระโรงใหญน ่นั แหละ ใหตักนํ้าใสใหเ ต็ม ใหว งมา น แลว รับส่งั วา พวกมนุษยทีร่ บั ใชขา งในทุกคนและพวกสตรี จงหมผาเขาไปในมานทีละคน ๆ จงลางมอื เสยีแลว ออกมา. พระเถระเจา ถวายพระพรบอกอุบายน้แี ลว กถ็ วายพระพรลาหลกี ไป. พระราชารับสง่ั ใหก ระทําอยางนั้น. คนท่ีขโมยแกว มณีไป ไดค ดิ วา พระเถระเจาผเู ปนธรรมภัณฑาคาริกมาคุมอธิกรณเ ร่ืองน้ี ยังไมไ ดแกว มณี จักระบตุ ัวได คราวนี้เราควรจะท้ิงแกวน้ัน แลว ถอื เอาแกว ซอนไวม ิดชดิ เขา ไปภายในมา น ทิ้งไวในตมุ แลวรีบออก ในเวลาออกกนั หมดทุกคนแลว

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 331พวกราชบรุ ษุ เทนาํ้ ท้งิ ไดเหน็ แกวมณี พระราชาทรงดพี ระทยัวา เราอาศัยพระเถระเจา มติ อ งใหมหาชนลาํ บากเลย ไดแกว มณีแลว ถงึ พวกมนษุ ยทเี่ ปน พวกรับใชฝ ายใน ก็พากันยนิ ดีวาพวกเราพากนั อาศยั พระเถระเจา พากันพนจากทกุ ขอนั ใหญห ลวงอานุภาพของพระเถระเจาที่วา พระราชาทรงไดพ ระจุฬามณีดว ยอานภุ าพของพระเถระเจา ลือชาปรากฏไปในพระนครทั้งส้ินและในภกิ ษสุ งฆ. พวกภิกษนุ ่ังประชมุ กันในธรรมสภา พรรณนาคุณของพระเถระเจา วา ผมู ีอายทุ ้งั หลาย พระอานนทเถระไมตอ งใหมหาชนลาํ บาก ใชอ ุบายเทา นัน้ แสดงแกว มณีใหพ ระราชาไดเพราะทานเปน พหสู ตู เปน บณั ฑติ และเปน ผูฉลาดในอบุ ายพระศาสดาเสด็จมาตรสั ถามวา ดกู อ นภกิ ษุทงั้ หลาย บดั นพี้ วกเธอน่ังประชมุ กนั ดว ยเรอื่ งอะไร ? เมื่อภกิ ษุทงั้ หลายเหลา น้ันกราบทูลใหท รงทราบแลว ตรสั วา มิใชอานนทผ ูเดียวทแี่ สดงภณั ฑะอันตกถงึ มอื ผูอนื่ ไดใ นบัดน้เี ทานั้น แมใ นกาลกอ นบัณฑติ ทั้งหลายมติ องใหมหาชนลาํ บากเลย ใชแตอุบายเทานั้น ก็แสดงภณั ฑะอันตกถึงมอื สัตวด ิรัจฉานได ภกิ ษเุ หลานนั้ กราบทูลอาราธนาทรงนําเอาเรอื่ งในอดีตมาสาธก ดงั ตอไปน้ี :- ในอดตี กาล คร้ังพระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบตั ิอยูในกรุงพาราณสี พระโพธสิ ัตวเรียนจบศลิ ปศาสตรท ุกอยางแลวไดเ ปน อาํ มาตยข องพระเจาพรหมทัตพระองคนนั้ แหละ อยมู า

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 332วนั หนง่ึ พระราชาเสด็จไปสูพ ระอทุ ยาน ดวยบรวิ ารเปน อันมากเสด็จเทยี่ วไปสลู ะแวกปา แลวทรงพระประสงคจะทรงอทุ กกีฬาเสด็จลงสูส ระโบกขรณีอนั เปนมงคล รบั สั่งเรยี กแมนางใน.พวกสตรีตางก็เปลอ้ื งอาภรณ มเี ครื่องประดับศีรษะและประดบั คอ.เปน ตน ใสในผา หม วางไวบ นหลงั หีบ มอบใหท าสีทัง้ หลายรบั ไวแลวพากนั ลงสโู บกขรณี. ครัง้ นั้นนางลงิ อยูในสวนตัวหนึง่ นัง่ เจาเหนอื กิ่งไม เหน็ พระเทวีทรงเปล้ืองเครือ่ งประดับทรงใสไ วใ นผา ทรงสพัก แลว ทรงวางไวห ลังพระสมคุ นึกอยากจะแตงสรอ ยมุกดาหารของพระนาง น่ังจอ งดคู วามเผลอเลอของนางทาสีอยูฝายนางทาสีผูเฝา ก็มัวน่งั มองดใู นท่ีน้ันอยู เลยงว งหลับไปนางลงิ รูค วามท่ีนางทาสีประมาท โดดลงโดยรวดเร็วปานลมพดัสอดสวมสรอยมุกดาหารใหญทีค่ อ แลวโดดขึ้นรวดเร็วปานลมเหมือนกนั กลบั นงั่ เหนอื ก่งิ ไม กลวั นางลงิ ตัวอนื่ ๆ จะเหน็ จงึซกุ ไวทีโ่ พรงไมแหง หนึ่ง แสรงทาํ เปน เหมือนสงบเสง่ียม น่ังเฝาเคร่อื งประดับนน้ั ไว ฝา ยนางทาสนี ั้นเลา ตืน่ ขนึ้ ไมเ ห็นมกุ ดาหารก็ตัวสน่ั ครั้นไมเหน็ อบุ ายอ่ืน กต็ องตะโกนวา คนแยง มุกดาหารของพระเทวหี นีไปแลว พวกมนุษยท่เี ฝา แหน ประชมุ กนั ตามตาํ แหนง นนั้ ๆ ครน้ั ไดย นิ คาํ ของนาง กก็ ราบทลู แดพ ระราชาพระราชารับสั่งวา พวกทา นจงจบั โจรใหไ ด พวกราชบรุ ุษท้ังหลายกพ็ ากันออกจากพระราชอทุ ยาน กลาววา พวกทา นจงจบั โจร จงจับโจร พากนั คนหาทางโนน ทางน้ี.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 333 ขณะนั้น บรุ ุษผูก ระทาํ พลกี รรมชาวชนบทคนหน่งึ ไดยนิเสยี งนั้น กห็ ว่นั หวาดวงิ่ หนี พวกราชบรุ ษุ เหน็ เขา กก็ วดตามไปวา คนน้ีเปน โจร จบั เขาได โบยพลางตวาดพลาง เฮย ไอโ จรชั่วมงึ กลา ลักเคร่ืองประดบั ช่ือมหาสารอยา งนี้เทยี วนะ เขาคิดวาถา เราจักบอกวา ฉันไมไ ดเอาไป วันนค้ี งไมร อดชวี ติ พวกราชบรุ ุษคงโบยเราเรือ่ ยไปจนถงึ ตาย จาํ เราตองรับ เขาจงึ บอกวา นายขอรบั กระผมนาํ ไปเอง ทนี ั้นพวกราชบุรุษกพ็ ากันมัดเขานาํ มาสสู าํ นักพระราชา ฝา ยพระราชาตรสั ถามวา เครอ่ื งประดับมีคา มาก เจาลกั ไปหรอื ? กราบทลู วา ขา แตพ ระองคผูสมมติเทพเปนความจรงิ พระเจา ขา รับสงั่ ถามวา บดั นเ้ี อาไปไวท ีไ่ หน ?บรุ ษุ นั้นกราบทูลวา ขา แตพ ระองคผสู มมตเิ ทพ ขึน้ ชอื่ วา สงิ่ ที่มีคา มาก แมเ ตยี งต่ังขา พระองคก ็ไมเคยเหน็ แตทานเศรษฐีบอกใหขา พระองคลักเครื่องประดบั มคี า มากน้นั ขาพระองคจงึ ลักเอาไป แลว มอบใหทานไป ทานเศรษฐีน่ันแหละถงึ จะรู พระราชารบั สง่ั ใหห าทา นเศรษฐมี าเฝา รบั สั่งถามวา เครอื่ งประดับมีคามาก ทา นรบั เอาจากมอื คนนไ้ี วห รอื ? เศรษฐกี ราบทูลวาพระเจาขา ขาแตพระองคผ สู มมติเทพ รบั ส่ังถามวา ทา นเอาไวทไี่ หนเลา ? กราบทูลวา ใหท า นปุโรหติ ไปแลว พระเจา ขารับสงั่ ใหเรียกปโุ รหติ แมน ้นั มาเฝา รบั สั่งเชนน้นั แหละ ถึงทา นปุโรหติ เองก็รับ แลวกราบทลู วา ขา พระองคใหแกค นธรรพไปแลว รับสั่งใหเรียกคนธรรพมาเฝา รับส่งั ถามวา เจารับเอา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เอกนบิ าตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 334เครือ่ งประดับมีคา มากไปจากมือปโุ รหิต หรอื ? กราบทลู วาพระเจา ขา ขา แตพระองคผูส มมติเทพ รบั สง่ั ถามวา เอาไวทีไ่ หน ? กราบทูลวา ขาพระองคใ หแ กนางวัณณทาสไี ปแลวดวยอาํ นาจแหงกิเลส รบั สั่งใหเรียกนางวณั ณทาสีมาตรัสถามนางกราบทลู วา กระหมอ มฉนั มไิ ดร บั ไว เมื่อสอบถามคนทง้ั ๕กวา จะท่ัว ดวงอาทิตยก็อษั ฎงค พระราชารับส่งั วา บดั น้ีมืดคาํ่เสียแลว เราจกั ตอ งรูเ รอื่ งในวันพรงุ นี้ มอบคนทง้ั ๕ เหลา นนั้แกพวกอํามาตย แลว เสด็จเขา สพู ระนคร. พระโพธิสตั วดาํ ริวา เครื่องประดับนห้ี ายในวงภายในสวนคฤหบดีน้เี ปนคนภายนอก การเฝาประตูเลา ก็เขม แขง็ เหตนุ น้ัแมจะเปนคนอยขู างในลกั เครอ่ื งประดับนนั้ กไ็ มอ าจหนีรอดเมอ่ื เปน เชน นี้ ลทู างที่คนขางนอกจะลักกด็ ี ท่คี นรบั ใชในสวนจักลกั ก็ดี ไมม วี ่ีแววเลย คาํ ที่ทคุ คตมนษุ ยนีก้ ลา ววา ขา พระองคใหเศรษฐไี ปแลว ตองเปนคํากลาวเพื่อเปล้ืองตน ถึงที่เศรษฐีกลาววาใหแ กปโุ รหิตเลา จกั เปน อนั กลา วเพราะคิดวา พวกเราตอ งรว มกนั สะสาง แมทีท่ า นปโุ รหิตกลาววา ใหค นธรรพไปแลวก็คงเปนอันกลาวเพราะคิดวา พวกเราตอ งอาศยั คนธรรพ จกั พากนั อยูสบายในเรือนจาํ ที่คนธรรพพ ูดวา ใหนางวณั ณทาสีไปแลวกจ็ ักเปน อนั กลา วเพราะคดิ วา พวกเราจักไมตอ งนึกกระสนั อยูแมท ้งั ๕ คนเหลา นี้ คงไมใชโจรทัง้ นัน้ ในอุทยานมลี ิงเปน อนั มากอันเครื่องประดับคงตกอยใู นมอื นางลงิ ตวั หนึ่งเปน แน พระโพธิสัตว