tripitaka_70

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 451 อธบิ าย (บท สารมเฺ ภน) วา อนั ใคร ๆ ไมพงึ ไดดว ยการแขงดีคอื ดว ยการถอื เอาเปนคู คือดวยการกระทาํ การทะเลาะ. ศิษยของเราเหลา น้นั เมอื่ จะเลน ยอมเลน ฌาน ไปนํา เอาผลหวาจากตน หวามา หาผูเขา ถึงไดยาก. อธบิ ายวา ศิษยข องเราเหลา นัน้ เม่อื เลน กฬี า คอื เลน ไดแก ยนิ ดีการเลนปฐมฌานเปนตน. บทวา ชมฺพโุ ต ผลมาเนนฺติ ความวา ไปดวยฤทธ์แิ ลวนาํ เอามาซง่ึ ผลหวา ประมาณเทา หมอ จากตนหวา สงู รอ ยโยชน ในหมิ วนั ต-ประเทศ. ศิษยพ วกหนึ่งไปอปรโคยานทวีป พวกหนึง่ ไปปพุ พวิเทห- ทวีป พวกหน่งึ ไปอุตตรกุรทุ วีป ศษิ ยเ หลา นนั้ ไมม ีผูทัดเทียม ดว ยการแสวงหา. เชอื่ มความในคาถาวา ระหวางศิษยข องเราเหลานนั้ ศษิ ยอ น่ื คือพวกหนงึ่ ไปทวปี โคยาน คอื อปรโคยานทวีป พวกหนึง่ ไปปพุ พวิเทหทวีปพวกหนึง่ ไปอุตตรกรุ ทุ วปี , ศษิ ยเ หลาน้ันหาผูเขาถงึ ไดย าก ยอมไปหาคือแสวงหา ไดแกแ สวงหาปจจยั ในสถานท่เี หลาน.้ี ศิษยเ หลานัน้ สงหาบไปขา งหนา สว นตนเองไปขางหลงั ทองฟา ถกู ดาบส ๒๔,๐๐๐ บดบังไว. ความในคาถาวา ศิษยของเราเหลา นัน้ เมอ่ื ไปทางอากาศ สง หาบคอื กระเชา อันเตม็ ดว ยบรขิ ารดาบส กค็ รั้นสง หาบนน้ั ไปขางหนา กอนแลวตนเองไปขา งหลงั หาบนน้ั .

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 452 เชอื่ มความ (ในบาทคาถาตอมา) วา ทอ งฟาคอื พืน้ อากาศมีดาบส ๒๔,๐๐๐ ผไู ปอยูอ ยา งน้ัน บดบังไว คอื ปด บงั ไว. ศษิ ยบางพวกปง ใหส กุ ดวยไฟ บางพวกกนิ ดิบ ๆ บาง พวกเอาฟน แทะกนิ บางพวกซอมดว ยครกกิน บางพวกทบุ ดวยหินกิน บางพวกกนิ ผลไมท ่ีหลน เอง. ในคาถาน้นั มกี ารเชอ่ื มความวา ศิษยของเราบางเหลา คอื บางพวกปง ไฟ คือเผาผลาผลและผักเปน ตนแลวจึงกนิ , บางพวกไมป งไฟคือไมป งใหส กุ ดว ยไฟ กินทัง้ ดิบ ๆ. บางพวกเอาฟนน่ันแหละแทะเปลือกกนิ . บางพวกตําดว ยครก คือใชค รกตํากิน บางพวกทุบดว ยหินคอื เอาหนิ ทบุ กนิ บางพวกกินผลไมท ห่ี ลน เอง. ศิษยข องเราบางพวกชอบสะอาด ลงอาบน้ําทง้ั เชา และ เยน็ บางพวกเอานํา้ ราดรดตัว หาผูเขาถึงไดยาก. ความของคาถาวา ศษิ ยทง้ั หลายของเราหาผเู ขา ถงึ ไดยาก บางพวกชอบสะอาด คือตองการความบรสิ ทุ ธิ์ ลงอาบน้าํ คือเขาไปในนํ้าทงั้ เชาและเยน็ . บางพวกเอานํ้าราดรดตัว อธบิ ายวา ทาํ การรดทตี่ ัวดว ยนาํ้ . ศษิ ยท ง้ั หลายของเราหาผูทดั เทยี มมิได ปลอยเลบ็ มือ เลบ็ เทาและขนรักแรงอกยาว ขฟ้ี นเขลอะ มีธุลีบนเศียร แต หอมดว ยกลิ่นศลี . ความในคาถามันวา ศิษยข องเราเหลา นนั้ หาผทู ัดเทยี มมิได มีเลบ็และขนยาวงอกคอื เกิดทร่ี ักแรทั้งสอง และท่ีมือและเทา , อธิบายวา ไมประดับไมตกแตง เพราะเวนจากขรุ กรรม คือโกนดว ยมีดโกน.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 453 บทวา ปงฺกทนตฺ า ความวา มีมลทินจบั ที่ฟน เพราะไมไดก ระทําใหขาวดวยผงอฐิ หรอื ผงหนิ นาํ้ นม. บทวา รชสสฺ ริ า ไดแ ก มศี รี ษะเปอ นธุลี เพราะเวน จากการทานํ้ามนั เปนตน . บทวา คนฺธติ า สลี คนฺเธน ความวา เปนผมู ีกลิน่ หอมไปในที่ทกุ แหงดวยกลิน่ โลกียศลี เพราะเปนผูพรั่งพรอมดว ยศลี อันประกอบดวยฌาน สมาธิ และสมาบัตทิ ้งั หลาย. ในบทวา มม สสิ สฺ า ทุราสทา มีความวา ศษิ ยท ั้งหลายของเราใคร ๆ ไมอ าจเขาถึง คอื กระทบได เพราะเปน ผปู ระกอบดวยคุณมีประการดังกลาวแลวน.้ี ชฏลิ ทั้งหลายมีตบะแรงกลา ประชุมกันเวลาเชา แลวไป ประกาศลาภนอยลาภมากในทอ งฟา ในกาลนั้น. บรรดาบทเหลาน้ัน ในบทวา ปาโตว สนนฺ ิปติตฺวา นี้ โตปจจยั ลงในอรรถแหงสตั ตมวี ิภัตติ อธิบายวา เปนหมวดหมกู นั อยูในสาํ นักของเราในเวลาเชาตรทู เี ดียว. ชฎิล คอื ดาบสผสู วมชฏา มตี บะกลา คอื มตี บะปรากฏ ไดแ กมตี บะแผไ ปแลว. เช่อื มความในตอนนี้วา ชฎิลทงั้ หลายประกาศลาภนอยลาภใหญคือกระทาํ ลาภเลก็ และลาภใหญใ หปรากฏ ในครั้งนนั้ คือในกาลนนั้ จึงไปในอมั พรคอื พื้นอากาศ. สุรจุ ดิ าบสเม่ือจะประกาศคุณทงั้ หลาย เฉพาะของดาบสเหลา นนั้ อีกจงึ กลาวคําวา เอเตส ปกฺกมนฺตาน ดงั น้เี ปน ตน . ในคาํ นั้นมีความวา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 454เสียงดงั อันเกิดจากผา คากรองของดาบสเหลาน้ี ผหู ลีกไป คือผไู ปอยใู นอากาศหรือบนบก ยอมสะพัดไป. ในบทวา มทุ ิตา โหนฺติ เทวตา น้ี เชือ่ มความวา เพราะเสยี งหนงั เสอื ของเหลาดาบสผูทําเสียงดังใหส ะพัดไปอยูอ ยา งนน้ั เทวดาทั้งหลายจงึ ยนิ ดี เกดิ ความโสมนัสวา สาธุ สาธุ พระผเู ปน เจาท้งั หลาย เปนผูยินดี คอื พอใจดว ย. ในบทวา ทโิ ส ทิส นี้ เช่ือมความวา ฤๅษีเหลา น้ันไปในหอ งกลางหาว คอื เที่ยวไปในอากาศเปนปกติ ยอมหลกี ไป คือไปยงั ทิศใหญและทศิ นอ ย. ในบทวา สเก พเลนปุ ตตฺ ทธฺ า น้ี เชือ่ มความวา เปนผูป ระกอบดว ยกาํ ลังรา งกาย และกําลงั ฌานของตน ยอ มไปในทท่ี ี่ประสงคจ ะไปตามความตอ งการ. เมอื่ จะประกาศอานภุ าพเฉพาะของดาบสเหลานน้ั อกี จงึ กลา วคํามีอาทวิ า ปวี กมฺปกา เอเต ดังน.้ี ในกาลน้ัน ดาบสเหลา นน้ั มคี วามตอ งการเท่ยี วไปในท่ที กุ แหงทําแผน ดนิ ใหไ หว คือทําเมทนใี หเ คลือ่ นไหว มปี กตเิ ทย่ี วไปในทองฟาคือมีปกตเิ ทีย่ วไปในอากาศ. บทวา อคุ ฺคเตชา เปนตน ความวา มเี ดชพลงุ ข้นึ คือมเี ดชแพรสะพดั ไป ผขู ม ข่ีไดย าก คอื ไมอาจขมขี่ คอื ครอบงาํ เปนไป เพราะ-ฉะนั้น จงึ ชื่อวาผขู มไดยาก. ในบทวา สาคโรว อโขภิยา น้ี เชอ่ื มความวา เปน ผอู นั คนอื่น

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 455ใหกระเพอื่ มไมได คือไมอาจใหห ว่นั ไหวได เหมอื นสาคร คือเหมือนสมทุ รอนั คนอืน่ ใหกระเพ่อื มไมไ ด คือใหข ุนไมไ ด. ในบทวา านจงกฺ มโิ น เกจิ น้ี เชือ่ มความวา ในระหวา งศษิ ยของเราเหลานั้น ฤๅษบี างพวกถงึ พรอ มดว ยอริ ิยาบถยนื และอริ ยิ าบถจงกรม ฤๅษบี างพวกถอื การนัง่ เปนวตั ร คอื ถงึ พรอ มดว ยอิรยิ าบถน่งัฤๅษบี างพวกกินปวัตตโภชนะ คอื กินใบไมท่ีหลน เอง ชื่อวา ยากท่ีจะหาผทู ัดเทียม เพราะเปน ผูป ระกอบดว ยคณุ ทั้งหลายเห็นปานนี้. เม่ือจะชมเชยดาบสทง้ั หมดนน้ั จึงกลา วคํามีอาทวิ า เมตตฺ าวิหาริโนดังนี้. ในคํานัน้ มีเนอ้ื ความวา ศษิ ยข องเราเหลา นี้ ช่อื วา มปี กตอิ ยดู ว ยเมตตา เพราะแผเมตตาอันมีความเสนห าเปนลักษณะโดยนยั มอี าทวิ า สตั วหาประมาณมิได ในจกั รวาลอันหาประมาณมิได จงเปน สขุ เถดิ ดังน้ีแลวอยู คือยงั อตั ภาพใหเ ปน ไปอยู. อธิบายวา ฤๅษีเหลานั้นทง้ั หมดเปนผแู สวงหาประโยชน คอื แสวงหาประโยชนเ กื้อกูลแกส รรพสัตว คอื สัตวทงั้ ปวง ไมย กตน คอื ไมถือตัว ไมข มใคร ๆ คอื คนไร ๆ ไดแกไมสําคัญโดยทาํ ใหเปนคนตํา่ กวา . เชอ่ื มความ (ในคาถานี้ ) วา ศษิ ยข องเราเหลานัน้ เปน ผไู มส ะดุงคือไมกลวั ดุจราชสหี  เพราะเปน ผูประกอบดว ยคณุ คือศลี สมาธิ และสมาบตั ิ มีเรี่ยวแรง คอื ถึงพรอ มดวยกาํ ลงั กาย และกําลงั ฌาน ดจุ คชราชคอื ดุจพญาชา ง ยากทีจ่ ะเขา ถึง คอื ไมอ าจกระทบ ดุจพญาเสือโครงยอมมาในสํานกั ของเรา.























































































พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 499 กเ็ น้ือความนีพ้ งึ แสดงดว ยจูฬตณั หาสงั ขยวิมุตตสิ ูตร. อาการที่ไหวไดกลา วไวแ ลวในหนหลังหมดแลว . คาํ วา พระเถรนั้นสอบถามทา วสกั กะดังน้ี ทา นกลา วหมายเอาการท่ีพระเถระถามวิมตุ ติ คอื ธรรมเครอื่ งสิ้นตัณหา ตามทกี่ ลาวไวแลว น่นั แหละ. ดว ยเหตุนัน้ ทานจงึ กลาววา ผูม -ีอายุ ทา นทราบตัณหาขยวิมุตตบิ างไหม ดงั น้ี. ทา วสกั กะไดพ ยากรณแ กพระเถระน้ันแลว . คําน้ีทานกลาวหมายเอาวา เมอ่ื พระเถระกระทาํ ปราสาทใหไ หวแลว ทา วเธอสลดพระทยั ทรงละความประมาทแลว ทรงใสใจโดยแยบคายแลว จงึ ทรงพยากรณปญ หา. กใ็ นกาลน้นั ทา วเธอตรัสตามทาํ นองทีพ่ ระศาสดาทรงเทศนาเหมือนกนั . ดวยเหตนุ ั้น ทานจงึ กลา ววาทาวเธอถกู พระเถระถามแลวจงึ พยากรณปญ หาตามเปนจรงิ ดงั นี้. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา สกฺก โส ปริปุจฺฉติ ความวา พระ-มหาโมคคัลลานเถระถามถงึ ความท่ีตัณหาสงั ขยวิมุตติ ทพี่ ระศาสดาทรงแสดงแลว เปนอันรับมาถกู ตอ ง กะทา วสักกเทวราช. กค็ ํานเ้ี ปน คาํกลา วในกาลปจจบุ นั ใชในอรรถเปน อดตี กาล. บทวา อปาวโุ ส ชานาสิความวา ผมู อี ายุ พระองคท ราบบางไหม คอื ทรงทราบหรือ. ดวยบทวาตณฺหกฺขยวิมุตตฺ โิ ย น้ี พระเถระทูลถามวา พระศาสดาทรงแสดงตัณหาสงั ขยวิมตุ ตแิ กพ ระองค เม่อื เปนอยา งนน้ั พระองคย อมทรงทราบหรอือีกอยางหน่งึ ดว ย บทวา ตณหฺ กขฺ ยวิมุติติโย นี้ พระเถระทลู ถามถึงการแสดงตัณหาสังขยวิมตุ ตสิ ตู ร. บทวา พรฺ หมฺ าน ไดแก ทา วมหาพรหม. บทวา สธุ มฺมายาภิโตสภ ไดแ ก ในสธุ รรมาสภา. กส็ ธุ รรมาสภานีเ้ ปน สธุ รรมาสภาในพรหม-โลก ไมใ ชในภพดาวดึงส. ธรรมดาเทวโลกทเี่ วน จากสธุ รรมาสภา ยอ ม

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 500ไมม .ี บทวา อชชฺ าป เต อาวุโส สา ทิฏ ,ิ ยา เต ทิฏ ิ ปเุ ร อหุความวา สมณะหรอื พราหมณไร ๆ ผูส ามารถเพอ่ื จะเขา ไปยังพรหมโลกน้ี ยอมไมม ี ในกาลกอนแตพ ระศาสดาเสดจ็ มาในทน่ี ้ี ทิฏฐใิ ดไดมแี ลวแกทา น ทําไม แมว ันนี้ คือแมบ ัดน้ี ทิฏฐนิ นั้ จึงไมป ราศจากไป. บทวา ปสฺสสิ วตี วิ ตฺตนต พรฺ หมฺ โลเก ปภสสฺ ร ความวา ทานเห็นโอภาสของพระผมู ีพระภาคเจาพรอ มท้ังสาวก อนั พระสาวกทัง้ หลายมีพระมหากปั ปน ะ และพระมหากสั สปเปนตนหอ มลอม ประทับนง่ั เขาเตโชธาตุ แผไปในพรหมโลก. ก็สมยั นัน้ พระผมู ีพระภาคเจาทราบความคิดของพรหมผูนัง่ ประชมุอยใู นสธุ รรมสภาในพรหมโลกผูก าํ ลงั คิดอยูวา สมณะหรือพราหมณไ รๆผูมีฤทธ์อิ ยางนี้ มีอยูหรือหนอ สมณะหรือพราหมณน ัน้ พึงสามารถมาในทีน่ ี้ พระองคจ ึงเสดจ็ ไปในพรหมโลกนั้น ประทับนง่ั ในอากาศเหนอืกระหมอ มของพรหม ทรงเขา เตโชธาตุ เปลง โอภาสอยู ทรงดาํ รใิ หพระมหาโมคคัลลานะเปน ตนมา. พระมหาโมคคลัลานะเปน ตนแมเหลา นน้ักไ็ ดไปในทีน่ ั้นพรอมกบั ทรงดาํ ริ ถวายบงั คมพระศาสดา รอู ธั ยาศยั ของพระศาสดาแลว จงึ นง่ั เขาเตโชธาตุอยใู นทิศละองค แลวเปลงโอภาสไป.พรหมทง้ั ส้นิ ไดม ีโอภาสเปน อนั เดียวกัน. พระศาสดาทรงทราบวา พรหมเปนผมู จี ิตพรอมพรง่ั แลว จึงทรงแสดงธรรมประกาศสจั จะ ๔. ในเวลาจบเทศนา พรหมหลายพันไดต ง้ั อยูใ นมรรคและผลทั้งหลาย.ทา นหมายถึงขอนน้ั เม่ือจะทกั ทวง จงึ กลาวคาถาวา อชชฺ าป เต อาวโุ สสา ทฏิ  ิ ดงั นี้. กเ็ น้อื ความน้ีพึงแสดงดว ยพกพรหมสูตร. สมจริงดังที่ทานกลาวไววา