tripitaka_88

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 1 พระอภธิ รรมปฎ ก เลมท่ี ๗ ปฏ ฐาน ภาคท่ี ๔๑ ขอนอบนอมแดพ ระผูมีพระภาคอรหันตสมั มาสมั พุทธเจา พระองคน้นั อนุโลมทกุ ปฏฐาน ๑. เหตโุ คจฉกะ ๑. เหตุทกุ ะ ปฏิจจวาระ อนุโลมนยั ๑. เหตปุ จจยั [๑] ๑. เหตธุ รรม อาศยั เหตธุ รรม เกิดขนึ้ เพราะเหตปุ จจยั คอื อโทสะ อโมหะ อาศยั อโลภะ, อโลภะ อโมหะ อาศัยอโทสะ,อโลภะ อโทสะ อาศัยอโมหะ โมหะ อาศยั โลภะ, โลภะ อาศัยโมหะ,โมหะ อาศยั โทสะ, โทสะ อาศัยโมหะ. ในปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ ๒. นเหตธุ รรม อาศยั เหตุ ธรรม เกดิ ขึน้ เพราะเหตุปจ จัย๑. บาลเี ลม ๔๒.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 2 คือ สัมปยุตตขันธท ้ังหลาย และจติ ตสมุฏฐานรูป อาศัยเหตุธรรม. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๓. เหตธุ รรม และนเหตุธรรม อาศัยเหตธุ รรม เกดิ ข้นึเพราะเหตปุ จจัย คือ อโทสะ อโมหะ, สัมปยตุ ตขันธท ้ังหลาย และจติ ตสมุฏฐานรปูอาศัยอโลภะ. พงึ ผูกจกั รนัย. โมหะ, สัมปยตุ ตขนั ธท ัง้ หลาย และจติ ตสมุฏฐานรูป อาศัยโลภะ ฯลฯ.ในปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ ๔. นเหตธุ รรม อาศยั นเหตุธรรม เกิดขึน้ เพราะเหตุปจ จยั คือ ขนั ธ ๓ และจติ ตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ ๑ ที่เปน นเหตุธรรม ฯลฯขนั ธ ๒ และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขันธ ๒. ในปฏสิ นธิ หทยั วตั ถุ อาศัยขันธทั้งหลาย, ขันธท ้ังหลาย อาศัยหทยวัตถ.ุ ฯลฯ อาศยั มหาภตู รปู ๑ ฯลฯ ๕. เหตธุ รรม อาศยั นเหตุธรรม เกิดขนึ้ เพราะเหตุปจจยั คือ เหตธุ รรมท้งั หลาย อาศัยขนั ธทัง้ หลาย ทเ่ี ปน นเหตุธรรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ เหตุธรรมท้งั หลาย อาศัยหทัยวัตถุ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 3 ๖. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม อาศยั นเหตธุ รรม เกิดข้นึเพราะเหตุปจจยั คือ ขันธ ๓, เหตธุ รรม และจติ ตสมุฏฐานรูป อาศยั ขันธ ๑ ท่เี ปนนเหตุธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒, เหตธุ รรม และจิตตสมุฏฐานรปู อาศัยขนั ธ ๒. ในปฏิสนธิขณะ เหตุธรรม และสมั ปยตุ ตขันธท้งั หลาย อาศยั หทยวัตถุ ๗. เหตุธรรม อาศัยเหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เกดิ ขึน้เพราะเหตปุ จจัย คอื อโทสะ อโมหะ อาศัยอโลภะ และสัมปยุตตขันธทงั้ หลาย. พงึ ผกู จกั รนยั . โมหะ อาศัยโลภะ และสมั ปยตุ ตขันธท้งั หลาย, โมหะ อาศยั โทสะและสัมปยตุ ตขันธท ้ังหลาย. ในปฏสิ นธขิ ณะ อโทสะ อโมหะ อาศยั อโลภะ และหทยวตั ถุ ฯลฯ. ๘. นเหตธุ รรม อาศัยเหตุธรรม และนเหตธุ รรม เกิดข้ึนเพราะเหตุปจ จัย คือ ขนั ธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขันธ ๑ ที่เปนนเหตุธรรมและเหตธุ รรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขันธ ๒ และเหตุธรรม. ในปฏสิ นธิขณะ สมั ปยตุ ตขนั ธท ง้ั หลาย อาศยั หทัยวัตถแุ ละเหตธุ รรม. ๙. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม อาศัยเหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เกดิ ข้นึ เพราะเหตปุ จจัย

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 4 คือ ขนั ธ ๓, อโทสะ, อโมหะ และจติ ตสมุฏฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ทีเ่ ปนนเหตุธรรม และอโลภะ ฯลฯ ขนั ธ ๒, อโทสะ, อโมหะ และจติ ตสมุฏ-ฐานรูป อาศยั ขนั ธ ๒ และอโลภะ. พึงผูกจักรนัย. ขันธ ๓, โมหะ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศยั ขันธ ๑ ท่ีเปน นเหตุธรรมและโสภะ ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ. ในปฏิสนธิขณะ อโทสะ, อโมหะ และสมั ปยตุ ตขนั ธท ัง้ หลาย อาศยัหทยวตั ถุ และอโลภะ ฯลฯ. ๒. อารมั มณปจจัย [๒] ๑. เหตธุ รรม อาศยั เหตุธรรม เกิดขน้ึ เพราะอารมั มณ-ปจจยั ท้ิงรปู ภูมเิ สยี พงึ กระทาํ เปน ๙ วาระ ในอรปู ภูมเิ ทา นน้ั . ๓. อธิปติปจจยั เพราะอุปตปิ จ จัย ปฏิสนธิไมม ี พงึ กระทําใหบ ริบูรณ. ฯลฯ อาศยั มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จิตตสมุฏฐานรปู ที่เปน อปุ าทารูป อาศยัมหาภตู รูปทง้ั หลาย. นเี้ ปนขอท่ีตา งกัน.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 5 ๔. อนันตรปจ จัย ฯลฯ ๖.สหชาตปจจัย เพราะอนันตรปจ จยั เพราะสมนันตรปจ จัย เพราะสหชาต-ปจ จยั มมี หาภูตรูปทั้งหมดตลอดถงึ อสัญญสตั ว. ๗. อัญญมัญญปจ จัย ฯลฯ ๑๓. วิปากปจจยั เพราะอญั ญมัญญปจ จัย เพราะนสิ สยปจจยั เพราะอุปนสิ สย-ปจ จัย เพราะปเุ รชาตปจจยั เพราะอาเสวนปจจัย ปฏสิ นธไิ มม ี แมในภูมิท้งั สอง. เพราะกัมมปจจยั เพราะวิปากปจจัย เกิดขนึ้ . เพราะอวิคตปจจยัปจจัย. การนับจาํ นวนวาระในอนโุ ลม [๓] ในเหตปุ จ จยั มี ๙ วาระ ในอารัมมณปจ จัย มี ๙ วาระ ปจ จัยทงั้ ปวง มี ๙ วาระ ในอวิคตปจ จยั มี ๙ วาระ. พงึ นบั อยา งน้.ี อนุโลมนัย จบ ปจ จนียนยั ๑. นเหตุปจจยั [๔] ๑. นเหตธุ รรม อาศัยนเหตุธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะนเหตุ-ปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 6 คือ ขนั ธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรปู อาศยั ขนั ธ๑ ทเี่ ปน นเหตุธรรมซ่ึงเปน อเหตุกะ ฯลฯ ขันธ ฯลฯ ในอเหตุกปฏสิ นธขิ ณะ หทัยวัตถุ อาศยั ขนั ธท้ังหลาย, ขนั ธท ั้งหลายอาศยั หทยวัตถ.ุ ฯลฯ อาศยั มหาภตู รปู ๑ ฯลฯ พาหิรรปู ... อาหารสมฏุ ฐานรูป...อตุ ุสมุฏฐานรูป ฯลฯ. สวนอสญั ญสตั วท ัง้ หลาย ฯลฯ. ๒. เหตธุ รรม อาศยั นเหตธุ รรม เกดิ ขนึ้ เพราะนเหตุ-ปจจยั คือ โมหะ ทส่ี หรคตดวยวิจกิ จิ ฉา .ทส่ี หรคตดว ยอทุ ธัจจะ อาศัยขนั ธทงั้ หลายท่ีสหรคตดว ยวจิ ิกิจฉา ทีส่ หรคตดว ยอุทธัจจะ. ๒. นอารัมมณปจ จัย [๕] ๑. นเหตธุ รรม อาศัยเหตุธรรม เกิดขึ้น เพราะนอารัมมณปจจยั คอื จติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศยั เหตุธรรม. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. นเหตุธรรม อาศัยเหตธุ รรม เกดิ ข้นึ เพราะนอารัมมณปจ จยั คอื จติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขันธท ั้งหลายท่ีเปนเหตุธรรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ มหาภตู รปู ทง้ั หมด. ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 7 ๓. นเหตุธรรม อาศยั เหตุธรรม และนเหตุธรรม เกิดข้ึนเพราะนอารมั มณปจ จยั คือ จิตตสมุฏฐานรปู อาศัยเหตุธรรม และขนั ธทัง้ หลายทเ่ี ปน นเหต-ุธรรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๓. นอธิปติปจ จัย ฯลฯ ๗. นอุปนิสสยปจ จยั เพราะนอธปิ ปจ จยั พงึ กระทาํ ใหบ ริบรู ณ. เพราะนอนนั ตรปจจยั เพราะนสมนนั ตรปจ จัย เพราะนอัญญ-มัญญปจ จยั เพราะนอปุ นิสสยปจจยั ๘.นปเุ รชาตปจ จยั [๖] ๑. เหตุธรรม อาศัยเหตธุ รรม เกดิ ขึ้น เพราะนปุเรชาตปจจัย คือ ในอรูปภมู ิ อโทสะ อโมหะ อาศัยอโลภะ. พึงผกู จกั รนัย โมหะ อาศยั โลภะ, โลภะ อาศัยโมหะ ฯลฯ. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. นเหตุธรรม อาศยั เหตธุ รรม เกิดข้นึ เพราะนปเุ รชาต-ปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 8 คอื ในอรูปภมู ิ สัมปยตุ ตขันธท ง้ั หลาย อาศยั เหตุธรรม, จติ ตสมุฏ-ฐานรูป อาศยั เหตธุ รรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๓. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม อาศยั เหตุธรรม เกดิ ขึ้นเพราะนปเุ รชาตปจจยั คอื ในอรูปภมู ิ อโทสะ, อโมหะ และสมั ปยุตตขันธทงั้ หลาย อาศัยอโลภะ. พงึ ผูกจกั รนยั . โมหะ และสมั ปยตุ ตขันธท้ังหลาย อาศัยโลภะ. พงึ ผกู จกั รนัย. ในปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ ๔. นเหตธุ รรม อาศยั นเหตุธรรม เกดิ ข้ึน เพราะนปเุ รชาตปจจยั คือ ในอรปู ภูมิ ขนั ธ ๓ อาศยั ขันธ ๑ ทีเ่ ปน เหตธุ รรม ฯลฯ ขันธ๒ อาศยั ขันธ ๒. จติ ตสมุฏฐานรปู อาศัยขนั ธท้งั หลายที่เปน นเหตุธรรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ มหาภตู รปู ๑ ฯลฯ. ๕. เหตุธรรม อาศยั นเหตธุ รรม เกดิ ขน้ึ เพราะนปุเรชาตปจจัย

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 9 คอื ในอรูปภูมิ เหตธุ รรมท้งั หลาย อาศัยขนั ธท งั้ หลายทีเ่ ปนนเหตุ.ธรรม. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๖. เหตุธรรม และนเหตุธรรม อาศยั นเหตธุ รรม เกดิ ขึ้นเพราะนปเุ รชาตปจจยั คอื ในอรูปภูมิ ขันธ ๓ และเหตธุ รรมท้ังหลาย อาศยั ขนั ธ ๑ ท่ีท่เี ปน นเหตุธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๗. เหตธุ รรม อาศัยเหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เกดิ ขึ้นเพราะนปุเรชาตปจ จัย คือ ในอรูปภูมิ อโทสะ อโมหะ อาศัยอโลภะ และสมัปยตุ ตขันธทั้งหลาย. พึงผูกจักรนัย. ในอรูปภูมิ โมหะ อาศัยโลภะ และสมัปยุตตขันธทงั้ หลาย พึงผกู จักรนยั ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๘. นเหตธุ รรม อาศยั เหตุธรรม และนเหตธุ รรม เกิดขึน้เพราะนปุเรชาตปจจยั คือ ในอรปู ภมู ิ ขนั ธ ๓ อาศยั ขันธ ๑ ท่เี ปนนเหตธุ รรมและเหตุ-ธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 10 จิตตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขนั ธท้ังหลายที่เปน นเหตุธรรม และเหต-ุธรรม จิตตสมฏุ ฐานรูป อาศยั เหตธุ รรม และมหาภตู รูปทง้ั หลาย. ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ๙. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม อาศยั เหตธุ รรมและนเหต-ุธรรม เกดิ ข้ึน เพราะนปุเรชาตปจ จยั คือ ในอรูปภูมิ ขนั ธ ๓, อโทสะและ อโมหะ อาศัยขันธ ๑ ทเี่ ปนนเหตธุ รรม และอโลภะ ฯลฯ ขนั ธ ๒. ฯลฯ. พึงผกู จกั รนัย. ขันธ ๓ และโมหะ อาศัยขนั ธ ที่เปนนเหตุธรรม และโลภะ. พงึ ผกู จักรนัย. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๙. นปจ ฉาชาตปจจัย ๑๐.นอาเสวนปจ จยั [๗] ๑. เหตธุ รรม อาศยั เหตุธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะนปจฉา-ชาตปจ จยั ฯลฯ เพราะนอาเสวนปจ จยั (มี ๙ วาระ). ๑๑.นกมั มปจจยั [๘] ๑. นเหตุธรรม อาศัยเหตุธรรม เกดิ ขึ้น เพราะนกมั มปจ จยั คอื สมั ปยตุ ตเจตนา อาศยั เหตธุ รรม.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 11 ๒. นเหตุธรรม อาศัยนเหตธุ รรม เกดิ ขนึ้ เพราะน-กมั มปจจยั คอื สมั ปยตุ ตเจตนา อาศัยขันธท้งั หลายทเ่ี ปน นเหตธุ รรม. พาหิรรูป . . . อาหารสมฏุ ฐานรปู .. . อตุ สุ มฏุ ฐานรูป ฯลฯ. ๓. นเหตุธรรม อาศยั เหตุธรรม และนเหตุธรรม เกดิ ข้นึเพราะนกัมมปจ จัย คอื สัมปยุตตเจตนา อาศยั เหตธุ รรม และสัมปยตุ ตขันธท งั้ หลาย. ๑๒. นวปิ ากปจจยั [๙] ๑. เหตุธรรม อาศัยเหตธุ รรม เกดิ ขึน้ เพราะนวิปาก-ปจ จยั มี ๙ วาระ. ๑๓. นอาหารปจจัย [๑๐] ๑. นเหตุธรรม อาศัยนเหตธุ รรม เกิดขน้ึ เพราะน-อาหารปจจัย คอื พาหริ รปู ... อุตุสมฏุ ฐานรูป ฯลฯ สวนอสญั ญสตั วท ้งั หลาย มหาภูตรปู ๓ อาศัยมหาภตู รปู ๑ ฯลฯ กฏตั ตารปู ทีเ่ ปนอุปาทารูป อาศัยมหาภูตรูปทง้ั หลาย. ๑๔. นอินทริยปจ จัย [๑๑] ๑. ฯลฯ เพราะนอนิ ทริยปจจยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 12 คือ พาหิรรูป . . . อตุ สุ มุฏฐานรูป ฯลฯ อาศัยมหาภตู รูป ๑ ฯลฯ อุปาทารปู อาศัยมหาภตู รปู ทง้ั หลาย. สวนอสัญญสตั วท ั้งหลาย รปู ชวี ิตนิ ทรยี  อาศยั มหาภตู รปู ทงั้ หลาย. ๑๕. นฌานปจ จยั [๑๒] ๑. ฯลฯ เพราะนฌานปจ จัย คอื ขันธ ๑ ทเ่ี ปนสหรคตดวยปญ จวิญญาณ ฯลฯ พาหิรรูป ฯลฯอาหารสมฏุ ฐานรปู . . . อุตสุ มฏุ ฐานรูป ฯลฯ. สว นอสญั ญสัตวท งั้ หลาย ฯลฯ ๑๖.นมัคคปจ จัย [๑๓] ๑. ฯลฯ เพราะนมคั คปจ จัย คอื ฯลฯ อาศัยขนั ธ ๑ ท่เี ปนนเหตธุ รรม ซ่ึงเปน อเหตกุ ธรรม ฯลฯ. ในอเหตปุ ฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ พาหริ รปู . . . อาหารสมุฏฐานรปู . . . อตุ ุสมฏุ ฐานรูป ฯลฯ สว นอสญั ญสัตวทัง้ หลาย ฯลฯ ๑๗.นสัมปยุตตปจ จยั ฯลฯ ๒๐.โนวคิ ตปจ จยั เพราะนสัมปยุตตปจ จัย ฯลฯ เพราะนวปิ ปยุตตปจจัยเหมอื นนปุเรชาตปจจยั พงึ กระทําหวั ขอ ปจ จยั ในอรปู ภมู เิ ทาน้ัน ฯลฯ เพราะ-โนนตั ถิปจ จัย ฯลฯ เพราะโนวิคตปจจัย.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 13 การนับจาํ นวนวาระปจจนียะ [๑๔] ในนเหตปุ จ จัย มี ๒ วาระ ในนอารมั มณปจ จยั มี ๓ วาระในนอธิปติปจ จยั มี ๙ วาระ ในนอนันตรปจจยั มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-ปจ จยั มี ๓ วาระ ในนอัญญมัญญปจ จัย มี ๓ วาระ ในนอปุ นิสสยปจ จัยมี ๓ วาระ ในนปเุ รชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนปจ ฉาชาตปจ จยั มี ๙ วาระในนอาเสวนปจจยั มี ๙ วาระ ในนกัมมปจ จัย มี ๓ วาระ ในนวิปากปจ จัยมี ๙ วาระ ในนอาหารปจจัย มี ๑ วาระ ในนอนิ ทริยปจจยั มี ๑ วาระในนฌานปจ จยั มี ๑ วาระ ในนวปิ ปยตุ ตปจ จยั มี ๑ วาระ ในนสมั ปยุตตปจ จัยมี ๓ วาระ ในนวิปปยตุ ตปจ จยั มี ๙ วาระ ในโนวคิ ตปจ จัย ๓ วาระในโนวคิ ตปจ จยั มี ๓ วาระ. พงึ นบั อยางนี้ ปจ จนยี นยั จบ อนุโลมปจ จนยี นยั การนบั จํานวนวาระในอนุโลมปจ จนยี ะ [๑๕] เพราะเหตปุ จ จยั ในนอารมั มณปจจัย มี ๓ วาระ. . . ในน-อธิปตปิ จ จัย มี ๙ วาระ ในนอนนั ตรปจจยั มี ๓ วาระ ฯลฯ ในนอปุ นสิ สย-ปจจยั มี ๓ วาระ ในนปุเรชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนปจฉาชาตปจจยั มี ๙วาระ ในนอาเสวนปจจัย มี ๙ วาระ ในนกมั มปจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปากปจ จัย มี ๙ วาระ ในนสัมปยตุ ตปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวปิ ปยตุ ตปจจยัมี ๙ วาระ ในโนนัตถิปจจัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปจ จัย มี ๓ วาระ. อนุโลมปจ จนยี นัย จบ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 14 ปจจนยี านโุ ลมนยั การนับจาํ นวนวาระในปจ จนียานุโลม [๑๖] เพราะนเหตุปจ จัย ในอารมั มณปจจยั มี ๒ วาระ . . . ในอนันตรปจ จยั มี ๒ วาระ ฯลฯ ในกมั มปจ จัย มี ๒ วาระ ในวิปากปจ จยัมี ๑ วาระ ในอาหารปจ จัย มี ๒ วาระ ในอินทริยปจ จัย มี ๒ วาระ ในฌานปจ จยั มี ๒ วาระ ในมัคคปจ จยั มี ๑ วาระ ในสมั ปยุตตปจจยั มี ๒วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจจยั มี ๒ วาระ. ปจ จานยี านโุ ลมนยั จบ แมสหชาตวาระ ก็เหมอื นกบั ปฏิจจวาระ. ปจ จยวาระกด็ ี นสิ สยวาระก็ดี มี ๕ วาระ เหมือนกบั ปฏิจจวาระ. หัวขอปจ จัย เมือ่ มหาภตู รูปทัง้ หลายจบแลว พึงกระทาํ วา \"อาศยัหทยวตั ถุ\" อายตนะ ๕ ยอ มไดใ นอนโุ ลมกด็ ี ในปจจนียะกด็ ี ฉนั ใด พึงกระทาํ ฉันน้ัน. สงั สัฏฐวาระก็ดี สมั ปยตุ ตวาระกด็ ี พงึ ทําใหบริบรู ณ รูปภูมิไมมี มแี ตอ รปู ภูมเิ ทา นน้ั .

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 15 ปญหาวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตุปจ จยั [๑๗] เหตุธรรม เปนปจ จยั แกเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของเหตุปจ จยั คอื อโลภะ เปนปจ จัยแกอ โทสะ แกอโมหะ ดวยอํานาจของเหต-ุปจ จยั . พงึ ผูกจักรนัย. โลภะ เปน ปจจยั แกโ มหะ ดวยอํานาจของเหตุปจจัย โทสะ เปนปจจยั แกโมหะ ดวยอาํ นาจของเหตปุ จจยั ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ๒. เหตธุ รรม เปนปจ จัยแกน เหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของเหตปุ จ จยั คือ เหตุธรรม เปน ปจจยั แกสัมปยุตตขนั ธ แลจิตตสมุฏฐานรปูท้ังหลาย ดว ยอาํ นาจของเหตปุ จจยั . ในปฏิสนธณิ ะ ฯลฯ ๓. เหตธุ รรม เปน ปจ จยั แกเหตธุ รรม และนเหตุธรรมดวยอาํ นาจของเหตปุ จจัย

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 16 คือ อโลภะ เปน ปจ จัยแกอ โทสะ อโมหะ, สัมปยุตตขนั ธแ ละจติ ต-สมุฏฐานรูปทงั้ หลาย ดว ยอํานาจของเหตปุ จ จัย. พึงผูกจกั รนยั . โลภะ เปน ปจ จัยแกโมหะ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. อารมั มณปจ จัย [๑๘] ๑. เหตธุ รรม เปนปจจยั แกเ หตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอารมั มณปจจัย คอื เหตุธรรมทง้ั หลาย เกิดขน้ึ เพราะปรารภเหตธุ รรม. ๒. เหตุธรรม เปนปจจยั แกนเหตุธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จยั คอื ขันธท ั้งหลายท่เี ปน เหตธุ รรม เกดิ ข้ึน เพราะปรารภเหตุธรรม. ๓. เหตธุ รรม เปนปจ จัยแกนเหตธุ รรมและนเหตุธรรมดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจ จยั คอื เหตุธรรมทง้ั หลาย และสัมปยตุ ตขันธท้ังหลาย เกดิ ขึน้ เพราะปรารภเหตุธรรม. ๔. นเหตุธรรม เปนปจจยั แกนเหตุธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจจัย

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 17 คอื ๑บุคคลใหทาน สมาทานศลี ทาํ อุโบสถกรรมแลว พจิ ารณาซงึ่กุศลกรรมน้ัน. บุคคลพิจารณากศุ ลกรรมท้งั หลายทเ่ี คยส่ังสมไวแลวในกาลกอ น. บุคคลออกจากฌานแลว พจิ ารณาฌาน. พระอรยิ ะทงั้ หลายออกจากมรรคแลว พิจารณา ฯลฯ ผล ฯลฯนิพพาน ฯลฯ. นิพพาน เปน ปจจัยแกโ คตรภู แกโวทาน, แกมรรค, แกผล, แกอาวัชชนะ ดวยอาํ นาจของอารัมมณปจ จัย. ๒พระอริยะท้งั หลาย พิจารณากเิ ลสท้งั หลายทล่ี ะแลว ท่เี ปน เหตธุ รรม,กิเลสทขี่ ม แลว ฯลฯ รซู ึ่งกิเลสท้ังหลายทเี่ คยเกิดขน้ึ มาแลว ในกาลกอน. บคุ คลพิจารณาเหน็ จกั ษุ ฯลฯ หทยั วัตถุ ฯลฯ ขันธทงั้ หลายที่เปนนเหต-ุธรรม โดยความเปน ของไมเ ท่ยี ง เปน ทุกข เปน อนตั ตา ฯลฯ โทมนสัยอมเกิดข้นึ . บุคคลเหน็ รูปดว ยทพิ ยจกั ษุ ฟง เสยี งดว ยทิพโสตธาตุ. บคุ คลรูจิตชอบบุคคลผพู รอมเพรียงดว ยจิต ทีเ่ ปน นเหตุธรรม ดว ยเจโตปรยิ ญาณ. อากาสานญั จายตนกิรยิ า เปนปจ จยั แกวญิ ญาณญั จายตนกริ ยิ า,อากญิ จญั ญายตนกริ ิยา เปน ปจจยั แกเ นวสญั ญานาสัญญายตนกริ ยิ า. รปู ายตนะ เปน ปจจัยแกจกั ขุวญิ าณ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปนปจ จัยแกกายวญิ ญาณ ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จัย.๑. หมายความวา บาลตี อนท่ี ๑, ๒. หมายความวา บาลตี อนที่ ๒.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 18 ขันธทง้ั หลายที่เปน นเหตุธรรม เปนปจ จัยแกอ ิทธิวิธญาณ, แกเ จโต-ปริยญาณ, แกป พุ เพนิวาสานสุ สติญาณ, แกย ถากมั มปู คญาณ, แกอ นาคตงั ส-ญาณ, แกอาวัชชนะ ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จัย. ๕. นเหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตุธรรม ดว ยอํานาจของอารัมมณปจ จัย พงึ ยกเอาเฉพาะขอความในบาลี ตอนท่ี ๑ วา \"บคุ คลใหท าน\" เทานัน้ มาใสใ นที่น้ี แตอาวชั ชนะ และขอความที่วา \"รูปายตนะเปนปจจยั แกจกั ขวุ ิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ เปนปจ จยั แกกายวญิ ญาณ นก้ี ไ็ มมี. ๖. นเหตุธรรม เปนปจจยั แกเหตธุ รรม และนเหตธุ รรมดวยอํานาจของอารัมมณปจ จัย คอื บุคคลใหท าน สมาทานศีล ฯลฯ อโุ บสถกรรมฯลฯ แลวพจิ ารณาซึ่งกุศลกรรมนน้ั เพราะปรารภกศุ ลกรรมนั้น เหตธุ รรมท้งั หลายและสัมปยตุ ต-ขันธท งั้ หลาย ยอมเกดิ ข้ึน. พึงยกเอาขอความทง้ั อยูในบาลีนั้นมาใสท ่ีน้ี ใหเหมือนกบั ขอความในบาลตี อนที่ ๒. ๗. เหตธุ รรม และนเหตุธรรม เปน ปจจยั แกเ หตธุ รรมดวยอาํ นาจของอารัมมณปจจัย คือ เหตธุ รรมท้งั หลาย เกดิ ขึ้นเพราะปรารภเหตุธรรมและสัมปยุตตขนั ธท้งั หลาย. ๘. เหตธุ รรมและนเหตธุ รรม เปนปจจัยแกเหตธุ รรมดวยอํานาจของอารัมมณปจจยั

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 19 คือ ขันธท งั้ หลายท่ีเปนเหตุธรรม ยอมเกิดขึ้น เพราะปรารภเหต-ุธรรม และสัมปยุตตขนั ธท ั้งหลาย. ๙. เหตธุ รรมและนเหตธุ รรม เปน ปจ จัยแกเ หตธุ รรมและนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจจยั คอื เหตุธรรมท้งั หลาย และสมั ปยุตตขันธทัง้ หลาย ยอมเกดิ ขึ้นเพราะปรารภเหตธุ รรม และสัมปยตุ ตขันธทง้ั หลาย. ๓. อธิปติปจจัย [๑๙] ๑. เหตุธรรม เปน ปจจัยแกเ หตธุ รรม ดวยอํานาจของอธิปตปิ จ จยั มี ๒ อยาง คือทเ่ี ปน อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ทเี่ ปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแก เพราะกระทาํ เหตุธรรมใหหนักแนน เหตธุ รรมทงั้ หลาย ยอมเกดิ ขึน้ . ทีเ่ ปน สหชาตาธิปติ ไดแ ก อธิปตธิ รรมทเี่ ปน เหตุธรรม เปน ปจจยั แกสัมปยุตตเหตุทัง้ หลาย ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จ จัย. ๒. เหตธุ รรม เปนปจ จยั แกเ หตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอธิปตปิ จ จัย มี ๒ อยา ง คอื ทเ่ี ปน อารมั มณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ที่เปน อารัมมณาธิปติ ไดแ ก

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 20 เพราะการกระทําเหตธุ รรมใหอ ารมณอ ยา งหนกั แนน ขนั ธท้ังหลายที่เปนนเหตุธรรม ยอ มเกิดขึน้ . ที่เปน สหชาตาธิปติ ไดแ ก อธิปติธรรมท่ีเปน เหตธุ รรม เปนปจจัยแกสัมปยุตตขันธ และจิตต-สมฏุ ฐานรูปทัง้ หลาย ดว ยอํานาจของอธิปติปจ จัย. ๓. เหตธุ รรม เปน ปจจัยแกเ หตธุ รรม และนเหตุธรรมดว ยอาํ นาจของอธิปตปิ จ จยั มี ๒ อยา ง คือที่เปน อารมั มณาปจ จัย และ สหชาตาธปิ ติ ที่เปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก เพราะการกระทําเหตุธรรมใหเปน อารมณอ ยางหนกั แนน เหตธุ รรมทง้ัหลาย และสัมปยตุ ตขนั ธท ัง้ หลาย ยอมเกิดขึ้น. ทเ่ี ปน สหชาตาธิปติ ไดแก อธิปติธรรมที่เปน เหตธุ รรม เปนปจ จัยสมั ปยุตตขันธ, เหตุธรรมและจิตตสมุฏฐานรปู ท้ังหลาย ดวยอํานาจของอธปิ ติปจจยั . ๔. นเหตธุ รรม เปน ปจจัยแกเหตุธรรม ดว ยอํานาจของอธปิ ติปจ จัย มี ๒ อยา ง คือทีเ่ ปน อารมั มณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ทเ่ี ปน อารัมมณาธิปติ พึงยกเอาขอความตามบาลที ี่วา \"บุคคลใหทานแลว \" ใสใหพิสดาร จนถงึ คาํ วา \"ขนั ธท้ังหลายท่ีเปนนเหตุธรรม\". ทเ่ี ปน สหชาตาธิปติ ไดแก

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 21 อธปิ ติธรรมทีเ่ ปนนเหตุธรรม เปน ปจจยั แกสมั ปยุตตขนั ธ และจิตต-สมุฏฐานรูปทั้งหลาย ดวยอํานาจของอธิปตปิ จจยั . ๕. นเหตธุ รรม เปนปจจยั เหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอธิปติปจ จยั มี ๒ อยา ง คือทเี่ ปน อารัมมณาธปิ ติ และ สหชาตาธปิ ติ ท่ีเปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก บคุ คลใหท าน ฯลฯ พึงยกเอาขอความตามบาลขี างตน มาใสจนถึงหทยั วัตถุ และขันธท งั้ หลายท่ีเปนนเหตุธรรม. ทเี่ ปน สหชาตาธิปติ ไดแก อธิปติธรรมที่เปน นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกส มั ปยตุ ตเหตุทง้ั หลายดวยอาํ นาจของอธิปติปจ จัย. ๖. นเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกเ หตุธรรม และนเหตธุ รรมดว ยอํานาจของอธิปติปจ จัย มี ๒ อยา ง คอื ทีเ่ ปน อารมั มณาธปิ ติ และ สหชาตาธิปติ ทีเ่ ปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก บคุ คลใหท าน สมาทานศลี กระทาํ อโุ บสถกรรมแลว กระทํากศุ ล-กรรมนน้ั ใหเ ปน อารมณอยางหนกั แนน แลว พจิ ารณา เพราะกระทํากศุ ลกรรมนน้ั ใหเ ปนอารมณอ ยา งหนกั แนน ขนั ธทง้ั หลายที่เปน นเหตุธรรม และเหตุ-ธรรมทั้งหลาย ยอมเกิดขนึ้ .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 22 พงึ ยกเอาขอความตามบาลีทีว่ า \" บุคคลพิจารณากศุ ลกรรมทั้งหลายที่เคยสงั่ สมไวแ ลวในกาลกอน จนถงึ หทยวตั ถุ และขนั ธท้ังหลายท่เี ปน นเหตุ-ธรรม \" มาใส. ท่เี ปน สหชาตาธิปติ ไดแ ก อธิปติธรรมที่เปนนเหตธุ รรม เปนปจจยั แกส ัมปยตุ ตขนั ธท ้งั หลายเหตธุ รรมทัง้ หลาย และจิตตสมุฏฐานรูปทงั้ หลาย ดวยอํานาจของอธปิ ติปจจัย. ๗. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกเหตธุ รรมดว ยอํานาจของอธปิ ตปิ จ จยั มอี ยา งเดียว คือทีเ่ ปน อารมั มณาอธิปติ ไดแก เพราะกระทําเหตุธรรม และสัมปยุตตขนั ธท ้งั หลายใหเปน อารมณอยางหนักแนน เหตธุ รรมทงั้ หลาย ยอ มเกิดขน้ึ . ๘. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกนเหตุธรรมดวยอํานาจของอธปิ ติปจจัย มีอยา งเดียว คือท่เี ปน อารมั มณาอธิปติ ไดแก เพราะกระทาํ เหตุธรรม และสมั ปยุตตขนั ธท ้งั หลายใหเปน อารมณอยา งหนักแนน ขนั ธท ัง้ หลายท่ีเปน นเหตธุ รรม ยอมเกดิ ขนึ้ . ๙. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม เปนปจจยั แกเหตธุ รรมและนเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอธิปติปจจยั มีอยางเดยี ว คอื ท่ีเปน อารัมมณาอธิปติ ไดแ ก เพราะกระทาํ เหตธุ รรม และสมั ปยตุ ตขนั ธท ง้ั หลายใหเ ปนอารมณอยางหนักแนน เหตธุ รรมทง้ั หลาย และสัมปยุตตขันธท ้ังหลาย ยอมเกดิ ข้นึ .

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 23 ๔. อนันตรปจ จยั [๒๐] ๑. เหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอนนั ตรปจจยั คือ เหตธุ รรมทง้ั หลายทีเ่ กดิ กอ น ๆ เปน ปจจัยแกเ หตุธรรมทง้ั หลายท่ีเกิดหลงั ๆ ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจ จยั . ๒. เหตุธรรม เปน ปจจัยแกนเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอนันตรปจจัย คอื เหตุธรรมท้ังหลายเกดิ กอ น ๆ เปน ปจ จัยแกข นั ธท งั้ หลายทเี่ ปนนเหตธุ รรม ทีเ่ กดิ หลงั ๆ ดวยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. ๓. เหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตุธรรม และนเหตธุ รรมดว ยอํานาจของอนันตรปจจยั คอื เหตุธรรมทงั้ หลาย ท่ีเกดิ กอ น ๆ เปนปจจัยแกเ หตธุ รรมทัง้ หลายที่เกิดหลงั ๆ และสมั ปยตุ ตขนั ธท ง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจจยั . ๔. นเหตุธรรม เปน แกนเหตธุ รรม ดวยอํานาจของอนันตรปจ จยั คอื ขันธทงั้ หลายท่ีเปน นเหตุธรรม ท่เี กิดกอ น ๆ เปน ปจ จยั แกข นั ธทง้ั หลายท่ีเปน นเหตธุ รรม ท่ีเกิดหลัง ๆ ดว ยอํานาจของอนันตรปจ จยั . อนโุ ลม เปน ปจจยั แกโคตรภู ฯลฯ เนวสญั ญาณาสัญญายตนะ เปนปจ จัยแกผ ลสมาบัติ ดว ยอํานาจของอนนั ตรปจจัย. ๕. นเหตุธรรม เปนปจจยั แกเ หตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอนนั ตรปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 24 ๖. นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเ หตธุ รรม และนเหตธุ รรมดว ยอาํ นาจอนนั ตรปจ จยั นเหตุมลู กนยั เปนอยา งเดียวกันท้งั ๓ วาระ. ๗. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เปนปจจัยแกเหตุธรรมดว ยอาํ นาจอนนั ตรปจ จยั คอื เหตธุ รรมทัง้ หลาย ทเ่ี กิดกอ น ๆ และสมั ปยุตตขันธทั้งหลาย เปนปจจัยแกเหตุธรรมท้งั หลายทีเ่ กดิ หลงั ๆ ดว ยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. ๘. เหตุธรรม และนเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกนเหตธุ รรมดวยอํานาจของอนันตรปจจยั คอื เหตธุ รรมท้งั หลาย ที่เกิดกอ น ๆ และสมั ปยตุ ตขันธทง้ั หลาย เปนปจ จัยแกข ันธท้ังหลายทีเ่ ปนเหตุธรรม ท่เี กิดหลงั ๆ ดว ยอํานาจของอนันตร-ปจ จัย. ๙. เหตุธรรม และนเหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตุธรรมและนเหตธุ รรม ดวยอํานาจอนนั ตรปจจยั คอื เหตธุ รรมทัง้ หลาย ท่เี กดิ กอ น ๆ และสมั ปยตุ ตขันธทั้งหลาย เปนปจ จัยแกเหตุธรรมทั้งหลาย ทเี่ ปนหลัง ๆ และสัมปยุตตขันธทั้งหลาย ดวยอาํ นาจของอนันตรปจจัย. ๕. สมนนั ตรปจจัย ฯลฯ ๘. นสิ สยปจจยั [๒๑] ๑. เหตธุ รรม เปนปจจยั แกเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของสมนันตรปจ จยั เหมอื นกบั อนนั ตรปจจัย.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 25 เปน ปจ จยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจัย. เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของอญั ญมัญญปจ จัย ท้ัง ๒ ปจ จยั นี้เหมือนปจจยวาระ. เปนปจ จยั ดว ยอาํ นาจของนสิ สยปจ จยั เหมือนกับนิสสยปจ จยัในปจ จัยวาระ. ๙.อปุ นิสสยปจจยั [๒๒] ๑. เหตุธรรม เปน ปจ จยั แกเ หตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จัย มี ๓ อยาง คือทเ่ี ปน อารมั มณปู นิสสยะ อนนั ตรปู นิสสยะ และปกตูปนิสสยะ ท่ีเปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแก เหตุธรรมท้ังหลาย เปน ปจจัยแกเ หตุธรรมทงั้ หลาย ดวยอํานาจของอปุ นสิ สยปจ จยั . ๒. เหตธุ รรม เปนปจ จยั แกเ หตธุ รรม ดว ยอํานาจของอปุ นสิ สยปจ จยั มี ๓ อยา ง คอื ท่ีเปน อารมั มณปู นสิ สยะ อนนั ตรปู นิสสยะ และปกตปู นสิ สยะ ทเ่ี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแก เหตุธรรมทงั้ หลาย เปน ปจจยั แกข ันธทั้งหลายทเ่ี ปนนเหตธุ รรม ดวยอํานาจของอุปนิสสยปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 26 ๓. เหตุธรรม เปนปจจยั แกเ หตุธรรม และนเหตธุ รรมดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจัย มี ๓ อยาง คือท่ีเปน อารมั มณปู นสิ สยะ อนันตรปู นิสสยะ และปกตนู ิสสยะ ทเ่ี ปน ปกตปู นิสสยะ ไดแ ก เหตุธรรมทั้งหลาย เปน ปจจัยแกนเหตธุ รรมทั้งหลาย และสมั ปยตุ ตขันธทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจ จยั . ๔. นเหตธุ รรม เปนปจจยั แกนเหตุธรรม ดวยอํานาจของอุปนิสสยปจจยั มี ๓ อยา ง คือท่ีเปน อารมั มณูปนิสสยะ อนนั ตรปู นิสสยะ และปกตูปนสิ สยะ ท่เี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บคุ คลเขา ไปอาศยั ศรทั ธาแลว ใหทาน ฯลฯ ยังสมาบตั ิใหเกิดข้นึกอ มานะ ถอื ทิฏฐิ. บคุ คลเขา ไปอาศัยศลี ฯลฯ เสนาสนะแลว ใหท าน ฯลฯ ทําลายสงฆ. ศรัทธา ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจ จัยแกศรทั ธา ฯลฯ แกความปรารถนาแกมรรค แกผ ลสมาบตั ิ ดว ยอํานาจของอุปนสิ สยปจ จัย. ๕. นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จยั มี ๓ อยา ง คือทเี่ ปน อารมั มณูปนิสสยะ อนนั ตรปู นสิ สยะ และปกตนู สิ สยะ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 27 ทเ่ี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บุคคลเขา ไปอาศยั ศรทั ธา ฯลฯ เสนาสนะแลว ใหทาน ฯลฯ ทําลายสงฆ. ศรัทธา ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจ จัยแกศ รัทธา ฯลฯ แกความปรารถนาแกม รรค แกผ ลสมาบตั ิ ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจจยั ๖. นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเหตธุ รรม และนเหตุธรรมดวยอํานาจของอปุ นิสสยปจ จัย มี ๓ อยา ง คอื ท่ีเปน อารัมมณปู นสิ สยะ อนันตรปู นสิ สยะ และปกตปู นิสสยะ ท่เี ปน ปกตปู นสิ สยะ เหมือนกับอปุ นิสสยปจ จยั ตอนท่ี ๒. ๗. เหตุธรรม และนเหตุธรรม เปน ปจ จัยแกเหตธุ รรมดวยอํานาจของอุปนสิ สยปจ จัย. มี ๓ อยา ง คือท่ีเปน อารมั มณปู นสิ สยะ อนันตรูปนสิ สยะ และปกตูปนิสสยะ ท่ีเปน ปกตูปนสิ สยะ ไดแ ก เหตธุ รรมทงั้ หลาย และสัมปยุตตขันธทง้ั หลาย เปนปจจัยแกเหตธุ รรมท้ังหลาย ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจจยั . ๘. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เปนปจจัยแกนเหตธุ รรมดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจัย.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 28 มี ๓ อยาง คอื ที่เปน อารัมมณปู นสิ สยะ อนันตรปู นสิ สยะ และปกตูปนิสสยะ ที่เปน ปกตปู นิสสยะ ไดแก เหตธุ รรมทัง้ หลาย และสัมปยุตตขนั ธท ั้งหลาย เปนปจจยั แกข ันธท้งั หลายทีเ่ ปน นเหตุธรรม ดว ยอํานาจของอุปนิสสยปจจัย. ๙. เหตธุ รรม และนเหตุธรรม เปนปจจัยแกเ หตธุ รรมและนเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจ จยั . มี ๓ อยาง คือทเ่ี ปน อารัมมณปู นิสสยะ อนันตรปู นิสสยะ และปกตปู นสิ สยะ ทีเ่ ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแก เหตธุ รรมทั้งหลาย และสัมปยตุ ตขันธท งั้ หลาย เปน ปจจยั แกเหตุธรรมทงั้ หลาย และสัมปยตุ ตขันธท ้งั หลาย ดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจยั . ๑๐. ปุเรชาตปจจยั [๒๓] ๑. นเหตธุ รรม เปนปจจยั แกนเหตุธรรม ดวยอํานาจของปเุ รชาตปจ จัย. มี ๒ อยา ง คือทเี่ ปน อารมั มณปุเรชาตะ และ วตั ถุปเุ รชาตะ ท่เี ปน อารมั มณปุเรชาตะ ไดแก บุคคลพจิ ารณาเห็นจกั ษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ โดยความเปนของไมเทยี่ งเปนทุกข เปน อนัตตา ฯลฯ โทมนสั ยอมเกดิ ข้ึน.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 29 บคุ คลเห็นรปู ดวยทิพยจักษุ ฟง เสยี งดว ยทิพโสตธาตุ. รูปายตนะ เปนปจ จยั แกจกั ขุวญิ ญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ เปนปจจยั แกกายวิญญาณ ดวยอาํ นาจของปุเรชาตปจ จยั . ท่เี ปน วัตถุปุเรชาตะ ไดแก จักขายตนะ เปนปจ จยั แกจ กั ขุวิญญาณ ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจจยัฯลฯ กายายตนะ เปนปจจยั แกก ายวิญญาณ ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจ จยั . หทยวตั ถุ เปน ปจจัยแกข ันธทง้ั หลาย ทเ่ี ปนนเหตุธรรม ดวยอํานาจของปุเรชาตปจจยั . ๒. นเหตธุ รรม เปน ปจจัยแกเหตุธรรม ดว ยอาํ นาจของปเุ รชาตปจ จยั . มี ๒ อยาง คือท่เี ปน อารัมมณปุเรชาตะ และ วตั ถปุ ุเรชาตะ ท่เี ปน อารมั มณปเุ รชาตะ ไดแก บุคคลพจิ ารณาเหน็ จักษุ ฯลฯ หทยั วัตถุ โดยความเปนของไมเ ทีย่ งฯลฯ โทมนสั ยอมเกิดขึน้ . บุคคลเห็นรปู ดวยทพิ ยจักษุ ฟง เสียงดว ยทพิ โสตธาตุ. ทเี่ ปน วัตถปุ เุ รชาตะ ไดแก หทยวัตถุ เปน ปจจัยแกเหตุธรรมท้งั หลาย ดวยอํานาจของปเุ รชาต-ปจ จยั . ๓. นเหตธุ รรม เปนปจจยั แกเหตุธรรม และนเหตธุ รรมดวยอาํ นาจของปุเรชาตปจจัย.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 30 มี ๒ อยา ง คือทเ่ี ปน อารมั มณปุเรชาตะ และ วตั ถปุ ุเรชาตะ ที่เปน อารมั มณปุเรชาตะ ไดแก บุคคลพจิ ารณาเหน็ จกั ษุ ฯลฯ หทัยวตั ถุ โดยความเปน ของไมเท่ียงฯลฯ โทมนัส ฯลฯ ทิพยจักษุ ฯลฯ ทเี่ ปน วตั ถุปเุ รชาตะ ไดแ ก หทยวตั ถุ เปน ปจ จยั แกเหตุธรรมทง้ั หลาย และสัมปยตุ ตขันธทั้งหลายดว ยอํานาจของปุเรชาตปจ จยั . ๑๑. ปจ ฉาชาตปจ จัย [๒๔] ๑. เหตุธรรม เปน ปจจัยแกน เหตุธรรม ดว ยอาํ นาจของปจ ฉาชาตปจจัย. คือ เหตุธรรมทง้ั หลาย ทเี่ กดิ ภายหลงั เปน ปจจัยแกก ายน้ีที่เกิดกอนดวยอํานาจของปจ ฉาชาตปจ จยั . ๒. นเหตธุ รรม เปนปจจัยแกน เหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของปจฉาชาตปจ จยั . คอื ขนั ธท ้ังหลายทีเ่ ปน นเหตุธรรม ท่ีเกิดภายหลงั เปน ปจจยั แกกายนี้ที่เกดิ กอน ดว ยอาํ นาจของปจฉาชาตปจ จัย. ๓. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม เปนปจจัยแกน เหตุ-ธรรม ดวยอาํ นาจของปจฉาชาตปจ จยั . คอื เหตธุ รรมทัง้ หลาย ท่เี กิดภายหลัง และสัมปยตุ ตขนั ธท้ังหลายเปน ปจจยั แกก ายน้ี ที่เกดิ กอน ดวยอํานาจของปจ ฉาชาตปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 31 ๑๒. อาเสวนปจจยั [๒๕] ๑. เหตธุ รรม เปนปจ จยั แกเหตธุ รรม ดว ยอํานาจของอาเสวนปจจัย เหมอื นกบั อนันตรปจจัย. ๑๓. กมั มปจจัย [๒๖] ๑. นเหตุธรรม เปนปจจัยแกนเหตุธรรม ดว ยอาํ นาจของกมั มปจจัย. มี ๒ อยา ง คอื ทเี่ ปน สหชาตะ และ นานาขณิกะ ทเี่ ปน สหชาตะ ไดแ ก เจตนาทเี่ ปนนเหตุธรรม เปนปจจัยแกสมั ปยตุ ตขนั ธ และจิตต-สมฏุ ฐานรูปทง้ั หลาย ดว ยอาํ นาจของกัมมปจ จยั . ท่เี ปน นานาขณกิ ะ ไดแก เจตนาท่เี ปนนเหตุธรรม เปน ปจจัยแกว ิบากขนั ธ และกฏัตตารูปทั้งหลาย ดว ยอํานาจของกัมมปจจยั . ๒. นเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกเ หตุธรรม ดวยอํานาจของกัมมปจ จัย. มี ๒ อยา ง คือทเ่ี ปน สหชาตะ และ นานาขณิกะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแก เจตนาท่เี ปนนเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกส ัมปยตุ ตเหตทุ ้ังหลาย ดว ยอํานาจของกมั มปจจยั .

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 32 ทเ่ี ปน นานาขณิกะ ไดแ ก เจตนาทเ่ี ปนนเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกวิบากเหตุทง้ั หลาย ดวยอํานาจของกมั มปจ จยั . ๓. นเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกเ หตธุ รรม และนเหตุ-ธรรม ดวยอํานาจของกัมมปจจยั . มี ๒ อยาง คือที่เปน สหชาตะ และ นานาขณกิ ะ ทเี่ ปน สหชาตะ ไดแก เจตนาที่เปน นเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกสมั ปยุตตขันธท้ังหลาย, เหตุ-ธรรมทงั้ หลาย และจิตตสมุฏฐานรูปทงั้ หลาย ดวยอํานาจของกัมมปจจยั . ที่เปน นานาขณิกะ ไดแก เจตนาท่เี ปนนเหตุธรรม เปน ปจจัยแกวิบากขนั ธท้ังหลาย ทเี่ ปนเหตุธรรมท้ังหลาย แกกฏัตตารปู ท้งั หลาย ดว ยอาํ นาจของกัมมปจ จัย. ๑๔. วิปากปจ จัย [๒๗] ๑. เหตธุ รรม เปนปจจยั แกเหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของวิปากปจ จัย. คือ อโลภะ ทเี่ ปน วบิ าก เปนปจ จยั แกอ โทสะ, แกอโมหะ ดว ยอาํ นาจของวปิ ากปจจัย. พึงกระทาํ เปน ๙ วาระ ในการจําแนกวิปากปจจัย เหมือนในปฏจิ จ-วาระ.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 33 ๑๕. อาหารปจ จยั [๒๘] ๑. นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอาหารปจ จัย. คือ อาหารทั้งหลายทีเ่ ปนนเหตุธรรม เปน ปจจยั แกส มั ปยตุ ตขนั ธและจติ ตสมฏุ ฐานรปู ท้งั หลาย ดว ยอาํ นาจของอาหารปจ จยั . ในปฏิสนธขิ ณะ กวฬกี าราหาร เปน ปจจยั แกกายนี้ ดวยอาํ นาจของอาหารปจจยั . ๒. นเหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอาหารปจจยั . คอื อาหารทง้ั หลายท่ีเปน นเหตุธรรม เปนปจ จยั แกสัมปยตุ ตเหตุทั้งหลาย ดวยอํานาจของอาหารปจจยั . ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๓. นเหตธุ รรมเปน ปจจัยแกเหตธุ รรม และนเหตุธรรมดว ยอํานาจของอาหารปจ จยั . คือ อาหารทั้งหลายทีเ่ ปน นเหตุธรรม เปนปจจยั แกสมั ปยตุ ตขันธทัง้ หลาย แกเ หตธุ รรมทง้ั หลาย และจิตตสมฏุ ฐานรปู ทัง้ หลาย ดวยอาํ นาจของอาหารปจจัย. ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 34 ๑๖. อนิ ทรยิ ปจจยั [๒๙] ๑. เหตุธรรม เปน ปจ จัยแกเ หตธุ รรม ดว ยอํานาจของอินทริยปจจยั . ในเหตุมลู กนัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๑ - ๓) ๒. นเหตธุ รรม เปนปจ จยั แกนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอนิ ทรยิ ปจจัย. คอื อินทรียท ั้งหลายทีเ่ ปน นเหตุธรรม เปนปจ จัยแกสมั ปยตุ ตขนั ธและจติ ตสมุฏฐานรูปท้ังหลาย ดว ยอํานาจของอนิ ทริยปจ จยั . ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ จกั ขนุ ทรยี  เปนปจ จยั แกจ ักขวุ ญิ ญาณ ฯลฯ กายินทรยี  เปนปจจัยแกกายวญิ ญาณ. รปู ชวี ิตินทรยี  เปนปจ จยั แกก ฏัตตารูปท้งั หลาย ดวยอาํ นาจของอินทรยิ ปจ จัย. อินทริยปจจัย พงึ ใหพ สิ ดารอยา งน้ี และมี ๙ วาระ. ๑๗. ฌานปจจัย [๓๐] นเหตุธรรม เปน ปจจัยแกน เหตธุ รรม ดว ยอาํ นาจของฌานปจ จัย มี ๓ วาระ. ๑๘. มคั คปจจยั [๓๑] เหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเ หตุธรรม ดวยอาํ นาจของมคั คปจ จัย.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 35 ๑๙. สมั ปยตุ ตปจ จยั ฯลฯ เปน ปจ จยั ดว ยอาํ นาจของสมั ปยุตตปจ จยั . ใน ๒ ปจ จัยน้ี มี ๙ วาระ. ๒๐. วิปปยุตตปจจัย [๓๒] ๑. เหตุธรรม เปน ปจ จยั แกนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจจัย. มี ๒ อยา ง คอื ทเี่ ปน สหชาตะ และ ปจฉาชาตะ ท่เี ปน สหชาตะ ไดแ ก เหตธุ รรมท้งั หลาย เปน ปจ จัยแกจ ติ ตสมฏุ ฐานรูปทงั้ หลาย ดวยอํานาจของวิปปยตุ ตปจ จัย. ในปฏิสนธขิ ณะ เหตุธรรมทง้ั หลาย เปน ปจ จัยแกก ฏตั ตารปู ท้ังหลายดวยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจ จยั , เหตุธรรมท้ังหลาย เปน ปจจยั แกหทัยวตั ถุ ดวยอํานาจของวปิ ปยุตตปจ จัย. ทเ่ี ปน ปจ ฉาชาตะ ไดแก เหตธุ รรมทั้งหลาย เปน ปจจัยแกก ายน้ีทเ่ี กดิ กอน ดวยอํานาจของวิปปยุตตปจจัย. ๒. นเหตุธรรม เปนปจจัยแกน เหตธุ รรม ดวยอํานาจของวิปปยตุ ตปจจยั . มี ๓ อยาง คือทีเ่ ปน สหชาตะ ปเุ รชาตะ และ ปจฉาชาตะ ท่เี ปน สหชาตะ ไดแ ก

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 36 ขันธท ้งั หลายท่ีเปน นเหตุธรรม เปนปจจยั แกจ ติ ตสมุฏฐานรปู ท้ังหลายดวยอํานาจของวปิ ปยุตตปจจยั . ในปฏสิ นธิขณะ ขันธท ั้งหลายที่เปนเหตุธรรม เปน ปจ จัยแกก ฏตั ตารปูท้งั หลาย ดวยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจจยั . ขนั ธทั้งหลาย เปน ปจจยั แกห ทยั วตั ถ,ุ หทัยวัตถุเปนปจจยั แกข นั ธท้งั หลาย ดวยอํานาจของวิปปยตุ ตปจจยั . ทเี่ ปน ปุเรชาตะ ไดแ ก จักขายตนะ ฯลฯ กายายตนะ เปนปจจัยแกกายวิญญาณ. หทยวตั ถุ เปนปจ จยั แกขนั ธท ัง้ หลายทีเ่ ปนนเหตธุ รรม ดวยอํานาจของวปิ ปยตุ ตปจ จยั . ทีเ่ ปน ปจฉาชาตะ ไดแ ก ขนั ธท้ังหลายที่เปนนเหตธุ รรม ที่เกิดภายหลงั เปนปจ จัยแกกายน้ีท่ีเกดิ กอ น ดวยอํานาจของวิปปยุตตปจ จยั . ๓. นเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกเ หตุธรรม ดว ยอํานาจของวิปปยุตตปจจยั . มี ๒ อยา ง คือท่ีเปน สหชาตะ และ ปเุ รชาตะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ในปฏิสนธขิ ณะ หทยวตั ถุ เปนปจจยั แกเหตธุ รรมทั้งหลาย ดว ยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจจัย. ที่เปน ปเุ รชาตะ ไดแ ก

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 37 หทยวัตถุ เปนปจจัยแกเหตธุ รรมท้งั หลาย ดว ยอํานาจของวปิ ปยุตต-ปจจัย. ๔. นเหตุธรรม เปนปจ จัยแกเ หตธุ รรม และนเหตุ-ธรรม ดวยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจ จัย. มี ๒ อยา ง คือที่เปน สหชาตะ และ ปเุ รชาตะ ที่เปน สหชาตะ ไดแก ในปฏิสนธขิ ณะ หทยวัตถุ เปน ปจ จยั แกเ หตุธรรมทง้ั หลาย และสมั ปยตุ ตขนั ธทงั้ หลาย ดว ยอํานาจของวปิ ปยตุ ตปจจยั . ทเ่ี ปน ปุเรชาตะ ไดแก หทยวัตถุ เปนปจจัยแกเหตธุ รรมทั้งหลาย และสมั ปยุตตขันธท้ังหลายดวยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจจัย. ๕. เหตุธรรมและนเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกน เหตุธรรมดว ยอํานาจของวปิ ปยตุ ตปจจยั . มี ๒ อยาง คอื ทเี่ ปน สหชาตะ และ ปจ ฉาชาตะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแก เหตธุ รรมทัง้ หลาย และสัมปยุตตขนั ธทง้ั หลาย เปน ปจ จัยแกจติ ต-สมุฏฐานรูปท้ังหลาย ดวยอํานาจของวปิ ปยตุ ตปจ จัย. ในปฏสิ นธิขณะ เหตุธรรมท้งั หลาย และสัมปยตุ ตขนั ธท งั้ หลาย เปนปจจยั แกกฏตั ตารปู ท้งั หลาย ดวยอํานาจของวิปปยุตตปจ จยั .

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 38 ท่เี ปน ปจฉาชาตะ ไดแก เหตธุ รรมท้งั หลาย และสัมปยตุ ตขันธทง้ั หลาย ท่ีเกดิ ภายหลัง เปนปจจัยแกก ายน้ี ท่เี กดิ กอน ดวยอาํ นาจของวปิ ปยุตตปจ จยั . ๒๑. อตั ถิปจจัย [๓๓] ๑. เหตุธรรม เปน ปจจยั แกเหตุธรรม ดวยอํานาจของอัตถิปจจัย. คือ อโลภะ เปน ปจจยั แกอโทสะ, แกอโมหะ ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจจยั . พงึ ผูกจักรนยั . โลภะ เปนปจจัยแกโ มหะ ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จจัย. พงึ ผกู จกั รนัย ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๒. เหตธุ รรม เปน ปจ จัยแกนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอตั ถปิ จ จยั มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน สหชาตะ และ ปจฉาชาตะ ท่เี ปน สหชาตะ ไดแก เหตุธรรมท้ังหลาย เปนปจจัยแกสมั ปยุตตขันธ และจติ ตสมฏุ ฐานรูปท้ังหลาย ดว ยอาํ นาจของอัตถิปจจัย. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 39 ทีเ่ ปน ปจฉาชาตะ ไดแ ก เหตธุ รรมท้ังหลาย ที่เกดิ ภายหลงั เปน ปจจัยแกกายน้ี ทีเ่ กดิ กอ นดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจจัย. ๓. เหตธุ รรม เปน ปจ จยั แกเหตธุ รรม และนเหต-ุธรรม ดวยอาํ นาจของอัตถิปจ จยั คือ อโลภะ เปนปจจัยแกอ โทสะ แกอโมหะ แกสัมปยตุ ตขนั ธ และจิตตสมฏุ ฐานรูปทง้ั หลาย ดวยอํานาจของอตั ถิปจ จัย. พึงผกู จกั รนัย โลภะ เปน ปจจัยแกโมหะ แกส ัมปยตุ ตขันธ และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ดวยอํานาจของอัตถิปจจัย. พึงผูกจักรนยั ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๔. นเหตธุ รรม เปนปจจยั แกนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จจยั มี ๕ อยาง คอื ท่เี ปน สหชาตะ ปุเรชาตะ ปจ ฉาชาตะ อาหาระและอนิ ทรยิ ะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน นเหตุธรรม เปน ปจ จยั แกข นั ธ ๓ และจติ ตสมุฏฐานรปูทั้งหลาย ดวยอาํ นาจของอตั ถิปจจัย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ. ในปฏสิ นธิขณะ ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปนนเหตธุ รรม เปนปจ จยั แกขันธ ๓และกฏัตตารปู ทั้งหลาย ฯลฯ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 40 พึงผูกจกั รนัย. ขันธท งั้ หลาย เปนปจ จัยแกห ทัยวัตถุ ดว ยอํานาจของอตั ถิปจ จยั . หทยวตั ถุเปนปจจยั แกขันธทงั้ หลาย ดวยอํานาจของอตั ถปิ จจัย. มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ พาหริ รปู ...อาหารสมุฏฐานรูป...อุตุสมุฏฐานรูป ฯลฯ. อสญั ญสตั วท ้งั หลาย ฯลฯ. ทเี่ ปน ปุเรชาตะ ไดแ ก บคุ คลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ฯลฯ บุคคลเหน็ รูปดวยทิพยจกั ษุ ฟง เสียงดว ยทิพโสตธาตุ ฯลฯ. รูปายตนะ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปนปจจัยแกก ายวิญญาณ. จักขายตนะ ฯลฯ กายายตนะ เปน ปจ จยั แกกายวญิ ญาณ ดวยอาํ นาจของอตั ถิปจ จัย. หทยวตั ถุ เปนปจ จัยแกขันธทง้ั หลายท่ีเปนนเหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอัตถิปจจยั . ที่เปน ปจฉาชาตะ ไดแก ขนั ธท ้งั หลายทเี่ ปนนเหตธุ รรม ทีเ่ กดิ ภายหลงั เปน ปจจัยแกก ายนี้ทีเ่ กิดกอ น ดวยอาํ นาจของอตั ถิปจ จัย. กวฬกี าราหาร เปน ปจจยั แกก ายนี้ ดว ยอาํ นาจของอัตถปิ จจัย. รปู ชวี ติ ินทรยี  เปน ปจ จัยแกกฏัตตารปู ทงั้ หลาย ดวยอํานาจของอัตถิ-ปจจยั .

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 41 ๕. นเหตุธรรม เปน ปจจยั แกเหตุธรรม ดวยอํานาจของอัตถิปจจยั มี ๒ อยาง คือทเ่ี ปน สหชาตะ และ ปเุ รชาตะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ขันธท งั้ หลายที่เปน นเหตธุ รรม เปนปจ จยั แกสัมปยุตตเหตทุ ้ังหลายดว ยอาํ นาจของอตั ถปิ จ จยั . ในปฏสิ นธขิ ณะ หทยวตั ถุ เปนปจจยั แกเหตธุ รรมทงั้ หลาย ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจจัย. ท่เี ปน ปเุ รชาตะ ไดแก บุคคลพจิ ารณาเหน็ จกั ษุ ฯลฯ หทัยวตั ถุ โดยความเปน ของไมเ ท่ียงฯลฯ โทมนัส ยอมเกิดข้ึน. บคุ คลเห็นรปู ดว ยทิพยจักษุ ฟง เสียงดว ยทพิ โสตธาตุ หทยวัตถุเปนปจจัยแกเ หตธุ รรมทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จจยั . ๖. นเหตุธรรม เปนปจ จยั แกเ หตธุ รรมและนเหต-ุธรรม ดว ยอํานาจของอัตถิปจจยั มี ๒ อยา ง คอื ที่เปน สหชาตะ และ ปเุ รชาตะ ขนั ธ ๑ ทเี่ ปน นเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกขันธ ๓, แกเหตธุ รรมทงั้ หลายและจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้งั หลาย ดวยอํานาจของอตั ถิปจ จยั . ในปฏิสนธิขณะ หทยวัตถุ เปนปจ จัยแกเหตธุ รรมทัง้ หลาย และสัมปยุตตขนั ธท ้งั หลาย ดวยอํานาจของอตั ถิปจจยั .

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 42 ทีเ่ ปน ปุเรชาตะ ไดแ ก บคุ คลพจิ ารณาเหน็ จักษุ ฯลฯ หทัยวัตถุ โดยความเปน ของไมเ ทยี่ งฯลฯ โทมนสั ยอมเกดิ ขน้ึ . บุคคลเห็นรปู ดว ยทิพยจกั ษุ, ฟงเสียงดว ยทพิ โสตธาต.ุ หทยวตั ถุ เปนปจ จยั แกเ หตธุ รรมทั้งหลาย และสมั ปยุตตขันธทง้ัหลาย ดว ยอาํ นาจของอตั ถปิ จ จยั . ๗. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เปนปจ จัยแกเ หตุธรรม ดว ยอํานาจของอัตถิปจ จัย มี ๒ อยาง คอื ท่เี ปน สหชาตะ และ ปเุ รชาตะ อโลภะและสมั ปยตุ ตขันธทัง้ หลาย เปน ปจ จัย แกอโทสะ แกอ โมหะดวยอํานาจของอัตถปิ จจยั . พึงผูกจกั รนยั . โลภะ และสมั ปยุตตขันธทง้ั หลาย เปน ปจจัยแกโ มหะ ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จ จยั . พึงผูกจกั รนัย. ในปฏสิ นธขิ ณะ อโลภะ และหทยั วตั ถุ เปนปจจัยแกอ โทสะ อโมหะดวยอาํ นาจของอัตถิปจ จัย. พงึ ผกู จกั รนัย. ๘. เหตุธรรมและนเหตธุ รรม เปนปจ จยั แกน เหตุธรรม ดว ยอาํ นาจของอัตถปิ จจัย

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 43 มี ๓ อยา ง คือทเ่ี ปน สหชาตะ, ปจฉาชาตะ รวมกบั อาหาระและรวมกับ อินทริยะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ขันธ ๑ ที่ เปน นเหตธุ รรม และเหตุธรรม เปน ปจจยั แกข นั ธ ๓และจิตตสมุฏฐานรปู ทงั้ หลาย ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจจยั ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ. ในปฏิสนธิขณะ เหตธุ รรมและหทัยวตั ถุ เปน ปจจัยแกขันธท ั้งหลายท่ีเปน นเหตุธรรม ดวยอํานาจของอัตถปิ จ จยั . เหตุธรรมท้ังหลาย และมหาภูตรปู ทง้ั หลายทีเ่ กดิ พรอ มกนั เปน ปจจัยแกจ ติ ตสมุฏฐานรูปท้งั หลาย ดวยอาํ นาจของอัตถิปจ จัย. ท่ีเปน ปจฉาชาตะ รวมกับ อาหาระ ไดแก เหตุธรรมทัง้ หลายท่ีเกดิ ภายหลงั และกวฬกี าราหาร เปน ปจ จัยแกกายน้ี ดวยอาํ นาจของอัตถิปจจยั . ที่เปน ปจฉาชาตะ รวมกับ อาหาระ ไดแ ก เหตธุ รรมท้งั หลายท่ีเกดิ ภายหลัง และรปู ชวี ติ นิ ทรยี  เปน ปจจัยแกกฏตั ตารปู ท้งั หลาย ดว ยอํานาจของอัตถิปจจัย. ๙. เหตุธรรม และนเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเ หต-ุธรรมและนเหตุธรรม ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จ จัย มี ๒ อยา ง คือทเ่ี ปน สหชาตะ และ ปุเรชาตะ ท่ีเปน สหชาตะ ไดแก ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน นเหตุธรรม และอโลภะ เปน ปจจยั แกขันธ ๓, แกอโทสะ, แกอโมหะ และจติ ตสมุฏฐานรปู ทงั้ หลาย ดว ยอํานาจของอัตถปิ จ จยั .

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 44 พงึ ผกู จักรนัย. ขันธ ๑ ทเ่ี ปนนเหตธุ รรม และโลภะ เปน ปจ จยั แกขันธ ๓, แกโ มหะและจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้ังหลาย ดวยอํานาจของอตั ถปิ จ จัย. พงึ ผกู จักรนัย. ในปฏสิ นธิขณะ ขนั ธ ๑ ท่เี ปน นเหตุธรรม และอโลภะ ฯลฯ พึงผกู จกั รนยั . ในปฏิสนธิขณะ อโลภะ และหทยวัตถุ เปนปจจยั แกอโทสะ, แกอโมหะและสัมปยุตตขนั ธท ั้งหลาย ดวยอํานาจของอตั ถิปจจัย. โลภะ และหทยวัตถุ เปนปจจยั แกโ มหะ และสัมปยุตตขันธท ้ังหลายดวยอํานาจของอตั ถิปจจยั . ๒๒. นตั ถิปจ จัย ฯลฯ ๒๔. อวิคตปจ จยั ฯลฯ เปน ปจจยั ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จ จยั . ฯลฯ เปนปจ จัย ดว ยอาํ นาจของวิคตปจจยั . ฯลฯ เปนปจ จยั ดวยอํานาจของอวคิ ตปจจัย. การนบั จาํ นวนวาระในอนโุ ลม สุทธมูลกนยั [๓๔] ในเหตุปจจยั มี ๓ วาระ ในอารมั มณปจ จัย มี ๙ วาระในอธปิ ตปิ จ จยั มี ๙ วาระ ในอนันตรปจจยั มี ๙ วาระ ในสมนันตรปจ จยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 45มี ๙ วาระ ในสหชาตปจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมญั ญปจ จัย มี ๙ วาระในนิสสยปจจยั มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปจจัย มี ๙ วาระ ในปุเรชาตปจจยัมี ๓ วาระ ในปจฉาชาตปจจยั มี ๓ วาระ ในอาเสวนปจ จัย มี ๙ วาระในกัมมปจ จยั มี ๓ วาระ ในวปิ ากปจจัย มี ๙ วาระ ในอาหารปจจยั มี ๓วาระ ในอินทรยิ ปจ จยั มี ๙ วาระ ในฌานปจจัย มี ๓ วาระ ในมัคคปจ จยัมี ๙ วาระ ในสัมปยตุ ตปจ จัย มี ๙ วาระ ในวิปปยุตตปจจัย มี ๕ วาระในอตั ถปิ จ จยั มี ๙ วาระ ในนตั ถิปจจยั มี ๙ วาระ ในวคิ ตปจจัย มี ๙วาระ ในอวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ. ผูม ปี ญญาพึงนับอยา งน.ี้ อนโุ ลมนยั จบ ปจ จนยี นยั การยกปจจัยในปจ จนยี ะ [๓๕] ๑. เหตธุ รรม เปนปจ จยั แกเ หตุธรรม ดว ยอํานาจของอารมั มณปจจยั , เปนปจจัย ดวยอํานาจของสหชาตปจจัย, เปนปจ จยัดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจัย. ๒. เหตุธรรม เปน ปจจยั แกน เหตธุ รรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจ จยั , เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของสหชาตปจจัย, เปนปจ จัย ดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจยั , เปนปจ จัย ดว ยอํานาจของปจฉาชาตปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 46 ๓. เหตุธรรม เปนปจจัยแกเ หตุธรรม และนเหตุธรรมดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจ จยั เปนปจจัย ดวยอํานาจของสหชาต-ปจจยั , เปนปจจัย ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจัย. ๔. นเหตุธรรม เปน ปจ จัยแกนเหตุธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จัย, เปน ปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจ จัย, เปนปจ จยั ดว ยอํานาจของอุปนิสสยปจจยั , เปนปจจยั ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจ จัย, เปน ปจจัย ดว ยอาํ นาจปจ ฉาชาตปจ จยั , เปน ปจ จัยดวยอาํ นาจของกมั มปจจัย, เปนปจจัย ดว ยอํานาจของอาหารปจ จยั ,เปนปจจัย ดว ยอํานาจของอนิ ทริยปจจยั . ๕. นเหตุธรรม เปน ปจจยั แกเ หตุธรรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจจัย, เปน ปจจยั ดวยอํานาจของสหชาตปจ จัย, เปนปจ จยั ดวยอํานาจของอปุ นสิ สยปจ จัย, เปนปจ จยั ดว ยอาํ นาจของปุเรชาตปจ จัย, เปน ปจ จยั ดวยอาํ นาจของกมั มปจ จยั . ๖. นเหตธุ รรม เปน ปจจยั แกเ หตุธรรม และนเหต-ุธรรม ดว ยอาํ นาจของอารมั มณปจ จัย, เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของสหชาตปจ จัย เปน ปจ จยั ดว ยอํานาจของอปุ สสยปจจยั , เปน ปจ จัยดวยอาํ นาจขงปุเรชาตปจจัย, เปนปจ จัย ดวยอํานาจของกมั มปจจัย. ๗. เหตุธรรม และนเหตุธรรม เปนปจจยั แกเ หตุธรรมดวยอํานาจของอารัมมณปจจัย, เปน ปจ จยั ดวยอาํ นาจของสหชาต-ปจจยั , เปนปจ จัย ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจ จัย.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 47 ๘. เหตธุ รรม และนเหตธุ รรม เปน ปจจัยแกนเหตุ-ธรรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจจยั , เปน ปจ จยั ดวยอาํ นาจของสหชาตปจจัย, เปนปจจัย ดว ยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจ จยั , เปน ปจจัยดวยอํานาจของปจฉาชาตปจจัย. ๙. เหตธุ รรม และนเหตุธรรม เปนปจจัยแกเหตธุ รรมและนเหตุธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจจยั , เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจยั , เปนปจ จยั ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจ จยั . การนับจํานวนวาระในปจจนียะ [๓๖] ในนเหตปุ จ จัย มี ๙ วาระ ในนอารมั มณปจ จยั มี ๙ วาระฯลฯ ในโนอวิคตปจจยั มี ๙ วาระ. พงึ นบั อยางน้.ี ปจจนียนยั จบ อนุโลมปจจนียนัย การนบั จาํ นวนวาระในอนโุ ลมปจ จนยี ะ [๓๗] เพราะเหตุปจจยั ในนอารัมมณปจจยั มี ๓ วาระ ...ในนอธิปตปิ จจยั มี ๓ วาระ ในนอนันตรปจจัย มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-ปจ จัย มี ๓ วาระ ในนอัญญมัญญปจจยั มี ๑ วาระ ในนอปุ นิสสยปจจยั มี ๓วาระ ฯลฯ ในนมัคคปจ จัย มี ๓ วาระ ในนสมั ปยุตตปจ จัย มี ๑ วาระ ใน

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 48นวิปปยตุ ตปจจัย มี ๓ วาระ ในโนนัตถปิ จจยั มี ๓ วาระ ในโนวิคตปจ จยัมี ๓ วาระ. พึงนับอยา งนี้. อนุโลมปจ จนียนยั จบ ปจ จนียานุโลม การนับจํานวนวาระในปจจนียานโุ ลม [๓๘] เพราะนเหตปุ จ จยั ในอารมั มณปจจยั มี ๙ วาระ . . . ในอธปิ ติปจจัย มี ๙ วาระ ในอนนั ตรปจ จัย มี ๙ วาระ ในสมนันตรปจจัยมี ๙ วาระ ในสหชาตปจ จยั มี ๓ วาระ ในอัญญมญั ญปจ จยั มี ๓ วาระ ในนสิ สยปจจัย มี ๓ วาระ ในอุปนสิ สยปจ จัย มี ๙ วาระ ในปเุ รชาตปจจัยมี ๓ วาระ ในปจฉาชาตปจ จัย มี ๓ วาระ ในอาเสวนปจ จัย มี ๓ วาระ ในกัมมปจจัย มี ๓ วาระ ในวปิ ากปจจยั มี ๓ วาระ ในอาหารปจจยั มี ๓ วาระในอินทริยปจจยั มี ๓ วาระ ในฌานปจ จัย มี ๓ วาระ ในมคั คปจจัย มี ๓ วาระในสมั ปยตุ ตปจจยั มี ๓ วาระ ในวปิ ปยตุ ตปจ จยั มี ๓ วาระ ในอตั ถิปจ จัยมี ๓ วาระ ในนัตถปิ จ จยั มี ๙ วาระ ในวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ ในอวิคตปจ จยัมี ๓ วาระ. พึงนับอยา งนี.้ ปจ จนียานโุ ลมนยั จบ เหตุทุกะ จบ

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 49 อรรถกถาทุกปฏ ฐาน เหตทุ ุกะ เปน ตน แมใ นทุกปฏ ฐาน ผศู กึ ษา พงึ ทราบปญ หาวสิ ชั นาและการนบั ในทกุ ะทง้ั หมด ตามนัยที่กลาวมาแลว ในบาลนี ่นั เอง. อกี อยา งหนง่ึ ในทกุ ปฏ ฐานน้ีการวิสัชนา สเหตกุ ทุกะ และเหตสุ ัมปยุตตทุกะ เหมอื นกับการวสิ ัชนาเหตุทุกะ. เหตุและสเหตกุ เหตุ แหงเหตสุ มั ปยุตตทุกะ และสัปปจ จยทุกะสงั ขตทกุ ะ ก็เหมอื นกัน ฯ คํานวี้ า อิม ทกุ  ยถา สปฺปจจฺ ยทกุ  เอว กาตพพฺ พระผูมพี ระภาคตรัสไว เพราะแมสังขตธรรมยอมประกอบรวมกบั อสงั ขตธรรมไมไ ด. เหมอื นสัปปจจยธรรมประกอบกับอปั ปจ จยธรรมไมไ ดฉ ะน้ันสารัมมณทกุ ะ จติ ตสัมปยุตตทุกะ และสังสัฏฐทุกะ มวี ิสชั นาเหมือนกบัอาสวโคจฉกะ โอฆโคจฉกะ และโยคโคจฉกะ ซ่งึ เหมือนกัน เพราะวาธรรม๓ เหลา น้ี มวี สิ ชั นาเหมอื นกัน. อรรถกถาเหตุทุกะเปนตน จบ

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 50 ๒. สเหตุกทุกะ ปฏิจจวาระ อนโุ ลมนยั ๑. เหตุปจจัย [๓๙] ๑. สเหตุกธรรม อาศัยสเหตกุ ธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตปุ จจยั คือ ขันธ ๓ อาศัยขันธ ๑ ที่เปนสเหตุกธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ อาศัยขันธ ๒. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. อเหตกุ ธรรม อาศัยสเหตุกธรรม เกิดขึน้ เพราะเหตปุ จจยั คอื จิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธทั้งหลายทเี่ ปนสเหตุกธรรม. ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ๓. สเหตกุ ธรรม และอเหตกุ ธรรม อาศัยสเหตุกธรรมเกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จ จยั คอื ขันธ และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขันธ ๑ ท่ีเปน สเหตกุ ธรรมฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ