tripitaka_77

พระอภธิ รรมปฎ ก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 301 วา ดว ยวนิ ิจฉยั โดยไมห ยอนไมย ่งิ ในขอวา ไมหยอนไมย ิ่ง น้ี หากมคี ําถามวา ก็เพราะเหตุไรพระ-ผมู ีพระภาคเจา จงึ ตรสั อริยสัจไว ๔ เทานัน้ ไมห ยอ นไมย่งิ ตอบวา เพราะไมมีสจั จะอยางอื่น และนําออกขอ ใดขอ หน่ึงกไ็ มได จรงิ อยู สัจจะอื่นยิง่ กวา สัจจะ ๔เหลา น้ี หรอื วา บรรดาสัจจะ ๔ เหลา น้จี ะพึงนําออกไปสักขอ หนง่ึ หาไดไม.เหมือนอยางทต่ี รัสไวมีอาทวิ า ดกู อ นภิกษุทงั้ หลาย สมณะหรอื พราหมณในโลกน้ี พึงเอย อางวา ทุกขท ่ีพระสมณโคดมแสดงไวน้ี ไมใ ชท กุ ขอรยิ สจั ทกุ ขอริยสัจเปน อยางอ่นื เราจกั เวน ทกุ ขอรยิ สัจนแ้ี ลว บญั ญตั ิทุกขอรยิ สัจอน่ื ขอ นี้ไมใ ชฐ านะท่เี ปน ได ดงั น้ี และดังทตี่ รสั ไวมอี าทอิ ยางนีว้ า ดกู อ นภิกษุท้ังหลายกส็ มณะหรือพราหมณผ ูใดผูหน่ึงจะพึงกลา วอยา งนี้วา นนั่ มใิ ชทุกขอริยสจัขอทห่ี นึง่ ทส่ี มณโคคมทรงแสดงไว เราจักบอกเลกิ ทุกขอรยิ สัจขอ ท่หี นงึ่ นนั้ เสยีแลว บัญญตั ทิ กุ ขอรยิ สจั ขอทีห่ น่ึงอยางอ่นื ใหม ขอนมี้ ิใชฐ านะทจ่ี ะมีไดดงั นี้*. อกี อยา งหนง่ึ พระผูมพี ระภาคเจา เมอ่ื จะตรสั บอกความเปนไปแหงทุกขกต็ รัสบอกพรอมทัง้ เหตุ และเมอ่ื จะตรสั บอกความไมเปนไป ก็ตรัสบอกพรอมทัง้ อบุ าย (เปน เคร่ืองสลดั ออก) เพราะฉะนน้ั จงึ ตรัสอริยสัจไว ๔ เทา น้ันเพราะความทสี่ ัจจะเหลานน้ั มคี วามเปนไป (ปวัตต)ิ ความไมเ ปนไป (นิวตั ติ)และเหตุแหงความเปนไป ความไมเปนไปทั้งสองอนั มีสัจจะ ๔ นีเ้ ปน อยา งยง่ิ . อนงึ่ พระองคต รัสอริยสจั ๔ เทา นน้ั แมด วยอาํ นาจแหงปรญิ เญย-ธรรม (ธรรมทีค่ วรกาํ หนดรู) ปหาตพั พธรรม (ธรรมท่ีควรละ) สจั ฉกิ า-ตพั พธรรม (ธรรมทีค่ วรทาํ ใหแจง ) ภาเวตัพพธรรม (ธรรมท่ีควรเจรญิ ) และ* ส . มหาวาร. เลม ที่ ๑๙ ๑๖๙๓/๕๓๘

พระอภิธรรมปฎก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 302ตรัสไว ๔ ดว ยอาํ นาจแหงตัณหา วัตถทุ ีอ่ าศยั เกิดของตณั หา ความดับตัณหา และอบุ ายเปน เครือ่ งดับตัณหา และตรัสไว ๔ แมด ว ยอาํ นาจแหง ความอาลยั เหตทุ ี่ยนิ ดใี นอาลัย การถอนขน้ึ ซ่ึงอาลัยและอบุ ายเปนเหตถุ อนขนึ้ ซ่งึอาลยั . พึงทราบวนิ ิจฉยั โดยไมหยอ นไมย งิ่ ในอธิการน้ี ดว ยประการฉะน้ี. วาดว ยวินจิ ฉยั โดยลําดบั ขอวา โดยลาํ ดับ แมน้ี ไดแก ลาํ ดบั แหงเทศนานั่นเอง ก็ในอรยิ สจั ๔ เหลา น้ี ทกุ ขสัจจะ เปนสจั จะทร่ี ูไ ดง า ย เพราะเปน ของหยาบ และเพราะเปนของทวั่ ไปแกสตั วท ั้งหมด ฉะนัน้ จึงตรัสไวกอ น สมุทยั สจั จะตรสัไวใ นลาํ ดบั แหง ทุกขสัจจะนนั้ เพอ่ื แสดงเหตขุ องทกุ ขสจั จะน้ันเอง นิโรธสัจจะตรสั ไวโดยลาํ ดับสมุทยั สัจจะนัน้ เพ่ือแสดงใหร วู า เพราะเหตุดับ ผลจงึ ดับมรรคสัจจะตรสั ไวใ นท่ีสดุ เพ่อื แสดงอุบายเครอื่ งบรรลนุ โิ รธสจั จะน้ัน. อกี อยางหนึ่ง พระผมู พี ระภาคเจาตรัสทกุ ขก อน เพ่อื ใหเกดิ ความสงั เวชแกพ วกสตั วผ ยู ินดแี ละปรารถนาความสุขในภพ ตรัสสมทุ ยั ในลาํ ดับแหงทกุ ขน น้ั เพ่ือใหร วู า ทุกขน ้นั ตณั หามิไดสรา งแลว ยอมไมม า มันยอมมเี พราะเหตุภายนอกมีพระอิศวรบันดาลกห็ าไม ทแ่ี ทมนั ยอมมเี พราะตัณหาน้ี ตอ จากน้ันก็ตรสั นโิ รธ เพ่อื ใหเกดิ ความโลง ใจ ดวยการเห็นอบุ ายเปน เคร่อื งสลดั ออกแกส ตั วผ ูม ีใจสลดซงึ่ แสวงหาอบุ ายเปนเคร่อื งออกจากทุกข เพราะความเปน ผูถูกทุกขพรอ มทัง้ เหตุ (ตัณหา) ครอบงําแลว ตอ จากนัน้ ก็ตรัสมรรคอันเปนธรรมใหถึงนิโรธ เพ่อื บรรลุนโิ รธ. พึงทราบวินจิ ฉยั แมโ ดยลําดบั ในสจั จะนี้ ดว ยประการฉะน้ี.