tripitaka_77

พระอภธิ รรมปฎก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 624 [๓๒๒] ในปจ จยาการเหลา นั้น อวชิ ชา เปนไฉน ? ความไมร ู ความไมเห็น ฯลฯ ลมิ่ คืออวชิ ชา อกศุ ลมลู คอื โมหะอันใด นเ้ี รียกวา อวชิ ชา สังขารอันสมั ปยตุ ดวยอวชิ ชาเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจจยั เปนไฉน ? การคดิ อา น กิรยิ าท่ีคดิ อา น ความคิดอา น อนั ใด นเ้ี รยี กวา สังขารอันสมั ปยุตดวยอวชิ ชา เกิดเพราะอวิชชาเปนปจ จยั วญิ ญาณอนั สมั ปยตุ ดว ยสังขาร เกิดเพราะสงขารเปนปจ จยั เปน ไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตทุ ่ีสมกัน อันใด น้ีเรียกวาวิญญาณอนั สัมปยุตดว ยสงั ขาร เกดิ เพราะสงั ขารเปนปจจยั นามอันสัมปยตุ ดวยวญิ ญาณ เกดิ เพราะวิญญาณเปนปจจัย เปนไฉน ? เวทนาขันธ  สญั ญาขันธ สงั ขารขนั ธ เรียกวา นามอันสัมปยตุ ดวยวิญญาณ เกดิ เพราะวญิ ญาณเปน ปจ จัย คาํ วา ผัสสะอันสมั ปยตุ ดว ยนาม เกดิ เพราะนามเปน ปจ จัยนน้ั นามเปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขันธ สงั ขารขนั ธ วญิ ญาณขันธ เวน ผัสสะน้เี รียกวา นาม ผัสสะอนั สมั ปยุตดว ยนาม เกดิ เพราะนามเปน ปจ จยั เปน ไฉน ? การกระทบ กิรยิ าทก่ี ระทบ กิรยิ าทถี่ กู ตอ ง ความถูกตอง อนั ใดน้ีเรียกวา ผสั สะอนั สมั ปยตุ ดวยนาม เกดิ เพราะนามเปน ปจจยั ฯลฯ ดว ยเหตุนั้น จึงเรยี กวา ความเกดิ ขึน้ แหง กองทุกขท งั้ มวลน้ี ยอมมดี ว ยประการอยางน้ี

พระอภิธรรมปฎก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 625 [๓๒๓] ในสมยั นัน้ สงั ขารอันสัมปยุตดว ยอวชิ ชา เกิดเพราะอวิชชาเปนปจ จัย วิญญาณอนั สัมปยุตดว ยสงั ขาร เกดิ เพราะสงั ขารเปน ปจจยั นามรปูและนามอันสมั ปยุตดว ยวญิ ญาณ เกดิ เพราะวิญญาณเปนปจ จัย อายตนะท่ี ๖อันสัมปยตุ ดว ยนามเกิดเพราะนามรปู เปน ปจ จยั ผัสสะอันสัมปยุตดวยอายตนะท่ี ๖ เกิดเพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจัย เวทนาอันสัมปยตุ ดวยผสั สะ เกิดเพราะผสั สะเปนปจ จยั ตณั หาอันสมั ปยตุ ดว ยเวทนา เกิดเพราะเวทนาเปน ปจจัยอปุ าทานอันสมั ปยุตดวยตัณหา เกดิ เพราะตณั หาเปนปจ จยั ภพ เกดิ เพราะอุปาทานเปน ปจ จัย ชาติ เกดิ เพราะภพเปนปจจยั ชรามรณะ เกิดเพราะชาติเปนปจจยั ความเกดิ ขึ้นแหง กองทุกขท้ังมวลนี้ ยอ มมีดวยประการอยางน้ี [๓๒๔] ในปจจยาการเหลานนั้ อวชิ ชา เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเ ห็น ฯลฯ ล่ิมคอื อวชิ ชา อกศุ ลมลู คือ โมหะอนั ใด นเ้ี รียกวา อวชิ ชา สงั ขารอันสัมปยุตดวยอวิชชา เกิดเพราะอวิชชาเปน ปจจัย เปนไฉน ? การคิดอาน กริ ยิ าท่คี ดิ อาน ความคดิ อา น อันใด นเ้ี รยี กวา สงั ขารอนั สัมปยตุ ดวยอวชิ ชา เกิดเพราะอวิชชาเปน ปจ จยั วญิ ญาณอนั สมั ปยุตดว ยสงั ขาร เกดิ เพราะสังขารเปน ปจจยั เปนไฉน ? จิต มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุทีส่ มกนั อันใด นีเ้ รียกวาวิญญาณอนั สมั ปยตุ ดวยสังขาร เกิดเพราะสงั ขารเปนปจจัย นามรปู และนามอนั สัมปยุตดวยวิญญาณ เกิดเพราะวญิ ญาณเปนปจ จยั เปน ไฉน ?

พระอภธิ รรมปฎ ก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 626 นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรปู นนั้ นาม เปนไฉน เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สังขารขนั ธ นีเ้ รียกวา นาม รูป เปน ไฉน ? ความเกิดขน้ึ แหงจกั ขายตนะ ฯลฯ ความเกดิ ข้นึ แหง กายายตนะ หรือรูปแมอ น่ื ใดมีอยู ไดแกรปู อันเกดิ แตจ ิต มจี ิตเปนเหตุ มจี ติ เปน สมฏุ ฐานนเ้ี รียกวา รปู นามและรูปดงั กลาวมานี้ น้เี รยี กวา นามรปู และนามอนั สมั ปยุตดวยวญิ ญาณ เกดิ เพราะวิญญาณเปนปจจยั คําวา อายตนะท่ี ๖ อันสัมปยตุ ดว ยนาม เกดิ เพราะนามรปู เปนปจจยันน้ั นามรูป เปนไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรูปนน้ั นาม เปนไฉน ? เวทนาขันธ สัญญาขนั ธ สังขารขนั ธ นเี้ รยี กวา นาม รูป เปน ไฉน ? มโนวิญญาณธาตุ อาศยั รปู ใดเปนไป นีเ้ รยี กวา รูป นามและรูปดงั กลา วมานี้ นเ้ี รยี กวา นามรูป อายตนะท่ี ๖ อันสมั ปยตุ ดวยนาม เกิดเพราะนามรปู เปนปจ จัย เปนไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตทุ ่ีสมกัน อันใด น้เี รียกวาอายตนะท่ี ๖ อนั สมั ปยุตดวยนาม เกิดเพราะนามรูปเปน ปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 627 ผัสสะอนั สมั ปยุตดวยอายตนะที่ ๖ เกดิ เพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจยัเปน ไฉน ? การกระทบ กริ ิยาทกี่ ระทบ กริ ิยาท่ถี ูกตอ ง ความถกู ตอง อนั ใด น้ีเรยี กวา ผสั สะอันสมั ปยุตดว ยอายตนะที่ ๖ เกดิ เพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจ จยัฯลฯ ดวยเหตนุ น้ั จึงเรยี กวา ความเกิดขน้ึ แหง กองทกุ ขท้งั มวลน้ี ยอ มมีดว ยประการอยางนี้. [๓๒๕] ในสมยั นัน้ สังขารอันสัมปยุตดวยอวชิ ชา เกิดเพราะอวชิ ชาเปนปจ จัย วญิ ญาณอันสัมปยุตดวยสงั ขาร เกิดเพราะสังขารเปน ปจจยั นามรปูและนามอันสัมปยุตดว ยวญิ ญาณ เกดิ เพราะวญิ ญาณเปนปจ จยั สฬายตนะอนัสมั ปยุตดวยนาม เกิดเพราะนามรูปเปน ปจจยั ผสั สะอันสัมปยตุ ดวยสฬายตนะเกิดเพราะสฬายตนะเปน ปจ จัย เวทนาอันสมั ปยตุ ดวยผัสสะ เกดิ เพราะผัสสะเปนปจ จัย ตณั หาอนั สมั ปยุตดว ยเวทนา เกิดเพราะเวทนาเปน ปจ จยั อุปาทานอันสัมปยุตดวยตัณหา เกดิ เพราะตณั หาเปนปจ จยั ภพ เกดิ เพราะอุปาทานเปนปจจัย ชาติ เกิดเพราะภพเปน ปจจัย ชรามรณะ เกิดเพราะชาตเิ ปน ปจจัยความเกิดขน้ึ แหง กองทกุ ขท ้ังมวลน้ี ยอ มมดี ว ยประการอยางนี้. [๓๒๖] ในปจ จยาการเหลานัน้ อวชิ ชา เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเห็น ฯลฯ ล่ิมคอื อวชิ ชา อกุศลมลู คือ โมหะอันใด นี้เรียกวา อวชิ ชา สังขารอนั สมั ปยตุ ดวยอวิชชาเกดิ เพราะอวิชชาเปน ปจ จยั เปนไฉน ? การคิดอา น กิรยิ าทค่ี ิดอาน ความคดิ อา น อันใด นเ้ี รียกวา สงั ขารอนั สัมปยุตดวยอวชิ ชา เกิดเพราะอวชิ ชาเปน ปจจัย

พระอภธิ รรมปฎก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 628 วญิ ญาณอันสัมปยตุ ดวยสังขาร เกิดเพราะสังขารเปนปจ จัย เปนไฉน ? จติ มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุทีส่ มกนั อันใด นเ้ี รียกวาวญิ ญาณอันสัมปยตุ ดวยสังขาร เกดิ เพราะสังขารเปนปจ จัย นามรูปและนามอนั สมั ปยตุ ดว ยวิญญาณ เกิดเพราะวญิ ญาณเปนปจ จัยเปน ไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรูปนนั้ นาม เปน ไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ นเ้ี รยี กวา นาม รูป เปนไฉน ? ความเกดิ ข้ึนแหงจักขายตนะ ฯลฯ ความเกดิ ข้ึนแหง กายายตนะ หรือรปู แมอ่ืนใดมีอยู ไดแ กร ูปอันเกดิ แตจ ติ มีจติ เปนเหตุ มจี ิตเปน สมฏุ ฐานนเี้ รยี กวา รูป นามและรปู ดังกลาวมานี้ น้เี รียกวา นามรูปและนามอันสัมปยตุ ดว ยวญิ ญาณ เกดิ เพราะวิญญาณเปน ปจ จัย คําวา สฬายตนะอนั สมั ปยตุ ดว ยนาม เกดิ เพราะนามรูปเปนปจ จยั น้ันนามรปู เปน ไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรปู นั้น นาม เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สัญญาขนั ธ สังขารขันธ นี้เรยี กวา นาม รปู เปนไฉน ? มหาภตู รูป ๔ และมโนวิญญาณธาตอุ าศัยรปู ใดเปน ไป น้ีเรียกวา รปู

พระอภธิ รรมปฎ ก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 629 นามและรูปดงั กลา วมานี้ น้ีเรยี กวา นามรปู สฬาตนะอนั สมั ปยตุ ดวยนาม เกิดเพราะนามรปู เปน ปจ จัย เปนไฉน จกั ขายตนะ ฯลฯ มนายตนะ นี้เรยี กวา สฬายตนะอนั สัมปยุตดว ยนาม เกดิ เพราะนามรปู เปนปจจยั ผสั สะอันสมั ปยุตดว ยสฬายตนะ เกิดเพราะสฬายตนะเปนปจจัย เปน การกระทบ กริ ยิ าท่กี ระทบ กิริยาทีถ่ กู ตอ ง ความถกู ตอ ง อันใดนี้เรียกวา ผัสสะอนั สมั ปยุตดวยสฬายตนะ เกิดเพราะสฬายตนะเปนปจจัย ฯลฯ ดวยเหตุนน้ั จึงเรียกวา ความเกดิ ข้ึนแหง กองทุกขท ั้งมวลน้ี ยอ มมีดว ย ประการอยางนี.้ สมั ปยุตตจตกุ กะ จบ อญั ญมญั ญจตุกกะ [๓๒๗] ในสมัยนน้ั สังขารเกิดเพราะอวิชชาเปนปจจัย อวิชชาเกิดแมเ พราะสงั ขารเปน ปจจยั วิญญาณเกดิ เพราะสังขารเปน ปจจยั สงั ขารเกดิ แมเพราะวิญญาณเปน ปจ จยั นามเกดิ เพราะวญิ ญาณเปน ปจจยั วิญญาณเกดิ แมเพราะนามเปนปจจัย อายตนะท่ี ๖ เกดิ เพราะนามเปนปจจัย นามเกิดแมเพราะอายตนะที่ ๖ เปนปจจัย ผัสสะเกิดเพราะอายตนะที่ ๖ เปน ปจ จัย อายตนะที่๖ เกิดแมเ พราะผสั สะเปนปจ จัย เวทนาเกิดเพราะผสั สะเปนปจ จัย ผสั สะเกดิ แมเพราะเวทนาเปน ปจ จัย ตัณหาเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจจัย เวทนาเกดิ แมเ พราะตัณหาเปนปจจัย อุปาทานเกิดเพราะตัณหาเปนปจ จัย ตัณหาเกิดแมเ พราะ

พระอภิธรรมปฎ ก วิภงั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 630อปุ าทานเปน ปจจยั ภพเกิดเพราะอปุ าทานเปนปจ จยั ชาติเกดิ เพราะภพเปนปจ จัย ชรามรณะเกดิ เพราะชาตเิ ปน ปจ จัย ความเกดิ ข้นึ แหง กองทุกขท ้ังมวลน้ียอมมีดว ยประการอยางน.้ี [๓๒๘] ในปจ จยาการเหลาน้นั อวชิ ชา เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเหน็ ฯลฯ ลิม่ คอื อวิชชา อกศุ ลมลู คอื โมหะอนั ใด นีเ้ รียกวา อวิชชา. [๓๒๙] สังขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจ จัย เปน ไฉน ? การคิดอาน กิรยิ าท่คี ิดอา น ความคิดอาน อันใด นเ้ี รียกวา สังขารเกดิ เพราะอวิชชาเปนปจจัย อวิชชาเกดิ แมเ พราะสงั ขารเปน ปจจยั เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเหน็ ฯลฯ ล่ิมคอื อวิชชา อกศุ ลมลู คือ โมหะอันใด นเี้ รยี กวา อวิชชาเกดิ แมเพราะสังขารเปน ปจ จยั . [๓๓๐] วญิ ญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจจัย เปนไฉน ? จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่สมกัน อันใด น้ีเรยี กวาวญิ ญาณเกิดเพราะสังขารเปน ปจจัย. สังขารเกิดแมเ พราะวิญาณเปนปจ จยั เปนไฉน ? การคดิ อา น กริ ิยาที่คิดอาน ความคิดอาน อันใด นี้เรียกวา สงั ขารเกดิ เพราะวญิ ญาณเปนปจจยั [๓๓๑] นามเกดิ เพราะวญิ ญาณเปน ปจ จยั เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ นีเ้ รียกวา นามเกดิ เพราะวิญญาณเปนปจ จัย

พระอภธิ รรมปฎ ก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 631 วิญญาณเกิดแมเ พราะนามเปน ปจ จยั เปนไฉน ? จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตทุ ่สี มกัน อันใด นี้เรียกวาวิญญาณเกิดแมเพราะนามเปน ปจ จยั . [๓๓๒] อายตนะท่ี ๖ เกดิ เพราะนามเปน ปจจัย เปนไฉน ? จิต มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตทุ ีส่ นกนั อนั ใด นีเ้ รยี กวาอายตนะท่ี ๖ เกิดเพราะนามเปน ปจ จัย. นามเกดิ แมเ พราะอายตนะที่ ๖ เปน ปจ จัย เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขันธ สงั ขารขันธ นี้เรยี กวา นามเกดิ แมเ พราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจ จยั [๓๓๓] ผัสสะเกิดเพราะอายตนะที่ ๖ เปน ปจ จัย เปนไฉน ? การกระทบ กิริยาทก่ี ระทบ กิรยิ าทถ่ี ูกตอ ง ความถกู ตอ ง อันใดนีเ้ รยี กวา ผัสสะเกดิ เพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจยั อายตนะที่ ๖ เกิดแมเพราะผัสสะเปนปจจยั เปนไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่สมกัน อนั ใด นีเ้ รยี กวา อายตนะท่ี ๖ เกดิ แมเ พราะผสั สะเปน ปจจัย. [๓๓๔] เวทนาเกดิ เพราะผัสสะเปนปจจยั เปน ไฉน ? ความสบายทางใจ ความสุขทางใจ ความเสวยอารมณทส่ี บายเปน สุขอันเกดิ แกเ จโตสมั ผสั กิรยิ าเสวยอารมณท ี่สบายเปน สขุ อนั เกิดแกเจโตสัมผสัอนั ใด นี้เรยี กวา เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปนปจจยั ผัสสะเกิดแมเ พราะเวทนาเปนปจจัย เปน ไฉน ? การกระทบ กิริยาที่กระทบ กิริยาที่ถกู ตอง ความถูกตอ ง อนั ใดนี้เรียกวา ผสั สะเกดิ แมเ พราะเวทนาเปน ปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 632 [๓๓๕] ตัณหาเกิดเพราะเวทนาเปน ปจ จยั เปนไฉน ? ความกาํ หนัด ความกาํ หนดั นัก ฯลฯ ความกําหนดั นักแหงจติ อันใด นเี้ รยี กวา ตณั หาเกิดเพราะเวทนาเปนปจจยั เวทนาเกดิ แมเพราะตัณหาเปน ปจจัย เปนไฉน ? ความสบายทางใจ ความสขุ ทางใจ ความเสวยอารมณท่ีสบายเปน สุขอนั เกดิ แกเจโตสมั ผสั กิรยิ าเสวยอารมณท ่สี บายเปนสขุ อนั เกดิ แตเจโตสมั ผสัอนั ใด น้เี รยี กวา เวทนาเกิดแมเ พราะตณั หาเปน ปจ จัย. [๓๓๖] อปุ าทานเกิดเพราะตัณหาเปนปจจยั เปนไฉน ? ทิฏฐิ ความเหน็ ไปขา งทิฏฐิ ฯลฯ ลัทธิเปน บอ เกดิ แหงความพนิ าศความถือเอาโดยวิปลาส อันใด นี้เรียกวา อุปาทานเกดิ เพราะตณั หาเปนปจ จยั ตณั หาเกดิ แมเพราะอปุ าทานเปนปจจยั เปนไฉน ? ความกําหนดั ความกําหนดั นัก ฯลฯ ความกาํ หนัดนักแหง จิต อนั ใดนเ้ี รียกวา ตณั หาเกิดแมเพราะอปุ าทานเปน ปจจยั . [๓๓๗] ภพเกิดเพราะอุปาทานเปนปจ จยั เปนไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขนั ธ สังขารขันธ วิญญาณขนั ธ เวน อุปาทานน้เี รยี กวา ภพเกดิ เพราะอปุ าทานเปนปจจัย. [๓๓๘] ชาติเกิดเพราะภพเปนปจจัย เปนไฉน ? ความเกิด ความเกิดพรอม ความบังเกิด ความบงั เกิดจําเพาะ ความปรากฏ แหงธรรมเหลา นน้ั อนั ใด นเี้ รยี กวา ชาติเกิดเพราะภพเปนปจ จัย. [๓๓๙] ชรามรณะเกิดเพราะชาติเปน ปจ จยั เปน ไฉน ? ชรา ๑ มรณะ ๑

พระอภิธรรมปฎ ก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 633 ในชราและมรณะนน้ั ชรา เปนไฉน ? ความครํา่ ครา ภาวะทคี่ ราํ่ ครา ความเสอ่ื มสน้ิ อายุ แหง ธรรมเหลา นน้ัอนั ใด น้เี รียกวา ชรา มรณะ เปนไฉน ? ความสน้ิ ไป ความเส่ือมไป ความแตก ความทําลาย ความไมเ ทีย่ งความหายไป แหง ธรรมเหลา นั้น อนั ใด นเ้ี รยี กวา มรณะ ชราและมรณะดังกลาวมานี้ นี้เรยี กวา ชรามรณะ เกิดเพราะชาติเปนปจจัย. [๓๔๐] คําวา ความเกดิ ขน้ึ แหง กองทกุ ขทง้ั มวลน้ี ยอมมีดว ยประการอยางนนี้ น้ั ไดแ กความไปรวม ความมารวม ความประชมุ ความปรากฏแหง กองทกุ ขทงั้ มวลนี้ ยอมมดี ว ยประการอยางนี้ ดวยเหตุนั้น จงึ เรียกวาความเกิดข้นึ แหง กองทุกขท้ังมวลนี้ ยอมมีดวย การอยางนี.้ [๓๔๑] ในสมยั นัน้ สังขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจจยั อวชิ ชา เกิดแมเพราะสงั ขารเปนปจจยั วญิ ญาณเกิดเพราะสังขารเปน ปจจัย สงั ขารเกิดแมเพราะวิญญาณเปน ปจ จยั นามเกิดเพราะวิญญาณเปน ปจ จยั วญิ ญาณเกิดแมเพราะนามเปนปจจัย ผสั สะเกดิ เพราะนามเปน ปจจยั นามเกิดแมเ พราะผสั สะเปนปจ จยั เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปนปจจยั ผัสสะเกิดแมเ พราะเวทนาเปนปจจยั ตัณหาเกิดเพราะเวทนาเปนปจจยั เวทนาเกิดแมเ พราะตัณหาเปน ปจ จยัอุปาทานเกิดเพราะตัณหาเปนปจจยั ตัณหาเกิดแมเพราะอุปาทานเปนปจ จยัภพเกดิ เพราะอุปาทาน ชาตเิ กดิ เพราะภพเปน ปจ จัย ชรามรณะเกดิเพราะชาติเปน ปจจยั ความเกดิ ขึน้ แหงกองทุกขท งั้ มวลน้ี ยอมมดี วยประการอยางน้ี.

พระอภธิ รรมปฎก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 634 [๓๔๒] ในปจจยาการเหลา น้ัน อวชิ ชา เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเห็น ฯลฯ ลม่ิ คอื อวชิ ชา อกุศลมลู คอื โมหะอันใด นเ้ี รียกวา อวชิ ชา สงั ขารเกิดเพราะอวชิ ชาเปน ปจ จัย เปนไฉน ? การคดิ อาน กิริยาทคี่ ิดอา น ความคิดอาน อนั ใด นีเ้ รยี กวา สงั ขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจจัย อวิชชาเกดิ แมเ พราะสังขารเปนปจ จัย เปน ไฉน ? ความไมร ู ความไมเ ห็น ฯลฯ ล่ิมคอื อวิชชา อกศุ ลมลู คือโมหะอันใด น้เี รยี กวา อวชิ ชาเกิดแมเ พราะสังขารเปน ปจจยั วญิ ญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจ จยั เปน ไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตทุ ส่ี มกนั อันใด นเ้ี รียกวาวญิ ญาณเกดิ เพราะสงั ขารเปน ปจ จยั สังขารเกิดแมเ พราะวิญญาณเปนปจ จัย เปน ไฉน ? การคดิ อา น กิริยาทค่ี ดิ อา น ความคิดอา น อนั ใด นเ้ี รียกวา สงั ขารเกดิ แมเพราะวญิ ญาณเปนปจ จยั นามเกดิ เพราะวิญญาณเปนปจจัย เปนไฉน ? เวทนาขันธ สัญญาขันธ สงั ขารขนั ธ น้เี รยี กวา นามเกิดเพราะวญิ ญาณเปนปจจยั วญิ ญาณเกดิ แมเ พราะนามเปน ปจ จัย เปน ไฉน ? จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตทุ ี่สมกนั อนั ใด นีเ้ รยี กวาวญิ ญาณเกดิ แมเพราะนามเปน ปจ จัย

พระอภธิ รรมปฎก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 635 คาํ วา ผสั สะเกิดเพราะนามเปนปจจัยนั้น นาม เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สัญญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ วิญญาณขันธ เวนผสั สะ นี้เรียกวา นาม ผสั สะเกิดเพราะนามเปน ปจ จยั เปนไฉน ? การกระทบ กริ ยิ ากระทบ กิริยาท่ถี ูกตอง ความถกู ตอง อันใดนเ้ี รยี กวา ผัสสะเกดิ เพราะนามเปนปจจยั นามเกดิ แมเพราะผัสสะเปน ปจจยั เปนไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขันธ วิญญาณขันธ น้เี รียกวานามเกดิ แมเ พราะผสั สะเปนปจ จยั ฯลฯ ดวยเหตุนัน้ จึงเรยี กวา ความเกดิ ข้นึ แหง กองทุกขท ั้งมวลนี้ ยอ มมีดว ยประการอยางนี.้ [๓๔๓] ในสมยั นนั้ สังขารเกิดเพราะอวิชชาเปนปจ จยั อวชิ ชาเกิดแมเ พราะสงั ขารเปนปจจัย วิญญาณเกิดเพราะสงั ขารเปน ปจ จยั สังขารเกดิ แมเพราะวญิ ญาณเปนปจจยั นามรปู เกดิ เพราะวญิ ญาณเปนปจจัย วญิ ญาณเกดิแมเพราะนามรปู เปนปจจยั อายตนะที่ ๖ เกดิ เพราะนามรปู เปน ปจ จยั นามรปูเกิดแมเ พราะอายตนะที่ ๖ เปนปจจัย ผสั สะเกิดเพราะอายตนะที่ ๖ เปนปจ จยัอายตนะท่ี ๖ เกดิ แมเ พราะผสั สะเปน ปจ จยั เวทนาเถดิ เพราะผสั สะเปนปจ จัยผสั สะเกดิ แมเ พราะเวทนาเปน ปจ จยั ตณั หาเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจ จยั เวทนาเกดิ แมเ พราะตัณหาเปนปจจัย อปุ าทานเกดิ เพราะตณั หาเปน ปจจยั ตณั หาเกดิ แมเ พราะอปุ าทานเปนปจจยั ภพเกิดเพราะอปุ าทานเปนปจจัย ชาติเกดิ

พระอภธิ รรมปฎ ก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 636เพราะภพเปน ปจจัย ชรามรณะเกดิ เพราะชาตเิ ปนปจ จยั ความเกิดขน้ึ แหงกองทกุ ขท ัง้ มวลนี้ ยอ มมดี ว ยประการอยางน้ี. [๓๔๔] ในปจจยาการเหลา นัน้ อวิชชา เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเห็น ฯลฯ ล่มิ คืออวชิ ชา อกุศลมูลคอื โมหะอนั ใด นเี้ รยี กวา อวิชชา สงั ขารเกิดเพราะอวชิ ชาเปนปจจยั เปนไฉน ? การคดิ อาน กิรยิ าท่ีคดิ อา น ความคดิ อาน อนั ใด นี้เรยี กวา สงั ขารเกิดเพราะวชิ ชาเปน ปจจัย อวิชชาเกิดแมเพราะสงั ขารเปน ปจ จยั เปนไฉน ? ความไมร ู ความไมเหน็ ฯลฯ ลม่ิ คอื อวชิ ชา อกศุ ลมลู คือโมหะอันใด น้เี รียกวา อวชิ ชาเกิดแมเ พราะสังขารเปน ปจจยั วญิ ญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจจัย เปน ไฉน ? จติ มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุทส่ี มกนั อนั ใด น้ีเรียกวาวิญญาณเกิดเพราะสงั ขารเปนปจ จยั สังขารเกดิ แมเพราะวญิ ญาณเปน ปจจัย เปนไฉน ? การคดิ อาน กิริยาทค่ี ิดอา น ความคิดอาน อันใด น้ีเรียกวา สังขารเกดิ แมเพราะวญิ ญาณเปน ปจ จยั นามรูปเกิดเพราะวิญญาณเปนปจ จยั เปน ไฉน ? นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรูปนั้น นาม เปน ไฉน ?

พระอภธิ รรมปฎก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 637 เวทนาขันธ สัญญาขันธ สังขารขันธ น้เี รยี กวา นาม รูป เปน ไฉน ? ความเกดิ ขนึ้ แหงจักขายตนะ ฯลฯ ความเกิดข้ึนแหง กายายตนะ หรือรปู แมอ ื่นใดมอี ยู ไดแกร ปู อันเกิดแตจ ติ มีจิตเปน เหตุ มจี ติ เปนสมุฏฐานนเี้ รียกวา รูป นามและรปู ดังกลาวมานี้ นเี้ รียกวา นามรูปเกดิ เพราะวญิ ญาณเปนปจ จัย คาํ วา วิญญาณเกิดแมเพราะนามรปู เปน ปจ จัยนัน้ นามรปู เปน ไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรูปนั้น นาม เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขนั ธ สังขารขันธ นเี้ รยี กวา นาม รูป เปน ไฉน ? มโนวิญญาณธาตุ อาศยั รูปใดเปนไป น้เี รียกวา รปู นามและรปู ดงั กลาวมาน้ี นี้เรียกวา นามรูป วิญญาณเกดิ แมเ พราะนามรปู เปนปจ จยั เปนไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตทุ สี่ มกนั อันใด น้เี รยี กวาวิญญาณเกิดแมเ พราะนามเปน ปจ จยั คาํ วา อายตนุท่ี ๖ เกิดเพราะนามรูปเปนปจ จยั น้ัน นามรปู เปน ไฉน ? นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรูปน้นั นาม เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขันธ สงั ขารขันธ นเ้ี รยี กวา นาม รปู เปน ไฉน ?

พระอภธิ รรมปฎก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 638 มโนวิญญาณธาตุ อาศัยรปู ใดเปน ไป นเี้ รยี กวา รปู นามและรปู ดังกลาวมาน้ี นี้เรียกวา นามรปู อายตนะท่ี ๖ เกดิ เพราะนามรปู เปนปจจยั เปนไฉน ? จิต มโน มานสั ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตุทสี่ มกัน อนั ใด นี้เรียกวาอายตนะที่ ๖ เกิดเพราะนามรูปเปน ปจจยั นามรปู เกดิ แมเพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจยั เปนไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรูปนัน้ นาม เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขันธ สงั ขารขนั ธ นี้เรียกวา นาม รปู เปนไฉน ? ความเกิดขนึ้ แหง จกั ขายตนะ ฯลฯ ความเกดิ ขนึ้ แหงกายายตนะ หรือรูปแมอ น่ื ใดมอี ยู ไดแกร ูปอนั เกิดแตจ ติ มจี ติ เปน เหตุ มจี ิตเปนสมุฏฐานนเี้ รยี กวา รูป นามและรปู ดังกลาวมาน้ี นเ้ี รยี กวา นามรูป เกดิ แมเ พราะอายตนะท่ี ๖เปนปจ จัย ผัสสะเกิดเพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจัย เปนไฉน ? การกระทบ กริ ิยาทก่ี ระทบ กริ ิยาที่ถูกตอง ความถูกตอง อนั ใดนเี้ รียกวา ผัสสะเกดิ เพราะอายตนะที่ ๖ เปน ปจจัย อายตนะที่ ๖ เกิดแมเพราะผสั สะเปน ปจจัย เปน ไฉน ? จิต มโน มานสั ญาณ ฯลฯ มโนวญิ ญาณธาตทุ ่สี มกนั อนั ใด น้ีเรยี กวาอายตนะที่ ๖ เกิดแมเพราะผัสสะเปนปจ จยั ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎ ก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 639 ดวยเหตนุ ั้น จงึ เรยี กวา ความเกดิ ข้ึนแหงกองทุกขท ้ังมวลนี้ ยอมมีดวยประการอยางน้ี. [๓๔๕] ในสมยั นั้น สงั ขารเกิดเพราะอวิชชาเปนปจ จัย อวชิ ชาเกดิแมเพราะสังขารเปนปจจยั วญิ ญาณเกิดเพราะ.สังขารเปนปจจยั สงั ขารเกิดแมเพราะวิญญาณเปนปจจัย นามรปู เกดิ เพราะวิญญาณเปนปจ จยัเกดิ แมเ พราะนามรปู เปน ปจจยั สฬายตนะเกิดเพราะนามรปู เปน ปจจยั นามรูปเกิดแมเพราะสฬายตนะเปน ปจจยั ผสั สะเกิดเพราะสฬายตนะเปน ปจ จัย สฬาย-นะเกดิ แมเพราะผัสสะเปนปจจยั เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปน ปจ จัย ผสั สะเกดิแมเพราะเวทนาเปนปจ จยั ตัณหาเกิดเพราะเวทนาเปนปจ จยั เวทนาเกดิ แมเพราะตัณหาเปน ปจ จัย อปุ าทานเกิดเพราะตณั หาเปนปจ จยั ตัณหาเกิดแมเพราะอปุ าทานเปนปจจยั ภพเกดิ เพราะอุปาทานเปน ปจจยั ชาติเกดิ เพราะภพเปนปจ จัย ชรามรณะเกิดเพราะ ชาตเิ ปน ปจ จยั ความเกิดข้นึ แหงกองทุกขทั้งมวลน้ี ยอมมดี ว ยประการอยางนี.้ [๓๔๖] ในปจจยาการเหลา น้นั อวิชชา เปนไฉน ? ควานไมรู ความไมเ ห็น ฯลฯ ลม่ิ คืออวิชชา อกุศลมูล คอื โมหะอนั ใดน้ีเรียกวา อวชิ ชา สงั ขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปน ปจ จัย เปน ไฉน ? การคิดอาน กิริยาทค่ี ดิ อา น ความคดิ อา น อนั ใด น้เี รียกวา สังขารเกิดเพราะอวชิ ชาเปนปจ จัย อวิชชาเกิดแมเพราะสังขารเปน ปจจัย เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเห็น ฯลฯ ลมิ่ คอื อวชิ ชา อกศุ ลมูล คือ โมหะอันใด นเี้ รยี กวา วชิ ชาเกิดแมเ พราะสงั ขารเปน ปจจยั

พระอภิธรรมปฎก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 640 วิญญาณเกิดเพราะสงั ขารเปนปจ จัย เปน ไฉน ? จิต มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตทุ ีส่ มกนั อนั ใด นีเ้ รยี กวา วิญญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจ จยั สังขารเกิดแมเพราะวิญญาณเปนปจ จยั เปน ไฉน ? การคิดอาน กิริยาทีค่ ดิ อา น ความคิดอา น อันใด น้เี รียกวา สังขารเกดิ แมเ พราะวญิ ญาณเปนปจจัย นามรูปเกดิ เพราะวิญญาณเปน ปจจัย เปนไฉน ? นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรูปนน้ั นาม เปน ไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ น้ีเรียกวา นาม รปู เปน ไฉน ? ความเกิดขนึ้ แหง จกั ขายตนะ ฯลฯ ความเกิดข้นึ แหง กายายตนะ หรือรปู แมอ่นื ใดมีอยู ไดแ กร ปู อนั เกดิ แตจติ มจี ิตเปนเหตุ มีจติ เปนสมุฏฐาน นี้เรียกวา รปู นามและรูปดังกลาวนี้ นีเ้ รียกวา นามรปู เกดิ เพราะวิญญาณเปน ปจจัย คําวา วญิ ญาณเกิดแมเพราะนามรูปเปนปจจัยนน้ั นามรปู เปนไฉน ? นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรูปนัน้ นาม เปนไฉน ? เวทนาขันธ สัญญาขันธ สังขารขนั ธ น้เี รียกวา นาม รปู เปน ไฉน ? มโนวญิ ญาณธาตุ อาศัยรูปใดเปน ไป น้เี รยี กวา รูป

พระอภธิ รรมปฎ ก วิภงั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 641 นามและรูปดงั กลา วมาน้ี น้เี รียกวา นามรูป วิญญาณเกิดแมเพราะนามรูปเปนปจ จัย เปน ไฉน ? จติ มโน มานสั ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่สมกัน อันใด น้เี รียกวาวญิ ญาณเกิดแมเพราะนามรูปเปน ปจ จยั คําวา สฬายตนะเกิดเพราะนามรปู เปนปจจัยนั้น นามรปู เปน ไฉน ? นาม ๑ รปู ๑ ในนามและรูปน้ัน นาม เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ นี้เรยี กวา นาม รูป เปน ไฉน ? มหาภตู รปู ๔ และมโนวิญญาณธาตอุ าศัยรูปใดเปน ไป นี้เรยี กวา รปู นามและรูปดังกลาวมาน้ี น้ีเรยี กวา นามรปู สฬายตนะเกดิ เพราะนามรูปเปนปจ จยั เปน ไฉน ? จกั ขายตนะ ฯลฯ มนายตนะ นเ้ี รียกวา สฬายตนะเกดิ เพราะนามรปูเปนปจจัย นามรปู เกดิ แมเพราะสฬายตนะเปนปจจัย เปน ไฉน ? นาม ๑ รูป ๑ ในนามและรูปนัน้ นาม เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ นีเ้ รยี กวา นาม รูป เปนไฉน ? ความเกิดข้นึ แหงจกั ขายตนะ ฯลฯ ความเกิดขึน้ แหงกายายตนะ หรอืรปู แมอ น่ื ใดมอี ยู ไดแกร ูปอันเกดิ แตจ ิต มีจติ เปนเหตุ มีจติ เปน สมฏุ ฐานนเ้ี รียกวา รูป

พระอภิธรรมปฎ ก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 642 นามและรปู ดงั กลาวมาน้ี น้ีเรยี กวา นามรปู เกิดแมเพราะสฬายตนะเปนปจจัย ผสั สะเกิดเพราะสฬายตนะเปน ปจจัย เปนไฉน ? การกระทบ กริ ิยาท่กี ระทบ กิรยิ าท่ถี ูกตอ ง ความถูกตอง อันใดนี้เรียกวา ผสั สะเกดิ เพราะสฬายตนะเปน ปจ จยั สฬายตนะเกิดแมเ พราะผัสสะเปน ปจ จยั เปน ไฉน ? จักขายตนะ ฯลฯ มนายตนะ นเี้ รียกวา สฬายตนะเกิดแมเ พราะผัสสะเปน ปจจยั ฯลฯ ดว ยเหตุน้นั จึงเรยี กวา ความเกิดขน้ึ แหง กองทุกขท ั้งมวลน้ี ยอ มมีดว ยประการอยา งน้ี อัญญมัญญจตุกกะ จบ อกศุ ลจติ ดวงที่ ๒-๓-๔ [๓๔๗] ธรรมเปน อกศุ ล เปน ไฉน ? อกศุ ลจิต สหรคตดว ยโสมนัส สัมปยุตดวยทฏิ ฐิ มรี ูปเปนอารมณ ฯลฯมีธรรมเปนอารมณ หรอื ปรารภอารมณใ ด ๆ เกิดขน้ึ โดยมีการชักจูง ฯลฯสหรคตดว ยโสมนัส วิปปยตุ จากทฏิ ฐ.ิ . .เกิดขน้ึ ฯลฯ สหรคตดวยโสมนัสวปิ ปยตุ จากทฏิ ฐ.ิ . .เกดิ ขึ้น โดยมกี ารชักจูง ในสมยั ใด ในสมยั น้ัน สังขารเกิดเพราะอวิชชาเปนปจ จยั วิญญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจจยั นามเกดิ เพราะวิญญาณเปน ปจ จยั อายตนะท่ี ๖ เกดิ เพราะนามเปน ปจจัย ผสั สะเกดิ เพราะอายตนะท่ี ๖ เปน ปจจยั เวทนาเกิดเพราะผสั สะเปน ปจ จยั ตณั หาเกิดเพราะ

พระอภิธรรมปฎก วิภงั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 643เวทนาเปน ปจ จัย อธโิ มกขเกดิ เพราะตัณหาเปน ปจจัย ภพเกิดเพราะอธโิ มกขเปน ปจจัย ชาตเิ กดิ เพราะภพเปนปจจัย ชรามรณะเกิดเพราะชาติเปน ปจจัยความเกดิ ขึ้นแหงกองทุกขท ้ังมวลน้ี ยอ มมดี วยประการอยางน.ี้ [๓๔๘] ในปจ จยาการเหลาน้ัน อวิชชา เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเหน็ ฯลฯ ลม่ิ คืออวชิ ชา อกศุ ลมลู คือโมหะ อนั ใดน้เี รียกวา อวิชชา สังขารเกดิ เพราะอวิชชาเปนปจ จยั เปนไฉน ? การคดิ อา น กริ ิยาทีค่ ดิ อาน ความคดิ อา น อนั ใด นี้เรยี กวา สงั ขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจ จยั ฯลฯ อธิโมกขเกิดเพราะตณั หาเปนปจ จยั เปนไฉน ? การตัดสนิ ใจ กิริยาท่ตี ดั สนิ ใจ ความตัดสินใจในอารมณน ้ัน อนั ใดนเ้ี รยี กวา อธิโมกขเ กดิ เพราะตณั หาเปน ปจจัย ภพเกดิ เพราะอธิโมกขเปนปจ จยั เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สัญญาขนั ธ สังขารขนั ธ วญิ ญาณขันธ เวน อธโิ มกขน้ี เรยี กวา ภพเกิดเพราะอธโิ มกขเปน ปจจยั ฯลฯ ดวยเหตนุ ัน้ จึงเรียกวา ความเกดิ ขนึ้ แหง กองทุกขทง้ั มวลนี้ ยอมมีดวยประการอยางนี้ ฯลฯ อกศุ ลจติ ดวงท่ี ๕ [๓๔๙] ธรรมเปน อกุศล เปน ไฉน ? อกศุ ลจิต สหรคตดว ยอุเบกขา สัมปยตุ ดวยทฏิ ฐิ มีรูปเปนอารมณ ฯลฯมธี รรมเปนอารมณ หรอื ปรารภอารมณใ ด ๆ เกดิ ขึ้น ในสมัยใด ในสมัยนน้ั

พระอภิธรรมปฎก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 644สังขารเกดิ เพราะอวชิ ชาเปนปจ จัย วิญญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจจยั นามเกดิ เพราะวิญญาณเปนปจ จัย อายตนะที่ ๖ เกิดเพราะนามเปน ปจ จัย ผัสสะเกดิ เพราะอายตนะที่ ๖ เปนปจ จัย เวทนาเกดิ เพราะผัสสะเปน ปจจัย ตัณหาเกิดเพราะเวทนาเปนปจ จยั อปุ าทานเกิดเพราตณั หาเปน ปจจยั ภพเกิดเพราะอุปาทานเปนปจ จัย ชาตเิ กดิ เพราะภพเปน ปจ จยั ชรามรณะเกดิ เพราะชาติเปนปจจัย ความเกิดขึน้ แหง กองทกุ ขทัง้ มวลน้ี ยอมมดี วยประการอยางนี.้ [๓๕๐] ในปจ จยาการเหลานั้น อวชิ ชา เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเห็น ฯลฯ ลม่ิ คอื อวิชชา อกศุ ลมูลคือโมหะ อันใดนเ้ี รียกวา อวิชชา ฯลฯ เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปนปจ จัย เปน ไฉน ? ความสบายทางใจกไ็ มใช ความไมสบายทางใจกไ็ มใช ความเสวยอารมณท ่ไี มท ุกขไ มสุขอนั เกดิ แตเจโตสมั ผัส กริ ิยาเสวยอารมณทีไ่ มท กุ ขไ มส ุขอนั เกิดแตเ จโตสัมผัส อันใด น้ีเรียกวา เวทนาเกดิ เพราะผัสสะเปนปจจยั ฯลฯ ดวยเหตุนน้ั จึงเรยี กวา ความเกดิ ขน้ึ แหง กองทกุ ขท ั้งมวลน้ี ยอมมีดว ยประการอยางนี้ ฯลฯ อกศุ ลจติ ดวงท่ี ๖-๗-๘ [๓๕๑] ธรรมเปนอกศุ ล เปนไฉน ? อกุศลจติ สหรคตดวยอเุ บกขา สมั ปยุตดว ยทฏิ ฐิ มีรปู เปนอารมณฯลฯ มธี รรมเปน อารมณ หรือปรารภอารมณใ ด ๆ เกดิ ข้ึนโดยมีการชักจูงฯลฯ สหรคตดว ยอุเบกขา วปิ ปยุตจากทิฏฐ.ิ ...เกิดขน้ึ ฯลฯ สหรคตดวยอเุ บกขา

พระอภิธรรมปฎก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท่ี 645วปิ ปยตุ จากทฏิ ฐิ...เกิดขึน้ โดยมีการชกั จูง ในสมัยใด ในสมยั นนั้ สังขารเกดิ เพราะอวิชชาเปนปจ จยั วิญญาณเกดิ เพราะสงั ขารเปนปจ จยั นามเกิดเพราะวญิ ญาณเปน ปจ จัย อายตนะที่ ๖ เกิดเพราะนามเปนปจ จยั ผสั สะเกดิ เพราะอายตนะที่ ๖ เปนปจจัย เวทนาเกดิ เพราะผัสสะเปน ปจ จยั ตณั หาเกดิ เพราะเวทนาเปนปจจยั อธิโมกขเกดิ เพราะตัณหาเปน ปจ จยั ภพเกิดเพราะอธิโมกขเปนปจ จยั ชาตเิ กดิ เพราะภพเปน ปจ จยั ชรามรณะเกดิ เพราะชาติเปน ปจจัยความเกดิ ข้นึ แหง กองทกุ ขท ้ังมวลน้ี ยอ มมีดวยประการอยางน้ี ฯลฯ อกศุ ลจิตดวงที่ ๙-๑๐ [๓๕๒] ธรรมเปน อกศุ ล เปน ไฉน ? อกศุ ลจติ สหรคตดวยโทมนัส สมั ปยตุ ดว ยปฏิฆะ มีรปู เปน อารมณฯลฯ มีธรรมเปนอารมณ หรือปรารภอารมณใ ด ๆ เกิดขึน้ ฯลฯ สหรคตดว ยโทมนัส สมั ปยตุ ดวยปฏิฆะ มีรูปเปนอารมณ ฯลฯ มธี รรมเปนอารมณหรือปรารภอารมณใ ด ๆ เกดิ ขึ้นโดยมีการชักจูง ในสมยั ใด ในสมยั น้ัน สังขารเกิดเพราะอวิชชาเปน ปจจัย วิญญาณเกิดเพราะสังขารเปนปจจยั นามเกิดเพราะวิญญาณเปน ปจจัย อายตนะที่ ๖ เกดิ เพราะนามเปนปจจยั ผสั สะเกดิ เพราะอายตนะที่ ๖ เปน ปจจยั เวทนาเกิดเพราะผสั สะเปนปจจยั ปฏฆิ ะเกดิ เพราะเวทนาเปนปจจยั อธโิ มกขเ กดิ เพราะปฏิฆะเปน ปจจัย ภพเกิดเพราะอธโิ มกขเปนปจจัย ชาติเกดิ เพราะภพเปนปจ จยั ชรามรณะเกดิ เพราะชาตเิ ปนปจจยัความเกดิ ขึ้นแหง กองทุกขท ั้งมวลน้ี ยอ มมดี ว ยประการอยางน้ี.

พระอภิธรรมปฎ ก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 646 [๓๕๓] ในปจจยาการเหลานนั้ อวิชชา เปนไฉน ? ความไมรู ความไมเ ห็น ฯลฯ ลม่ิ คอื อวชิ ชา อกศุ ลมลู คอื โมหะอันใด นเี้ รยี กวา อวิชชา ฯลฯ เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปน ปจจัย เปน ไฉน ? ความไมส บายใจ ความทกุ ขทางใจ ความเสวยอารมณท ี่ไมส บายเปนทกุ ขอนั เกดิ แตเจโตสัมผัส กิริยาเสวยอารมณท ีไ่ มส บายเปน ทุกขอนั เกิดแตเจโตสมั ผสั อนั ใด นเ้ี รยี กวา เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปน ปจ จัย ปฏฆิ ะเกิดเพราะเวทนาเปนปจ จยั เปน ไฉน ? จติ อาฆาต จิตอาฆาตตอบ ฯลฯ ความดุรา ย ความปากราย ความไมแชม ชืน่ แหงจติ อนั ใด นเ้ี รียกวา ปฏิฆะเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจ จัย อธโิ มกขเ กิดเพราะปฏิฆะเปนปจจยั เปนไฉน ? การตัดสนิ ใจ กิรยิ าที่ตดั สินใจ ความตดั สินใจในอารมณน้ัน อนั ใดนี้เรยี กวา อธโิ มกขเกิดเพราะปฏฆิ ะเปน ปจ จัย ภพเกดิ เพราะอธโิ มกขเ ปนปจจยั เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สญั ญาขันธ สงั ขารขนั ธ วิญญาณขันธ เวน อธิโมกขน้เี รยี กวา ภพเกิดเพราะอธโิ มกขเ ปน ปจจัย ฯลฯ ดวยเหตุนน้ั จึงกลาววา ความเกดิ ขน้ึ แหงกองทุกขทั้งมวลน้ี ยอ มมีดวยประการอยา งน้ี ฯลฯ อกศุ ลจิตดวงที่ ๑๑ [๓๕๔] ธรรมเปน อกุศล เปนไฉน ? อกุศลจติ สหรคตดว ยอเุ บกขา สัมปยตุ ดว ยวจิ กิ ิจฉา มรี ปู เปนอารมณฯลฯ มีธรรมเปนอารมณ หรอื ปรารภอารมณใด ๆ เกิดขึ้น ในสมยั ใด ใน

พระอภิธรรมปฎก วิภังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนาที่ 647สมยั นน้ั สังขารเกิดเพราะอวิชชาเปนปจจัย วิญญาณเกิดเพราะสังขารเปน ปจจัยนามเกดิ เพราะวิญญาณเปน ปจจัย อายตนะท่ี ๖ เกดิ เพราะนามเปนปจ จัย ผัสสะเกิดเพราะอายตนะท่ี ๖ เปนปจ จัย เวทนาเกิดเพราะผัสสะเปน ปจจัย วจิ กิ จิ ฉาเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจ จยั ภพเกิดเพราะวิจกิ ิจฉาเปนปจจัย ชาตเิ กิดเพราะภพเปน ปจจัย ชรามรณะเกิดเพราะชาติเปนปจจยั ความเกิดขึ้นแหงกองทกุ ขทัง้มวลนี้ ยอ มมีดว ยประการอยา งน้ี. [๓๕๕] ในปจจยาการเหลา นัน้ อวิชชา เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเ หน็ ฯลฯ ล่ิมคืออวิชชา อกศุ ลมลู คอื โมหะอันใด นเ้ี รยี กวา อวิชชา ฯลฯ เวทนาเกิดเพราะผสั สะเปน ปจจยั เปนไฉน ? ความสบายทางใจกไ็ มใ ช ความไมส บายทางใจก็ไมใ ช ความเสวยอารมณทไ่ี มท ุกขไ มสขุ อนั เกิดแตเ จโตสมั ผสั กิริยาเสวยอารมณทีไ่ มทกุ ขไมสุขอนั เกดิ แตเจโตสมั ผัส อันใดนีเ้ รยี กวา เวทนาเกดิ เพราะผสั สะเปน ปจจัย วิจกิ ิจฉาเกิดเพราะเวทนาเปนปจ จยั เปนไฉน ? การเคลอื บแคลง กริ ิยาทีเ่ คลอื บแคลง ความเคลอื บแคลง ความคิดเหน็ ไปตาง ๆ นานา ความตดั สนิ อารมณไ มไ ด ความเหน็ สองแง ความเหน็เหมอื นทางสองแพรง ความสงสัย ความไมส ามารถจะถือเอาโดยสว นเดียวไดความคิดสา ยไป ความคดิ พรา ไป ความไมส ามารถจะหยงั่ ลงถอื เอาเปนยตุ ไิ ดความกระดา งแหง จิต ความลงั เลใจ อันใด นี้เรียกวา วิจิกิจฉาเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจ จัย

พระอภิธรรมปฎ ก วภิ ังค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 648 ภพเกดิ เพราะวกิ ิจฉาเปน ปจ จัย เปนไฉน ? เวทนาขนั ธ สัญญาขนั ธ สงั สารขนั ธ วญิ ญาณขนั ธ เวนวจิ กิ จิ ฉานเ้ี รยี กวา ภพเกิดเพราะวจิ กิ ิจฉาเปนปจ จัย ฯลฯ ดว ยเหตุน้ัน จึงเรียกวา ความเกิดขึ้นแหงกองทุกขท้ังมวลน้ี ยอมมีดว ยประการอยางน้ี ฯลฯ อกุศลจติ ดวงที่ ๑๒ [๓๕๖] ธรรมเปนอกุศล เปนไฉน ? อกุศลจติ สหรตดวยอเุ บกขา สมั ปยตุ ดวยอุทธัจจะ มรี ปู เปนอารมณฯลฯ มีธรรมเปน อารมณ หรอื ปรารภอารมณใ ด ๆ เกิดขนึ้ ในสมยั ใด ในสมัยน้นั สงั ขารเกดิ เพราะอวิชชาเปนปจจยั วญิ ญาณเกิดเพราะสงั ขารเปนปจ จัยนามเกดิ เพราะวญิ ญาณเปน ปจจยั อายตนะท่ี ๖ เกิดเพราะนามเปนปจจยัผสั สะเกิดเพราะอายตนะท่ี ๖ เปนปจจยั เวทนาเกดิ เพราะผัสสะเปน ปจ จัยอทุ ธจั จะเกดิ เพราะเวทนาเปนปจจยั อธโิ มกขเ กดิ เพราะอุทธัจจะเปนปจ จยัภพเกดิ เพราะอธโิ มกขเปนปจจยั ชาติเกดิ เพราะภพเปน ปจจัย ชรามรณะเกิดเพราะชาติเปน ปจจัย ความเกิดขึ้นแหก องทกุ ขทั้งมวลน้ี ยอมมีดว ยประการอยา งน.ี้ [๓๕๗] ในปจ จยาการเหลาน้ัน อวชิ ชา เปน ไฉน ? ความไมรู ความไมเ ห็น ฯลฯ ลมิ่ คอื อวชิ ชา อกุศลมูลคือโมหะอนั ใด นี้เรียกวา อวิชชา ฯลฯ เวทนาเกิดเพราะผัสสะเปนปจจัย เปน ไฉน ?

พระอภธิ รรมปฎ ก วภิ งั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ที่ 649 ความสบายทางใจกไ็ มใ ช ความไมสบายทางใจกไ็ มใช ความเสวยอารมณท่ีไมท กุ ขไมสขุ อนั เกิดแตเ จโตสมั ผัส กริ ิยาเสวยอารมณท ไ่ี มทุกขไ มส ขุอนั เกดิ แตเจโตสัมผสั อันใด น้เี รียกวา เวทนาเกิดเพราะผัสสะเปนปจ จยั อุทธจั จะเกดิ เพราะเวทนาเปน ปจ จัย เปนไฉน ? ความฟงุ ซา นแหง จติ ความไมส งบแหง จติ ความวนุ วายใจ ความพลา นแหง จติ ดนั ใด นีเ้ รยี กวา อุทธัจจะเกิดเพราะเวทนาเปนปจจัย อธโิ มกขเกดิ เพราะอทุ ธจั จะเปน ปจจัย เปนไฉน ? การตัดสินใจ กริ ยิ าท่ีตัดสนิ ใจ ความตัดสินใจในอารมณน ้ัน อนั ใดน้เี รียกวา อธโิ มกขเกดิ เพราะอทุ ธจั จะเปนปจ จัย ภพเกดิ เพราะอธิโมกขเปน ปจ จัย เปน ไฉน ? เวทนาขันธ สญั ญาขันธ สงั ขารขันธ วิญญาณขนั ธ เวน อธโิ มกขน้ีเรียกวา ภพเกดิ เพราะอธิโมกขเปนปจ จัย ฯลฯ ดว ยเหตนุ ัน้ จงึ เรยี กวา ความเกิดข้ึนแหงกองทกุ ขท้ังมวลน้ี ยอมมีดวยประการอยา งน้ี ฯลฯ อกุศลนิเทศ จบ

พระอภิธรรมปฎก วิภงั ค เลม ๒ ภาค ๑ - หนา ท่ี 650 อธิบายอกศุ ลนเิ ทศ ปฐมจตกุ ะ บดั น้ี พระผูมพี ระภาคเจามิไดท รงถอื เอากศุ ล (ในปจจยาการ) กอนเพราะนิเทศอกศุ ลน้ี มไิ ดท รงต้งั มาตกิ าเหมอื นในจิตตปุ ปาทกัณฑใ นหนหลังซึ่งทรงกระทํากศุ ลตกิ ะไวเ ปนเบอ้ื งตนแลวทรงจําแนกกศุ ลกอ นโดยลาํ ดบั มาตกิ าทท่ี รงตงั้ ไว เพอื่ จะทรงจาํ แนกแสดงองคป ฏจิ จสมุปบาทมีอวิชชาเปน ตนตามลาํ ดับทที่ รงตัง้ ไวใ นมาติกา ดวยอํานาจอกศุ ลธรรมวา อวชิ ชฺ าปจฺจยาส ขาโร (สังขารเกดิ เพราะอวิชชาเปน ปจจยั ) เทา นน้ั จึงตรัสคํามีอาทิวากตเม ธมมฺ า อกสุ ลา (ธรรมเปน อกศุ ล เปน ไฉน). เน้อื ความแหงพระบาลีนน้ั พึงทราบโดยนัยท่ตี รสั ไวในจิตตปุ ปาทกณั ฑ ในหนหลงั นัน่ แหละ. อนง่ึ เพราะตณั หาและกามปุ าทานยอมไมเกิดในขณะแหงจิตเดยี วกันฉะนน้ั ในท่นี ้ี เพอ่ื ทรงแสดงอุปาทานท่ไี ดเ พราะตัณหาเปน ปจ จยั นัน้ นน่ั แหละจึงตรัสคํามีอาทิวา ทิฏิ ทิฏคิ ต ดังน้ี. อนงึ่ เพราะในนิเทศแหง ภพ อุปาทานถึงการสงเคราะหเ ขาในสังขารขนั ธ ฉะนัน้ จงึ ตรสั วา เวทนาขันธ สัญญาขนั ธ สังขารขนั ธ วญิ ญาณ-ขนั ธ เวนอุปาทาน ดังน้เี ปนตน เพราะเม่ือตรัสอยูอ ยา งน้กี ็จะพงึ ปรากฏความท่อี ปุ าทานเปน ปจ จัยแกอ ปุ าทาน ก็อุปาทานน้ันนนั่ แหละยอมไมเ ปน ปจจัยแกอ ปุ าทานนัน้ . ในนิเทศแหง ชาตเิ ปน ตน เพราะธรรมเหลา น้ันมีชาติเปน ตน เปน ความเกดิ เปนตนของอรปู ธรรมทัง้ หลาย ฉะนั้นจงึ ไมต รัสวา ความทฟ่ี นหัก ความทีผ่ มหงอก ความท่หี นังเห่ยี วยน จตุ กิ ิรยิ าทจ่ี ตุ ิ ดงั น้ี