cennet

Üçüncü Bâb/Birinci Mebhas 551 On İkinci Âyet-i Kerîme: ‫“ فَا َ ّمَا َم ْن ثَ ُقلَ ْت َموَا ۪زينُ ُه‬Artık kimin tartıları ağır gelirse.”1460 ‫(“ فَ ُهــوَ ۪فــي ۪عي َشــ ٍة رَا ِضيَــ ٍة‬İşte o,) Cennet’te (hóşnûd ve râzı olacağı bir yaşayıştadır.)”1461 Hadîs-i şerîflerde ise Cenâb-ı Hakk’ın, ehl-i Cennet’ten ebediyyen râzı ola- cağı, şöyle ifâde edilmektedir: ‫ يَا أَ ْه َل‬:‫ ِإ َّن الّٰلَ َع ّزَ َو َج َّل يَ ُقو ُل ِلَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة‬:‫ أَ َّن رَ ُسو َل الّٰ ِل قَا َل‬، ‫َع ْن أَ ۪بي َس ۪عي ِد ا ْل ُخ ْد ِر ِ ّي‬ :‫ َه ْل رَ ۪ضي ُت ْم ؟ فَيَ ُقولُو َن‬:‫ فَيَ ُقو ُل‬،‫ َوا ْل َخ ْ ُي ۪في يَ َد ْي َك‬،‫ لَ ّبَ ْي َك رَبَّنَا َو َس ْع َد ْي َك‬:‫ فَيَ ُقولُو َن‬،‫ا ْل َجنَّ ِة‬ ‫ أَ َل‬:‫َو َما لَنَا َل نَ ْر ٰضى (يَا رَبَّنَا) َوقَ ْد أَ ْعطَ ْيتَنَا َما لَ ْم تُ ْع ِط أَ َح ًدا ِم ْن َخ ْل ِق َك ! فَيَ ُقو ُل‬ ‫ أُ ِح ُّل َعلَ ْي ُك ْم‬:‫ َوأَ ُّي َش ْي ٍء أَ ْف َض ُل ِم ْن ٰذ ِل َك ؟ فَيَ ُقو ُل‬:‫أُ ْع ۪طي ُك ْم أَ ْف َض َل ِم ْن ٰذ ِل َك ؟ فَيَ ُقولُو َن‬ . ‫ فَ َل أَ ْس َخ ُط َعلَ ْي ُك ْم بَ ْع َد ُه أَبَ ًدا‬،‫ِر ْضوَا ۪ني‬ Ebû Saíd el-Hudrî (ra)’dan bildirildiğine göre; Resûlulláh (sav) şöyle bu- yurdu: “Elláh, Cennetlik’lere, ‘Ey Cennet sâkinleri!’ diye seslenir. Onlar da, ‘Bu- yur Rabbimiz, emrindeyiz. Bütün hayır ve iyilikler Senin elindedir’ derler. Elláh, ‘Hâlinizden memnûn musunuz? Size verdiğim ihsân ve ikrâmdan râzı oldunuz mu?’ diye sorar. Onlar, ‘Nasıl memnûn ve râzı olmayalım Rabbimiz. Sen, bize hîç kimseye vermediğin bu ni‘metleri verdin’ derler. Elláh, ‘Size bun- lardan daha fazíletlisini, daha hayırlısını vereyim mi?’ buyurur. Cennetlik’ler, ‘Bunlardan daha fazíletlisi, daha hayırlısı ne olabilir Rabbimiz?’ derler. Bu- nun üzerine Elláh, ‘Rızámı size verdim. Sizlerden râzı olduğumu bildiriyorum. Bundan sonra size ebediyyen gazab etmeyeceğim’ buyurur.”1462 ً‫ َما أَ ْد ٰنى أَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة َم ْ ِنلَة‬،‫ َسأَ َل ُمو ٰسى رَبَّ ُه‬:‫ َع ْن رَ ُسو ِل الّٰ ِل قَا َل‬، َ‫َع ِن ا ْل ُم ۪غيرَ ِة ْب ِن ُش ْعبَة‬ :‫ فَيَ ُقو ُل‬.َ‫ ا ْد ُخ ِل ا ْل َجنَّة‬:‫ فَ ُي َقا ُل لَ ُه‬،َ‫ ُهوَ رَ ُج ٌل َ۪يي ُء بَ ْع َد َما أُ ْد ِخ َل أَ ْه ُل ا ْل َجنَّ ِة ا ْل َجنَّة‬:‫؟ قَا َل‬ ‫ أَتَ ْر ٰضى أَ ْن ي ُكو َن‬:‫ َوأَ َخ ُذوا أَ َخ َذا ِت ِهم ؟ فَ ُي َقا ُل لَ ُه‬،‫أَ ْي رَ ِّب َك ْي َف َوقَ ْد نَزَ َل النَّا ُس َمنَا ِزلَ ُه ْم‬ ‫ لَ َك ٰذ ِل َك َو ِم ْث ُل ُه‬:‫ فَيَ ُقو ُل‬،‫ رَ ۪ضي ُت رَ ِّب‬:‫لَ َك ِم ْث ُل ُم ْل ِك َم ِل ٍك ِم ْن ُم ُلو ِك ال ُّد ْنيَا ؟ فَيَ ُقو ُل‬ 1460 Kária, 101:6. 1461 Kária, 101:7. 1462 Buhárî, Rikák, 5; Müslim, Mesâcid, 211.

552 Dâr-ı Saádet ،‫ ٰه َذا لَ َك َو َع ْشرَ ُة أَ ْمثَا ِل ِه‬:‫ فَيَ ُقو ُل‬،‫ رَ ۪ضي ُت رَ ِّب‬:‫ فَيَ ُقو ُل ِفي ا ْل َخا ِم َس ِة‬،‫َو ِم ْث ُل ُه َو ِم ْث ُل ُه َو ِم ْث ُل ُه‬ ً‫ رَ ِّب فَأَ ْع َل ُه ْم َم ْ ِنلَة‬:‫ قَا َل‬.‫ رَ ۪ضي ُت رَ ِّب‬:‫ َولَ َّذ ْت َع ْينُ َك فَيَ ُقو ُل‬،‫َولَ َك َما ا ْشتَ َه ْت نَ ْف ُس َك‬ ‫ فَلَ ْم تَرَ َع ْ ٌي َولَ ْم‬،‫ َو َختَ ْم ُت َعلَ ْي َها‬،‫ َغرَ ْس ُت َكرَا َمتَ ُه ْم بِيَ ِدي‬،‫ أُو ٰل ِئ َك الَّ ۪ذي َن أَرَ ْد ُت‬:‫؟ قَا َل‬ . ‫تَ ْس َم ْع أُذُ ٌن َولَ ْم َ ْيطُ ْر َع ٰل قَ ْل ِب بَ َش ٍر‬ Muğíre bin Şu‘be (ra)’dan bildirildiğine göre Resûlulláh (sav) şöyle buyurdu: “Mûsâ (as), Rabbine; ‘Cennetliklerin en aşağı makámı nasıldır?’ diye sor- du. Elláh da şöyle buyurdu: Bütün Cennetlikler Cennet’e yerleştirildikten sonra, bir adam gelecek ve kendisine, ‘Gir Cennet’e!’ denilince; ‘Yâ Rabbi! Nasıl gireyim, herkes yerini tuttu, alacağını aldı.’ Bu kimseye denilir ki: ‘Dünyâ pâdişâhların- dan bir pâdişâhın mülkü kadar bir mülk verilirse, râzı olur musun?’ O da: ‘Râzıyım ya Rabbi!’ der. Bunun üzerine Elláh ona: ‘İşte böyle bir mülk senindir, bir o kadar daha’ denilerek beş katı verilir. Beşincisinde o adam, ‘Râzı oldum yâ Rabbi!’ der. Elláh da ona: ‘İşte bu kadar şey hep senindir ve on katı da senindir, bir de neyi arzû ediyorsan, gözün neden hóşlanıyorsa hepsi de senindir’ buyu- runca; o adam, ‘Râzı oldum Ya Rabbi!’ diyecek. “Daha sonra Mûsâ (as), ‘Yâ Rabbi, Cennetliklerin en üstün derecesi ne- dir?’ diye sordu. Elláhu Teálâ da şöyle buyurdu: ‘Onlar, seçtiğim hás kullardır. Onların fidânlarını ikrâm olsun diye elimle Ben dikip mühürledim. Onlara hâzırladığım ni‘metleri ne bir göz görmüş, ne de bir kulak işitmiş, ne de bir kimsenin hátır ve hayâlinden geçmiştir.’ ”1463 ‫َو ُر ِو َي َعن ُمَ َّمد بن َعل ّي بن ا ْل ُح َس ْي رَ ِضي الله َع ْن ُه َما قَا َل قَا َل رَ ُسول الله صلى الله َعلَ ْي ِه‬ ‫َوسلم ِإن ِفي ا ْلجنَّة َش َجرَة يُ َقال لَ َها ُطوبَى لَو يسخر ال ّرَا ِكب ا ْلجواد يسير ِفي ظلها لسار‬ ‫ِفي ِه مائَة َعام َورق َها برود خضر وزهرها رياط صفر وأفنانها سندس وإستبرق َوثَ َمر َها‬ ‫حلل وصمغها زنجبيل َوعسل وبطحاؤها ياقوت أَ ْحَر وزمرد أَ ْخ َضر وترابها مسك‬ ‫َو َع ْن َب وكافور أصفر وحشيشها زعفران مونع والألنجوج يتأججان من غير وقود يتفجر‬ ‫من أَ ْصل َها السلسبيل والمعين والرحيق َوأَصل َها م ْج ِلس من مجَا ِلس أهل ا ْلجنَّة يألفونه‬ ‫ومتحدث يجمع ُه ْم فَبينا هم يَ ْو ًما ِفي ظلها يتحدثون ِإ ْذ َجا َء ْت ُهم ا ْل َم َلئِ َكة يقودون‬ 1463 Müslim, Îmân, 312.

‫‪Üçüncü Bâb/Birinci Mebhas‬‬ ‫‪553‬‬ ‫نجبا جبلت من ا ْليَاقُوت ث َّم نفخ ِفي َها ال ّروح مزمومة بسلاسل من ذهب َكأَن وجوهها‬ ‫المصابيح نضارة وحسنا وبرها َخز أَ ْحَر ومرعزي أَبيض مختلطان لم ينظر الناظرون ِإلَى‬ ‫مثل َها حسنا وبهاء ذلل من غير مهابة نجب من غير رياضة َعلَ ْي َها رحائل ألواحها من‬ ‫ال ّد ّر والياقوت مفضضة بِال ّلُ ْؤلُ ِؤ والمرجان صفائحها من ال َّذ َهب ا ْل ْحَر ملبسة بالعبقري‬ ‫والأرجوان فأناخوا لَ ُهم ِت ْل َك النجائب ث َّم قَالُوا لَ ُهم ِإن رب ُكم يقرئكم ال َّس َلم ويستزيركم‬ ‫لتنظروا ِإلَ ْي ِه َوينظر ِإلَ ْي ُكم وتكلمونه ويكلمكم وتحيونه ويحييكم ويزيدكم من فَضله َومن‬ ‫سعته ِإنَّه ذُو رَ ْحَة َوا ِس َعة َوفضل َع ِظيم فيتحول كل رجل ِم ْن ُهم على رَا ِحلَته ث َّم ينطلقون‬ ‫بشصفجصرهفةامممأَوعنتتأَدفلشرا َجقَالبَرييا ْلنفواجلنَّرةت ِإج ََّشلل ْأيوتءرحفِفمي ْتنق ُهههمَفَشلبَْيثئَّماام َوردَفهلاُعتووفازوِإلَحلتىأا ْلتذ لََنج ُّبهَنَاامرقَةت َعبَأاذنرنكطرَويتصَاقَعاهلحَبمتىهَكأَاْرَاسَوِهَفيَلرةيلََأَُهمنرميونَعَنثلنم‬ ‫َوجهه ا ْل َك ِريم ولىتج لَ ُهم ِفي َعظمته ا ْل َع ِظي َمة تحيتهم ِفي َها ال َّس َلم قَالُوا رَبنَا أَ ْنت ال َّس َلم‬ ‫افْلمجر َلحبلا َبوا ْعبلا ْكدرَايمالّفََ َقذاي َلنلَ ُهحفم رَظبواه وم ِإ ِنّصييتأَيناوارلعَّسواَلعمهودمنييوالخَّاسفَولنمي‬ ‫ومنك ال َّس َلم َولَك حق‬ ‫ولي حق ا ْلج َلل َوا ْ ِل ْكرَام‬ ‫بِا ْل َغ ْي ِب َو َكانُوا مني على كل َحال مشفقين قَالُوا أما َوع ّزَتك وجلالك وعلو َم َكانك َما‬ ‫قدرناك حق قدرك َو َل أدينا ِإلَ ْيك كل َحقك فائذن لنا بِال ُّس ُجود لَك فَ َقا َل لَ ُهم رَبهم‬ ‫تبَارك َوتَ َعالَى ِإ ِنّي قد وضعت َع ْن ُكم مؤونة ا ْل ِعبَا َدة وأبحت لكم أبدانكم فطالما أنصبتم‬ ‫ا ْلَب َدان وأعنيتم ا ْل ُو ُجوه فَا ْلن أفضيتم ِإلَى روحي ورتيحم وكرامتي فسلوني َما ِش ْئ ُتم‬ ‫وتمنوا َعل ّي أعطكم أمانيكم فَ ِإ ِنّي لن أجزيكم ا ْليَ ْوم بِقدر أَعمال ُكم َولَ ِكن بِقدر رَ ْحَتي‬ ‫وكرامتي وطولي َو َج َل ِلي وعلو َم َكاني وعظمة شأني فَ َما يزالون ِفي ا ْلَ َما ِني والمواهب‬ ‫والعطايا َح َّت ِإن المقصر ِم ْن ُهم ليتمنى مثل َِجيع ال ُّد ْنيَا ُم ْن ُذ يَ ْوم خلق َها الله عز َوجل ِإلَى‬ ‫يَ ْوم أفناها قَا َل رَبهم لقد قصرتم ِفي أمانييكم ورضيتم بِ ُدو ِن َما ي ِحق لكم فقد أوجبت‬ ‫لكم َما َسأَْل ُتم وتمنيتم وزدتكم على َما قصرت َعن ُه أمانيكم فانظروا ِإلَى مواهب رب ُكم‬ ‫الَّ ِذي وهب لكم فَ ِإذا بقباب ِفي الرفيع ا ْلَ ْع َل وغرف َم ْب ِنيَّة من ال ّد ّر والمرجان أَ ْبوَاب َها‬ ‫من ذهب وسررها من ياقوت وفرشها من سندس وإستبرق ومنابرها من نور يثور من‬ ‫أَ ْبوَاب َها وأعراضها نور كشعاع ال َّش ْمس مثل ا ْل َك ْو َكب ال ُّد ِّري ِفي النَّ َهار المضيء َو ِإذا‬

‫‪554 Dâr-ı Saádet‬‬ ‫قُ ُصور شامخة ِفي أَع َل عليين من ا ْليَاقُوت يزهو نورها فلولا أَنه سخر لالتمع ا ْلَ ْب َصار فَ َما‬ ‫َكا َن من ِت ْل َك ا ْل ُق ُصور من ا ْليَاقُوت ا ْلَ ْبيَض فَ ُهوَ مفروش بالحرير ا ْلَ ْبيَض َو َما َكا َن ِم ْن َها‬ ‫م فَن ُها ْلوَيَامقُفوروت ا ْشلَباْلحَرسفنَ ُهدوَ مسفا ْرلَو ْخش َبضارلعَوب َماقر َكاي َنا ْ ِملَْن ْ َهحَارم َو َمناا ْل َكيَااقَُنو ِم ْنت َهاا ْلمَ ْنصا َفْليرَافقَُ ُوهوَتمافْرلَوْخشَضر‬ ‫بالأرجوان ا ْلَ ْص َفر مموه بالزمرد ا ْلَ ْخ َضر َوال َّذ َهب ا ْلَ ْحَر َوا ْل ِف َّضة ا ْلبَ ْي َضاء قواعدها‬ ‫وأركانها من ا ْليَاقُوت وشرفها قباب ال ّلُ ْؤلُؤ وبروجها غرف المرجان فَلَ َّما انصرفوا ِإلَى َما‬ ‫أَ ْعطَا ُهم رَبهم قربت لَ ُهم براذين من ا ْليَاقُوت ا ْلَ ْبيَض منفوخ ِفي َها ال ّروح يجنبها ا ْلول َدان‬ ‫المخلدون وبيد كل وليد ِم ْن ُهم ِح ْك َمة برذون ولجمها وأعنتها من ف َّضة بَ ْي َضاء متطوقة‬ ‫بالدر والياقوت وسرجها سرر موضونة مفروشة بالسندس والإستبرق فَا ْنطَلَقت بهم‬ ‫ِت ْل َك البراذين تزف بهم َوتنظر رياض ا ْلجنَّة فَلَ َّما ا ْنتَهوا ِإلَى َمنَا ِزله ْم وجدوا ِفي َها َِجيع‬ ‫َما تطول بِ ِه رَبهم َعلَ ْي ِهم ِمَّا َسأَلُو ُه وتمنوا َو ِإذا على بَاب كل قصر من ِت ْل َك ا ْل ُق ُصور أَربع‬ ‫جنان جنتان ذواتا أفنان وجنتان مدهامتان َو ِفي ِه َما عينان نضاختان َو ِفي ِه َما من كل فَا ِك َهة‬ ‫زوجان وحورمقصورات ِفي ا ْلخيام فَلَ َّما تبوأوا َمنَا ِزله ْم َوا ْستقر بهم قرارهم قَا َل لَ ُهم‬ ‫رَبهم َهل وج ْدتُم َما َوعد ُكم رب ُكم َح ًقا قَالُوا نعم رَ ِضينَا فارض َعنَّا قَا َل برضاي َع ْن ُكم‬ ‫حللتم َداري ونظرتم ِإلَى َو ْجهي وصافحتكم ملائكتي فهنيئا َه ِنيئًا َعطاء غير مجذوذ‬ ‫لَ ْي َس ِفي ِه تنغيص َو َل تصريد فَ ِع ْن َد ذَ ِلك قَالُوا ا ْل َحمد لله الَّ ِذي أذهب َعنَّا ا ْلحزن وأحلنا‬ ‫َدار المقامة من فَضله َل يمسنا ِفي َها نصب َو َل يمسنا ِفي َها لغوب ِإن رَبنَا ل َغ ُفور شكور‪.‬‬ ‫‪Muhammed bin Ali bin Hüseyin (ra)’dan, Resûlulláh (sav)’in şöyle dediği‬‬ ‫‪rivâyet olundu:‬‬ ‫‪“Cennet’te Tûbâ denilen öyle büyük bir ağaç vardır ki, bir süvarî, hızlı koşan‬‬ ‫‪atı ile gölgesinde yüz sene gider. O ağacın, yaprağı yeşil hırkalar, çiçeği sarı ince‬‬ ‫‪kumaştan elbiseler, dalları hális ipekten ince kumaştan ve kalın atlastan elbiseler,‬‬ ‫‪meyveleri takım elbiselerdir, sakızı zencefil ve baldır. Oranın vâdîsi kırmızı yâkút ve‬‬ ‫‪yeşil zümrüd, toprağı misk ü anber ve sarı kâfûr, çimeni yakıtsız olduğu hâlde alev‬‬ ‫‪alev yanan kırmızı za‘ferân ve anberdir. Gövdesinin dibinden zülâl gibi tatlı su ve‬‬ ‫‪güzel kokulu şarâb fışkırır. Ağaçların altı Cennet ehlinin sohbet yeridir. Orada top-‬‬ ‫‪lanırlar, tanışır sohbet ederler.‬‬

Üçüncü Bâb/Birinci Mebhas 555 “Yine bir gün ağacın gölgesinde konuşurlarken, melekler, yâkúttan yaratılmış sonra da cân verilmiş yularları altın, uysal develer getirir. Develerin güzel yüzleri kandîl gibi parlak, yünü beyâz karışımı kırmızı ipekten, heybetli oluşu, uysallığı, kibâr ve güzel oluşu bakımından benzeri görülmemiştir. Eğeri inci, mercân, gümüş işlemeli yâkút ve kırmızı altındandır. Melekler develeri çökerttikten sonra Cennet ehline, ‘Rabbiniz size selâm ediyor ve sizi da‘vet ediyor. O’nunla görüşecek, ko- nuşacak ve selâmlaşacaksınız. Size fazl u keremini ve ni‘metlerini artıracak. Çünkü, O, mağfireti bol ve fazl u keremi emsâlsiz’ derler. “Bunun üzerine herkes devesine biner, düzgün sáf hâlinde giderler. Develer biri- birini geçmez. Hattâ, kulakları biribirinden ileri geri gitmez. Uğradıkları her ağaç kendilerine meyve verir. Sáflarının bozulmaması ve biribirlerinden ayrılmamaları için önlerine eğilen dallar, yollarından uzaklaşırlar. Yüce ve kudret sáhibi Elláh’a yaklaşınca, mübârek ve nûr yüzünü onlara açar ve bütün azametiyle onlara tecellî eder. Oradaki selâmlaşmaları da ‘Selâm’ sözüdür. Onlar da, ‘Rabbimiz, Selâm Sensin, güven ve selâmet Sendendir. Azamet, izzet ve ikrâm da Sana áiddir’ derler. Rableri de onlara şöyle buyurur: ‘Evet, şübhesiz Benim Selâm. Güven ve selâmet Bendendir. Azamet ve ikrâm da Bana áiddir. Merhabâ, hóş geldiniz, Bana verdiği sözünde duran, emirlerimi yerine getiren, Beni görmediği hâlde îmân edip azâbımdan korkan kullarım!’ “Onlar da, ‘İzzet, azamet ve yüce makámına yemîn ederiz ki, Seni lâyıkıyla takdîr edemedik. Sana karşı vazífe ve kulluğumuzu gerektiği gibi yapamadık. Bize izin ver, Sana secde edelim’ deyince, Rableri, ‘Sizden ibâdet yükünü ve zah- metini kaldırdım. Bedenlerinizi râhata kavuşturdum. Dünyâda nice zamân- lar ibâdetimle bedenlerinizi yordunuz. Bana karşı boyun büktünüz, tevâzu‘ gösterdiniz. Şimdi ise ni‘metlerime, merhametime ve ikrâmıma kavuştunuz. Şimdi Benden dilediğinizi isteyin. İstediklerinizi vereyim. Dileklerinizi yerine getireyim. Çünkü, bugün Ben, sizi sâdece amellerinize göre değil, bugün sizi ancak rahmetime, keremime, kuvvet ve azametime, yüce makámıma ve şânıma yaraşır şekilde mükâfâtlandıracağım’ buyurur. “Bunun üzerine Cennet ehli o kadar şeyler isterler ki, en az isteyen, Elláh’ın dün- yâyı yaratıp yok edinceye kadar halk ettiği ni‘metler kadar isterler. Yine de Rableri, ‘Çok az istediniz, size lâyık olandan daha azına râzı oldunuz. Size istediğinizden ve özlediğinizden daha çoğunu verdim. Şimdi bakınız Rabbinizin size bahşedip verdiği lütuf ve ikrâmlarına’ buyurması ile bir de ne görsünler? İnci ve mercândan yapılmış yüksek ince kumaş ve atlas yüzlü döşekler. Nûr gibi parlayan koltuklar. Kapıların-

556 Dâr-ı Saádet dan ve pencerelerinden aydınlık günde Güneş ışınları gibi nûr fışkıran en yüksek yerlerde beyâz ipek yüzlü koltuklarla döşenmiş beyâz yâkúttan yapılmış sarâylar. Di- ğer tarafta kırmızı ipek yüzlü koltuklarla döşenmiş kırmızı yâkúttan yapılmış sarây- lar. Yeşil ipek yüzlü koltuklarla döşenmiş yeşil yâkúttan yapılmış sarâylar. Sarı ipek yüzlü koltuklarla döşenmiş sarı yâkúttan yapılmış sarâylar. Yeşil zümrüd, som altın ve beyâz gümüşle süslenmiş sarâylar. Temelleri ve köşeleri yâkút, balkonları inci kubbeli, burcları ve odaları mercândır. “Rablerinin kendileri için hâzırladığı bu emsâlsiz yerlere gitmek istediklerinde, on- lar için beyâz yâkúttan yaratıldıktan sonra cân verilmiş atlar, yanıbaşlarında yularını tutan Cennet’te ebedî kalıcı olan genç seyisler hâzır vaz‘ıyyette bekler. Atların yular ve gemleri inci ve yâkút işlemeli, beyâz gümüş eğerleri hás ipek ve yumuşak atlas kumaş- tandır. Atlar, onları Cennet bahçelerine karşı olan yerlerine götürür. Oraya varınca, Rablerinin, bütün istediklerini ve arzûladıklarını hâzırlamış olduğunu görürler. Ba- karlar ki, her sarâyın kapısının önünde dört bahçe var. İkisi meyve bahçesi, ikisi yem yeşil çimenlik, içlerinde de su fışkıran iki pınar ve bahçelerde her cinsten iki türlü meyve yetişir. Ayrıca özel çadırlarından ayrılmayan hûrîler de vardır. “Yerlerine varıp yerleşince Rableri, ‘Rabbinizin size va‘dettiği şeyleri ger- çekten buldunuz mu?’ der. Onlar da, ‘Evet, bulduk, râzı olduk. Sen de bizden râzı ol’ derler. Elláh da, ‘Rızámla, ya‘nî sizden râzı olduğum için Cennetime girdiniz Cemâlimi gördünüz, Meleklerim sizinle musâfaha etti. Ardı kesil- meyen, sıkıntı vermeyen, azalıp eksilmeyen ni‘metlerim size áfiyet olsun, áfiyet olsun’ buyurunca; ehl-i Cennet, ‘Bizden dünyâ sıkıntılarını gideren, fazl u keremiyle bizi ebedî ikámetgâhımız olan Cennet’e yerleştiren Elláh’a hamd u senâlar olsun. Burada bize ne yorgunluk var, ne sıkıntı var, ne de usanmak. Gerçekten Rabbimiz, günâhları afvedici, itáat edenleri mükâfât- landırıcıdır’derler.”1464 Hulâsa: Mezkûr âyât-ı Kur’âniyye ve ehâdîs-i Nebeviyye, haber veriyorlar ki: Cenâb-ı Erhamürrâhimîn, ehl-i Cennet’ten râzıdır ve ehl-i Cennet dahi kendi- lerine verilen sevâb ve mükâfâttan hóşnûd ve râzıdırlar. Cenâb-ı Erhamürrâhimîn, cümlemizden ebediyyen râzı olsun. Âmîn.  1464 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 390-392.

İKİNCİ MEBHAS Cennet’te Rü’yet-i Cemâlulláh’a dâirdir. Ehl-i îmân, Cennet’te, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette Cenâb-ı Hakk’ın rü’yeti ile müşerref olacaktır. Bu mes’ele Kitâb, Sünnet ve İcmâ‘ ile sâbittir. Evvelâ: Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Erhamürrâhimîn’i göreceklerine dâir Kur’ân’daki delîlleri serdediyoruz: Birincisi: ‫(“ ُو ُجـوهٌ يَ ْو َم ِئـ ٍذ نَا ِضـرَ ٌة‬O günde) kıyâmet gününde (bir takım yüzler parılda- yacaktır.) Parlak, nûrlu bir hâlde olacaktır. Bunlar, hális ve samîmî mü’mîn- lerdir. Kavuştukları ni‘metlerden, İlâhî tecellîlerden dolayı büyük bir güzelliğe ve parlaklığa erişmişlerdir.”1465 ‫“ ِا ٰلــى رَبِّ َهــا نَا ِظــرَ ٌة‬O mes‘úd kullar, (Rab’lerine nazar ederler.) O kerem sá- hibi Ma‘bûd’larını, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette görmek şerefine nâil olacaklardır. Böyle bir tecellîye kavuşmak ise, bütün ma‘nevî zevklerin üs- tünde bulunacaktır.”1466 İbn-i Ömer (ra)’den rivâyete göre, Resûlulláh (sav) şöyle buyurdu: َ‫ِا َّن أَ ْد ٰنى أَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة َم ْ ِنلَةً لَ َم ْن يَ ْن ُظ ُر ِا ٰلى ِجنَا ِن ِه َوأَ ْز َوا ِج ِه َونَ ۪عي ِم ِه َو َخ َد ِم ِه َو ُس ُر ِرهِ َم ۪سيرَة‬ ً‫أَ ْل ِف َسنَ ٍة َوأَ ْكرَ َم ُه ْم َع َل الّٰ ِل َم ْن يَ ْن ُظ ُر ِا ٰلى َو ْج ِه ِه ُغ ْد َوةً َو َع ِشيَّة‬ “Cennetliklerin en aşağı derecesinde olan kimsenin durumu; bahçelerini, há- 1465 Kıyâme, 75:22. 1466 Kıyâme, 75:23.

558 Dâr-ı Saádet nımlarını, bol ni‘metlerini, hizmetçilerini ve koltuklarını bin senelik mesâfeye kadar uzanmış olarak görecek ve sabâh akşâm Elláh’ın kendilerine bir ikrâmı olarak El- láh’ın yüzünü göreceklerdir.” Sonra Resûlulláh (sav) şu âyeti okudu: ‫“ ُو ُجـوهٌ يَ ْو َم ِئـ ٍذ نَا ِضـرَ ٌة ِا ٰلـى رَبِّ َهـا نَا ِظـرَ ٌة‬Ba‘zı yüzler, o gün Rablerine bakarken mutluluktan parlayacaktır.”1467”1468 İbn-i Abbâs (ra) şöyle demiştir: “‫‘ ِا ٰلـى رَبِّ َهـا نَا ِظـرَ ٌة‬Cennet ehli, (Rab’lerine na- zar ederler)’ âyetinden murâd; ‫ تَ ْن ُظــ ُر ِإ ٰلــى رَبِّ َهــا َعــ ّزَ َو َجــ َّل‬ya‘nî, ‘Rab’lerine nazar ederler. Cenâb-ı Hakk’ın rü’yeti ile müşerref olurlar’ demektir.”1469 Ekser müfessirîn de bu âyeti, bu şekilde ma‘nâ etmiştir. Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir ikinci âyet: ٌ‫ِل ّلَ ۪ذي َن اَ ْح َسنُوا ا ْل ُح ْس ٰن َو ِزيَا َد ٌةۜ َو َل يَ ْر َه ُق ُو ُجو َه ُه ْم قَ َتٌ َو َل ِذلَّ ۜة‬ ‫اُ ۬و ٰلٓ ِئ َك اَ ْص َحا ُب ا ْل َجنَّ ِةۚ ُه ْم ۪في َها َخا ِل ُدو َن‬ “(İhsânda bulunanlar için,) îmân ve a‘mâl-i sálihâ sáhibi olanlar, tam bir ihlâs ve samîmiyyetle ibâdet ve itáatte bulunanlar için, (güzellik) güzel bir mükâfât, gü- zelliklerin timsâli olan Cennet’ler vardır (ve bir fazlası) da (vardır.) Bu da, güzel amellerinin kat kat mükâfâtıdır veyâ bir İlâhî lütuf olarak haklarında İlâhî rızá- nın tecellîsidir veyâhúd cemâl-i İlâhî’yi görmeye mazhariyyettir. (Ve onların) öyle Cennet’e nâil olan kulların (yüzlerini, ne bir karalık) bir siyâh perde (ve ne de bir alçaklık) kıymetlerini düşürecek bir hakáret eseri (kaplar.) Bu gibi korkunç, alçaltı- cı árızalar ehl-i Cennet’e değil; ehl-i Cehennem’e mahsústur. (İşte onlar,) o seçkin vasıflara sáhib olan muhterem kullar, (Cennet ehlidirler.) Onlar, Elláh’ın yardımı sâyesinde Cennet’lere nâil olacaklardır. (Onlar, orada) o Cennet áleminde (ebe- diyyen kalıcılardır.) Oradan aslâ çıkarılmayacaklardır. Mazhar oldukları Cennet ni‘metleri, dünyâ ni‘metleri gibi yok olacak değildir. Ebedî ve dâimîdir.”1470 1467 Kıyâme, 75:22-23. 1468 Tirmizî, 38/16, Hadîs No: 2729. 1469 Zâdü’l-Mesîr, 8/422. 1470 Yûnus,10:26.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 559 Mezkûr âyet-i kerîmede geçen ‫ ا ْل ُح ْســ ٰى‬kelimesinden murâd, Cennet’tir. ‫ َو ِزيَـا َد ٌة‬kelimesinden murâd ise, Cenâb-ı Hakk’ın vech-i kerîmine nazar eyle- mektir. En meşhûr ma‘nâ, budur. Başta Hazret-i Ebû Bekir (ra) olmak üzere Sahâbe-i Kirâm’ın cumhûr-i ulemâsı ve ekser tâbiín, selef ve halef-i sálihîn, bu ma‘nâyı tercîh etmişlerdir.1471 Resûl-i Ekrem (asm), âyet-i kerîmede geçen ‫ َو ِزيَــا َد ٌة‬lafzı hakkında şöyle bu- yurmaktadır: ‫ِإذَا َد َخ َل أَ ْه ُل ا ْل َجنَّ ِة ا ْل َجنَّةَ قَا َل يَ ُقو ُل الّٰ ُل تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى تُ ۪ري ُدو َن َش ْيئًا أَ ۪زي ُد ُك ْم فَيَ ُقولُو َن‬ ‫أَلَ ْم تُبَ ِيّ ْض ُو ُجو َهنَا أَلَ ْم تُ ْد ِخ ْلنَا ا ْل َجنَّةَ َوتُنَ ِّجنَا ِم َن النَّا ِر قَا َل فَيَ ْك ِش ُف ا ْل ِح َجا َب فَ َما‬ ‫ ثُ َّم تَ َل َه ِذ ِه ا ْلٰيَةَ { ِل ّلَ ۪ذي َن‬.‫أُ ْعطُوا َش ْيئًا أَ َح َّب ِإلَ ْي ِه ْم ِم َن النَّظَ ِر ِإ ٰلى رَبِّ ِه ْم َع ّزَ َو َج َّل‬ “} ‫اَ ْح َسنُوا ا ْل ُح ْس ٰن َو ِزيَا َد ٌة‬ “Ehl-i Cennet, Cennet’e girdiği zamân, Elláh Tebâreke ve Teálâ Hazretleri, ehl-i Cennet’e der ki: ‘İstediğiniz bir şey varsa; Ben, ziyâdesiyle size vereyim.’ Ehl-i Cennet de Cenâb-ı Hakk’a cevâben derler ki: ‘Ey Rabbimiz! Sen bizim yüzümüzü ak eylemedin mi? Bizi, Cennet’e koymadın mı? Bizi, âteşten halâs etmedin mi?’ Resûlulláh (asm), devâmla dedi ki: “O ânda Cenâb-ı Hak, hicâbı kaldırır. Ehl-i Cennet’e, Cenâb-ı Hakk’ın rü’yeti ile müşerref olmak kadar daha sevimli ve lezzet- li hîçbir şey verilmemiştir.” Daha sonra Resûl-i Ekrem (asm), şu âyeti okudu: “‫(‘ ِل ّلَ ۪ذيـ َن اَ ْح َسـنُوا ا ْل ُح ْسـ ٰى َو ِزيَـا َد ٌة‬İhsânda bulunanlar için,) tam bir ihlâs ve samî- miyyet ile îmân, ibâdet ve táatte bulunanlar için (güzellik) güzel bir mükâfât, gü- zelliklerin timsâli olan Cennet’ler vardır (ve bir fazlası) da (vardır.) Bu da, rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olmaktır.’ ”1472 Süheyb (ra)’den rivâyete göre, Resûlulláh (sav); 1471 Tefsîru’t-Taberî, 15/64-69, Tefsîru’l-Mâverdî, 2/188, Meálimü’t-Tenzîl, 3/11/151; el-Muharre- ru’l-Vecîz: 9/33; et-Teshîl: 2/168; Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azím, 4/198-199; el-İbâne an Usû- li’d-Diyâne li’l-Eş‘arî, 50. 1472 Müslim, Kitâb 1, Bâb: 80; Müsned, 4/332; Sünen-i İbn-i Mâce, Mukaddime, Bâb: 13; İbn-i Huzeyme, 1/444.

560 Dâr-ı Saádet ‫“ ِل ّلَ ۪ذي َن اَ ْح َسـنُوا ا ْل ُح ْسـ ٰى َو ِزيَا َد ٌة‬İhsân sáhiblerine bir güzellik ve ondan daha fazlası vardır”1473 âyet-i kerîmesi hakkında şöyle buyurdu: ‫ِاذَا َد َخ َل أَ ْه ُل ا ْل َجنَّ ِة ا ْل َجنَّةَ نَا ٰدى ُمنَا ٍد أَ َّن لَ ُك ْم ِع ْن َد الّٰ ِل َم ْو ِع ًدا قَال ُوا أَلَ ْم يُبَ ِيّ ْض ُو ُجو َهنَا‬ .‫َويُنَ ِّجنَا ِم َن النَّا ِر َويُ ْد ِخ ْلنَا ا ْل َجنَّةَ قَالُوا بَ ٰل قَا َل فَيَ ْن َك ِش ُف ا ْل ِح َجا ُب‬ “Cennetlikler, Cennet’e girdiklerinde bir münâdî, ‘Sizin için Elláh’ın verdiği bir sözü vardır’ diye nidâ edecek. Cennetlikler de diyecekler ki; ‘Bizim yüzümüzü ak etmedi mi? Bizi âteşten kurtarmadı mı? Bizi Cennet’e sokmadı mı?’ Melekler, ‘Evet’ diye cevâb verecekler. Bundan sonra perde açılacaktır.” Resûlulláh (sav) sözünü şöyle sürdürdü: ‫“ فَــوَالّٰ ِل َمــا أَ ْعطَا ُهــ ْم َشــ ْيئًا أَ َحــ َّب ِالَ ْي ِهــ ْم َعــ ِن النَّظَــ ِر ِالَ ْيــ ِه‬Elláh’a yemîn ederim ki; Elláh (cc), o gün Cennetliklere, Kendisini görmekten daha sevimli bir şey vermemiştir.”1474 Ebû Mûsâ el-Eş‘arî (ra)’dan rivâyet ile, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuştur: َ‫ يَا أَ ْه َل ا ْل َجنَّ ِة ِإ َّن الّٰل‬:‫ِإ َّن الّٰلَ يَ ْب َع ُث ُمنَا ِديًا يُنَا ۪دي بِ َص ْو ٍت يُ ْس ِم ُع ُه ْم أَ ّوَلَ ُه ْم َو ٰا ِخرَ ُه ْم‬ .‫ فَا ْل ُح ْس َن ا ْل َجنَّ ُة َوال ِّزيَا َد ُة النَّظَ ُر ِإ ٰلى َو ْج ِه ال ّرَ ْحٰ ِن‬،ً‫َو َع َد ُك ُم ا ْل ُح ْس ٰن َو ِزيَا َدة‬ “Cenâb-ı Hak, bir münâdî (nidâ edici) gönderir. O münâdî, evvelîn ve âhirîn herkesin işitebileceği bir ses ile nidâ eder ki: ‘Ey Ehl-i Cennet! Elláhu Teálâ, siz- lere “Hüsnâ” ve “Ziyâde”yi va‘d eyledi.’ Hüsnâ’dan murâd, Cennet’tir. Ziyâde’den murâd ise, Rahmân-ı Zü’l-cemâl’in vech-i kerîmine nazar eylemek, bakmaktır.”1475 Ubeyy bin Ka‘b (ra)’dan da aynı ma‘nâda rivâyet vardır.1476 Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir üçüncü âyet: ‫(“ َك َّٓل ِانَّ ُهــ ْم َعــ ْن رَبِّ ِهــ ْم يَ ْو َم ِئــ ٍذ لَ َم ْح ُجوبُــو َن‬Hayır! Doğrusu bunlar, kıyâmet gü- nünde Rab’lerine karşı mahcûb bulunacaktır.) Onlar, günâh kirleriyle gözleri ve 1473 Yûnus, 10:26. 1474 Tirmizî, 38/16, Hadîs No: 2728. 1475 Tefsîru’t-Taberî, 6/549; el-Likái fî İ‘tikád-i Ehl-i Sünneh, 3/457; Tefsîr-i İbn-i Kesîr, 2/545; el-Buhûru’z-Záhire fî Ulûmi’l-Âhireh: 2/282. 1476 Tefsîru’l-Âlûsî, 3/498.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 561 gönülleri perdelenip kör olduğundan, cemâlulláhtan mahrûm kalacaklardır.”1477 ‫ فَ ۪في ٰه َذا َد ۪لي ٌل أَ َّن ا ْل ُك ّفَارَ ُك ّلَ ُه ْم َ ْم ُجوبُو َن َع ِن‬:‫يَ ُقو ُل ال َّدا ِر ِم ُّي‬ .‫ َوأَ َّن أَ ْه َل ا ْل َجنَّ ِة َغ ْ ُي َ ْم ُجو ۪بي َن َع ْن ُه‬،‫النَّظَ ِر ِإلَى ال ّرَ ْحٰ ِن َع ّزَ َو َع َل‬ Dârimî (ra) şöyle der: “Bu âyet-i kerîme delâlet eder ki: Kâfirlerin hepsi, Rahmân-ı Zü’l-cemâl’e na- zardan men‘ edilirler, hicâblandırılırlar. Hîçbirisi Cenâb-ı Hakk’ı göremez. Ehl-i Cennet ise, bu azím ni‘metten men‘ edilmezler. Hicâbları ref’ olduğundan, mü’min- ler, Cenâb-ı Hakk’ı lâ zamânî, la mekânî ve lâ keyfî bir súrette görürler.”1478 “Levâmiu’l-Envâr” adlı eserde şöyle denilmiştir: “Kıyâmet günü olduğunda bütün halk Cenâb-ı Hakk’ı görür. Fakat, ehl-i küfür bundan hicâblanır, men‘ edilirler. Onlar Cenâb-ı Hakk’ı göremezler.”1479 :‫ قَا َل ال َّشا ِف ِع ُّي‬،‫ِا ْحتَ َّج بِ َها بَ ْع ُض ال َّسلَ ِف َع َل ال ّرُ ْؤيَ ِة ِلَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة‬ .‫ِفي ٰه ِذ ِه ا ْ ٰليَ ِة َد ۪لي ٌل َع ٰل أَ َّن ا ْل ُم ْؤ ِم ۪ني َن يَرَ ْونَ ُه َع ّزَ َو َج َّل يَ ْو َم ِئ ٍذ‬ Ba‘zı selef-i sálihîn, mezkûr Mutaffifîn Sûresi’nin 15. âyet-i kerîmesini, ehl-i Cennet’in Cenâb-ı Hakk’ın rü’yeti ile müşerref olacaklarına delîl getirmişlerdir. İmâm Şâfií (ra) şöyle demiştir: “Bu âyet-i kerîme, mü’minlerin, dâr-ı âhirette Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine delîldir.” ‫ ٰه َذا الَّ ۪ذي قَالَ ُه ا ْ ِل َما ُم ال َّشا ِف ِع ُّي رَ ِحَ ُه الّٰ ُل ۪في َغايَ ِة ا ْل ُح ْس ِن َو ُهوَ ِا ْس ِت ْد َل ٌل‬:‫قَا َل ا ْب ُن َك ۪ثي ٍر‬ ‫ َك َما َد َّل َعلَ ْي ِه َم ْنطُو ُق قَ ْو ِل ۪ه تَ َعا ٰلى « ُو ُجوهٌ يَ ْو َم ِئ ٍذ نَا ِضرَ ٌة ِا ٰلى رَبِّ َها نَا ِظرَ ٌة‬: ‫بِ َم ْف ُهو ِم ٰه ِذ ِه ا ْ ٰليَ ِة‬ ‫« َو َك َما َدلَّ ْت َع ٰل ٰذ ِل َك ا ْلَ َحا ۪دي ُث ال ِ ّص َحا ُح ا ْل ُمتَوَا ِترَ ُة ۪في ُر ْؤيَ ِة ا ْل ُم ْؤ ِم ۪ني َن رَبَّ ُه ْم َع ّزَ َو َج َّل‬ . ‫ِفي ال َّدا ِر ا ْلٰ ِخرَ ِة ُر ْؤيَةً بِا ْلَ ْب َصا ِر ۪في َعرَ َصا ِت ا ْل ِقيَا َم ِة َو ۪في رَ ْو َضا ِت ا ْل ِجنَا ِن ا ْل َفا ِخرَ ِة‬ İbn-i Kesîr şöyle demiştir: “İmâm Şâfií (ra)’ın bu âyet hakkındaki görüşü gáyet güzeldir. Mâdem kâfirler Cenâb-ı Hakk’ı görmekten mahrûm ve mahcûbdurlar; 1477 Mutaffifîn, 83:15. 1478 Reddün alâ Cehmiyye, 45. 1479 Levâmiu’l-Envâr, 3/343.

562 Dâr-ı Saádet âyet, mefhûm-i muhálifiyle haber veriyor ki; ehl-i Cennet, Rab’lerini görecekler- dir. Nitekim, ‫(‘ ُو ُجـوهٌ يَ ْو َم ِئـ ٍذ نَا ِضـرَ ٌة‬O günde) kıyâmet gününde (bir takım yüzler parıldayacaktır.) Parlak, nûrlu bir hâlde olacaktır. Bunlar, samîmî mü’mînlerdir. Kavuştukları ni‘metlerden, İlâhî tecellîlerden dolayı büyük bir güzelliğe, bir par- laklığa erişmişlerdir.”1480 ‫“ ِا ٰلــى رَبِّ َهــا نَا ِظــرَ ٌة‬O mes‘úd kullar, (Rab’lerine nazar ederler.) O kerem sá- hibi Ma‘bûd’larını, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette görmek şerefine nâil olacaklardır. Böyle bir tecellîye kavuşmak ise, bütün ma‘nevî zevklerin üs- tünde bulunacaktır.”1481 Nitekim, bu âyet-i kerîme ve birçok sahîh mütevâtir hadîsler, mü’minle- rin, hem haşir meydânında, hem de Cennet’in bahçelerinde Cenâb-ı Hakk’ı gözleriyle göreceklerine delâlet eder.”1482 ‫ لَ َّما َح َج َب‬: ‫قَا َل ا ْلِ َما ُم َما ِل ُك ْب ُن أَنَ ٍس ۪في ٰه ِذ ِه ا ْ ٰليَ ِة‬ .‫ َتَ ّٰل ِلَ ْو ِليَائِ ۪ه َح ّٰت رَأَ ْو ُه‬،‫أَ ْع َدا َء ُه فَلَ ْم يَرَ ْو ُه‬ İmâm Mâlik bin Enes (ra), bu âyet hakkında şöyle demiştir: “Cenâb-ı Hak, düşmânları olan küffâra hicâb çekince, Elláh’ı göremezler. O, evliyâsı olan mü’minlere tecellî eder ki; o mü’minler, rü’yet-i cemâlulláhla müşerref olsunlar.” Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir dördüncü âyet: ‫(“ لَ ُهـ ْم َمـا يَ َٓشـا ُؤ۫ َن ۪في َهـا َولَ َد ْينَـا َم ۪زيـ ٌد‬Onlar için) Cennet’e girecek zâtlara mah- sús (orada ne dilerlerse vardır.) Çeşitli ni‘metlere ve lezzetlere nâil olacak; dile- dikleri güzel şeylere kavuşacaklardır. (Ve Bizim indimizde ise,) Elláh tarafından husúsí bir lütuf olmak üzere, ehl-i Cennet’e hâzırlanmış cismânî ni‘met ve lez- zetlerin de fevkınde daha (fazlası vardır.) O husúsí lütuf ise, Elláh’ın cemâlini müşâhede; rızásını tahsíl; İlâhî tecellîlerine kavuşmak; lütf ü kurbiyyetine mazhar olmak gibi en yüce rûhânî saádetlere erişmektir.”1483 1480 Kıyâme, 75:22. 1481 Kıyâme, 75:23. 1482 İbn-i Kesîr, 14/287. 1483 Káf, 50:35.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 563 ‫قَا َل َع ِ ُّل ْب ُن أَ ۪بي طَا ِل ٍب َوأَنَ ُس ْب ُن َما ِل ٍك رَ ِض َي الّٰ ُل‬ .‫ ُهوَ النَّظَ ُر إلَى الّٰ ِل َع ّزَ َو َج َّل‬:‫ اَ ْل َم ۪زي ُد‬:‫َع ْن ُه َما‬ İmâm Ali (ra) ve Enes bin Mâlik (ra) şöyle demişlerdir: “Âyet-i kerîmede geçen ‫ َم ۪زي ٌد‬ta‘bîrinden murâd, Cenâb-ı Hakk’ın rü’yet-i Cemâli ile müşerref olmaktır.”1484 ‫ يَ ُزو ُر أَ ْه ُل ا ْل َجنَّ ِة ال ّرَ َّب‬:‫ قَا َل رَ ُسو ُل الّٰ ِل َص َّل الّٰ ُل َعلَ ْي ِه َو َس ّلَ َم‬:‫قَا َل َع ِ ُّل ْب ُن أَ ۪بي طَا ِل ٍب قَا َل‬ ‫ ا ْك َش ُفوا‬:‫ ثُ َّم يَ ُقو ُل الّٰ ُل تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى‬- ‫ َوذَ َكرَ َما يُ ْعطَ ْو َن‬- ‫تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى ۪في ُك ِّل ُجُ َع ٍة‬ ‫ فَ َكأَنَّ ُه ْم‬،‫ ثُ َّم ُيَ۪ ّل لَ ُه ْم تَبَارَ َك وتَ َعا ٰلى َع ْن َو ْج ِه ۪ه‬،‫ فَ ُي ْك َش ُف ِح َجا ٌب ثُ َّم ِح َجا ٌب‬،‫ِح َجابًا‬ }‫ َو ُهوَ قَ ْولُ ُه تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى { َولَ َد ْينَا َم ۪زي ٌد‬،‫لَ ْم يَرَ ْوا ِن ْع َمةً قَ ْب َل ٰذ ِل َك‬ İmâm Ali (ra)’dan rivâyet edilen bir hadîste, Resûlulláh (sav), şöyle buyurmaktadır: “Ehl-i Cennet, Rab Tebâreke ve Teálâ Hazretleri’ni her Cum‘a günü ziyâret eder- ler.” Hazret-i Peygamber (sav), onlara verilecek ni‘metleri zikrettikten sonra şöyle buyurdu: “Elláh Tebâreke ve Teálâ Hazretleri, ‘Perdeyi kaldırın!’ der. Bir perde kaldırılır; ardından bir perde daha kaldırılır. Sonra Cenâb-ı Hak, -lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette- tecellî ederek ehl-i Cennet’e görünür. Ehl-i Cen- net, daha evvel sanki hîçbir ni‘met görmemiş gibi olurlar. (Zîrâ, rü’yet-i cemâlul- láh ni‘meti karşısında, Cennet’in diğer ni‘metleri elbette sönük kalır.) İşte bu hâl, ‫‘ َولَ َد ْينَــا َم ۪زيــ ٌد‬Daha (fazlası) da (vardır.) O ise; Elláh’ın cemâlini müşâhede; rızá- sını tahsíl; İlâhî tecellîlere nâil olmak; lütfuna ve kurbiyyetine mazhar olmak gibi en yüce rûhânî saádetlere erişmektir’1485 âyet-i kerîmesinin delâlet ettiği ma‘nâdır.”1486 Kur’ân-ı Azímü’ş-şân’da geçen “liká” hakkındaki âyet-i kerîmeler, aynı zamânda “rü’yet-i İlâhiyye” ni‘metine de delâlet eder. Çünkü, hakíkí liká, biri- birine kavuşup biribirini görmekle olur. Şimdi liká-i İlâhî’ye delâlet eden, aynı zamânda rü’yet-i İlâhiyye’ye mazhariyyet ma‘nâsını da ifâde eden ba‘zı âyet-i kerîmeleri nakledeceğiz: 1484 Zâdü’l-Mesîr, 8/422. 1485 Káf, 50:35. 1486 Şerhu Usûli’l-İ‘tikád li Lâlikái, 852; Kenzü’l-Ummâl, 2/509.

564 Dâr-ı Saádet Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir beşinci âyet: ‫(“ َمـ ْن َكا َن يَ ْر ُجـوا ِل َٓقـا َء الّٰ ِل فَـ ِا َّن اَ َجـ َل الّٰ ِل َ ٰل ٍ ۜت َو ُهـوَ ال َّسـ ۪مي ُع ا ْل َع ۪ليـ ُم‬Her kim, Elláh’a kavuşmayı) ihsân edeceği sevâb ve mükâfâta nâil olmayı; mahzá fazl olan Cennet’e girmeyi; rızásına mazhar ve cemâliyle müşerref olmayı (ümîd ederse) veyâ her kim cezâ-yı amel olan Cehennem’e girmekten; Elláh’ın gazab ve azâbına ma‘rûz kalmaktan korkarsa, (elbette Elláh’ın ta‘yîn ettiği müddet,) mülâkát için ta‘yîn olunan gün (mutlaka gelecektir. O,) kullarının sözlerini (hakkıyla işitendir,) i‘tikád ve amellerini (bilendir.)”1487 Ehl-i kemâl zâtlar, bu âyet ile hep tesellî bulmuşlardır. Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir altıncı âyet: ‫فَ َمـ ْن َكا َن يَ ْر ُجـوا ِل َٓقـا َء رَبِّـ ۪ه فَ ْليَ ْع َمـ ْل َع َمـ ًا َصا ِل ًحـا َو َل يُ ْشـ ِر ْك بِ ِعبَـا َد ِة رَبِّـ ۪ٓه اَ َحـ ًدا‬ “(Artık her kim, Rabbine kavuşmayı) ihsân edeceği sevâb ve mükâfâta nâil olmayı; mahzá fazl olan Cennet’e girmeyi; rızásına mazhar ve cemâliyle müşerref olmayı (ümîd ederse) veyâ her kim cezâ-yı amel olan Cehennem’e girmekten; Elláh’ın ga- zab ve azâbına ma‘rûz kalmaktan korkarsa, (sálih amel işlesin) evâmir-i İlâhiyye’ye imtisâl, nevâhî-i İlâhiyye’den ictinâb etsin (ve Rabbinin ibâdetine hîçbir kimseyi ortak etmesin.) Tam bir ihlâs ve samîmiyyetle ubûdiyyet vazífesini îfâya çalışsın.”1488 Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir yedinci âyet: ‫(“ َواتَّ ُقـوا الّٰلَ َوا ْعلَ ُٓمـوا اَنَّ ُكـ ْم ُم َلقُـو ُۜه َوبَ ِّشـ ِر ا ْل ُم ْؤ ِم ۪نـ َن‬Elláh’tan korkun!) Harâm olan şeyleri işlemekten ittiká edin. Ve ey mü’minler! (İyi bilin ki; siz, Elláh’ın huzúr-i ma‘nevîsine kavuşacaksınız.) Hesâbdan sonra inanç ve amelenize göre mükâfât veyâ mücâzat göreceksiniz. Ey Resûlüm! (Sen, mü’minleri) niam-ı Cen- net’le (tebşîr et.)”1489 Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir sekizinci âyet: ‫(“ َ ِتيَّ ُت ُهــ ْم يَــ ْو َم يَ ْل َق ْونَــ ُه َســ َا ٌمۚ َواَ َعــ َّد لَ ُهــ ْم اَ ْجــرًا َك ۪ري ًمــا‬Ona,) Elláh’ın rızásına ve rü’yet-i cemâline (kavuşacakları gün duáları,) o mü’minler hakkında Cenâb-ı Hakk’ın veyâ meleklerin; sağlık, selâmet, saádet dilemesi de (‘selâm’dır) onların her türlü korkudan, âfetten emîn olarak selâmete nâil olduklarına dâir kendilerine 1487 Ankebût, 29:5. 1488 Kehf, 18:110. 1489 Bakara, 2:223.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 565 verilen müjdedir (ve) Elláhu Teálâ Hazretleri, (onlar için) ehl-i îmân ve táat için (pek şerefli bir mükâfât hâzırlamıştır.) O da, ebediyyen Cennet’lerde kalmalarıdır; Elláh’ı görmeye mazhar olarak ebedî ve rûhânî bir zevke nâil olmalarıdır.”1490 Şimdi, likáya dâir ba‘zı ehâdîs-i sahîhâyı zikrediyoruz: .‫ أَنَّا قَ ْد لَ ۪قينَا رَبَّنَا فَرَ ِض َي َعنَّا َوأَ ْر َضانَا‬: َ‫َح ۪دي ُث أَنَ ٍس ۪في ِق َّص ِة َح ۪دي ِث بِ ْ ِئ َم ُعونَة‬ Bi’r-i Maûna Kıssası’nda, Hazret-i Enes (ra)’dan şöyle rivâyet edilmiştir: “Bi’r-i Maûna’da şehîd olanların hâlinden şöyle hikâye edildi: Onlar, şehîd edildiği zamân şöyle dediler: ‘Biz, muhakkak Rabbimize mülâkí olduk, O’na kavuştuk. Rab- bimiz bizden râzı oldu ve bizi dahi ni‘metlerle râzı etti.’ ”1491 Bu âyet, aynı zamânda mensûhu’t-tilâve olan âyetlerdendir. ‫َو َح ۪دي ُث ُعبَا َدةَ َو َعائِ َشةَ َوأَ ۪بي ُهرَ ْيرَةَ َوا ْب ِن َم ْس ُعو ٍد رَ ِض َي الّٰ ُل‬ .‫ َم ْن أَ َح َّب ِل َقا َء الّٰ ِل أَ َح َّب الّٰ ُل ِل َقا َء ُه‬:‫َع ْن ُه ْم‬ Ubâde, Áişe, Ebû Hüreyre ve İbn-i Mes‘úd (ra)’dan rivâyet edilen meşhûr hadîste şöyle denilmektedir: “Kim, Elláhu Teálâ’ya kavuşmayı severse, Elláhu Teálâ da ona kavuşmayı sever.”1492 .‫ فَا ْص ِ ُبوا َح ّٰت تَ ْل َق ُوا الّٰلَ َورَ ُسولَ ُه‬،ً‫َح ۪دي ُث أَنَ ٍس أَنَّ ُكم َستَ ْل َق ْو َن بَ ْع ۪دي أُ ْثرَة‬ Hazret-i Enes (ra)’dan rivâyet edilen hadîste şöyle buyrulmaktadır: “Benden sonra adam kayırma hâdiseleriyle karşılaşacaksınız. (Ya‘nî, ba‘zıları, sizin üzerinize tercîh edilecek.) Siz, o zamân Elláh ve Resûl’üne kavuşuncaya kadar sabrediniz.”1493 ‫َح ۪دي ُث أَ ۪بي ذَ ٍّر لَ ْو لَ ۪قيتَ۪ن بِ ُقرَا ِب ا ْلَ ْر ِض َخطَايَا ثُ َّم لَ ۪قيتَ۪ن‬ .ً‫َل تُ ْش ِر ُك ۪بي َش ْيئًا َلٰتَ ْي ُت َك بِ ُقرَابِ َها َم ْغ ِفرَة‬ Ebû Zerr’den (ra) rivâyet edilen hadîs-i kudsîde şöyle buyrulmaktadır: “Ey Âdemoğlu! Şâyet Bana küre-i Arz dolusu hatá ile gelsen; sonra Bana, hîçbir şeyi şerîk koşmadan mülâkí olursan; Ben, seni yeryüzü dolusu mağfiret ile karşılarım.”1494 1490 Ahzâb, 33:44. 1491 Buhárî, 3864. 1492 Buhárî, 6142-6143; Müslim, 2683,2684,2686. 1493 Buhárî, 2978; Müslim, 1845. 1494 Müslim, 2687; Tirmizî, 3540; İbn-i Mâce, 3821; Dârimî, 2/322; Müsned, 5/147-153.

566 Dâr-ı Saádet .َ‫ َد َخ َل ا ْل َجنَّة‬،‫ َم ْن لَ ِق َي الّٰلَ َل يُ ْش ِر ُك بِ ۪ه َش ْيئًا‬:‫َح ۪دي ُث أَ ۪بي ُمو ٰسى‬ Ebû Mûsâ (ra)’ın hadîsinde şöyle buyrulmuştur: “Her kim, Elláhu Teálâ’ya şirk koşmadan kavuşursa, Cennet’e girer.”1495 .‫أَ ْجَ َع أَ ْه ُل ال ّلُ َغ ِة َع ٰل أَ َّن ال ِّل َقا َء َها ُهنَا َل يَ ُكو ُن ِإ َّل ُم َعايَنَةً َونَظَرًا بِا ْلَ ْب َصا ِر‬ “Bütün ehl-i lügat ittifâken; liká lafzından murâd, göz ile bakmak ve âyân- beyân görmekten ibârettir”1496 demişlerdir. Cenâb-ı Hakk’a mülâkí olmak demek; Cenâb-ı Hakk’ı lâ zamânî, la mekânî ve lâ keyfî bir súrette görmek demektir. Asıl mes’ele likádır; kıyâmetin kopma- sı ve haşr-i cismânî mes’elesi ise, dolayısıyladır. Ehl-i îmân, likáya inanır; ehl-i küfür ise reddeder. Ehl-i küfrün kıyâmeti ve haşr-i cismânîyi inkâr etmelerinin altındaki asıl maksadları, liká-i İlâhî’yi reddetmek; Elláh’a kavuşmayı ümîd et- memek ve inkâr etmektir. Buna dâir âyetleri dipnotta zikrediyoruz.1497 Rabbimiz, bizi liká, beká, Cennet ve saádet-i ebediyye ni‘metlerine mazhar eylesin. Âmîn Resûl-i Ekrem (asm), Cenâb-ı Hak’tan dâimâ liká ve beká istemiş ve şu şe- kilde duá ve niyâzda bulunmuştur: .‫“ أَ ْســأَلُ َك لَــ َّذةَ النَّظَــ ِر ِإ ٰلــى َو ْج ِهــ َك َوال َّشــ ْو َق ِإ ٰلــى ِل َقائِــ َك‬Yâ Rab! Senden vech-i kerîmine bakmaktan dolayı lezzeti ve Sana kavuşmaya dâir şevkı isterim.”1498 Elbette, herkese şevk-i liká ve şevk-i beká lâzımdır. Bu da ancak îmânın iki kutbu olan “âmentü billâhi ve bi’l-yevmi’l-âhir” ile mümkündür. Risâle-i Nûr’da, Resûl-i Ekrem (asm)’ın liká ve beká arzûsuna dâir şöyle buyrulmaktadır: “Acabâ, bütün efâzıl-ı Benî Âdemi arkasına alıp, Arz üstünde durup, Arş-ı A‘zama müteveccihen el kaldırıp duá eden şu şeref-i nev-ı insân ve ferîd-i kevn ü zamân ve bi-hakkın fahr-i kâinât ne istiyor? Bak dinle: Saádet-i ebediyye istiyor, beká istiyor, liká istiyor, Cennet istiyor. Hem merâyâ-yı mevcûdâtta ahkâmını ve 1495 Buhárî, 1/227; Müslim, 92, 94. 1496 Şerhu Usûli’l-İ‘tikád li Lalikái, 891; Hâdiyü’l-Ervâh, 2/710. 1497 En‘ám, 6:31; A‘râf, 7:147; Yûnus, 10:7,15,45; Kehf, 18:105; Mü’minûn, 23:33; Furkán, 25:21; Ankebût, 29:23; Rûm, 30:8; Secde, 32:10; 1498 Sahîhu Câmiu’s-Sağír, 1301.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 567 cemâllerini gösteren bütün esmâ-i kudsiyye-i İlâhiyye ile berâber istiyor. Hattâ, eğer rahmet, inâyet, hikmet, adâlet gibi hesâbsız o matlûbun esbâb-ı mûcibesi olmasa idi; şu zâtın tek duásı, bahârımızın îcâdı kadar kudretine hafîf gelen şu Cennet’in binâsına sebebiyyet verecekti. “Evet, nasıl ki, onun risâleti şu dâr-ı imtihânın açılmasına sebebiyyet verdi. Öyle de, onun ubûdiyyeti dahi öteki dârın açılmasına sebebdir.”1499 “İ‘lem eyyühe’l-azîz! İnsânın ba‘de-l mevt Hálık-ı Rahmân ve Rahîm’e rücûu hakkında i‘lânât yapan şu ‫ ِالَ ْي ـ ِه َم ْر ِج ُع ُك ـ ْم ۞ َو ِالَ ْي ـ ِه تُ ْر َج ُع ـو َن ۞ َو ِالَ ْي ـ ِه ا ْل َم ۪ص ـ ُر ۞ َو ِالَ ْي ـ ِه َم ـاٰ ِب‬gibi âyetlerde büyük bir beşâret ve tesellî olduğu gibi, ehl-i isyâna da büyük tehdîdleri îmâ vardır. “Evet, bu âyetlerin sarâhatine göre: Ölüm; zevâl, firâk, adem kapısı ve zulümât kuyusu olmayıp; ancak Sultán-ı Ezel ve Ebed’in huzúruna girmek için bir medhal- dir. Bu beşâretin işâretiyle, kalb adem-i mutlak korkusundan, eleminden kurtulur. Evet, küfrün tazammun ettiği cehennem-i ma‘nevîyyeye bak! ‫ اَنَـا ِع ْنـ َد ظَـ ِّن َع ْبـ ِدى بِـى‬hadîs-i kudsîsi sırrınca, Cenâb-ı Hak, kâfirin zan ve i‘tiká- dını dâimî bir azâb-ı elîme kalbeder. Sonra, îmân ve yakín ile, Cenâb-ı Hakk’ın likásından sonra, rızásından sonra, rü’yetinden sonra mü’minler için hâsıl olan lez- zetlerin derecelerine bak! Hattâ, cehennem-i cismanî, árif olan mü’min için, ásíye kâfirin cehennem-i ma‘nevîsine nisbeten Cennet gibidir. “Arkadaş! Álem-i bekáya delâlet eden berâhinden mâadâ, arkasında sáflar teşkîl edip duálarına bir ağızdan ‘Âmîn! Âmîn!’ söyleyen enbiyâ, evliyâ, sıddîkín imâmları, Mahbûb-i Ezelî’nin Habîb-i Ekremi Muhammed aleyhissalâtü vesselâmın tazarruátı, duáları, Álem-i Beká’da insânın bekásına pek büyük bürhân ve kâfî bir vesîledir. Çünkü; kâinâtı ser-a-pâ istîlâ eden şu hüsünler, güzellikler, cemâller, kemâller; o Habîb’in tazarruátını işitmemek veyâ kabûl etmemek kadar çirkin, kabîh, kusúr, naks addedilecek bir şeye müsâade eder mi? Cenâb-ı Hak bütün nekáisten, çirkin şeylerden münezzeh, müberrâ değil midir? Elbette münezzehtir.”1500 1499 Sözler, 19. Söz, 13. Reşha, s. 240. 1500 Mesnevî-i Nûriyye, 10. Risâle, s. 226.

568 Dâr-ı Saádet Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ı göreceklerine dâir dokuzuncu âyet: ‫(“ َو ِاذَا رَاَ ْيـ َت ثَـ َّم رَاَ ْيـ َت نَ ۪عي ًمـا َو ُم ْلـ ًكا َك ۪بـرًا‬Ve) sen (orada) o Cennet’te (görece- ğin zamân,) her ne tarafa göz attığın vakit (bir ni‘met ve bir büyük mülk, azím bir saltanat görmüş olursun.) Evet, Cennet ehli, orada büyük ni‘metlere, büyük bağla- ra, bostânlara kavuşacaklar ve o saltanatları aslâ zâil olmayacaktır.”1501 Bu âyet-i kerîmede geçen ‫ ُم ْلــ ًكا‬lafzı, bir kırâata göre, ‫ َم ِلــ ًكا‬şeklindedir. Ya‘nî, “Cennet’te Kebîr ve Azím olan Melik-i Zü’l-celâl’i görürsün” demektir. İbn-i Cezerî şöyle demiştir: “Bu âyet-i kerîme, ‫ َو َم ِلــ ًكا َك ۪بــرًا‬şeklinde okunduğunda; dâr-ı Âhiret’te, rü’yet-i cemâlulláhın en azím delîllerinden biri olur.”1502 İmâm-ı Ali (ra) da âyeti bu şekilde okumuştur.1503 Fahr-i Râzî ve Nisâbûrî dahi bu ma‘nâyı kabûl etmişlerdir. El-ilmü indelláh. Hulâsa: Yukarıda zikrettiğimiz âyet ve hadîslerdeki liká lafzı, Ehl-i Cen- net’in, Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ın rü’yet-i cemâliyle müşerref olmalarına delâlet eder. Zîrâ, hakíkí liká, ancak Rabbimizi görmekle olur. Sâniyen: Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Erhamürrâhimîn’i görecekleri- ne dâir Sünnet’teki delîller hakkındadır. Cerîr b. Abdulláh el Becelî (ra)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: “Resûlulláh (sav)’in huzúrunda oturmakta idik. Resûlulláh (sav) dolunay durumundaki Ay’a baktı ve şöyle dedi: ‫ِانَّ ُك ْم َس ُت ْعرَ ُضو َن َع ٰل رَبِّ ُك ْم فَ َتَ ْونَ ُه َك َما تَرَ ْو َن ٰه َذا ا ْل َق َمرَ َل تَ َضا ُّمو َن ۪في ُر ْؤيَتِ ِه‬ ‘Siz, Rabbinizin huzúruna varacaksınız ve şu Ay’ı gördüğünüz gibi O’nu gö- recek ve görme konusunda bir zorluk ve sıkıntıyla karşılaşmayacaksınız.’ ”1504 Ebû Hüreyre (ra)’den rivâyete göre, Resûlulláh (sav), bir gün ashâbına şöyle sordu: ‫“ أَتَ َضا ُّمـو َن ۪فـي ُر ْؤيَـ ِة ا ْل َق َمـ ِر لَ ْيلَـةَ ا ْلبَـ ْد ِر َوتَ َضا ُّمـو َن ۪فـي ُر ْؤيَـ ِة ال َّشـ ْم ِس‬Dolunay gecesi Ay’ı görmekte güçlük çeker misiniz? Veyâ her zamân Güneş’i görmekte bir güçlükle karşılaşır mısınız?” Ashâb: “Hayır” diye cevâb verdiler. Bunun üzerine 1501 İnsân,76:20. 1502 İbn-i Cezerî, en-Neşr fî Kırâati’l-Aşr, 1/13. 1503 Mu‘cemü’l-Kırâat li Abdullatif el-Hatíb: 10/221. 1504 Tirmizî, 38/16, Hadîs No: 2727.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 569 Resûlulláh (sav) şöyle buyurdu: ‫فَ ِانَّ ُكــ ْم َســ َرَ ْو َن رَبَّ ُكــ ْم َك َمــا تَــرَ ْو َن ا ْل َق َمــرَ لَ ْيلَــةَ ا ْلبَــ ْد ِر َل تَ َضا ُّمــو َن ۪فــي ُر ْؤيَ ِتــ ِه‬ “Siz, dolunay gecesinde Ay’ı râhatlıkla gördüğünüz gibi; Rabbinizi de râhatlıkla görecek ve hîçbir zorlukla karşılaşmayacaksınız.”1505 Cerîr bin Abdillâh (ra)’dan rivâyetle, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuştur: .‫“ ِإنَّ ُكــ ْم َســ َرَ ْو َن رَبَّ ُكــ ْم ِعيَانًــا‬Muhakkak ki sizler, Rabbinizi âşikâre bir şekilde göreceksiniz.”1506 Adiyy bin Hâtem (ra)’dan rivâyetle, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuştur: .‫َما ِم ْن ُك ْم ِم ْن أَ َح ٍد ِإ َّل َس ُي َك ِّل ُم ُه رَبُّ ُه لَ ْي َس بَ ْينَ ُه َوبَ ْينَ ُه تُ ْر ُجَا ٌن َو َل ِح َجا ٌب َ ْي ُج ُب ُه‬ “Sizden hîçbir kimse yoktur ki; illâ Rabbi onunla konuşacaktır. Kendisiyle Rabbi arasında hîçbir tercümân olmayacak ve Rabbü’l-Álemîn’in vech-i kerîmi- ni örtecek hîçbir hicâb dahi bulunmayacaktır.”1507 Ubâde bin Sâmit (ra)’den rivâyet edildiğine göre, Resûlulláh (sav) şöyle bu- yurmuşlardır: ‫“ ِإنَّ ُكـ ْم لَـ ْن تَـرَ ْوا رَبَّ ُكـ ْم َحـ ّٰى تَ ُموتُـوا‬Sizler ölmeden, aslá Rabbinizi göremeye- ceksiniz.”1508 Rü’yet-i İlâhiyye ile müşerref olmak asıl olarak Cennet’te olsa da, âhire- tin ba‘zı menzillerinde dahi meydâna gelecektir. Bu hadîs-i şerîfin sarâhatiyle, ölmeden bu ni‘mete mazhar olmak mümkün değildir. Gelecek âyet-i kerîme de bu ma‘nâyı ifâde eder: ‫قُ ْل يَٓا اَيُّ َها الَّ ۪ذي َن َها ُدٓوا ِا ْن زَ َع ْم ُت ْم اَنَّ ُك ْم اَ ْو ِليَٓا ُء ِ ّٰ ِل ِم ْن ُدو ِن‬ ‫النَّا ِس فَتَ َمنَّ ُوا ا ْل َم ْو َت ِا ْن ُك ْن ُت ْم َصا ِد ۪قي َن‬ “Ey Resûlüm! (De ki: ‘Ey Yahudiler! Bütün insânlar değil de yalnız siz, El- láh’ın dostları olduğunuzu iddiá ediyorsanız) ve bunda da samîmî iseniz, (haydi ölümü temenni edin) bakalım! Zîrâ, dost, dosta kavuşmak ister. Mâdem Elláh’ın 1505 Tirmizî, 38/16, Hadîs No: 2731. 1506 Buhárî, 7435. 1507 Buhárî, 8/179. 1508 Buhárî, 7434.

570 Dâr-ı Saádet dostu olduğunuzu da‘vâ ediyorsunuz, o hâlde ölümü isteyin. Zîrâ, hakíkí dost olan Elláh’a kavuşmanın, O’nun rü’yetiyle müşerref olmanın yolu, ölümden ge- çer. Ölmeden bu ni‘mete mazhar olunmaz.’)”1509 ‫(“ َو َل يَتَ َمنَّ ْونَــ ُهٓ اَبَــ ًدا بِ َمــا قَ َّد َمــ ْت اَ ْي ۪دي ِهــ ْ ۜم َوالّٰ ُل َع ۪ليــ ٌم بِالظَّا ِل ۪مــ َن‬Halbuki, elle- rinin takdîm ettiği) küfür, isyân, Tevrât’ı tahrîf, peygamberleri katl, yeryüzünde fitne ve fesâd çıkarmak gibi cürümler (sebebiyle onu) ölümü (ebediyyen temennî etmezler,) istemezler. (Elláh ise zálimleri hakkıyla bilicidir.) Lâyık oldukları cezâyı vericidir.”1510 ‫ ُكنَّا ُج ُلو ًسا‬:‫ قَا َل‬- ‫ رَ ِض َي الّٰ ُل َع ْن ُه‬- ‫رَ َوى ا ْل ُب َخا ِر ُّي َو ُم ْس ِل ٌم ِم ْن َح ۪دي ِث َج ۪ري ِر ْب ِن َع ْب ِد الّٰ ِل‬ ‫ ِإنَّ ُك ْم َس َتَ ْو َن‬:‫ ِإ ْذ نَظَرَ ِإلَى ا ْل َق َم ِر لَ ْيلَةَ ا ْلبَ ْد ِر فَ َقا َل‬-‫ َص َّل الّٰ ُل َعلَ ْي ِه َو َس ّلَ َم‬- ‫ِع ْن َد رَ ُسو ِل الّٰ ِل‬ ‫ فَ ِإ ِن ا ْستَطَ ْع ُت ْم أَ ْن َل تُ ْغلَ ُبوا َع ٰل‬،‫ َل تُ َضا ُّمو َن ۪في ُر ْؤيَ ِت ۪ه‬،َ‫رَبَّ ُك ْم َك َما تَرَ ْو َن ٰه َذا ا ْل َق َمر‬ :‫ َج ۪ري ٌر‬:َ‫ ثُ َّم قَرَأ‬،َ‫ فَا ْف َع ُلوا يَ ْع ِن ا ْل َع ْصرَ َوا ْل َف ْجر‬،‫ َوقَ ْب َل ُغ ُروبِ َها‬،‫َص َل ٍة قَ ْب َل ُط ُلو ِع ال َّش ْم ِس‬ ]130 :‫{ َو َس ِّب ْح ِبَ ْم ِد رَبِّ َك قَ ْب َل ُط ُلو ِع ال َّش ْم ِس َوقَ ْب َل ُغ ُروبِ َها} [طه‬ Cerîr bin Abdulláh’tan rivâyetle şöyle demiştir: “Resûlulláh (asm) ile bir- likte oturuyorduk. ayın on dördüncü günü idi. Ay’a baktı ve şöyle dedi: ‘Siz, Rabbinizi, şu ay’ı gördüğünüz gibi göreceksiniz. Rabbinizi görürken zahmet çekmeyeceksiniz. Artık Güneş doğmadan ve Güneş batmadan evvelki namâzları (ya‘nî, sabâh ve ikindi namâzlarını) kaçırmayın. Bunları hakkıyla edâ edin.’ ” Sonra Cerîr (ra), şu âyet-i kerîmeyi okudu: ‫(“ َو َس ـ ِّب ْح ِبَ ْم ـ ِد رَبِّـ َك قَ ْب ـ َل ُط ُل ـو ِع ال َّش ـ ْم ِس َوقَ ْب ـ َل ُغ ُروبِ َه ـا‬Güneş’in doğuşun- dan ve batışından evvel, Rabbinizi hamd ile tesbîh edin.) Fecr ve Asr namâz- larınızı kılın.”1511 ‫ َو َما بَ ْ َي ا ْل َق ْو ِم‬،‫َجنَّتَا ِن ِم ْن ِف َّض ٍة ٰا ِنيَ ُت ُه َما َو َما ۪في ِه َما َو َجنَّتَا ِن ِم ْن ذَ َه ٍب ٰا ِنيَ ُت ُه َما َو َما ۪في ِه َما‬ .)‫ (متفق عليه‬.‫َوبَ ْ َي أَ ْن يَ ْن ُظ ُروا ِإ ٰلى رَبِّ ِه ْم ِإلاَّ ِر َدا ُء ا ْل ِك ْ ِبيَا ِء َع ٰل َو ْج ِه ۪ه ۪في َجنَّ ِة َع ْد ٍن‬ 1509 Cum‘a, 62:6. 1510 Cum‘a, 62:7. 1511 Táhâ, 20:130. Buhárî, 529, 547, 4570, 6997; Müslim, 633.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 571 Ebû Mûsâ el-Eş‘arî (ra)’den rivâyetle şöyle demiştir: “İki Cennet vardır ki; bunların kapları ve içlerinde bulunan şeyler gümüştendir. Diğer iki Cennet daha vardır ki; bunların kapları ve içlerinde bulunan şeyler de altındandır. Adn Cenneti’ndeki Cennetlik’lerle bunların, Rab’lerine bakmaları arasında Elláh’ın ma‘nevî vechi üzerinde bulunan kibriyâ ve azamet perdesinden başka bir şey bulunmayacaktır.”1512 ‫ يَا‬:‫ قَا َل أُنَا ٌس‬:‫ قَا َل‬- ‫ رَ ِض َي الّٰ ُل َع ْن ُه‬- َ‫رَ َوى ا ْل ُب َخا ِر ُّي َو ُم ْس ِل ٌم ِم ْن َح ۪دي ِث أَ ۪بي ُهرَ ْيرَة‬ ‫ َه ْل تُ َضا ّرُو َن ِفي ال َّش ْم ِس لَ ْي َس ُدونَ َها‬:‫رَ ُسو َل الّٰ ِل َه ْل نَ ٰرى رَبَّنَا يَ ْو َم ا ْل ِقيَا َم ِة؟ فَ َقا َل‬ ‫ قَا َل َه ْل تُ َضا ّرُو َن ِفي ا ْل َق َم ِر لَ ْيلَةَ ا ْلبَ ْد ِر لَ ْي َس ُدونَ ُه‬،‫ َل يَا رَ ُسو َل الّٰ ِل‬:‫َس َحا ٌب؟ قَالُوا‬ .‫ قَا َل فَ ِإنَّ ُك ْم تَرَ ْونَ ُه يَ ْو َم ا ْل ِقيَا َم ِة َك ٰذ ِل َك‬،‫ َل يَا رَ ُسو َل الّٰ ِل‬:‫َس َحا ٌب قَالُوا‬ Ebû Hüreyre (ra), şöyle demiştir: “İnsânlar dediler ki: ‘Yâ Resûlelláh (asm)! Kıyâmet günü Rabbimizi görecek miyiz?’ Resûlulláh (asm) cevâben buyurdular ki: ‘Siz, bulutsuz bir günde Güneş’i görme husúsunda zorlanır mısınız?’ Sahâbe-i Kirâm dediler ki: ‘Hayır yâ Resûlelláh (asm), zorlanmayız.’ Resûlulláh (asm) devâmla dedi ki: ‘Peki, ayın on dördüncü gecesi olan leyle-i bedrde (dolunay), bulutsuz bir gecede Ay’ı görmek husúsunda zorlanır mısınız?’ Sahâbe-i Kirâm, ‘Hayır yâ Resûlelláh (asm), zorlanmayız’ dediler. Resûlulláh (asm) devâmla: ‘İşte kıyâmet gününde siz de Rabbinizi, bu Güneş ve Ay’ı zahmetsiz, râhat bir şekilde gördüğünüz gibi göreceksiniz.’ ”1513 ‫ أَ َّن نَا ًسا ۪في زَ َم ِن‬- ‫ رَ ِض َي الّٰ ُل َع ْن ُه‬- ‫َو ِفي ال َّص ۪حي َح ْ ِي أَ ْي ًضا َع ْن أَ ۪بي َس ۪عي ِد ا ْل ُخ ْد ِر ِ ّي‬ ‫ َه ْل نَ ٰرى رَبَّنَا يَ ْو َم ا ْل ِقيَا َم ِة قَا َل رَ ُسو ُل الّٰ ِل نَ َع ْم َه ْل‬،‫ يَا رَ ُسو َل الّٰ ِل‬:‫ قَالُوا‬- ‫رَ ُسو ِل الّٰ ِل‬ ‫تُ َضا ّرُو َن ۪في ُر ْؤيَ ِة ال َّش ْم ِس بِالظَّ ۪هيرَ ِة َص ْحوًا لَ ْي َس َم َع َها َس َحا ٌب؟ َو َه ْل تُ َضا ّرُو َن ۪في ُر ْؤيَ ِة‬ ‫ َما تُ َضا ّرُو َن ۪في‬:‫ قَا َل‬،‫ يَا رَ ُسو َل الّٰ ِل‬،‫ َل‬:‫ لَ ْي َس ۪في َها َس َحا ٌب؟ قَالُوا‬،‫ا ْل َق َم ِر لَ ْيلَةَ ا ْلبَ ْد ِر َص ْحوًا‬ .‫ إ َّل َك َما تُ َضا ّرُو َن ۪في ُر ْؤيَ ِة أَ َح ِد ِه َا‬- ‫ تَبَارَ َك وتَ َعا ٰلى‬- ‫ُر ْؤيَ ِة الّٰ ِل‬ Ebû Saídi’l-Hudrî (ra)’dan rivâyetle şöyle demiştir: 1512 Buhárî, Kitâbü’t-Tevhîd, Bâb: 24; Müslim, Kitâbü’l-Îmân, Bâb: 80. 1513 Buhárî, Kitâb, 81, Bâb: 52; Müslim, Kitâb, 1, Bâb: 81.

572 Dâr-ı Saádet Resûlulláh (asm) zamânında, bir grup insân dediler ki: “Yâ Resûlelláh (asm)! Yevm-i kıyâmette bizler, Rabbimizi görecek miyiz?” Resûlulláh (asm) cevâben bu- yurdular ki: “Evet. Rabbinizi göreceksiniz. Siz, hîç öğle vakti, hava bulutsuz, ap açık iken Güneş’i görme husúsunda zorlanır mısınız? Yine bulutsuz bir gecede ayın on dördünde Ay’ı görme husúsunda zahmet çeker misiniz?” Sahâbe-i Kirâm cevâben dediler ki: “Hayır yâ Resûlelláh (asm), zorlanmayız.” Resûlulláh (asm) buyurdu- lar ki: “İşte Rabbinizi, kıyâmet gününde görme husúsunda Ay veyâ Güneş’ten birini görürken çekeceğiniz zahmet kadar zorluk çekersiniz. (Ya‘nî, zorluk görmeden, râ- hat bir şekilde Rabbinizi lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette göreceksiniz.)”1514 İbn-i Ömer (ra)’dan rivâyetle, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuştur: ،‫ يَرَى أَ ْق َصا ُه َك َما يَرَى أَ ْدنَا ُه‬،‫ِإ َّن أَ ْد ٰنى أَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة َم ْ ِنلَةً لَرَ ُج ٌل يَ ْن ُظ ُر ۪في ُم ْل ِك ۪ه أَ ْل َف ْي َسنَ ٍة‬ ‫ َو ِإ َّن أَ ْف َضلَ ُه ْم َم ْ ِنلَةً َم ْن يَ ْن ُظ ُر ۪في َو ْج ِه الّٰ ِل تَبَارَ َك‬،‫يَ ْن ُظ ُر ِإ ٰلى أَ ْز َوا ِج ۪ه َو ُس ُر ِر ۪ه َو َخ َد ِم ۪ه‬ .‫َوتَ َعا ٰلى ُك َّل يَ ْو ٍم َم ّرَتَ ْ ِي‬ “Cennet ehlinin derece bakımından en aşağı olanı, öyle bir adamdır ki; mül- küne, saltanatına iki bin sene bakar. O mülkün en nihâyetini ve en uzağını, en yakın gibi görür. Hánımlarına, dîvânlarına, koltuklarına ve hizmetçilerine bakar. Derece bakımından en efdal olanlar ise, Cenâb-ı Hakk’ın vech-i kerîmine günde iki def‘a nazar eder, bakar.”1515 İbn-i Abbâs (ra)’dan rivâyete göre, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuştur: ‫ َوأَ ْقرَبُ ُه ْم‬, ِ‫ِإ َّن أَ ْه َل ا ْل َجنَّ ِة يَرَ ْو َن رَبَّ ُه ْم تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى ۪في ُك ِّل يَ ْو ِم ُجُ َع ٍة ۪في ِر َما ِل ا ْل َكافُور‬ .‫ َوأَ ْب َك ُر ُه ْم ُغ ُد ًّوا‬, ‫ أَ ْسرَ ُع ُه ْم ِإلَ ْي ِه يَ ْو َم ا ْل ُج ُم َع ِة‬:‫ِم ْن ُه َ ْم ِل ًسا‬ “Ehl-i Cennet, Rab Tebâreke ve Teálâ Hazretleri’ni her Cum‘a günü kâfûr kumlukları üzerinde göreceklerdir. Cenâb-ı Hakk’a en yakın oturan ise, Cum‘a günü en erken Cum‘a’ya gidendir.”1516 Câbir bin Abdulláh (ra)’dan rivâyetle, Resûlulláh (asm) şöyle buyurmuşlardır: ‫ يَ ْن ُظ ُرو َن ِإ ٰلى َو ْج ِه ۪ه فَيَ ِخ ّرُو َن لَ ُه‬،‫يَتَ َج ّٰل لَ ُه ُم ال ّرَ ُّب تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى‬ 1514 Buhárî, 7001; Müslim, 183. 1515 Tirmizî, 2553; Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, 10/401. 1516 el-Acurrî, et-Tasdîk bi’n-Nazar, 44

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 573 .‫ فَلَ ْي َس ٰه َذا بِيَ ْو ِم ِعبَا َد ٍة‬،‫ ا ْرفَ ُعوا ُر ُءو َس ُك ْم‬:‫ فَيَ ُقو ُل‬،‫ُس َّج ًدا‬ “Cenâb-ı Hak, ehl-i Cennet’e tecellî edip görünür. Ehl-i Cennet de Cenâb-ı Hakk’ın vech-i kerîmine bakarlar ve o Zât-ı Akdes’e secde ederler. Cenâb-ı Hak, der ki: ‘Başınızı secdeden kaldırın! Zîrâ, bugün ibâdet günü değildir.’ ”1517 ‫َو ُر ِو َي َعن َعل ّي رَ ِضي الله َعن ُه قَا َل ِإذا سكن أهل ا ْلجنَّة ا ْلجنَّة أَتَا ُهم ملك فَيَ ُقول ِإن الله‬ ‫يَأْ ُمر ُك ْم أَن تزوروه فيجتمعون فيأمر الله تَ َعالَى َدا ُود َعلَ ْي ِه ال َّص َلة َوال َّس َلم فيرفع َصوته‬ ‫بالتسبيح والتهليل ث َّم تُو َضع مائدة ا ْلخلد قَالُوا يَا رَ ُسول الله َو َما مائدة ا ْلخلد قَا َل زَا ِويَة‬ ‫من زواياها أوسع ِمَّا بَين ا ْلمشرق َوا ْلم ْغرب فيطعمون ث َّم يسقون ث َّم يكسون فَيَ ُقولُو َن‬ ‫لم ي ْبق ِإ َّل النّظر ِفي َوجه رَبنَا عز َوجل فيتجلى لَ ُهم فَيَ ِخ ّرُو َن سجدا فَ ُي َقال لَ ْس ُتم ِفي‬ ‫َدار عمل ِإنَّ َما أَ ْن ُتم ِفي َدار َجزَاء رَ َوا ُه أَبُو نعيم ِفي صفة ا ْلجنَّة‬ Hazret-i Ali (ra)’den şöyle rivâyet olundu: “Cennet ehli, Cennet’e girince bir melek gelerek: ‘Rabbiniz, Kendisini ziyâ- ret etmenizi emreder’ der. Hemen Cennet ehli toplanırlar. Bunun üzerine Elláhu Teálâ, Dâvûd (as)’a emreder. Dâvûd (as) da hemen yüksek ve güzel sesiyle tesbîh ve tehlîl okur. Sonra Cennet sofrası kurulur. Dinleyenler, ‘Yâ Resûlulláh! Cen- net sofrası nedir?’ diye sorarlar. O da şöyle cevâb verir: ‘Cennet sofrası o kadar büyüktür ki; köşelerinden biri doğu ile batı arasından daha büyüktür. Yemekten sonra içkiler içerler. Daha sonra kendilerine elbiseler giydirilir.’ Bunun üzerine, ‘Rabbinizin cemâliyle müşerref olmaktan başka bir şey kalmadı’ denilince, Elláh Teálâ onlara tecellî eder. Rablerinin cemâlini gören Cennet ehli hemen secdeye kapanınca, onlara; ‘Amel ve ibâdet mahallinde değilsiniz, siz ancak mükâfât ma- hallindesiniz, başınızı kaldırın’ denir.”1518 ‫َو َعن عبد ال ّرَ ْحَن بن ي ِزيد َعن أَبِيه َعن َص ْي ِفي اليمامي قَا َل َسأَلَ ُه عبد ا ْل َع ِزيز بن َم ْر َوان‬ ‫َعن َوفد أهل ا ْلجنَّة قَا َل ِإنَّ ُهم يفدون ِإلَى الله ُس ْب َحانَ ُه كل يَ ْوم َ ِخيس فتوضع لَ ُهم أسرة‬ ‫كل ِإ ْن َسان ِم ْن ُهم أعرف بسريره ِم ْنك بسريرك َه َذا الَّ ِذي أَ ْنت َعلَ ْي ِه فَ ِإذا‬ 1517 ed-Dürru’l-Mensûr, 8/354. 1518 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 384-385.

574 Dâr-ı Saádet ‫قعدوا َعلَ ْي ِه َوأخذ ا ْل َق ْوم مجَا ِلسه ْم قَا َل تبَارك َوتَ َعالَى أطعموا عبَادي َوخل ِقي وجيراني‬ ‫ووفدي فيطعمون ث َّم يَ ُقول اسقوهم قَا َل فيؤتون بآنية من ألوان َش َّت مختمة فيشربون‬ ‫ِم ْن َها ث َّم يَ ُقول عبَادي َوخل ِقي وجيراني ووفدي قد طعموا َو َش ِربُوا فكهوهم فتجيء‬ ‫ثَ َمرَات شجر مدلى فَيَأْ ُك ُلو َن ِم ْن َها َما شاؤوا ث َّم يَ ُقول عبَادي َوخل ِقي وجيراني ووفدي‬ ‫قد طعموا َو َش ِربُوا وفكهوا اكسوهم فتجيء ثَ َمرَات شجر أَ ْخ َضر وأصفر وأحمر وكل‬ ‫لون لم ت ْنبت ِإ َّل ا ْلحلَل فينشر َعلَ ْي ِهم حللا وقمصا ث َّم يَ ُقول عبَادي وجيراني ووفدي‬ ‫قد طعموا َو َش ِربُوا وفكهوا وكسوا طيبوهم فيتناثر َعلَ ْي ِهم ا ْلمسك مثل رذاذ ا ْل َمطَر‬ ‫ث َّم يَ ُقول عبَادي َوخل ِقي وجيراني ووفدي قد طعموا َو َش ِربُوا وفكهوا وطيبوا لأتجلين‬ ‫َعلَ ْي ِهم َح َّت ي ْنظ ُروا ِإلَ ّي فَ ِإذا لىتج لَ ُهم فنظروا ِإلَ ْي ِه نضرت ُو ُجوههم ث َّم يُ َقال ا ْرج ُعوا‬ ‫ِإلَى َمنَا ِزل ُك ْم فَتَقول لَ ُهم أَز َواجهم َخر ْج ُت ْم من عندنَا على ُصورَة َورَ َج ْع ُت ْم على َغير َها‬ ‫فَيَ ُقولُو َن ذَ ِلك أَن الله ج ّل ثَنَا ُؤ ُه لىتج لنا فَنَظَ ْرنَا ِإلَ ْي ِه فنضرت ُو ُجوهنَا‬ Abdurrahmân babası Yezîd’den, o da Sayfi el-Yemâmî’den şöyle rivâyet etti: “Mervan oğlu Abdülazîz, Sayfi’den Cennet ehlinin ziyâretlerini sorar. O da şöyle anlatır: ‘Cennet ehli, her Perşembe günü Elláh’ı ziyârete giderler. Onlara koltuk- lar konur. Herkes oturacağı koltuğu, senin üzerine oturduğun koltuğu bildiğinden daha iyi bilir. Koltuklarda yerlerini alınca, yüce Elláh, ‘Kullarıma, yarattıklarıma, komşularıma ve ziyâretçilerime yemek verin’ buyurur. Yemek verildikten sonra, ‘Onlara içecek verin’ buyurunca; hemen ağzı mühürlü çeşitli kaplarla içecek şeyler getirilir. Onları da içerler. Sonra da, ‘Kullarım, yarattıklarım, komşularım ve ziyâretçilerim yediler ve içtiler. Onlara meyve de getirin’ demesiyle hemen meyve sallanan dallar gelir. Onlardan istedikleri meyveleri yerler. Daha sonra, ‘Kullarım, yarattıklarım, komşularım ve ziyâretçilerim yemeklerini yediler, içeceklerini içtiler ve meyvelerini yediler. Onlara elbiseler de giydirin’ der. Hemen elbise veren ağacın yeşil, sarı ve kırmızı renklerde dalları gelir. Bunlarda hep elbise ye- tişir. Hemen onlara elbiseler ve entariler dağılır. Sonra da, ‘Kullarım, komşula- rım ve ziyâretçilerim yediler, içtiler, meyvelerini yediler ve elbiselerini giydiler, süslendiler. Onlara güzel koku sürün’ buyurmasıyla, yağmurun çiselemesi gibi üzerlerine misk serpilir. Bundan sonra, ‘Kullarım, yarattıklarım, komşularım ve

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 575 ziyâretçilerim yediler, içtiler, meyve yediler, elbise giydiler ve koku süründü- ler. Şimdi de beni görebilmeleri için onlara nûrum ve rahmetimle tecellî ede- ceğim’ buyurur. Onlara bir tecellî etmesiyle o Zât-ı Akdes’i görürler, yüzleri nûrla- nır ışıldar. Daha sonra, ‘Evlerinize dönün’ denilir. Evlerine gidince, hánımları, ‘Yanımızdan giderken böyle değildiniz. Daha güzel olarak dönmüşsünüz’ derler. Onlar da, ‘Çünkü, Rabbimiz bize tecellî etti, O’nu gördük, yüzümüz nûrlandı, güzelleştik’ derler.”1519 ‫َو ُر ِو َي َعن ا ْبن عمر رَ ِضي الله َع ْن ُه َما قَا َل قَا َل رَ ُسول الله صلى الله َعلَ ْي ِه َوسلم ِإن أدنى‬ ‫أهل ا ْلجنَّة منزلَة لمن ينظر ِإلَى جنانه وأزواجه ونعيمه وخدمه وسرره مسيرَة ألف سنة‬ ‫َوأ ْكرمه ْم على الله من ينظر ِإلَى َوجهه غ ْد َوة وعشيا ث َّم قَرَأَ رَ ُسول الله صلى الله َعلَ ْي ِه‬ ‫َوسلم ُو ُجوه يَ ْوم ِئ ٍذ ناضرة ِإلَى رَب َها ناظرة ا ْل ِقيَا َمة رَ َوا ُه ال ِّ ْت ِم ِذ ّي َوأَبُو يعلى َوالطَّ َبَا ِن ّي‬ ‫َوا ْلبَ ْي َه ِق ّي َورَ َوا ُه أَ ْحد ُ ْمتَصرا قَا َل ِإن أدنى أهل ا ْلجنَّة منزلَة لي ْنظر ِفي ملكه ألفي سنة‬ ‫يرى أقصاه َك َما يرى أدناه ينظر ِإلَى أَز َواجه وخدمه زَاد ا ْلبَ ْي َه ِق ّي على َه َذا ِفي لفظ لَ ُه‬ ‫َو ِإن أفضلهم منزلَة لمن ينظر ِإلَى الله عز َوجل ِفي َوجهه ِفي كل يَ ْوم م ّرَتَ ْ ِي‬ Abdulláh bin Ömer (ra)’den, Resûlulláh (sav)’in şöyle buyurduğu rivâyet olundu: “Cennet ehlinin en aşağı derecede olanı, bin yıllık mesâfeden kendine verilen köşklere, hánımlarına, ni‘metlerine, hizmetçilerine ve karyolalarına bakar. İndelláh daha şerefli olanlar ise sabâh ve akşâm nûr yüzüne bakarlar.” Resûlulláh (sav) daha sonra şu âyetleri okudu: “O gün, Rablerine bakan pırıl pırıl parlayan yüzler de vardır.” (Kıyâmet: 22 - 23) Hadîsi İmâm-ı Ahmed özetle şöyle rivâyet etti: “Cennet ehlinden en aşağı de- recede olanına iki bin yıllık mesâfe büyüklüğünde yer verilir. Yakınını gördüğü gibi, en uzağını da görür. Orada hánımları ve hizmetkârlarını seyreder.” Beyheki’de şu ilâve vardır: “Makámı en üstün olanı da, günde iki kez Rabbinin yüzüne bakar.”1520 1519 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 385-386. 1520 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 311-312.

576 Dâr-ı Saádet Câbir bin Abdulláh (ra)’den, Resûlulláh (sav)’in Cennet’i şöyle anlattığı ri- vâyet olundu: “Cennet ehli meclislerinde sohbet ederken, Cennet’in kapısından onlara bir nûr peydâ olup yayılır. Başlarını kaldırınca, yüce Rabbin tecellî ettiğini görürler. O sırada Elláh (cc) onlara, ‘Ey Cennet ehli! Benden isteyin’ deyince; ‘Bizden râzı olmanı isteriz’ derler. O da, ‘Sizden râzı olduğum için sizi Cennetime koydum. Size daha ziyâde ikrâm etmek istiyorum. İşte şimdi onun zamânıdır. İsteyin benden’ buyurur. Onlar, ‘Senden daha ziyâde ni‘metler isteriz’ deyince; hemen onlara, yular ve dizginleri yeşil zümrüd ve kırmızı yâkúttan olan ve yâkúttan halk edilmiş en güzel binekler getirilir. Hemen o bineklere binerler. Bunlar öyle hızlı koşar ki, bütün adımlar gözlerinin gördüğü yere kadar uzar. O sırada Elláh (cc), üzerinde meyve olan ağaçlara, onlara ikrâmda bulunmalarını emreder. Ardından beyâz tenli güzel hûrîler gelip şu sözlerle onlara şarkı söylerler: ‘Biz, her zamân şen ve mut- luyuz. Aslá üzülmez ve sıkıntıya düşmeyiz. Biz, burada ebedî kalacağız. Aslá ölmeyiz. Biz, şerefli mü’minlerin hánımlarıyız.’ “Elláhu Teálâ, güzel kokulu beyâz misk getirilmesini emreder. Gelince hemen ‘musîre’, denilen bir rüzgâr hâsıl olur. Adn Cenneti’ne varıncaya kadar üzerlerine misk savurur. O sırada melekler, ‘Rabbimiz! Ehl-i Cennet geldi’ deyince Elláh, ‘Merhabâ, hóş geldiniz, sádık ve dürüst kullarım, merhabâ itáatli kullarım!’ der. Hemen onlar için perdeyi kaldırınca nûr cemâlini görürler. Rahmân olan El- láh’ın nûruna öyle dalarlar ki, biribirlerini görmezler. Daha sonra onlara, ‘Kıy- metli eşyâlarla sarâylarınıza dönün’ buyurur. Yerlerine dönerler, ancak o zamân biribirlerini görürler. Resûl-i Ekrem (sav) burasını anlatınca, “Elláhu Teálâ’nın, ‫‘ نُـ ُز ًل ِمـ ْن َغ ُفـو ٍر رَ ۪حيـ ٍم‬Ey mü’minler! Sizlere va‘dedilen bu sonsuz ni‘metler, lütuf- lar (çok mağfiret eden) günâhları afveden ve bağışlayan (çok merhametli olandan) Rabbiniz tarafından (bir ziyâfet olmak üzere) size ihsân ve ikrâm buyrulmuştur’1521 âyet-i kerîmesi, bunları anlatmaktadır’ ” buyurdu. Yukarıdaki hadîsi, İbn-i Mâce ve İbn-i Ebi’d-Dünyâ daha kısa olarak şöyle rivâyet etmişlerdir: Resûlulláh (sav) şöyle anlattı: “Cennet ehli, zevk u safâ içinde eğlendiği bir sı- rada onların üzerine bir nûr doğar, yayılır. Başlarını kaldırınca, üzerlerinden Rab- 1521 Fussılet, 41:32.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 577 lerinin kendilerine tecellî ettiğini görürler. O sırada Elláh’dan, ‫‘ اَل َّســ َا ُم َعلَ ْي ُكــ ْم يَااَ ْهــ َل ا ْل َجنَّــ ِة‬Selâm size ey Cennet ehli!’ diye nidâ gelir. Bu da Elláh’ın şu âyeti ile bildirilmiştir:‫‘ َســ َا ٌم قَــ ْو ًل ِمــ ْن رَ ٍّب رَ ۪حيــ ٍم‬Onlara bağışlayıcı Elláh tarafından söz olarak, selâm gelir.’ (Yâsîn, 36:58.) Elláh’ın cemâlini seyrettik- leri sürece tecellî kalkıncaya kadar içinde bulundukları ni‘metlerden hîçbirine iltifât etmezler. Sonra onlarda Elláh’ın nûru ve bereketi kalır.”1522 Enes bin Mâlik (ra), Resûlulláh (sav)’in şöyle anlattığını rivâyet etti: “Cibrîl (as) yanıma geldi ve şöyle dedi: ‘Rabbin Cennet’te beyâz miskten geniş bir vâdî yarattı. Cum‘a günü olunca, yücelerin yücesinden Kürsîsine tecellî eder. Sonra Kürsî’nin etrâfına nûrdan minberler konulmasını emreder. Peygamberler oralara otururlar. Daha sonra altın kürsülerin konmasını emreder. Oralara da sıddîklar ve şehîdler gelir, otururlar. Daha sonra da Cennet ehli gelir, kendileri için süslenmiş yerlere otururlar. “ ‘O sırada yüce Rableri onlara tecellî eder. Cemâlini seyrederler. Onlara, ‘İşte Ben, size olan va‘dimi yerine getirdim. Size ni‘metlerimi tamâmlayıp hâzırla- dım. Burası Benim ikrâm yerimdir. Dilediğinizi isteyin Benden’ der. Onlar da, ‘Rızánı isteriz’ deyince: ‘Zâten rızámla Cennetime girdiniz. Ni‘metlerim sizin içindir. Benden isteyin’ buyurur. Bunun üzerine Cennet ehli, bütün arzûlarını beyân ederler. O zamân Elláh, Cum‘a gününde insânlar dönünceye kadar onlara gözler görmedik, kulaklar işitmedik, insân kalbine gelmeyen ni‘metler hâzırladık- tan sonra Kürsîsinin üzerinde yükselir, berâberinde şehîdler ve sıddîklar da yerleri- ni alırlar. (İlâhî ikrâmdan sonra) kırığı ve çatlağı olmayan beyâz inciden, kırmızı yâkúttan ve yeşil zümrüd taşından olan konaklarına dönerler. Evlerinin kapıları biribirine benzer. Altından ırmaklar akar. Meyveler dallarda sallanır. Eşleri ve hizmetçileri de oradadır. Daha çok ni‘metlere erişip ve Elláh’ın cemâlini daha çok seyretmeleri için Cum‘a gününü sabırsızlıkla beklerler. Bu yüzden Cum‘a gününe yevm-i mezîd ‘artırma günü’ denildi.’ ”1523 Hulâsa: Yukarıda nümûne olarak zikrettiğimiz ehâdîs-i Nebeviyye’de sarî- han haber veriliyor ki; ehl-i Cennet, Cennet’te rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olacaklardır. Bunda şek ve şübhe yoktur. Rü’yet-i cemâlulláh hakkındaki ha- dîs-i şerîfler, otuz kadar sahâbe tarafından rivâyet edilmiş ve ittifâken bu ha- 1522 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 396-397. 1523 et-Tergíb ve’t-Terhîb, c. 7, s. 399-400.

578 Dâr-ı Saádet dîsler, hadd-i tevâtüre ulaşmıştır. Rü’yet-i cemâlulláhın inkârı, ittifâken küfür sayılmıştır. Âmennâ. Sâlisen: Ehl-i Cennet’in, Cennet’te Cenâb-ı Erhamürrâhimîn’i görecekleri- ne dâir cumhûrun icmâının delîlleri hakkındadır. Sahâbe-i Kirâm, tâbiín, cumhûru’l-müfessirîn, cumhûru’l-fukahâ, ehl-i ha- dîs, selef ve halef-i sálihînin tüm ulemâsı, ehl-i hak mezhebin imâmları, ulemâ-i ehl-i kelâm bu konuda icmâ‘ etmişlerdir. Bu mes’elede hîçbir ihtilâf yoktur ve olamaz. Bu zâtların ba‘zı beyânâtını aşağıda zikrediyoruz. ‫ َك َما نَطَ َق بِ ۪ه ِكتَا ُب‬،‫ بِ َغ ْ ِي ِإ َحاطَ ٍة َو َل َك ْي ِفيَّ ٍة‬،‫ َوال ّرُ ْؤيَ ُة َح ٌّق ِلَ ْه ِل ا ْل َجنَّ ِة‬:‫يَ ُقو ُل الطَ َحا ِو ُّي‬ }‫ { ُو ُجوهٌ يَ ْو َم ِئ ٍذ نَا ِضرَ ٌة} { ِإ ٰلى رَبِّ َها نَا ِظرَ ٌة‬:‫رَبِّنَا‬ ‫ اَ ْل َج ْه ِميَّ ُة َوا ْل ُم ْع َ ِتلَ ُة‬:‫ اَ ْل ُم َخا ِل ُف ِفي ال ّرُ ْؤيَ ِة‬:‫َويَ ُقو ُل ا ْب ُن أَبِي ا ْل ِع ِّز ُم َع ّلَقاً َع ٰل ٰه َذا ا ْل َك َل ِم‬ ‫ َوقَ ْد قَا َل‬.‫ َوقَ ْولُ ُه ْم بَا ِط ٌل َم ْر ُدو ٌد بِا ْل ِكتَا ِب َوال ُّسنَّ ِة‬.‫َو َم ْن تَ ِب َع ُه ْم ِم َن ا ْل َخوَا ِر ِج َوا ْ ِل َما ِميَّ ِة‬ ‫ َوأَ ْه ُل‬،‫ َوأَئِ َّم ُة ا ْ ِل ْس َل ِم ا ْل َم ْع ُروفُو َن بِا ْ ِل َما َم ِة ِفي ال ۪ ّدي ِن‬،‫بِثُ ُبو ِت ال ّرُ ْؤيَ ِة ال َّص َحابَ ُة َوالتَّابِ ُعو َن‬ .‫ َو َسائِ ُر طَوَائِ ِف أَ ْه ِل ا ْل َك َل ِم ا ْل َم ْن ُسوبُو َن ِإلَى ال ُّسنَّ ِة َوا ْل َج َما َع ِة‬،‫ا ْل َح ۪دي ِث‬ Tahâvî, şöyle der: “Rü’yet-i cemâlulláh, ehl-i Cennet için haktır. Ehl-i Cennet; lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette Rab’lerini görürler. Nitekim, Kur’ân-ı Kerîm, gelecek âyet-i kerîmeleriyle bu hakíkati haber veriyor: ‫(‘ ُو ُجـوهٌ يَ ْو َم ِئـ ٍذ نَا ِضـرَ ٌة‬O günde) kıyâ- met gününde (bir takım yüzler parıldayacaktır.) Parlak, nûrlu bir hâlde olacaktır. Bunlar, samîmî mü’minlerdir. Kavuştukları ni‘metlerden, İlâhî tecellîlerden dolayı büyük bir güzelliğe, bir parlaklığa erişmişlerdir.’ ”1524 ‫“ ِا ٰلـى رَبِّ َهـا نَا ِظـرَ ٌة‬O mes‘úd kullar, (Rab’lerine nazar ederler.) O kerem sá- hibi Ma‘bûd’larını lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette görmek şerefine nâil olacaklardır. Böyle bir tecellîye kavuşmak ise, bütün ma‘nevî zevklerin üstünde bulunacaktır.”1525 1524 Kıyâme, 75:22. 1525 Kıyâme, 75:23.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 579 Bu kelâma binâen “Akídetu’t-Tahâviyye”nin şârihlerinden İbn-i Ebî İzz (ra) der ki: “Rü’yet-i cemâlulláh konusunda muhálefet edip bunu kabûl etmeyenler; Cehmiyye, Mu‘tezile ve bunlara tâbi‘ olan Havâric ve İmâmiyye mezhebleridir. Onların bu konudaki görüşleri, Kitâb ve Sünnet tarafından merdûddur. Sahâbe ve Tâbiín; dîn-i İslâm’da imâmet ile ma‘rûf bütün ehl-i İslâm imâmları, ehl-i hadîs, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemâat’e mensûb tüm ehl-i kelâmın táifeleri, rü’yet-i cemâlulláhın hak ve sâbit olduğunu haber vermişlerdir.”1526 ‫ اَل َّدالَّ ُة َع َل‬،‫ َوأَ ّمَا ا ْلَ َحا ۪دي ُث َع ِن النَِّ ِ ّب َص َّل الّٰ ُل َعلَ ْي ِه َو َس ّلَ َم َوأَ ْص َحابِ ۪ه‬:‫َش ْر ُح الطَّ َحا ِويَّ ِة‬ ‫ َوقَ ْد رَ ٰوى أَ َحا ۪دي َث ال ّرُ ْؤيَ ِة َ ْن ُو‬،‫ رَ َوا َها أَ ْص َحا ُب ال ِ ّص َحا ِح َوا ْل َم َسا ۪ني ِد‬،‫ال ّرُ ْؤيَ ِة فَ ُمتَوَا ِترَ ٌة‬ ، ‫ثَ َل ۪ثي َن َص َحابِيًّا‬ “Rü’yet-i cemâlulláh hakkındaki hadîsler ve Sahâbe-i Kirâm’ın rü’yete dâir rivâyet ettikleri hadîsler, mütevâtirdir. Bu hadîsleri, sahîh hadîs ve müsned sá- hibleri rivâyet etmişlerdir. Yaklaşık otuz sahâbe, rü’yet-i cemâllulaha dâir hadîs rivâyet etmişlerdir.”1527 Bu sahâbelerin en meşhûrları şunlardır: Ebû Bekr (ra), Ali bin Ebî Tálib (ra), İbn-i Mes‘úd (ra), Muáz bin Cebel (ra), Ebû Mûsâ (ra), İbn-i Abbâs (ra), İbn-i Ömer (ra), Ebû Umâme (ra), Muáviye (ra), Ebû Hüreyre (ra), Câbir (ra), Huzeyfe (ra), Enes bin Mâlik (ra), Ammâr bin Yâsir (ra), Zeyd bin Sâbit (ra), Fudâle bin Ubeyd (ra). Mü’minlerin rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olacağını haber veren tâbiín- ler şunlardır: Saíd bin Müseyyeb (ra), Távûs (ra), Mücâhid (ra), İkrime (ra), Muhammed bin Ka‘b el-Kurezî (ra), Ka‘bü’l-Ahbâr (ra), Ebû Áliyye (ra), Hasan (ra), Ab- durrahmân bin Ebî Leylâ (ra), Katâde (ra), Abdurrahmân bin Sâbit (ra), Ebû İshâk Es-Subey’î (ra), Rabi’ bin Enes (ra), İbrâhîm es-Sayi’ (ra), Yezîd bin Ebî Mâlik (ra), Abdulvâhid bin Zeyd el-Basrî (ra), Dahhâk bin Müzâhim (ra), Ab- dülazîz bin Ömer ez-Zâhid (ra), İbn-i Rabi’ es-Sâyih (ra) ve Ebû Sînân (ra). 1526 Şerhu Akídetü’t-Tahâviyye, 109. 1527 Şerhu Akídetü’t-Tahâviyye, 109.

580 Dâr-ı Saádet Mü’minlerin rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olacağını haber veren fukahâ-i İslâm şunlardır: Mâlik bin Enes (ra), El-Leys bin Sa‘d (ra), Evzaî (ra), Abdülazîz bin Ebî Selemeti’l-Mâcişûn (ra), Süfyânu’s-Sevri (ra), Süfyân bin Uyeyne (ra), Şerîk bin Abdulláh en-Nehâî (ra), Hammâd bin Seleme (ra), Hammâd bin Zeyd (ra), Hárice bin Mus’ab (ra), Cerîr bin Abdülhamîd (ra), Abdulláh bin Mübâ- rek (ra), Veki’ (ra), Yezîd bin Hârûn (ra), Muhammed bin İdrîs eş-Şâfií (ra), Ebû Nuaym el-Fazl bin Dukeyn (ra), Süleymân bin Harb (ra), Ebû’n-Nadr Hâşim bin Kásım (ra), Abdulláh bin Vehm el-Mısrî (ra), Ali bin Hasan bin Şakík (ra), Hişâm bin Ubeydulláh er-Râzî (ra), Ahmed bin Hanbel (ra), İshâk bin Rahaveyh (ra), Ebû Ubeyd (ra), Ebû Sevr (ra), Ahmed bin Sálih el-Mısrî (ra), Nuaym bin Hammâd el-Mervezî (ra), Ebû İbrâhîm el-Müzenî (ra), Mu- hammed bin Abdulláh bin Abdülhakem (ra), Muhammed bin Cerîri’t-Taberî (ra), İbn-i Huzeyme (ra), Abdurrahmân bin Ebî Hâtim (ra).1528 Bütün bu zâtlara isnâd edilen rivâyetleri, dipnotta ismini verdiğimiz kitâb- larda bulabilirsiniz. Bu rivâyetlerin hacmi yaklaşık yüz sahîfe olup bir kısmını zikrettik. ‫ يَرَا ُه أَ ْه ُل َمَ ّبَ ِت ۪ه‬،‫لَ َق ْد ثَبَ َت بِ ِإ ْجَا ِع ال َّسلَ ِف َوا ْلَئِ َّم ِة أَ َّن الّٰلَ تَ َعا ٰلى يُ ٰرى ِفي ا ْ ٰل ِخرَ ِة‬ ‫ بَ ْل ُهوَ َك َما ُل النَّ ۪عي ِم ِفي ال َّدا ِر‬،‫ َو ُهوَ َخ ْيٌ َما َو َع َد الّٰ ُل بِ ۪ه ِعبَا َد ُه ا ْل ُم ْؤ ِم ۪ني َن‬،‫َو ِر ْضوَا ِن ۪ه‬ ،‫ أَ ْه ُل ال ُّسنَّ ِة َو ُمتَ َق ِّد ِمي ا ْلَ َشا ِعرَ ِة يُ ْث ِب ُتو َن ُر ْؤيَةَ الّٰ ِل َع ّزَ َو َج َّل‬:‫ا ْلٰ ِخرَةِ َك َما قَالَ ُه ا ْب ُن ا ْل َق ِيّ ِم‬ ‫ َويَ ُك ُو ُن ٰذ ِل َك ۪في‬، ‫َوا ْل َم ْق ُصو ُد بِ َها ُر ْؤيَ ُة ا ْل ُم ْؤ ِم ۪ني َن ِلرَبِّ ِه ْم تَبَارَ َك َوتَ َعا ٰلى ِفي ال َّدا ِر ا ْلٰ ِخرَ ِة‬ .‫بَ ْع ِض َموَا ِق ِف يَ ْو ِم ا ْل ِقيَا َم ِة َو ِفي ا ْل َجنَّ ِة‬ “Selef-i sálihînin ve ehl-i İslâm’ın imâmlarının icmâı ile sâbittir ki; Elláhu Teálâ, dâr-ı âhirette görülür. Elláh’ın râzı olup sevdiği kullar O’nu görürler. Bu rü’yet-i cemâlulláh, Elláh’ın mü’min kullarına va‘d ettiği en hayırlı bir ni‘mettir. İbn-i Kayyim demiştir ki: ‘Ehl-i Sünnet ve Eş‘arîler’in mütakaddimleri, rü’yet-i cemâlulláhın hak ve hakíkat olduğunu isbât etmişlerdir. Bundan maksad, mü’min- lerin Rab’lerini görmeleridir. Onlar, Rab’lerini, hem kıyâmet gününde, hem haşir meydânının ba‘zı yerlerinde, hem de Cennet’te görürler.’ ”1529 1528 Şerhu’l-Usûl İ‘tikádu Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâati, 3/520-521. 1529 et-Tarîku Hicreteyn, 59.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 581 ‫ َوالّٰ ُل تَ َعا ٰلى يُ ٰرى ِفي ا ْ ٰل ِخرَ ِة يَرَا ُه ا ْل ُم ْؤ ِمنُو َن َو ُه ْم ِفي‬:‫قَا َل ا ْ ِل َما ُم أَبُو َح ۪ني َفةَ ِفي ا ْل ِف ْق ِه ا ْلَ ْك َ ِب‬ .ٌ‫ا ْل َجنَّ ِة بِأَ ْع ُ ِي ُر ُؤو ِس ِه ْم بِ َل تَ ْش ۪بي ٍه َو َل َك ْي ِفيَّ ٍة َو َل َك ِّميَّ ٍة َو َل يَ ُكو ُن بَ ْينَ ُه َوبَ ْ َي َخ ْل ِق ِه َم َسافَة‬ Ebû Hanîfe, “el-Fıkhu’l-Ekber” adlı eserinde şöyle buyurmuştur: “Elláhu Teálâ, dâr-ı Âhiret’te görülür. Mü’minler, bilâ-teşbîh ve lâ keyfî ve lâ kemmî, Elláh ile mahlûkátı arasında mesâfe olmaksızın Cennet’te bizzât maddî gözleriyle Elláh’ı görürler.”1530 ٌ‫ ُر ْؤيَةٌ َح ۪قي ِقيَّة‬،‫ِاتَّ َف َق ال َّسلَ ُف َوأَ ْه ُل ال ُّسنَّ ِة ِم َن ا ْل َخلَ ِف َع ٰل ِإ ْثبَا ِت ُر ْؤيَ ِة الّٰ ِل تَ َعا ٰلى‬ ‫ َم َع تَ ْ ۪ني ِه ال ّرَ ِّب تَ َعا ٰلى َع ْن ُم َشابَ َه ِة ا ْل َخ ْل ِق ۪في َش ْي ٍء ِم ْن َخ َصائِ ِص ِه ْم‬،‫َعيَانًابِا ْلَ ْب َصا ِر‬ .‫ َو ِفي ا ْل َجنَّ ِة َك َما يَ َشا ُء ال ّرَ ُّب ُس ْب َحانَ ُه‬،‫ َو ٰه ِذ ِه ال ّرُ ْؤيَ ُة تَ ُكو ُن ۪في يَ ْو ِم ا ْل ِقيَا َم ِة‬.‫َو ِص َفا ِت ِه ْم‬ “Selef-i Sálihîn ve Ehl-i Sünnet’ten halef ulemâsı, rü’yet-i cemâlulláhın isbâtı hakkında ittifâk etmişler ve, ‘O Zât-ı Akdes, göz ile ayânen, hakíkaten görülür’ de- mişlerdir. Bununla berâber, Cenâb-ı Hak, mahlûkátın sıfât ve hasâisinden münez- zehtir. Ya‘nî, ‘Görmek, nasıl olacak?’ bunun keyfiyyetini bilemiyoruz. Bu rü’yet; hem kıyâmette, hem de Cennet’te Rabbü’l-Álemîn’in dilediği şekilde gerçekleşecektir.”1531 Rabbü’l-Álemîn’i dünyâda göz ile görmek muhâldir. Ba‘zı lafzí ihtilâfla berâber, buna, sâdece Resûl-i Ekrem (asm) nâil olmuştur. Diğer gören zâtlar kalben görmüşlerdir. Daha evvel bu mevzúun bahsi geçtiğinden, oraya mürâca- at edilebilir. Risâle-i Nûr’da bu mevzú‘ ile alâkalı şöyle buyrulmaktadır: “Dördüncü Meyve: Rü’yet-i Cemâlulláh meyvesini kendi aldığı gibi; o meyvenin her mü’mine dahi mümkün olduğunu, cin ve inse hediyye getirmiştir ki; o meyve, ne derece lezîz ve hóş ve güzel bir meyve olduğunu bununla kıyâs edebilirsin. Ya‘nî: Her kalb sáhibi bir insân; zî-cemâl, zî-kemâl, zî-ihsân bir zâtı sever. Ve o sevmek dahi, cemâl ve kemâl ve ihsânın derecâtına nisbeten tezâyüd eder, perestiş dere- cesine gelir, cânını fedâ eder derecede muhabbet bağlar. Yalnız bir def‘a görmesi- ne, dünyâsını fedâ etmek derecesine çıkar. Hâlbuki, bütün mevcûdâttaki cemâl ve kemâl ve ihsân, O’nun cemâl ve kemâl ve ihsânına nisbeten küçük birkaç lemaátın Güneş’e nisbeti gibi de olmaz. Demek, nihâyetsiz bir muhabbete lâyık ve nihâyetsiz rü’yete ve nihâyetsiz bir iştiyâka elyâk bir Zât-ı Zü’l-celâli Ve’l-kemâl’in saádet-i 1530 Şerhu Fıkhi’l-Ekber, 136. 1531 et-Ta‘likát alâ Metni Lem‘ati’l-İ‘tikád, 7.

582 Dâr-ı Saádet ebediyyede rü’yetine muvaffak olması, ne kadar saádet-âver ve medâr-ı sürûr ve hóş ve güzel bir meyve olduğunu insân isen anlarsın.” 1532 Suâl: Resûl-i Ekrem (sav), Mi‘râc’da maddî gözüyle Cenâb-ı Hakk’ı müşâhe- de etmiş; sâir enbiyâ ve evliyâ ise kalb gözüyle cemâlulláh ile müşerref olmuşlar. Ehl-i îmân da âhirette rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olacaklardır. Bütün bu müşâhedelerde görünen vücûddan murâd nedir? Elcevâb: Eğer görünen vücûddan murâd, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyye ise, onun görülmesi ve idrâk edilmesi, ittifâken mümkün değildir. Eğer murâd, o vücûdun tecellîsi ise; bu tecellînin görülmesi mümkündür. İmam Eş‘arî’ye göre o tecellî, tecellî-i Zâtdır. İmam Mâtürîdî’ye göre ise, te- cellî-i sıfâttır. Çünkü, Cenâb-ı Hakk’ın vücûd sıfatı, İmâm Eş‘árîye göre ayn-ı zâttır. İmâm Mâtürîdî’ye göre ise, sıfat-ı zâidedir. Hazret-i Áişe (ra) ve İmâm-ı Gazâlî gibi ba‘zı álimler, “Resûl-i Ekrem (sav), Mi‘râc Gecesi’nde dünyevî gözüyle Elláh’ı görmemiştir” diyorlar. Ekser ulemâ ise; Resûl-i Ekrem (sav)’in maddî gözüyle Elláh’ı gördüğünü söylemişler. Bu ihtilaf lafzídir. “Resûl-i Ekrem (sav), Mi‘râc gecesi’nde dünyevî gözüyle El- láh’ı görmemiştir” diyenler, “Elláh’ın künh-i mâhiyyetini, ya‘nî mâhiyyet-i zât’ını görmemiştir, idrâk etmemiştir” ma‘nâsında bu sözü söylemişlerdir. “Resûl-i Ekrem (sav), Mi‘râc gecesi’nde maddî gözüyle Elláh’ı görmüştür” diyenler ise, “İmâm Eş‘arî’ye göre; Elláh’ın tecelliyyât-ı zâtını görmüştür. İmam Mâtürîdî’ye göre ise, vücûd sıfatının tecelliyyâtını görmüştür” ma‘nâsında bu sözü söylemişlerdir. Yoksa, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyenin görülememesi ve idrâk edilememesi husúsunda ittifâk vardır. Cenâb-ı Hakk’ın Cennet’te görülmesi mes’elesinde de durum aynıdır. Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ın görülmeyeceğini söyleyenlerin murâdı şudur: “Künh-i mâhiyyet-i İlahiyye görülmez ve idrâk edilmez.” Cenâb-ı Hakk’ın görüleceğini söyleyenlerin murâdı ise şudur: “Cennet’te Cenâb-ı Hakk’ın tecellîsi görünür.” O tecellîden murâd ise; İmam Eş‘arî’ye göre, tecellî-i Zâtdır. İmâm Mâtürîdî’ye göre ise, tecellî-i sıfâttır. Şimdi bu konuyu mufassalan îzáh etmeye çalışacağız: 1532 Sözler, 31. Söz, 4. Esâs, 4. Meyve, s. 583.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 583 Resûl-i Ekrem (sav)’in Mi‘râc Gecesi’nde maddî gözüyle gördüğü; sâir pey- gamberlerin ve evliyâulláhın kalb gözleriyle gördükleri, ve kıyâmet gününde ve Cennet’te görülen vücûd-i İlâhî hakkında ulemâ-i İslâm’ın tesbîtini şöyle ifade edebiliriz: 1. Künh-i mâhiyyet-i İlâhîyeyi görmek, idrâk etmek ve bilmek muhâldir. Bu husústa ulemânın ittifâkı vardır. 2. Tecelliyyât-ı İlâhiyyeyi dünyâ ve âhirette görmek mes’elesine gelince; bu mümkündür. Suâl: Peki bu mes’elede ulemâ mâbeyninde neden bu kadar ihtilâf meydâna gelmiştir? Elcevâb: Ulemâ, dünyâ ve âhirette tecelliyyât-ı İlâhiyyenin müşâhede edile- bileceği husúsunda ittifâk ettikleri hâlde, o tecelliyyâtın nev‘ı husúsunda dört ayrı görüş beyân etmişlerdir: Birinci Görüş: Tecelliyyât-ı Zâtiyyeyi görmek mümkündür. İmâm Eş‘arî gibi bir kısım zâtlar, “Ehl-i Cennet, Cennet’te tecelliyyât-ı Zâtiyyeyi görürler” demiştir. İkinci Görüş: Tecelliyyât-ı sıfât-ı İlâhiyyeyi görmek mümkündür. İmam Mâtürîdî gibi bir kısım zâtlar, “Ehl-i Cennet, Cennet’te tecelliyyât-ı sıfâtı görürler” demiştir. Üçüncü Görüş: Tecelliyyât-ı esmâ-i İlâhiyyeyi görmek mümkündür. Dördüncü Görüş: Tecelliyyât-ı ef‘ál-i İlâhiyyeyi görmek mümkündür. Mu‘te- zile Mezhebi imâmları bu görüştedirler. Onlar, şöyle diyorlar: “Kıyâmet günün- de ehl-i Cennet, Cennet’te Cemâlulláh’ı değil, ni‘met fiilini görürler.” Bundan an- laşılıyor ki; onlar, tecelliyyât-ı ef‘áli kabûl ediyorlar. Demek, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyenin görülmesi ve bilinmesinin muhâl ol- duğu husúsunda ittifâk vardır. Tecelliyyâtın görülmesinin mümkün olduğu husúsunda ittifâk olmakla berâber, lafzí ihtilâf vardır. Bu husústa ulemâ dört kısma ayrılmışlar: Kimisi, tecelliyyât-ı zâtı; kimisi, tecelliyyât-ı sıfâtı; kimisi, te- celliyyât-ı esmâyı, kimisi de tecelliyyât-ı ef‘áli kabûl etmişler. İhtilâf bundan kay- naklanmıştır. Dolayısıyla, ihtilâf, lafzídir. Şimdi bu da‘vânın birkaç delîlini serdedeceğiz: Bir kısım ulemâ şöyle demişler: “Resûl-i Ekrem (asm), ilk Nebî olduğu zamân, tecelliyyât-ı ef‘ál-i İlâhiyyeyi müşâhede etmiş. Daha sonra terakkí etmiş. Mi‘râc Ge- cesi’nde ise tecelliyyât-ı Zâtiyyeyi müşâhede etmiştir.”

584 Dâr-ı Saádet Demek, o, Resûl-i Ekrem (asm)’a görünen tecellîdir. Künh-i mâhiyyet-i İlâ- hiyye değildir. Hazret-i Mûsâ (as)’ın tecelliyyât-ı İlâhiyyeyi gördüğüne dâir A‘râf Sûresinde şöyle buyrulmaktadır: ‫َولَ َّما َجا َء ُموسى ِلمي َقا ِتنَا َو َك ّلَ َم ُه رَبُّ ُه قَا َل رَ ِّب اَ ِرنى اَ ْن ُظ ْر ِالَ ْي َك قَا َل لَ ْن تَرينى َول ِك ِن ا ْن ُظ ْر‬ ‫ِالَى ا ْل َجبَ ِل فَ ِا ِن ا ْستَ َق ّرَ َم َكانَ ُه فَ َس ْو َف تَرينى فَلَ َّما َتَ ّل رَبُّ ُه ِل ْل َجبَ ِل َج َعلَ ُه َد ّكًا َو َخ ّرَ ُموسى‬ ‫َص ِع ًقا فَلَ َّما اَفَا َق قَا َل ُس ْب َحانَ َك تُ ْب ُت ِالَ ْي َك َواَنَا اَ ّوَ ُل ا ْل ُم ْؤ ِمني َن‬ “(Ne zamân ki, Mûsâ) Elláhu Teálâ ile tekellümde bulunmak şerefine nâil olmak için (Bizim ta‘yîn ettiğimiz vakitte geldi ve Rabbi onunla konuştu.) Hazret-i Mûsâ, Cenâb-ı Hakk’ın kelâmını O’nun şânına mahsús bir şekilde, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ leyfî bir súrette işitmek şerefine kavuştu. Böyle büyük bir lütfa nâil olan Hazret-i Mûsâ (as)’a cesâret gelerek (dedi ki: ‘Ey Rabbim! Bana kendini göster, Sana bakayım.) Seni görmek saádetine ereyim.’ Cenâb-ı Hak, onun bu duásına cevâben (buyurdu ki:) ‘Yâ Mûsâ! (Sen Beni kat‘ıyyen göremezsin.) Sen, Beni görme gücüne sáhib değilsin, buna güç yetiremezsin. (Fakat, dağa bir bak!) O kadar kuvvetli ve sağlam bir yapıya sáhib olduğu hâlde, (eğer yerinde durabilirse,) Elláh’ın tecellîsine karşı güç yetirebilirse, (sen de Beni görebilir- sin.) Yoksa göremezsin.’ (Hemen Rabb’i dağa tecellî edince; onu parça parça etti. Mûsâ (as) da) bu gördüğü müdhiş hâdiseden dolayı (baygın bir hâlde düşüp kal- dı. Vaktâ ki,) Hazret-i Mûsâ (as) tekrâr kendisine geldi, bu baygınlıktan (ayıldı ve dedi ki:) ‘Ey Elláh’ım! Ben, (Seni) bütün noksánlardan (tenzîh ederim) ve bu görme isteğine cür‘etimden dolayı (Sana tevbe ettim.) Böyle bir da‘vâdan vaz- geçtim ve pişmân oldum. Senin emir ve müsâaden olmaksızın Senden böyle bir şey istemekle hatá ettim. (Ve ben îmân edenlerin ilkiyim.) Ya‘nî, Senin dünyâda göz ile görülemeyeceğine, ancak Senin murâdın olan zât’a (Hazret-i Muhammed (asm)’a) tecelliyyât-ı Zâtiyye súretinde görüneceğine ilk îmân eden benim.’ ”1533 Bu âyet-i kerîme, Kur’ân-ı Mu‘cizü’l-Beyân’ın müşkil âyetlerinden biridir. Bu âyet-i kerîmede geçen ‫ قَـا َل رَ ِّب اَ ِرنـى اَ ْن ُظـ ْر ِالَ ْيـ َك قَـا َل لَـ ْن تَ ٰريـ ۪ى‬cümleleri iki ma‘nâya muhtemeldir: 1533 A‘râf, 7:143.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 585 Birinci Ma‘nâ: Hazret-i Mûsâ (as), ‫“ رَ ِّب اَ ِر ۪نٓــي اَ ْن ُظــ ْر ِالَ ْيــ َك‬Yâ Rabbi! Bana kendini göster, Sana bakayım” cümlesinin ifâdesiyle; Túr Dağı’nda Cenâb-ı Hak’tan künh-i mâhiyyeti İlâhiyyesini görmeyi taleb etti. “Bana künh-i mâhiy- yet-i İlâhiyyeni göster” dedi. Cenâb-ı Hak da, ona: ‫“ لَــ ْن تَ ٰريــ ۪ي‬Sen beni göremez- sin.” Ya‘nî, “Sen, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyemi göremezsin” diye cevâb verdi. Bu durumda ‫ لَــ ْن تَ ٰريــ ۪ي‬cümlesi, umûmiyyeti ifâde eder; Hazret-i Mûsâ (as)’a hás değildir. Ya‘nî, “Ne sen, ne de bir başkası, Benim künh-i mâhiyyetimi göremez. Bu muhâldir” cevâbını verdi. Daha sonra, Cenâb-ı Hak, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ leyfî bir súrette Hazret-i Mûsâ (as)’a dağ üzerinde kahrla tecelliyyâtını gösterdi. “Tecelliyyâtımı görebilirsin. Ancak, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyemi göremezsin. Zîrâ, bu, mümkün değildir” buyurdu. İkinci Ma‘nâ: Hazret-i Mûsâ (as), ‫“ رَ ِّب اَ ِر ۪نٓـي اَ ْن ُظـ ْر ِالَ ْيـ َك‬Yâ Rabbi! Bana ken- dini göster, Sana bakayım” cümlesinin ifâdesiyle; Túr Dağı’nda Cenâb-ı Hak’tan kendisine tecelliyyât-ı Zâtiyyesini göstermesini taleb etti. Cenâb-ı Hak da ona: ‫“ لَــ ْن تَ ٰريــ ۪ي‬Sen beni göremezsin” ya‘nî, “Sen, tecelliyyât-ı Zâtiyyemi göremezsin. O’nu görecek, başka bir zât’tır. Muhammedî Arabî (asm)’dır” diye cevâb verdi. Bu durumda, ‫ لَـ ْن تَ ٰريـ ۪ي‬cümlesi, umûmiyyeti ifâde etmez; Hazret-i Mûsâ (as)’a hás- tır. Daha sonra Cenâb-ı Hak, lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ leyfî bir súrette kahrla, ya‘nî ef‘áliyle dağa tecellî etti. Dağ, O’nun tecellîsine dayanamadı, param parça oldu. Böylece, Cenâb-ı Hak, Mûsâ (as)’a dağ üzerinde tecelliyyât-ı ef‘álini gös- terdi. Kütüb-i semâviyyenin nüzûlüyle alakalı tecelliyyât da mütefâvittir. Zebûr, tecelliyyât-ı ef‘ál ile; Tevrât, tecelliyyât-ı esmâ ile; İncîl, tecellliyât-ı sıfât ile; Kur’ân ise tecelliyyât-ı Zâtiyye ile inzâl buyrulmuştur. Her birinde tecellî eden ayrıdır. İşte, kütüb-i semâviyye içinde Kur’ân-ı Mu‘cizü’l-Beyân’ın en câmi‘ kitâb olması, Hazret-i Muhammed (asm)’ın da peygamberler arasında Háte- mü’l-Enbiyâ unvânını alması bu sırdan kaynaklanıyor. Üstâd Bedîuzzamân (ra) Hazretleri şöyle buyuruyor: “Nasıl ki, nûr-i Muhammedî ve hakíkat-ı Ahmediyye aleyhissalâtü vesselâm, dîvân-ı nübüvvetin hem fâtihası hem hátimesidir. Bütün enbiyâ, onun asıl nûrun-

586 Dâr-ı Saádet dan istifâza ve hakíkat-ı dîninin neşrinde onun muínleri ve vekîlleri hükmünde ol- dukları ve nûr-i Ahmedî (asm) cebhe-i Âdem’den tâ zât-ı Mübârekine müteselsilen tezáhür edip neşr-i nûr ederek intikál ede ede tâ zuhûr-i etemle kendinde cilveger olmuştur. “Hem mâhiyyet-i kudsiyye-i Ahmediyye, ‘Risale-i Mi‘râc’da kat‘í bir súrette is- bât edildiği gibi, şu şecere-i kâinâtın hem çekirdek-i aslîsi, hem en âhir ve en mü- kemmel meyvesi olmuş. Öyle de, hakíkat-ı Kur’âniyye, zamân-ı Âdem’den şimdiye kadar hakíkat-ı Muhammediye (asm) ile berâber müteselsilen enbiyâların suhuf ve kütüblerinde nûrlarını neşrederek gele gele tâ nüsha-i kübrâsı ve mazhar-ı etemmi olan Kur’ân-ı Azímü’ş-şân súretinde cilveger olmuştur. “Bütün enbiyânın usûl-i dînleri ve esâs-ı şerîatları, hulâsa-i kitâbları Kur’ân’da bulunduğuna, ehl-i tahkík ve ehl-i hakíkat ittifâk etmişler.”1534 Dünyâda Elláh’ın tecelliyyâtını görmekle müşerref olanlar, terakkílerine ve kábiliyyetlerine göre bir kısmı tecelliyyât-ı ef‘ále, bir kısmı tecelliyyât-ı esmâya, bir kısmı tecelliyyât-ı sıfata, bir kısmı da tecelliyyât-ı Zâtiyyeye mazhar olmak şerefine nâil olmuşlardır. Âhirette de durum böyledir. Ancak kişi, hangi tecel- liyyâta mazhar olursa, bunu en yüksek mertebe bilir, bir üsteki mertebeyi anla- yamaz. Hangi makám ve mertebede olursa olsun, dünyâ ve âhiretteki bu tecellî- ler, lâ zamânî, la mekânî ve lâ keyfîdir. Mi‘râc Gecesi’nde Resûl-i Ekrem (asm), dünyâ gözüyle rü’yet-i cemâlulláh ile müşerref olmuştur. Ancak, o zât-ı Ekrem (asm)’ın gördüğü, tecelliyyât-ı Zâtiyyedir; künh-i mâhiyyet-i İlâhiyye değildir. Zîrâ, künh-i mâhiyyet-i İlâhiy- yenin görülmesi ve idrâk edilmesi mümkün değildir. Ancak tecelliyyâtın görül- mesi mümkündür. Resûl-i Ekrem (asm)’ın gördüğü de tecelliyyât-ı zâtiyyedir. Resûl-i Ekrem (sav) ba‘zı hadîslerinde Mi‘râc Gecesi’nde Cenâb-ı Hakk’ı gördüğünü bildirmiş. Meselâ; Müsned-i İbn-i Hanbel’de İbn-i Abbâs’tan rivâyet edilen bir hadîste, Resû- lulláh (sav) şöyle buyurmuştur: ‫“ رأيت ربى تبارك و تعالى‬Rabbim Tebâreke ve Teálâ Hazretleri’ni gördüm.”1535 İbn-i Huzeyme, “Kitâb-ı Tevhîd” adlı eserinde naklettiği uzun bir hadîsde, Resûl-i Ekrem (sav)’in şöyle buyurduğunu söylemiştir: 1534 Barla Lahikası, s. 324. 1535 Ahmed, 1/285,368; İbn-i Ebî Ásım, 433.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 587 ‫“ رأيت ربى فى أحسن صورة‬Rabbimi en güzel bir súrette gördüm.”1536 Resûlulláh (sav)’in bu gibi hadislerinde “gördüm” dediği, tecelliyyât-ı Zâtiyyedir. O zât-ı Ekrem (asm), tecelliyyât-ı Zâtiyye ile müşerref olduğunu bildirmiştir. Resûlulláh (sav), bir kısım hadîslerinde ise Cenâb-ı Hakk’ı görmediğini beyân buyurmuştur. Meselâ; Ebû Zer (ra)’dan rivâyet edilen bir hadîste şöy- le denilmiştir: “Ben, Resûlulláh (asm)’a suâl edip dedim ki: ‘Yâ Resûlelláh! Sen, Rabbini gördün mü?’ Cevâben buyurdular ki: ‫‘ ن ـور أنّـى أراه‬Bir nûr idi. O’nu nasıl görebilirim?’”1537 Resûlulláh (sav)’in bu hadislerinde “Nasıl görebilirim?” şeklinde ifâde buyur- duğu, görülmesi hîçbir beşere müyesser olmayan künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyedir. Resûl-i Ekrem (asm) Mi‘râc Gecesi’nde künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyeyi görme- miş, idrâk edememiş, anlamamıştır. Bu sebeble kendisine, “Yâ ResûlElláh! Sen Rabbini gördün mü?” diye yapılan suâle cevâben, zât-ı Ekrem (asm) ‫“ نـور أنّـى أراه‬O, bir nûrdur. O’nu nasıl görebilirim?” ya‘nî, “Mâhiyyetini ve hakí- katini nasıl anlayabilirim?” meâlinde cevâb vermiş, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyeyi ta‘rîf edememiş, bundan áciz kalmıştır. Gelecek âyet-i kerîme bu ma‘nâyı ifade eder: ‫(“ َل تُ ْد ِر ُكـ ُه ا ْلَ ْب َصـا ُۘر َو ُهـوَ يُـ ْد ِر ُك ا ْلَ ْب َصـارَۚ َو ُهـوَ ال ّلَ ۪طيـ ُف ا ْل َخ ۪بـ ُر‬Gözler) ya‘nî göz sahibleri, (O’nu) Cenâb-ı Hakk’ı (görüp idrâk edemez.) O’nun mâhiyyetini ve hakí- katini kavrayamaz. Bu, insânlığın güç ve kábiliyyetinin dışındadır. (O) nihayetsiz ilim ve hikmet sahibi zât-ı Akdes (ise, bütün gözleri idrâk eder.) Bütün mahlûkátını tamâmiyle görür, ilmen kuşatır. O’na hîçbir şey gizli kalmaz. (Ve O) Zât-ı Akdes, (Latíf’tir.) Cisim olmaktan münezzehtir. Artık gözler O’nu nasıl idrâk edebilir? O (Habir’dir.) Bütün mahlûkátının varlıklarından, gizli ve açık hal ve tavırlarından haberdârdır. Bunların hepsini tam ma‘nâsiyle görür ve bilir.”1538 Dikkat edilirse, âyet-i kerîme, “Gözler, O’nu göremez” demiyor. “Hîçbir göz, O’nun Zâtının mâhiyyetini ihâtâ ve idrâk edemez” diyor. Demek, dünyâ ve âhiret- te künh-i mâhiyyet-i İlâhiyyeyi görmek, idrâk edip anlamak mümkün değildir. 1536 Kitâb-ı Tevhîd, 210. 1537 Mecmuu’l-Fetâvâ, 6/509-510. 1538 En‘ám, 6:103.

588 Dâr-ı Saádet Tecelliyyâtı görmek ise, lâ zamânî, la mekânî ve lâ keyfî bir súrette mümkündür ve vâkı‘dir. Hulâsa: Bizim tesbîtimize göre, rü’yet-i İlâhiyye husúsunda her iki gürûh arasındaki mezkûr ihtilâf, lafzídir; hakíkí ma‘nâda bir ihtilâf yoktur. O devirde ba‘zı siyâsîlerin müdâhalesiyle her iki gürûh mâbeyninde münâkaşalar çoğal- mış. Bu sebeble mes’ele tam ma‘nâsıyla vuzûha kavuşmamış, anlaşılmamıştır. Elláhu a‘lemü bi’s-savab. Suâl: Cennet’e girmeden evvel, âhirette mahşer günü, Cenâb-ı Hakk’ı kimler görür? Elcevâb: Buna dâir üç kavl vardır: Birincisi: Ehl-i hak mezheb imâmları, mü’minlerin, mahşerde Cenâb-ı Hakk’ı görmeleri husúsunda müttefiktirler. Bir tek kişi bile bu konuda ihtilâf etmemiştir. Bununla berâber, bütün mü’minler Elláh’ı gördüğü gibi; kâfirler ve münâfıklar da Cenâb-ı Hakk’ı görürler. Daha sonra kâfir ve münâfıklara perde çekilir; artık ebediyyen Elláh’ı görmezler. Mü’minlerin görmesi, kendileri için büyük bir ni‘met ve saádet ve şereftir. Çünkü, Cenâb-ı Hak, mü’minlere lütuf ve cemâl sıfâtıyla tecellî ederek Kendini gösterir. Kâfirlere ise bu ni‘met yoktur. Zîrâ, Elláh, onlara kahr ve celâl sıfâtıyla görünür. Rü’yet mes’elesinde dahi ehl-i Cehennem, azím bir dehşete kapılırlar. İkincisi: Mü’min ve münâfıklar Elláh’ı görürler; kâfir-i aslî olanlar ise görmezler. Bu kavli, İbn-i Huzeyme, “Kitâb-ı Tevhîd”de ihtiyâr edip zikretmiştir. Üçüncüsü: Mahşerde Cenâb-ı Hakk’ı görmek, sâdece mü’minlere hâstır. İmâm-ı Nevevî (ra)1539 ve Şeyhu’l-İslâm İbn-i Teymiyye1540 (ra), bu kavli tercîh etmişlerdir. Cennet’e sâdece mü’minler girdiğinden; Cennet’teki rü’yetulláh ni‘meti sâ- dece onlara vardır. Ehl-i Cennet kadın ve erkekler bu konuda müşterektirler. Erkekler Cenâb-ı Hakk’ı gördüğü gibi; kadınlar da derecelerine göre görürler. Cennet’teki en azím ni‘met, Cenâb-ı Hakk’ın rü’yetiyle müşerref olmaktır. Risâle-i Nûr’da, dâr-ı âhirette, Cenâb-ı Hakk’a perdesiz ve hicâbsız kavuşu- lacağı şöyle haber veriliyor: 1539 Şerhu Müslim li’n-Nevevî, 1/35. 1540 Mecmûu’l-Fetâvâ, 6/465.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 589 “On Birinci Kelime: ‫ َو ِالَ ْيــ ِه ا ْل َم ۪صــ ُر‬Ya‘nî: Ticâret ve me’mûriyyet için, mühim vazífelerle bu dâr-ı imtihân olan dünyâya gönderilen insânlar; ticâretlerini yapıp, vazífelerini bitirip ve hizmetlerini itmâm ettikten sonra, yine onları gönderen Há- lık-ı Zü’l-celâl’ine dönecekler ve Mevlâ-yı Kerîm’lerine kavuşacaklar. Ya‘nî, bu dâr-ı fânîden gidip dâr-ı bâkíde huzúr-i Kibriyâya müşerref olacaklar. Ya‘nî, esbâb dağdağasından ve vesâitin karanlık perdelerinden kurtulup, Rabb-i Rahîm’lerine makarr-ı saltanat-ı ebedîsinde perdesiz kavuşacaklar. Doğrudan doğruya herkes, kendi Hálıkı ve Ma‘bûdu ve Rabbi ve Seyyidi ve Mâliki kim olduğunu bilecek ve bulacaklar. İşte şu kelime bütün müjdelerin fevkınde şöyle müjde eder. Ve der ki: “ ‘Ey insân! Bilir misin nereye gidiyorsun ve nereye sevk olunuyorsun? ‘Otuz İkinci Söz’ün âhirinde denildiği gibi: Dünyânın bin sene mes‘údâne hayâtı, bir sâat hayâtına mukábil gelmeyen Cennet hayâtının ve o Cennet hayâtının dahi bin senesi, bir sâat rü’yet-i cemâline mukábil gelmeyen bir Cemîl-i Zü’l-celâl’in dâire-i rahme- tine ve mertebe-i huzúruna gidiyorsun. Mübtelâ ve meftûn ve müştâk olduğunuz me- câzî mahbûblarda ve bütün mevcûdât-ı dünyeviyyedeki hüsün ve cemâl, O’nun cil- ve-i cemâlinin ve hüsn-i esmâsının bir nev‘ı gölgesi ve bütün Cennet, bütün letáifiyle bir cilve-i rahmeti ve bütün iştiyâklar ve muhabbetler ve incizâblar ve câzibeler bir lem‘a-i muhabbeti olan bir Ma‘bûd-i Lem-yezel’in, bir Mahbûb-i Lâyezâl’in dâire-i huzúruna gidiyorsunuz ve ziyâfetgâh-ı ebedîsi olan Cennet’e çağrılıyorsunuz. Öyle ise, kabir kapısına ağlayarak değil, gülerek giriniz.’ “Hem şu kelime şöyle müjde veriyor, diyor ki: ‘Ey insân! Fenâya, ademe, hîç- liğe, zulümâta, nisyâna, çürümeye, dağılmaya ve kesrette boğulmaya gittiğinizi te- vehhüm edip düşünmeyiniz! Siz fenâya değil, bekáya gidiyorsunuz. Ademe değil, vücûd-i dâmiyye sevk olunuyorsunuz. Zulümâta değil, Álem-i Nûra giriyorsunuz. Sáhib ve Mâlik-i Hakíkí’nin tarafına gidiyorsunuz ve Sultán-ı Ezelî’nin payitah- tına dönüyorsunuz. Kesrette boğulmaya değil, vahdet dâiresinde teneffüs edeceksi- niz. Firâka değil, visâle müteveccihsiniz.’ ”1541 Demek, “rü’yet-i Cemâlulláh” ni‘meti, bütün Cennet lezâizinin fevkındedir. Evet, Cennet’in saádet-i cismâniyye kısmının çok fevkınde bir ihsân-ı İlâhî daha vardır ki; o da Cenâb-ı Hakk’ın cemâliyle müşerref olma ni‘metidir. Ehl-i îmânın havâs tabakası, Cennet’te dâimâ cemâl-i İlâhî ile müşerref olur. Ehl-i îmânın âmî kısmı ise, dünyâda işleyen zamâna göre haftada bir def‘a 1541 Mektûbât, 20. Mektûb, 1. Makám, 11. Kelime, s. 228.

590 Dâr-ı Saádet cemâlulláhla müşerref olurlar. Cemâlulláh’ı ziyâret edenler öyle güzelleşirler ki, sarâylarına döndüklerinde zevceleri onları zor tanırlar. Üstâd Bedîuzzamân (ra) Hazretleri, bu konuda şöyle buyuruyor: “Îmân ve muhabbetulláhın netîcesi: Ehl-i keşif ve tahkíkın ittifâkıyla; dünyânın bin sene hayât-ı mes‘údânesi bir sâatine değmeyen Cennet hayâtı ve Cennet hayâtının dahi bin senesi bir sâat müşâhedesine değmeyen bir kudsî, münezzeh cemâl ve kemâl sáhibi olan Zât-ı Zü’l-Celâl’in müşâhedesi, rü’yeti- dir ki;1542HÂŞİYE hadîs-i kat‘í ile ve Kur’ân’ın nassıyla sâbittir. Hazret-i Süleymân aleyhisselâm gibi muhteşem bir kemâl ile meşhûr bir zâtın rü’yetine iştiyâklı bir merâk, Hazret-i Yûsuf aleyhisselâm gibi bir cemâl ile mümtâz bir zâtın şuhûduna merâklı bir iştiyâk; herkes vicdânen hisseder. Acabâ, dünyânın bütün mehâsin ve kemâlâtından binler derece yüksek olan Cennet’in bütün mehâsin ve kemâlâtı bir cilve-i cemâli ve kemâli olan bir Zâtın rü’yeti, ne kadar mergúb, merâk-âver ve şuhûdu ne derece matlûb ve iştiyâk-âver olduğunu kıyâs edebilirsen et... ‫اَل ّٰل ُه َّم ا ْرزُ ْقنَا ِفى ال ُّد ْنيَا ُح ّبَ َك َو ُح َّب َما يُ َق ِّربُنَا ِالَ ْي َك َو ْال ِا ْس ِت َقا َمةَ َك َما اَ َم ْر َت‬ 1543“‫َو ِفى ْال ٰا ِخرَ ِة رَ ْ َحتَ َك َو ُر ْؤيَتَ َك‬ Suâl: Ehl-i Cennetin nisâ táifesi de cemâl-i İlâhî ile müşerref olacaklar mı? Cevâb: Muhakkak onlar da Cenâb-ı Hakk’ın vech-i kerîmini görecekler ve aynı şekilde erkekler gibi nûrâniyyet kesbedip güzelleşecekler. Bu büyük ikrâm, erkeklere hás değil, Cennet ehlinin hepsine şâmildir. Ehl-i Cennet Elláh’ı görürler. Lâkin, künh-i mâhiyyetini derkedemezler. Cennet’teki bütün güzellikler ve ni‘metler, O’nun Cemâlinin bir cilvesidir. Te- celliyyât-ı esmâ, Cennet’in bütün ni‘metlerinde dahi seyredilir. Áşık olan kullar her zamân Cemâlulláh’ı seyrederler ve en büyük zevklerini bu seyirden alırlar. Suâl: Cenâb-ı Hakkın cemâlini melekler de görecekler mi? Cevâb: Evet, görecekler. Lâkin, ehl-i îmân gibi o saádetten istifâde edip zevk alamazlar. Ehl-i îmân, dünyâda esmâ-i İlâhiyye’ye mazhariyyet noktasında câmi‘ bir âyîne olmak ve o esmâyı anlamak husúsunda meleklerin fevkınde bir 1542HÂŞİYE Hadîsin nassıyla, “O şuhûd, bütün lezâiz-i Cennet’in o derece fevkındedir ki, onları unut- turur. Ve şuhûddan sonra ehl-i şuhûdun hüsn-i cemâli o derece fazlalaşır ki; döndükleri vakit, sarâylarındaki áileleri çok dikkat ile zor ile onları tanıyabilirler” hadîste vârid olmuştur. 1543 Sözler, 32. Söz, 3. Mevkıf, 2. Nokta’nın 2. Mebhası, Mühim Bir Suâl, Mukaddime, 9. İşâret, s. 650.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 591 kábiliyyette yaratılmıştır. Meselâ: Cebrâîl (as) meleklerin en büyüğü olduğu hâlde; açlık elemini çekmediğinden, insân gibi Rezzâk ismini anlayamaz. Bu isme inanır, ancak tecelliyyâtını derkedemez. Bu ismin tecelliyyâtını hakkıyla bilen, insândır. Ehl-i îmânın kábiliyyetleri meleklerden daha fazla inkişâf etti- ğinden Cennet’te rü’yet-i cemâlulláh noktasında dahi meleklerden daha fazla bir saádete ve lezzete mazhar olacaklardır. Suâl: Resûl-i Ekrem (asm)’ın Mi‘rac’da Elláhu Teálâ’yı görmesi ile ehl-i îmânın Cennet’te o Zât-ı Akdes’i görmesi aynı keyfiyyette midir? Cevâb: Resûl-i Ekrem (sav) Mi‘râc Gecesinde tecelliyyât-ı Zâtiyye ile Cenâb-ı Hakk’ın cemâliyle müşerref olmuştur. Ancak, mâhiyyet-i İlâhiyye’yi derk edemediği gibi, ta‘rîf de edememiştir. Aynen öyle de; Cennet’e girenlerin hepsi Elláh’ın cemâlini görür ve Cenâb-ı Hakk’ı gören her mü’min inanır ki, o gördüğü Elláh’tır. Fakat, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyye’yi ehl-i Cennet’ten hîçbirisi derkedemez. Zîrâ, Elláh, madde değildir ki ta‘rîf edilsin. Ta‘rîfi gayr-ı kábildir. Meselâ, insân, ta‘rîf edilebilir. Zîrâ, et ve kemik gibi maddelerden müteşekkil- dir. Elláh ise, maddeden, súretten, cihetten, zamân ve mekândan, hulâsa her türlü kayddan münezzeh olduğu için ta‘rîf edilemez. O hâlde, künh-i mâhiyyet-i İlâhiyye’yi ne peygamberler, ne velîler, ne de ehl-i Cennet keşf edebilir. Demek, dünyâda da, âhirette de künh-i mâhiyyet-i İlâhiyye bilinemez ve derkedilemez. Cenâb-ı Hak, bu konuda şöyle buyuruyor: ‫(“ َلتُ ْد ِر ُكــ ُه ا ْلَ ْب َصــا ُر َو ُهــوَ يُــ ْد ِر ُك ا ْلَ ْب َصــارَ َو ُهــوَ ال ّلَ ۪طيــ ُف ا ْل َخ ۪بــ ُر‬Gözler) ya‘nî göz sáhibleri (O’nu) Cenâb-ı Hakk’ı (görüp idrâk edemez.) O’nun mâhiyyetini ve hakíkatini kavrayamaz. Bu, insânlığın güç ve kábiliyyetinin dışındadır. (O) nihâyetsiz ilim ve hikmet sáhibi (ise, bütün gözleri) bütün mahlûkátını tamâmiyle görür, ilmen kuşatır. Çünkü, O’na hîçbir şey gizli kalamaz. (Ve O) Zât-ı Akdes, (Latíf’tir) cisim olmaktan münezzehtir, kudsî bir nûrdur. Artık O’nu gözler nasıl tam ma‘nâsıyla idrâk edebilir? O (Habir’dir.) Bütün mahlûkátının varlıkların- dan, gizli ve açık hâl ve tavırlarından haberdârdır. Bunların hepsini tam ma‘nâ- siyle görür ve bilir.”1544 Rü’yet-i Cemâlulláh’ın dünyâ ve âhirette mümkün ve ma‘kúl olduğunu, Üstâd Bedîuzzamân (ra) Hazretleri, eserlerinin müteaddid yerlerinde şöyle îzáh etmiştir. Nümûne olarak ba‘zı cümlelerini naklediyoruz: 1544 En‘ám, 6:103.

592 Dâr-ı Saádet “Hattâ, Zât-ı Zü’l-Celâl’i göz ile müşâhede etmek…”1545 “Resûl-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâm, bûrâk-ı tevfîk-ı İlâhîye biner; berk gibi bütün dâire-i mümkinâtı kat‘edip, acâib-i mülk ve melekûtu görüp, dâire-i vücûb noktasına çıkıp, sohbete müşerref olup, rü’yet-i cemâl-i İlâhîye mazhar olarak, fer- mânı alıp vazífesine dönebilir ve dönmüş ve öyledir.”1546 Suâl: Cemâlulláhı müşâhede etmekte merâtib var mıdır? Cevâb: Evet, vardır. Beşerin kábiliyyetine göre en son kemâl mertebede rü’yetulláh ile müşerref olan ve Habîbulláh unvânını alan Muhammed-i Ara- bî (asm)’dır. Bununla berâber, Cennet’te en düşük mertebe sáhibi olan bir mü’min de rü’yetulláh ile müşerref olur. Ancak, bu kişi, cemâlulláhla müşâ- hede konusunda kendisinin en yüksek mertebede olduğunu zanneder. Kendi makámının fevkınde makám bilmez. Her ehl-i Cennet böyle bilir ve zanneder. Fakat, Cennet’teki merâtib, îmân, amel-i sálih ve takvâ derecesine göre mütefâvittir. Elláhu Zü’l-celâl, Cennet’te, “İste kulum vereyim” buyurur. Kul: “Yâ Rabbi! Daha ne istiyeyim. Her şeyi verdin.” Cenâb-ı Hak tekrâr be tekrâr sorar. Kul da her seferinde aynı cevâbı verir. Zîrâ, bütün arzû ve istekleri yerine getirilmiştir ve her ân zevk ve saádet teceddüd edip artmaktadır. Kul daha ne isteyebilir! Ancak, ehl-i Cennet, Cenâb-ı Hakkın ısrârla, “Benden isteyin, isteğinizi vereyim” talebine karşı ne isteyeceklerini bilemeyince, “Ulemâdan sorun!” hıtábına maz- har olurlar ve bu konuda álimlere mürâcaat ederler. Ulemâ da, “Şunu da, şunu da isteyin” diye onlara rehberlik ederler. Demek, ehl-i îmân dünyâda ulemâya muhtâc olduğu gibi; Cennet’te dahi ulemâya muhtâcdır.1547 Hulâsa: Başta Kur’ân ve Sünnet olmak üzere; icmâ-ı Sahâbe ve’t-tâbiín, se- lef-i sálihîn, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemâat’in bütün halef ulemâsı, ehl-i hadîs, cum- hûr-i müfessirîn, cumhûr-i fukahâ, ulemâ-i ilm-i kelâm müttefikan haber veri- yorlar ki: Mü’minler, Cennet’te ebediyyen Rab’lerine kavuşacak ve lâ zamânî, la mekânî ve lâ keyfî bir súrette “rü’yet-i cemâlulláh” ni‘meti ile müşerref ola- caklardır. Cennet ni‘metleri, istenildiği ve arzû edildiği zamân, ânında Cennet ehli- ne ikrâm edilir. Cismânî Cennet denilen ekl-şürb, mesken ve nikâh bir tarafa, 1545 Sözler, 31. Söz, 4. Esâs, s. 581. 1546 Sözler, 31. Söz, 2. Esâs, s. 571. 1547 Câmiu’s-Sağír, Hadîs No: 2235; Keşfü’l-Hafâ, Hadîs No: 693.

Üçüncü Bâb/İkinci Mebhas 593 Elláhu Teálâ’nın o saádet-i ebediyyede kullarından râzı olup onlara lâ zamânî, lâ mekânî ve lâ keyfî bir súrette cemâlini göstermesi ise, bütün o Cennet-i cis- mâniyyenin pek çok fevkınde bir saádettir, rûh-i beşer için ta‘rîf edilmeyecek bir sürûr ve lezzettir. Cenâb-ı Erhamürrâhimîn, bizleri, rü’yet-i cemâli ile müşerref olan kullarının zümresine ilhâk eylesin. Âmîn. ‫ُس ْب َحانَ َك َل ِع ْل َم لَنَٓا ِا َّل َما َع ّلَ ْمتَنَاۜ ِانَّ َك اَ ْن َت ا ْل َع ۪لي ُم ا ْل َح ۪كي ُم‬ ‫رَبَّنَا َل تُؤَا ِخ ْذنَٓا ِا ْن نَ ۪سينَٓا اَ ْو اَ ْخطَأْنَا‬ ‫اَل ّٰل ُه َّم َص ِّل َع ٰل َح ۪بي ِب َك الَّ ۪ذى فَتَ َح اَ ْبوَا َب ا ْل َجنَّ ِة ِبَ ۪بي ِبيَّتِ ۪ه َو بِ َصلاَ ِت ۪ه َو اَيَّ َد ْت ُه اُ ّمَ ُت ُه َع ٰل‬ .‫فَ ْت ِح َها بِ َصلَوَا ِت ِه ْم َعلَ ْي ِه َعلَ ْي ِه ال َّص َل ُة َو ال َّس َل ُم‬ .‫اَل ّٰل ُه َّم اَ ْد ِخ ْلنَا ا ْل َجنَّةَ َم َع ْالاَ ْبرَا ِر بِ َش َفا َع ِة َح ۪بي ِب َك ا ْل ُم ْختَا ِر ٰا ۪مي َن‬ 

‫بِ ْس ِم ا ِّٰ ال ّرَ ْحٰ ِنال ّرَ ۪حي ِم‬ ‫يَا اَلّٰ ُل يَا رَ ْحٰ ُن يَا رَ ۪حي ُم يَا فَ ْر ُد يَا َح ُّى يَا قَيُّو ُم يَا َح َك ُم يَا َع ْد ُل يَا قُ ُّدو ُس‬ Yâ Rab! İsm-i A‘zam’ın hakkına ve Kur’ân-ı Mu‘cizü’l-Beyân’ın hürmetine ve Resûl-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın şefâatine, “Dâr-ı Saádet (Cennet)” adlı bu eseri te’lîf eden Risâle-i Nûr tálibini ve yardımcılarını rızána nâil eyle ve Cennetü’l-Firdevs’te saádet-i ebe- diyyeye mazhar eyle. Âmîn... Defter-i hasenâtlarına, bu eserin harfle- ri adedince hasene yazdır. Âmîn... Kalemlerini, esrâr-ı Kur’âniyyeye nâşir eyle Âmîn... Hakáik-ı îmâniyye ve Kur’âniyyenin neşrinde, ken- dilerine sebât ve devâm ve ihlâs ihsân eyle. Âmîn... Şu eseri neşre- denlerin ve okuyanların kalblerini, envâr-ı îmâniyyeye mazhar eyle ve onları sırât-ı müstakímden ayırma. Âmîn… Kur’ân’ın bu asra bakan istikámetli hizmetinde sebâta muvaffak eyle. Âmîn… Kur’ân şâkirdle- rini, hizmet-i îmâniyye ve Kur’âniyyede dâimâ muvaffak eyle. Âmîn… İnsî ve cinnî şeytánların şerlerinden muhâfaza eyle. Âmîn… Umûm Kur’ân şâkirdlerini ve mü’min ve mü’minâtı, iki cihânda mes‘úd eyle. Âmîn… Anne ve babalarına rahmet eyle. Âmîn...

Risâle-i Nûr Külliyâtı’ndan olan “Arabî İşârâtü’l-İ’câz” adlı tefsîr-i Kur’ânî’nin meâli ve asrımızda ilk def’a yapılan şerhidir. Yedi ciltlik bu meâl ve şerh, asrımızın en mühim ulemâsından ve Kur’ân’ın ve Risâle-i Nûr’un en ehemmiyyetli ve ehliyyetli şâkirdlerinden olan Molla Muhammed el-Kersî Hoca’mızın riyâsetinde bir hey’et-i ilmiyye tarafından kaleme alınmıştır.



İŞÂRÂTÜ'L-İ‘CÂZ’IN MEÂLİ (İki cild) Bu iki ciltlik meâl çalışmamız, Kur’ân-ı Azímuşşân’ın tefsîrine áid olduğundan; elbette bu husústa lüzûmlu olan ulûm-u Arabiye’den; Sarf ve Nahv káidelerin- den; Belâğat ve Fesâhat ilminden; Beyân, Bedî‘ ve Meânî ilimlerinden; Mantık ilminden; Usûlu’d-Dîn ve Akáid ilimlerinden; Usûlü’l-Fıkıh ve Usûlü’t-Tefsîr ilimlerinden; ehâdîs-i Nebeviyye ve Fıkıh kitâblarından ve hâkezâ gerekli olan bütün ulûm-u İslâmiyyeden istifâde ettik. Böylece Arabî İşârâtü’l-İ‘câz Tefsîri, Elláh’ın inâyeti, Kur’ân’ın feyzi ve Üstâd’ımızın himmetiyle inceden inceye tedkîk edilerek bu eserin meâli yapılmıştır.



Şu “Yirmi İkinci Söz” nâmındaki Risâle, îmânı, taklîdden tahkíka çıkaran; tah- kíkí îmân sáhibinin de ma‘rifetulláh ve muhabbetulláh mertebelerinde terakkí etmesine vesîle olan delîllerden ve hüccetlerden bahsetmektedir. Bu delîller ve hüccetler, Müellif (ra)’ın kendi karîhasından çıkan delîl ve hüccetler değil; belki bizzât Kur’ân-ı mu‘cizü’l-Beyân’ın i‘câzlı ve îcâzlı üslûblarıyla gösterdiği delîl ve hüccetlerdir. Hem bu delîl ve hüccetler, Resûl-i Ekrem (asm)’ın ifâde ettikleri ve beşere ta‘lîm buyurdukları “vahdet” delîlleridir. Demek îmânın hakíkí ve en kuvvetli delîlleri, Kur’ân-ı Azímüşşân ve Risâlet-i Muhammediyye (asm)’dır.

www.semendel.com sitesini ziyaret ettiniz mi? Bütün kitaplarımızı \"Kütüphane\" bölümünde bulabilirsiniz.