เหมวตสูตร พระสูตรว่าด้วยพระพุทธเจ้าโดยละเอียด พระโสภณมหาเถระ (มหาสีสยาดอ) _ รจนา, สมเด็จพระพุทธชินวงศ์ (สมศักดิ์ อุปสโม) _ ตรวจชำระ,พระคันธสารราภิวงศ์ แปลและเรียบเรียง

àËÁǵÊٵà ¾ÃÐÊÙµÃÇ‹Ò´ŒÇ¾Ãоط¸¤Ø³â´ÂÅÐàÍÕ´ พระคันธสาราภิวงศ : แปลและเรียบเรียง จัดทําโดย : พระคันธสาราภิวงศ ๓๕ วัดพิชยญาติการาม เขตคลองสาน กรุงเทพฯ ๑๐๖๐๐ จัดพิมพเน่ืองในงานทําบุญอายุวัฒนมงคล ๗๗ ป สมเด็จพระพุทธชินวงศ (สมศักดิ์ อุปสมมหาเถระ ศ.พิเศษ, ป.ธ.๙, Ph.D.) และฉลองศาลาการเปรียญ วัดพิชยญาติการาม ISBN : 978-616-445-965-6 พิมพคร้ังที่ ๑ : ธันวาคม ๒๕๖๐ จํานวน : ๒,๐๐๐ เลม พิมพที่ : หจก. ประยูรสาสนไทย การพิมพ ๔๔/๑๓๒ ซอยกํานันแมน ๓๖ ถนนกํานันแมน แขวงบางขุนเทียน เขตจอมทอง กรุงเทพมหานคร ๑๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๒-๘๐๒-๐๓๗๗, ๐๒-๘๐๒-๐๓๗๙ มือถือ ๐๘๑-๕๖๖-๒๕๔๐, ๐๘๖-๗๗๔-๔๙๔๙

àËÁǵÊٵà ¤íÒ͹ØâÁ·¹Ò พระธรรมคําสอนขององคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาบรมครู ของเทวดาและมนุษยทั้งหลายท่ีประทานแกชาวโลก ในทางพระพุทธ- ศาสนาเรียกวา สัตถุศาสน จําแนกโดยลักษณะแลวมี ๙ ประการที่ เรยี กวา นวงั คสัตถุศาสน มคี วามละเอยี ดลึกซึ้งและวจิ ติ รพิสดารดว ยนัย หลากหลาย ตรัสไวเพ่ือสองนําทางแกมวลชนผูมุงหวังประโยชนสุขทั้ง ในชาตินี้และชาติตอไป ตลอดจนอํานวจประโยชนสูงสุดแกผูแสวงหา ความหลดุ พนจากวัฏสงสาร ทานผูประพันธหนังสือ เหมวตสูตร ท่ีออกสูสายตาของทาน ผอู า นนี้ คือ ทานอาจารยมหาสีสยาดอ (พระโสภณมหาเถระ) อัครมหา- บณั ฑติ อดตี เจา สาํ นกั มหาสสี าสนยกิ ตา จงั หวดั ยา งกงุ ประเทศเมยี นมา ร ทานมีเกียรติคุณเล่ืองลือวาเปนผูเช่ียวชาญพระไตรปฎกและแตกฉาน ภาษาบาลีสันสกฤต เปนกรรมการชําระพระไตรปฎกในสมัยสังคายนา คร้งั ๖ (ฉัฏฐสังคีต)ิ และดาํ รงตาํ แหนง ผูถามพระไตรปฎก (สงั คีตปิ จุ ฉกะ) อีกดวยนอกจากนั้น ทานยังเปนวิปสสนาจารยที่ผานการ ปฏิบัติธรรม [๑]

àËÁǵÊٵà อยางจริงจังเปนเวลานาน และมีประสบการณในการสอนกรรมฐาน หนังสือธรรมบรรยายเกี่ยวกับการปฏิบัติวิปสสนาภาวนา ซ่ึงไดรับการ ถอดเทปและจดั พมิ พเ ปน หนงั สอื อกี ราว ๗๐ เลม โดยสว นใหญไ ดร บั การ แปลเปน ภาษาองั กฤษไวแลว ทานไดร ับการยกยอ งวาเปนหนึง่ ในบุคคล สําคญั ระดับโลก ชีวประวตั ิโดยยอของทา นไดร ับการบันทึกไวใ นหนงั สือ Who’s Who in the World ซึ่งบันทกึ ชีวประวัตขิ องบุคคลสําคัญระดับ โลกไว โดยเหตุท่ีทานผูประพันธมีความแตกฉานเชี่ยวชาญในปริยัติ และปฏิบัติ ทั้งจากตาํ ราและประสบการณตรง ดงั นน้ั ขอเขยี นของทาน จึงเจาะลึกถึงแกนแทของเนื้อหาท่ีไดนํามาอธิบายอยางแจมแจงชัดเจน ทีจ่ รงิ แลว เรอื่ งเหมวตสตู รนเ้ี ปน พระสูตรท่ี ๒ ซึ่งแสดงตอจากธัมมจัก- กปั ปวตั นสตู ร และกลา วอธบิ ายไวพ ระพทุ ธคณุ โดยละเอยี ด แตช าวพทุ ธ มกั มองขา มไปอยางนา เสียดาย ดว ยเหตดุ งั กลาว ผูประพนั ธจ งึ นาํ เสนอ ผลงานทเี่ ทยี บเคยี งปรยิ ตั เิ ขา กบั ปฏบิ ตั เิ พอื่ ใหผ อู า นเขา ใจหลกั การปฏบิ ตั ิ อยา งถูกตอง อนั จะนาํ ไปสคู วามกาวหนา ในการปฏบิ ัตธิ รรมตามลําดบั ในวงวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา ยากนกั ท่จี ะหาหนังสือที่ มีชีวิตชีวาและความสําคัญตอชีวิตได และเปนการยากเชนเดียวกันที่ จะหาหนังสือชวนใหเกิดพลังดึงดูดจิตใจใหสวางไสว และมีอํานาจพอที่ จะชวยขจัดความมืดบอดแหงความระทมทุกข และชวยนําความหวัง และความสุขมาใหแกมวลเวไนยสัตวได ถึงกระน้ัน ขาพเจายังมีความ [๒]

àËÁǵÊٵà ปรารถนาอยูเสมอวา เม่ือไรหนอจึงจะมีหนังสือท่ีเปนส่ือการศึกษา วิเคราะหพระพุทธพจนในรูปของภาษาไทยอยางกระจางแจงท้ังใน เชิงปริยัตแิ ละปฏบิ ตั ิ เพื่อใหสมกับคําสวดสรรเสรญิ กนั อยูทุกเมอ่ื เช่อื วัน วา สาตฺถํ สพฺยชฺ นํ เกวลปรปิ ุณณฺ ํ ปรสิ ุทธฺ ํ พฺรหมฺ จรยิ ํ (พระพทุ ธองค ทรงประกาศพรหมจรรยอันบริสุทธิ์บริบูรณส้ินเชิงพรอมทั้งอรรถและ พยญั ชนะ) ซง่ึ กอ ใหเ กดิ ศรทั ธาและความเคารพเทดิ ทนู บชู าวา พระพทุ ธ- ดํารัสท่ีตรัสไวนั้นชางบริสุทธิ์บริบูรณทั้งอรรถและพยัญชนะ ตอเมื่อ ขา พเจา ไดพ บตาํ ราของทา นอาจารยม หาสสี ยาดอ จงึ เขา ใจวา เปน หนงั สอื ที่มีความสมบูรณทั้งในแงมุมวิชาการและแนวทางปฏิบัติ มีคําอธิบาย กระจา งชัดเจนทงั้ ในดา นภาษา สภาวธรรม และขน้ั ตอนการปฏบิ ัติ เปน หนังสือท่ีเหมาะสําหรับพุทธศาสนิกชนชาวไทยควรมีไวเปนแนวทางใน การศกึ ษาแนวทางในการปฏบิ ัติ ดวยเหตุดังกลาว ขาพเจาจึงเชิญชวนแกมขอรองใหพระคันธ- สาราภิวงศดําเนินการแปลหนังสือเกี่ยวกับการปฏิบัติธรรมทุกเลมที่ แปลและอธิบายโดยพระโสภณมหาเถระ (มหาสีสยาดอ) ท้ังนี้เพื่อให ศาสนิกชนชาวไทยไดเขาใจหลักการปฏิบัติอยางถองแทตรงตามพุทธา- ธบิ าย และเปน หลกั สตู รเรยี นของนสิ ติ ปรญิ ญาโท หลกั สตู รพทุ ธศาสตร- มหาบณั ฑติ สาขาวชิ าวปิ ส สนาภาวนา ณ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณ- ราชวิทยาลัย วิทยาเขตบาฬศ กึ ษาพทุ ธโฆส นครปฐม [๓]

àËÁǵÊٵà ทานผูแปลน้ีไดเรียนบาลีใหญท่ีวัดทามะโอตั้งแตเปนสามเณร อายุ ๑๕ ป และไดไ ปศกึ ษาตอท่ปี ระเทศสหภาพพมาเปนเวลา ๑๐ ป จนจบการศึกษาระดับธรรมาจริยะ (เทียบเปรียญธรรม ๙ ประโยคใน ระบบการศึกษาของคณะสงฆไ ทย) จาก ๒ สถาบนั คือ สถาบนั รัฐบาล และสถาบันเอกชนเจติยังคณะ จังหวัดยางกุง ไดรับเกียรติบัตรเปน พระคันธสาราภิวงศ สาสนธชธรรมาจริยะ และเจติยังคณะ คณวาจก- ธรรมาจริยะ โดยสอบชั้นธรรมาจริยะของสถาบันเอกชนไดเปนอันดับ สองของประเทศ อีกท้ังสอบไดเปรียญธรรม ๙ ประโยค และปริญญา พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย นอกจากนั้น ยังมีผลงานเขียนและแปล คมั ภรี ภ าษาบาลแี ละพมา กวา ๕๐ เลม ดงั นนั้ ขา พเจา จงึ เหน็ วา ทา นเปน ผเู หมาะสมทจี่ ะดาํ เนนิ การแปลหนงั สอื เลม นี้ เพอ่ื ใหเ ปน มรดกธรรมฝาก ไวในพระพุทธศาสนา ขาพเจาไดอานตรวจทานแกไ ขสํานวนแปลเปนตอนๆ ไปต้งั แต ตนจนจบ เห็นวาทานผูแปลไดดําเนินการแปลและเรียบเรียงไวโดย ละเอียด มีหลักฐานอางอิงจากพระไตรปฎก อรรถกถา และฎีกาอยาง สมบูรณ จึงขออนุโมทนากุศลจิตของพระคันธสาราภิวงศผูแปลหนังสือ เลม นี้ และหวังวา ทานผูอา นจะไดร ับประโยชนตามสมควร (สมเดจ็ พระพุทธชนิ วงศ) [๔]

àËÁǵÊٵà ประวตั ทิ านอาจารย มหาสสี ยาดอ ทานอาจารยโสภณมหาเถระซึ่งรูจักกันกวางขวางในนามมหาสี- สยาดอ เปน บตุ รคนที่ ๒ ถือกําเนดิ เม่อื วนั เสารท ่ี ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๔๗ (ค.ศ. ๑๙๐๔) เวลา ๓.๐๐ น. บิดาชอื่ อู กันตอ (U Kan Htaw) มารดาชอ่ื ดอ อตุ (Daw Ok) ทา นเกดิ ทหี่ มบู า นซกิ โขน (Seikkhun) เมอื ง ชเวโบ รฐั สะไกย ทา นมชี อื่ เดมิ วา มอง ตวิน (หมูบ านซกิ โขน อยหู างจาก ดา นตะวนั ตกของเมอื งชเวโบไปประมาณ ๗ ไมล เมอื งชเวโบนตี้ ง้ั อยทู าง ตอนเหนือของประเทศสหภาพพมา และเคยเปนราชธานีของกษัตริย อลองพญาผูก อ ตง้ั ราชวงศสุดทายของพมามากอน) ใน พ.ศ. ๒๔๕๓ (ค.ศ. ๑๙๑๐) เมื่ออายุ ๖ ปท า นเรม่ิ เขา เรยี น กับพระอาทิจจะ (เปยนมะนาสยาดอ) วัดอินจิน (วัดสาละ) ที่อยูใน หมบู านซิกโขนนัน่ เอง จนอายุได ๑๒ ปใ น พ.ศ. ๒๔๕๙ (ค.ศ. ๑๙๑๖) จึงบรรพชาเปนสามเณรในสํานักของพระอาทิจจะดวยการอุปถัมภของ โยมพอและโยมแม ทานมีฉายาของสามเณรวา โสภนะ (ผูงดงามใน พระศาสนา) และเมอื่ อายคุ รบ ๒๐ ปบ รบิ ูรณ ไดอ ุปสมบทเปน พระภิกษุ ในวันพุธที่ ๒๖ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๖๖ (ค.ศ. ๑๙๒๓) เวลา ๘.๐๐ น. ดวยการอุปถัมภของ อู อองบอ และดอ ติด ณ สีมาในวัดอินจินตอ [๕]

àËÁǵÊٵà (ปา สาละ) โดยมพี ระนมิ มลมหาเถระ วดั สเุ มธา หมบู า นถนั จนิ (แถวตาล) เปนอุปช ฌาย ในปถัดมาทานไดสอบผานในสนามสอบบาลีสนามหลวงของ รัฐบาลพมา ตามลําดบั โดยสอบไดช้นั ปฐมแง (ชน้ั ตน) ใน พ.ศ. ๒๔๖๗ (ค.ศ. ๑๙๒๕) สอบไดช น้ั ปฐมลตั (ชน้ั กลาง) ใน พ.ศ. ๒๔๖๙ (ค.ศ. ๑๙๒๗) และสอบไดชน้ั ปฐมจี (ชั้นสงู ) ใน พ.ศ. ๒๔๗๐ (ค.ศ. ๑๙๒๘) และใน พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. ๑๙๔๒) ไดสาํ เร็จการศึกษาช้นั ธรรมาจริยะ ซงึ่ เปน ช้ันสูงสุดของการศึกษาของคณะสงฆพมา ซ่ึงทางรัฐบาลไดจัดสอบเปน ครงั้ ท่ี ๒ โดยสอบไดท งั้ ๓ คมั ภรี ใ นปเ ดยี วพรอ มกบั คมั ภรี อ น่ื อกี ๕ คมั ภรี  ไดรับตําแหนงทางการศึกษาวา ภัททันตโสภนะ สาสนธชะ สิรีปวระ ธรรมาจรยิ ะ ใน พ.ศ. ๒๔๗๑ (ค.ศ. ๑๙๒๙) ชว งพรรษาที่ ๔ ทานไดเ ดนิ ทาง ไปศกึ ษาตอทเ่ี มืองมนั ดเลย (Mandalay) พรอมกบั พระเถระหลายรปู ท่ี เปนครูสอนหนังสือของทานเอง ทานพํานักอยูในวัดขินมะกันท่ีอยูทาง ทิศตะวันตกของเมอื งมนั ดเลย และศกึ ษาพระไตรปฎกและคมั ภรี อรรถ- กถาจากพระเถระหลายรูปท่ีมีชื่อเสียงวาทรงปริยัติธรรมในสมัยนั้น เชน ภทั ทันตลกั ขณะ วัดชนั ตาจี ภัททันตอนิ ทวงั สาภิวงศ วดั ขนิ มะกนั จนกระทง่ั ถงึ พ.ศ. ๒๔๗๒ (ค.ศ. ๑๙๓๐) เดอื น ๘ ทา นพระอาทิจจะผเู ปน อาจารยของทานไดเรียกตัวกลับใหไปสอนปริยัติธรรมแกภิกษุสามเณร วดั ตองไวกะเล (Taung-waing-galay) เมอื งมองลาํ ไย (Mawlamyaing) ใน พ.ศ. ๒๔๗๔ (ค.ศ. ๑๙๓๒) ปพ รรษาที่ ๘ ทานประสงคจะ เจริญสมถกรรมฐานและวิปสสนากรรมฐาน จึงออกเดินทางจาริกไป [๖]

àËÁǵÊٵà พรอมกับพระภิกษุสหายอีกรูปหน่ึงชื่อภัททันตเตชินทะ โดยมีเฉพาะ เครอื่ งบรขิ ารทจี่ าํ เปน ตดิ ตวั ไปดว ย เชน บาตร และไตรจวี ร ทา นเดนิ ทาง ไปสถานทีต่ า งๆ เพอ่ื ศึกษาวธิ ปี ฏบิ ตั ทิ ี่ถกู ตองในเมืองซินไจ เมืองตะโทง เมืองเกลาส ภูเขามยะตะปต (ภูเขาบาตรทับทิม) ภูเขาไจทีโย (ภูเขา คันฉตั รทอง) ภเู ขาชเวยองปยะ (ภูเขาสวุ รรณรงั สี) และวดั ปา ของ อู โองไข เปน ตน ในที่สดุ ไดฝากตนเปน ศษิ ยของทา นอาจารยพระนารทมหาเถระ ซง่ึ ชาวพมา เรยี กวา มนิ กนุ เชตวนั สยาดอ (Mingun Jetawun Sayadaw the First) ณ เมอื งตะโทง (สะเทมิ หรอื สธุ รรมบรุ ใี นอดตี –Thaton) ทา น ปฏิบัติธรรมในสํานักของพระนารทมหาเถระนานหลายเดือน และได เดินทางกลับไปวัดตองไวกะเล เมืองมองลําไย หรือเมืองมระแหมง (Moulmein) ในวันขึ้น ๗ ค่ํา เดอื น ๘ พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค.ศ. ๑๙๓๓) เพราะ พระอาทิจจมหาเถระผูเปนอาจารยของทานอาพาธหนัก จึงจําตองเดิน ทางกลับไปวัด หลังจากที่กลับมาถึงวัดไดไมนานทานเจาอาวาสก็ มรณภาพ พระอาจารยมหาสีสยาดอไดรับการขอรองใหดํารงตําแหนง สบื ตอแทน และกลับมาสอนพระภกิ ษุสามเณรท่จี ําพรรษาท่นี ั่นอกี ครั้ง ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๑ (ค.ศ. ๑๙๓๘) ทานกลับไป เย่ียมบานเกิดเพราะนองชายเสียชีวิตท่ีหมูบานซิกโขน ไดพํานักอยูที่ หมบู า นเปนเวลา ๗ เดือนเตม็ และเรม่ิ สอนสตปิ ฏฐานวปิ ส สนาภาวนา แกญาติ ๓ ทา น คือ อู ทวนเอ อู โพโฉง และสยาจนั หลงั จากน้ันจงึ กลบั ไปวัดตองไวกะเล เมอื งมองลําไย ตอ มาในเดือน ๑ พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. ๑๙๔๑) ทานไดเดินทางกลับไปอยูท่ีบานเกิดของทานเพ่ือหลีกเล่ียงภัย สงครามโลกคร้ังที่ ๒ ในครั้งน้ันทานไดแสดงธรรมเกี่ยวกับการปฏิบัติ [๗]

àËÁǵÊٵà วปิ ส สนาอยา งตอ เนอื่ ง ทาํ ใหม ชี าวบา นมาปฏบิ ตั ธิ รรมมากขนึ้ เรอ่ื ยๆ ทา น เลือกจาํ พรรษาอยูทว่ี ดั ชอ่ื มหาสี (Maha-Si Kyaung) หรือวดั กลองใหญ (ท่มี าของชื่อวัดกค็ ือวดั นม้ี กี ลองขนาดใหญมาก ในภาษาพมา สี = กลอง และ มหา = ใหญ) และจากช่ือของวัดนเี้ องท่ีทําใหชาวบานขนานนาม ทานตอ ๆ มาวา มหาสีสยาดอ (ทานอาจารยว ดั กลองใหญ) ตามช่อื วัดที่ ทานพาํ นักอยนู ัน่ เอง ใน พ.ศ. ๒๔๘๗ (ค.ศ. ๑๙๔๔) ทา นแตงคัมภรี ว ิปส สนานยั เลม ๑ และเลม ๒ ท่มี ีจํานวนหนา ราว ๙๕๐ หนาใหแ ลว เสร็จภายใน ๗ เดอื น และจดั พมิ พเ ผยแพรหลายคร้ัง นอกจากนั้น ทานไดแ ตง คัมภีรแปลของ วสิ ทุ ธมิ รรคมหาฎีกาชอื่ วา วิสุทธิมรรคมหาฎีกานสิ สัย ๔ เลม พรอ มกับ ตาํ ราเลม อน่ื ๆ อกี ราว ๘๐ กวาฉบบั ใน พ.ศ. ๒๔๙๐ (ค.ศ. ๑๙๔๗) สมาคมพุทธสาสนานุเคราะห (Buddha Sasana Nuggaha Organization) ไดกอต้งั ข้ึนในนครยางกุง โดยมีทา นเซอร อู ตวิน (Sir U Thwin) เปน ประธานกรรมการบริหาร สมาคมคนแรก ภายใตจ ดุ ประสงคท มี่ งุ จะสบื สานจรรโลงพระพทุ ธศาสนา ตอไปท้ังทางดานปรยิ ัตแิ ละปฏิบตั ิ ใน พ.ศ. ๒๔๙๑ (ค.ศ. ๑๙๔๗) ทา น เซอร อู ตวนิ ไดบ รจิ าคทด่ี นิ 5 เอเคอรท ่ีอาํ เภอบะหนั นครยางกุงเพื่อ ใหสมาคมจัดสรางเปนศูนยวิปสสนากรรมฐาน ซ่ึงในกาลตอมาสถานท่ี แหงน้ีก็คือสํานักมหาสีสาสนยิกตา (Sasana Yeiktha) ในปจจุบัน ซ่ึง ขยายใหญข้นึ บนเน้ือท่ี ๒๐ เอเคอรพรอ มดว ยอาคารใหญนอยมากมาย ประกอบดวยธรรมศาลา ท่ีพักของนายกสยาดอ และที่พักของผูปฏิบัติ ทเี่ ปน พระภกิ ษุสามเณร คฤหัสถท ้ังชายหญิง [๘]

àËÁǵÊٵà ใน พ.ศ. ๒๔๙๒ (ค.ศ. ๑๙๔๙) ทาน อู นุ นายกรัฐมนตรีของ สหภาพพมา ในขณะนน้ั และทา นรฐั บรุ ษุ เซอร อู ตวนิ ไดร ว มกนั อาราธนา ทา นอาจารยม หาสสี ยาดอเขา มายงั นครยา งกงุ เพอ่ื สงั่ สอนอบรมวปิ ส สนา กรรมฐานทศี่ นู ยว ปิ ส สนากรรมฐานแหง น้ี โดยเรมิ่ สอนวปิ ส สนากรรมฐาน เปน คร้ังแรกใหแ กผ ปู ฏิบตั ิ ๒๕ คนเม่อื วนั ที่ ๔ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๔๙๒ (ค.ศ. ๑๙๔๙) เพียงไมก ีป่ หลงั จากทที่ านอาจารยมหาสีสยาดอไดเ รม่ิ เขา มาสอนวิปสสนากรรมฐานในนครยางกุง ไดมีการกอตั้งศูนยวิปสสนา สาขายอยเพ่ิมขึ้นเร่ือยๆ อยางกวางขวาง ปจจุบันมีศูนยวิปสสนาสาขา ยอ ยกวา ๖๘๓ แหงภายในประเทศเมียนมาร และเผยแพรไ ปสปู ระเทศ เพื่อนบานท่ีนับถือพุทธศาสนานิกายเถรวาท เชน ประเทศไทย และ ศรีลังกา จํานวนของผูปฏิบัติธรรมที่เขารับการฝกจากศูนยวิปสสนา กรรมฐานทั้งหมดทั้งในและนอกประเทศเมียนมา ร จนถึง พ.ศ. ๒๕๕๙ (ค.ศ. ๒๐๑๖) มจี ํานวน ๔,๘๑๕,๘๔๔ คน และการฝกวปิ ส สนาตามแนว ของทานอาจารยมหาสีสยาดอยังแพรหลายอยางตอเนื่องในนานา- ประเทศ หลังจากทานอาจารยมาพํานักอยูท่ีสํานักมหาสีสาสนยิกตา ครบ ๔ ป ใน พ.ศ. ๒๕๐๐ (ค.ศ. ๑๙๕๔) ทางรัฐบาลพมาเลือ่ มใสศรทั ธา ในศีล สมาธิ และปญญาของทาน จึงมอบถวายสมณศักด์ิชั้นสําคัญย่ิง คือ อัครมหาบัณฑติ (Agga-Maha-Pandita) ในคราวที่งานประชุมสังคายนาครั้งที่ ๖ (ฉัฏฐสังคายนา - Chattha Sangayana) เร่มิ จดั ขึ้นทนี่ ครยางกุง เปนเวลา ๒ ป เริม่ ตงั้ แต วันเพ็ญเดือน ๖ ตรงกับวันพุธท่ี ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๗ (ค.ศ. [๙]

àËÁǵÊٵà ๑๙๕๔) ทานอาจารยมหาสีสยาดอไดมีบทบาทสําคัญยิ่งเชนกันโดย รับหนาท่ีสําคัญย่ิงอันไดแก เปนผูต้ังปุจฉา-ปุจฉกะ (Pucchaka) ซึ่ง เปนผูถามขอความในพระไตรปฎกเพื่อใหทานพระวิจิตตสาราภิวงศ (Venerable Vicittasarabhivamsa) ผูทรงพระไตรปฎกไดวิสัชนา คําถามของทานในสังคายนา นอกจากนั้น ทานยังรับหนาที่เปนหนึ่งใน คณะกรรมาธิการที่รับผิดชอบการตรวจชําระพระไตรปฎกเปนรอบ สุดทา ย (โอสานวิโสธกะ) เพอื่ ใหส งั ฆสภาที่มาประชุมรบั รองเพื่อรวมกนั สาธยายในงานสังคายนา เพ่ือใหผูอานสามารถเขาใจถึงความสําคัญของหนาท่ีทั้งสองนี้ กอ็ าจเปรียบเทียบไดว า เมื่อคราวปฐมสงั คายนาที่จัดข้นึ เมือ่ พระสัมมา- สมั พทุ ธเจา เสดจ็ ดบั ขนั ธปรินิพพานไดหนง่ึ รอ ยวนั ทานพระมหากัสสป- เถระไดท าํ หนา ทตี่ ง้ั ปจุ ฉาเพอ่ื ใหท า นพระอบุ าลแี ละทา นพระอานนทเ ปน ผูวสิ ชั นา ในกรณเี ดียวกนั ทานอาจารยมหาสสี ยาดอไดร บั หนาทปี่ ุจฉกะ เหมอื นทานพระมหากสั สปะน่นั เอง หลงั สังคายนาพระไตรปฏกครัง้ ที่ ๖ เสร็จส้ินลง ท่ีประชุมไดมีมติใหทําสังคายนาคัมภีรอรรถกถาและฎีกา (ancient commentaries and sub-commentaries) ซงึ่ เปนงานที่ ยากและละเอียดลอออยางย่ิง ทานอาจารยมหาสีสยาดอก็เปนหน่ึงใน คณะกรรมการตรวจชาํ ระคมั ภรี อ รรถกถาและฎีกาใหถกู ตอ ง จดั วา ทาน ไดรบั หนาท่หี ลกั ในงานสาํ คญั ช้ินนี้ในสมัยสงั คายนา ทานอาจารยมหาสีสยาดอไดประพันธตํารากวา ๑๐๐ เลม โดยสว นใหญใ ชภ าษาพมา มีเพียงสวนนอยทีร่ จนาดวยภาษาบาลี ตาํ รา สําคัญเลมหน่ึงที่ควรตองกลาวถึงไวในท่ีน้ีคือ คัมภีรแปลและอธิบาย [ ๑๐ ]

àËÁǵÊٵà วสิ ุทธิมรรคมหาฎีกา (The Commentary to the Visuddhimagga : Visuddhimagga Maha-Tika) เปนภาษาพมา ช่ือวา วิสุทธิมรรค- มหาฎีกานิสสัย ใชเวลาเขียนราว ๖ ปจึงเสร็จบริบูรณในวันท่ี ๒๓ กุมภาพนั ธ ซ่ึงตรงกับวันขน้ึ ๑๔ คาํ่ เดอื น ๓ พ.ศ. ๒๕๐๙ (ค.ศ. ๑๙๖๗) เลม แรกจัดพิมพใ น พ.ศ. ๒๕๐๙ (ค.ศ. ๑๙๖๗) เลมท่ี ๒ และที่ ๓ จัด พมิ พใ น พ.ศ. ๒๕๑๐ (ค.ศ. ๑๙๖๘) สว นเลม ท่ี ๔ จดั พมิ พใ น พ.ศ. ๒๕๑๑ (ค.ศ. ๑๙๖๙) นอกจากน้ัน ยังไดจัดพิมพหมวดท่ีวาดวยลัทธิของฝาย พราหมณที่เรียกวา สมยันตระ ไวตางหากโดยตั้งชื่อวา วิสุทธิมรรค- มหาฎกี า หมวดสมยนั ตระ คัณฐนิ ิสสัย ทานอาจารยมหาสีสยาดอไดเดินทางไปเผยแพรศาสนาใน ตา งประเทศหลายครงั้ โดยเดนิ ทางไปทปี่ ระเทศแถบเอเชยี เชน ไทย ลาว เขมร ศรีลังกา อินเดยี เนปาล อินโดนเี ซีย ญีป่ นุ และประเทศแถบยโุ รป เชน อเมริกา อังกฤษ ฝร่ังเศส อิตาลี ทานไดแสดงธรรมเก่ียวกับ สติปฏฐานวิปสสนาภาวนาเพ่ือเผยแพรคําสอนของศาสนาพุทธนิกาย เถรวาทไปสนู านาประเทศท่วั โลก สาํ นกั ปฏบิ ตั ทิ ใี่ ชแ นวปฏบิ ตั ติ ามวธิ มี หาสสี ตปิ ฏ ฐานภาวนามเี พมิ่ ขึ้นในทุกๆ ป พระนิสิตที่สําเร็จหลักสูตรการศึกษาปริยัติภาคบังคับ ในวิทยาสงฆพมาท้ังยางกุงและมันดเลย ตองผานการปฏิบัติตามแนว มหาสีสติปฏฐานภาวนาท่ีสํานักมหาสีสาสนยิกตากอน จึงจะถือวาจบ การศกึ ษาและไดรบั ใบประกาศนียบตั รตอไป ในเวลาเย็นของวนั ที่ ๑๓ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕ (ค.ศ. ๑๙๘๒) ทานอาจารยมหาสีสยาดอไดแนะนําวิธีปฏิบัติแกผูปฏิบัติธรรม และใน [ ๑๑ ]

àËÁǵÊٵà เวลาเย็นของวนั นน้ั นั่นเอง ทา นเกดิ อาการหัวใจวายคกุ คาม ตอ มาจงึ ได ละสังขารท่ีกุฎิของทานในเวลา ๑๓.๓๖ น. วันเสารที่ ๑๔ สิงหาคม ซง่ึ ตรงกบั วนั แรม ๑๐ คํ่า เดอื น ๘ ที่สอง พ.ศ. ๒๕๒๕ (ค.ศ. ๑๙๘๒) สิริอายรุ วม ๗๘ ป พรรษา ๕๘ ทางสาํ นกั ไดจดั พิธปี ระชุมเพลิงในวนั ที่ ๒๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕ (ค.ศ. ๑๙๘๒) ทานอาจารยมหาสีสยาดอเปนปูชนียบุคคลผูเพียบพรอมดวย รูปสมบัติที่สูงสงานาเลื่อมใส จัดวาเปนผูที่มีสติปญญาลํ้าเลิศและมี ประสบการณท างวปิ ส สนาปญ ญาอนั ลมุ ลกึ ทา นไดป ฏบิ ตั สิ ตปิ ฏ ฐานตาม คําสอนของพระพุทธองคจนรูแจงเห็นประจักษดวยตนเอง จึงสามารถ แสดงธรรมเกี่ยวกับสติปฏฐานใหสอดคลองตามหลักปริยัติและปฏิบัติ อยางหาไดย าก หลักธรรมคําสอนท่ีทานอาจารยไดส่ังสอนศิษยานุศิษยตลอด ระยะเวลาอันยาวนานดวยการเทศนสอนหรือเขียนเปนตํารา กอให เกิดแรงบันดาลใจแกผูคนนับแสนนับลานทั้งในซีกโลกตะวันออกและ ตะวันตก วัตรปฏิบัติอันนาช่ืนชมของทานตลอดจนผลงานท่ีทรงคุณคา สุดจะนับคณนา สงใหทานเปนรัตนะน้ําเอกอีกหน่ึงดวงในวงการพุทธ- ศาสนานิกายเถรวาท (ฉบับตรวจชาํ ระใหมใ นเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๕๖๐) [ ๑๒ ]

àËÁǵÊٵà ¤íÒ¹íÒ พระพุทธองคทรงแสดงปฐมเทศนาคือธัมมจักกัปปวัตนสูตร ในคืนวนั เพญ็ เดือน ๘ หลังจากตรัสรูแ ลว และในคนื วนั เดียวกนั ไดแสดง เหมวตสตู รเพอื่ ตอบคาํ ถามของเทพเหมวตะซงึ่ มาฟง ธรรมตามคาํ ชกั ชวน ของเทพสาตาคริ ะ เหมวตสตู รนมี้ บี นั ทกึ ไวใ นคมั ภรี ส ตุ ตนบิ าต เหมวตสตู ร (ขุ.ธ. ๒๕/๑๕๓-๑๘๒/๓๘๖-๓๖๗) แมพระสูตรน้ีจะไมเปนที่รูจักมาก นักก็นับวาเปนหลักธรรมท่ีทรงคุณคาเปนอยางยิ่ง เน่ืองดวยกลาวถึง พระพทุ ธคณุ โดยละเอียด เนอื้ หาของพระสตู รน้ีเปน คาถาลวน ๒๙ บท คาถา ๑๖ บท แรกเปนคําสนทนาระหวางเทพเหมวตะและเทพสาตาคิระ สวนคาถา ๑๓ บทหลังเปนคําถามของเทพเหมวตะและคําตอบของพระพุทธเจา ในที่สุดแหงพระธรรมเทศนา เทพทั้งสองตนและเทพบริวารไดบรรลุ ธรรมเปนพระโสดาบัน อีกทั้งนางกุลธิดาช่ือกาฬท่ีเมืองราชคฤหไดฟง คาํ สนทนาของเทพทง้ั สองตน จึงเกดิ ปตปิ ราโมทยจนกระทง่ั บรรลุธรรม เปน พระโสดาบันโดยทยี่ ังไมเ คยเขาเฝาพระพทุ ธเจา มากอน [ ๑๓ ]

àËÁǵÊٵà การที่เทพเหลานั้นและนางกาฬไดบรรลุเปนพระโสดาบันก็ เนอื่ งจากพระสตู รนก้ี ลา วถงึ พระพทุ ธคณุ โดยละเอยี ด ทาํ ใหท า นเหลา นน้ั เจรญิ พระพทุ ธคณุ จนเกดิ ปต ปิ ราโมทย แลว กาํ หนดรปู ต ปิ ราโมทยท เี่ ปน นามธรรมปจจุบัน จึงบรรลุวิปสสนาญาณขั้นตางๆ จนกระทั่งไดบรรลุ ธรรมเปน พระโสดาบนั ในทส่ี ดุ นอกจากนนั้ พระสตู รนยี้ งั เปน บรรทดั ฐาน ในการตัดสินวาพระพุทธเจาจริงตองประกอบดวยคุณธรรมอยางใดบาง จึงประกาศตนวาเปนพระสัพพัญู ในขณะท่ีมีศาสดา ๖ คนประกาศ ตนวา เปน พระสพั พัญกู อ นพระพุทธเจา เสยี อกี ทา นอาจารยม หาสสี ยาดอ (พระโสภณมหาเถระ) อคั รมหาบณั ฑติ อดตี เจาสาํ นกั มหาสีสาสนยิกตา จังหวัดยางกงุ ประเทศเมยี นมาร ไดแ ส ดงธัมมจักกัปปวัตนสูตร ๘ คร้ังเริ่มต้ังแตวันแรม ๑๔ ค่ํา เดือน ๑๐ พ.ศ. ๒๕๐๕ จบในวันเพ็ญเดือน ๕ พ.ศ. ๒๕๐๖ ณ ผัลยินธรรม- ศาลา สํานักมหาสีสาสนยิกตา ในขณะนนั้ ทานผพู ิพากษาชอ่ื อู เตงหัน รูสกึ ประทับใจทไ่ี ดฟ งพระสูตรดงั กลา วโดยละเอยี ด จงึ อาราธนาใหท าน อาจารยมหาสีสยาดอบรรยายเร่ืองเหมวตสูตรตอไปดวยเห็นวาเปน พระสูตรท่ีพระพุทธองคทรงแสดงตอจากธรรมจักร ครั้นทานอาจารย รบั อาราธนาแลวไดบ รรยายพระสูตรนี้ไว ๖ คร้งั เปน ตอนๆ ไป เริม่ ตั้งแต วนั แรม ๖ ค่ํา เดอื น ๕ พ.ศ. ๒๕๐๖ และทานผพู ิพากษาไดอดั เทปไว เพอื่ จดั ทาํ หนงั สอื ตอ ไป หลงั จากนน้ั พระวณั ณติ ะซงึ่ เปน ผชู ว ยวปิ ส สนา- จารยไดถอดเทปธรรมบรรยายน้ีแลวจึงนําไปใหทานอาจารยขัดเกลา สาํ นวน ตอ มาจงึ จดั พมิ พใ น พ.ศ. ๒๕๑๖ ภายหลงั ชาวพมา ศษิ ยข องทา น [ ๑๔ ]

àËÁǵÊٵà คือ U On Pe (Tet Toe) ไดแ ปลเปน ภาษาอังกฤษชื่อวา A Discourse On The HEMAVATA SUTTA จัดพิมพค รั้งแรกใน พ.ศ. ๒๕๒๓ ต้งั แต พ.ศ. ๒๕๔๘ เปน ตนมาจนถึงบดั น้ี ผแู ปลไดแ ปลตํารา วปิ ส สนาของมหาสสี ยาดอ ๑๐ ฉบบั คอื - พ.ศ. ๒๕๔๘ วปิ สสนานัย เลม ๑ - พ.ศ. ๒๕๔๙ วปิ สสนานัย เลม ๒ - พ.ศ. ๒๕๕๐ มหาสติปฏฐานสตู ร - พ.ศ. ๒๕๕๑ ธัมมจักกปั ปวัตนสูตร - พ.ศ. ๒๕๕๓ ปฏิจจสมปุ บาท - พ.ศ. ๒๕๕๔ นพิ พานกถา - พ.ศ. ๒๕๕๕ พรหมวิหาร - พ.ศ. ๒๕๕๖ อนัตตลักขณสตู ร - พ.ศ. ๒๕๕๗ วัมมิกสตู ร - พ.ศ. ๒๕๖๐ เหมวตสูตร การแปลตําราวิปสสนาของทานอาจารยมหาสีสยาดอน้ัน เน่ืองจากผูแปลไดรับอาราธนาจากพระเดชพระคุณเจาประคุณสมเด็จ พระพุทธชนิ วงศ (สมศกั ด์ิ อุปสโม ป.ธ.๙, Ph.D.) ซงึ่ กลา วปรารภวา “ทา นประสงคจ ะใหเ มอื งไทยมตี าํ ราทางศาสนาทท่ี รงคณุ คา เหมอื นตาํ รา ทชี่ าวพมา แตง ไว จงึ ควรแปลตาํ ราพมา ของทา นอาจารยม หาสสี ยาดอเปน ภาษาไทยเพ่ือใหก ุลบตุ รชาวไทยมโี อกาสศึกษาคน ควา ท้ังนี้เพอื่ สืบทอด พระพุทธศาสนาตอไป” ดังน้ัน ผูแปลจึงดําเนินการแปลเหมวตสูตรใน [ ๑๕ ]

àËÁǵÊٵà พ.ศ. ๒๕๖๐ น้ี และจะแปลเรื่องปุราเภทสูตรของทานอาจารยมหา- สีสยาดอในป ๒๕๖๑ เปนลําดบั ตอ ไป ปุราเภทสตู รนัน้ กลาวถึงวธิ ีเจริญ วปิ ส สนากรรมฐานโดยละเอยี ด ซงึ่ พระพทุ ธองคท รงแสดงแกเ ทวดาและ พรหมผูมีปญญา จึงเปนพระสูตรท่ีชาวพุทธควรศึกษาเพื่อประเทือง ปญญาและเปน แนวทางในการเจริญวปิ ส สนาอยางถกู ตอง หนังสอื เลม นีม้ ีเนอื้ หาทน่ี าสนใจหลายอยา ง อาทเิ ชน ๑. ใชภ าษาเขาใจงาย ๒. นําเรื่องท่ีพบในพระสูตรและอรรถกถามาแสดงไวเปน ตวั อยาง ๓. อธิบายความตามเน้ือหาในอรรถกถาและฎีกา ๔. เทียบเคียงปริยัติกับประสบการณในการปฏิบัติวิปสสนา อยางชดั เจน ในการแปลคร้ังน้ี ผูแปลไดเพ่ิมเชิงอรรถเกี่ยวกับหลักภาษา และหลักธรรมโดยอางอิงหลักฐานจากพระไตรปฎก อรรถกถา ฎีกา และไวยากรณบ าลี นอกจากน้นั ในภาคผนวกทายเลม ยังเพิ่มบทความ เก่ียวกบั การปฏิบัติธรรม ๓ เร่ือง คอื ภารสตู ร อาสวี ิโสปมสูตร และ วิมุตตายตนสูตร พระสูตรเหลานี้ถอดเทปมาจากธรรมบรรยายของ ผูแปลแลวนํามาขัดเกลาสํานวนใหอานงาย หวังวาจะเปนประโยชนแก ทานผอู า นตามสมควร [ ๑๖ ]

àËÁǵÊٵà ผูแปลขอบูชาบัวบาทของหลวงพอธัมมานันทมหาเถระ อัคร- มหาบณั ฑิต อดตี เจาอาวาสวดั ทามะโอ ท่สี อนหลกั ภาษาบาลแี กผ แู ปล และขอบชู าบวั บาทของพระวปิ สสนาจารยเหลาน้ี คอื ๑. พระสชุ าตมหาเถระ อดตี รองเจาสาํ นักมหาสียิกตา จังหวดั ยา งกุง ๒. พระชนกาภิวงศ เจา สํานักเชมเยยกิ ตา จงั หวัดยา งกุง ๓. พระชาคระ อดตี รองเจา สาํ นักเชมเยยิกตา จังหวดั ยางกงุ ๔. พระอินทวงศ เจาสาํ นกั เชมเยยกิ ตา จงั หวดั มอบี ผูแปลขออนโุ มทนาขอบคุณ :- พระมหาพิเชฏฐ กนฺตสโี ล (ป.ธ.๙) ผูชว ยตรวจแกคําผิด คุณอุดมพร สิรสุทธิ ผูชวยตรวจแกคําผิด อ.นันทนา สันตตวิ ฒุ ิ ผูชว ยตรวจแกค ําผดิ และจดั ทาํ ดรรชนี ตลอดท้ังเลม การบริจาครวมสรางหนังสือธรรมะมีอานิสงสมาก ทั้งน้ีเพราะ หนังสือธรรมะก็คือพระพุทธเจาผูสามารถเทศนและสั่งสอนเวไนยชนได จดั วา เปน การธาํ รงรกั ษาพระศาสนาและจดุ ประกายแหง ปญ ญาแกป วงชน เหมอื นการจดุ ประทปี ในทมี่ ดื และบอกทางแกค นหลงทางเพอื่ ประโยชน แกม วลชนชว่ั กาลนาน หนงั สอื ทที่ า นทง้ั หลายจดั พมิ พเ ผยแพรน จี้ ะนาํ ไป มอบใหสาํ นกั เรียน หอ งสมุด และประชาชนทัว่ ไปที่สนใจใฝรูธรรมะโดย ไมม ีการจาํ หนา ยแตอยางใด [ ๑๗ ]

àËÁǵÊٵà ขออนุโมทนากุศลจิตของทานเจาภาพผูอุปถัมภการแปลและ จดั พมิ พห นงั สอื เลม นไ้ี วเ ปน สมบตั ใิ นบวรพระพทุ ธศาสนา ขอใหท กุ ทา น ทไ่ี ดบ ําเพญ็ บญุ รว มกันในครงั้ นี้จงมคี วามสุขสวัสดี เจริญรุงเรืองในธรรม ของพระอริยเจาท้ังปวง และบรรลุศานตสุขอันเปนจุดมุงหมายของ ชาวพทุ ธโดยพลันเทอญ พระคันธสาราภิวงศ วดั พิชยญาตกิ าราม กรงุ เทพมหานคร [email protected] bhavana-manjari.com [ ๑๘ ]

àËÁǵÊٵà Ǩ¹ÒÃÁÚâÀ ๑. ยกฺโข สาตาคิโร ธมฺม- จกกฺ ํ สุตฺวาน จนิ ตฺ ยิ “อโหย’มจฺฉริโย ธมฺโม สมฺพทุ โฺ ธ ย’มเทสย.ิ สมิตฺตํ เหมวตวหฺ ยํ ๒. ตโต โส สมุปาคฺฉิ คนตฺ ุํ พทุ ธฺ สฺส สนฺตกิ ํ. อุโภ เต สมฉนทฺ า’สํุ คมฺภีรํ ภาวนารหํ ปริยตฺติธโร ปเุ ร. ๓. ตํ พุทฺธํ นปิ ณุ ํ ปฺหํ ปจุ ฉฺ ํ ตํ ภควา ตโต อปุจฺฉิ เหมวโต ยกฺโข อปุ ปฺ ชชฺ ิ จกฺขมุ ุตตฺ ม.ํ สุตตฺ ฺ นุ า สธุ มี ตา ๔. ตสฺส ปุฏโ  วยิ ากาสิ กสุ เลน สุเทสิตํ. เตสํ สปรวิ ารานํ อนโุ ลเมน ตํ กตํ ปฏปิ ตฺตนิ ยํ สุภ.ํ ๕. มหาสี เถเรน ตํ สุตตฺ ํ สมเดจ็ พระพุทธชนิ วงศ อติ ิ ปริยตตฺ ปิ ฏิปตตฺ -ิ มมํ ตํ ปริวตตฺ ติ ุ.ํ สงฺฆสฺส ครนุ ฺจ เม ๖. สฏีกาฏ กถาปาฬ- ปรวิ ตตฺ ยามิ สาธุก.ํ อุชุ พยฺ ตฺตํ อลํ ทาตํุ คนธฺ สาราภิวโํ ส ๗. คุณูปการตํ ตสฺส เถโร ทสิ ฺวาน อชเฺ ฌสิ ๘. เตน พุทฺธสสฺ ธมมฺ สฺส นโม กตวฺ า สภาสาย [ ๑๙ ]

àËÁǵÊٵà ¾¨¹ÒÃÁÀ ๑. เทพสาตาคิระไดฟงธรรมจักรแลวดําริวา ธรรมท่ีพระสัม- พทุ ธเจา ทรงแสดงน้ีนาอัศจรรยจ ริงหนอ ๒. หลังจากน้ัน เทพตนนั้นไดเขาไปหาสหายของตนนามวา เหมวตะ เทพท้ังสองตนนน้ั มฉี ันทะเสมอกันเพ่ือเขาไปเฝา พระพทุ ธเจา ๓. เทพเหมวตะผูเคยทรงปริยัติในชาติกอน ไดทูลถามปญหา ท่ลี ะเอียดลึกซงึ้ ควรแกภ าวนา กับพระพุทธเจา พระองคน้ัน ๔. พระผมู พี ระภาคซงึ่ เทพตนนน้ั ทลู ถามไดต รสั ตอบคาํ ถามนนั้ ตอ จากนน้ั เทพทงั้ สองตนนน้ั พรอ มบรวิ ารของตนไดบ งั เกดิ ธรรมจกั ษอุ นั ยอดเยยี่ ม ๕. พระมหาสีเถระผูทรงปญญาแตกฉานในปริยัติและปฏิบัติ เขา ใจพระสตู ร ไดแ สดงพระสตู รนั้นไวเปน อยา งดี ๖. พระสูตรท่ีทานแสดงน้ันประพันธโดยคลอยตามพระบาลี อรรถกถา และฎีกา ตรงประเด็น ชัดเจน สามารถแสดงวิธีปฏิบัติอัน ดีงามได [ ๒๐ ]

àËÁǵÊٵà ๗. พระเถระผูปรากฏสมณศักด์ิวา “สมเด็จพระพุทธชินวงศ” เหน็ วา พระสตู รนนั้ อาํ นวยประโยชน จงึ มอบหมายใหข า พเจา แปลหนงั สอื ดังกลาว ๘. ดวยเหตุน้ัน ขาพเจาขอนมัสการพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ และครขู องตนแลว จกั แปลดว ยภาษาไทยเปน อยา งดี พระคนั ธสาราภิวงศ [ ๒๑ ]

àËÁǵÊٵà ÊÒúÑÞ หนา คําอนุโมทนา ......................................................................... [ ๑ ] ประวัติทานอาจารยมหาสีสยาดอ ......................................... [ ๕ ] คํานํา ................................................................................... [ ๑๓ ] วจนารมโฺ ภ ............................................................................ [ ๑๙ ] พจนารมภ ............................................................................. [ ๒๐ ] บทนํา ................................................................................... ๓ วันแสดงพระสตู รน้ี ............................................................... ๕ ผทู ไี่ ดบ รรลธุ รรมดว ยปฐมเทศนา .......................................... ๖ จิตท่ีสงบเปนสง่ิ สาํ คัญ .......................................................... ๗ วธิ ีที่ถูกตอ งในการฟงธรรม .................................................... ๘ กามคณุ ทาํ ใหลุมหลง ............................................................ ๑๐ ชวนสหายมาฟงธรรม ........................................................... ๑๒ สตรผี ูไ ดยินคําสนทนาของเทพทง้ั สอง ................................... ๑๔ [ ๒๒ ]

àËÁǵÊٵà การเช้อื เชิญของเทพสาตาคิระ .............................................. ๑๖ พระอรหันต .......................................................................... ๑๘ ผูตรสั รูช อบดวยพระองคเ อง ................................................. ๒๒ พระพทุ ธเจา ......................................................................... ๒๓ คาํ ถามที่ ๑ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๒๔ ตกตะลึงเม่อื ถกู ถาม .............................................................. ๒๗ คาํ ตอบท่ี ๑ ของเทพสาตาคริ ะ ............................................. ๒๘ พระพุทธเจามีพระทยั สมํ่าเสมอในสัตวโลกทกุ จาํ พวก .......... ๒๙ พระมหากรุณาคุณของพระพทุ ธองค .................................... ๓๑ ชาวโลกไมมีที่พึง่ ................................................................... ๓๔ คนเดนิ ทางผิดท่ีนา สงสาร ..................................................... ๓๗ คาํ ถามตอบระหวางพระเจา โกรพั ยะกบั พระรฏั ฐปาละ ......... ๓๘ ชาวโลกไมม อี ะไรเปน ของตน ................................................ ๔๐ ตณั หาไมร จู กั อม่ิ ................................................................... ๔๒ พระพุทธเจา ทรงควบคุมจติ ได .............................................. ๔๕ พระพุทธเจามพี ระทัยคงท่ี .................................................... ๔๗ เหน็ อฏิ ฐารมณใหเ ปนอนิฏฐารมณ ........................................ ๔๙ เห็นอนิฏฐารมณใ หเปนอิฏฐารมณ ........................................ ๕๐ พระมหากสั สปะกับคนโรคเร้อื น ........................................... ๕๑ วางเฉยตอ อฏิ ฐารมณและอนิฏฐารมณ ................................. ๕๒ [ ๒๓ ]

àËÁǵÊٵà คําถามท่ี ๒ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๕๕ ทรงไมล ักขโมยจริงหรอื ........................................................ ๕๕ ทรงสํารวมในสตั วท ง้ั หลายและหา งไกล ๕๗ จากความหลงเพลินจริงหรือ ............................................ ๕๘ คาํ หยาบของอเจลกชือ่ กัสสปะ ............................................. ๖๐ ไมทรงละทิ้งฌานจรงิ หรอื ..................................................... ๖๑ คําตอบท่ี ๒ ของเทพสาตาคิระ ............................................. ๖๑ ทรงไมลกั ทรัพยจริง .............................................................. ๖๓ พระพทุ ธเจา ปลอม ............................................................... ๖๕ ไมมีใครตองการถูกฆา และลกั ทรัพย ..................................... ๖๖ พนจากบาปอยางเดด็ ขาดดว ยสมุจเฉทวิรตั ิ .......................... ๖๘ คนเห็นใจผูอื่นไมอ าจลกั ทรพั ยได .......................................... ๗๐ พน จากการลักทรัพยช วั่ ขณะดวยวิปสสนา ........................... ๗๑ พน จากการลกั ทรัพยโ ดยเดด็ ขาดดวยอรยิ มรรค ................... ๗๔ ทรงสํารวมในสตั วท ้ังหลายจรงิ ............................................. ๗๖ บคุ คลทยี่ งั ฆาสัตวไมใ ชพระโสดาบัน ..................................... ๗๘ ทรงหา งไกลจากความหลงเพลินจรงิ ..................................... ๘๐ ๘๑  สมถฌาน ..................................................................... ๘๔  วิปสสนาฌาน .............................................................. ๘๔ ทรงเขาฌานเม่ือผฟู งกลาวคําวา สาธุ .................................... ๘๘ สาธุการของชาวเมยี นมารและชาวสิงหล .............................. การเจริญวิปส สนาฌานดว ยความไมป ระมาท ....................... [ ๒๔ ]

àËÁǵÊٵà คําถามท่ี ๓ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๙๒ การยแุ หยของวัสสการพราหมณ ........................................... ๙๓ คําตอบที่ ๓ ของเทพสาตาคิระ ............................................. ๙๖ ตรสั ถอ ยคาํ ๒ อยางในถอยคาํ ๖ อยาง ................................ ๑๐๐ พระพทุ ธเจา ตรสั ถอยคํา ๒ ประเภท .................................... ๑๐๔ คุณธรรมของพระสุคต .......................................................... ๑๐๖ คําถามท่ี ๔ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๑๐๗ มจิ ฉาทฏิ ฐิ ๓ ประการ .......................................................... ๑๐๙ คาํ ตอบที่ ๔ ของเทพสาตาคริ ะ ............................................. ๑๑๑ ทรงปลอดจากความยินดีพอใจในกาม .................................. ๑๑๑ จติ ของพระพทุ ธเจา ยงั ปลอดจากโมหะอีกดวย ..................... ๑๑๓ ทรงปลอดจากมิจฉาทิฏฐิตง้ั แตไดร บั พทุ ธทาํ นาย ................. ๑๑๓ เหมอื นทฤษฎีวา คนตายกลบั มาเกดิ เปน คนอีก ...................... ๑๑๕ ความเห็นผิดเกิดขึน้ ตัง้ แตเมอ่ื ไร ........................................... ๑๑๖ ปลอดจากโมหะท้ังปวง ......................................................... ๑๑๗ มปี ญ ญาจักษุ ........................................................................ ๑๑๘ เรอ่ื งพาหิยทารุจรี ิยะ ............................................................. ๑๒๑ อาสยานสุ ยญาณ .................................................................. ๑๒๒ คาํ ถามที่ ๕ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๑๒๙ คาํ ตอบที่ ๕ ของเทพสาตาคิระ ............................................. ๑๓๐ [ ๒๕ ]

àËÁǵÊٵà วิชชา ๓ ................................................................................ ๑๓๒  ปพุ เพนวิ าสานุสสติญาณ ............................................. ๑๓๒  ทพิ ยจักษุญาณ ............................................................ ๑๓๒ เห็นเปรตดว ยทิพยจักษุ ............................................... ๑๓๔  อาสวกั ขยญาณ ............................................................ ๑๓๖ วิชชา ๘ ....................................................................... ๑๓๘  วปิ สสนาญาณ ............................................................. ๑๓๘  มโนมยิทธแิ ละอทิ ธวิ ิธญาณ ......................................... ๑๔๔  เจโตปริยญาณ ............................................................. ๑๔๕ มาติกมาตา สตรีผูทรงอภิญญา .................................... ๑๔๕ ไมกลาคิดอกศุ ลในขณะอยูใกลค นรวู าระจติ ................ ๑๕๔  ทพิ โสตญาณ ................................................................ ๑๕๖ ๑๕๗ จรณะ ๑๕ ............................................................................. ๑๖๑ ผเู พียบพรอ มดว ยความรูและความประพฤตเิ ปนผูประเสรฐิ สดุ ผปู ฏบิ ตั ธิ รรมในปจ จบุ นั เพียบพรอมดว ยความรู ๑๖๖ ๑๖๗ และความประพฤติ .......................................................... ๑๗๐ เรื่องสปุ ปพุทธะ .................................................................... ๑๗๑ คําตอบสุดทาย ๒ ขอ ............................................................ ๑๗๒ วา ดวยเร่อื งสตรีชอื่ กาฬ ........................................................ ๑๗๖ การสรรเสรญิ และเชอื้ เชญิ ซึง่ กนั และกันของเทพทงั้ สอง ....... คําถามที่ ๑ ของเทพเหมวตะ ................................................ [ ๒๖ ]

àËÁǵÊٵà คาํ ตอบท่ี ๑ ของพระพุทธเจา ............................................... ๑๗๗ (ก) เมือ่ อายตนะ ๖ เกดิ สตั วโ ลกจึงเกิด .......................... ๑๗๘ (ข) สัตวโ ลกเกี่ยวพันกบั อายตนะ ๖ ................................ ๑๘๓ ตาและการเหน็ ทาํ ปฏสิ ัมพันธก ับรูปารมณ ................ ๑๘๓ หูและการไดย ินทําปฏิสัมพนั ธก ับสทั ทารมณ ............. ๑๘๔ จมูกและการดมกลิ่นทาํ ปฏิสัมพันธกบั คันธารมณ ..... ๑๘๕ ลิ้นและการลม้ิ รสทาํ ปฏสิ มั พนั ธก ับรสารมณ ............. ๑๘๖ กายและการสมั ผสั ทาํ ปฏิสมั พนั ธกับโผฏฐพั พารมณ .. ๑๘๗ สภาวะพองยุบกเ็ ปนอากปั กริ ิยาทางกาย ................... ๑๘๙ ความคดิ เกีย่ วพนั กบั เรือ่ งทีค่ ิด ................................... ๑๙๐ การทรมานตนทุกอยางมใิ ชอ ตั ตกลิ มถานโุ ยค ............ ๑๙๒ คําตกั เตอื นของพระพทุ ธเจา ...................................... ๑๙๓ กามสขุ ัลลกิ านโุ ยคกับอัตตกลิ มถานโุ ยค .................... ๑๙๔ สมถะกับวปิ สสนา ...................................................... ๑๙๖ หลกั ธรรมไมขัดแยง กัน .............................................. ๑๙๗ ความเห็นผดิ ของพระอรฏิ ฐะ ..................................... ๑๙๘ ไมก าวลวงขอบเขตของสมาธิ ..................................... ๑๙๙ (ค) อาศัยอายตนะ ๖ จึงไดช ื่อวาสตั วโลก ........................ ๒๐๑ (ฆ) สัตวโ ลกเดอื ดรอ นเพราะอายตนะ ๖ ......................... ๒๐๑ คาํ ถามท่ี ๒ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๒๐๔ คาํ ตอบท่ี ๒ ของพระพุทธเจา ............................................... ๒๐๕ [ ๒๗ ]

àËÁǵÊٵà ทรงประทานคาํ สอนแกพ ระมาลุงกยบตุ ร ............................. ๒๑๐ กําจดั ตัณหาท่อี าจเกิดข้นึ ในขณะเหน็ ................................... ๒๑๒ การกาํ จัดตณั หาท่ีอาจเกดิ ข้ึนในขณะไดย นิ เปนตน ............... ๒๑๓ คาํ ถามท่ี ๓ ของเทพเหมวตะ ................................................ ๒๑๗ คําตอบท่ี ๓ ของพระพทุ ธเจา (ก) ......................................... ๒๑๘ กระแสกาม ........................................................................... ๒๑๙ กระแสภพ ............................................................................. ๒๒๐ กระแสทิฏฐิ ........................................................................... ๒๒๑ กระแสอวชิ ชา ....................................................................... ๒๒๓ ๒๒๔ คณุ สมบัติที่ ๑ ในการวายขามกระแสกเิ ลส ..................... ๒๒๕ คณุ สมบตั ทิ ี่ ๒ ในการวายขามกระแสกเิ ลส ..................... ๒๒๗ คุณสมบัติท่ี ๓ ในการวา ยขา มกระแสกเิ ลส ..................... ๒๒๘ อยาเขาใจผดิ เร่ือง เอโก ธมโฺ ม (ธรรมอยา งหนึง่ ) ................... คาํ ตอบที่ ๓ ของพระพทุ ธเจา (ข) ......................................... ๒๓๒ ประวตั ิในอดีตของเทพเหมวตะและคณะ ............................. ๒๓๖ คาํ ลงทา ย .............................................................................. ๒๔๗ [ ๒๘ ]

àËÁǵÊٵà ภาคผนวก ภารสตู ร .............................................................................. ๒๕๑ ๒๕๓ ขันธ ๕ เปน ของหนกั ............................................................ ๒๕๗ ขนั ธ ๕ เปน ทุกข ................................................................... ๒๕๙ ความหมายของขันธ ............................................................. ๒๖๐ อุปาทาน ๔ ........................................................................... ๒๖๖ ความยดึ มน่ั ดวยตณั หาและทิฏฐิ ........................................... ๒๖๘ รปู ขันธเ ปนของหนัก ............................................................. ๒๗๒ เวทนาขันธเปน ของหนัก ....................................................... ๒๗๕ สญั ญาขนั ธเปน ของหนัก ....................................................... ๒๘๐ สังขารขนั ธเปนของหนัก ....................................................... ๒๘๒ วิญญาณขันธ ........................................................................ ๒๙๐ การถอื ของหนักคือตัณหา ..................................................... ๒๙๖ การวางของหนกั คอื การกําจัดตัณหา .................................... อาสีวิโสปมสูตร ............................................................ ๓๐๑ ๓๐๓ งูพิษ ๔ ตัว = ธาตุ ๔ ....................................................... ๓๐๗ การกําหนดรูธาตุ ๔ ......................................................... ๓๑๒ นักฆา ๕ คน = ขันธ ๕ .................................................... ๓๑๓ ๓๑๓  รูปขันธ ...................................................................  เวทนาขันธ ............................................................. [ ๒๙ ]

àËÁǵÊٵà  สัญญาขันธ ............................................................. ๓๑๕  สังขารขันธ .............................................................. ๓๑๗  วิญญาณขันธ .......................................................... ๓๑๘ สายลับ = นันทีราคะในกามคุณ ๕ ................................... ๓๒๐  กรรมอารมณ .......................................................... ๓๒๑  กรรมนิมิต ............................................................... ๓๒๒  คตินิมิต ................................................................... ๓๒๒ หมูบานราง = อายตนะภายใน ๖ .................................... ๓๒๔ โจร ๖ คน = อายตนะภายนอก ๖ ................................... ๓๒๗ วิธีกําหนดรูอายตนะ ........................................................ ๓๒๘ หวงน้ําใหญ = โอฆะ ๔ .................................................... ๓๒๙  กาโมฆะ .................................................................. ๓๒๙  ภโวฆะ .................................................................... ๓๓๐  ทิฏโฐฆะ ................................................................. ๓๓๑  อวิชโชฆะ ................................................................ ๓๓๖ การนอมใจ ๖ ประการ .................................................... ๓๓๘ ฝงน้ี = กองรูปนาม, ฝงโนน = พระนิพพาน ..................... ๓๔๒ การใชมือเทาตางพาย = วีริยารัมภะ ................................ ๓๔๓ ผูขามฝง = พระอรหันต ................................................... ๓๔๓ แพ = อริยมรรคมีองค ๘ ................................................. ๓๔๓  อริยมรรคหมวดศีล ๓ .............................................. ๓๔๔ ๓๔๔ สัมมาวาจา .............................................................. [ ๓๐ ]

àËÁǵÊٵà สัมมากัมมันตะ ........................................................ ๓๔๕ สัมมาอาชีวะ ........................................................... ๓๔๖  อริยมรรคหมวดสมาธิ ๓ .......................................... ๓๔๗ สัมมาวายามะ ......................................................... ๓๔๗ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ .............................................. ๓๔๘  อริยมรรคหมวดปญญา ๒ ........................................ ๓๔๙ สัมมาทิฏฐิ .............................................................. ๓๔๙ สัมมาสังกัปปะ ........................................................ ๓๕๐ วิมุตตายตนสูตร ........................................................... ๓๕๓ ๓๗๕ เชิงอรรถ : เหมวตสูตร ..................................................... ๔๓๗ เชิงอรรถ : ภารสูตร ......................................................... ๔๔๓ เชิงอรรถ : อาสีวิโสปมสูตร .............................................. ๔๕๘ เชิงอรรถ : วิมุตตายตนสูตร ............................................. ๔๖๐ ดัชนีคนคํา ....................................................................... ๔๖๗ ประวัติและผลงานพระคันธสาราภิวงศ .............................. ๔๗๒ รายนามผูอุปถัมภการแปลตนฉบับและผูรวมจัดพิมพ ....... [ ๓๑ ]



àËÁǵÊٵà นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ฺธสสฺ ๑



àËÁǵÊٵà บทนาํ พระสูตรน้ีเปนคําสอนสั้นๆ คําสอนหนึ่งของพระบรมศาสดา จึงทําใหคนสวนใหญมองขามไปอยางนาเสียดาย ที่จริงแลวพระสูตรนี้ เปน คาํ สอนทสี่ องของพระพทุ ธเจา เพราะพระองคไ ดท รงแสดงไวถ ดั จาก ธัมมจักกัปปวัตนสูตรอันเปนปฐมเทศนา ถัดจากพระสูตรน้ีจึงเปน อนัตตลักขณสูตรอันเปนท่ีรูจักกันเปนอยางดี พระพุทธองคทรงแสดง เหมวตสตู รนีใ้ นคนื วันเดียวกันกบั ธมั มจกั กัปปวตั นสตู ร พระสูตรนี้เหมาะสําหรับทุกคน เพราะเปนคําสนทนาระหวาง เทพเหมวตะกับเทพสาตาคิระ ซ่ึงกลาวถึงพระคุณที่นาสรรเสริญของ พระพุทธเจา และยังกอปรดวยวิถีแหงความประพฤติดีสําหรับผูปฏิบัติ ตามพทุ ธธรรม ทจ่ี รงิ แลว พระพทุ ธคณุ ทกี่ ลา วถงึ ในลกั ษณะของคาํ ถาม และคําตอบในเร่ืองนี้เปนส่ิงท่ีนาประทับใจยิ่งนัก ทําใหสตรีที่ไดยิน คําสนทนาระหวางเทพทั้งสองนั้นรูสึกซาบซ้ึงในพระพุทธคุณจนกระท่ัง ไดบ รรลธุ รรมเปน พระโสดาบนั แมจ ะยงั ไมท ราบวา พระพทุ ธเจา ทรงอบุ ตั ิ ข้นึ ก็ตาม บดั น้ี หากทา นผฟู ง ธรรมบรรยายนสี้ ามารถบรรลคุ ณุ ธรรมวเิ ศษ เฉกเชนสตรีผูน้ัน ก็จะเปนการดีอยางมาก เพราะเธอเพียงไดยินการ สนทนาสน้ั ๆ กบ็ รรลธุ รรมได สว นผฟู ง ธรรมบรรยายในครง้ั นต้ี อ งใชเ วลา ๓

àËÁǵÊٵà ฟง นานวนั ละ ๒ ชว่ั โมงเปน อยา งตาํ่ ราว ๓-๔ วนั ทาํ ใหเ รยี นรรู ายละเอยี ด จากคาํ สอนนม้ี ากกวาสงิ่ ที่สตรีผูท่ีไดย ินเพยี งคําสนทนาสั้นๆ ดงั น้นั อาจ เปนไปไดท่ีผูฟงจะไดบรรลุธรรมเหมือนสตรีผูน้ัน หรืออยางนอยก็เปน บารมเี พื่อใหบ รรลุเปน พระโสดาบันตอไป ๔

àËÁǵÊٵà วันแสดงพระสูตรนี้ พระพุทธองคไดประทานธรรมรสอันชุมช่ืนแกมนุษย เทวดา และพรหมเปนเวลาตลอด ๔๕ ปหลังจากการแสดงปฐมเทศนาจนถึง เวลากอนจะเสด็จดับขันธปรินิพพาน นับแตวันน้ันจนถึงวันน้ีเปนเวลา ถึง ๒๕๐๖ ป หากรวมเวลา ๔๕ ปแหง การตรสั รูเ ขาดวยแลว กจ็ ะเปน เวลา ๒๕๕๑ ป ดังน้ัน พระพทุ ธองคจึงทรงแสดงธรรมจกั รต้ังแต ๒๕๕๑ ปท่ีผานมา และทรงแสดงเหมวตสูตรนี้ตั้งแต ๒๕๕๑ ปที่ผานมาเชน เดยี วกนั เพราะเปน พระสตู รทที่ รงแสดงในคนื เดยี วกบั ธรรมจกั ร จงึ ถอื วา พระสูตรนีเ้ ปน เทศนายคุ แรกของพระพทุ ธองค พระพทุ ธองคไ ดบ รรลธุ รรมเปน พระสพั พญั ใู นวนั เพญ็ เดอื น ๖ (ราวเดือนพฤษภาคม) ตง้ั แต ๒๕๕๑ ปท ี่ผานมา หลังจากน้ันไดประทับ อยู ณ โพธบิ ัลลังกและสถานทอ่ี ่ืนรวม ๗ แหงๆ ละ ๗ วนั จนครบ ๔๙ วนั ตอจากนั้นพระองคไดเสด็จไปยังปาอิสิปตนมฤคทายวันใกลเมืองพาราณสี เพ่ือแสดงปฐมเทศนาแกปญจวัคคีย วันของการแสดงปฐมเทศนาน้ีคือ วันเพญ็ เดอื น ๘ ผานมา ๒๕๕๑ ป ในเพลาเยน็ ขณะที่พระอาทติ ยส ีแดง กาํ ลงั จะลบั ขอบฟา ทางทศิ ตะวนั ตกและพระจนั ทรเ พญ็ สเี หลอื งกาํ ลงั จะ ข้ึนทางทิศตะวันออก จึงเปนเวลาที่พระพุทธองคเริ่มแสดงปฐมเทศนา ดว ยพระดาํ รสั เปน ตน วา “ภกิ ษทุ ัง้ หลาย บรรพชิตไมค วรเสพสวนท่สี ุด ๒ อยางเหลา น”ี้ ๑ ๕

àËÁǵÊٵà ผูท ไ่ี ดบ รรลุธรรมดวยปฐมเทศนา ในขณะนน้ั เหลา เทวดาและพรหมจากหมน่ื จกั รวาลมาชมุ นมุ ฟง ปฐมเทศนาน้ัน ในบรรดาปญจวัคคียหารูป รูปที่อาวุโสที่สุดคือทาน โกณฑญั ญะไดบรรลธุ รรมเปนโสดาบันในขณะฟงธรรม สว นพรหม ๑๘ โกฏิและเทวดานับไมถวนไดบรรลุธรรมเชนกัน ดังท่ีกลาวไวในคัมภีร มลิ ินทปญหาวา “พรหม ๑๘ โกฏแิ ละเทวดานับไมถว นไดบ รรลธุ รรมแลว ”๒ ในบรรดาเทวดาที่มาฟงธรรมนั้น มีเทพตนหน่ึงช่ือสาตาคิระ ซึ่งต้ังชื่อตามภูเขาสาตะอันเปนสถานที่พํานัก เทพตนน้ีรูสึกซาบซ้ึงปติ ยินดีอยางย่ิงเมื่อไดฟงธัมมจักกัปปวัตนสูตร แตยังไมแนใจวาสหายชื่อ เหมวตะมาฟงธรรมหรือไม เมื่อสํารวจดูจนท่ัวแลวก็รูวาสหายของตน มิไดมา จึงกระวนกระวายใจอยากใหสหายมาฟงธรรม เน่ืองจากคิดวา หลังจากปจฉิมเทศนาของพระพุทธเจาองคกอนพระนามวากัสสปะ เวลาไดผานมาชานาน การไดฟงธรรมเชนนี้ถือเปนครั้งแรกที่จะไดฟง คาํ สอนทค่ี ลา ยคลงึ กนั เทพสาตาคริ ะจงึ ปรารถนาใหส หายของตนไดเ ขา รว มฟง เทศนน ดี้ ว ย แตส งสยั วา เหตใุ ดเทพเหมวตะจงึ ไมม าฟง ปฐมเทศนา ทาํ ใหท า นไมอาจไดบ รรลธุ รรมเพราะจิตซัดสายน่ันเอง ๖

àËÁǵÊٵà จิตท่สี งบเปน สิง่ สาํ คญั บุคคลท่ีจะเขาถึงธรรมไดในขณะท่ีฟงนั้นตองมีจิตที่เปนสมาธิ เพราะเขาอาจเขาถึงสมาธิไดดวยจิตแนวแนในการฟงธรรม และสมาธิ เทาน้ันท่ีจะชวยใหเกิดความรูแจงเห็นจริง หากจิตซัดสายขณะฟงธรรม ไปยังเรื่องภายในครอบครวั เศรษฐกจิ รวมทั้งเรอ่ื งทางโลกอืน่ ๆ จิตกไ็ ม อาจเขา ถงึ สมาธไิ ด ยง่ิ ถา หากคดิ ถงึ เรอื่ งทเ่ี ดอื ดรอ นดว ยแลว สถานการณ ก็จะยิ่งเลวรา ยลงไปอีก ถา ความยนิ ดพี อใจกามคณุ ความคดิ ปองรา ย ความซดั สา ย หรอื ความเดือดรอนราํ คาญใจยงั มอี ยใู นจติ ธรรมรสก็จะหางออกไปอกี เมือ่ ไมม สี มาธิ ความรแู จง เหน็ จรงิ คอื วปิ ส สนาญาณกไ็ มอ าจเกดิ ขน้ึ แตอ ยา งใด และถาเขาไมอาจรูแจงเหน็ จริง เขาจะบรรลธุ รรมคอื มรรคผลไดอ ยางไร ดังนั้น จิตที่เปนสมาธิขณะฟงธรรมจึงเปนปจจัยหนึ่งท่ีสําคัญมาก วิธี ปฏบิ ัตติ นในขณะฟง ธรรมนั้นมกี ลาวไวใ นกัสสปสงั ยตุ ต ดงั นี้ ๗

àËÁǵÊٵà วธิ ที ี่ถกู ตองในการฟง ธรรม “กสั สปะ เพราะเหตนุ น้ั แหละ เธอพงึ สาํ เหนยี กอยา งนว้ี า เราจกั ฟงธรรมอยางใดอยางหน่ึงซ่ึงประกอบดวยกุศล จักใสใจกระทําธรรม ท้ังหมดน้ันใหเปนประโยชน จักประมวลจิตมาท้ังหมด เงี่ยโสตสดับ ธรรม”๓ ในการฟงธรรมน้ัน ผูฟงตองฟงดวยเจตนาท่ีมุงถึงประโยชนที่ จะไดร บั อธบิ ายวา ในการทาํ การคา นน้ั การเจรจาตอ รองทด่ี แี ละยตุ ธิ รรม ตอ งยึดหลกั การดว ยความระมดั ระวัง เชน เดยี วกับการเกบ็ เก่ียวผลผลติ ทางการเกษตรก็ตอ งใชความระมัดระวงั เพ่อื ไมใหขา วโพดแมเพียงเมลด็ เดียวหรือถั่วหนึ่งฝกถูกทิ้งเหลือไว ไมตองกลาวถึงเร่ืองการระมัดระวัง อยางสูงสุดสําหรับทองคําและเครื่องเพชรนิลจินดา ในทํานองเดียวกัน ผูฟงธรรมตองตั้งใจฟงอยางจดจอเพ่ือไมใหคําพูดเพียงคําเดียวของ ผบู รรยายตอ งขาดหายไป และเขาตอ งพยายามทาํ ความเขา ใจความหมาย ของคําแตละคําที่ไดบรรยายแลวใหลึกซึ้งอีกดวย ตามหลักคําสอน แลว ผฟู ง ตอ งฟง อยา งตง้ั ใจดว ยจติ ทแ่ี นว แนจ รงิ ๆ ไมซ ดั สา ยฟงุ ซา นนกึ คดิ ถงึ เรื่องราวทางโลกอื่นๆ ๘

àËÁǵÊٵà ที่กลาวมานี้เปนวิถีทางที่เหมาะสมสําหรับการฟงธรรมเทศนา หากบคุ คลใดฟง ธรรมตามวธิ นี ้ี จติ ของเขาจะสงบและซมึ ซบั ในธรรมนนั้ ๆ เขาจะปลอดจากส่ิงท่ีเขามารบกวนจิตคือนิวรณ (วินีวรณจิตฺตํ)๔ จนใน ทส่ี ดุ ก็จะเขา ถงึ ความบริสุทธิ์แหง จติ ของตน จิตที่สงบปราศจากนิวรณนี้ เปนปจจัยสําคัญที่ทําใหบรรลุธรรมในขณะสดับธรรมเทศนาวาดวย อรยิ สจั ๔ แมการบรรลุความหลุดพนจากสังสารวัฏของ ทานโกณฑัญญะ เทวดา และพรหมท้ังหลายหลังจาก ไดฟงธรรมจักรในวันน้ันก็เพราะจิตที่เปนสมาธิต้ังมั่น น่นั เอง ในกรณนี ้ี เทพสาตาคริ ะอาจจะไมไ ดฟงคําสอน บางคาํ ในขณะทกี่ าํ ลงั คดิ ถงึ สหายของตนกไ็ ด หรอื แมจ ะ ฟงคําสอนทุกคําก็อาจมิไดใสใจใครครวญความหมาย ของพระธรรมเทศนาอยา งถอ งแทอยา งไรกต็ ามคาดวา เทพสาตาคิระคงจะเขาใจพระธรรมเทศนาพอสมควร แตม ไิ ดบ รรลธุ รรมเพราะคดิ เปน หว งสหายวา เหตใุ ดเขา จงึ ไมมา เขาเพลิดเพลินหลงระเริงอยูในกามสุข เพราะ ถูกกามคุณทําใหลุมหลงอยูหรือไร ดวยเหตุน้ี เทพ สาตาคริ ะจงึ ไมอ าจบรรลคุ ุณธรรมวเิ ศษได ๙

àËÁǵÊٵà กามคณุ ทําใหลุม หลง เม่ือกลาวถึงการครุนคิดถึงสหายของเทพสาตาคิระ ไดมีการ กลา วอา งถงึ เทพเหมวตะวา ถกู กามคณุ ลวงใหล มุ หลง (วจฺ โิ ต)๕ กลา วอกี อยา งหนง่ึ คอื ถกู มอมเมาดว ยความสขุ ทางโลก ความสขุ ทางโลกนน้ั ทาํ ให ลุมหลงได แมวามันไมมีคุณคาภายในใดๆ ก็ตาม บางคนไมสามารถ เขา รว มฟง ธรรมครง้ั นเ้ี พราะพวกเขาถกู มอมเมาดว ยความสขุ ทางโลก ไม ตองกลาวถึงการปฏบิ ตั ิธรรมสําหรับบุคคลพวกนี้ พวกเขาคิดวา เราอาจ จะปฏิบตั ใิ นภายหลังก็ได การทํามาหาเล้ียงชพี การมุงหนาทํางาน และ ความสนุกสนานร่ืนเริงในชีวิตเปนเรื่องเรงดวนมากกวา อันที่จริงสิ่งที่ กลา วอา งน้นั เปนการหมกมุนอยูก บั ความสุขทางโลกตางหาก ในกรณตี รงกนั ขา ม สงิ่ ทเ่ี รง ดว นและสาํ คญั จรงิ ๆ กค็ อื การปฏบิ ตั ิ ธรรม การปฏิบัติธรรมจะมีไดเฉพาะภายใตรมเงาแหงคําสอนของ พระพทุ ธเจา เทานัน้ สวนความสุขทางโลกน้นั อาจเสาะแสวงหาท่ีใดหรอื เวลาใดกไ็ ด ฉะนนั้ ขอแนะนาํ วา ควรใหค วามสนใจตอ การปฏบิ ตั ธิ รรมให มากขึน้ หลังจากมกี ารงานอาชพี ทเ่ี พยี งพอแลว บคุ คลอาจบรรลถุ งึ ความสาํ เรจ็ ของจติ ขน้ั ใดขน้ั หนง่ึ คอื มรรคผล ดว ยการปฏิบตั ธิ รรมอันชว ยใหพ นไปจากอบายภูมิท้ัง ๔ ได แตถ ึงแมว า เขายงั ไมอ าจบรรลถุ งึ มรรคผลในชาตนิ ี้ กน็ บั วา ไดศ กึ ษาธรรมของสตั บรุ ษุ ๑๐

àËÁǵÊٵà แลว สามารถสง่ั สมบญุ กศุ ลตอ ไป เขาอาจไดไ ปเกดิ เปน มนษุ ยห รอื เทวดา ดวยผลบุญนั้น และไดรับประโยชนสุขเจริญรุงเรืองท้ังทางโลกและทาง ธรรมตอ ไป อยา งไรกต็ าม หากบคุ คลใดใชเ วลาหมดไปกบั ธรุ ะตา งๆ ของชวี ติ ทางโลกแลว เขาก็จะไรส่ิงเก้ือหนุนเพื่อชีวิตที่ดีสําหรับภพหนา ดังน้ัน การคิดวาความผาสกุ ทางโลกนั้นสาํ คญั และเรง ดว นมากกวาแมความสขุ เหลาน้ันจะไมใชความจริง ก็เนื่องจากความสุขทางโลกนั้นเปนเพียง ภาพลวงตาทชี่ วนใหล มุ หลงนน่ั เอง เทพสาตาคริ ะเขา ใจอยา งนแี้ ลว มวั แต คิดวา เหตุใดสหายจึงเพลิดเพลินอยกู บั กามสุขมาฟงธรรมไมไ ด ทําใหจ ติ ของทานซัดสายจนกระท่ังไมอ าจบรรลคุ ุณธรรมวิเศษได ๑๑

àËÁǵÊٵà ชวนสหายมาฟงธรรม หลังจากไดฟงปฐมเทศนาแลว เทพสาตาคิระไดออกจากที่ ประชุมเพื่อไปเชิญสหายของตน เขาเปนเทพฝายทหารระดับหัวหนาท่ี เรยี กวา ยกั ษเ สนาบดี ดงั นนั้ เมอ่ื เขาเดนิ ทางออกไปจงึ มผี หู อ มลอ มทเี่ ปน เทพฝา ยทหารหา รอ ยพรอ มดว ยราชรถทเ่ี ทยี มดว ยชา ง มา และพญาครฑุ ในเวลาเดียวกัน เทพเหมวตะก็กําลังเดินทางเพ่ือไปหาสหายสาตาคิระ เชนกัน เพ่ือเชิญใหไปงานดอกไมบานท่ีบานสะพรั่งท่ัวท้ังภูเขาหิมาลัย เทพเหมวตะเองก็เดินทางพรอมดวยทหารและราชรถเต็มอัตรากําลัง ทั้งสองเหาะไปทางอากาศ เทพเหมวตะมุงไปทางใตของภูเขาหิมาลัย สวนเทพสาตาคิระมงุ ไปทางเหนอื แลว ท้ังสองไดพบกนั บนทอ งฟา เหนอื เมืองราชคฤห ในคัมภีรอรรถกถากลาววา ภูเขาสาตะซึ่งเปนที่พํานักของเทพ สาตาคิระอยูทางทิศใตของเมืองราชคฤห และอยูภายในขอบเขตของ มัชฌิมประเทศ๖ แตทานมิไดระบุแนชัดวาเปนภูเขาลูกไหน จึงมีขอมูล เก่ียวกับภูเขาสาตะเพียงเทานี้ เม่ือทั้งสองไดพบกันแลว เทพเหมวตะ กลาววา “สหายสาตาคิระ ภูเขาหิมาลัยตอนนี้กําลังเต็มไปดวยดอกไม บานสะพรั่งอยางไมเคยมีมากอน ฉันจึงตองมาเชิญทานไปเฉลิมฉลอง ในโอกาสน้ี” ๑๒

àËÁǵÊٵà เทพสาตาคริ ะจึงถามสหายวา “เหตใุ ดภเู ขาหมิ าลยั จึงมีดอกไม บานผิดปกติ ทานทราบหรือไม” เทพเหมวตะตอบวา ตนไมท ราบเหตุผล เหมือนกัน เทพสาตาคิระจึงตอบวา “ไมใ ชเ ฉพาะภูเขาหมิ าลยั เทา นนั้ ท่ี มดี อกไมบานสะพร่งั ผิดปรกติ ท่อี ่นื กม็ ดี อกไมบ านเต็มไปหมด เหตุผลก็ คือพระสัมมาสัมพุทธเจาไดตรัสรูอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณเปนเวลาสอง เดือนแลวน่ันเอง วันน้ีพระองคทรงแสดงปฐมเทศนาเรื่องธรรมจักร ดอกไมจ งึ บานสะพรง่ั เพอ่ื เปน การบชู าปฐมเทศนาของพระองค ฉนั ระลกึ ถงึ ทา นมากในขณะทฟี่ ง พระธรรมนนั้ การทฉี่ นั มาทน่ี ก่ี เ็ พอื่ จะมาเชญิ ทา น ไปฟงธรรมดวยกนั ” ๑๓

àËÁǵÊٵà สตรีผไู ดย ินคําสนทนาของเทพท้ังสอง ขณะท่ีเทพสองตนกําลังสนทนากันอยูนั้น ธิดาเศรษฐีชื่อกาฬ กําลังช่ืนชมกับสายลมออนๆ หลังจากที่เธอไดเปดหนาตางหองไว อณุ หภมู ขิ องเดอื นกรกฎาคมในเมอื งราชคฤหน น้ั รอ นพอสมควร ตอนนน้ั นางกาฬกําลังต้ังครรภอยูและรูสึกรอน จึงเปดหนาตางใหสายลมออน ไดสัมผัสรางกาย ท่ีจริงแลวเธอเปนชาวเมืองราชคฤห ไดแตงงานกับ กุลบุตรชาวเมืองกรุ รฆระในแควนอวนั ตี จึงยายไปอยเู มืองกรุ รฆระตาม สามี พอตั้งครรภใกลคลอดไดกลับมาคลอดท่ีบานบิดามารดาตาม ธรรมเนยี มชาวอินเดียในสมยั น้ัน เมื่อเธอไดยินเทพสองตนสนทนาอยูเบ้ืองบน จึงต้ังใจฟงการ สนทนานนั้ อยา งใจจดใจจอ เธอเขา ใจไดว า คาํ สนทนานน้ั ไมใ ชข องมนษุ ย ธรรมดาแน ๆ คงเปน เสียงสนทนาของเทวดา ในตอนนน้ั เธอคงจะมอี ายุ ราว ๑๖ หรือ ๑๗ ป เพราะตามธรรมเนียมของชาวอนิ เดียสมยั กอ นผู หญิงมักแตงงานเร็วและตั้งครรภในชวงน้ัน เด็กในครรภน้ันมิใชใครอื่น แตเปนศิษยในอนาคตของพระพุทธเจา คอื ทานโสณกุฏกิ ณั ณะ ผไู ดรบั ฉายาวา เปนผูเลศิ ในการสวดมนตทํานองสรภัญญะ๗ ๑๔

àËÁǵÊٵà นางกาฬน น้ั ไดบ รรลธุ รรมเปน พระโสดาบนั ในขณะฟง คาํ สนทนา ระหวางเทพท้ังสองนั้น ในขณะน้ันนางไดระลึกถึงพระพุทธคุณอัน นาอัศจรรยของพระพุทธเจาแลวเกิดปติโสมนัส ไดกําหนดรูปติโสมนัส ดังกลาวแลวหย่ังเห็นความเกิดดับของปติโสมนัสนั้น ตอมาพัฒนา วิปสสนาญาณข้ันตางๆ จนกระท่ังเกิดมรรคญาณและผลญาณ บรรลุ ธรรมเปน พระโสดาบนั ในทสี่ ดุ เธอจดั วา เปน พระโสดาบนั สตรคี นแรกใน พระพทุ ธศาสนา การทเี่ ธอไดย นิ เสยี งสนทนาของเทพทง้ั สองนนั้ กเ็ พราะ วาเธอไดบําเพ็ญบารมีที่จะไดบรรลุคุณวิเศษมาแลวในชาติกอนน่ันเอง การบรรลุคณุ วเิ ศษของนางกาฬน ้เี ปน เร่ืองทน่ี าอัศจรรยจ ริงๆ๘ ตอมาภายหลังพระผูมีพระภาคทรงต้ังนางไวในตําแหนง เอตทคั คะวา “อบุ าสกิ ากาฬผ มู าจากเมอื งกรุ รฆระ เปน ผเู ลศิ กวา อบุ าสกิ า ผเู ปน สาวิกาของเรา ผเู ลือ่ มใสดวยการฟงตอจากผูอนื่ ”๙ ๑๕