["200 INDONA ROPUI sakhua an duh ang ang pawm phal an ni a. He thup\u00eak awm hm\u00e2 chuan, an khua leh tuite pawhin hetiang zal\u00eanna hi an nei ve a, chuv\u00e2ngin rin d\u00e2n dik an z\u00e2wm ve a ni. Hei hi a t\u00e2wk hle lo maw? He thup\u00eak an pawm chuan boralna leh chungpikna eng zat nge an pumpelh theih d\u00e2wn? Hnialna chuan eng ang buaina leh hlauhawmnaah nge a hruai luh ang? Nakin lamah hun remch\u00e2ng z\u00e2wk a la awm thei asin. Inremna thu i zawng ang. Romin inremna thu a tawktarh hi i pawm mai ang khai, German ram hliam hi i tuam teh ang. Hetianga ngaihtuah hian siam\\\\hatute t\u00e2n kawng pakhat zawh a sam hle a, mahse an kawng zawh chuan an thiltum ber t\u00e2n chhiatna a thlen d\u00e2wn si a ni. \u201cMahsela thup\u00eakin a khawih pawi thui t\u00fbrzia an hmu tlang thei hlauh va, hlau lovin \\\\an an khawh ve ta a. Thup\u00eak tum tak chu engnge ni? Rom chuan, tumah mahni duhz\u00e2wng angin in awm thei lo vang, a hranpaa ngaihtuah theihna in nei thei bawk hek lo vang ti thei t\u00fbra thuneihna neih an tum a ni. A nih leh thup\u00eak chuan anmahni lalho leh an khua leh tuite t\u00e2n sakhaw zal\u00eanna a phal a ni l\u00e2wm ni? Phal e. Mahse zal\u00eanna leh thuneihna an neih ve reng ni lova, chin t\u00e2wk neia an phalsak ve chauh a ni. Hemi thup\u00eakin a phal b\u00e2k chu engmah tih theih a ni lo va, mahni ngaihtuah theihnate a hman theih loh va, Rom chu thil tisual thei lo ror\u00ealtu a ni a, \u00e2wih mai t\u00fbr a ni. An thu rawt chu lo pawm ta se, Saxony-ah chauh sakhaw zal\u00eanna a awm thei ang a, pawn lam Kristian ram dangah chuan rin d\u00e2n dik pawm leh mahni chhia leh \\\\ha hriatna hmanga awm chu d\u00e2n bawhchhiatna a ni a, lung in tan emaw meia h\u00e2l hluma hrem t\u00fbr emaw an ni mai. Sakhaw biak zal\u00eanna khuahkhirh chu an rem ti thei d\u00e2wn em? Rin d\u00e2n dik a thara pawm kh\u00e2r a ni ta tiin an puang thei ang em? Hmun tam taka Rom kohhran tamna hmuna awmte chuan rin d\u00e2n dik kalsana zawm ve mai t\u00fbr tih chu an rem ti thei ang em? Rom kohhran tamna hmuna he thurawt z\u00e2wm duh lote thisen chhuah zawng zawng thuah kohhran siam\\\\hatute hian mawh an phur lo an ti thei ang em? Hetianga an tih chuan, a hun pawimawh lai taka Chanchin |ha leh Kristian ram zal\u00eanna phatsan an ni ang.\u201d - Wylie, b. 9, ch. 15. \u201cMahsela an ram te, an lal lukhum te leh thil engkim, an nunna thleng pawha chan an","LALHO HNIALNA 201 huam ta z\u00e2wk a.\u201d D\u2019Aubign\u00e9, b. 13, ch. 5. \u201cHe thu rawt hi i hnial ang u. Mihring chhia leh \\\\ha hriatna chungch\u00e2ngah a tam z\u00e2wkin thuneihna an neih theihna thu a awm lo,\u201d an ti ta a. Lalho chuan, \u201cKan rama muanna leh inremna awm hi kum 1526 Thup\u00eak av\u00e2ng a ni; \\\\hiat leh a nih chuan German ram hi buainain a khat ang. Council lian z\u00e2wk awm hm\u00e2 chu Diet Ror\u00ealna hian sakhaw zal\u00eanna hum loh chu engmah tih theih a nei lo,\u201d an ti a. -Ibid., bk.13, ch. 5. Chhia leh \\\\ha hriatna lam thua zal\u00eanna hi sork\u00e2rin a hum t\u00fbr a ni a, sakhaw lam thuah chuan hei hi a thuneih theihna chin a ni. Khawv\u00eal sork\u00e2rin sakhaw biak d\u00e2n r\u00eal luihsak a tum chuan, Chanchin |ha puan darh duh Kristianten thi leh thau pawlha an lo \\\\ana kha, engmah lova siam an tum a ni. Pope hote chuan \u201cluhlulna\u201d te hi tihchimih an tum tlat a. Kohhran Siam\\\\hatna \\\\anpuitute z\u00eengah inngeih lohna siam an han tum phawt a; a langa la \\\\an ve lote kha an tih\\\\haih a. Khawpui aiawhtute chu Ror\u00ealna Diet-ah an ko kh\u00e2wm a, thu rawt an pawm d\u00e2wn leh d\u00e2wn loh titlu ngh\u00e2l t\u00fbrin an nawr a. Hun tihsei deuh an dilna chu an phalsak lo va; vote an han l\u00e2k meuh chuan an z\u00eenga a chanve d\u00e2wn laiin Kohhran Siam\\\\hatna kha an thlang ta a. Sakhaw zal\u00eanna tihboral hnialtute chuan sawichhiatna, thiam loh chant\u00eerna leh tihduhdahna chauh an hmab\u00e2k a ni tih an hre \u00eam \u00eam a. Pakhat chuan, \u201cPathian thu kan phat chuan kan him ang a, kan phat loh chuan h\u00e2l hlum kan ni mai,\\\" a ti a. -Ibid., b. 13, ch. 5. Ror\u00ealna Diet-a lalber aiawh King Ferdinand chuan thup\u00eak hman a nih chuan in\\\\hen darhna nasa tak a awm d\u00e2wn tih a hria a. Chuv\u00e2ngin lalho chu thl\u00eam t\u00fbr an ni tiin a ngaihtuah a. Tihluihna hman a nih chuan lalho kha an chan leh zual d\u00e2wn tih a hria a. |awngkam thiama thl\u00eamna lam a hmang ta a ni, \u201cThup\u00eak hi pawm mai ula, lalber pawh in chungah a l\u00e2wm \u00eam \u00eam ang,\u201d a ti a. Mahse lalho chuan lei lalberte aia chungnung z\u00e2wk thu pawm an duh z\u00e2wk a. \u201cLalberin inremna leh Pathian chawimawina t\u00fbra thil a tih r\u00eang r\u00eang chu kan \u00e2wih z\u00eal ang,\u201d an lo ti a. Lalber aiawh King Ferdinand kh\u00e2n, Ror\u00ealna member zawng zawngte hriatah Saxony lal leh a \\\\hiante hn\u00eanah, \u201cthu rawt chu lalber","202 INDONA ROPUI thup\u00eak ngheta siam a ni m\u00eak, chuv\u00e2ngin mi tam z\u00e2wk thu pawm mai loh chu in t\u00e2n kawng dang a awm ta lo,\u201d tiin a hrilh a, ror\u00ealna hmun chu a chhuahsan ta a. Kohhran Siam\\\\hatute t\u00e2n inngaihtuahna hman a awm lo va, chh\u00e2n hman pawh a ni hek lo. Ko k\u00eer leh t\u00fbrin palai an t\u00eer a, mahse ani chuan, \u201cThu chu tihtluk a ni zo ta, pawm mai ula a ni mai,\u201d a lo tihsan a. -Ibid., b. 13, ch 5. Lalber lama \\\\anghote kh\u00e2n, Kristian lalhovin mihring phuahchawp thurinte leh thup\u00eakte aiin Pathian Thu an dah chungnung ngei d\u00e2wnin an hria a. Hetiang thu pawm a nih chuan pope thuneihna a la chuai ngei d\u00e2wn tih pawh an hria. Mahsela an hnua mi s\u00e2ng tam takte angin, thil hmuh theih chauh an en a, lalber leh pope chan a la \\\\hain, siam\\\\hatuho chan a chhe hl\u00ea tiin anmahni an infak a. Siam\\\\hatuho hian mihring \\\\anpuina mai ring ni se, pope-ho rin ang ngeiin an awm ang. Tlemt\u00ea an nia, Romin ngeih lo teh mah se, chakna an nei a ni. Ror\u00ealna Diet thu rawt pawm lovin, Pathian thu an pawm a, lalber Charles-a en lovin, lalberte Lalber Isua Krista chu an en z\u00e2wk a. - Ibid., b. 13. ch. 6. Lalhovin an rilru th\u00fbk bera an ngaihtuah dik an tih Lal Ferdinand-an a pawm duh loh av\u00e2ngin, lalho chuan a awm loh pawisa lova, National Council-a thlen thuai an rem ti tl\u00e2ng ta a. An hnialna thu chu ngun takin an phuah a, Ror\u00ealna Diet-ah an theh l\u00fbt ta a. \u201cHeta awm zawngte hian, Pathian, min Siamtu,","LALHO HNIALNA 203 Vawnghimtu, Tlantu leh Chhandamtu, kan zaa ro min la r\u00ealsaktu t\u00fbr hm\u00e2ah leh mi zawng zawng leh thilsiam zawng zawng hm\u00e2ah kan hnialna kan hriatt\u00eer e. Keini, keimahni t\u00e2n leh kan mite zawng zawng aiawhin, thup\u00eak siam t\u00fbr chu, thup\u00eakin Pathian a kalhna apiangah, A thu thianghlim a kalhna apiangah, kan chhia leh \\\\ha hriatna zal\u00eanna kan neih a kalhna apiangah, thlarau chhandamna a kalhna apiangah kan rem tihpui lo va, engti kawng mahin kan z\u00e2wm d\u00e2wn hek lo. \u201cHe thup\u00eak hi kan pawm tehlul ang maw? Engkimtithei Pathianin Amah hriatna lamah mi a ko va, mahsela hemi hian Amah hriatna chu a d\u00e2wngsawng thei lo kan ti a ni. Pathian thu n\u00eana inrem chauh lo chu thurin dik a awm thei lo. ... Thurin dang r\u00eang r\u00eang zirt\u00eer chu Lalpan a khap tlat a ni. Pathian thu thianghlim thute chu, ch\u00e2ng dang chiang z\u00e2wk leh fiah z\u00e2wkten an hrilhfiah a. He Lehkhabu thianghlim hi Kristiante t\u00e2n thil engkimah a mamawh a, hriat thiam a awl a, thim tihkianna a ni bawk a. Pathian \\\\hatna az\u00e2rah A thu thianghlim, Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thara thu chuangte hi, a kalhz\u00e2wnga thu belhchhah awm lovin, hei chauh hi thianghlim taka puan darh kan tum a ni. He thu chauh hi thutak a ni; thurin zawng zawng leh nunna d\u00e2n zawng zawng at\u00e2n d\u00e2n nghet a ni, a hlawhchham ngai lo vang a, min bum ngai hek lo vang. He lungphum chunga dingte chu hremhmun thiltihtheihnain a ngam lo vang a, hemi dod\u00e2la mihring chapona leh intihveina awmte hi Pathian hm\u00e2ah an la tl\u00e2wm ang. \u201cHemi av\u00e2ng hian nghawngkawl min bah luiht\u00eer hi kan paih e. Mahsela lalber, thil dang zawng zawng aia Pathian hmangaihtu chuan, kan chunga Kristian rilru pu lal anga ro min r\u00ealsak kan beisei; tin, lalber hn\u00eanah leh nangni lalho hn\u00eanah, ngainatna leh thuawihna, kan tih t\u00fbr dik chin chu p\u00eak kan tiam e. \u201c -Ibid., b. 13, ch. 6. An thu hian Ror\u00ealnaa \\\\hu kh\u00e2wmhote chu a hneh hl\u00ea mai. A lehlam pawh, a tam z\u00e2wkte kh\u00e2n, hnialtute huaizia chu mak an ti a, an hlauthawng bawk a. Buaina a lo la awm ngei d\u00e2wnin a lang. Intihhranna, innghirnghona leh thisen chhuahna chu pumpelh theih a ni d\u00e2wn ta lo. Mahsela siam\\\\hatuho chuan, an \\\\anna a dikzia an","204 INDONA ROPUI hriat av\u00e2ng lehEngkimtitheia kut an chelh av\u00e2ngin huai tak leh nghet takin an ding a. \u201cHemi hnialnaa an thu theh chhuahah hian Protestant Kohhran thurin bulpui a chuang. Rin d\u00e2n thua mihring thiltih dik loh \\\\hin pahnih a kalh bawk a: pakhatna chu sakhaw thua pawn lam ror\u00ealtute lo inrawlh ve fona hi; pahnihna chu kohhranin thuneihna a pum-hmawm hi. H\u00eang thil dik lo aiah Protestant Kohhran chuan thil dang pahnih a t\u00e2r lang a: sakhaw thuah mahni duh ang leh \\\\ha tihz\u00e2wng zawm chu, sork\u00e2r ror\u00ealtute thuneihsak ph\u00e2k lohvah a dah a; Pathian Lehkhabu thu hi lei kohhran hmuh theih chungah a dah bawk a. A hmasa berin Pathian thilah sork\u00e2r thuneitute lo inrawlh ve a duh lo va, z\u00e2wlneite leh zirt\u00eerte tih angin, \u201cMihring thu awih aiin Pathian thu kan awih t\u00fbr a ni,\u201d a ti a. Charles V lallukhum aiin Isua Krista lallukhum a dah s\u00e2ng z\u00e2wk bawk a; a la kal thui leh deuh va, \u201cPathian \\\\awngka chhuak hi, mihringte zirt\u00eerna chungah a awm t\u00fbr a ni,\u201d a ti bawk a. - Ibid., b. l3, ch. 6. Hnialtute chuan, thu dik nia kan hriat puan darh theihna thuneihna kan nei t\u00fbr a ni a; Pathian thu chu kan rin a, kan \u00e2wih b\u00e2kah, mi dangte kan hrilh ve t\u00fbr a ni. Hemi thuah puithiamin emaw, sork\u00e2r thuneituin emaw tihbuai theihna thuneihna a neih kan rem ti lo, an ti bawk a. Spires khuaa an hnialna hi sakhaw thua hleih neihna dod\u00e2lna a ni a. Mahni \\\\ha tihz\u00e2wng ang anga Pathian biak theih n\u00e2n, mi tin t\u00e2na thuneihna ph\u00fbtna pawh a ni. An hnialna thu chu an puang ta a. Mi tam tak rilruah a inziak a, v\u00e2n lehkhabuah t\u00fbm\u00e2 thai chhiat theih lohvin a inziak bawk a. German rama Chanchin |ha puan darh duh Kristianten an Thurin bulpuiah an hmang a. Hmun tina miten, he hnialna av\u00e2ng hian, hun thar leh hun \\\\ha z\u00e2wk neih beiseina an nei a. Lal pakhat chuan Spires khuaa Protes- tant Kohhrante hn\u00eanah, \u201cPathian Engkimtithei, A thute hlau lo leh zal\u00ean taka puant\u00eer theitu che u kh\u00e2n, chatuan thlengin in Kristian rinnaah chuan din ngheht\u00eer che u rawh se,\u201d a ti a. -Ibid., b. 13, ch. 6. Kohhran Siam\\\\hatuten, Kohhran Siam\\\\hatna hlawhtling taka a awm hnuah, mite tihl\u00e2wm n\u00e2n, rinna lam thuahte lo dul ta deuh sela, Pathian chunga rinawm lo an ni ang a, anmahni chungah ngei pawh","LALHO HNIALNA 205 rinawm lo an ni ang a, an chhiatna an insiam chawpna a ni ang. H\u00eang siam\\\\hatute rinawm d\u00e2n hi an hnua mi zawng zawngte entawn tl\u00e2k a ni. Pathian leh A thute dod\u00e2lz\u00e2wnga Setana hnathawh d\u00e2n a la dang chuang lo va, hm\u00e2n lai ang bawkin tun laite pawhin Pathian thu nun d\u00e2n nghahchhan n\u00e2na neih hi Setana huatz\u00e2wng a la ni ta reng a. Tun lai hian kohhran siam\\\\hatute thurin leh an d\u00e2nte kan kal pensan nasa ta hl\u00ea a. Protestant thu bulpui lama hawi k\u00eer leh a hun ta, chu chu - Bible chauh hi rinna leh kaihhruaina d\u00e2n at\u00e2na hruaitua hmanna hi a ni. Setanan, tun thlengin sakhaw zal\u00eanna tihchhiat theih n\u00e2n a thil hman theih chu a la hmang reng a. Spires khuaa Hnialtuten Kristian sakhaw kalha an paih thl\u00e2k tawh kha, thuneihna ropuina hlauh tawh hmu k\u00eer leh t\u00fbrin Setanan a bei nasa. Chutih laia Pathian Thu chauh an rin anga tun laia kan rin ve chauhvin kohhran hi siam\\\\hatin a awm reng thei ang. Protestantho t\u00e2n a hlauhth\u00e2wnawmzia chhinchhiahna tam tak a lo lang; Pathianin A mite a hum \\\\hin tih chhinchhiahna pawh a lang bawk a. Hetih lai hian Melanchthon-a chuan a \\\\hianpa Simon Grynaeus chu Rhine lui lamah a nem thla ta hlawk hlawk mai a, ani lah chuan a ngaihna hre hek lo, mak a ti hl\u00ea mai a. Melanchthon-a chuan, \u201cPutar zawhawm tak mai, ka hriat ngai hauh loh, ka hm\u00e2ah a lo ding a, \u2018Lal Ferdinand-an Grynaeus man t\u00fbra a mi tirh an lo thleng \\\\\u00eap a ni,\u2019 tiin min hrilh a ni,\u201d a ti. Ahm\u00e2in pope hote z\u00eenga lehkha thiam Faber-an a sermonah Grynaeus-a a sawi hming chhe viau mai a. A thusawi b\u00e2n chuan thu dik lo tih hriat reng a sawi av\u00e2ngin a han kamkhat hlek a. Faber-a chu a thinur hl\u00ea mai a, mahse a thinur a thup thei hr\u00e2m a. Lal hn\u00eanah a kal nghal a, Grynaeus manna thu a va la lek hi a lo ni a. Melanchthon-a chuan a \\\\hianpa hum t\u00fbrin Pathianin v\u00e2ntirhkoh a han t\u00eer a nih a ringhlel lo. Rhine lui kamah che lo chang lovin a ding a, a \\\\hianpain r\u00e2l leh lam a kai hm\u00e2 chu a thl\u00eer a. Ral lehiam a thlen chuan, \u201cMi felte thisen l\u00e2k ch\u00e2ka tuihalho k\u00e2 a\\\\angin a him ta \\\\\u00e2wk e,\u201d a ti a. A ina a va haw chuan, Grynaeus zawngtuho chuan a in chu an lo th\u00e2i let rem rum mai tih an lo hrilh a. - Ibid., b. 13, ch. 6.","206 INDONA ROPUI Kohhran Siam\\\\hatna chu a hm\u00e2 aiin a l\u00e2r ta z\u00e2wk a. Lal Ferdinand kh\u00e2n Chanchin |ha puan darh duh lalho thu a ngaithla duh lo vei a, t\u00fbnah chuan lalber leh sork\u00e2r mi lian leh kohhran mi lian zawng zawng hm\u00e2ah thu sawina hun an nei leh d\u00e2wn ta. Ram chh\u00fbngah buaina a awm ta f\u00ea a, chumi tihreh n\u00e2n, lalber Charles V chuan Augsburg khuaah Ror\u00ealna Diet a ko va, chu inkh\u00e2wmna chu amah ngeiin a ho vang. Hei hi Spires khuaa an hnialna chin kum khat hnuah a ni. Protestant hruaitute pawh an ko vek a. Kohhran Siam\\\\hatna at\u00e2n hlauhawm tam tak a awm, mahse a kilkawituten Pathian kutah an nghat a, Chanchin |ha erawh chu vawn ngheh tlat an tum a. Saxony lal kha a upaten kal lo t\u00fbrin an thl\u00eam a, Lalberin lalho awm kh\u00e2wm a duhna chhan chu tihkawlawk a tum chauh a ni. \u201cKhawpui kulh chh\u00fbnga hm\u00ealma thiltithei tak tak n\u00eana inkhur-khung chu a muanawm lo lutuk e,\u201d an ti a. Mi dangte erawh chuan \u201cLalho chu huai takin awm phawt mai se, Pathian hna chu a him ang,\u201d an ti a. Luther-a chuan, \u201cPathian chu rin ngam a ni. Min thlahthlam lo vang,\u201d a ti a. -Ibid., b. 14, ch. 2. Saxony lal chu a \\\\huihruaite n\u00ean Augsburg lam panin an chhuak ta a. A t\u00e2n a hlauhth\u00e2wnawmzia an hre \\\\heuh si a, an lungngai hlawm \u00eam \u00eam mai a. Luther-an Coburg khaw thlengin a va thlah a. An kalkawng at\u00e2n hla a phuah a, \u201cKan Pathian, Kulhpui Nghet A Ni\u201d tih hi. Chumi hla chu kawng tluanin a sa a, chu hla chuan lungngai leh thlaph\u00e2ngte a timuang \u00eam \u00eam a. Kristian lalhovin, Ror\u00ealna Diet-a thlen t\u00fbra an thu phuah chu, Bible thute n\u00eana nemngheha, zia-r\u00e2ng nei deuhva, indawt fel taka ziah an tum a. Chumi buatsaih t\u00fbrin Luther-a leh Melanchthon-a leh an \\\\hiante an t\u00eer a. He chhechhama thu tiamna hi Protestant Kohhran chuan an rin d\u00e2n tarl\u00e2nnaah an pawm vek a; chuta an hming ziak t\u00fbrin an awm kh\u00e2wm ta a. Thil awl-ai a ni lo. Siam\\\\hatute chuan an thil tum chu sork\u00e2r thil politic n\u00eana inchawhpawlh lo t\u00fbrin an fimkhur \u00eam \u00eam a; Pathian thu chhuak chauh lo chu thil dang engmah a khawih t\u00fbr a ni lo an ti a. He thutiama hming ziak t\u00fbra lalho an han inkh\u00e2wm chuan, Melanchthon-an, \u201cH\u00eang hi Pathian rawngb\u00e2wltute leh Pathian Thu zir mite rawt z\u00e2wk t\u00fbr a ni a; mi lianho thuneihna hi thil dang at\u00e2n i kh\u00eak z\u00e2wk teh ang,\u201d a lo ti a.","LALHO HNIALNA 207 Saxony lal John-a chuan,\u201dE! chu, mi hmaih i tum e lo? Thil dik ti t\u00fbrin ka rilru ka siam zo tawh, ka lallukhum thu ka ngaihtuah lo. Lalpa t\u00e2n ka \\\\ang duh a ni. Ka lallukhum leh lal puan te hi Isua kraws tlukin a hlu lo ve,\u201d a ti a, a hming a han ziak ta a. Lal dang a lo kal leh a, ziakna kawlawm a han ken chuan, \u201cKa Lalpain a mamawh chuan, ka ro zawng zawng leh ka nunna te pawh ch\u00e2n ka huam e. He thutiama Thurin kan ziah loh va ai chuan, ka khua leh tuite leh ka pianna ram chhuahsana, tiang hawla vahvaih pawh ka thlang z\u00e2wk,\u201d a ti a. - Ibid., b. 14, ch. 6. H\u00eang Pathian mite rinna leh huaina ropuizia hi! Lalber hm\u00e2a an din hun chu a lo thleng ta ngei a. Lalber chu a lal\\\\hutthlengah a thu a, lalho dangten an hual khup mai a, siam\\\\hatute chu thusawina hun a pe a. Chutah chuan an thu chu an han chhiar chhuak ta a. Chanchin |ha thute chu m\u00e2wl tak leh fiah takin an han sawi chhuak a; pope kaihhruai kohhran dik lohnate fiah takin an t\u00e2rlang bawk a. Chumi ni chu, \u201cKohhran Siam\\\\hatna ni ropui ber leh mihring leh Kristian sakhaw chanchina ni ropui ber pakhat,\u201d tia an vuah hi a dik zet mai. -Ibid., b. 14, ch. 7. Worms khaw ror\u00ealna hm\u00e2a Wittenberg khaw puithiam pakhat amah maia a dinna kha a la rei vak lo ve. T\u00fbnah erawh chuan German ram chh\u00fbnga lal ropui ber berte leh thiltithei ber berte a","208 INDONA ROPUI dinna hmunah an ding ta. Luther-a erawh chu Augsburg khuaa a kal khap a ni a, mahse \\\\awng\\\\ai leh thusawiin an z\u00eengah a tel ve reng a. \u201cHetiang inkh\u00e2wmna ropui hm\u00e2a mi ropui leh chhuanawm ber berten Krista an puang hmu thei t\u00fbra ka la dam ka l\u00e2wmzia hi ka sawi thei lo ve,\u201d a ti hial a. - Ibid., b. 14, ch. 7. Pathian Lehkha Thu: \u201cI thuhriatt\u00eer thute chu lalho hm\u00e2ah ka sawi ang a,\u201d tih thu kha a lo thleng a ni. (S\u00e2m 119:46). Paula hun lai kh\u00e2n, Chanchin |ha, a lung in t\u00e2n phahna ngei kha, lalber khawpuia lalho leh mi lianho hm\u00e2ah puan a ni a. Hemi \\\\um pawh hian, lalberin pulpit a\\\\anga sawi a khap chu, lal in chh\u00fbng ngeia puan a ni ta a, mi tam takin an chhiahhlawhte t\u00e2n pawh ngaihthl\u00e2k tl\u00e2k lohva an ruat chu, lal leh mi lianten an ngaithla ta, ropui pawh an ti a. Thusawitute chu lalho, lal lukhum khum thei hlir an ni a, a ngaithlatute chu lalber leh mi lian \\\\ha zawng zawng an ni a, an sermon chu Pathian thu dik a ni. Ziaktu pakhat phei chuan, \u201cApostolte awm loh a chinah hei aia hnathawh ropui leh thurin ropui z\u00e2wk hi a la awm lo,\u201d a ti. D\u2019Aubign\u00e9, b. 14, ch. 7. Pope Bishop pakhatin, \u201cLuther-a ho thusawi chu a dik vek, sawis\u00eal t\u00fbr pakhat mah a awm lo,\u201d a han tih chuan. Dr. Eck-a hote z\u00eenga pakhat chuan, \u201cNgun taka ngaihtuahin sawis\u00eal t\u00fbr pakhat tal i hre lo maw?\u201d a ti lo var a. Ani chuan, \u201cZ\u00e2wlneite leh zirt\u00eerte thu ziak a\\\\ang chuan, hre lo; mahse council thu ziak leh keimahniho z\u00eenga mite thu ziak a\\\\ang chuan, hria,\u201d tiin a chh\u00e2ng a. Ani chuan, \u201cNangma \\\\awngka chhuak ngei a\\\\angin, Luther-a hote chu Pathian Thu chh\u00fbngah an awm a, keini chu p\u00e2wnah kan awm i tihna a ni maw?\u201d a ti a. - Ibid., b. 14, ch. 8. German ram lal dangte pawhin Siam\\\\hatute rinna dik an rawn pawm belh hlawm a. Lalber pawh chuan, \u201cProtestant thu hi a dik a ni,\u201d a ti ve a. He thurin hi \\\\awng chi hrang tam takin an letting a, Europe ram khaw tinah an thawn darh a, \\\\hangthar thlengin thurin bulpuia hman a ni ta a. Pathian rawngb\u00e2wltu rinawmte chu amala thlahthlamin an awm ngai lo. Khawv\u00eal mi lian leh v\u00e2n hmuna thlarau sual \\\\angrualin anmahni an beih lai chuan Pathianin a mite a hawisan lo. Hmu thei","LALHO HNIALNA 209 chu ni se, hman laia z\u00e2wlnei te a awmpui angin, Pathian awmpuina chu an hmu ngei ang. Elisha leh a chhiahhlawh chu sipaiin an hual a, an tl\u00e2n chhuahnate an dang chat vek a, a chhiahhlawh chuan a hlau ta a. Z\u00e2wlnei chuan a chhiahhlawh mit hawng t\u00fbrin Pathian a ngen a (2 Lalte 6:17). Anmahni hum t\u00fbra mei tawlail\u00eer leh sakawr leh v\u00e2n sipai rual tl\u00e2ng khata ding an lo awm a. Kohhran Siam\\\\hatna hnathawhah pawh hian v\u00e2ntirhkohten hnathawktute chu an v\u00eang a ni. Luther-a khermeina pakhat chu, Siam\\\\hatna \\\\anpui n\u00e2n sork\u00e2r thuneihna kan hmang t\u00fbr a ni lo, hriamhrei hmanga hum kan tum t\u00fbr a ni hek lo, tih a ni. Lal tam takin Chanchin |ha an puan av\u00e2ngin a hlim \u00eam \u00eam a, mahse Chanchin |ha hum t\u00fbra \\\\anrual thu an rawt chu, \u201cChanchin |ha chu Pathian chauhvin a hum t\u00fbr a ni. Mihring a inrawlh loh poh leh, Pathianin a humna chu mak takin a tilang sauh. Politic lam hmanga hum tumna hi, rinhlelhna leh hlauhna tl\u00e2ktlai lo a\\\\anga lo chhuak a ni,\u201d a ti a. \u2013 D\u2019Aubign\u00e9, b. 10, ch. 14. Kohhran Siam\\\\hatna tihchhiat tuma, hm\u00ealma chak tak tak an inzawm kh\u00e2wm a, khandaih s\u00e2ng tam tak, a p\u00e2i a\\\\anga phawi peih renga a awm lai chuan, Luther-a\u2019n, \u201cSetanan a thinur a chhuah leh ta. Pathian hre lo pope \\\\huihruaiten kohhran dik an phiar a, indo hlauhth\u00e2wnawmin kan awm ta. Mipuite chu rinna n\u00ean Lalpa hm\u00e2a \\\\awng\\\\aia vir chh\u00ean t\u00fbrin fuih ula, tichuan Pathian Thlarau chuan a hneh ang a, remna siam lo thei lo t\u00fbrin a siam ang. Kan mamawh ber leh kan thawhrimna ber t\u00fbr chu \\\\awng\\\\ai a ni. Mi tinin hre rawh se, Setana thinurna leh khandaih chu kan chungah a tla \\\\\u00eap a ni, chuv\u00e2ngin \\\\awng\\\\ai rawh se.\u201d-D\u2019Aubign\u00e9, b.10 ch. 14. Chumi hnu f\u00eaah, lalho inzawm kh\u00e2wmna thu-ah bawk, Luther-a\u2019n he indonaa kan hriamhrei hman t\u00fbr chu, \u201cThlarau ng\u00fbnhn\u00e2m chauh a ni ang,\u201d a ti a. Saxony lal hn\u00eanah lehkha a thawn a: \u201cChik taka ngaihtuahin, he inzawmna hi kan rem ti thei lo. Kan Chanchin |hain thisen far khat pawh a fart\u00eer ai chuan vawi s\u00e2wm pawh kan thi nawn duh z\u00e2wk. Keini chu ber\u00e2mno talh tawha ang kha kan ni t\u00fbr a ni. Krista kraws chu put t\u00fbr a ni a. Hlauvin awm suh, kan hm\u00ealmate uanthuanna aiin kan \\\\awng\\\\ainain thil a tiropui","210 INDONA ROPUI thei z\u00e2wk. I unaute thisen chu i kutah kai lul suh se. Lalberin a ror\u00ealnaa min koh chuan kan inpeih e. Kan rinna hi i hum thei lo, mi tinin mahni \\\\heuhva tuar t\u00fbrin kan inpeih t\u00fbr a ni,\u201d tiin. -Ibid., b. 14, ch 1. Ar\u00fbka an \\\\awng\\\\aina hmun a\\\\angin chakna a lo chhuak a, Kohhran Siam\\\\hatnaah hian khawv\u00eal a nghing a ni. H\u00eang hnathawhnaah hian Lalpa rawngb\u00e2wltute chu, thlamuang takin, a thutiamna lungpui nghetah an ding a. Augsburg khuaa buaina awm vanglai tak tak chuan, Luther-a chuan a tl\u00eam berah d\u00e2rk\u00e2r thum tal \\\\awng\\\\ai n\u00e2na hmang lovin ni a hmang ral ngai lo. Chung d\u00e2rk\u00e2rte chu a thu zirna hun duhawm ber a thlante an ni. A pindanah chuan a thinlungte Pathian hm\u00e2ah a phawrh a. Pathian a fak a, a hlau va, a beisei a, \\\\hian kianga thusawi angin, \u201cKan Pa leh kan Pathian i ni tih ka hria, i fate tiduhdahtute hi i tidarh ang tih pawh ka hria; kan z\u00eengah nangmah ngei pawh tihhlauhthawnawmin i awm a. H\u00eang thil hi i ta a ni, i \\\\anpuina av\u00e2ngin kan tel ve chauh a ni. Aw kan Pa, min hum ang che, \u201c a ti \\\\h\u00een. -Ibid., b.14, ch. 6. Melanchthon-a kha lungngai leh manganga a chauh laiin, Luther-an lehkha a thawn a, \u201cKhawv\u00ealah ni lovin Kristaah chuan mals\u00e2wmna leh thlamuanna i hn\u00eanah awm rawh se. Amen. I lungkham luatnain a tikaik\u00fbn che hian min tithinur nasa a ni. Kan \\\\anna hi a dik lo a nih chuan tlansan la; a dik a nih chuan hlau lova awm t\u00fbra thutiam chu engah nge d\u00e2wta kan chant\u00eer ang. Krista chu thu dik leh felna hnathawhah a duai lo vang. A nung a, ro a r\u00eal a, chuti a nih si chuan engah nge kan hlauh? - Ibid., b. 14, ch 6. Pathian chuan a rawngb\u00e2wltute th\u00e2wm a ngaithla a. Lalho leh a rawngb\u00e2wltute hn\u00eanah thim lal thiltihtheihna laka huaina leh tuar theihna a pe a. Lalpa chuan, \u201cNgai teh u, Zionah chuan a kila lung pawimawh ber, thlan, hlu tak ka rem a ni; Amah ringtu chu a mualpho lo vang.\u201d (1 Petera 2:6). Protestant siam\\\\hatute chuan Isua chungah an sa a, hremhmun kawngk\u00e2in a ngam lo vang.","211 BUNG 12 FRANCE RAMA SIAM|HATNA (THE FRENCH REFORMTION) Spires khuaa hnialna leh Augsburg khuaa a chhechhama thutiamna kha German rama Protestant Kohhran t\u00e2n hnehna ropui tak a ni a. Mahsela a hnu lawkah buaina leh titohnain a han zui a. Kohhran Siam\\\\hatna \\\\anpuitute z\u00eengah inthurual theih lohna a lo chhuak a, chu chuan a tichak lo ta \u00eam \u00eam a; hm\u00ealmaten nasa takin an er bawk si n\u00ean, Protestant Kohhran chu a chhe der d\u00e2wn ta a ang hl\u00ea. Mi tam takin an nun an ch\u00e2n phah tawh a. Tualchh\u00fbng buainate a lo chhuak a. Kohhran Siam\\\\hatna hruaitu lian ber pakhat chu a lo rinawm ta lo va, a \\\\hian dangte a mant\u00eer ta hlawm a. Amah av\u00e2ngin rin d\u00e2n dik z\u00e2wmtu leh zahawm ber ber te chu an man a, khaw tin khaw tangah an hn\u00fbk v\u00eal a. Mahsela lalber chan a \\\\ha d\u00e2wna a lan lai takin, hnehin a awm ta; a salmante chu a kut ata laksakin an awm a. Lalber kh\u00e2n, thurin dik tiboral t\u00fbrin, a ramte, a sum leh paite leh a nunna hial pawh ch\u00e2n a huam a nih kha; mahsela sakhaw zal\u00eanna thurin tihboral a tum chu, zal\u00eanna pe t\u00fbra tihluihin a awm ta z\u00e2wk a. A sipaite indonaah an riral zo va, a sum leh pai a khawhral zo va, a ram chh\u00fbnga miten hel an tum a. Chutih chh\u00fbng zawng chuan, rinna dik tihboral a tum kha a kal zau z\u00eal a, lalber Charles-a chuan Engkimtitheia a do a ni. Pathian chuan, \u201c\u00cang awm rawh se,\u201d a ti a; lalber Charles-a erawh chuan thim chu chhum lo chat lova a awm reng theih n\u00e2n a bei a, mahse a hlawhchham ta. A hun hm\u00e2in a tar a, buaina t\u00e2wk r\u00eang r\u00eangin a awm a, a chau zo ta a, lal nih a b\u00e2ng a, khawi lai Monastery-ah emaw a inph\u00fbm bo ta a ni. German ram ang bawkin Switzerland-ah pawh Kohhran Siam\\\\hatna thuah harsatna a awm. Hmun tam takah kohhran dik an vuan a; mahse mi tam tak chuan a dik a dawk thlu lovin Rom rinna an la vuan lui tlat a. Kohhran dik z\u00e2wmtute an tihduhdah \\\\hin av\u00e2ngin, ram buaina a chhuak ta a. Zwingli-a leh a thawhpuite chu","212 INDONA ROPUI Cappel hmunah thahin an awm a. Oecalampadius-a kh\u00e2n Zwingli- a te thi chu a tuar \u00eam \u00eam a, rei lo t\u00eaah a thi ve ta a. Rom chu a chak leh ta, ram a ch\u00e2n zawng zawngte pawh kha a hmu k\u00eer leh vek d\u00e2wnin a lang hial a. Mahse Chatuan Ror\u00ealtua chuan A hnathawh leh A mite A kalsan lo. A b\u00e2n chakin a la han chhan chhuak leh mai ang. Siam\\\\hatna hruaitu t\u00fbrin ram dangahte pawh hnathawktute a ruat a. France ramah chuan, Luther-a hmain Kohhran Siam\\\\hatna a lo chhuak \\\\an tawh a. Chu n\u00ee chhuak hmu hmasa bertu chu Lefevre- a ni, upa tak a ni tawh, lehkha thiam tak, hriatna zau tak nei a ni a, Paris University-a zirt\u00eertu lian a ni, pope mi ruh a ni bawk a. Hm\u00e2n lai \\\\awng hluite a ngaihtuahna lamah Bible hi a chhar chhuak a, a zirt\u00eerte pawh a zirt\u00eer ve \\\\h\u00een a. Lefevre hi mi thianghlimte ngaina mi a ni a. Kohhran thu ziaknaa chuang mi thianghlim leh martarte chanchin ziah a tum a. He hna at\u00e2n hian lehkhabu tam tak chhiar a ngai. A ziak tam hl\u00ea tawh tih chuan, Bible hian min \\\\anpuina a nei dah law maw tiin a han chhiar a. Mi thianghlimte chu a hmu ngei mai, mahse Rom lehkhabua inziak kha an ni hlawm lo. A thinlung a fiah ta uar mai a, a thil tih t\u00fbr kalsanin Bible chhiar a ngawrh ta a. Thu dik a hmuh chhuahte chu mi dangte a zirt\u00eer ve \\\\h\u00een a. Kum 1512-ah, Luther-a leh Zwingli-an Kohhran Siam\\\\hat an \\\\an hm\u00e2 daihin, Lefevre chuan heti hian a lo ziak tawh a: \u201cRinna az\u00e2ra felna, Am\u00e2 \\\\hatna av\u00e2ng chauhva chatuan nunna kan neihna hi, Pathian min p\u00eak a ni.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 1. Tlan chhuahna thur\u00fbk a ngaihtuah chuan, \u201cAw! Ch\u00fb aiawhna ropui, sawi s\u00ean loh chu! Sual kai lo chuan thiam loh a chang a, thiam loh chang chuan thiam a chang a; mals\u00e2wmna chuan \u00e2nchhia a dawng a, \u00e2nchhe dawng chuan mals\u00e2wmna a dawng thung a; Nunna chu a thi a, thia chu a nung leh a; Ropuina chu thimin a tuam a, engmah hre lo, buaina chauh hriaa chu Ropuinaa thuamin a awm.\u201d - D'Aubign\u00e9, b. 12, ch. 2. Chhandamna ropui chu Pathian a ni tih a zirt\u00eer a, mahse thuawihna chu mihring ta a ni tiin a zirt\u00eer a. \u201cKrista kohhran mem- ber i nih chuan, a taksa p\u00eang i ni a; a taksa i lo nih chuan, Pathian","213 Paris khawpuiah chuan thiam loh chant\u00eerte chu r\u00e2wng taka nghaisak chunga tihhlum an ni a; rei tak an tawrhna t\u00fbrin, mei chu nasa vak lovin an tuah a.","214 INDONA ROPUI nungchangin i khat a ni. Mihringte hian hetiang nih theihna hi han hrethiam teh se aw! Nun thianghlim leh mawiin an nung ngei ang. An chh\u00fbnga ropuina awm, mita an hmuh theih loh lakah chuan, khawv\u00eal ropuina chu thil hmuhsitawm mai a ni,\u201d a ti. - Ibid., b. 12, ch. 2. Lefevre-a zirt\u00eerte z\u00eengah chuan mi pakhat a thusawite lo ngaithla ngun b\u00eek a awm a, a aw te a reh daih hnuah hei hian a la han chhunzawm z\u00eal d\u00e2wn a ni a, chu chu William Farel-a a ni. Nu leh pa sakhaw mi tak nei a ni a, kohhran thu zirt\u00eer chu i-h\u00ea lova pawm mai t\u00fbra zirt\u00eer \\\\h\u00een a ni. Tirhkoh Paula ang deuhva \u201cSakhaw p\u00e2wl khermei ber d\u00e2n pangngaia Pharisaia ka awm kha,\u201d ti p\u00e2wl a ni a. Rom kohhran mi dik tak a ni a, kohhran dod\u00e2ltute chu tihboral mai duh a ni \\\\h\u00een a. Nakin hnua hetih lai chanchin a sawi chu, \u201cPope sawi chhia ka hriat chuan, chinghne thinrim angin ka hachang ka \\\\hial khum a,\u201d a ti a. - Wylie, b. 13, ch. 2. Mi thianghlimte chawimawi a ning ngai lo; Lefevre n\u00ean Paris khua kohhran an fang a, maich\u00e2mah Pathian an bia a, thilp\u00eakin thl\u00e2n thianghlimte an chei mawi a. H\u00eang thiltih engmah hian rilru thlamuanna a pe chuang si lo. Sual inhriatna a nei.reng a, simna dang kawng zawng zawng zawh mah se a s\u00e2wt chuang lo. V\u00e2n a\\\\anga aw lo chhuak ang maiin a zirt\u00eertu thu chu a ngaithla a. \u201cChhandamna chu Pathian \\\\hatna az\u00e2rah chauh a ni,\u201d \u201cSual nei lo chuan thiam loh a chang a, mi sual chu chhuahin a awm,\u201d \u201cIsua Krista Kraws chauhvin v\u00e2n kawngk\u00e2 a hawng a, hremhmun kawngk\u00e2 a kh\u00e2r,\u201d tia a hrilh \\\\hinte kha. - Wylie, b. 13, ch. 2. Farel-a chuan l\u00e2wm takin thu dik chu a pawm a, Paula ang bawkin pipu d\u00e2n b\u00e2wi a\\\\anga chhuakin Pathian fate zal\u00eannaah a lut a ni. \u201cChinghne koham anga tualthahna rilru pu lovin, ber\u00e2mno nunn\u00eam angin ka lo k\u00eer a, ka thinlung chuan pope ka chhuahsan a, Isua Krista ka pe ta a ni, \u201c a ti. \u2013 D\u2019Aubign\u00e9, b. 12, ch. 3. Lefevre chuan a zirt\u00eerte z\u00eengah thu \\\\ha chu a theh darh a; Farel-a kha, tun hm\u00e2a pope t\u00e2na \\\\hahnem a ngaih ang kh\u00e2n Krista t\u00e2n \\\\hahnem a ngai ta thung a; v\u00e2ntl\u00e2ng z\u00eengah thu a sawi \\\\h\u00een a. Kohhran mi ropui tak mai Meaux khaw bishop chuan a han z\u00e2wm ve a, mi chhe in a\\\\anga lalber in ropuiah hial Chanchin |ha chu a l\u00fbt","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 215 a, ringtu tam tak an awm a. Chutih laia lalber Francis I farnu pawhin a ring ve a, Lalber leh a nu pawhin th\u00e2wkkhat chu an ngaihven ve hl\u00ea a, France ram puma rin d\u00e2n dik miten an pawm hl\u00e2n an nghakhlel \u00eam \u00eam a. Mahse an rin angin thil a awm d\u00e2wn lo. Krista zuitute chuan tihduhdahna an hmab\u00e2k a, mahse an mithmuh a\\\\angin a la inthup rih mai a ni. Buaina t\u00e2wk t\u00fbra chakna an neih theih n\u00e2n muanna a la awm rih a. Kohhran Siam\\\\hatna chu a kal vung hl\u00ea mai. Meaux Bishop kh\u00e2n mipui leh a hnuaia puithiamho zirt\u00eerin nasa takin a \\\\ang a. Puithiam suaksualte a sawn bo va, mi dikin a thl\u00e2k a. He bishop hian a miten Bible anmahni t\u00e2n an neih ve a duh \u00eam \u00eam mai a, an nei ta thuai r\u00eang a. Lefevre-an Thuthlung Thar a letting a. Wittenberg khawl chhutnaa Luther-an German Bible a chhut lai kh\u00e2n, Meaux khuaah French Thuthlung Thar pawh a chhuak. Bishop chuan am\u00e2 pawisa s\u00eangin a bialah a sem darh a. Meaux khuaa mite chuan anmahni \\\\awngin Pathian Lehkhabu chu an lo nei ve ta a ni. Khualzin, tuihala boral t\u00fbrin tui a hmuha a l\u00e2wm \u00eam \u00eam angin, h\u00eang mite hian Chinchin |ha an hmuh chuan an l\u00e2wm \u00eam \u00eam a. Lova hnathawktute leh hnathawhna hmuna mistiri ten anmahni hnathawhna hmunah Bible thu an sawi a, an hlimpui thei \u00eam \u00eam a. Tlai a lo ni a, zu inna hmun lam pan lovin Bible nei inah an inhmu kh\u00e2wm a, a thute chhiara \\\\awng\\\\aiin Pathian an fak \\\\h\u00een a. H\u00eang- ho nun d\u00e2nah hian danglamna nasa tak a lo lang ta a. Daikilk\u00e2ra mi rethei, ziak leh chhiar pawh thiam lo, lo nei mi, ni l\u00eanga thawk rim \\\\hinte an ni a, mahse Pathian thiltihtheihna chuan a han tidanglam nasa \u00eam \u00eam a. An inngaitl\u00e2wm a, hmangaihna an ngah a, an nun d\u00e2n a thianghlim a, thinlung taka Chanchin |ha pawmtute nun Chanchin |hain a tihdanglam theihzia ent\u00eerna \\\\ha tak an ni. Meaux khuaa \u00eang lo chhuak chuan ram zau tak a \u00ean a. Ni tin ringtute an pung z\u00eal a. Puithiamho thinurna chu lalberin a la chelh thei hr\u00e2m a, puithiamho rilru z\u00eemzia leh an puithu d\u00e2n khawlohziate hi a hmuhsitz\u00e2wng tak mai a ni a; mahse pope hote chan chu a \\\\ha ta tho. H\u00e2l hlumna t\u00fbr thing an han phun ta a, Meaux khaw Bishop kha a \\\\anna lam thu titlu t\u00fbrin an nawr a, kawng phei lam a thlang ta","216 INDONA ROPUI a. A hruaitu berin tlansan mahse a ber\u00e2mte chu an ding nghet tlat a. Mi tam takin meialh k\u00e2rah thutak an au chhuahpui a. H\u00eang Kristian inngaitl\u00e2wm takte hian, muanna huna an awm laia an thu la hre ve ngai lo mi s\u00e2ng tam takte hn\u00eanah, inh\u00e2l hlumna hmuna an huaisenna leh rinawmna hmangin thu an sawi ta z\u00e2wk a. Hmuhsitna leh tihduhdahna hnuaia rinawm taka Krista \\\\antute chu mi rethei leh mi hnuaihnung chauh an ni lo. Lal leh mi ropui tak tak in chh\u00fbngahte pawh Chinchin |ha chu an lalna te, an sum leh pai te leh an nunna hial ai pawha ngaihlu z\u00e2wk an awm. Inr\u00e2lthuamna th\u00eer kawr hnuaiah rilru ropui tak, tihnghin zawh loh, Bishop puan leh lukham ropui hnuaia rilru aia ropui a awm a. Louis de Berquin chu mi ropui, lal chi a ni a. Inzir fin a ngaina a, nungchang engkima sawis\u00eal bo a ni. Lehkha ziaktu pakhat chuan, \u201cPope inr\u00ealb\u00e2wl d\u00e2n ngaina mi a ni a, sermon leh Mass-te a ngain\u00e2 a, a nungchang \\\\ha dang zawng zawng ai pawha ropui chu, Luther-a hote hi a ten a,\u201d tiin a ziak a. Mi dang tam takte ang bawkin Bible-a hruai luhin a awm hlauh mai a, a han chhiar chuan, \u201cRom thurin aw-z\u00e2wng a hmu ta lo va. Luther-a thurin hlir a lo ni ta mai a.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 9. Chuta chinah chuan Chanchin |haah a inpump\u00eak ve ta a ni. France ram mi ropui zawng zawng z\u00eenga lehkha thiam ber a ni a, a fing \u00eam \u00eam a, thusawi a thiam si, a huai \u00eam \u00eam mai bawk a, thil \\\\ha lamah \\\\hahnem a ngai bawk a, lalber mi duhz\u00e2wng a ni a, lal ror\u00ealnaah a challang si. Mi tam tak chuan, hei hi kan ram Kohhran Siam\\\\hatu t\u00fbr a nih hi an ti a. Beza chuan, \u201cLalber Francis I hi Saxony lal ang kha ni se Berquin-a hi kan Luther-a a ni ve t\u00fbr,\u201d a ti a. Pope hote chuan, \u201cBerquin-a lak chuan Luthera chu eng a ni hlei n\u00eam,\u201d an ti ve thung a. - Wylie, b. 13, ch. 9. France rama Rom kohhran chuan an hlau hl\u00ea r\u00eang a. Kal sual tiin pope hoten lung inah an khung a, mahse lalberin a chhuah a. Rei tak an inbei a. Lalber Francis lah kh\u00e2n a ch\u00e2ng leh Rom a \\\\an a, a ch\u00e2ng leh Siam\\\\hatna, a ch\u00e2ng leh puithiamho kha a han dang ch\u00eap a, a ch\u00e2ng leh a han zal\u00eant\u00eer a. Pope hovin Berquin-a kha vawi thum lung inah an khung a, lalberin a chhuah z\u00eal a. A finna leh a nungchang ropui av\u00e2ngin puithiamho thinur hrikthl\u00e2k n\u00e2n a phal lo a ni.","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 217 Berquin-a t\u00e2n France ram a thlamuan thl\u00e2k ta lo hl\u00ea, a \\\\hiante pawhin an hrilh fo va, khawi lam ramah emaw inthiar fihlim rih mai t\u00fbrin an ti a. Erasmus-a, mi zakzum, lehkha thiam ropui si, nunna leh ropuina aia thu dik ngais\u00e2ng z\u00e2wk, rilru ropui nei ve lo kh\u00e2n, Berquin- a chu lehkha a han thawn a: \u201cRam dangah sork\u00e2r palaia tirh bo dil mai rawh. German ramte va fang la. Beda chu i hria a, lu s\u00e2ngkhat nei a ni a, a t\u00fbr chu ram tinah a chik chhuaht\u00eer a. I hm\u00ealmate chu \u2018nuaia\u2019 an ti a ni. I thu \\\\anchhante hi Isua Krista thu aia \\\\ha pawh lo ni se, zahthl\u00e2k taka an tihboral hm\u00e2 che chuan an chhuah lo vang che. Lalber humhimna hi ring lutuk suh. Eng le khaw le, Pathian rin d\u00e2nah mi hert\u00eer suh ang che,\u201d a ti a. - Wylie, b. 13. ch. 9. Hlauhawm a lian tulh tulh a, Berquin-a \\\\hahnem ngaihna a zual tulh tulh a, a taksa him n\u00e2na Erasmus-a thu r\u00e2wn ngaithla lovin, th\u00fbk leh zuala beih a tum ta a. T\u00fbn chinah chuan thu dik hum chauh ka tum d\u00e2wn lo, dik lohna chu ka kalh d\u00e2wn a ni, a ti ta a. Romhovin kal dik lova an puhna kha an chunga bel a tum ta a. A hm\u00ealma khirh berte chu Paris University-a Theological Department-a puithiam leh lehkha thiamho kha an ni a, h\u00eangho hi ram puma kohhran chanchin leh d\u00e2na thuneitu s\u00e2ng ber an ni ngh\u00ea ngh\u00ea. H\u00eangho lehkha ziak a\\\\angin thu s\u00e2wm leh pahnih a thlang chhuak a, h\u00eang hian Pathian lehkhabu a kalh a ni tiin v\u00e2ntl\u00e2ng hm\u00e2ah a puang a, lalber chu thu rem t\u00fbrin a s\u00e2wm a. Lalberin a hnialtute hnial d\u00e2n hriat a duh a, puithiam chapoho han tih-mangan ve r\u00eang a duh bawk a, a rem ti ta a, Romho chu Bible thu bawka hnial t\u00fbrin thu a pe a. Hetiang chuan an che thei d\u00e2wn lo tih an hre \\\\heuh va; lung in tant\u00eer te, sawisak te, leh meia h\u00e2l hlum te chu an thiam \u00eam \u00eam a. Thil a inletling zo ta, Berquin-a paih n\u00e2na khuarkhurum an laiah anmahni an tla d\u00e2wn ngei mai, pumpelhna zawngin an hawi v\u00eal ruai ta mai. \\\"Chutih lai tak chuan kawtthl\u00ear kila Mari lim chu tuten emaw an tihm\u00ealhem hlauh mai a.\\\" Khuaa mite chu an phu nuai nuai mai a, mipui an lo kal kh\u00e2wm a, an han s\u00fbn a. Lalber pawh chuan pawi a","218 INDONA ROPUI ti hl\u00ea a. Chutah zet chuan puithiamho \\\\an-fung a \\\\ha ta. \u201cHei hi Berquin-a thurin rah chu a nih hi. Sakhua te, d\u00e2n te leh lalna ngei pawh, engkim, Luther-a zirt\u00eerna av\u00e2ngin a chhe vek d\u00e2wn a nih hi,\u201d an ti a. -Ibid., b. 13, ch. 9. Berquin-a kha an man leh ta a. Lalber lah kh\u00e2n Paris khua a chhuahsan ta si a, puithiamhovin an duh ang anga an tih t\u00fbra kalsan an ni ta. Thiam loh an chant\u00eer a, tihhlum t\u00fbrin an ti a. Lalberin a rawn chhan leh an hlau va, chumi n\u00ee chuan an that nghal a. Berquin- a an thahna hmuna an han hruai chuan mipui nasa tak an lo kal kh\u00e2wm a. France rama chh\u00fbngkaw \\\\ha leh huai ber, leh zahawm ber z\u00eenga mi tihhlum t\u00fbra an han thlang chhuak chu mipui an lungni lo \u00eam \u00eam mai a. Ch\u00fbng mipui hm\u00eal chu lungnih lohna, diriamna leh huatnain a khat a; mahse mi pakhat hm\u00ealah erawh chutiang hmel dur r\u00eang a awm ve lo. Martar rilru chu mipuite chung daihah a awm a; a Lalpa a kianga a awm chauh a hria a ni. Bawlhhlawh paihna tawlail\u00eer a chuanna te, a tiduhdahtute hm\u00eal th\u00fbr, thihna r\u00e2pthl\u00e2k pana a kalna te; h\u00eang hi eng hu-ah mah a ngai lo; Nung-a, thi-a, chatuana nung leh ta, hremhmun leh thihna chabi neitu kha a kiangah a kal z\u00eal a, a hm\u00eal chu v\u00e2n thlamuanna leh \u00eangin a chhun \u00eang a. Thuamhnaw \\\\ha berin a inchei a, buikelek puan kawrfual, maimawmril puan kawrchhing leh rangkachak kekawr n\u00ean.\u201d - D'Aubign\u00e9, History of the Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 2, ch. 16. Lalberte Lalber leh lei leh v\u00e2na hriatpuitute hm\u00e2ah a rin nghehzia chu a tilang d\u00e2wn a ni, s\u00fbnna engmahin a hlimna chu a ni loz\u00e2wngin lant\u00eer suh se. Zawit\u00eain an lo kal a, an kalna kawtthl\u00ear chu mipuiin an khat tlat z\u00eal a, a hm\u00eal hlimzia leh thlamuanzia chu mi tinin mak an ti a. \u201cBiak ina \\\\h\u00fba, thil thianghlim ngaihtuah ang mai a ni,\u201d an ti hial a. - Wylie, b. 13, ch. 9. A thihna hmunah Berquin-a chuan thu tl\u00eam sawi a tum a, mahse puithiamhovin an hlauth\u00e2wng a, an au v\u00eal a, a thusawi chu tuman an hre thei ta lo va. Tichuan kum l529-ah Paris khuaa lehkha thiam berte leh Kohhran thuneitu lian berte chuan, \u201cKum 1793-a mipuite tih hmuh t\u00fbr \\\\ha lo tak chu an lo ti ta a ni.\u201d Ibid.,","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 219 b. 13, ch. 9. Berquin-a chu an han r\u00eak hlum phawt a, a ruang chu meipuiah an h\u00e2l ral ta a. A thih thu hian France rama Kohhran Siam\\\\hatna pawmtute a tilungngai \u00eam \u00eam mai a. Mahsela engmah lovah a chang lo. Mi dangte pawhin, \u201cKeini pawh thihna chu hlim taka t\u00e2wk t\u00fbrin kan inpeih reng a ni, nun thara nun hun chu kan thl\u00eer reng e,\u201d an ti hlawm a. \u2013 D'Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 2, ch. 16. Meaux khuaa tihduhdahna awm lai chuan rinna dik zirt\u00eertute thusawi phalna an chhuhsak a, hmun dangah an kalsan ta a. Lefevre- a pawh kh\u00e2n German ram lam a pan ve a. Farel-a kha France chhak lam a pianna khuaah a lo kal a, a naupanna khuaah \u00eang theh darhtuah a \\\\ang a. Meaux khuaa thil awm d\u00e2n chanchin kha an lo hre tawh a; thu dik hlau lova a zirt\u00eer chu miten an bawh hl\u00ea a. Rei lo t\u00eaah thuneitute chuan a k\u00e2 hup an tum ta a, khawpui a\\\\angin an hnawt chhuak a. A lang a pauvin rawng a b\u00e2wl thei ta lo va, phaiz\u00e2wla mite leh khawt\u00eaa awm te a fang v\u00eal a, mi inahte leh ramhnuai thingbuk hlimahte a zirt\u00eer a; ramhnuaiah te leh lungpui p\u00fbkah te a ch\u00eang \\\\h\u00een a; h\u00eang hi a naupan laia a ramvahna a ni a, a hre chiang \u00eam \u00eam a. Pathianin harsatna lian z\u00e2wk t\u00e2wk t\u00fbrin a buatsaih a ni. \u201cMiin min lo hrilh \\\\h\u00een ang ngeiin, kraws put t\u00fbr te, tihduhdahna te, leh Setana vir v\u00eal d\u00e2n te a v\u00e2ng lo kher mai, ka tuar theih ai mahin an khirh hlawm a; mahse Pathian chu ka Pa a ni a, chakna ka mamawh chu min pe a, min la pe z\u00eal ang,\u201d a ti a. \u2013 D'Aubign\u00e9, History of the Reformation of the Sixteenth Century, b. 12, ch. 9. Apostolte dam lai ang bawkin tihduhdahnate chu Chanchin |ha tihdarhna t\u00fbr a lo ni ta hlauh z\u00e2wk a. (Philippi 1:12). Paris khua leh Meaux khua a\\\\anga hnawh chhuaha darhte chu khaw tinah an kal a, thu chu an hril z\u00eal a (Tirhkohte 8:4). Tichuan Chanchin |ha \u00eang chu France ram kilkhawr zawng zawngah a l\u00fbt ta a. Pathianin A thute theh darh t\u00fbrin hnathawktute a la buatsaih ta cheu va. Paris khuaa sikul pakhatah chuan naupang pakhat, ngawichawi tak, thil ngaihtuah ngun mi a awm a, rilru lian tak a nei a ni tih a lang hl\u00ea tawh a; a sakhaw mizia leh a rilru chak ai mahin a","220 INDONA ROPUI nun thianghlimzia a langs\u00e2r z\u00e2wk mah a. A finzia leh a finna a hman \\\\hat av\u00e2ngin a zirna hmuna miten an chhuang hl\u00ea. He tlangv\u00e2l hi kohhran kilkawitu ropui leh thiam a la nih ngei d\u00e2wn hi an ti a, a hming chu John Calvin a ni. Calvin-a thinlung chu zir chakna leh sakhaw dik lo puith\u00fbnain khat mah se Pathian \u00eang tl\u00eam a z\u00e2wng chu a lo l\u00fbt thei hr\u00e2m a. Thurin thar chanchin pawh a lo hre ve a, a duhz\u00e2wng a ni lo va, ch\u00fbng kal sualte chu meia h\u00e2l hlum awm reng niin a hria. Mahse a rin loh takin rin d\u00e2n thar chu a hmachhawn reng a lo ni a; Protestant zirt\u00eer d\u00e2n leh Romho Pathian thu ngaihd\u00e2n hi insual ta sela, tu nge chak z\u00e2wk d\u00e2wn tih fiah luiht\u00eerin a awm ta a ni. Calvin-a laich\u00een unau pakhat Olivetan-a an tih chu rin d\u00e2n thar ring mi a ni a, Paris khuaah a awm ve a; an inhmu fo va. Kristian ram tibuaitu thil thute an sawi d\u00fbn \\\\h\u00een a. Olivetan-a chuan, \u201cKhawv\u00ealah hian sakhaw hrang pahnih chauh a awm a, pakhat chu mihring hmuh chhuah a ni a, chu sakhuaah chuan mahni hnathawh \\\\hat leh b\u00e2wlhlo ilovin miten chhandamna chan an tum a; sakhaw pakhat erawh chu Bible a\\\\anga lo chhuak a ni a, Pathian \\\\hatna thilthl\u00e2wnp\u00eak a\\\\angin chhandamna zawng t\u00fbrin a zirt\u00eer a,\u201d a ti a. Calvin-a chuan, \u201cI rin d\u00e2n thar chu ka \u00fbks\u00e2kpui lo a che. T\u00fbn thlengin rin d\u00e2n dik lova ka awm i ring em ni?\u201d a ti a. Wylie, b. 13, ch. 7. Mahsela a thinlungah ngaihtuahna a lo chhuak a, theihnghilh harsa a ti hl\u00ea a. A pindanah a unaupa thu chu a ngaihtuah ta a. Sual inhriatna a nei tlat a, Ror\u00ealtu thianghlim hm\u00e2ah chuan sawipuitu nei lova ding angin a inhmu a. Mi thianghlimte sawipuina te, thil \\\\ha tih te leh kohhran thil serh te engmahin sual a tibo thei lo va. Chatuana beidawnna mai lo chu a hm\u00e2ah engmah awmin a hre lo va. Kohhrana mi thiamte pawhin a rilru phurrit chu engti kawng mahin an chh\u00e2wk thei ta lo. Puithiam hn\u00eana sual thupha chawina te leh simna ent\u00eer n\u00e2na taksa tihretheih te engmah a s\u00e2wt lo va, thlarau leh Pathian an inhm\u00ealhriatt\u00eer thei hek lo. Hetianga thil tl\u00e2ktlai lova a intihbuai lai hian, ni khat chu, khawlai a va l\u00eang a, chutah chuan kohhran a\\\\anga kal hrang h\u00e2l","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 221 hlum lai a va hmu a. Chu martar hm\u00eala thlamuanna lo lang a hmuh chuan mak a ti hl\u00ea mai a. Sawisakna leh thihna r\u00e2pthl\u00e2k tuar chung pawha rinna leh rorumna thinlung a la nei ta cheu mai chu, am\u00e2 awm d\u00e2n n\u00ean a han khaikhinin, ani lah chu kohhran thup\u00eak engkim a kip a kawia a khermei thei ang bera z\u00e2wmtu a ni si a. He pa hian Bible a rinchhan a ni. Ka zir ve phawt ang, an hlimna chhan thur\u00fbkte pawh ka chhar chhuak ve mahna a ti ta a. Bible-ah chuan Krista chu a hmu ta a, \u201cAw! Ka Pa Pathian, A inhlanna chuan I thinurna a tidai ta; A thisen chuan ka bawlhhlawh zawng zawng a silfai ta; \u00e2nchhia ka dawn chu A krawsah a phur a; A thihna chuan min tlan chhuak ta. Thil \u00e2tthl\u00e2k tak tak kan insiam chawp a, mahsela ka hm\u00e2ah i thu chu meichher angin i han dah a, ka thinlung i han khawih a, Isua Krista thil chauh lo chu thil dang zawng zawng chu thil tenawmah ka ngai ta,\u201d a ti a. - Martyn, vol. 3, ch. 13. Calvin-a hi puithiam nih zir a ni a. Kum s\u00e2wm leh kum hnih chauh a nih laiin, biak in pakhat enkawltu at\u00e2n an dah a, kohhran d\u00e2n angin Bishop-in a l\u00fb a meh kawlhsak a. Nemngheh chu a ni lo va, puithiamte tih t\u00fbr zawng zawng chu a la tifamkim lo bawk a; mahse puithiama ngaih chu a ni tawh a, hlawh pawh a t\u00e2wk a fang chu a nei ve a. Puithiam a ni thei d\u00e2wn ta lo tih a inhriat chuan D\u00e2n a zir a, mahse a b\u00e2nsan a, Chanchin |ha hnathawhah a inpump\u00eak ta a. V\u00e2ntl\u00e2ng zirt\u00eertua awm chu a ti meuh lo va. Mi zakzum deuh a ni a, chutiang hnathawh phurrit chu a huphurh av\u00e2ngin la zir leh deuh a duh a. A \\\\hianten an thl\u00eam chiam a, an thl\u00eam thlu thei hr\u00e2m a. \u201cKei ang mi hnuaihnung hetiang hmun s\u00e2nga awm chu a ropui mang e, \u201c a ti a. - Wylie, b. 13, ch. 9. Calvin-a chuan a hnathawh chu a \\\\an ta a; a thusawite chu lei tihn\u00e2wng t\u00fbra dai tla ang mai a ni. Paris khua a kalsan tawh a, khaw dangah a awm a, Chanchin |ha ngainatu leh Chanchin |ha hnathawhte humtu Princess Margaret kh\u00e2n ani pawh a hum a. Calvin- a chu tleir\u00e2wl chauh a la ni a, mi nunn\u00eam tak leh inngaitl\u00e2wm tak a ni. A tirah chuan mite an ina l\u00eankhungin a zirt\u00eer a. Chh\u00fbngkuaa mi zawng zawng an awm kh\u00e2wm a, anin Bible chhiarin Chhandamna","222 INDONA ROPUI thute a hrilhfiah a. A thusawi hriaten mi dangte an hrilh chhawng a; khawpuite kal pelin a v\u00eal khawt\u00eaah te a kal z\u00eal a; a kal z\u00eal a, kohhran lungphum a ph\u00fbm z\u00eal a, h\u00eang a\\\\angte hian thu dik hriatpuitu rinawm tam tak an lo la chhuak d\u00e2wn a ni. Rei lo t\u00eaah Calvin-a chuan Paris a lo thleng leh a. Chutih lai chuan lehkha thiamho z\u00eengah inhnialna mak tak a awm a. Hm\u00e2n lai \\\\awng an zirna lamah Bible an chhar chhuak hlawm a. A thu dik ring ve lote kh\u00e2n mite an hnial a, Rom Kohhran lehkha thiamte inhnialpuiahte an cho va. Calvin-a chu Pathian thu lama inhnial thiam tak a ni a, mahse h\u00eang zirt\u00eertuho inhnial buainaah a tel ve duh lo va, thil ropui z\u00e2wk tih t\u00fbr a neih av\u00e2ngin. Mipuite rilru a ph\u00e2wk-l\u00eak zo va, thu dik hrilh hun lai tak a ni. Zirna hmunte inhnial buai t\u00fbra a khah lai chuan, Calvin-a chuan in tin a tlawh l\u00e2wr a, an hm\u00e2ah Bible a keu va, Krista khenbeha awm chanchin a hrilh a. Pathian remruatin Paris khua chuan Chanchin Tha pawm t\u00fbra s\u00e2wmna a hmu leh d\u00e2wn. Lefevre leh Farel-a s\u00e2wmna kha an hnial tawh a, mahse mi tinin Chanchin |ha hriatna hun an nei leh ang. Ram chh\u00fbng thil thu av\u00e2ngin lalber kh\u00e2n kohhran siam\\\\hatna dod\u00e2l t\u00fbrin Rom Kohhran a la thl\u00e2wp chiah lo va. Princess Margaret kh\u00e2n Protestant rin d\u00e2nin France ram a hneh a la beisei reng a. Paris khuaah rin d\u00e2n thar sawit\u00eer a tum tlat a. Lalber awm loh hl\u00e2nin Protestant rin d\u00e2n chu biak ina sawit\u00eer a tum a, mahse kohhran hotuten an phal lo va. Princess Margaret chuan inkh\u00e2wm n\u00e2n a in a hawng ta a. Pindan pakhat chu inkh\u00e2wm n\u00e2n an hmang a, ni tin, hun ruat b\u00eekah chuan Pathian thu sawina sermon a awm ang a, mi tinr\u00eang lo kal t\u00fbra s\u00e2wm in ni e tiin an puang a. Mipui nasa tak mai an lo kal a, biak in pindanah leng ta hek lo, pindan zawng zawngah an khat ta vek mai a. Mi lian te, mi hausa te, d\u00e2n hre mi te leh kut hnathawk te, mi tinr\u00eang mai an lo kal a. Lalber pawh chuan khap a hnehin biak in pahnih dang hawn belh t\u00fbrin thu a pe sauh sauh z\u00e2wk a. Chutiang r\u00eang r\u00eangin t\u00fbn hmain Paris khuaa mite Pathian Thuin a la hneh ngai lo. V\u00e2n a\\\\anga nunna thlarau chuan a zuk th\u00e2wk khum ni awm tak a ni. Zuruih buaina te, hurna te, innghirnghona te leh thatchhiatna te a reh vek a, a aiah ins\u00fbmna te, thianghlimna te,","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 223 thuawihna te leh taim\u00e2kna te a awm a. Puithiamho an d\u00e2wngdah lo ve. Lalberin thu sawi a khap duh si lo va, mipui an fuihpawrh ta a. Mipuite lah chu engmah hre lo, an thil serh zawng chu serh hlur mai an ni si a, h\u00eangho tih\\\\haihna leh tihlungnih lohna chawk chhuak t\u00fbra thil hman theihte chu an hmang vek. Zirt\u00eertu dik lo thu \u00e2wihin, Paris khua chuan, hman laia Jerusa- lem angin, a fan lai n\u00ee a hre lo va, a thlamuanna t\u00fbr a hre hek lo. Kum hnih lai Paris khawpuiah Pathian thu chu sawi a ni a, mi tam takin an ring a, a tam z\u00e2wkin an ring lo va. Lalber Francis kh\u00e2n a kut a lek duh rih lo va, a t\u00e2na \\\\ha a nih av\u00e2ngin; tichuan pope hote chuan chungnun an \\\\an leh ta, biak inte kh\u00e2r a ni a, h\u00e2l hlumna buatsaih a ni leh ta. Calvin-a kha Paris-ah a la awm ta rih a. A hnathawh hmab\u00e2k thawk t\u00fbra inbuatsaih n\u00e2n, zirna te, inngaihtuahna te leh \\\\awng\\\\aina te a nei a. Nakinah chuan rinhlelh a kai ta a. Kohhran hotute chuan meia h\u00e2l hlum ve theihna an zawng a. Amah maia fianriala awm a ni a, hlauh ngaihna pawh a hre lo. Th\u00e2wk leh khatah a \\\\hian pakhat a lo tlan a, man an tum a che a rawn ti a, chu veleh a kawngkh\u00e2r chu ring takin an han kik ta a. A \\\\hian \\\\henkhatin a mantu t\u00fbrte chu kawngk\u00e2ah an lo be buai a, mi dangin Calvin-a chu tukverh a\\\\angin an thlak thla a, kawtchhuah lam panin a kal thuai a. Ringtu pakhat inah a kal a, chu pa thuamhnaw chu inbelin, bawngtuthlawh a pu a, a kal ta a. Chhim lam panin a kal a, Princess Margaret hum theihna hmun a thleng leh ta a. \u2013 D'Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 2, ch. 30. Hetah hian thla hnih khat a ch\u00e2m a, \\\\hian ropui tak tak humnain him takin a awm a; Pathian thute a han zir leh rih a. A rilruah France rama Pathian Thu theh darh a awm tlat a, rei tak awm mai mai chu a ngaithei lo va. Buaina a lo reh deuh chuan hnathawhna hmun dang a zawng leh a, Poitiers hmunah a awm ta a. He khuaah hian University a awm a, rin d\u00e2n thar pawh miten an lo hre nual tawh a. Chanchin |ha chu miin an ngaithla duh \u00eam \u00eam a. V\u00e2ntl\u00e2ng hm\u00e2a thusawina a awm lo va, ror\u00ealtu inah te, a thlen inah te, a ch\u00e2ng chuan huanah te an inkh\u00e2wm \\\\h\u00een a, ch\u00fbngah chuan a","224 INDONA ROPUI ngaithla duh apiangte hn\u00eanah Calvin-an chatuan nunna thu chu a hrilh \\\\h\u00een a. Ngaithlatute an lo pun t\u00e2k chuan khawpui p\u00e2wn lama inkh\u00e2wmna neih \\\\hain an hria a. Kawr ruam zim tak sira p\u00fbk chu inkh\u00e2wm n\u00e2n an thlang a, chu p\u00fbk chu thing bukte leh lung filawrten an hliah bo daih a. He inkh\u00e2wmnaa lo kal t\u00fbr hian mite chu tl\u00eam t\u00ea t\u00eain, kawng hrang hrangah an lo kal a, hetah hian an inhmu kh\u00e2wm \\\\h\u00een. Hetah hian France rama Protestantte chuan an Lalpa zanriah hmasa ber an ei a ni. He biak in t\u00ea tak t\u00ea a\\\\ang hian, evangelist rinawm tam tak an t\u00eer chhuak. Calvin-a chu Paris khuaah bawk a lo k\u00eer leh a, France ram pumin siam\\\\hatna an pawm a la beisei cheu va. Hemi \\\\um hi chuan tuman kawngk\u00e2 an hawn ngam lo va. Chanchin |ha thu sawi chu h\u00e2l hlumna mei pan vang vangna a ni mai a. German ram lam pan a tum ta a. France ram a chhuahsan chauh tihin, Protestant-ho chungah tihduhdahna a puak chhuak ta a, la awm ve ni se ani pawh he buainaah hian a boral ve ngei ang. France rama Kohhran Siam\\\\hatuhoten, German ram leh Switzerland ram angin kohhran siam\\\\hatna a kal s\u00e2wt lovin an hria a, Rom rin dik lohna do n\u00e2n, ram pum tinghing thei t\u00fbr thil tih an tum ta a. Zan khat chu Mass dodalna lehkha France ram tinah an tar ta tuar mai a. Kohhran Siam\\\\hatna \\\\anpui a hnehin, he thil fing lo tak hian chhiatna a rawn thlen ta z\u00e2wk a. Romhovin an thil duh ber fo \\\\h\u00een - h\u00eang kal sualho hi lalber tihchhiat tum leh ram thlamuanna tihchhiat tum an ni, tihchimih vek t\u00fbr an ni tih chhuanlam t\u00fbr \\\\ha an nei ta. Tuin emaw hian, ngaihtuah famkim loh vang nge, hm\u00ealma verv\u00eak tih hriat a ni ta lo va, lalber pindan kawngkh\u00e2rah an lo tar ve kuau mai a. Lalberin a hmuh chuan a duh lo hl\u00ea mai a. He lehkha t\u00e2rah hian t\u00fbn hm\u00e2 kha leh chen an lo ngaihs\u00e2n \u00eam \u00eam \\\\h\u00een chu dimdawih miah lovin an sawis\u00eal a. Hetiang thu sawi t\u00fbra lalber hm\u00e2a lo kal ngam chuan lalber a tithinur ta a. Mak tiin an ding a, kh\u00fbr leh \\\\awng pawh \\\\awng thei lovin. Tichuan a lo \\\\awng chhuak ta a, \u201cLuther- a rin d\u00e2n pawma ring ve r\u00eang r\u00eang chu tupawh ni se man vek t\u00fbr. Ka tichimit vek ang,\u201d a ti ta mai a.","225 France rama siam\\\\hatna hm\u00ealmate chuan Protestantte chu an dapchhuak a, an hmuh apiang chu an tihlum z\u00eal a.","226 INDONA ROPUI - Ibid., b. 4, ch. 10. S\u00fbt leh rual loh thup\u00eak a chhuak ta. Lalber chuan Rom lamah a intinghet ta. Paris khuaa Luther-a thu ring zawng zawng man t\u00fbra buatsaih a ni ta a. Rin d\u00e2n thar z\u00e2wmtu pakhat, mi rethei tak, inkhawm t\u00fbra mite s\u00e2wm kh\u00e2wm t\u00fbra an hman \\\\h\u00een chu an han man phawt a, khawpuia Protestant in zawng zawngah pope aiawh chu hruai t\u00fbrin an t\u00eer a, thah mai t\u00fbra an vau av\u00e2ngin a hnial ngam ta lo va, a unaute mant\u00eertuah a \\\\ang ta a. Mipuiin hm\u00e2 an hruai a, puithiamhovin an hual a, rimtui h\u00e2lna kengtute, rawngb\u00e2wltu te, sipai te leh lalber t\u00fbna enthlatu Morin te leh a mant\u00eertu n\u00ean, ngawi rengin, zawit\u00eain kawtthl\u00ear an fang a. An kal rual chu, hnialtuhovin Mass an tihbawlhhlawh tihthianghlim n\u00e2na \u201cSacrament thianghlim\u201d chawimawina a ni an ti a, mahse thil \\\\ihbaiawm tak a inthup a ni. Luther-a p\u00e2wlho in zawn an thlen chuan, a mant\u00eertu kh\u00e2n a r\u00fbkin a zaizir a, engmah sawi lovin. Kawng zawhho chu an ding a, inah an l\u00fbt a, ina mite chu an hn\u00fbk chhuak a, khaidiatin an phuar a, tichuan sawisak t\u00fbr dang zawngin an kal z\u00eal a. In engmah an hmaih lo, mi rethei in a ni emaw, mi hausa in a ni emaw. Paris khua University-a zirna hmunte pawh an hmaih lo. Morin-a chuan khawpui chu a tinghing a. R\u00e2pthl\u00e2knain ro a r\u00eal.\\\" - Ibid., b. 4, ch. 10. An mi mante chu hrehawm taka sawisain an tihlum a, an h\u00e2lna mei pawh chu a alh nasa t\u00fbr a ni lo, n\u00e2 an hriat rei n\u00e2n. Mahsela hnehna changin an thi. An rinna a chuai chuang lo va, an thlamuanna a reh chuang hek lo. An din nghehna an tihch\u00eat theih loh av\u00e2ngin, tiduhdahtute chuan hneha awm ni z\u00e2wkin an inhre fo. \u201cLu tanna kh\u00e2wl chu khawpui hmun tam takah an bun a, ni tin mi an h\u00e2l hlum bawk a. Hmun tam taka mi hremna an dahna chhan chu mite hlauh n\u00e2n an ti a ni. A t\u00e2wpa hlawkpuitu chu Chanchin |ha a ni tho. Rin d\u00e2n thar chuan eng ang chauhvin nge mite a siam thar theih Paris khuaa mi zawng zawngin an hmu ta a. Martarte ruang theh v\u00fbm aia pulpit \\\\ha z\u00e2wk engmah a awm lo. H\u00eang mite hian thihna hmun pana an kal laiin an hlimna leh thlamuanna chu an hm\u00ealah a lo \u00eang chhuak a, meialh z\u00eenga an din laia an huaizia, an tuarna nate an ngaihdamzia; h\u00eangte hian thinurnate chu khawngaihnaah, huatnate","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 227 pawh hmangaihnaah, an chant\u00eer a, hnial lovin, ropui takin Chanchin |ha t\u00e2n an \\\\ang a ni.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 20. Puithiamten mipuite chu thinur taka awmt\u00eer reng an tum a, Prot- estant-ho chu thil r\u00e2pthl\u00e2k nasa tak tih tumah an puh a. Catholic zawng zawngte thah vek an tum a, sork\u00e2r tihchhiata lalber thah an tum a ni an ti a. Mahse fiahna chhet\u00ea pawh an nei lo. H\u00eang thil khawlo hrilhl\u00e2wkna hi engti kawngzawngin emaw a lo la thleng ang; mahsela thil dang av\u00e2ng a ni ang a, a chhan pawh an sawi loh lam z\u00e2wk a ni ang. Protestant-ho engmah pawi khawih hlei lo, Catho- lic-hovin an tihduhdah lutuk inhn\u00e2wkkh\u00e2wm chuan l\u00eat v\u00eana a rawn thlen a, kum rei f\u00ea hnuah, an thusawi : \u201cProtestant-hovin sork\u00e2r tihchhiat an tum, lalber leh a khua leh tuite thah an tum,\u201d an tih kha nakin deuhvah a lo thleng ta ngei a, a thlent\u00eertute chu ring loho leh pope hote an ni. Protestant kohhran siam ngheh a nih av\u00e2ng ni lovin, an tihduhdah nasat av\u00e2ngin kum zathum lai hnuah France-in chhiatna ropui tak a t\u00e2wk a ni. Mipuite z\u00eengah inrinhlelhna leh hlauhna a awm ta a. Hetianga ral\\\\itna z\u00eengah Luther-a thurinin mi liante leh mi \\\\hate a hneh zauzia a lang. Hmun pawimawh leh hmun s\u00e2ngte thawk leh khatah a ruak zo ta a. Kut themthiam te, khawl chhu mi te, zirna hmun liana zirtu te leh zirtirtu te, lehkhabu ziak mi te leh mualkil mi \\\\ha te an bo zo ta a. Mi tam takin Paris khua an chhuahsan a, mahni ram chhuahsanin ram dangah an awm kh\u00e2wm a, hei hian rin d\u00e2n thar duh an tamzia a lant\u00eer. Pope hote chuan an han en vel a, kal sual nia an rin ngai loh leh an pawisak ngai loh mi chuti zozai an awm chu mak an ti a. An thinur chuan mi rethei an khawih ph\u00e2kte chungah phuba an la ta a. Lung inte an khat a, mite h\u00e2l hlumna khu chu boruakah a z\u00e2m v\u00eal ngiai nguai bawk a, Chanchin |ha pawmtute h\u00e2l hlumna a ni. Lalber Francis I kha kum zabi l6-na t\u00eer lama zirna lam huaihawttu leh tharthawhtuah an ngai a, an chhuang hl\u00ea a, ram tin a\\\\angin lehkha thiamte a kh\u00e2wm a. Zirna lam a ngainat av\u00e2ng leh, puithiamho beng- hawn loh a hmuhsitna av\u00e2ngin siam\\\\hatute pawh a ngaithei hr\u00e2m a. Rin d\u00e2n kal p\u00eanna tihreh a tumna lamah, he zir thiamna lam huaihawttu hian, France ram pumah kh\u00e2wlchhut a khap ta tlat mai a. Zir zauna hi sakhaw hrang inngeih lohna leh tihduhdahna laka","228 INDONA ROPUI himna \\\\ha a ni lo tih mi tam takin an ent\u00eer angin lalber Francis pawhin a ent\u00eer. France ram chuan mipui vantl\u00e2ng kut hmanga Protestant zirt\u00eerna tihchimih tumin a inpe ta tawp mai a ni. Puithiamte chuan Mass sawihnawm a nih avanga v\u00e2n chung s\u00e2ng lam lungawi lohna chu thisena tihlungawi a ngai a ni, lal chuan mipui thlav\u00e2ng hauhvin, he hna \\\\ihbaiawm tak mai tihphalna hi v\u00e2ntl\u00e2ng hriatah pe chhuak se tiin an ngiat a. Chu thil r\u00e2pthl\u00e2k tih n\u00e2n chuan January 21, 1535 an ruat a. Ram puma mipuite rilru chu hlauhth\u00e2wnna leh huatna chawk chhuak zawngin an fuih khawlo vek a. Ram tin a\\\\angin an lo kal kh\u00e2wm a, Paris khawlai chu an khat hmur mai a. Chumi ni chu mipui tam takina kawng zawha hawn t\u00fbr a ni a. \u201cAn kalna t\u00fbr kawtthl\u00eara inahte chuan s\u00fbnna puan an z\u00e2r a, a kh\u00e2t t\u00e2wkin maich\u00e2m a awm z\u00eal a.\u201d Kawngk\u00e2 tin bulah meichher a alh vek a, chu chu \u201cSacrement thianghlim\u201d chawimawi n\u00e2n tih a ni a. Khawf\u00eeng chah hm\u00e2in kawng zawh t\u00fbr mipui chu lalber inah an kal kh\u00e2wm a. \u201cA hmasa berin puan z\u00e2r leh biak in hrang hranga krawsin hm\u00e2 an hruai a, chu chu mipuiin mi pahnih z\u00eala tlarin an zui a, meichher an chhi \\\\heuh bawk a.\u201d Puithiam chi l\u00ee-in an zui a, mahni thuamin an inthuam \\\\heuh va. Chumi zawhah chuan mi thianghlimte s\u00fblhn\u00fb vawn \\\\hat thil an l\u00e2k kh\u00e2wmin a zui leh a. Chumi zawhah chuan kohhran mi lianho, an kawrfual sen duk leh sen l\u00e2r, lunghl\u00fba cheimawi tle tuar mai hian an zui a. \u201cChhang thianghlim chu Paris khaw Bishopin a chawi a, a chung s\u00e2ng takah puan z\u00e2rin an khuh a, chu puan z\u00e2r ke chu lal paliin an chawi a, chumi dawtah chuan lalber Francis-a, lal puan sin lo leh, lal lukhum pawh khum lovin, lei lam a melhin, sathau kh\u00e2wnv\u00e2r alh kengin a awm a,\u201d France Lalber meuh pawh \u201csimna inthuamin a inthuam a ni.\u201d -Ibid., bk. 13, ch. 21. Maich\u00e2m hm\u00e2 apiangah inngaitlawm takin a k\u00fbn a, am\u00e2 sualna av\u00e2ng ni lovin, thil tisual lo thisen a kuta kai av\u00e2ng ni hek lovin, a khua leh tui mass tibawrhb\u00e2ngtute sualna r\u00e2pthl\u00e2k tak t\u00e2n a ni a. A hnungah lalnu leh sork\u00e2r mi lianten pahnih z\u00ealin an zui a, sathau kh\u00e2wnv\u00e2r alh an keng \\\\heuh va.","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 229 Lalber chuan Bishop inah a rama mi lianho hn\u00eanah thu a sawi a. Lungngai hmel p\u00fbin, rilru khawih takin thu a sawi a. Sualna, Pathian sawichhiatna, lungngaihna leh hming chhiatna ni, ram chunga lo thleng av\u00e2nga a lungngaih thu a sawi a. France ram tiboral t\u00fbra kal sualna hnawksak tiboral t\u00fbra \\\\anpui t\u00fbrin a khua leh tuite a fuih a. \u201cIn lal ka ni a, ka f\u00fb-k\u00ea khawi laia mi emawah hian panchhia lo vei ta ila, tan mai t\u00fbrin ka pe ang che u. Chu lo pawh chu ka fate tupawh tihbawlhhlawhin awm sela, ka zuah lo vang, keimah ngeiin ka man ang a, Pathian hn\u00eanah inthawi n\u00e2n ka hmang ang,\u201d a ti a. A mittuite a tla a, a \\\\awng hlei thei lo va, mipui zawng zawng pawh an \\\\ap a. Thukhat vuain, \u201cCatholic Sakhua at\u00e2n kan nung ang a, kan thih chilh ang,\u201d tiin an au va. D'Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, bk. 4, ch 12. Thu dik \u00eang duh lotute ram thim d\u00e2n chu a r\u00e2pthl\u00e2k hl\u00ea mai. Pathian \\\\hatna \u201cchhandamna thlentu chu\u201d a lo lang a; mahse France- in, a thiltihtheihna leh a thianghlimna a hmuh hnuah, a mawinain mi s\u00e2ng tam tak a hip hnuah, khawpui leh khawt\u00ea tam tak a \u00eangin a chhun \u00ean hnuah pawh, a lo hnawl ta a, \u00eang aiin thim a thlang a. V\u00e2n thilp\u00eak chu an hm\u00e2a hlui a ni a, mahse an paih bo va. An duh thu ngeia mahni inbumna av\u00e2nga an tuar thlengin, thil \\\\ha chu \\\\ha lo an ti a, thil sual chu a \\\\ha an ti a. T\u00fbna Pathian mite an sawisak hian thil \\\\ha ti ni ngeiin an inhria a ni ang e, Pathian mite an tihduhdah hian Pathian rawngb\u00e2wlah an inngai tlat a ni mai thei a; mahse chutianga an inngaihna chuan thiam a chant\u00eer chuang lo vang. Thisen chhuahna sual mawh phurhnain an nun an tibawlhhlawh a, chutiang bumna a\\\\anga an himna t\u00fbra \u00eang lo kal chu an hnawl fithla tlat si a. Biak in ropui tak maiah chuan, rinnaa kal suala an ngaihte tihchimihna t\u00fbrin chhia an chham a; kum zathum d\u00e2wn ral hnuah, chu biak inah chuan Pathian nung theihnghilh hnam chuan Ngaihtuahna Pathian Nu chu lal\\\\hutthl\u00eangah an la \\\\hutt\u00eer d\u00e2wn a ni. Mipui chuan kawng an han zawh leh ta a, France ram aiawhtute chuan chhia an lo chham tawh ang ngeia hnathawh chu \\\\an t\u00fbrin an che chhuak \\\\an ta a ni. \u201cInhnaih tak takin tihhlumna khawl an bun a, chutah chuan Protestant Kristiante chu a nung chunga h\u00e2l t\u00fbr an","230 INDONA ROPUI ni a; lalber lo lan ve leh mei chh\u00eam \\\\an t\u00fbrin an buatsaih a, kawng zawhho pawh chuan h\u00e2l hlum lai an hmuh ve theih n\u00e2n an ding rih t\u00fbr a ni bawk a.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 21. Krista hriatpui n\u00e2na tuartute sawisakna hi a kimchanga sawi at\u00e2n a r\u00e2pthl\u00e2k lutuk a; mahse thah t\u00fbrte kha tumah hnungtawlh an awm lo. Phatsan t\u00fbra an thl\u00eamin, pakhat chuan, \u201cHm\u00e2n lai z\u00e2wlneite leh zirt\u00eerte thusawi chauh kha ka ring a, mi thianghlimte zawng zawngin an rin kha ka ring. Ka rinna chu Pathian chungah a innghat a, chu chu hremhmun thiltihtheihna zawng zawng pawhin a ngam lo vang,\u201d a ti a. \u2013 D'Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 4, ch. 12. Sawisakna khawl awmna apiangah mipui chu an ding a. An chhuah \\\\anna lal in an han thlen l\u00eat leh chuan, mipuite chu an \\\\in a, lal leh puithiamte pawh an \\\\in a, chu mi nia hna an thawh chhoh d\u00e2nah chuan lungawiin rinna kal sual nia an ngaihte tihboral an nih vek thlengin chu hna chu chhunzawm z\u00eal an ni ang tiin chibaite an inb\u00fbk hlawm a. Remna Chanchin |ha, France ramin a duh loh chu pawh chhuah vek lo ni ta sela, a hnu leh chu a tawrhhlelhawm hl\u00ea ang. January 21, 1793, France miten rinnaa kal sual tihchimih an tum n\u00ee tak a\\\\anga chhiara kum zahnih leh sawmng\u00e2 leh pariatna kum takah, kawng zawhin Paris khawlai an han fang leh a, an thil tum erawh chu a dang. \u201cLalber pawh a phusa ber a ni, buaina leh au th\u00e2wm pawh a awm; tih hlum t\u00fbr dang zawnga au th\u00e2wm a ni; tihhlumna kh\u00e2wl pawh a awm, mite thah n\u00e2n n\u00ee pawh an hmang ral; Louis XVI chu a mantute kut a\\\\angin tal chhuah a tum a, thahna kh\u00e2wl lamah an han hn\u00fbk phei a, an chelh bet a, hreipui hriam chu a nghawngah a tla a, a lu leh a taksa chu a tla hrang ta daih a.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 21. Lalber chauh hian a tuar lo va, a bul lawkah mi 2800, tihhlumna khawlin, he \u201cRor\u00eal R\u00e2pthl\u00e2k\u201d chh\u00fbng hian an that a ni. Kohhran Siam\\\\hatna hian khawv\u00eal t\u00e2n Bible a han keusak a, Pathian D\u00e2nte a han lant\u00eer a, thinlung taka zawng t\u00fbrin mite a ng\u00ean a. Hmangaihna sawi s\u00ean loh chuan v\u00e2n d\u00e2n tl\u00e2ngpui a han k\u00eau lang a. Pathian chuan: \u201cPawm ula, z\u00e2wm rawh u; chu tak chu, h\u00eang d\u00e2n zawng zawngte hi hriaa, \u2018He hnam ropui tak hi mi fing tak leh thil","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 231 hre mi tak an ni ngei mai,\u2019 titu hnamte mithmuhah chuan in finna leh thil hre mi in nihna a ni ang.\u201d Deuteronomi 4:6. France chuan v\u00e2n thilp\u00eak a duh lo va, chhiatna leh buaina chi a tuh a ni. An ram pum buaia inthahna r\u00e2pthl\u00e2k tak lo awm ta kha anmahni ngei chawh chhuah a ni chiangb\u00e2ng a ni. Lehkha t\u00e2r av\u00e2nga tihduhdahna awm hm\u00e2 daih kh\u00e2n, mi huaisen leh \\\\hahnemngai Farel-a pawh kh\u00e2n a pianna ram a chhuahsan tawh a. Switzerland ramah a kal a, chutah chuan Zwingli-a hnathawh chhunzawmin kohhran siam\\\\hatna rin d\u00e2n pawm an lo tam ta z\u00e2wk a. A upat deuh hnuin he ramah hian a awm ta a, mahse France rama rin d\u00e2n thar siam nghet t\u00fbrin a \\\\angkai \u00eam \u00eam a. A p\u00eam chhuah tirh kum kh\u00e2n, a pianna rama Chanchin |ha thu theh darh t\u00fbrin \\\\an a la a. A chipui ram hmawra awmte z\u00eengah rawng a b\u00e2wl a, an harsatnate ngun takin a v\u00eang a, a fuih bawk a. Tl\u00e2n chhuak dangte n\u00eana \\\\ang hovin, German rama siam\\\\hatute lehkha ziakte France \\\\awngin an letting a; chungte leh France \\\\awng Bible tam tak khawlin an chhu chhuak a. Lehkhabu zuartute hn\u00eanah man tl\u00e2wm takin an hralh a, chutianga an hl\u00eap a\\\\ang chuan an lehkha sem hna chu an titluang thei z\u00eal a. Farel-a chuan Switzerland rama a hnathawh chu zirt\u00eertu invuahin a thawk \\\\an a. Hmun fianrial deuh thlangin naupangte a zirt\u00eer a, an zirlai pangngai b\u00e2kah Bible thute fimkhur takin a zirt\u00eer a, naupangte a\\\\angin an nu leh pate a thleng ngeiin a ring tlat a ni. Mi \\\\henkhatin an ring ta ngei a, mahse puithiamten tihkhawloh an tum a, thingtl\u00e2ng mi m\u00e2wl tak takte chu do t\u00fbrin an fuih a, \u201cHei hi Krista Chanchin |ha a ni thei lo vang, he thu sawina hmun apiangah inremna ni lovin indona chauh a awm a ni,\u201d an ti a. - Wylie, b. l4, ch. 3. Zirt\u00eer hmasate ang bawkin khaw pakhata an tihduhdah chuan khaw dangah a tlan a. Khawlian leh khawt\u00ea, khaw tinah a v\u00e2k l\u00e2wr a, kein a kal a, a rilte a \\\\\u00e2m thei \u00eam \u00eam a, khaw v\u00e2wt a tuar a, a chau thei \u00eam \u00eam bawk a, a awmna apiangah a nunna at\u00e2n hlauhthawnawmna a awm bawk. Khawlaiahte thu a sawi a, ach\u00e2ngin biak inah te, ach\u00e2ng chuan biak in ropuiah te; ach\u00e2ng chuan thu ngaithla duh an awm lo va, ach\u00e2ng chuan a thusawi chu an lo au diriam a, ach\u00e2ng chuan","232 INDONA ROPUI pulpit a\\\\angin an hn\u00fbk chhuak a. Vawi tam tak mi rur\u00e2-hovin an man a, an vaw nek a, thi-chhawngin an kalsan a. Mahse a bei z\u00eal a. Vawi tam tak hnar mah se, beidawng lovin a bei z\u00eal a; tichuan, zawi zawiin, Rom kohhran awm nghehna khuaten an kawngk\u00e2 chu Chanchin |ha at\u00e2n an hawng ta z\u00eal a. A awmna khua kh\u00e2n, khaw pumin rin d\u00e2n dik chu an pawm a; Morat khua leh Neuchatel khua pawhin Rom rin d\u00e2n an paih a, an biak in a\\\\angin milim zawng zawng an paih bo ta vek a. Farel-a kh\u00e2n rin d\u00e2n thar puan z\u00e2r chu Geneva khuaa z\u00e2r a duh fo va. He khua hi hneh theih a nih chuan Kohhran Siam\\\\hatna France, Switzerland leh Italy at\u00e2n hmun laili ber a ni d\u00e2wn a. Hetianga tih tumin, a v\u00eal khuate a han hmin phawt a; tichuan, \\\\hian pakhat n\u00ean Geneva khuaah a va lut ta a. Mahse vawi hnih chauh thu a sawi an phalsak a. Puithiamhoten sork\u00e2r ror\u00ealtute chu thiam loh chantir t\u00fbrin an nawr a, mahse an hlawhtling lo. Kohhran ror\u00ealnaah an ko ta a; puithiamho chuan an puan hnuaiah hriamhreite an thukru a, tihboral ngei an tum a. P\u00e2wnah mipui thinur-hovin talhtum leh ng\u00fbnhn\u00e2m kengin an lo chang a, ror\u00ealna a\\\\angin a lo tlan chhuak palh a nih chuan lo that mai t\u00fbrin an inpeih a. Mahse sipai leh ror\u00ealtute an awm av\u00e2ngin, engmah an tih thei lo ta va. A t\u00fbk z\u00eengah dil piah lamah himna hmunah a \\\\hianpa n\u00ean an hruai chhuak ta a. Geneva khuaa Chanchin |ha hril t\u00fbra a beih vawi khatna chu hetiang hian a t\u00e2wp ta. A han bei lehtu chu tlangval uang thuang lo taka lang a ni a, a hm\u00eal enin kohhran siam\\\\hat \\\\anpuitute pawhin an lo bengkhawn mang lo va. Farel-a meuh pawh a hlawhchham a ni a, ani hi eng tak ang ang maw! Mi chak ber leh huai ber pawh a tlanchhiat a \\\\\u00fbl a ni a, mi huai pawh ni si lo, hriatna tl\u00eam t\u00ea chauh nei hian dod\u00e2lna khirh hei ang hi a tuar d\u00e2wn em ni? \u201cChakna ni lovin, thiltihtheihna ni hek lovin, Ka thlarau z\u00e2wkin le, tiin Sipaihote Lalpa chuan a ti e.\u201d (Zakaria 4:6). \u201cPathianin khawv\u00ea thil \u00e2te chu a thlang z\u00e2wk a, mi fingte chu a tihmualpho theihna t\u00fbrin.\u201d \u201cPathian \u00e2tna chu mihring aiin a fing z\u00e2wk a, Pathian chak lohna pawh chu mihring aiin a chak z\u00e2wk bawk si a.\u201d (1 Korin 1:27, 25).","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 233 Froment-a chuan zirt\u00eertu hna thawkin a hna chu a han \\\\an phawt a. Sikula naupangte a zirt\u00eer chu an nu leh pate an hrilh leh chhawng a. Nu leh paho chu Bible thu ngaithla t\u00fbrin an lo kal kh\u00e2wm a, rei lo t\u00eaah sikul chu an khat ta tlat a. Thuthlung Thar leh ziak dangte a thl\u00e2wnin an sem darh chiam a, hetiang hian ngaithla t\u00fbra lo kal ngam lote hn\u00ean pawh a thleng thei a. Nakinah chuan ani pawh hi han tl\u00e2nchhiat ve zak zakte a ngai \\\\h\u00een a, mahse a thu dik zirt\u00eer chuan mi rilru a man nghet zo tawh. Kohhran Siam\\\\hatna thurin chu phun a ni ta a, a chak zual z\u00eal a, a darh zau z\u00eal a. Thuhriltute an lo kal leh a, Protestant biak d\u00e2n chu Geneva-ah din ngheh tlat a ni ta. Calvin-a kha, a vahvaih kual hrep hnua Geneva kawngk\u00e2a a lo din kh\u00e2n Protestant rin d\u00e2n an lo pawm tawh r\u00eang a. A pianna khua a tlawh hnuhnun ber \\\\uma a lo k\u00eer leh kh\u00e2n Basel khaw lam pan a tum a; mahse kawng chu Charles-a sipaiin a khat tih a hria a, a kual zawngin Geneva kawng a han zawh ta a ni. Hei hi Farel-a chuan Pathian kut chhuak niin a hria a. Geneva chuan rin d\u00e2n thar pawm mah se thil tih t\u00fbr tam tak a la awm. A p\u00e2wl p\u00e2wl ni lovin, a mal t\u00ea t\u00eain miten Pathian an zawng hmu a ni a; siam thar lehna chu an thinlung leh chhia leh \\\\ha hriatnaah Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain, Council thur\u00eal ni lovin, a siam t\u00fbr a ni a. Geneva khuaa mite chuan Rom thuneihna chu hnawl tawh mah se a hnuaia an awm laia thil dik lo \\\\henkhat an tih \\\\h\u00eente paih an hreh \u00eam \u00eam mai a. He khuaa Chanchin |ha thu dik tak din ngheht\u00eer, leh he mite Pathianin an dinhmuna ding t\u00fbra a koh anga tlin taka dint\u00eer chu thil awl-ai a ni lo. Farel-a chuan Calvin-a chu he hna tipuitling t\u00fbra a kawp theih mi ni ngeiin a hria a. Pathian hmingin heta awma hnathawk t\u00fbrin a ngen ta a. Calvin-a tih lohz\u00e2wng tak a lo ni mai a. Mi zakzum leh inremna ngaina mi a ni a, Geneva khuaa mi, mi rorum tak tak, mi tl\u00e2ngn\u00eal tak tak leh mahni thu duh tak tak z\u00eenga awm chu a duhz\u00e2wng a ni lo hl\u00ea a. A hris\u00eal lohna av\u00e2ng leh thil zirna lam tui mi a nih av\u00e2ngin fianrial hi a zawng \\\\h\u00een a. A kawlawm hmangin siam\\\\hatna chu a \\\\anpui \\\\ha thei berin a ring a, chuv\u00e2ngin zirna hmun remchang fianrial a duh a, chuta \\\\angin kh\u00e2wlchhutna n\u00eana \\\\angin kohhran a","234 INDONA ROPUI zirt\u00eerin a tungding thei ang a; mahsela Farel-a zilhhauna kha Pathian kohna tluk laiin a ngai si a, a hnial ngam lo va. \u201cHetiang hi a niin ka hria,\u201d a ti ta a. \u201cPathian chuan v\u00e2n a\\\\angin a kut a han zen thla a, mi chelh bet a, chhuahsan ka duh hmunah min dah nghet ta tlat a ni.\u201d \u2013 D'Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 9, ch. 17. Hetih lai tak hian Protestant kohhran \\\\anna chu chhiat hlauhawm takin a awm. Pope-in Geneva khua chu \u00e2nchhia a han lawh a, hnam ropui tak takin tihchhiatah an han vau ta hlawm a. He khaw t\u00ea tak t\u00ea hian, lalberte pawh an duh ang anga an hm\u00e2a k\u00fbn luiht\u00eer thei Rom thiltithei ropui chu engtin nge a dod\u00e2l theih ang? Khawv\u00eal zawng zawng hnehtu sipaite chu engtin nge a dod\u00e2l theih teh lul ang? Kristian ram pumah Protestant kohhran chu hm\u00ealma lianpuiin a tibuai a. Kohhran Siam\\\\hatnain hnehna a chan ve hun kha a liam ta a; Rom chuan dotu thar a han siam leh a, hei hi chuan tihchhiat ngei a beisei a, chu dotu p\u00e2wl thar chu Jesuits-ho (Society of Jesus) hi an ni. Tawrawt tak mai, serh leh sang pawh nei lo, pope thiltihtheihna humtu chak ber an ni a. An mihringpuite n\u00eana inkungkaihna nei lo, pianpui lainatna thihsan, ngaihtuah theihna leh chhia leh \\\\ha hriatna hmetbet, an p\u00e2wl d\u00e2n chauh lo chu d\u00e2n engmah nei lo, a chakna tihzau chauh loh chu tih t\u00fbr dang engmah nei lo an ni. Krista Chanchin |ha chuan, a zuitute chu, sawisakna te, h\u00e2l hlumna te, leh lung in t\u00e2nna te tuar mah se, thu dik puan z\u00e2r lek s\u00e2ng t\u00fbrin, hlau lova tuar theihna te, khawsik, ril\\\\am, thawhrimna leh retheihnate hlau lova tuar theihna a pe a. Hetiang dod\u00e2l n\u00e2n Jesuit-ho chuan an hote chu hengtiang harsatna tuar ve thei z\u00eal t\u00fbrin an zirt\u00eer a, thu dik dodal n\u00e2n chuan bumna hman thlengin an phal a. Hetianga tih n\u00e2n an t\u00e2n sual lian lutuk engmah a awm lo va, bumna hmusitawm lutuk a awm hek lo, an nih loh ang ni t\u00fbra inchei danglam harsa lutuk engmah a awm bawk lo a ni. Englai pawha rethei tak leh inngaitlawm taka awm reng t\u00fbrin chhechhamin thu an tiam a, mahsela an tum ber chu hausakna leh thiltihtheihna fawm kh\u00e2wm a ni a, Protestant kohhran tihchhiat a, pope chungnung bera awmt\u00eer hi a ni. An p\u00e2wl hminga hna an thawh lai chuan thianghlimna silhf\u00ean an","FRANCE RAMA SIAM|HATNA 235 inbel a, t\u00e2n inte leh damdawi inte an tlawh a, rethei te leh damlo te an \\\\anpui a, khawv\u00eal hnuchhawn an inti a, Isua, thil \\\\ha tia v\u00e2k v\u00eal \\\\hin hming thianghlim an pu a. A langa han en chuan mi sawis\u00ealbo ni \u00e2wmin an lang a, mahse an chh\u00fbng lamah chuan tihchhiat duhna an thukru fo si a. An p\u00e2wl thu bulpui chu, \u201ca rahin a thil tum a tilang,\u201d tih a ni. Chumi d\u00e2n ang chuan, kohhran hm\u00e2 ngaia tih a nih phawt chuan, miin d\u00e2wt pawh lo sawi ta se, r\u00fbkte pawh lo ru sela, d\u00e2wtin chhiate lo chhamin, tual te pawh lo va that sela, ngaihdam theih chauh pawh ni lovin, fak tl\u00e2k thil an ti a ni. Kawng dang danga insiamin, sork\u00e2r pisaahte hna an thawk a, lalber mi r\u00e2wn berte pawh an ni a, sork\u00e2r kal d\u00e2nte pawh rem an ruatpui a. Mite enthl\u00e2k n\u00e2n, an chhiahhlawhahte an \\\\ang a. Mi lian fate t\u00e2n college-te an siam a, mi naran fate tan sikulte an din a, hetiang hian Protestant fate pope tih d\u00e2na hipin an awm a. A langa Rom-ho Pathian biak d\u00e2n ropui tak chuan an rilru a tibuai a, an ngaihtuahnate a hip a. Hetiang hian an paten thisen chhuah khawpa an beih kha, an faten engmah lovah an chant\u00eer a ni. Jesuit-ho chu Europe ram pumah an darh thuai a, an awmna apiangah pope thiltihtheihna a pung bawk a. Thuneihna lian z\u00e2wk an neih theih n\u00e2n, pope-in thup\u00eak \u201cBull\u201d a han siam leh a, ch\u00fb thup\u00eakah chuan Inquisition (ror\u00eal kh\u00e2wl) a han din leh nghal a. Hei hi miten an duh lo \u00eam \u00eam a, Catholic tamna rama mite ngei pawhin an duh lo va, mahsela pope ho ror\u00ealtute chuan an han din leh ta; sawi ngam lohva hremna r\u00e2pthl\u00e2k chh\u00fbn \u00eanga tihlan chi ni lova hremna t\u00fbrin an \\\\an leh ta a ni. Ram tam takah mi s\u00e2ng tam tak, nula leh tlangval \\\\halai, nungchang thianghlim leh zah tlak pu, mi fing leh lehkha thiam te, pastor inpe zo leh sakhaw mi te, hnathawh hrat leh ram hmangaihtu te, zirlai te, milem ziak thiam leh kut themthiam te an tihlum a, a nih loh leh ram danga tlan bo loh theih lohvin an siam ta a ni. Siam\\\\hatna tihboral n\u00e2na Rom-hovin hmanrua an hman chu hei hi a ni, mite chhiar theih lohva Bible l\u00e2k bona a ni bawk a. Hun Thim hun laia sakhaw tihbaina leh bengngawnna siam thar lehna a ni bawk. Mahsela Pathian mals\u00e2wmna az\u00e2rah, Luther-a thl\u00e2ktute Pathianin a thlan chhuahte hnathawh av\u00e2ngin Protestant kohhran","236 INDONA ROPUI chu hneh theih a ni lo. A chakna chu lalho silai leh an duhsakna vang a ni lo. Ram t\u00ea tak t\u00ea t\u00ea, engmah chakna nei lote kha a kulhpui nghet an lo ni a. Hm\u00ealma hlauhawm pui pui z\u00eenga Geneva khaw t\u00ea tak t\u00ea te, Holland ram, hmar lam tuipui kama lei kulh te kh\u00e2n, Spain ram tihduhdahna an do va, chutih lai chuan Spain hi sork\u00e2r hlauhawm ber a ni a; mahse Sweden ram t\u00ea tak t\u00ea kh\u00e2n Protestant kohhran t\u00e2n hnehna an chang a ni. Kum sawmthum d\u00e2wn lai Geneva khuaah Calvin-an rawng a b\u00e2wl kh\u00e2n, a hmasa berin Bible thutak zuitu kohhran din phawt a, chumi zawhah Europe ram pumah Protestant rin d\u00e2n theh darh t\u00fbrin a \\\\ang leh a. V\u00e2tl\u00e2ng a hruai d\u00e2n hi a dik famkim chiah lo ve, a thurinte pawh famkim lohna a nei zeuh zeuh. Mahsela thu dik, chumi hun laia pawimawh ber tung ding leh theh darhtu ber chu amah hi a ni; pope thuneihna chak taka lo darh laka Protestant thu bul humhimtu a ni bawk a; siam\\\\hat kohhrana nun thianghlim leh nun tluangtlama nun siam nghettu a ni a; chapona leh khawlohna, Rom zirt\u00eerna a\\\\anga lo chhuak chu an malm\u00e2k bawk a. Geneva khua a\\\\angin lehkhabute leh zirt\u00eertute rin d\u00e2n siam\\\\hat tidarh t\u00fbrin an chhuak a. Ram tina tihduhdaha awmte chuan, fuihna te, hriatna te leh zirt\u00eerna at\u00e2n te he hmun lam hi an lo hawi a. Europe ram thlang lama siam\\\\hatu tihduhdaha awmte t\u00e2n Calvin-a awmna khua chu humhimna khawpui a lo ni ta a. Tihduhdahna rei tak awm tlansanin, tl\u00e2nchhiate chuan Geveva kawngk\u00e2 an lo l\u00fbt a. |\u00e2m te, hliam te, chh\u00fbngte leh in leh lo nei tawh lo te chuan lo l\u00e2wmtu leh hmangaih taka enkawltu an hmu a. Hetah hian in leh lo an din a, khawpui t\u00e2n pawh mals\u00e2wmna an ni a, mi themthiam leh lehkha thiam vek an ni si a. He khuaa himna hmu t\u00fbra lo tlan tam tak chu, Rom nun r\u00e2wnna do t\u00fbrin an khaw lamah an k\u00eer leh a. John Knox- a, Scotland ram siam\\\\hatu huaisen, s\u00e2p rama Puritant tam f\u00ea, Hol- land leh Spain rama Protestant tam f\u00ea, France rama Huguenots-ten Geneva a\\\\angin, an ram thim ti\u00eang t\u00fbra meichher chh\u00eein an ram lamah \\\\heuh an haw leh hlawm a.","237 BUNG 13 NETHERLANDS LEH SCANDINAVIA (THE NETHERLANDS AND SCANDINAVIA) Netherland ramah chuan, hm\u00e2 f\u00ea a\\\\ang tawh kh\u00e2n pope tawrawtna chuan kalhna a lo t\u00e2wk tawh a; Luther-a hm\u00e2 kum 700 lai-ah bishop pahnihin pope chu hlau hauh lovin an khing a. He bishop pahnihte hi Rom khuaa palaia kal an ni a. Pope thuneih d\u00e2n awmze dik tak an hre chhuak ta a: Pathian chuan, \u201ca lalnu leh a kawppui, kohhran a siam a, a chh\u00fbngkua at\u00e2n chatuan daih puarna thil a siamsak bawk a, thuam chuai ngai lo leh chhe thei lo a chhawmt\u00eer a, chatuan daih lallukhum leh lal tiang a pe a, h\u00eang zawng zawng hi r\u00fbkru man chhuah angin i hl\u00e2wkpui a. Pathian Temple-ah chuan awm hmun i khuar a; ber\u00e2mpu ni lovin, ber\u00e2mte t\u00e2n chinghnia i ni z\u00e2wk. Hruaitu l\u00fb ber i ni tih min rint\u00eer a; mahse mi tawrawt ang mai i ni si. Chhiahhlawhte chhiahhlawh i inti a, chutiang chu i ni t\u00fbr a ni a, chutih ahn\u00eakin lalberte lalber nih i tum a. Pathian thup\u00eakte chu hmuhsit awmah i chant\u00eer a. Lei pum huapah hian Thlarau Thianghlim chu biak in zawng zawng satu a ni. Khua leh tui kan nihna, kan Pathian khawpui chuan, v\u00e2n hmun zawng zawng hi a huap a; z\u00e2wlnei thianghlimten Babulon khua an tih aiin a lian a; chu Babulon khua chuan Pathian khuaah a inngai a, v\u00e2n khua ni taah a inngai bawk a, a finna chu t\u00e2wp nei lo a ni tiin a uang a, a t\u00e2wp berah chuan, \u2018thil dik lo ka la ti lo va, englai mahin ka ti ngai bawk hek lo vang,\u2019 a la ti zui a,\u201d tiin an khing a. - Gerard Brandt, History of the Reformation in and About the Low Countries, b. 1, ch. 6. He hnialna chhunzawm t\u00fbr hian mi tam f\u00ea an lo chhuak a. Ch\u00fbng zirt\u00eertute chu ram dang danga awm, hming dang dang pu ni mah sela, Vaudois Missionary (Waldenses) te nungchang an han p\u00fb a, ram tinah Chanchin |ha thu an puang a. Netherlands (Holland) pawh a lo thleng ve ta a. An thurin chu a darh rang hl\u00ea. Waldens-ho","238 INDONA ROPUI Bible kha an \\\\awngin (Dutch) a \\\\hen a z\u00e2r an letting a. Hl\u00e2wkna lianpui a awm an ti a; fiamthu nuihz\u00e2 a awm lo va, thawnthu satliah a awm bawk lo va, thu l\u00ea lo mai mai a, awm hek lo va, bumna thu pawh a awm lo va, thu dik thu hlir a ni; khawi lai laiah emaw thu harsa a awm ngei tak a, mahse a \\\\ha leh thianghlim, thl\u00eeng leh thau chu awlsam taka hmuh chhuah theih a ni,\u201d an ti a -Ibid., bk. 1, ch 14. Hetiang hian kum zabi 12-naah rin d\u00e2n dik hlui ngainatuten an lo ziak a ni. Rom tihduhdahna bawk chu \\\\an lo ni teh mah sela, meipui leh sawisakna k\u00e2rah pawh ringtute chu an pung z\u00eal a; sakhaw thuah Bible chauh hi thu dika rin ngam a ni, \u201cRing t\u00fbrin tumah tihluih t\u00fbr an ni lo va, thusawia an rilru hmin t\u00fbr a ni,\u201d an ti tlat a.- Martyn, vol. 2, p. 87. Netherland ramah hian Luther-a zirt\u00eernate chu lei \\\\haah an tla a, mi rinawm tak tak an lo chhuak a, Chanchin |ha an han theh darh a. Holland ram bung khat a\\\\angin mi pakhat Menno Simons a lo chhuak a. Roman Catholic zirt\u00eernaa lehkha zir thiam a ni a, puithiama nemngheh a ni bawk. Bible thu r\u00eang r\u00eang a hre lo va. Lalpa zanriaha chhang chu Krista taksa tak takah a chang a, uain chu a thisen tak takah tih rinnaah rinhlelhna a nei ta tlat a. Setana thl\u00eamnaah a ruat a, \\\\awng\\\\ai leh thuphachawia intihfihlim a tum a, a s\u00e2wt thei si lo. A chhia leh \\\\ha hriatna aw hi a theihnghilh thei mahn\u00e2 tih beiseiin, mi","NETHERLANDS LEH SCANDINAVIA 239 sual ins\u00fbm zo lohote hlimhlawpnaahte a han che ve chiam \\\\h\u00een a, mahse a s\u00e2wt chuang ta lo va. A t\u00e2wpah zawng Thuthlung Thar a han chhiar ta a, hei av\u00e2ng leh Luther-a lehkha ziakte av\u00e2ngin, siam\\\\hatna rin d\u00e2n chu a pawm ta a. Hemi hnu l\u00e2wkah an khaw kiang khaw pakhata mi pakhat baptisma a chan nawn leh avang chauhva a lu an tan lai a va hmu a. Hemi av\u00e2ng hian naus\u00ean baptis thuah Bible a chhiar ngun leh ta a; Bible khawi laiah mah kawhhmuhna a hmu lo va, baptisma chang thei t\u00fbr chuan simna leh rinna a awm t\u00fbr a ni tih hmun tam takah a hmu z\u00e2wk si a. Menno-a chu Rom kohhran a\\\\angin a inthiar fihl\u00eem ta a, thu dik a chhar chhuah chu mi dangte zirt\u00eer t\u00fbrin a inpump\u00eak ta a ni. Hetih lai hian German ram leh Netherland-ah harhna kal sual p\u00e2wl an awm a, thurin dukdak lo tak tak an zirt\u00eer a, awm loh lohva awm t\u00fbrin mite an zirt\u00eer a, kut thl\u00e2kna leh helna te chawh chhuah an tum a. Menno-a chuan he mite thiltih d\u00e2n pawi thuizia t\u00fbr a hria a, an zirt\u00eerna leh an thil tumte theih t\u00e2wpin a do va. Mi tam tak chu hruai sualin awm mah se, h\u00eangho hian t\u00fbn hm\u00e2a an rin d\u00e2n dik lo kha chu an kalsan a. Hm\u00e2n laia Kristian Waldens-ho sulhn\u00fbte kha tam tak a la awm a. H\u00eangho z\u00eengah hian Mennoa chuan rawng a b\u00e2wl ta a, a hlawhtling hl\u00ea a ni. Kum s\u00e2wmhnih leh kum ng\u00e2 lai a nupui leh a fate hruaiin a zin v\u00eal a, harsatna tam tak leh khawharnate an t\u00e2wk fo va, a chang phei chuan thih hlauhawmin an awm a. German hm\u00e2r lam leh Netharland a fang a, mi rethei zingah a thawk ber a, mahse a thunun thei hl\u00ea a. Thusawi thiam tak a ni a, lehkha thiam tak erawh a ni lo, rinawmna sakhat a nei a, a inngaitl\u00e2wm a, a nun n\u00eam bawk a, sakhaw mi dik tak a ni a; a thu zirt\u00eerte chu amah ngeiin a zawm thinte an ni; miten an ring \u00eam \u00eam bawk a. Kal sualho n\u00ean an ngaih pawlh av\u00e2ngin an tuar nasa thei hl\u00ea. Mahse mi tam takin an ring a. Netherland ram ang tluk hian khawi lamah mah siam\\\\hatna thurin l\u00e2wmna a awm ngai lo. Tihduhdahna an tuar nasat ang tuar ram tam an awm hek lo. German ramah Charles V kh\u00e2n Kohhran Siam\\\\hat a khap tlat a, a ringtu zawng zawng pawh h\u00e2l hlum vek a duh a, mahse lalho kh\u00e2n an d\u00e2l tlat a. Netherland ramah phei chuan a","240 INDONA ROPUI thuneihna a lian z\u00e2wk, tihduhdahna thup\u00eak a indawt zut mai. Bible chhiar emaw, ngaihthl\u00e2k emaw, thusawi emaw, Bible chungch\u00e2ng sawi mai emaw pawh h\u00e2l hlum t\u00fbr an ni vek. A r\u00fbka Pathian hn\u00eana \\\\awng\\\\ai emaw, milim hm\u00e2a k\u00fbn loh emaw, S\u00e2m hla sak emaw chu tihhlum t\u00fbr an ni vek. Miten phatsan duh mah se thiamloh chant\u00eer an ni tho, mipa a nih chuan khandaiha sah hlum t\u00fbr, hmeichhia a nih chuan a nunga phum t\u00fbr. Hetiang hian Charles leh Phillip II ror\u00eal laiin mi s\u00e2ng tam tak an boral a ni. Vawi khat chu chh\u00fbngkua hi Inquisition ror\u00ealna hm\u00e2ah an han hruai a, an thil tihsual chu, Mass-ah an tel lo, anmahni inah Pathian an bia tih a ni a. A r\u00fbka an tih d\u00e2nte an han zawh chuan an fapa naupang ber chuan, \u201cKan \\\\hing\\\\hi a, kan \\\\awng\\\\ai a, Pathianin kan rilrute a tih-\u00ean a kan sualte ngaihdam a nih n\u00e2n kan dil a; lalber t\u00e2n kan \\\\awng\\\\ai a, a ror\u00eal a hlawhtlin n\u00e2n leh hlim taka a awm theih n\u00e2n; kan ror\u00ealtute t\u00e2n kan \\\\awng\\\\ai a, Pathianin a hum theih n\u00e2n,\u201d tiin a chh\u00e2ng a. - Wylie, b. 18, ch 6. Ror\u00ealtu \\\\henkhat thin a khawih hl\u00ea a, mahse an pa leh fapa pakhat chu an h\u00e2l hlum ta tho va. Tiduhdahtute thinurna aiin martarte rinna a lian z\u00e2wk a. Mipa- ho chauh an huai a ni lo va, hmeichhia, kut hm\u00e2wr pawha hna engmah khawih ngai lote leh nula tleir\u00e2wlten timna r\u00eang reng an nei lo va. Nupuite chuan an pasalte tihhlum t\u00fbra an phuarbehnaah an din chilh a, meialhin a hliau nat laiin an fuih huai a, an thlamuan a, fakna hlate an sa a. Nula tleir\u00e2wl nung chunga phum t\u00fbrte kh\u00e2n, z\u00e2na an mut d\u00e2n pangngaia mu ni awm takin thl\u00e2nah an inzalh a; a ch\u00e2ng chuan an inneih n\u00ee ni awm takin an thawmhnaw \\\\ha berte inbelin, khai hlumna leh meialhte huai takin an pan a. - Ibid., bk. 18, ch. 6. Ramhuai behovin Chanchin |ha tihboral an tum laia awm ang bawk kh\u00e2n, Kristiante thisen chu chi a ni. Tihduhdahna chuan thu dik pawmtute a tipung hlauh va. Lalber lah kha, mipuite tumruhna a tihchhiat theih loh av\u00e2ngin, a kum t\u00ealin a thinur a zual a, hnathawh r\u00e2pthl\u00e2k chu ti nasa t\u00fbrin a nawr a, a s\u00e2wt chuang lo. Lal William of Orange lalna hnuaiah ram pum buaina Revolution-in Holland ramah sakhaw zal\u00eanna a rawn thlen ta hlawl a.","NETHERLANDS LEH SCANDINAVIA 241 Rawngb\u00e2wltute thisen s\u00eangin, Piedmont tl\u00e2ng ramah te, French phaizawlah te leh Hol- land tuipui kamah te Chanchin |ha chu a darhzau z\u00eal a. Hm\u00e2r lam ramah erawh chuan thisen chhuah ngai lovin Chanchin |ha a l\u00fbt a. Wittenberg khuaa zirlaite an ram lama an lo h\u00e2wnin rin d\u00e2n thar chu Scandinavia ramah an han h\u00e2wn a. Luther-a lehkha ziakte av\u00e2ng a ni kawng khat bawk a. Hm\u00e2r lam ram mi, hnathawh hr\u00e2t leh mi nun ngilte chuan, Rom dik lohna chapona kalsanin, Bible thu dik, nunna petu, thianghlim leh tluangtlam chu an pawm ta z\u00e2wk a ni. \u201cDenmark rama Kohhran Siam\\\\hatu\u201d Tausen-a chu lo nei m\u00ee fapa a ni a. A naupan lai a\\\\angin mi rilru chak tak a ni tih a lang a, lehkha zir a ch\u00e2k \u00eam \u00eam mai a; mahse a nu leh pa neihin a tlin si lo va, puithiamho awmna Monastery-ah a l\u00fbt ta ngawt a. Hetah hian, a nungchang felna leh a rinawmna leh taihm\u00e2kna av\u00e2ngin hotuten an duh viau va. Exam-naah chuan, nakina kohhran rawngb\u00e2wltu \\\\angkai nih theihna finna a lang fo va. German ram emaw Netherlands ram emawa zirna hmun \\\\haa zirt\u00eer an tum ta a. Naupang hn\u00eanah chuan, \u201cI zirna sikul i duh duh i thlang thei, Wittenberg tih loh chu,\u201d an ti a. Zirlai kohhran mi tak chu kal sualna thurinin a tikhawlo t\u00fbr a ni lo ve, an ti a ni. Tausen-a chu Cologne-ah a kal ta a, chu khua chu chutih lai chuan, t\u00fbn thleng pawhin, Catholic hmunpui a ni a. Mahse zirt\u00eertute Pathian ngaihd\u00e2n thuah a lungni ta lo va. Hetih lai hian Luther-a lehkha ziakte a nei a, a chhiar a, a bengl\u00fbt ta hl\u00ea mai a; Luther-a zirt\u00eer ngeia awm a duh ta a. Chutianga a awm chuan a hotute an","242 INDONA ROPUI lungni lo vang a, an ch\u00e2wmna an tit\u00e2wp mai \u00e2wm si a. Mahsela kawng dik chu a zawh ngam ta a, rei lo t\u00eaah Wittenberg-ah a l\u00fbt ve ta a ni. Denmark rama a haw chuan Monastery-ah bawk a lut a. Tuman Luther-a rilru pu a ni tih an hre lo, tumah a hrilh bawk lo. Mahse a \\\\hiante chu zawi zawia, tumah kalh lova rinna \\\\ha z\u00e2wk leh nun thianghlim z\u00e2wka hruai a tum tlat a. Bible a keu va, a awmziate a hrilhfiah a, a t\u00e2wpah chuan Krista chauh hi mi sualte chhandamna a ni tiin a sawi ta a. An hotu ber chu a thinur ta \u00eam \u00eam mai a, Rom kohhran hum t\u00fbra mi huaisena a ngaih \\\\h\u00een a ni si a; Monastery dangah a sawn a, chutah chuan pindana khar khuma, ngun taka v\u00eanin a awm ta a. A va awmnaah pawh chuan, an hlauhthawn ang ngeiin puithiam tam f\u00ea chuan Protestant rin d\u00e2n an pawm phah ta a. Tausen-a kh\u00e2n a pindan tukverh a\\\\\u00e2ngin a \\\\hianteho kha thu dik a hrilh \\\\h\u00een a. Puithiamho chuan kohhranin kal sual a hrem d\u00e2n hre ve chu ni se, tuman Tausen-a aw an hre leh tawh lo t\u00fbr a ni a; mahsela khawi lai thl\u00e2nah emaw, lei hnuai pindanah emawa thukru daih lovin, Monas- tery a\\\\angin an hnawt chhuak ta z\u00e2wk a. T\u00fbnah chuan an khawih thei ta lo. Thurin thar zirt\u00eertute humna thup\u00eak lalberin a hm\u00e2 lawkah a chhuah a. Tausen-a chuan thusawi a \\\\an ta a; a t\u00e2n biak in zawng zawng a inhawng a, ngaithla t\u00fbrin mipui tam tak an lo kal a. Mi dangte pawhin Pathian thu an puang ve bawk a. Denmark \\\\awng Thuthiung Thar lehkha an sem darh nasa. Pope hovin tiboral t\u00fbra an beihna chuan, thu dik chu a tidarh zau ta z\u00e2wk a, rei lo t\u00eaah Denmark ram pumin siam\\\\hatna rinna an pawm ta a ni. Sweden ramah pawh, tlangval, Wittenberg tuikhura tui inte kh\u00e2n, nunna tui chu an ram lamah an ch\u00e2wi hawng a. Unau pahnih Olaf Petri leh Laurentius Petri, Orebro khuaa th\u00eerd\u00eang fapate chu Luther- a leh Melancthon-a hnuaia zir an ni a. Thu dik an zirte chu taima takin mi dangte an zirt\u00eer ve \\\\h\u00een a. Luther-a ang deuhvin Olaf-a chuan a \\\\hahnemngaihna leh thusawi thiamin mite a tiphur \u00eam \u00eam a; Laurentius erawh chu Melanchthon-a ang deuhva, zir mi, thil ch\u00eek mi leh rilru zawi dap a ni thung. An pahnihin rilru \\\\ha pu, Pathian","NETHERLANDS LEH SCANDINAVIA 243 thu hre tak, leh thutak t\u00e2na huai tak an ni. Pope-ho bawkin an han do leh a, mipui chinchang engmah hre lo an fuihpawrh a. Olaf Petri chu mipuiin an hual fo va, a ch\u00e2ng phei chuan a him zo lo \\\\helh \\\\h\u00een a. Mahse lalberin a hum tlat a. Rom kohhran hnuaia awm mite chu an rethei \u00eam \u00eam a, hnehchhiahnain a hrual nasa a; an sakhua lah chu zaizir mai mai leh serh leh sang ilo mai mai a nih av\u00e2ngin rilru lam tih-\u00ean n\u00e2n \\\\angkaina engmah a nei lo va; an pipute ramhuai biakna sakhaw lamah an k\u00eer leh a, ram chu p\u00e2wl hnih inngeih lo takah a in\\\\hen ta a. An inngeih theih loh av\u00e2ngin an retheihna a zual tulh tulh a, Lalber chuan kohhran leh v\u00e2ntlang mipui siam \\\\hat a tum ta a. Romho do t\u00fbra \\\\\u00e2npui thei mi a duh a. Lalber leh Sweden rama mi lian zawng zawng hm\u00e2ah, Olaf Petri chuan, Rom aiawhtute kalhin, rin d\u00e2n thar dikzia a han \\\\an ta a. Puithiamho zirt\u00eernate chu, Pathian Lehkhabu thu n\u00eana inremte chauh kha pawm t\u00fbr a ni a; thurin pawimawh zawng zawng chu Bible-ah a chuang a, a m\u00e2wlin a chiang \u00eam \u00eam a, mi tinin awl taka hriat thiam theih a ni. Isua chuan, \u201cKa thu zirt\u00eer hi ka ta a ni lo va, mi tirtu ta a ni z\u00e2wk,\u201d a ti a. (Johana 7:16). Paula chuan, \u201cKeimahniin emaw, v\u00e2n a\\\\\u00e2nga lo chhuk v\u00e2ntirhkoh pawhin emaw, Chanchin |ha kan hrilh che u lo kha chu Chanchin |ha dang r\u00eang lo hrilh che u sela, \u00e2nchhe dawngin awm rawh se,\u201d a ti a.(Galatia 1:8). \u201cChuti ni si, engah nge mi dangin an duh ang z\u00e2wng z\u00e2wngin rin d\u00e2n an siam chawp a, chhandam n\u00e2na mamawh, tia mi dangte an tihluiht\u00eer?\u201d a ti a. - Wylie, b. 10, ch. 4. Pathian thup\u00eak kalha kohhran d\u00e2n siam chu engmah a ni lo; Protestant thurin bulpui, Bible chauh hi rinna din leh awm din hriatna bulpui a ni tih hi a dik a ni, an ti a. He inhnialna hi a hmingthang tehchiam lo n\u00e2 a, kohhran siam\\\\hatute hi \u201ceng ang mi leh eng ang rilru pu nge an nih mi a ent\u00eer a. Lehkha thiam lo an ni lo, tawngp\u00e2wng \\\\an mai pawh an ni lo va, inhnial bengchheng mi an ni hek lo; Pathian Thu ngun taka zir mi an ni a, Bible-in hriamhrei a p\u00eak hman din thiam mi an ni. Lehkhabu thu hriat lamah chuan an hun laia mi ni \u00e2wm pawh an ni lo. Wittenberg leh Zurich khua te kan han ngaihtuah hian, leh hming ropui Luther-a","244 INDONA ROPUI te, Melanchthon-a te, Zwingli-a te leh Oecolampadius te kan han ngaihtuahin, h\u00eang Kohhran Siam\\\\hatna hruaitute hian thiltihtheihna nam\u00ean lo nei leh mi hriat b\u00e2k hriaah kan ngaiin mi dangte chu an \\\\angkai ve tehchiam lo ve tiin kan ngaihtuah thei a. A nih leh Swe- den rama inhnialna hmingthang mang lo tak kha lo en leh ila, zirt\u00eertu hming a\\\\anga an zirt\u00eerte hming - Olaf-a leh Laurentius Petri hmingthang mang lo tak kha lo en ta ila, engnge kan hmuh? Pathian Thu zir tam leh zirna kawng danga thiam, Chanchin |ha thu dik a kip a kawia hria, Rom kohhran mi chhuan, hnialhrat, awl taka mite hnial dang thei kan hmu.\u201d - Ibid., b. 10, ch. 4. He inhnialna av\u00e2ng hian Sweden ram lalber chuan Protestant rin d\u00e2n a pawm ta a, rei lot\u00eaah ram pum ror\u00ealnain a nemnghet a. Olaf Petri chuan Sweden \\\\awngin Thuthlung Thar a letting a; lalber thup\u00eakin an unauvin Bible pum an letting a. Tichuan Sweden rama mite chuan anmahni \\\\awngin Bible an nei ta a. Ram pum ror\u00ealna chuan, ram pumah Pathian rawngb\u00e2wltuten Pathian Lehkhabu thu an hrilhfiah t\u00fbr a ni, Sikul naupangte chu Bible chhiar zirt\u00eer t\u00fbr, tiin thu an pe a. Zawi zawiin Chanchin |ha \u00eang chuan hriat lohna leh rin dik lohna thim chu a han tikiang deuh deuh va. Rom hnehchhiahna kalsanin Sweden ram chu t\u00fbn hm\u00e2 zawng zawng aia chak leh ropuiin an awm ta a. Sweden ram chu Protestant kulhpui a lo ni ta. Kum za lai hnuah, boral hlauhawm ber hun laiin, he ram t\u00ea tak t\u00ea, t\u00fbn hm\u00e2 zawnga ram chak lo tak ni \\\\h\u00een kh\u00e2n, \u201cKum s\u00e2wmthum Indona\u201d-ah kh\u00e2n German ram a chhan chhuak a, Europe ramah amah chauh hian a \\\\anpui ngam a. Europe hm\u00e2r lam ram zawng zawng kha Pope hnehchhiahna hnuaiah a awm leh mai d\u00e2wn a, Sweden sipaiten German an \\\\anpui a. Pope hlawhtlinna a dang chat a, Protestant t\u00e2n zal\u00eanna a lo awm leh ta a. Protestant thurin pawm ram zawng zawngah sakhaw zal\u00eanna a awm leh ta a ni.","245 BUNG 14 S\u00c2P RAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE (LATER ENGLISH REFORMERS) Bible inphuar bet tlat chu Luther-an German mite hn\u00eana a hawnsak lai chuan, Pathian hruaiin S\u00e2p ram lamah Tyndale- a chuan a lo bei ve bawk a. Wycliffe-a Bible kha Latin Bi- ble a\\\\anga lehlin a ni a, dik lo tam tak a awm, kh\u00e2wla chhut pawh a ni lo va, a man a tam em av\u00e2ngin mi hausa tl\u00eamt\u00ea chauhvin an lei thei a; kohhranin a khap bawk a, chuv\u00e2ngin a darh zau lo hl\u00ea. Kum 1516-ah Luther-a thu 95 a lo lan hm\u00e2in, Erasmus-a chuan Latin leh Greek \\\\awngin Thuthlung Thar a siam a. Hei hi a \\\\awng bula Pathian thu kh\u00e2wl chhut hmasa ber a ni. Hetah hian t\u00fbn hm\u00e2a dik lo tam tak kha tih dik a ni a, a thute pawh hriat thiam a awl deuh va. Mi lehkha thiam tam takin thu dik chu an hriat thiam phah a, siam\\\\hatna pawh a ch\u00e2k thart\u00eer leh a ni. Mahse mi nar\u00e2n t\u00e2n Pathian Thu chu hmuh ph\u00e2k a la ni lo va. Tyndale-an Wycliffe-a hnathawhte tipuitlingin, a chite hn\u00eanah Bible a pe a. Zir taima tak leh thu dik zawng mi a ni a, Chanchin |ha thu chu Erasmus-an Greek Testament a siam a\\\\anga a hriat a ni a. Dik a tih chu hlau lovin a sawi a, thurin r\u00eang r\u00eang hi a dik leh dik loh Bible a\\\\anga fiah t\u00fbr a ni a ti a. Pope hovin Bible chu kan kohhran p\u00eak a ni a, kohhran chauhvin a hrilhfiah thei a ni an tih chu heti hian a chh\u00e2ng a: \u201cMipuite hi an chaw hmu thei t\u00fbrin tu\u2019n nge zirt\u00eer? E! Ch\u00fb Pathian bawk chuan a fate ril\\\\\u00e2m chu A Thuahte an Pa hmu t\u00fbrin a zirt\u00eer a ni; Bible thu zirt\u00eertu h\u00e2l hlumtute chu nangmahni bawk in ni; thei ula Bible pawh in h\u00e2l ta ve ang,\u201d a ti a.\u2013D\u2019Aubign\u00e9, History of the Reformation of the Sixteenth Century, b. 18, ch. 4. Tyndale-a thusawi chuan mite a chawk harh hle a, mi tam takin thu dik an pawm phah bawk a. Mahsela puithiamho an lo harh ve leh a; a kalsan hnu apiang kha an rawn fang ve a, vauna leh","246 INDONA ROPUI England rama Protestantte chu hmun fianrial leh ngaw hnuaia, an z\u00e2nlai inkh\u00e2wm chenin man an ni a.","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 247 sawichhiatna te n\u00ean a hnathawh sa kha tihchhiat an han tum a, an hlawhtling fo mai leh nghal a. \u201cEngtin nge maw ka tih d\u00e2wn chu aw! Hmun khatah chi ka han tuh a, ka kal ve leh hm\u00ealmain a rawn tichhe z\u00eal mai si a. Hmun tinah ka awm thei si lo va. H\u00eang mite hian mahni \\\\awngin Bible an neih chuan, h\u00eang hnialhratho hi anmahni pawhin an lo dod\u00e2l thei ang. Bible tel lo chuan thu dikah v\u00e2ntl\u00e2ng tihngheh theih a ni d\u00e2wn lo,\u201d a ti a. - Ibid., b. 18, ch. 4. Tichuan rilru dang a pu ta a. \u201cIsraelte kh\u00e2n Jehova Templeah anmahni \\\\awngin Fakna hla an sa \\\\hin a ni lawm ni? Kan z\u00eengah Chanchin |ha hi S\u00e2p ram \\\\awngin a \\\\awng ve lo vang maw? Kohhranin z\u00eeng \u00eang aia \u00eang lo z\u00e2wk chh\u00fbn laiah a nei d\u00e2wn em ni? Kristianten anmahni \\\\awngin Thuthlung Thar an nei ngei ang,\u201d a ti ta a. Bible n\u00ean chauh thu dik kan hre thei ang. \u201cMi pakhatin he mi sawi d\u00e2n hi a ring a, mi dangin saw mi sawi d\u00e2n saw a ring a, an thu a inkalh \\\\h\u00fbm mai si a. Tu hi nge dika tu hi nge dik lo tih engti kawngin nge kan hriat d\u00e2wn? - Pathian thu a\\\\angin,\u201d a ti a. - Ibid., b. 18, ch. 4. Hemi hnu lawk hian Catholic lehkha thiam tak n\u00ean an inhnial a, Catholic chuan: \u201cPope neih loh ai chuan Pathian d\u00e2n neih loh a \\\\ha z\u00e2wk,\u201d a ti a. Tyndale-a chuan, \u201cPope leh a d\u00e2n zawng zawng ka dod\u00e2l e, Pathianin ka nunna a zuah chuan, rei lo t\u00eaah, leilehna khalhtu naupang pawh nangniho aia Pathian thu hre z\u00e2wk t\u00fbrin ka siam ang,\u201d a ti a. - Anderson, Annals of the English Bible, p. 19. Mipuite hn\u00eana Thuthlung Thar anmahni \\\\awng ngeia p\u00eak a ch\u00e2k \u00eam \u00eam \\\\hin kha, t\u00fbnah chuan a tum nghet ta, a bei nghal vat a. Tihduhdahna av\u00e2ngin a in tlansan a lo \\\\ul a, London lam a pan a, chutah chuan rei lo t\u00ea chu a hna a thawk thei a. Tihduhdahna bawkin a han nang leh a, tlan bo a \\\\ul leh ta a. S\u00e2p ram chu a t\u00e2n kh\u00e2r vek a ang hl\u00ea mai, German rama himna zawnga tlan a tum ta a. Hetah hian Thuthlung Thar chu kh\u00e2wlin a chhu thei ta ngei a. Vawi hnih chu a hnathawh an tit\u00e2wp a; khaw pakhata chhut khap a nih chuan khaw dangah a kal a. A t\u00e2wpah chuan Worms khaw lam a pan ta a, hemi hm\u00e2 lawkah he hmunah hian, Luther-a chu Chanchin |ha thu av\u00e2ngin Ror\u00ealna hm\u00e2ah a ding a nih kha. He khuaah hian \\\\hian","248 INDONA ROPUI tam tak an awm a, Tyndale-a chuan tluang takin hna a thawk thei ta a. Thuthlung Thar chu s\u00e2ngthum lai a chhu a, chumi kum bawk chuan a dang a chh\u00fb leh a. A hna chu rim takin a thawk a. S\u00e2p ramah chuan lawng chawlhna hmunte an v\u00eang ngun \u00eam \u00eam a; mahse Pathian Thu chuan London a thleng a, chuta \\\\angin ram tinah an sem darh a. Pope hote chuan thu dik chu tihboral tum tlat mah sela an thei lo. Vawi khat chu Bishop of Durham-an Tyndale-a \\\\hian lehkhabu zuar t\u00fbr Bible a neih zawng zawng a leisak vek a, tihchhiat a duh v\u00e2ngin, hetiang hian an hnathawhte a bahlah theiin a ring a. Mahse chuti awz\u00e2wng a ni lo va, a leina tangka chuan a aia \\\\ha z\u00e2wk a chhutna t\u00fbr hmanruate an lei thei ta a; he tangka hi awm suh se, a theih loh t\u00fbr a ni a. Nakinah Tyndale-a kha an man ta a, h\u00eang Bible chhut theih n\u00e2na \\\\anpuitu zawng zawng che hming sawi la, kan chhuah ang che an ti a. Ani chuan, \u201cMi dang zawng zawng aiin Bishop of Durham-an min \\\\anpui nasa ber, lehkhabu hralh loh zawng zawng lei n\u00e2n man \\\\ha tak a pe a, hei hian huai takin min tiht\u00eer a ni,\u201d a ti a. Tyndale-a chu a hm\u00ealmate kuta mant\u00eerin a awm a, \\\\um khat phei chu thla tam tak lung in a t\u00e2ng a. A t\u00e2wpah chuan a rinna av\u00e2ngin martarin a thi ta ngh\u00ea ngh\u00ea a; mahse hriamhrei a buatsaih chuan dotu dangte tun lai thlengin a \\\\anpui ta a ni. Latimer-a chuan pulpit a\\\\angin, \u201cMi tinin anmahni \\\\awngin Bible an nei t\u00fbr a ni, he lehkhabu siamtu hi Pathian ngei a ni. He Pathian Lehkhabu hian a siamtu chatuan mi nihna leh a thiltihtheihna a nei ve a ni. Lalber leh ror\u00ealtu tumah a thu awih lo t\u00fbr an awm lo. Kawng sira kal lovin, Pathian Thu hi i inhruait\u00eer ang u. Kan pipute d\u00e2n i zui suh ang. An thiltih ang ti lovin, an thiltih z\u00e2wk t\u00fbr chu i ti ang,\u201d a rawn ti ve leh a. Hugh Latimer, First Sermon Preached Before King Edward VI. Thu dik theh darh t\u00fbrin Tyndale-a \\\\hian \\\\ha pahnih, Barnesa leh Frith-a an lo chhuak a, an hnuah Ridley-a te unau leh Cranmer- a te an lo chhuak leh a. H\u00eang Siam\\\\hatna hruaitute hi lehkha thiam tak tak an ni a, an \\\\hahnemngaihna leh an rilru \\\\hat av\u00e2ngin Rom kohhranah pawh zah kai tak an ni a, mahse pope kalhmang dik lo","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 249 an hriat chian \u00eam av\u00e2nga kalh an ni a. Babulon thur\u00fbk chu an hriat chian \u00eam av\u00e2ngin an kalhnate hi a awihawm leh zual a ni. Latimer-a chuan tihian a ti a, \u201cZawhna mak deuh tak ka\u2019n zawt ang a. England ram zawng zawnga Bishop taima ber tunge ni? ... In ngaithla a, a hming ka sawi pawh in beisei a, ... ka\u2019n hrilh ang che u a, Diabola a ni. ... Englai mahin a bial a chhuahsan lo va, eng hun lai pawhin va kawm ula, inah a awm reng a, ... hna a thawk reng a.... A dawngdah lai in hmu ngai lo vang. Diabola chu a awmna apiangah, ... lehkhabute duh lovin, sathau kh\u00e2wnv\u00e2r a chhi a; Bible dah bovin rosary a keng a; Chanchin |ha \u00eang a duh lo va, sathau kh\u00e2wnv\u00e2r \u00eang a duh a, chh\u00fbn laiah pawh; .. Krista Kraws a duh lo va, Purga- tory at\u00e2n mi pawisa ip r\u00fbksak a duh a; ... mi rethei leh saruaka awmte thuam lovin, milem cheimawi leh lung cheimawi a duh z\u00e2wk a; mihringte d\u00e2n siam chawp z\u00e2wm a thlang a, Pathian thu thianghlim leh a d\u00e2nte a malm\u00e2k a. ... Kan hruaitute hian, Setanan buh lem theh a hr\u00e2t ang meuh hian, thu \\\\ha theh hi hr\u00e2t se ka va ti \u00eam! Ibid., Sermon of the Plough. H\u00eang kohhran siam\\\\hatute thu bulpui ber chu, Pathian Lehkhabu Thianghlim hi rinna leh awm d\u00e2n r\u00eang r\u00eang at\u00e2n innghahchhanna sual thei lo a ni tih hi a ni a, chu tak chu Waldenses-ho te, Wycliffe-a te, John Huss-a te, Luther-a te, Zwingli-a te leh an \\\\huihruai te zawng zawng pawhin an rin kha a ni. Sakhaw thil thuah, pope-in emaw, Council-in emaw, puithiamten emaw, lalberin emaw, mi chhia leh \\\\ha hriatna rapbet t\u00fbrin thuneihna an nei lo, an ti a. Bible hi an rinchhan a ni a, thurin zawng zawng hi Bible thu zirt\u00eerin a dik leh dik loh an fiah a. Pathian leh A thu a rinnaa an ngheh av\u00e2ngin h\u00eang mi thianghlimte hian meia h\u00e2l hlumte an tuar ngam a ni. Latimer-a leh a \\\\hianpa chu meiin an h\u00e2l a, an thih d\u00e2wn \\\\\u00eap chuan Latimeran a \\\\hianpa hn\u00eanah, \u201cThlamuang takin awm rawh. Vawiin hian England ramah, Pathian khawngaihna z\u00e2rah, t\u00fbm\u00e2 tih-mih theih loh meichher kan chhi d\u00e2wn a ni,\u201d a ti a. - Works of Hugh Latimer, vol. 1, p. xiii. Scotland ramah chuan Columba-a leh a \\\\hiante hovin thutak chi an theh kha, a boral vek lo va. England rama kohhrante pope hnuaia"]
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 561
- 562
- 563
- 564
- 565
- 566
- 567
- 568
- 569
- 570
- 571
- 572
- 573
- 574
- 575
- 576
- 577
- 578
- 579
- 580
- 581
- 582
- 583
- 584
- 585
- 586
- 587
- 588
- 589
- 590
- 591
- 592
- 593
- 594
- 595
- 596
- 597
- 598
- 599
- 600
- 601
- 602
- 603
- 604
- 605
- 606
- 607
- 608
- 609
- 610
- 611
- 612
- 613
- 614
- 615
- 616
- 617
- 618
- 619
- 620
- 621
- 622
- 623
- 624
- 625
- 626
- 627
- 628
- 629
- 630
- 631
- 632
- 633
- 634
- 635
- 636
- 637
- 638
- 639
- 640
- 641
- 642
- 643
- 644
- 645
- 646
- 647
- 648
- 649
- 650
- 651
- 652
- 653
- 654
- 655
- 656
- 657
- 658
- 659
- 660
- 661
- 662
- 663
- 664
- 665
- 666
- 667
- 668
- 669
- 670
- 671
- 672
- 673
- 674
- 675
- 676
- 677
- 678
- 679
- 680
- 681
- 682