["550 INDONA ROPUI hn\u00eanah ka la ang che u, ka awmnaah nangni pawh in awm theih n\u00e2n,\u201d A ti z\u00e2wk a ni (Johana 14:2, 3). Paula pawhin hetiangin min hrilh a: \u201cLalpa ngei chu au th\u00e2wm n\u00ean, v\u00e2ntirhkoh chungnung ber aw n\u00ean, Pathian tawtawr\u00e2wt ri n\u00ean, v\u00e2n a\\\\angin A lo chhuk d\u00e2wn si a; tin, Kristaa thi tawhte chu an tho hmasa ang; chumi hnuah chuan keini nunga lo la awm rengate hi boruakah, Lalpa hmuak t\u00fbrin, anmahni rualin, chh\u00fbm z\u00eengahte khian, lak chhohvin kan awm ang; chutichuan kumkhuain Lalpa hn\u00eanah kan awm tawh ang,\u201d (1 Thesalonika 4:16-18). \u201cH\u00eang thute hian inthlamuan tawn rawh u,\u201d tiin a belh a (v.18). Ch\u00fbng thlamuanna thute leh Universalist rawngb\u00e2wltuin a hm\u00e2 lawka a sawite khaikhin chuan, ink\u00e2r hlat tak an ni. Mitthi chu eng anga sual pawh ni sela, a nunna thaw a chhuah tawh chuan, v\u00e2ntirhkohte z\u00eenga lawm luh t\u00fbr angin Universalist rawngb\u00e2wltu chuan a \\\\hian lungngaite chu a thlamuan a. Paula erawh chuan a unaute hn\u00eanah, nakina Lalpa lo kal hun, thihna khaidiatte tihchah a nih hun leh, \u201cKristaa thi tawhte\u201d chu chatuan nun neia kaihthawh an nih hun t\u00fbr a sawi thung a ni. Mals\u00e2wmna changtute ina tumah an luh theih hmain, an chanchin chu endik vek t\u00fbr a ni a, an nungchangte leh an thiltihte chu Pathian hm\u00e2ah en nawn leh rih vek t\u00fbr a ni. Mi zawng zawngte chu an thiltihte lehkhabua ziak angin ralsak an ni ang a, an thiltih ang z\u00eala l\u00e2wmman p\u00eak an ni ang. He ror\u00ealna hi thih v\u00ealeh a ni nghal mai lo. Paula thu sawite hi chhinchhiah teh u: \u201cN\u00ee A tiam av\u00e2ngin chumi n\u00eeah chuan A mi Ruata chu leia mite fel takin A ngaihtuaht\u00eer ang; ch\u00fb Mi chu Pathianin mitthi z\u00eeng ata kaithovin, mi zawng zawng hn\u00eanah A hriatt\u00eer tawh a ni,\u201d tiin (Tirhkohte 17:31). Hetah hian tirhkoh chuan fiah takin, ni tiam, nakina mi t\u00fbr, khawv\u00eal chunga ror\u00ealna t\u00fbr ruat chu a sawi mai a ni. Chumi hun v\u00eak chu Juda chuan a sawi a: \u201cV\u00e2ntirhkohte anmahni tirhkoh nihna pawm lova, an awmna pangngai kalsan z\u00e2wkte chu, ni ropui ror\u00ealna at\u00e2n, thim hnuaiah chatuan phuarnaa phuar chungin A kh\u00eak a ni,\u201d tiin. Enoka thusawi a sawi leh a, \u201cNgai teh u, mi zawng zawng chunga ror\u00eal t\u00fbrin, Lalpa chu A mi thianghlim s\u00eengkhatte n\u00ean A lo kal a ni,\u201d tiin (Juda 6, 14, 15). Johana pawhin,","BUMNA LIAN THAM HMASA BER 551 \u201cmitthite, a lian a t\u00eain, Pathian hm\u00e2a ding,\u201d a hmu a; tin, \u201clehkhabute an keu va, mitthite chu, lehkhabutea ziak an thiltih ang z\u00eala r\u00ealsakin an awm ta a,\u201d a ti a (Thupuan 20:12). Nimahsela mitthiten v\u00e2n l\u00e2wmna an ch\u00ean emaw, hremhmun meipuiah an vial emaw a nih si chuan, nakina ror\u00ealsak an \\\\\u00fblna a awm em ni? H\u00eang thu pawimawh chungch\u00e2nga Bible zirtirnate hi a chiang lo emaw a inkalh emaw a ni lo; rilru p\u00e2ngngai pawha hriat thiam theih an ni. Mahse he t\u00fbn lai zirt\u00eernaah hian mi rilru ngilten finna emaw felna emaw an hmu thei em ni? Mi felten ror\u00ealnaa an chung thu enfiah zawh a nih hnua, Lalpa hn\u00eana rei tak an ch\u00ean tawh hnuin, \u201cB\u00e2wih \\\\ha leh rinawm, i ti \\\\ha e, i pu l\u00e2wmnaah l\u00fbt rawh,\u201d tia fakna chu an dawng chauh d\u00e2wn em ni? A nih leh, mi sualte chu nghaisakna hmun a\\\\anga koh l\u00eat niin, khawv\u00eal zawng zawng Ror\u00ealtu hn\u00ean ata, \u201cNangni \u00e2nchhe dawngte u, kumkhaw meipuiah chuan mi kal bosan rawh u,\u201d tih hrilh an ni d\u00e2wn em ni? Aw! Pathian hmuhsitna nasa tak a ni! Pathian finna leh r\u00ealdikna sawis\u00ealna zahthl\u00e2k tak a va ni \u00eam! Thlarau thi thei lo a awm anga zirt\u00eerna hi thurin dik lo, Rom- in ramhuai beho a\\\\anga a l\u00e2k chh\u00e2wn, Kristian kohhrana a rawn zeh luh z\u00eenga pakhat a ni a. Hei hi Martin Luther-a chuan \u201cthawnthu phuahchawp r\u00e2pthl\u00e2k tak a ni a, Rom bawlhhlawhna intiang v\u00fbm th\u00fbr z\u00eenga a \\\\henkhatte n\u00ean angkhat a ni,\u201d tiin a sawi. - E. Petavel, The Problem of Immortality, p. 255. Solomonan Thuhriltu bua, \u2018mitthite chuan engmah an hre lo,\u2019 tia a sawi a hrilhfiahnaah chuan, Luther-a v\u00eakin hetiangin a sawi a: \u201cHei hi mitthiten hriatna an nei lo tih fiahna dang chu a ni. Chutah chuan thawh t\u00fbr emaw, thiamna emaw, hriatna emaw, finna emaw a awm lo. Solomona chuan mitthite chu muhil, engmah hre lo an ni, a ti a. Mitthite chu an awm ringawt a, ni leh kum te an chhiar lo va, mahse kaihharh an nih hunah chuan minit khat lek han chhing sek ang chauh hian an lang ang.\u201d - Martin Luther, Exposition of Solomon\u2019s Booke Called Ecclesiastes, p. 152. Thih v\u00ealeh hian mi sualte chu hremhmunah an kal ngh\u00e2l anga sawina emaw, mi felten l\u00e2wmman an dawng ngh\u00e2la sawina emaw Pathian Lehkha Thianghlimah hian khawi laiah mah a awm lo. Chi","552 INDONA ROPUI thlahtute leh z\u00e2wlneite pawhin chutiang zirt\u00eerna hnutchhiah an nei hek lo. Krista leh a zirt\u00eerte pawhin chutiang z\u00e2wnga sawi thawina an nei bawk lo. Thih v\u00ealeh mitthite chu v\u00e2nah an kal nghal lo a ni, tih hi Bible zirt\u00eerna chiang tak chu a ni z\u00e2wk. Thawhlehna n\u00ee a lo thlen hm\u00e2 zawnga muhil angin sawi an ni (1 Thesalonika 4:14; Joba 14:10-12). \u201cTangkaraw zai chu a chah a, rangkachak berhbu chu a keh\u201d v\u00ealeh mihring ngaihtuahnate chu a ral nghal \\\\h\u00een a ni (Thuhriltu 12:6). Thl\u00e2na liam tate chu th\u00e2wm nei tawh lovin an reh vawng vawng a, ni hnuaia thiltih r\u00eang r\u00eang hi an rawn hre tawh lo. Mi fel thi tate t\u00e2n chuan, hun chu a rei emaw, a tawi emaw, mitkhap k\u00e2r khat ang chauh a ni ang. Muhil an ni a, Pathian tawtawr\u00e2wt chuan thih theih lohna ropui tak mai nei t\u00fbrin a kai harh leh d\u00e2wn a ni. \u201cTawrtawr\u00e2wt chu a ri d\u00e2wn si a, chutichuan, mitthite chu \\\\awih thei lova kaihthawhin an awm ang a.... Chutichuan, he \\\\awih thei hian \\\\awih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin hunah, chu mi hunah ngei chuan, \u2018Hnehnain thihna a lem zo ta,\u2019 tih thu ziak hi a lo thleng ang,\u201d (1 Korin 15:52-54). An muhil lai kaihharh an nih hunah chuan, an ngaihtuahna a bo hun a\\\\ang kh\u00e2n an ngaihtuah \\\\an leh ang a, an thih d\u00e2wn \\\\\u00eapa an na tuar kha an hriat hnuhnun ber a ni a, thl\u00e2n thiltihtheihna hnuaia an tl\u00fbk luh d\u00e2wn lai kha an ngaihtuah hnuhnun ber a ni bawk ang. Thl\u00e2n a\\\\anga an lo thawh chhuah leh hunah erawh chuan, an rilrua l\u00e2wmna lo l\u00fbt hmasa ber chu hnehna au th\u00e2wm, \u201cAw thihna, i hnehna chu khawiah nge a awm t\u00e2k? Aw thihna, i t\u00fbr chu khawiah nge a awm t\u00e2k?\u201d tih hi a ni ang (1 Korin 15:55).","MITTHIIN MI NUNGAN BE THEI EM? 553 BUNG 34 MITTHIIN MI NUNG AN BE THEI EM? (CAN OUR DEAD SPEAK TO US?) Pathian Lehkhabua t\u00e2rlan, v\u00e2ntirhkoh thianghlimte rawngb\u00e2wlna hi, Krista zuitu apiangte t\u00e2n thutak thlamuanpuiawm ber leh hlu ber chu a ni. Mahse Pathian thu zirt\u00eerna l\u00e2r ber ber, dik si lote hian, v\u00e2ntirhkohte chungch\u00e2nga Bible zirt\u00eerna hi kailekin an chhilh bo zo titih ta. Thlarau thi thei lo a awm anga zirt\u00eerna hi, ring lo mite inzirt\u00eerna a\\\\anga l\u00e2k chh\u00e2wn a ni a, chutah kal sualna nasa takin mite a ch\u00eem laiin Kristian thurinte z\u00eenga zeh luhin a lo awm leh a, Pathian thuin chiang \u00eam \u00eama a lo sawi, \u201cmitthiten engmah an hre lo,\u201d tih thu dik hi a rawn luahlan ta a ni. \u201cRawngb\u00e2wlna thlaraute, chhandamna rochungtu t\u00fbrte t\u00e2na rawngb\u00e2wl t\u00fbra tirh chhuah\u201d tih thu Bible-in a lo sawi hi mipui tam takin mitthi thlarau thu ni ngei t\u00fbrah an ruat tlat a. Mihring z\u00eenga thi an la awm hm\u00e2 daihin v\u00e2nah v\u00e2ntirhkohte an lo awm reng tawh a ni tih Bible v\u00eakin chiang taka a sawi chung pawhin, v\u00e2ntirhkohte hi mitthi thlarau nia ring t\u00e2wk chu an la awm ta cheu a ni. Thi tawhten hriatna an la nei ni anga zirt\u00eerna, mi nungte rawngb\u00e2wlsak t\u00fbrin mitthi thlaraute an lo k\u00eer leh \\\\hin nia rinna tak mai hian, t\u00fbn laia mitthi thlarau biakna at\u00e2n hian kawng a lo sial a ni. Mitthite chu Pathian leh v\u00e2ntirhkoh thianghlimte awmnaa l\u00e2k luh an nih a, t\u00fbn hma lama hriatna an neih aia dinhmun \\\\ha z\u00e2wk an nei a nih si chuan, engnge mi nungte zirt\u00eer leh tiv\u00e2r t\u00fbra leilunga an lo k\u00eer loh vang? Pathian thu inzirt\u00eerna l\u00e2r takte sawi anga mitthi thlaraute chu leia an \\\\hiante chunga l\u00eang delh delh \\\\h\u00een an nih chuan, eng v\u00e2ngin nge sual laka v\u00eanghim t\u00fbr leh an lungngaihna hn\u00eam t\u00fbra lo kalt\u00eer an nih loh? Thih hnua hriat rengna la awma ringtute chuan, engtin nge thlarau tihropuia awm taten an hn\u00eana an thu r\u00e2wn thlen chu Pathian thu anga pawm loa, an hnar theih ang? Hetah tak hian kawng dik anga ngaih theih, Setanan a thil tumte a hlen n\u00e2na a hman","554 INDONA ROPUI si chu kan hmu thei. V\u00e2ntirhkoh tlute, Setana tirhna lam apianga kal z\u00eal \\\\h\u00eente chu mitthi khua a\\\\anga rawn tirhte ni-\u00e2wm takin an lo lang \\\\h\u00een a ni. Mi nungte chu mitthite n\u00eana inbiakt\u00eer anga insawiin, sualna lalpa chuan mite rilru chu a rawn pual\u00e2tsak \\\\h\u00een a ni. Mihringte mithmuha an \\\\hian thi tawhte ang taka rawn inl\u00e2rt\u00eer d\u00e2n a thiam a. A tak anpui siam kawngah hian a themthiam takzet a ni; an hm\u00eal te, thu sawi te leh aw ri te pawh hriat hran theih loh khawpa chiangin a zir thiam a. An mi duh takte chu v\u00e2n engthawlna ch\u00eana awm anga ngaiht\u00eerin mi tam tak chu a thlamuan a, rinhlelhna chhet\u00ea pawh nei lovin, \u201chruai bona thlaraute leh ramhuaite zirt\u00eerna thu ngaihsakin\u201d an awm a. Mitthite chu anmahni be t\u00fbra lo k\u00eer leh tak tak anga ring khawpa hruai an nih hnuah, thl\u00e2n muala inpeih lova liam tate lem changin Setana chuan a rawn inl\u00e2rt\u00eer a. V\u00e2nah hmun duhawm tak luaha nuam taka awm angin an insawi a, tichuan mi felte leh mi suaksualte chu huang khata lawit\u00eer vekin, zirt\u00eerna dik lo chu tihpunlun chiam a lo ni ta a ni. Mitthi khua a\\\\anga lo k\u00eer anga chang dertute inralrinna thu, dik ve tak site rawn sawi ch\u00e2ngte a awm nual bawk si a. Tichuan mi rin an kai hnu chuan, Pathian Thua mite rinna kar phawng t\u00fbr chi thurinte an zirt\u00eer zui ta a. Leia an \\\\hiante \\\\hatna t\u00fbr duh takzet anga langin, kal sualna hlauhawm berte chu zawi zawiin an rawn pu l\u00fbt a. Thu dik \\\\henkhatte an sawi ve \\\\hin av\u00e2ng leh thil lo thleng t\u00fbr an sawi l\u00e2wk dik ch\u00e2ngte a awm av\u00e2ngin, an thute chu rintl\u00e2k nia lanna a awm a; mi tam takin an zirt\u00eerna dik lote chu Bible Thu thianghlim ang chiahin an ringin an pawm duak duak nghal mai \\\\h\u00een a ni. Tichuan, Pathian d\u00e2n chu hnawlin a lo awm a, khawngaihna Thlarau pawh hmuhsitin a awm a, thuthlung thisen meuh pawh thil narana ruat a lo ni ta hial a. Ch\u00fbng thlaraute chuan Krista Pathianna an pawm lo va, Siamtu ngei pawh anmahni tlukpui lekah an dah a. Chutiang chuan hel hotu ropui tak chuan Pathian a dona chu a kalt\u00eer z\u00eal a, v\u00e2na a lo \\\\an tawh chu, kum s\u00e2ngruk d\u00e2wn lai chu he leiah hian a la chhunzawm ta z\u00eal a ni.","MITTHIIN MI NUNGAN BE THEI EM? 555 Mi tam tak chuan hetianga thlarau inl\u00e2rnate hi awm tak takin an ring lo va, awm anga a lan pawhin mitdawivaih ang ziaz\u00e2ng thilah an ngai zo vek mai a. Dawivaih lam thil ni si, thlarau inl\u00e2rna tak tak anga ngaitute hi awm ve bawk mah se, mihringte tih theih piah lam a\\\\anga thiltihtheihna lo lang chiang takte hi a awm ve fo va ni. Kik ri th\u00e2wm mak, t\u00fbn lai mitthi thlarau biakna in\\\\anna pawh hi, mihring thiam thilin a tihchhuah ni lovin, v\u00e2ntirhkoh sualho hnathawh chiah a ni a, ch\u00fbngho chuan mite boralna t\u00fbra bumna hlawhtling ber pakhat chu an rawn \\\\an chhuak ta a ni. Mitthi thlarau inl\u00e2rna kan tih \\\\hin hi chu mihringten min tihder n\u00e2n an thiam thil hmanga an tih a ni e, tiin, mi tam tak chu bumin an awm ang; mahse inl\u00e2rna, mihring ph\u00e2k chi ni hauh lo te, an han hmuh chuan, Pathian thiltihtheihna ropui tak emaw an ti leh si ang a, tichuan, bumin an awm ang. H\u00eang mite hian, Setana leh a hotena thilmak tak tak an rawn thlent\u00eer t\u00fbr thu Pathian Lehkhathuin a lo sawi chu, an hmuh hmaih a ni. Pathian hnathawh ang ve taka Pharoa dawivaih thiamte thiltihte pawh kha Setana \\\\anpuia tih vek a ni a. Krista a lo kal leh hmain Setana thiltihtheihna lant\u00eerna a awm leh d\u00e2wn a ni tih Paulan chiang takin a sawi: \u201cSetana thawhzia ang z\u00ealin, thiltihtheihna tinr\u00eangte n\u00ean, boral m\u00eakte t\u00e2n fel lohna bumna tinr\u00eangte hian Lalpa lo kal lehna chu a rawn hmakhalh d\u00e2wn a ni.\u201d (2 Thesalonika 2:9, 10). Tirhkoh Johana pawhin ni hnuhn\u00fbnga thilmak tihna lo awm t\u00fbr thu hetiangin a sawi: \u201cMihring mithmuhah v\u00e2n a\\\\anga leia mei tl\u00e2kt\u00eer thei khawp hialin thilmak ropui tak a ti \\\\h\u00een, ... ch\u00fbng thilmak av\u00e2ng chuan leia awmte chu a bum bawk a,\u201d tiin (Thupuan 13:13, 14). Hei hi intihderna nar\u00e2n thu sawi l\u00e2wkna a ni lo ve. Mite chu Setana hoten tithei anga an inchh\u00e2l thila bum ni lovin, an thiltihtheihna hmanga thilmak an tih ngeiin bum an ni z\u00e2wk d\u00e2wn a ni. Thiamna lalpa, hun kh\u00e2 leh chen thiam tak maia bumna hnathawh n\u00e2na a rilru lo hmang tawha chuan, mi chi tinr\u00eangte dinhmun leh a remch\u00e2n d\u00e2n ang z\u00ealin a thl\u00eamnate chu a buatsaih a. Mi thiam s\u00e2ng leh vengva deuhte hn\u00eanah chuan thlarau biakna (mitthite thlarauvin mi nungte an be thei tih thurin) hi mawihnai tak leh \u00eetawm","556 INDONA ROPUI fahranin a lant\u00eer a, tichuan mi tam tak chu a kharkhepah chuan a khalh l\u00fbt \\\\h\u00een a ni. He finna thu tirhkoh Jakoban a lo sawi chu, \u201cCh\u00fb finna chu chung lam a\\\\anga lo chhuk chu a ni lo va, khawv\u00eal leh taksa ch\u00e2kna leh ramhuaia mi a ni z\u00e2wk e,\u201d tih hi a ni (Jokoba 3:15). Hei hi bumtu khawlova chuan a thil tumte tihlawhtling t\u00fbrin a thup \\\\h\u00een. V\u00e2na serafte \u00eanna ropui taka thlal\u00eara Krista hm\u00e2a rawn inl\u00e2r theia kha, mihringte hn\u00eanah hian \u00eang v\u00e2ntirhkoh angin, a mi h\u00eep thei ang berin, a lo kal a. Thu ngaihhlutawm tak takte sawiin mite hn\u00eanah a lo kal a, mi rilru lepl\u00ear deuhte chu thil mawi takin a til\u00e2wm a, thiam takin hmangaihna leh khawngaihna thute sawiin mite ngainat pawh a hlawh hial \\\\h\u00een. Suangtuahna changkang takin mi rilru a chawk tho va, tichuan, an thinlunga Chatuan Mi hmusit khawp hialin, anmahni finna chapopui \u00eam \u00eam t\u00fbrin, mite a hruai a. Mi thiltithei tak, khawv\u00eal Tlantu pawh tl\u00e2ng s\u00e2ng tak chh\u00eepa hruai chhova, khawv\u00eal ram zawng zawng leh a ropuinate a hm\u00e2a lant\u00eer theia chuan, Pathian thiltihtheihnaa hliahkhuha awm lo zawng zawngte rilru leh ngaihtuahna khalh kawi t\u00fbr ziain mihringte hn\u00eanah thl\u00eamnate a rawn thlent\u00eer ang. Mahni inchawimawi duhna tihthawh n\u00e2na, thil hriat phal loh tlat hriat ch\u00e2kna tih-alhsakin, Eden huanah Evi a thl\u00eam ang kh\u00e2n, t\u00fbnah pawh mite a thl\u00eam a. H\u00eang thil sualte hi tih a ch\u00e2k r\u00eang av\u00e2nga tlu ta kha a ni a, tin, ch\u00fbng hmang bawk chuan mite chu chhiatnaa hual v\u00eal chu a tum a ni. \u201cA chhia leh \\\\ha hriain Pathian ang in lo ni ang,\u201d tiin a sawi a (Genesis 3:5). Thlarau biakna chuan, mihring hi thilsiam inlip \\\\hang z\u00eal, a pian tirh a\\\\anga chatuana \\\\hang chho z\u00eal a, Pathian ang maia awm t\u00fbrin, a zirt\u00eer a. Tin, mi tinr\u00eang rilru chu, mi dang ni lovin, amah ngeiin a inr\u00eal ang. \u201cMahni t\u00e2na ror\u00ealna a nih av\u00e2ngin lal\\\\hutphah chu nangm\u00e2 chh\u00fbngah a awm a ni,\u201d tiin. Thlarau biakna zirt\u00eertu pakhat chuan, am\u00e2 chh\u00fbnga awm \u201cthlarau thil hriatna,\u201d a lo harh chuan, \u201cka mihring puite u, mi zawng zawng hi Pathian tluk thawthang an ni,\u201d tiin a sawi a. Mi dang pawhin, \u201cMi fel leh famkim chu Krista A ni,\u201d tih a puang bawk a.","MITTHIIN MI NUNGAN BE THEI EM? 557 Chutiang chuan, chatuan Pathian felna leh famkimna, chawimawi t\u00fbr dik tak aiah te, A d\u00e2n felna famkim mihringte thlen t\u00fbr tehfung dik tak aiah te chuan, Setanan thil tisual thei mihring chu, amah leh amah chu chawimawi tl\u00e2k ber, d\u00e2n kengkawhtu t\u00fbr leh nungchang tehkh\u00e2wngah a inngaiht\u00eer z\u00e2wk a. Hei hi a s\u00e2ng zawnga hmasawnna ni lovin, a hniam z\u00e2wnga tl\u00e2k hniamna a ni z\u00e2wk. Kan thil hmuh azirin kan rilru leh thlarau lam a danglam \\\\hin hi, thil awm d\u00e2n pangngai a ni a. Kan ngaihtuahna hi a chh\u00fbnga ch\u00eang milin a indah rem z\u00eal a. A thil ngainat leh ngaihs\u00e2n z\u00e2wng z\u00fbl zuiin a awm ve mai \\\\h\u00een. Mihring hi a thianghlimna emaw a \\\\hatna emaw a thutakna emaw p\u00ealin a \\\\hang chho thei ngai r\u00eang r\u00eang lo vang. Amah chu s\u00e2ng bera a indah phawt chuan, a nihna b\u00e2kin a s\u00e2ng thei ngai lo vang a, a pil th\u00fbk tial tial z\u00e2wk ang. Pathian khawngaihna chauhvin mihringte chawi s\u00e2n theihna a nei a ni. Amah maia hnutchhiah a nih chuan, a hnaim lo thei lo vang. Thlarau biakna chuan, mi vengva leh mi fingte hn\u00ean aiin mahni duhz\u00e2wng \u00fbmtute, nuamt\u00e2wl ngain\u00e2te leh ins\u00fbm thei lote hn\u00eanah ualau z\u00e2wkin a inlant\u00eer a. Bawnr\u00e2 taka a inlant\u00eer chu an rilru mil z\u00e2wng tak a lo ni leh ngh\u00e2l a. Mihring pianphung derd\u00eapzia tinr\u00eang hi Setanan a zirin a hre vek a, mi tinr\u00eangin thil sual tih an \u00e2wnte hi a chhinchhiah vek a, tichuan sual tih tumna hun remch\u00e2ng chu a thl\u00e2wn a nih loh n\u00e2n duh t\u00e2wk ngaht\u00eer tumin a f\u00eemkhur \u00eam \u00eam \\\\h\u00een a ni. Thil thiangah ngei pawh a lutukin, ins\u00fbmk\u00e2rna awm hauh lova, taksa leh rilru lam leh nungchangte tichau t\u00fbrin a tiht\u00eer a. Hmangaihna tihchawlawlsaknain mi s\u00e2ng tam tak a tiboral tawhin, a tiboral m\u00eak z\u00eal a, chutiang chuan mihring mihrinna pumhl\u00fbm chu ramsa ang maia nunr\u00e2wngin a siam zo ta a ni. A hna thawk zo t\u00fbrin, mite rilruah, \u201chriatna dik tak chuan mihring chu d\u00e2n chung lamah a hlangkai a, a dik phawt chuan, thil eng pawh, Pathianin A hn\u00e2wl loh chu thil sual tih zawng zawngte pawh hi a sual lo vek a ni,\u201d tiin a sawi a. Chutianga mipuite chu, duhna hi d\u00e2n chungnung ber leh, zal\u00eanna chu phalsak nia, mihring chu am\u00e2 chungch\u00e2ng chauhva mawhphurtu anga a rint\u00eer tawh hnu chuan, kil tina khawlohna leh suahsualna khat","558 INDONA ROPUI tlat chu tunge makti thei tawh ang? Tisa thinlung duhz\u00e2wng zawm theihna zal\u00eanna neiht\u00eer thei zirt\u00eerna chu, mipuiten ph\u00fbr takin an pawm duak duak a. Mahni inthunun theihnaa kaihruaitu ber chu tisa ch\u00e2kna ring r\u00eakah nghah a ni a, rilru leh thlarau chakna thiltihtheihna chu ramsa rilru ang maia siam a lo ni a, tichuan Krista zuitu inti s\u00e2ng tam takte chu Setanan a l\u00eanah a \u00fbm \u00e2wk ta \\\\h\u00een a ni. Nimahsela, thlarau biakna d\u00e2wt thuah hian tumah buma awm a \\\\\u00fbl lo ve. Setana fal an hmuh theih n\u00e2n, Pathianin khawv\u00eal hn\u00eanah \u00eang tam t\u00e2wk A pe a ni. T\u00e2rlan tawh angin, thlarau biakna lungph\u00fbm ber leh Pathian Lehkhathu zirt\u00eerna fiah leh m\u00e2wl berte chu an inkalh tlat a. Mitthite chuan engmah an hre lo va, an ngaihtuahnate a bo vek a, ni hnuaia thiltihah r\u00eang r\u00eang chanvo an nei ve tawh lo va, leia an duh berte l\u00e2wmna leh lungngaihna te pawh an hriatpui tawh hek lo, tiin, Bible-in a puang. Chumi b\u00e2kah, mitthi thlaraute n\u00eana inbia anga inch\u00e2lna r\u00eang r\u00eangte pawh hi Pathianin a khap tlat a ni. Hebrai mite hun lai pawh kh\u00e2n, t\u00fbn laia thlarau biakna pawmtute ang bawka, mitthite n\u00eana inbe \\\\h\u00eena inchh\u00e2lte an awm a. Nimahsela \u201cramhuai aienthiam z\u00e2wl\u201d khawv\u00eal dangte a\\\\anga lo kal anga sawite hi, \u201cramhuai thlarau,\u201d tiin, Bible chuan a sawi a ni (Number 25:1-3; S\u00e2m 106:28; 1 Korin 10:20; Thupuan 16:14). Ramhuai aienthiam z\u00e2wlte hnathawh hi Lalpa t\u00e2n tenawm a ni a, chumi kawnga thiam loh changte chu tihhlum theih an ni (Leviticus 19:31; 20:27). Dawithiam han tih hi, a hming ringawt pawh t\u00fbnah hian huatthlalaa ngaih a ni ta a; miten ramhuai bawlhhlawhte n\u00ean inbe theia an insawite pawh hi Hun Thim laia thawnthu phuahchawp ang lekfanga ngaih a ni ta bawk. Mahse thlarau biakna - a ringtute a s\u00e2ng t\u00eal t\u00eal leh a maktaduai z\u00e2wnga pung hluai hluai mai hian - mi fing mi thiam te leh kohhran te a r\u00fbn a, ror\u00ealtute duhsakna a dawng a, lalte ror\u00ealna hmunah hial pawh a inzep l\u00fbt ta. He bumna r\u00e2pthl\u00e2k tak mai hi, hm\u00e2s\u00e2nga dawithiam hnathawh, khap tlat ni \\\\h\u00een, lan d\u00e2n danglama lo lang thar leh ta chu a ni.","MITTHIIN MI NUNGAN BE THEI EM? 559 Thlarau biakna kan tih hi, a ze dik tak tilang fiahtu lo awm lo ta teh r\u00eang mah se, Kristianten an hai hauh lohna t\u00fbr \\\\henkhatte a awm - h\u00eang thlarauten felna leh sualna an thliar hran lohna te, Krista zuitu thianghlim leh duhawm berte leh Setana bawi bawlhhlawh berte an thliar hran lohna hi a ni. Mihring z\u00eenga sual bawlhhlawh berte pawh v\u00e2n rama hmun duhawm tak chang anga sawiin, Setana chuan khawv\u00eal hn\u00eanah hian, \u201cEng anga sual pawh ni mah ula, Pathian leh Bible thute hi in ring emaw, ring lo emaw, in duh ang angin khawsa rawh u, eng le khaw le, v\u00e2n ram chu in ta a ni e,\u201d tiin a sawi a ni. Thlarau biakna zirt\u00eertute lahin, \u201cThil sual titu apiang Lalpa mithmuhah mi \\\\ha an ni a, an chungah pawh ani chu a l\u00e2wm \\\\h\u00een; a nih loh leh, ror\u00eal felna Pathian chu khawiah nge?\u201d an lo ti ve leh ngh\u00e2l a (Malakia 2:17). Pathian thuin, \u201cThil \\\\ha lo chu thil \\\\ha tia, thil \\\\ha chu thil \\\\ha lo ti \\\\h\u00eena, \u00eang chu thima ngaia, thim chu \u00eanga ngai ... \\\\h\u00eentute chu an chung a pik e!\u201d tiin, min hrilh (Isaia 5:20). H\u00eang ramhuai d\u00e2wt hmangte hi, tirhkoh thianghlimte anga inlant\u00eerin, he leia an awm laia Thlarau Thianghlim tirh ang z\u00eala an thu ziakte n\u00eana inmil lovin, mi an rawn bum a. Bible hi Pathian hn\u00ean a\\\\anga kan dawn a nihnate an hnar a, Kristian beiseina lungph\u00fbm chu an s\u00e2wi chim a, v\u00e2n kawng lant\u00eertu \u00eang chu an timit bawk a. Tichuan, Bible hi thawnthu phuahchawp ang lekah emaw, khawv\u00eal hnam naupan lai n\u00eana inhmeh t\u00e2wk lek lehkhabu angah emaw, khawv\u00eal hn\u00eanah hian a lant\u00eer a, t\u00fbnah phei chuan a hmanna pawh awm tawh lo, hluihl\u00e2wn hlen hlauh t\u00fbr angin a lant\u00eer bawk a. Thlarau inl\u00e2rna tihte hi Pathian thu thl\u00e2k n\u00e2n a hmang ta hlauh z\u00e2wk a ni. Hei hi Setana hnathawh d\u00e2n kawnghmang, a duh ang anga a kalt\u00eer v\u00eal chu a ni a, he bumna kawng hmang hian khawv\u00eal hi a duh duh a rint\u00eer thei a ni. Amah leh a hote thiam loh la chant\u00eertu t\u00fbr Lehkhabu chu, a duhna lam lamah, kil khatah a hn\u00e2wl daih a; khawv\u00eal Chhandamtu meuh pawh mi nar\u00e2n ang lekfangah a ni a dah ni. Tin, Isua thawhlehna thup t\u00fbra, puithiamte leh upaten an k\u00e2a d\u00e2wt thu an fah chu, v\u00eangtu Rom sipaiten an puang darh ta ang mai kh\u00e2n, thlarau inl\u00e2rna ringtute hian, kan Chhandamtu nun kawng chhuk chhovah pawh kh\u00e2n thilmak engmah awm chuang lo anga lant\u00eer an","560 INDONA ROPUI tum tlat a. Chutianga Isua chu hnung lama dah d\u00e2n-zia an zawn hnuin, an thilmakte an han ti \\\\an a, ch\u00fbng chuan Krista hnathawhte chu a kh\u00fbm daihin an sawi a. Thlarau biakna chuan t\u00fbnah hian a ch\u00eat d\u00e2nte a tidanglam a, a lan d\u00e2n duhawm lo tak pawh thupin, Kristian thuamin a inthuam ve a. Mahse kum tam tak chh\u00fbng, mipui hm\u00e2a, \u00e2wk\u00e2 leh chanchin bu hmanga a lo puan tawh a\\\\angte hian a ze dik tak chu a lang fiah a ni. H\u00eang zirt\u00eernate hi phat ral theih mai emaw, thup bo theih mai emaw a ni lo. T\u00fbn laia a ch\u00eat d\u00e2n, t\u00fbn hma lam zawng aia tawrh ziaawm z\u00e2wka lang hi, a dik chiah chuan, verv\u00eakna leh bumna nasa z\u00e2wk a nih av\u00e2ngin a hlauhawm z\u00e2wk daih a ni. T\u00fbn hm\u00e2 chuan Krista leh Bible hi a hn\u00e2wl \\\\h\u00een kha a ni a, t\u00fbnah erawh chuan pawm ve ve angin a inchh\u00e2l a. Pathian thu dik leh urhs\u00fbn, nunna pe thei chu an nunah an rah chhuaht\u00eer loh chung pawhin, Pathianin thinlung piangthar lo pawh a hmangaih a ni tiin, Pathian thu chu mahni ngaihd\u00e2nin an hrilhfiah a. Hmangaihna hi Pathian zepui berah a rawn sawi uar ve nachungin, lungpuamna lam thila kaihlek a ni zui leh mai si a, tichuan, sual leh \\\\ha thliarna pawh a awm hlei thei ta lo a ni. Pathian r\u00ealdikna te, sual A lungtenzia te, A d\u00e2n thianghlimin a ph\u00fbt te hi a thup vek a. Thup\u00eak S\u00e2wmte hi lehkha thi angin mipuite a zirt\u00eer bawk a. Thawnthu phuahchawp, ngaihthl\u00e2k nuam tak, mi h\u00eep thei takte hmangin, mite chu an rinna nghahchhan at\u00e2na Bible hmang lo t\u00fbrin a hruai bo m\u00eak a ni. T\u00fbn hm\u00e2 ang chiahin Krista chu phat a la ni tho va, mahse mipui mit chu Setanan a tihdelsak hneh \u00eam av\u00e2ngin chu bumna chu an hre thiam thei lo. Thlarau biakna hi bumnaa khat a nihzia leh a hneh ph\u00e2ka awm a hlauhawmzia hi mi tl\u00eam t\u00ea chauhvin an hria. D\u00eelchh\u00fbtna av\u00e2nga a chanchin hriat ch\u00e2kte hi an tam mai a, ch\u00fbng mite chuan thlarau biaknaah hian rinna tak tak an nei lo va, thlarau thuneihna hnuaia intul\u00fbt t\u00fbr anga an han suangtuah chhin mai mai pawhin an \\\\im uai ngh\u00e2l \\\\h\u00een. Mahse hmun khap lamah chuan an va kal a, tiboraltu chak tak chuan an duhna kalhin, a thiltihtheihna chu an chungah a lo hmang ve vat a. H\u00eang mite hian an rilru chu Setana kaihhruaina lam","MITTHIIN MI NUNG AN BETHEI EM? 561 hawit\u00eer t\u00fbrin han pe vaih selang chuan, salah a man nghal hmiah mai ang. A mi hip theihna leh pual-\u00e2t theihna a\\\\anga t\u00e2l chhuah chu, anmahni chakna ringawt chuan tih theih rual a ni lo. Rinnaa \\\\hahnemngai taka dilna av\u00e2nga Pathian thiltihtheihna lo thleng chauhvin, an awhna thang a\\\\ang chuan a tizal\u00ean thei a ni. Nungchang sual l\u00e2wm mi emaw, sual a ni tih an hriat reng ngaina lui tlatte emaw chuan Setana thl\u00eamnate an chunga lo thleng t\u00fbrin an s\u00e2wm tihna a ni. Pathian lak ata leh A v\u00e2ntirhkohte enkawlna lak ata an tla hrang tihna a ni a, diabolan a bumnate a rawn hman v\u00ealeh, inhumhimna r\u00eang nei lo an nih av\u00e2ngin, a sasehte an ni ngh\u00e2l \\\\h\u00een. Setana thiltihtheihna hnuaia indahte chuan, engtin nge an la t\u00e2wp hlen d\u00e2wn tih hi an hre ph\u00e2k lo va. Thl\u00eamtuin anni chu a hneh hnu chuan, chhiatnaa mi dangte thl\u00eam l\u00fbt ve t\u00fbrin a hmang nghal \\\\h\u00een a ni. Z\u00e2wlnei Isaian hetiangin min hrilh: \u201cMiin, \u2018Ramhuai aienthiam z\u00e2wl leh dawithiam hr\u00e2m chuap chuap leh phun nuah nuahte chu r\u00e2wn rawh u,\u2019 an tih hunah che u chuan heti hian chh\u00e2ng rawh u: \u2018Miten an Pathian chu an r\u00e2wn z\u00e2wk t\u00fbr a ni lawm ni? Mi nungte t\u00e2n chuan mitthi an r\u00e2wn t\u00fbr em ni? D\u00e2n Thu leh Hriatt\u00eerna Thu chu r\u00e2wn t\u00fbr a ni,\u2019 tiin. Chumi thu ang z\u00eala an sawi loh chuan anmahniah \u00eang a awm lo a ni,\u201d (Isaia 8:19, 20). Pathian Lehkhathuin chiang taka mihring awm d\u00e2n leh mitthi awm d\u00e2n a lo sawite hi miten pawm","562 INDONA ROPUI hmiah z\u00eal selang chuan, thlarau inl\u00e2rnate hi Setanan a thiltihtheihna hmanga d\u00e2wt thilmak leh chhinchhiahna a rawn awmt\u00eer te an ni tih an hmu thei ang. Nimahsela, tisa thinlung thurualpui theih z\u00e2wngte kalsan ai leh, an sual ngainat takte zu dem ai chuan, mipuite chuan \u00eang chu an maimitchh\u00eensan z\u00e2wk a, inr\u00e2lrinna thute pawh ngais\u00e2ng lovin, an kawng chu an zawh z\u00eal a, chutih lai chuan Setanan a f\u00e2lin a lo hual v\u00eal a, a t\u00e2wpah chuan a sasehte an lo ni nge nge \\\\h\u00een. \u201cChhandama an awm theihna t\u00fbrin thutak hmangaihna chu an pawm loh av\u00e2ngin ... d\u00e2wt thu chu an awina t\u00fbrin Pathianin sual hnathawhna an hn\u00eanah a thlent\u00eer ang,\\\" (2 Thesalonika 2: 10, 11). Thlarau biakna thurin dotute chuan, mihring chauh an do lo va, Setana leh a v\u00e2ntirhkohte pawh an do a ni. Lalna te, thuneihna te leh v\u00e2n hmunahtea thlarau sualhote donaah chuan an tel ve a ni. V\u00e2ntirhkohte thiltihtheihnain a nawr l\u00eat ngawt loh chuan, Setana chuan a ram chu zung khat bawk lek pawh a tawlh kiansan d\u00e2wn lo. Min Chhandamtun a lo tih d\u00e2n ang bawka, \u201c tih ziak a ni,\u201d tih hmangin Pathian mite chuan Setana chu an do thei t\u00fbr a ni. Krista hun laia a tih ang bawkin t\u00fbn lai hunah pawh hian Setana chuan Pathian Lehkhathu hi a duh lai hmangin a mi bumnate hum n\u00e2n Bible zirt\u00eernate chu a kailek hlauh z\u00eal ang. Hetiang hun khirh taka din zawh duhte chuan Pathian Lehkhathu zirt\u00eernate hi anmahni t\u00e2n \\\\heuh an hre thiam t\u00fbr a ni. Lain\u00e2te leh \\\\hiante anga ramhuai bawlhhlawh rawn inl\u00e2rte hi mi tam takin an la tawng d\u00e2wn a, ch\u00fbng thlaraute chuan rinna hrang hlauhawm tak takte an rawn puang ang. Mi khawngaih theihna kan neihte hi an h\u00eam thl\u00e2k n\u00e2n an rawn hmang ang a, nia an inchh\u00e2lte chu pawm nahawm tak a nih theih n\u00e2n thilmakte an ti bawk ang. Rawn inl\u00e2rte chu ramhuai bawlhhlawh an ni tih leh mitthite chuan engmah an hre lo tih thu dik Bible-a kan hmuhte hi hmangin, bawlhhlawhte chu do zo t\u00fbrin kan inpeih reng t\u00fbr a ni. \u201cLeia awmte fiah t\u00fbra khawv\u00eal zawng zawng chunga fiahna hun lo thleng t\u00fbr\u201d chu kan hm\u00e2 lawkah hian a awm ta (Thupuan 3:10). Pathian thua an rinna inphun nghet lote chu bum leh hnehin an awm ang. \u201cFel lohnaa bumna tinr\u00eang n\u00ean\u201d mihring fate hi a","MITTHIIN MI NUNG AN BETHEI EM? 563 thuhnuaia dah vek t\u00fbrin Setana chu a thawk m\u00eak a, a bumnate chuan punlun lam a la pan ta deuh deuh z\u00eal a ni. Mahse miten an duh thua Setana thl\u00eamnaa an inp\u00eak chauhvin a tum chu a hlen thei. |hahnemngai taka thutak hriatna zawngtu, thuawinaa an hun tihthianghlim tumtute leh, buaina lo awm t\u00fbr do zo t\u00fbra lo inbuatsaihte chuan thutaka khat Pathianah chuan himna an hmu ang. \u201cKa chhelna thu i pawm av\u00e2ng kh\u00e2n ... kei pawhin ka hum ang che,\u201d tih hi Chhandamtu thutiam chu a ni. Amaha rinna nghattu mi pakhat chauh pawh Setana saseh at\u00e2na hnutchhiah ai chuan, A mite hualhim t\u00fbrin v\u00e2na v\u00e2ntirhkoh zawng zawngte tirh chhuah ngh\u00e2l chu Chhandamtun a duh z\u00e2wk a ni. Pathian ror\u00ealna laka him d\u00e2wna mite hriatt\u00eer thei, bumna r\u00e2pthl\u00e2k tak lo thleng t\u00fbr z\u00e2wlnei Isaian hetiangin min hrilh: \u201cThihna lakah thu kan thlung ta, Seol n\u00ean thu kan intiam ta; vuakna tui lian liam chu a luan tlang hunah pawh keini thleng chuan a luang lo vang; d\u00e2wt thute kan inhumhim n\u00e2n kan hmang, d\u00e2wt hnuaiah kan biru ta si a,\u201d tiin (Isaia 28:15). H\u00eang thute hian, mi sualte t\u00e2n hremna a awm tak tak hlei l\u00e2wng e, tia inthlamuan chawp a, sim pawh sim duh lo lui tlatte leh mi zawng zawng, eng anga khawlo pawh ni se, v\u00e2n rama chawimawi la ni vek t\u00fbr leh v\u00e2ntirhkohte ang mai la ni vek t\u00fbra ng\u00e2itute a huam tel vek. Ch\u00fbng mite chu, chiang tak maia z\u00e2wlneiin a lo sawiate chu an ni a, thihna n\u00eana thu thlunga, hremhmun n\u00eana inremna siama, buaina lo awm t\u00fbr laka himna t\u00fbr thutak v\u00e2nin a p\u00eak deusawntute leh d\u00e2wt muhl\u00fbm, Setanan a rawn \\\\an chhuah thlarau biaknaa bumna - pawmtute hi an ni. T\u00fbn lai \\\\hangtharho mitdelzia hi sawi hleih theih loh khawpin a mak a ni. Sang tamtakin Pathian thu hi rin tlak loh angin an hn\u00e2wl a,Setana bumnate erawh chu \u00ee-he lovin an pawm duak duak thung si. Ringhleltute leh nuihsantute chuan z\u00e2wlneite leh apostol-te rinna pawmtute chu an deus\u00e2wn a, Krista leh chhandamna thu Pathian Lehkhathuin nam\u00ean lova a lo puante leh thutak hnartute chungah a phuba l\u00e2kna lo thleng t\u00fbrte nuihzabura siamin an inhruai bo va.","564 INDONA ROPUI Pathian duhz\u00e2wng leh A d\u00e2nin a ph\u00fbtte awi \\\\ha hl\u00eaa inchh\u00e2lin, mi rilru zim leh chaute leh puithuna \u00e2tthl\u00e2k tak nei mite chu an khawngaih der chiam a. Thihna n\u00eana thuthlung angin leh hremhmun n\u00eana inremsiam ang hrimin leh anmahni leh Pathian phuba l\u00e2kna ink\u00e2rah chuan pal tlang theih loh leh t\u00e2wn tlang zawh rual loh daidanna an siam ni ang maiin, an insawi rinawm hl\u00ea a. Thil engmahin an hlauhna a chawk tho zo lo. Thl\u00eamtu hn\u00eanah an inpump\u00eak a, amah n\u00ean an inkungkaih chiangin, a thlarauvin a chiah hneh khawp av\u00e2ngin, a thang tlansan duhna leh tl\u00e2nsan theihna pawh an nei tawh lo a ni. Khawv\u00eal bum t\u00fbra a beihna hnuhn\u00fbng ber at\u00e2n Setana chu hun rei tak a lo inbuatsaih ta. Eden huana Evi hn\u00eana a thu sawi: \u201cThi teh suh e: in ei ni apangin in mit a lo v\u00e2r ang a, a chhia leh a \\\\ha hriain pathiante ang in lo ni d\u00e2wn nia,\u201d tihah hian a hnathawhna at\u00e2na lungph\u00fbm chu ph\u00fbmin a lo awm tawh a ni (Genesis 3:4, 5). Thlarau biakna \\\\hang z\u00eala bumna at\u00e2n zawi zawiin kawng a lo buatsaih tawh a. A thil ruahmante chuan an v\u00e2wrt\u00e2wp an la thleng lo va, mahse hun t\u00e2wp r\u00eatah chuan an la thleng d\u00e2wn a ni. Z\u00e2wlnei chuan, \u201cThlarau bawlhhlawh pathum, chung\u00fb ni awm tak lo chhuak ka hmu a; ch\u00fbng chu ramhuai thlarau, thilmak ti \\\\h\u00eente an ni; anni chu Pathian Engkimtitheia ni ropuia indonaa hruai kh\u00e2wm t\u00fbrin khawv\u00eal zawng zawnga lalte hn\u00eanah an kal a,\u201d tiin a sawi (Thupuan 16:13, 14). Pathian thua rinna az\u00e2ra Pathian thiltihtheihna humhima awmte chauh lo chu, khawv\u00eal pumpui hi he bumnaah hian hruai luh vek an ni ang. Muan sualnaah hian mipuite chu awlsam takin awih mutin an awm zung zung a, Pathian thinurna leih buaknain a rawn tiharh leh chauh d\u00e2wn a ni. Lalpa Pathian chuan heti hian a ti: \u201cRor\u00ealna fel chu a tihng\u00eelna hruiah ka hmang ang a, felna chu a d\u00e2rm\u00fbmkhaiah ka hmang ang; rial chuan inhumhimna d\u00e2wt thute chu a chhu bo vek ang a, tuite chuan bihr\u00fbkna chu a chim pil ang. Tin, thihna laka in thuthlun chu phelhin a awm ang a, Seol n\u00eana in thu intiam pawh chu a ding chhuak lo vang; vuakna tui lian liam chu a luan tlang hunah, chumi hunah chuan a rah behin in awm ang,\u201d (Isaia 28:17, 18).","565 BUNG 35 CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN (LIBERTY OF CONSCIENCE THREATENED) T\u00fbn hm\u00e2 lam zawng aiin, t\u00fbn lai hian Protestant kohhrante hian Rom kohhran hi an ngais\u00e2ng zual ta. Catholic sakhaw chak vak lohna ram, Pope thuneihna z\u00e2wmtuten mite rilru an hneh theihna t\u00fbra kawng eng engemaw an sialna ramahte chuan, Catholic kohhran leh Protestant kohhran tihrangtu thurinte ngaihmawh n\u00eapna a nasa s\u00e2wt hl\u00ea a. Protestant kohhrana mi tam tak chuan, rin ang h\u00ea-h\u00fbin thurin pawimawh laiahte pawh hian kan lo inpersan nasat loh hi, tl\u00eamin inhn\u00fbk hniam deuh ila Rom n\u00ean inhriat thiam tawnna \\\\ha z\u00e2wk kan nei thei phawt ang, tihna rilru hi an pu \\\\an ta a. Prot- estant-hovin chhia leh \\\\ha hriatna zal\u00eanna an ngaihhlut \u00eam \u00eam hun, chu mi man at\u00e2na eng pawh p\u00eak an huam hun chu a liam ta. An fate chu pope zirt\u00eerna lungten t\u00fbrin an lo zirt\u00eer tawh \\\\h\u00een a, Rom n\u00eana inremna zawn pawh Pathian laka rinawm lohna anga ngai t\u00fbrin an lo zirt\u00eer tawh \\\\h\u00een a. Mahse ch\u00fbng hun laia an dinhmun leh t\u00fbn laia an dinhmun chu a va dang nasa ta \u00eam! Pope thuneihna \\\\antute chuan an kohhran chu dik lo taka sawichhiat t\u00e2wkah an sawi a, chu chu Protestant-ho chuan ni-\u00e2wm hl\u00eain an lo hriatpui thei ta z\u00eal mai bawk a. Thiamna leh hriatna te a tl\u00eam lai, kum zabi tam tak kal t\u00e2a Rom kohhranin thiltih \u00e2wm loh pui pui leh tenawm tak tak a lo tih avang maia chu kohhran, t\u00fbn lai huna la dem t\u00e2k fo mai chu dikin an hre thei ta lo. A nunr\u00e2wnna r\u00e2pthl\u00e2k tak chu, chutih hun laia khawsak leh nun d\u00e2n A tak rahah an puh mai a, t\u00fbnah chuan t\u00fbn lai finnain a rilru a tihdanglamsak tawh a ni tiin an sawi a. H\u00eangho hian, kum zariat chh\u00fbng zeta, chapo taka he thuneihna tlu thei lo leh dik lo thei lova a inchh\u00e2l tlat \\\\h\u00eenna te kha an theihnghilh ta em ni? Dik lo thei lova a inchh\u00e2lna chu s\u00fbt ahn\u00eakin, t\u00fbn hma lam zawng aia khauhvin kum zabi s\u00e2wmpakuanaah kh\u00e2n, a","566 INDONA ROPUI la hauh ta fun z\u00e2wk a ni. Rom chuan huai takin, \u201ckohhran chu a dik lo ngai lo va, Pathian Lehkha thu angin, a dik lo lo khumkhua ang,\\\" tiin, a puang. (John L. von Masheim, Institutes of Ecclesiastical History, book 3, century 11, part 2, chapter 2, section 9, note 17). T\u00fbn hm\u00e2 zawnga a thiltihnaa lo kaihruaitu d\u00e2nte chu engtin nge t\u00fbnah a sawichhiat mai theih ang? Pope thuneihna hnuaia kohhran chuan dik loh theih lohna a hauh tlat hi a thlah ngai lo vang. A thurin hn\u00e2wltute a tihduhdahna zawng zawngte pawh kha dikah a la ngai tlat a; hun remch\u00e2ng lo awm leh selang chuan, a thiltih ngait\u00ea kha a ti nawn leh phawt ang le. Sork\u00e2r thuneihnain a d\u00e2lna hi l\u00e2k sawn ni se, tin, Rom chu a thuneihna p\u00eak leh ni bawk selang chuan, lal r\u00e2wng tak anga a ch\u00eat \\\\h\u00eenna leh a tihduhdahna chu nasa takin a rawn thar thawh leh thuai mai ang. Ziaktu hmingthang tak pakhat chuan, chhia leh \\\\ha hriatna zal\u00eanna thua pope lalna a ngaihd\u00e2n leh, a tumte lo hlawhtling ta sela, United States t\u00e2na thil hlauhawm lo chhuak t\u00fbrte a sawinaah hetiang hian a ziak: \u201cMi tam tak chuan America (U.S.A)-a Roman Catholic sakhua tihna emaw, hlauhna emaw hi naupang chhe tih\u00e2wm lekah an ngai a. Chutiang mite chuan Roman Catholic sakhaw ze dik tak leh rilru put d\u00e2n, kan zirt\u00eerna zal\u00ean tak n\u00eana inkalh hi an hmu lo va, a lo \\\\hanlen huna a awm d\u00e2n t\u00fbr pawh an hmu hek lo. A hmasa berin, kan sork\u00e2r d\u00e2n leh Catholic kohhran d\u00e2nte chu i khaikhin phawt ang u. \u201cUnited States D\u00e2n chuan chhia leh \\\\ha hriatna hi zal\u00ean taka hman a phalin a tiam bawk a. Chu aia bulpui z\u00e2wk leh hlu z\u00e2wk chu engmah a awm lo. Pope Pius IX chuan August 15, 1854-a a lehkhathawnah chuan hetiang hian a ziak: \u2018Thurin dik lo leh \u00e2wm lo tak mai emaw, chhia leh \\\\ha hriatna zal\u00eanna humhalh kawnga ph\u00fbr s\u00fbrhna emawte hi kal sualna hlauhawm berte an ni a, thil \\\\ha lo dang zawng zawng ai pawha he ramah hian hlauh ber t\u00fbr a ni.\u2019 He pope v\u00eak hian, December 8, 1864-a a lehkhathawnah chuan, \u2018chhia leh \\\\ha hriatna leh sakhaw biakna zal\u00eanna \\\\an tlattute\u2019 leh \u2018kohhran hian tharum hmanna a nei t\u00fbr a ni lo titute chu\u2019 a demin \u00e2nchhia a lawh a ni.","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 567 \u201cUnited States-a Rom aw n\u00eam tak hi thinlung danglamna av\u00e2ng a ni lo ve. Engmah a tih theih lohna ramah chuan dawh theih hr\u00e2m hr\u00e2m a tum a ni z\u00e2wk e. Bishop O\u2019Connor chuan, \u2018Sakhaw zal\u00eanna hi, Catholic-ho t\u00e2na chhiatna thlen lova nuai bo a nih hm\u00e2 si chuan ngaihtheih hr\u00e2m a ni chauh a ni,\u2019 tiin a sawi. Tin, St. Louis-a an bishop min (archbishop) chuan, vawi khat chu, \u2018Rin hrang neih leh rin lohna hi pawi a tling a ni; Kristian ram, Italy leh Spain ang te, mi zawng zawng Catholic an nihna ramah leh Catholic sakhua hi ram d\u00e2n pawimawh taka a telna ramah chuan, pawi khawih dangte ang bawkin hrem an ni,\u2019 tiin a sawi. \u201cCatholic Kohhrana Cardinal te, archbishop te, bishop zawng zawngte chuan pope an thl\u00e2wpna thutiamah chuan: \u2018Kal sual te, kal p\u00eang te, leh kan lalpa (pope) emaw a hnua a thl\u00e2ktu t\u00fbrte emaw laka helte chu ka theiht\u00e2wpin ka tiduhdahin ka dod\u00e2l z\u00eal ang,\u2019 an ti a ni.\u201d -Josiah Strong, Our Country, ch. 5, pars. 2-4. Catholic kohhran huang chh\u00fbngah hian Kristian tak takte an awm ve tho va. \u00cang an dawn anga a \\\\ha thei ang berin mi s\u00e2ng tam takin chu kohhranah chuan Pathian rawng an b\u00e2wl a. A thu belhchiant\u00eer phal an nih loh av\u00e2ng chauhva hre thiam lo mai an ni a. Thinlunga rawngb\u00e2wlna nung leh d\u00e2n ang ringawta rawngb\u00e2wlna kual v\u00eal mai mai \\\\h\u00een inan lohna chu an hmu ngai lo. H\u00eang mite, bumna leh duhthusam tling lo rinna zirt\u00eerna dawngtute hi lainat takin Pathian chuan A thl\u00eer reng a. Anmahni tuamtu thimna chhah tak chu chhun tlang t\u00fbrin \u00eanna A la \u00eantir d\u00e2wn a ni. Isua hn\u00eana thutak chu an hn\u00eanah A puang ang a, mi tam tak A lamah an la pakai ang. Nimahsela, Rom kohhran hian t\u00fbn hma lam aiin Krista Chanchin |ha a la rem z\u00e2wk chuang lo. Protestant kohhrante pawh hi thimin a la hual v\u00eal a, chuti ni suh selang chuan, hun chhinchhiahnate hi an hre mawlh ang. Rom kohhran thil tumte leh ch\u00fbng thilte tihlawhtling t\u00fbra a beihna chu nam\u00ean a ni lo. Inbeihna r\u00e2pthl\u00e2k tak lo thleng t\u00fbra lo inpeih diam t\u00fbrin leh, a thu thua khawv\u00eal awmt\u00eer thei t\u00fbr te, tihduhdahna tharthawh leh t\u00fbr te, Protestant-ho thiltih zawng zawng \\\\hiatsak leh vek t\u00fbr tein kawnghmang chi tinr\u00eang a zawng reng a. Tichuan, Catholic kohhran chu ram tin maiah a pung","568 INDONA ROPUI z\u00eal a. Protestant rama Catholic kohhran leh an biak in tamzia te hi en teh u. America rama an college leh Pathian thu zirna hmun an neihte a pun nasat s\u00e2wtzia leh ch\u00fbngte chu Protestant-hovin an ngaihs\u00e2npuizia te hi en bawk teh u. England-a p\u00e2wn lam lan d\u00e2n ngaihs\u00e2nna a punzia leh Catholic \\\\ha thianghlim ngainatu zawng zawngte chu h\u00eang thilte hian a kai harh t\u00fbr a ni. Protestant-ho hian pope kaihhruaina leh thuneihna hi an n\u00ealin an \u00e2wn s\u00e2wt ta hl\u00ea mai; pope thuneihna zuitute meuh pawhin hriat thiam harsa an tih khawpin an inhn\u00fbk hniamin an inthlah dul ta. Rom kohhran ze dik tak leh a thuneihna hlauhawm takte hi miten an maimitchhinsan ta bawk. Mipui leh sakhaw zal\u00eanna hm\u00ealma hlauhawm berin hm\u00e2 a s\u00e2wn z\u00eal hi do t\u00fbrin mipuite hi chawh harh an ngai a ni. Protestant tam takin Catholic sakhua hi mi hip lo tak sakhua emaw an ti a, an biak d\u00e2nte pawh a tak lovin leh awmze nei mang lo rawngb\u00e2wlna ni angin an ngai a; hetah hian an tisual chhia-va a ni. Rom zirt\u00eerna hian bumna a hman av\u00e2ngin, a lan d\u00e2nah chuan mawi lohna leh dik lohna r\u00eang a nei lo. A sakhaw rawngb\u00e2wl d\u00e2n hi mi h\u00eep thei ber a ni a. A tih d\u00e2n ropui leh kh\u00fbnkh\u00e2n tak chuan m\u00ee mit a mawlh a, an chhia leh \\\\ha hriatna leh ngaihtuahna f\u00eem a tichawlawl a. Mit a vai zo ta. Biak in ropui tak te, a ch\u00eat d\u00e2n mi chaldelh tak te, rangkachak maich\u00e2m te, lunghl\u00fba cheimawi inkh\u00e2wmna hmun te, rawng cheimawi thlan chhuah te, leh a milem nalh lutuk te chuan thil mawi ngainatute chu a h\u00eep hl\u00ea a. Benga hriatna pawh a b\u00e2ng chuang lo. A rimawi te lah tluk rual loh. A organ rimawi tak, a biak in zahawm tak a\\\\anga ri inchawih mawi tak lo ri chhuakte chuan ngaihtuahna chu mak tihna leh zahawm tihnain a thun khat lo thei lo a ni. H\u00eang p\u00e2wn lam mawina te leh ropuina te hi thlarau sual riangvai te hmuhsitna mai a ni a, an chh\u00fbng lam rawihna lant\u00eertute lek an ni. Chutiang h\u00eepna chu Krista sakhua hian a mamawh lo. Kraws a\\\\anga \u00eang lo chhuak, Kristianna dik tak chu a thianghlimin a duhawm a, p\u00e2wn lam cheimawinain a el rual loh a ni a. Chu chu","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 569 thianghlim mawina, rilrua inngaihtl\u00e2wmna leh muanna rah, Pathianin a cheimawi chu a ni. Tih d\u00e2n phung ropuina hi ngaihtuahna thianghlim leh ph\u00fbr tehfung a ni lo. Lei lam thil leh tisa ch\u00e2kna rilruah chuan, thil mawi ngaihs\u00e2nna th\u00fbk tak leh thil tuihnai hriatna thiang tak a awm chawk \\\\h\u00een. H\u00eangte hi miten thlarau t\u00e2na an mamawh an theihnghilh n\u00e2n te, hma lam thil, nun hlun an ngaihsak loh n\u00e2n te, anmahni |anpuitu rinawm hn\u00ean ata p\u00ean bot\u00eer n\u00e2n te leh he khawv\u00eal t\u00e2n chauhva an nunna t\u00fbra hruai n\u00e2n te Setanan a hmang ch\u00e2mchi a ni. P\u00e2wn lam thil uar sakhua hian thinlung piangthar lote a hip riau va. Catholic inkh\u00e2wm d\u00e2n puith\u00fb tak leh an thil s\u00e2wngb\u00e2wl v\u00eal d\u00e2nte hian mi h\u00eepna leh aikaih theihna riau a nei a, chu miah chuan mi tam tak bumin an awm a, Rom kohhran chu v\u00e2nram luhna kawngk\u00e2 ni ngeiin an hria a ni. Thutak lungph\u00fbma nghet taka dingte leh Pathian Thlarauva thinlung tihtharte chauh lo chu, he bumna lakah hian tumah an him thei lo. Krista zuk hriat tak takna nei lo s\u00e2ng tam takte chu, Pathian ngaihsak anna chauh neia thiltihtheihna tlachham si te pawm t\u00fbra bumin an awm ang. Chutiang sakhua chu mipuite duhz\u00e2wng tak a ni. Kohhranin sual ngaihdam theihna neia a inchh\u00e2lna hian Rom sakhaw zuitute chu sual ti t\u00fbra zal\u00eanna a neiht\u00eer a. Sual puanna d\u00e2n, chumi lova ngaihdamna p\u00eak theih lehte hian, sual tih phalna pea hriatna a neiht\u00eer bawk. Suala tlu tawh mihring ve bawk hm\u00e2a \\\\hing\\\\hia, a thinlunga a pai r\u00fbkte n\u00ean lama puangtu chuan, a mihrinna a hmang khawlo a, chh\u00fbng lama a nihna hlu tak pawh a tikhawlo tihna a ni. Puithiam, thil tisual ve \\\\hin, mi sual thi thei, z\u00fb leh tisa ch\u00e2knain a tihkhawloh te hm\u00e2a a sualte puangtu chuan a nungchang tehfung a tihniam a, a bawlhhlawh phah \\\\h\u00een a ni. Pathian a hmuh d\u00e2n chu suala tlu tawh mihring ang lekfang a ni a, puithiam chu Pathian aiawhin a ding miau si a. Hetianga mihringin a mihringpui v\u00eak hn\u00eana a inpuanna zahthl\u00e2k tak hi tuihna inthup, khawv\u00eal tibawlhhlawha chhiat lailet d\u00earna thlentu sual lo luan chhuahna a ni. Mahse ins\u00fbmk\u00e2r lo","570 INDONA ROPUI nun thlahleltu chuan Pathian hm\u00e2a inpuan ai chuan a thih theihpui mihring hm\u00e2a inpuan chu a duh z\u00e2wk mah \\\\h\u00een. Mihring nihphung hian sual sima kalsan aiin, sual ngaihdam n\u00e2na thiltih lam hi a \u00e2wm z\u00e2wk a; tisa ch\u00e2kna khenbeh aiin, saiip te, k\u00e2ng\\\\hai te, khaidiat hruia innawh pilh tea taksa tihhrehawm hi a awl z\u00e2wk a ni. Tisa rilruin Krista ngh\u00e2wngkawl aia a thlan ngh\u00e2wngkawl chu rit tak a ni. Rom kohhran leh Krista lo kal hmasak laia Juda Kohhrante kh\u00e2n inanna mak tak mai an nei a. Judaten Pathian d\u00e2n chu a r\u00fbk t\u00eaa an rahhrual laiin, p\u00e2wn lam lan d\u00e2nah chuan, a thup\u00eakte zawm chungch\u00e2ngah an f\u00eer hl\u00ea lawi si a, ph\u00fbt luihna leh thurochhiah n\u00ean a phur kawp a, chu chuan thuawihna chu a tihahthl\u00e2kin, phur ritah a siam a. Judaten d\u00e2n ngais\u00e2ng an inti ang chiah chuan, Rom mite pawhin kraws ngaihl\u00fb an inti a. Krista tuar lai ent\u00eerna an chawi s\u00e2ng a, a ent\u00eer tum tak (Krista) erawh an duh si lo. Rom-hote chuan an biak inah te, an maich\u00e2m chungah te, an thawmhnawah te lam kraws an t\u00e2r a. Khawi kipah pawh kraws chhinchhiahna hmuh t\u00fbr a awm. Khawi hmunah pawh kraws chu p\u00e2wnl\u00e2ng taka chawimawi leh chawi s\u00e2n a ni. Mahse Krista zirt\u00eernate erawh pipute thurochhiah engkhawlawilo sakhaw serh leh s\u00e2ng hnuaiah te, hrilhfiahna dik lo hnuaiah te, f\u00eer taka ph\u00fbtna hnuaiah te an ph\u00fbm bo hlauh si a. Juda sakhaw ruihchilhho chungch\u00e2ng Chhandamtu \\\\awngkam aia kha z\u00e2wk mah hi Rom sakhaw hruaitute chungah hian hman \u00e2wm a ni a. \u201cPhur rit hrehawm takte an siam a, mite an bel \\\\h\u00een a, anmahni erawh chuan an kut zung\\\\ang pawhin an tisawn duh lo,\u201d (Matthaia 23:4). Kohhran hruaitu zahawm tam takten nuamt\u00e2wl leh hlimhlawp ch\u00eana an khawsak laiin, mi \\\\hahnemngaite nunna chu Pathian thinurna \\\\ihbaiawm tak hlauhnaah an kharkhip tlat si a. Milim biak leh thil hlui rohna te, mi thianghlimte hn\u00eana \\\\awng\\\\aina te leh pope chawimawina te hi Pathian leh A Fapa lak a\\\\anga mite rilru hruai bona t\u00fbra Setana siam chhuah vek an ni. A tihchhiat hlen hlauh theih n\u00e2n Setana chuan a bei reng a ni. \u201cNangni thawkrim leh phur rit phur zawng zawngte u, ka hn\u00eanah lo kal ula, keiman ka chawlht\u00eer ang che u,\u201d titu a\\\\anga hruai bona t\u00fbrin thil dangah an rilrute a kal p\u00eang d\u00e2wn a ni (Matthaia 11:28).","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 571 Dik lo taka Pathian nungchang t\u00e2rlan leh sual ze dik tak leh inhnialna ropui t\u00e2wp d\u00e2n t\u00fbr chiah thup t\u00fbrin Setana chuan englai pawhin a thawk reng a. A zirt\u00eerna fing verv\u00eak tak chuan Pathian d\u00e2n z\u00e2wm t\u00fbra ph\u00fbtna chu a tin\u00eap a, sual ti t\u00fbrin mite chu phalna a pe bawk a. Chu b\u00e2kah, an rilruah Pathian hmangaihna neih aia hlauhna leh huatna an neihna t\u00fbrin dik lo takin a thl\u00eert\u00eer \\\\h\u00een a ni. Tin, Setana mizia nunr\u00e2wnna chu Siamtu miziaah a bel hlauh va, chu chu sakhaw d\u00e2nah zeh luhin a lo awm a, biak d\u00e2nahte tihianin a awm bawk a. Tichuan mi mit tidelin, Setana chuan Pathian a donaah chuan a lama \\\\ang t\u00fbrin mite a man z\u00eal a. Pathian nungchang a dik lo z\u00e2wnga mite hm\u00e2a t\u00e2rlangin, Pathian ring lo hnamte chu Pathian duhsakna an dawn theih n\u00e2n, mihringa inthawite \\\\ulin a hriatt\u00eer a, milem biakna chi hrang hrang hnuaiah hian nunr\u00e2wnna r\u00e2pthl\u00e2k takte a lo chhuak ta a ni. Roman Catholic kohhran chuan ring lo mite biak d\u00e2n leh Kristian sakhua hi a la kawp a, ring lo miten an tih d\u00e2nin Pathian ze dik tak chu a ni loz\u00e2wngin a lant\u00eer a, r\u00e2wng taka thiltih chi hrang hrangte a lo nei ve ta a ni. Rom lal v\u00e2nglai chuan, rin hrang neite chu a thurin pawm luiht\u00eer t\u00fbrin nghaisakna hmanruate a nei vek a. A ngiat anga awm duh lote h\u00e2l hlumna pawh a nei bawk a. Ror\u00ealnaa thai lan a nih hm\u00e2 chuan, mipui an lo s\u00e2m vak vakte z\u00e2t hi hriat s\u00ean pawh a ni ta lo. Ch\u00fb kohhrana hruaitu lal tak takte chuan, an hotupa Setana hovin, an sal mante tihlum si lova a hrehawm thei ang bera nghaisak d\u00e2nte an zawng chhuak a. An nghaisakna r\u00e2pthl\u00e2k takte chu mihring han tuar chhuah rual loh a ni fo va, a r\u00e2pthl\u00e2k nasat \u00eam av\u00e2ngin a tuartute chuan thih chu l\u00e2wm takin an thlang z\u00e2wk \\\\h\u00een. Ch\u00fbng thilte chu Rom dod\u00e2ltuten an tawh \\\\h\u00eente chu a ni a. A hnuaia awmte a thunun n\u00e2na a hmante chu vuak hrep te, \\\\\u00e2mchh\u00e2wla hr\u00ean te, a hrehawm thei ang bera taksa tihhrehawm te a ni. V\u00e2n duhsakna an dawn theih n\u00e2n sual simte chuan, leilung d\u00e2nte bawhchhe hmasain Pathian d\u00e2nte chu an bawhchhe ta a. He leia mihringte khualzinna tinuam leh tihlimawmtu t\u00fbra Pathianin a lo ruat chu \\\\hiat t\u00fbra zirt\u00eer an ni a. Biak in hung chh\u00fbng tam takah chuan, chutiang mi, an pianpui hmangaihna tukdawl tumte, an","572 INDONA ROPUI mihringpuite an khawngaih theihna leh an lainat theihna te chu Pathian huatz\u00e2wng nia ngaia tukdawl tumte thl\u00e2n tam tak hmuh t\u00fbr a awm a ni. Setana nunr\u00e2wnzia, Pathian la hre ngai r\u00eang r\u00eang lote z\u00eengah pawh ni lo, Kristian ram leh Kristian rilru ngeia kum za tam f\u00ea tihlana awm, chu hriat thiam kan duh chuan Rom sakhaw chanchin kan en mai t\u00fbr a ni. He bumna r\u00fbr\u00e2 tak hmang hian, Pathian tihthangtl\u00e2wm leh mihringte hnehchhiah a tumna chu, mi sual lalpa chuan a hlen a. Amah a inthupna leh kohhran hruaitute hmanga a hnathawh a tihpuitlin d\u00e2n kan hmu ang hian, Bible hi engv\u00e2nga haw ta viau nge a nih kan hre thiam thei mai ang. Ch\u00fb Lehkhabu chu chhiar a nih chuan, Pathian zahngaihna leh hmangaihna hmuht\u00eer an ni ang a; Ani chuan mihringte chungah h\u00eang phur rit a enga mah hi a nghat lo a ni tih hmuh a la ni d\u00e2wn a. A thil ngente chu thinlung kehsawm leh inchh\u00eer, thlarau inngaitl\u00e2wm leh thuawi hi a ni si a. V\u00e2n ram kai tl\u00e2k ni t\u00fbra hmun fianrial tak, puithiam hna zirna hmuna mipa leh hmeichhiate inkh\u00e2r hnan tlat t\u00fbrin Kristan entawn t\u00fbr p\u00eak engmah a nei lo. Hmangaihna leh lainatna te hi rapbet t\u00fbrin A zirt\u00eer ngai hek lo. Chhandamtu thinlung chu hmangaihnain a luang liam z\u00e2wk a ni. Mihring hian chh\u00fbngril lama \\\\hat famkimna a hnaih zawh poh leh a hriatnate pawh a lo f\u00eem lehzual a, sual a hriatna a f\u00eem \\\\hat poh leh hrehawm tuarte a lainatna pawh a th\u00fbk lehzual \\\\h\u00een. Pope chuan Krista aiawh emaw, a dinhmuna dingah emaw a inchhal a, mahse Chhandamtu n\u00eana khaikhin ralah chuan a nungchang chu eng ang chauh nge ni le? Kristan v\u00e2n Lalber anga Amah chawimawi lotute chu t\u00e2n inah khungin emaw, nghaisakna hmanraw dang dang hmangin emaw a hrual hrep ngai em ni? Amah pawm lotute chu thi t\u00fbra thiam loh A chant\u00eerna aw hriat a ni em? Samari khuaa miten an lo lawm loh kh\u00e2n, zirt\u00eer Johana chu a thinur \u00eam \u00eam a, \u201cLalpa h\u00eangho kan vek n\u00e2n hian Elija tih angin, v\u00e2n ata mei ko thla ila rem i ti em?\u201d tiin, a zawt a. A zirt\u00eer thinram tak mai chu lainat takin Isuan a en a, a zilh a, \u201cMihring Fapa hi mite nunna tiboral t\u00fbra lo kal a ni lo va, chhandam t\u00fbra lo kal a ni z\u00e2wk,\u201d tiin a chh\u00e2ng a nih kha (Luka","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 573 9:54, 561). Krista rilru leh A aiawhtu nia inchh\u00e2la rilru chu a va danglam nasa tak \u00eam! Rom kohhran chu t\u00fbnah hian khawv\u00eal hm\u00e2ah a intilang mawi hl\u00ea a, a nunr\u00e2wnna r\u00e2pthl\u00e2k takte pawh thupha chawiin a rawn thup mawi a. Krista anna silhfenin a inthuam a, mahse a danglam tak tak chuang si lo. Pope thuneihnain kaihhruaina d\u00e2n a lo neih fo chu, t\u00fbn hm\u00e2a mi ang bawkin, t\u00fbnah pawh a la awm reng. Hun thim ber laia an thurin leh zirt\u00eerna siam chhuahte chu t\u00fbn thlengin an la chelh reng bawk. T\u00fbmah hi bumin awm suh se. Protestant-hovin t\u00fbna chawimawi an ch\u00e2k hian, pope thuneihna hi, a dik lohzia t\u00e2rlang t\u00fbra Kohhran Siam\\\\hatna a lo chhuah laia Pathian miten, an nunna hial hloh pawh huama an lo do \\\\h\u00een, chutih laia khawv\u00eal ror\u00ealtu pope thuneihna n\u00ean kh\u00e2n a la inang chiah a ni. A chapona leh inlekna pawh a la pangngai reng a, lalberte leh hotute ai pawha chungnung z\u00e2wka indahna a la nei reng a, tin, Pathian chauhvin thuneihna b\u00eek A neih chu nei vein a la inchh\u00e2l reng bawk. Mihring zal\u00eanna a nuai bo lai leh Chungnungbera mi thianghlimte a r\u00e2wt chiam lai ai kh\u00e2n a nunchhiatna leh a intihlalna chu a la n\u00eap chuang lo a ni. Pope thuneihna chu, hrilhl\u00e2wknain a lo puan tawh ang chiahin, ni hnuhn\u00fbnga kal sualnaah chuan a l\u00fbt fuh ta chiah mai le. (2 Thesalonika 2:3, 4). A thil tum a hlawhtlin theihna ber t\u00fbrzia ang z\u00ealin, laikingin a awr lehlamah a dum a, lehlamah a tisen \\\\h\u00een angin, a lan d\u00e2n pawh a tidanglam thiam a, chu chu a ch\u00eat d\u00e2n phung pakhat a ni. Mahse chumi hnuai lamah chuan r\u00fbl t\u00fbr da ngai lo chu a kawl ru khiau si a. \u201cRinna chi hrang neite emaw, rin hrang neia hriat r\u00fbk deuhte emaw kawlt\u00eer t\u00fbr a ni lo ve,\u201d tiin, a puang a ni. -Lenfant, (vol. 1, p. 516). He thuneihna, kum s\u00eeng khat chh\u00fbnga a chanchin mi thianghlimte thisena ziaka lo awm tawh hi, Krista kohhran p\u00eang khat anga pawm a ni d\u00e2wn em ni? Catholic kohhran hian t\u00fbn hma lam aiin Protestant kohhran laka danglamna a nei tl\u00eam ta z\u00e2wk tia Protestant lama miten an sawina hi chhan nei lo a ni lo ve. Danglamna chu a awm teh meuh mai, mahse danglam t\u00e2 chu pope dinhmun emaw, a thuneihna emaw","574 INDONA ROPUI a ni lo. Siam\\\\hatute hun leh t\u00fbn hun ink\u00e2r chh\u00fbng hian Protestant kohhran hi a tl\u00e2k hniam s\u00e2wt t\u00e2k \u00eam av\u00e2ngin, t\u00fbn lai Protestant kohhran nunphung \\\\henkhat hi Catholic sakhuain a ang tawh viau r\u00eang a ni. Protestant kohhran hian khawv\u00eal duhsakna a \u00fbmna lamah, hmangaihna lemin an mit a tidel ta a. Thil \\\\ha lo zawng zawngte a \\\\ha veka ngaihna hi thil sual nia an hriat loh av\u00e2ngin, thil \\\\ha zawng zawngte pawh \\\\ha lova ngaihna an la nei d\u00e2wn a ni. Mi thianghlimte n\u00eana rinna vawi khat kawlt\u00eera awm tawh chu huma din ngheh tlat ai chuan, t\u00fbnah hian Rom hn\u00eanah chuan t\u00fbn hm\u00e2a an lo tai \u00eam \u00eam av\u00e2ng leh huatna av\u00e2nga thupha chawiin, ngaihdam an dil ta z\u00e2wk hial a ni. Rom kohhran ngais\u00e2ng l\u00eam lote pawh huam telin, mi tam t\u00e2wk tak chu kohhran thuneihna leh mi a hneh theihna te hlauh t\u00fbr ni lova ngai an awm a. Hun Lai Ta (Middle Ages) laia finna lam leh nunphung lama thimna awm kh\u00e2n Rom kohhran thurin te, puithuna te leh mite a rahbehna te a tipunlun sauhvin mi tam tak chuan an hria a. T\u00fbn lai finna leh hriatna lo pung thar leh ta leh sakhaw lama zal\u00eanna zau z\u00e2wk lo awm ta hian, kohhran dang a ngaih theih lohna leh tawrawt taka a ch\u00eat \\\\hinna ang kha a lo chhuah tawh lohna t\u00fbrin a d\u00e2l d\u00e2wnin an ring bawk a. T\u00fbn lai hun \u00eangah, fin leh v\u00e2rna kan neih hunah hian, chutiang thil lo awm thar leh thei anga ngaihna ngawt pawh hi hmuhsitawm a ni. A ni, t\u00fbn lai \\\\hangtharte chungah hian rilru leh thlarau leh sakhaw lama \u00eanna ropui tak chu a lo \u00eang ta. Pathian Lehkha Thianghlima kan hmuh angin, v\u00e2n \u00eanna chu khawv\u00eal chungah hian a lo thleng ta ngei mai. Amaherawhchu, \u00eanna lo thleng chu a ropui zawh poh leh, a hnartute leh a hmang khawlotute hn\u00eana thimna lo thleng chu a chhah zual sauh d\u00e2wn a ni tih pawh hi hriat reng t\u00fbr a ni. |awng\\\\aina n\u00eana Bible zirna hian pope thuneihna dik tak hi Protestant-ho hn\u00eanah a t\u00e2rlang ang a, ten \u00eam \u00eamin a hawisant\u00eer ang; mahse mi tam tak chuan fing t\u00e2wk an intih \u00eam av\u00e2ngin, thutaka hruai luha an awm theih n\u00e2n thuhnuairawlh taka Pathian zawn hi mamawhin an hre lo. An fin leh v\u00e2rna chu chhuang teh mah se, Pathian Lehkhathu leh Pathian thiltihtheihna hi an hre mawlh si lo. An chhia","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 575 leh \\\\ha hriatna tihmut d\u00e2n kawng zawn \\\\\u00fblin an hria a, tichuan thlarau lam leh thuhnuairawlhna lam thil a tl\u00eam berna kawng chu an zawng ta \\\\h\u00een a ni. An duh tak z\u00e2wka chu Pathian theihnghilhna d\u00e2n, Amah hriat rengna anga an hman theih t\u00fbr si a ni a. H\u00eang mite mamawh zawng zawng hi pe t\u00fbrin pope thuneihna chu a remchang a. Mihring p\u00e2wl hnih t\u00e2na buatsaih a ni a, khawv\u00eal pumpui deuhthaw a huap a ni. Ch\u00fbng p\u00e2wl hnihte chu an thiltiha chhandamna dawn beiseite leh an sualna n\u00eana chhandama awm tumte an ni a. Hetah hian a thiltihtheihna thur\u00fbk chu a awm a ni. Finna lama thimna nasa tak a awm lai n\u00eete chu pope thuneihna hlawhtlin n\u00e2na a remch\u00e2n lai ber a nih thu t\u00e2rlan a ni tawh a. Fin leh v\u00e2rna n\u00eete pawh hi a t\u00e2n hlawhtlinna hun remch\u00e2ng a ni tho d\u00e2wn tih lant\u00eer a la ni leh ang. Kum tam tak liam ta, Pathian thu leh thutak hriatna nei lova mite an khawsak lai kh\u00e2n, an mitte chu tuamsak tlat an ni a, mi tam tak chu an awhna t\u00fbra l\u00ean z\u00e2r chu hmu lovin, l\u00eanah chuan an \u00e2wk ta a. T\u00fbn lai hian mihringte suangtuahna phe zawr zawr, dik lo taka finna tia an vuah chuan, mi tam takte mit chu a \u00eankhalh ve thung a; an mit tuamsakte tih d\u00e2n ang bawkin, an hmuh loh l\u00eanah chuan an \u00e2wk zut zut reng mai a ni. Pathianin A ruat d\u00e2n chuan mihringin a finna leh rilru te hi amah Siamtuin a thl\u00e2wna a p\u00eak a ni tih hriain, thutak leh felna rawngb\u00e2wl n\u00e2n chauh a hmang t\u00fbr a ni; nimahsela chapona rilru leh tum tihs\u00e2n lutukna av\u00e2ngin Pathian thu aiin anmahni zirt\u00eernate chu an lo ngais\u00e2ng z\u00e2wk ta \\\\h\u00een a. Chutichuan, t\u00fbn laia finna suak, Bible rinna a bul lam a\\\\anga rawn kar chhetu, lan d\u00e2n \u00eetawm tak nei si hi, Hun Thima (Dark Ages) hriatna leh thiamna hup bova pope a tiropui ta ang bawk kh\u00e2n, mipuiin pope an pawm theihna t\u00fbra kawng sialtu \\\\ha tak a la ni ang. T\u00fbn lai America-a an thil ch\u00een m\u00eak, hm\u00e2 pawh s\u00e2wn z\u00eal, sikulte leh kohhran mamawh phuhr\u00fbk n\u00e2na sork\u00e2r puihna zawn kawngah hian, Protestant-ho chuan pope zuitute hnung an zui ta chiah mai. Chu chang ni lovin, Europe leh England-a a hloh tawh, a lalna s\u00e2ng tak chu, Protestant ram America-ah hian pope chuan a neih leh theih n\u00e2n kawng an hawn zausak deuh deuh va ni. America ram sakhaw kalhmang tipawimawh leh zualtu chu, Sunday serh luiht\u00eerna d\u00e2n siam chu a thil tum bera a neihna hi a ni, chu chu Rom","576 INDONA ROPUI \\\\an chhuah a ni a, a thuneihna chhinchhiahna at\u00e2n a hauh tlat ngh\u00ea ngh\u00ea. Pope thuneihna ze khat chu khawv\u00eal d\u00e2n n\u00eana inremna - Pathian thup\u00eak aia mihring thurochhiah ngaih ropui z\u00e2wkna - a ni a, ch\u00fb tak chuan Protestant kohhrante a fan v\u00eal a, t\u00fbn hm\u00e2a pope lo tih tawh \\\\hin ang bawkin, Sunday chawimawinaah anni chu a hruai l\u00fbt m\u00eak a ni. Inbeihna lo awm thuai t\u00fbra rawih t\u00fbrte chu chhiartuin a hre duh a nih chuan, t\u00fbn hm\u00e2 lam hun liam taa he thil at\u00e2na Rom-in hmanruaa a lo hman tawh chanchin hi chhui mai rawh se. Roman Catholic kohhran leh Protestant kohhran \\\\angrualin an thurin hn\u00e2wltute chungah an thil tih d\u00e2n t\u00fbr a hriat duh chuan, Sabbath leh a humtute chunga Rom kohhranin a rilru put d\u00e2n a lant\u00eer tawh hi en mai rawh se. Lal thup\u00eak te, inkh\u00e2wmpui te leh kohhran thup\u00eak leh d\u00e2n te - khawv\u00eal thuneihnain a lo lek kawhpuite hi - Kristian rama ramhuai beho k\u00fbtpui chawimawina awmt\u00eertu \\\\henkhatte an ni a. Mipui v\u00e2ntl\u00e2ng huam tela Sunday serh luiht\u00eerna d\u00e2n hmasa ber chu Constantine-a tihchhuah a ni (AD 321). He thup\u00eak hian khawpui mite chu \u201cni n\u00ee ropui takah\u201d ch\u00e2wl t\u00fbrin ph\u00fbt an ni a; thingtl\u00e2ng mite erawh chu an lo lam hna an thawh phalsak an ni rih a. Hei hi ramhuai beho d\u00e2n ni z\u00e2wk mah se, lalber chuan a hminga Kristianna a lo pawm hnuin a rawn lek kawh ta a ni. Lalber thup\u00eak chuan Pathian thuneihna a luahlan zo t\u00e2wk lo a ni tih hriain, Bishop Eusebius-a, lalte duhsakna dawn tum, Constantine-a \\\\hian \\\\ha tak leh amah fakdertua chuan, Sabbath hi Sunday-ah Kristan a sawn tawh e, tiin, a \\\\ang ta tlat a. Chu thurin thar tinghettu at\u00e2n chuan Pathian Lehkhathu ch\u00e2ng khat t\u00ea mah t\u00e2rlan a ni si lo. Eusebius-a ngei pawhin he thu hi a dik lo a ni tih chu a hria a, a thl\u00e2ktu dik takate chu hetiangin min hrilh: \u201cEngpawh, Sabbath nia tih t\u00fbr apiangte chu, Lalpa N\u00eeah kan sawn ta vek,\u201d tiin. - Robert Cox, Sabbath Laws and Sabbath Duties, p. 538. Nimahsela, Sunday chawimawina, tlawhchhan \\\\ha nei miah si lo hian, Lalpa Sabbath bawhchhiat ngamna mite a neiht\u00eer si a ni. Khawv\u00eal chawimawina thlahlelte chuan chu k\u00fbtpui l\u00e2r tak (Sunday) chu an pawm ta hlawm a.","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 577 Pope thuneihna a lo ngheh hl\u00ea hnu chuan Sunday chawimawina pawh chu uar chhawm z\u00eal a lo ni ta a. Hun engemaw chh\u00fbng chu, an inkh\u00e2wm loh phawt chuan, mite chuan lo lam hna an la thawk a, ni sarihna pawh Sabbath-ah an la ngai rih bawk a. Mahse, zawi zawiin a lo danglam ta a ni. Hna thianghlim thawktute chu, p\u00e2wn lam thubuai r\u00eang r\u00eang Sunday-a an r\u00eal khapsak an ni ta a. Rei lote hnuah chuan, mi tupawhin Sunday-a hna pangngai engpawh a thawh chuan chawit\u00eer a ni ang tih thup\u00eak siam a ni ta bawk a; chu chu mi zal\u00ean t\u00e2n a ni, chhiahhlawh an nih erawh chuan vuak hrep t\u00fbr an ni a. A hnu leh deuhvah chuan mi hausaten chu d\u00e2n chu an bawhchhiat chuan an ram z\u00e2t ve chhuhsak an ni ang a, an bawhchhiat luih z\u00eal chuan salah man an ni ang, tiin, thup\u00eak siam a ni leh a. Mi chhiaten Sunday d\u00e2n chu an bawhchhiat ve erawh chuan ram ata hnawh chhuah hlen t\u00fbr an ni ve thung a. Thilmak tihte pawh a \\\\\u00fblna a lo awm ta a. Thilmak z\u00eenga an sawi \\\\hin pakhat chu hei hi a ni: \u201clo neitu pakhat hian Sunday niin leileh a tum a, th\u00eer themin a leilehna chu a ziat fai a, th\u00eer chu a kutah a bet ta tlat mai a, \u201cna ti \u00eam \u00eam leh zak \u00eam \u00eam chungin\u201d kum hnih chh\u00fbng zet chu a kalna apiangah th\u00eer chu a pu ta z\u00eal ringawt mai a ni,\u201d tih thu hi. - Francis West, History and Practical Discourse on the Lord\u2019s Day, p. 174. Nakin hnu deuhvah chuan bial khat puithiamte chu, Sunday bawhchhetute zilh d\u00e2n t\u00fbr popein a hrilh ta a, tichuan, anmahni leh \\\\henawmte chunga manganna an thlent\u00eer hauh loh n\u00e2n biak ina \\\\awng\\\\aina nei t\u00fbrin d\u00e2n bawhchhetute chu an hrilh \\\\h\u00een ta a. Sakhaw rawngb\u00e2wltute ror\u00ealna chuan he thu hman darh zau lo ni ta, Protestantte pawhin an hmanpui hi, Sunday n\u00eeah, hnathawk mi pakhat \\\\\u00eakin a den av\u00e2ngin, Chawlhni dik a nih ngei d\u00e2wn hi tiin ngaihd\u00e2n an siam ta a. Puithiamho chuan, \u201cHe n\u00ee hi an ngaihthah av\u00e2ngin Pathian a lawm lo nasa hl\u00ea a nih hi,\u201d an ti a. Puithiam te, rawngb\u00e2wltu te, lalber te, lal te leh mi rinawm zawng zawngte hn\u00eanah chuan \u201ctheiht\u00e2wpa bei t\u00fbr leh chu n\u00ee chu zahawmna hl\u00e2n t\u00fbra fimkh\u00fbr t\u00fbr te, Kristiante thang\\\\hat n\u00e2n, hun lo kal zel t\u00fbrah pawh urhs\u00fbn lehzuala hmang\u201d t\u00fbrin ngenna siam a ni ta a ni. Thomas Morer, Discourse in Six Dialogues on the Name, Notion, and Observation of the Lord\u2019s Day, p. 271.","578 INDONA ROPUI Ror\u00ealtute thup\u00eakte chu a chak t\u00e2wk loh av\u00e2ngin, mipui chunga thuneitute chu, Sunday n\u00eea tumahin hna an thawh loh n\u00e2na mipulte vau z\u00e2mna t\u00fbr thup\u00eak siam chhuak t\u00fbrin an ng\u00ean a. Tin, Rom khuaa an inkh\u00e2wmpuiah chuan, t\u00fbn hma lama an thu lo r\u00eal thl\u00fbk tawh zawng zawngte chu urhs\u00fbn tak leh uar taka lek kawh t\u00fbrin an nemnghet nawn ta vek a. Chu chu kohhran d\u00e2nah pawh an siam tel leh ta z\u00eal a, Kristian ram pumpui deuhthawah sork\u00e2r pawhin a zawmt\u00eer ta bawk. Heylen, History of the Sabbath, pt. 2, ch. 5, sec. 7. Sunday serhna t\u00fbra thup\u00eak Pathian Lehkhathu a\\\\anga an hmuh loh av\u00e2ngin zahna f\u00ea f\u00ea pawh Sunday sawi mawitute hian an t\u00e2wk ta. Jehova thu puan chiang tak, \u201cNi sarih n\u00ee chu Lalpa i Pathian Chawlhn\u00ee a ni e,\u201d tih hn\u00e2wl a, a aia ni n\u00ee an chawimawi theihna chhan chu mipuite chuan an zirt\u00eertute chu an z\u00e2wt \\\\h\u00een a. Bible a\\\\anga fiahna an tl\u00e2kchhamna phuhr\u00fbk n\u00e2n kawng dang dang zawn a \\\\\u00fbl a. |hahnemngai taka Sunday sawi mawitu pakhat chuan kum zabi s\u00e2wmpahnihna t\u00e2wp lamah kh\u00e2n England-a kohhrante chu a kan a, mahse thutak hriatpuitu rinawm tak takte chuan an lo do tlat a; a hlawhchham chian \u00eam av\u00e2ngin a zirt\u00eerna tihnghehna t\u00fbr thil dang zawngin chu ram a\\\\ang chuan a kal chhuak leh ta rih a. A lo k\u00eer leh \\\\um chuan a tl\u00e2kchham phuhr\u00fbkna chu a rawn nei ta a, hlawhtlin pawh a hlawhtling hl\u00ea. Lehkhabu zial mi, Pathian hn\u00ean ngei a\\\\anga lo tla nia a sawi, Sunday serh t\u00fbra thup\u00eak leh, a serh duh lotute chunga vauna r\u00e2pthl\u00e2k tak chuanna chu a rawn keng a. He lehkhabu zial hlu tak - Sunday serh t\u00fbra thup\u00eak ang bawka d\u00e2wt muhl\u00fbm mai hi - v\u00e2n a\\\\anga lo tla, Jerusalem khuaa Golgothaa St. Simeon maich\u00e2m chunga chhar niin a sawi a. A dik tak chuan Rom khuaa puithiam lal ch\u00eanna in a\\\\anga lo chhuak a ni reng si a. Pope lalna hnuaiah chuan, eng lai pawhin kohhran thuneihna tihs\u00e2nna leh hl\u00e2wkna t\u00fbr a nih d\u00e2wn phawt chuan, bumna leh tihderna te pawh hi thiangah ngaih a ni \\\\hin r\u00eang a ni. Ch\u00fb lehkha zial chuan a d\u00e2rk\u00e2r kuana, Inrinni tlai d\u00e2r thum a\\\\angin, Thawh\\\\an z\u00eeng ni chhuah thlengin hnathawh a khap a; a thuneihna chu thilmak tam taka nemngheh niin sawi a ni. He hunbi tiam chh\u00fbnga hna thawk lui chu zeng natnain a man nitein an sawi bawk a. Vaimim herna kh\u00e2wl neitu pakhat pawhin, a vaimim her a","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 579 tum rawk a, vaimim phut lo chhuak ta lo chuan, thisen a lo chhuak ta tur tur mai a, tui khauh takin a khawh reng chungin a kh\u00e2wl chu a ding tlat an ti a. Nu pakhat pawhin chhang urna thukah a chhang a ur a, thuk kha sa hl\u00ea siin a ngaiin a awm tlat a. Mi dang pawhin, a d\u00e2rk\u00e2r kuanaa ur t\u00fbra a chhang buatsaih sa chu, Thawh\\\\an n\u00eea ur at\u00e2n a dah\\\\ha leh a, a t\u00fbkah chuan Pathian thiltihtheihnain chhanga lo insiam leh inur sa diamin a hmu a ni. Inrinni d\u00e2rk\u00e2r kuanaa chhang urtu pakhat chuan, a t\u00fbka a han phel chuan, chhang a\\\\ang chuan thisen a lo luang chhuak chu a hmu a. Chutiang thil \u00e2wm lo lutuk leh puith\u00fbna phuahchawp mai mai hmang chuan, Sunday ngais\u00e2ngtute chuan, a thianghlimna sawhngheh tumin an bei a ni. (See Roger de Hoveden, Annals, vol. 2, pp. 528-530). England ram ang bawkin, Scotland-ah chuan hm\u00e2s\u00e2ng Sab- bath a \\\\hen a z\u00e2r hman telnain Sunday an ngaihs\u00e2nna chu an vawnghim a. Mahse, vawn thianghlim t\u00fbra an hun tuk erawh chu a dang thluah a. Scotland lalber thup\u00eakah chuan, \u201cInrinni chh\u00fbn d\u00e2r s\u00e2wmpahnih a\\\\angin thianghlima chhiar t\u00fbr a ni a,\u201d tumahin, chuta \\\\anga Thawh\\\\an z\u00eeng a nih hm\u00e2 chuan, khawv\u00eal lam hn\u00e2ah an inhnamhnawih t\u00fbr a ni lo a ni. - Morer, pp. 290, 291. Pope zuitute chuan theiht\u00e2wp chhuahin Sunday thianghlimna chu tihngheh tum teh mah sela, Sabbath chu Pathian siam a nihzia leh a thl\u00fbkna chu mihring siam chawp a nihzia chu v\u00e2ntl\u00e2ng z\u00eengah pawh an z\u00eap chuang lo. Kum zabi s\u00e2wmparuknaa pope hova an ror\u00eal inkhawmpuiah chuan, \u201cKristian zawng zawngte hian ni sarihna chu Pathianin thianghlim taka hman t\u00fbra A lo dah hran tawh sa, Judate chauh lo pawh, mi dang r\u00eang r\u00eang, Pathian chibai b\u00fbktua inchhalte chuan an pawm a, an serh a ni tih hre reng rawh se; keini Kristiante chuan an Sabbath chu Lalpa N\u00eeah kan suan ta mai pawh a,\u201d tiin, an puang. - Morer, p. 281, 282. Pathian d\u00e2n khawih buaitute hian an hnathawh ze dik tak hi an hai lo, hre reng chungin Pathian chung lamah an indah lui z\u00e2wk a ni. Amah rem lotute chunga Rom thiltih d\u00e2n chu, kum tam tak chh\u00fbnga nasa taka thisen chhuaha Waldenses-ho, a \\\\hente chu Sab- bath serhtute, a tihduhdahnaah hian a lang chiang \u00eam \u00eam a ni. Thup\u00eak palina an zawm tlat av\u00e2nga chutiang tihduhdahna tuar mi","580 INDONA ROPUI dang tam tak an awm bawk. Ethiopia leh Abyssinia rama kohhranho chanchin hi chhinchhiah tl\u00e2k tak a ni. Hun Thim (Dark Ages) chh\u00fbnga lungngaihna chh\u00fbm a lo z\u00een lai kh\u00e2n, Africa ram lailiah Kristian, khawv\u00ealin an lo theihnghilh tawh, mahse kum zabi tam tak chh\u00fbng zal\u00ean taka Pathian be \\\\h\u00eente chu an awm a. Chutiang mi chu an awm a ni tih Rom chuan a hre chhuak leh ta a, Abyssinia lal chu, Krista aiawhtu anga pope chu pawm t\u00fbrin thl\u00eam thl\u00fbk a ni bawk a. Chu mai chu a la t\u00e2wk lo va, Sabbath serhtute chu a na thei ang bera hrem theihna d\u00e2n siam chhuakin Sabbath serh chu khap a ni zui ta bawk a ni. - Michael Geddes, Church History of Ethiopia, p. 311, 312. Nimahsela tawrawt taka Pope lalna chu nghawngkawl rit takah a lo chan t\u00e2k thuai av\u00e2ngin, Abyssinia mite chuan an nghawng ata thin thl\u00e2k an tum ta tlat a. R\u00e2pthl\u00e2k tak maia an inbeih hnuin an ram ata Rom zirt\u00eena kengkawhtute chu an \u00fbm chhuak ta vek a, thurin an lo pawm tlat \\\\hin chu an din thar leh ta a ni. An zal\u00eannaah chuan kohhrante chu an l\u00e2wmin an hlim a, Rom lalna kha tak te, sakhaw \u00e2tchilhna te leh bumna a\\\\anga an thil zir chu an theihnghilh ngai lo. An ram fianrial takan chuan Kristian ram dang r\u00eang r\u00eangin an hriatpui lohvin, lungawi takin an awm a. Africa rama kohhrante chuan, pope kaihhruai kohhranin a tl\u00e2kchhiat d\u00ear hm\u00e2a a serh ang kh\u00e2n Sabbath chu an serh a. Pathian thup\u00eak z\u00e2wma a ni sarihna a vawn laiin, Kohhran tih d\u00e2n z\u00e2wmin, Sunday-ah an hna an chawlhsan a. Rom chuan a chawlhni siam chawp chawi s\u00e2n n\u00e2n a thuneihna v\u00e2wrt\u00e2wp a dawn chu hmangin Pathian Chawlhni chu a han pal z\u00fbt a. Mahse Africa rama kohhrante chuan, kum s\u00e2ngkhat d\u00e2wn lai inthupin, he tl\u00fbksannaah hian an tel ve lo va ni. Rom thuhnuaia dah an nih hnu chuan, Chawlhni dik hnawl a, a dik lo chawi s\u00e2ng t\u00fbra tihluih an lo ni ta a; mahse zal\u00eanna an hmuh v\u00ea leh thup\u00eak palina zawmnaah an k\u00eer leh ta thuai a ni. H\u00eang thil kal tawh hnu chanchin chhinchhiaha awmte hian, Sabbath dik leh a humtute Rom-in a hm\u00ealm\u00e2kzia leh ama siam chawp chawimawina t\u00fbra a ch\u00eat v\u00eal d\u00e2nte chu a tilang chiang \u00eam \u00eam a. Sunday chawimawi t\u00fbra Roman Catholic leh Protestant-te an insuihfin hunah chuan, h\u00eang thilte hi an lo lang leh ang tih Pathian thuin a lo sawi r\u00eang a ni.","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 581 Thupuan 13 hrilhl\u00e2wkna hian, ber\u00e2m no k\u00ee ang pahnih neiin a ent\u00eer thuneihna chuan \u201clei leh a chh\u00fbnga awm zawng zawngte chu\u201d keit\u00ea ang Sakawlhin a ent\u00eer, pope thuneihna chu chibai a b\u00fbkt\u00eer ang tih a puang a. Tin, ki pahnih nei Sakawlh chuan \u201cleia awmte hn\u00eanah chuan Sakawlh lem chu siam t\u00fbrin\u201d a la hrilh ang; chu chang ni lovin, \u201cmi zawng zawng , a lian a t\u00eain, a hausa a retheiin, bawi leh bawi lote pawh\u201d Sakawlh chhinchhiahna dawng vek t\u00fbrin thu a la pe ang (Thupuan 13:11-16). Ber\u00e2m no ang Sakawlh k\u00ee pahnih nei hian United States ai a awh a ni tih chu t\u00e2rlan a ni tawh a, tin, he hrilhl\u00e2wkna hi United States-in Sunday serhna, Rom kohhranin a thuneihna chhinchhiahna at\u00e2na a lo hauh tlat, chu a lek kawh hunah a la thleng famkim ang. Amaherawh chu, pope hn\u00eana dawv\u00e2n kai chu United Stated chauh hi a ni d\u00e2wn lo ve. Rom lalna pawm tawh ramahte chuan h\u00fbh\u00e2ng a la nei nasa \u00eam \u00eam a, a h\u00fbh\u00e2ng chu tihchhiat vek a la ni awz\u00e2wng lo. Hrilhl\u00e2wkna pawhin a thuneihna chu din thar leh a nih t\u00fbr thu a lo sawi a ni. \u201cA lu pakhat chu thihpui khawp hiala hliam angin ka hmu a, nimahsela, a thihpui khawp hial t\u00fbra hliam chu a dam ta a, tichuan, leia mi zawng zawngin sakawlh chu mak an ti a, an zui a.\u201d (Ch\u00e2ng 3). Thihpui khawp hial t\u00fbra hliam tih chuan 1798-a pope, sala an man \\\\um kha a ent\u00eer a. Chu mi hnuah chuan \u201cthihpui khawp hial t\u00fbra hliam chu a dam ta a; leia mi zawng zawngin sakawlh chu mak an ti a, an zui a,\u201d tiin, z\u00e2wlnei chuan a sawi. Isua lo kal leh thlengin \u201cd\u00e2n bawhchhepa\u201d chuan hna a thawk z\u00eal ang tih Paulan chiang takin a sawi bawk (2 Thesalonika 2:3-8). Hun t\u00e2wp r\u00eat thlengin a bumna hna chu a thawk z\u00eal ang. Pope thuneihna chungch\u00e2ngah Thupuan ziaktu chuan hetiang hian a puang: \u201cLeia awm zawng zawng, leilung pian tirha talh tawh Ber\u00e2m No Nunna Bua hming ziak loh apiang chuan, Pathian chibai b\u00fbkin an b\u00fbk ang.\u201d (Thupuan 13:8). America leh ram dangah pawh, Rom Kohhran thuneihna liau liauva innghat, Sunday serh t\u00fbra zirt\u00eernaah hian, pope chuan chawimawina a dawng d\u00e2wn a ni. Kum zabi sawmpakuana lai v\u00eal a\\\\ang tawh kh\u00e2n, America- a hrilhl\u00e2wkna thu zirtute chuan, he hriatt\u00eerna thu hi khawv\u00ealah an lo puang \\\\an tawh a. He hrilhl\u00e2wkna hi a lo thleng famkim thuai d\u00e2wn tih chu t\u00fbn laia thil lo thleng m\u00eakte hian an tilang. Rom kohhran","582 INDONA ROPUI hruaituten Pathian thup\u00eak thl\u00e2k n\u00e2n thilmakte an phuahchawp v\u00eal ringawt ang deuh bawk kh\u00e2n, Protestant kohhran hruaitute pawhin Sunday serhna chu Pathian ruat niin an sawi \\\\\u00e2lh a, mahse Pathian Lehkhabuah a fiahna a awm si lo. Sunday bawhchhiatna av\u00e2nga Pathian hremna an chunga lo thleng anga huai taka an lo sawi tawh \\\\hin kha, an la sawi nawn leh ang a, t\u00fbn apang hian a th\u00e2wm hriat \\\\an a ni leh ta. Sunday serh luiht\u00eerna t\u00fbra beihna chuan hm\u00e2 a s\u00e2wn chak hl\u00ea mai. Rom kohhran finzia leh hmangch\u00e2ng hriatzia hi a mak tih loh rual a ni lo. Thil lo thleng t\u00fbrte hi a lo hmu l\u00e2wk thiam a. Protestant kohhran chuan Sunday an pawmnaah hian Rom kohhran chu an chawimawi a ni tih leh t\u00fbn hma lama a lo tih tawh angin, Sunday serh luiht\u00eerna d\u00e2n chu Protestant kohhrante chuan an buatsaih m\u00eak a ni tih a hre kiau va, ch\u00eatna t\u00fbr hun \\\\ha a ch\u00e2ng ran a ni. Thutak hnartute chuan dik lo thei lo anga inruat chawptu zirt\u00eerna chawimawiin, a \\\\anpuina an la dil ang. Protestant kohhrante \\\\anpui ngh\u00e2l mai a peih t\u00fbrzia chu ngaihruat a harsa mawlh lo. Kohhran thu awi lote sawisak d\u00e2n chu Rom kohhran hruaitute aia thiam z\u00e2wk hi tunge awm le? Roman Catholic kohhran chu, khawv\u00eal ram tina a hnathawh hrang hrangte n\u00ean hian, pope thuneihnain a ruat ang apiang ti z\u00eal t\u00fbr pawl lian tak a ni a. Khawv\u00eal hmun tina a member maktaduai tam tak awmte hi, pope thu ang z\u00eala awm t\u00fbra intul\u00fbt nghet tlata inngai t\u00fbrin zirt\u00eer an ni. Eng hnam leh eng sork\u00e2ra mi pawh ni sela, kohhran thuneihna chu chungnung bera ngai t\u00fbr an ni bawk. Sork\u00e2r laka rinawm t\u00fbrin chhia pawh lo chham tawh mah se, chu aia th\u00fbk z\u00e2wkin Rom thu awi t\u00fbrin an intiam a, Rom t\u00e2na heuna lam t\u00fbr chi r\u00eang r\u00eanga thutiam lak ata chu an inphelh leh vek tho d\u00e2wn a ni. Hnam hrang hrangte thiltihah hian inzeh tel ve \\\\\u00e2lh a tum nasatzia chu thil kal tawh ziakna bute hian an tilang chiang \u00eam \u00eam a; tin, a lo inzeh luh tawh hnuah chuan lalte leh mipuite chhiatna t\u00fbr pawh ni d\u00e2wn mah se, a tum hlenna t\u00fbr a nih phawt chuan, engpawh tih a tum z\u00eal a ni. Kum 1204-ah kh\u00e2n Pope Innocent III chuan Arragon lal, Peter II chu hetiang hian chhia a chhamt\u00eer a: \u201cKei, Peter-a, Arragon Lalber hian, ka lalpa Pope Inocent-a leh amah thl\u00e2ktu Catholic mite leh Rom kohhran thu ang z\u00eala rinawm taka","CHHIA-|HA HRIATNA ZAL\u00caNNA TIHDERTHAWN 583 awm t\u00fbrin leh a thu ang z\u00eala ka ram vawnghim t\u00fbr leh, Catholic thurin huma, rin hrang nei sual takte chu tiduhdah z\u00eal t\u00fbrin thu ka tiam e,\u201d tiin. - John Dowling, The History of Romanism, b. 5. ch. 6. sec. 55. He chhechhamna hi Rom kohhran lalberin thuneihna neia an sawi d\u00e2n, \u201ca t\u00e2n chuan lalberte pawh b\u00e2n a thiang a, tin, ror\u00ealtu fel lote laka an khua leh tuite intukluhna pawh a phelhsak thei,\u201d tih n\u00ean hian a inrem thlap a ni. -Mosheim, b. 3, cent. 11, pt. 2, ch. 2, sec. 9, note 17. Adanglam ngai lo a ni tih hi Rom uanna pakhat a ni a, chu chu hriat reng ni teh se. Gregory VII leh Innocent III-te d\u00e2n chu Roman Catholic kohhran d\u00e2n a la ni reng a. Thiltihtheihna nei sela chuan, kum zabi tam tak liam taa a tih ang bawk kh\u00e2n, khauh takin a d\u00e2nte chu a rawn lekkawh leh ngei ngei ang. Sunday chawimawina hnaa Rom \\\\anpuina pawm an tumnaah hian Protestant-ho hian engnge an tih an inhre chiang lo kher mai. An tumte hlen an tum lai hian, Rom chuan a thuneihna leh thiltihtheihna din thar nawn leha, chungnun berna a lo hloh tawh hnu chu chan leh ngei a tum r\u00e2n a ni. United States-ah hian kohhran chuan sork\u00e2r a rawih theih n\u00e2n te, sork\u00e2r thuneihna chuan chhia leh \\\\ha hriatna chunga ro a r\u00eal theih n\u00e2n te d\u00e2n chu vawi khat siam puitlin han ni selang chuan, he ramah (USA) hian Rom chu a dingchang tih a chiang nghal mai d\u00e2wn a ni. Hlauhawm lo thleng t\u00fbr laka inralrinna chu Pathian thuin a lo puang l\u00e2wk diam tawh a, chu chu pawisak loh a nih vaih chuan, Protestant-ho zawng zawng chuan Rom thil tum tak chu engnge a nih tih, a tlai lutuk hnuah, thang ata t\u00e2l chhuak t\u00fbra a tlai lutuk hnuah chauh an la hrefiah ang. A r\u00fbk t\u00eain thiltihtheihna leh thuneihna chu a nei tam tial tial a ni. T\u00fbn hm\u00e2 ang bawka tihduhdahna a hman leh theih n\u00e2n a intuak l\u00e2wk ru reng a. Hun remch\u00e2ng a awm v\u00ealeha a tum chu a hlen theih n\u00e2n, a r\u00fbk t\u00eain, t\u00fbma hriat lohvin rahbi a chhep \\\\ha sauh sauh reng a ni. Han chuankaina t\u00fbr hmun remch\u00e2ng hi a duh ber a ni a, chu chu a hn\u00eanah p\u00eak m\u00eak a ni. Rom thil tum bulpui taka chu, rei lo t\u00eaah kan hmuin kan hre mai ang. Tupawh Pathian thu ringa z\u00e2wm apiang chuan hmuhsit leh tihduhdah an tuar ang. _____ 1S\u00e2p \\\\awnga mi anga lehlin.","584 INDONA ROPUI BUNG 36 INDONA AWM |\u00caP (THE IMPENDING CONFLICT) Inhnialna ropui tak v\u00e2na a lo awm \\\\an tirh phat a\\\\ang r\u00eang kh\u00e2n Pathian d\u00e2n paih thl\u00e2k hi Setana chuan a tum ber a la ni ta z\u00eal a. Ch\u00fb a thil tum hlen t\u00fbr chuan a ni Siamtu lakah chuan a hel t\u00e2k a, v\u00e2n ata pawh hnawh chhuah a nih t\u00e2k ni. V\u00e2n ata paih thl\u00e2k a nih hnu pawhin indona chu he leiah hian a chhunzawm z\u00eal a. Mihringte buma, Pathian d\u00e2n bawhchhiatt\u00eer hi a thil tum a la b\u00e2nsan ngai loh chu a ni. A thil tum hlen t\u00fbrin d\u00e2n pumpui a hn\u00e2wl vek a ni thei e; thup\u00eak pakhat chauh a hnawl a ni thei bawk e, a eng z\u00e2wk z\u00e2wk pawh hi lo ti ta sela, a pawi d\u00e2n chu a thuhmun reng tho vang. \u201cKawng khata tisual\u201d chuan d\u00e2n pumpui chu a pawisak lohzia a lant\u00eer a, mite entawn theih a neih ve chu d\u00e2n bawhchhiatna a ni a, \u201ca zaah chuan thiam loh changin a awm tawh a ni,\u201d (Jakoba 2:10). Pathian d\u00e2n deus\u00e2wn a tumna lamah Setana chuan Bible thurinte hi a kailek a, chutichuan Pathian thuawi intiho mi s\u00e2ng tam takte rinnaah hian dik lohna a lo inzep l\u00fbt ta a ni. Thutak leh dik lohna ink\u00e2ra indona ropui hnuhn\u00fbng ber chu, Pathian d\u00e2n chungch\u00e2ng thua indona lo awm reng tawh \\\\hin kinna a ni ang. Ch\u00fb indona kan neih \\\\an m\u00eaka chu mihring d\u00e2nte leh Jehova d\u00e2nte indona - Bible zirt\u00eerna leh thawnthu phuah chawp leh thuro chhiah \\\\ang kawp ink\u00e2ra indona - chu a ni. He indonaa tel t\u00fbrte, thutak leh felna do t\u00fbra \\\\ang rual t\u00fbrte chuan t\u00fbnah hian \\\\an an la \\\\an m\u00eak a. Pathian thu thianghlim, nasa taka thisen chhuahna leh tuarna av\u00e2nga kan hn\u00eana hlan chhawn lo ni ta hi, ngaihn\u00eap a ni ta. Mi tin ban phakah Bible hi awm mah se, nunna kaihruaitu at\u00e2na pawm takzet chu mi tl\u00eam t\u00ea chauh an ni. Pathian rin lohna hi, khawv\u00ealah chauh pawh ni lovin, kohhranah meuh pawh a punlun s\u00e2wt ta ngei mai. Mi tam takin thurin, Kristian rinna ban pawimawh ber berte chu an phatsan ta a. Thlarau","INDONA AWM |EP 585 Thianghlim th\u00e2wk khuma ziaktuten an lo ziah sa, thutak, lei leh v\u00e2n siam thu te, mihring tl\u00fbk thu te, tlanna thu te leh Pathian d\u00e2n danglam theih lohzia te chu a zavaiin emaw, a \\\\hen a z\u00e2r chauh emaw, Kristiana invuah mi tam takin an hn\u00e2wl ta bawk. Mi dang tam tak, mahni kea dinga inhria leh mahni finna chhuangtute chuan Bible rin hmiah mai hi chak lohna angah an ngai a; tin, Pathian chu deus\u00e2wn leh thutak pawimawh ber berte thlarau lam thila chant\u00eer zawh vek leh sawi bo thiam hi finna s\u00e2ng z\u00e2wk neitute chhinchhiahna angah an ngai bawk. Pastor tam takte leh zirt\u00eertu tam takte chuan, Pathian d\u00e2n hi thl\u00e2k a ni tawh tiin emaw, \\\\hiat a ni tawh tiin emaw an hote chu an zirt\u00eer a; la danglam chuang lo leh la zawm vek t\u00fbr anga ngaitute chu hmuhsit ph\u00fb t\u00e2wk lekah ngaih an ni ta. Thu dik hn\u00e2wltute chuan thu dik Bulpui chu an hn\u00e2wl a ni. Pathian d\u00e2n an rahbehnaah hian D\u00e2n Petu thuneihna pawh chu an hnawl tihna a ni a. Thing leh lunga milim siam a awl ang bawkin, thurin leh zirt\u00eerna dik lo siam hi a awlsam a. Pathian mizia chu dik lo takin Setanan a t\u00e2rlang a, nungchang dik lo pu angin mite a rint\u00eer a. Tichuan, mi tam takin Jehova hmunah chuan an rilrem z\u00e2wng milim chu an \\\\hutt\u00eer z\u00e2wk a; Pathian nung, A thu leh Krista leh lei leh v\u00e2n siamnaa t\u00e2rlan chu, mi tl\u00eam t\u00ea chauhvin chibai an b\u00fbk a. Mi s\u00e2ng tam takin Siamtu Pathian chu hnawlin, A thil siamte chu pathianah an chant\u00eer z\u00e2wk a ni. Elija huna Israel fate z\u00eenga milem biakna a awm ang bawk kh\u00e2n, tun lai Kristian ramah hian, ze hrang hrangin milem biakna chu a la awm ta z\u00eal a. Mi fing an tih te, thu ril chh\u00fbt thiam te, hla phuah thiam te, politik kh\u00eal thiam te, chanchin ziak thiam te - mipui v\u00e2ntl\u00e2ng khawsak d\u00e2n chung lam daiha khawsa te leh zirna s\u00e2ng ber bera mite pathian chu Phoiniki mite ni pathian (sun god), Baal an tih aiin a ziaawm hret chauh a ni. Pathian d\u00e2n zawm hi mihringte t\u00e2n a \\\\\u00fbl tawh lo ve tia zirt\u00eerna, chak tak maia darh zau tual tual hian, Kristiantena thurin dik lo an pawm dang zawng aiin, Pathian thuneihna a kalh chiang ber mai a, mihring ngaihtuahna f\u00eem pawh a dodal ber a, rah pawh a chhuah rang ber mai a ni. Hnam tin hian d\u00e2n an nei \\\\heuh va, ch\u00fbng d\u00e2nte chu zaha zawm ngei t\u00fbr an ni a, an tel lovin tu sork\u00e2r mah an awm","586 INDONA ROPUI thei lo; chuti a nih si chuan lei leh v\u00e2n Siamtu chuan, A thil siamte vawn fel n\u00e2na d\u00e2n nei lo angin kan ngai thei d\u00e2wn em ni? Pastor l\u00e2r zual deuhte hian, an rama ch\u00eangte humhimtu d\u00e2n leh an inawpna d\u00e2nte chu zawm a ngai lo ve, v\u00e2ntl\u00e2ng zal\u00eanna n\u00eak ch\u00eaptu mai a ni a, zawm a \\\\\u00fbl lo ve, tiin puang darh ta sela, engtia rei nge pulpitah rawng an bawl z\u00eal phalsak an nih ang? A nih leh, sork\u00e2r leh ram d\u00e2n pawisak loh chu Pathian d\u00e2n, sorkar zawng zawng innghahchhan, bawhchhiat aiin a pawi z\u00e2wk em ni? V\u00e2n leh khawv\u00eal chunga Ror\u00ealtuin thuawite thiam chant\u00eertu leh mi sualte thiam loh chant\u00eertu nei lo t\u00fbra A d\u00e2n a tihbo ai chuan, khawv\u00eal hnamten an d\u00e2nte an \\\\hiat vek pawh a \u00e2wm z\u00e2wk a ni. Pathian d\u00e2n hi engmah lovah lo siam ta ila, engnge lo thleng ang tih kan hre duh em? Engmah lova siamtute an awm tawh asin. France rama Pathian ring lo miten sork\u00e2rna an han chelh meuh kha chuan an ch\u00eat dAn kha a r\u00e2pthlak teh a nia. Khatih lai kh\u00e2n, Pathian siam khuahkhirhna d\u00e2n hnawl bo chu, ror\u00ealtu tawrawt berte hnuaia intukluhna mai a ni z\u00e2wk tih khawv\u00eal hn\u00eana lant\u00eer a lo ni ta. Felna d\u00e2n hi hnawl a nih phawt chuan, sualna lalpa t\u00e2n he lei chunga a thuneihna a rawn din ngheh n\u00e2n kawng a inhawng \\\\h\u00een a ni. Pathian d\u00e2n hn\u00e2wlna ram apiangah sual hi sualin a lang lo nghal a, felna pawh \u00fbm t\u00fbr niin a lang lo nghal mai \\\\h\u00een. Pathian sork\u00e2rna hnuaia intul\u00fbt duh lote chu mahni pawh invawng fel tl\u00e2k lo tawp an ni ch\u00e2wk. An zirt\u00eerna khawlo tak av\u00e2ng chuan naupangte leh r\u00e2wltharte, a tl\u00e2ngpui thua khuahkhirhna ngaithei lote thinlungah chuan, luhlulna rilru tuhin a awm a; khawtl\u00e2ng nunah pawh serh leh s\u00e2ng neih lohna leh bawlhhlawh taka khawsakna a lo awm \\\\h\u00een. Pathian ph\u00fbt ang rinhlelhna nei lova z\u00e2wm maitute chu mipuiten an nuihsan a, mahse anmahni ngei pawh chuan Setana bumnate chu an pawm duak duak lawi si a. Tisa ch\u00e2kna lamah an inhmang zo a, ring lo mite chunga ror\u00ealna thlent\u00eertu, thil sualte chu an ti fo \\\\h\u00een a ni. Pathian thup\u00eakte ngain\u00eap t\u00fbra zirt\u00eertute chuan thu awi lohna seng t\u00fbrin thu awi lohna an tuh a ni. Pathian d\u00e2nin mihringte a khuahkhirhna hi hnawl ni ta vek mai sela chuan, mihring d\u00e2nte pawh","INDONA AWM |EP 587 hi pawisak loh a ni ve chilh mai ang. Rinawm lo taka thiltih te - awh te, d\u00e2wt sawi te leh bum te hi Pathianin a khap a. Mite chuan an khawv\u00eal hl\u00e2wkna d\u00e2ltu anga an ngaih av\u00e2ngin A d\u00e2nte chu palz\u00fbt mai an inpeih reng a, mahse ch\u00fbng d\u00e2n an hn\u00e2wlna rah chu an rin ang mai chu a ni lo vang. Tin, d\u00e2n hian mi a khuahkhirh loh chuan tunge bawhchhiat pawh t\u00eem ang? Kan thil neihte pawh chu an him d\u00e2wn lo va, mite chuan tharum chhuahin an \\\\henawmte ta chu an la lui mai ang a, a \u00e2wmkhauh apiang an nihlawhin an neinung ting mai ang. Nunna ngei pawh hi zah a ni tawh lo vang a, inneihna thutiamte pawh chhungkaw humhim n\u00e2na hmantl\u00e2k a ni lo vang. Pa \u00e2wmkhauh deuh phei chuan, a duh phawt chuan, a \\\\henawmpa nupui chu a chhuhsak lui mai thei a ni. Thup\u00eak pangana te hi chu a palina ang bawkin, kil khata hnawl kian an ni mai bawk ang. Naupangte pawhin, an thinlung khawlo zo tawhina a lungkham \\\\hin chu an neih theihna a nih d\u00e2wn phawt chuan, an nu leh pate nunna meuh pawh l\u00e2k mai an hreh lo vang. Khawv\u00eal hnam fingte emaw, a changk\u00e2ng deuhte emawte hi suamhmang leh tualthah hmangte ch\u00ean kh\u00e2wmna mai a lo ni bawk ang a, muanna leh hahdamna leh hlimna chu he lei ata hi \u00fbm bo daih an ni tawh bawk ang. Pathian thup\u00eakte zawm a \\\\\u00fbl tawh lo anga zirt\u00eerna chuan mite a tichau va, nun \\\\haa nun ch\u00e2kna a tikiam a, tin, khawv\u00ealah hian khawlohna tui lian luan luhna t\u00fbrin kawng a hawng bawk a ni. D\u00e2n pawisa miah lova t\u00e2lna te, thil lawilova intlak ralna te leh nun chhiatna te chuan tuipui f\u00e2wn angin min rawn ch\u00eem m\u00eak a ni. Chh\u00fbngkua hi Setana hnathawhna hmun pakhat a ni a, Kristian chh\u00fbngkua intite z\u00eengah pawh a puan z\u00e2r a phe vut vut mai. \u00cets\u00eekna te, sual lam suangtuahna te, verv\u00eakna te, tauhna te, inerna te, innghirnghona te, thutiam thianghlim bawhchhiatna te, hurna te hi a tam ta ngei mai le. Sakhaw inkaihhruaina d\u00e2n te leh thurin te, khawtl\u00e2ng nun d\u00e2n innghahna ber t\u00fbr te chu, tl\u00fbk sawp rup mai hmabak niin a lang ta. Mi sual berte, an pawi khawih av\u00e2nga t\u00e2n ina khungte lah chu, dinhmun awhawm tak luah ta ang hrimin, thilp\u00eakte dawngin ngaihsak an hlawh zaw ber mai a. An nungchang leh an","588 INDONA ROPUI pawi khawihte chu an puang darh vel chiam a. Chanchin ziaktute chuan an sual d\u00e2n chu kimchang takin an rawn t\u00e2rlang a, chu chuan, bumna leh tualthahna leh inrawk ch\u00e2kna mite a neiht\u00eer a. A hna bawlhhlawh takah hian a hlawhtlin \u00eam av\u00e2ngin Setana chu a l\u00e2wm thei kher mai. Sual ngainatu te, hreh lo taka m\u00ee nun lakna te, ins\u00fbm theih lohna te leh khawlohna chi hrang hrang lo pung tual tual hian, Pathian \\\\ihtute zawng zawng chu, ch\u00fbng sualna hmas\u00e2wn z\u00eal dang t\u00fbr chuan a kai harh t\u00fbr a ni. Thu chhe ngaihtuahtu, ror\u00ealtute pawh hi an khawlo zo ta. Ror\u00ealtute chuan hl\u00eapna leh tisa ch\u00e2kna lam an \u00fbm ta a. Mi tam tak rilru chu ins\u00fbm lohnain a tibawlhhlawh a, Setana thu thuin an awm a ni th\u00e2wth\u00e2ng ta. Thu buai ngaihtuahtute chu tham leh bumin an awm a, hruai sual an lo ni zo ta. Zu ruihna te, nuam t\u00e2wlna te, ch\u00e2kna bawlhhlawh te, \u00eets\u00eekna te, rinawm lohna chi tinr\u00eang te hi d\u00e2n kengkawhtu at\u00e2na ruatte z\u00eengah hmuh theih a ni. Z\u00e2wlnei Isaian a lo sawi angin, \u201cFelna chuan hla takah min dinsan ta: thutak chu kawtthl\u00earah a tlu reng si a, dikna chu a l\u00fbt thei lo a ni.\u201d (Isaia 59:14). Rom lal v\u00e2nglaia thlarau lama thimna leh khawlohna zozai te kha, Pathian Thu a rahbeh av\u00e2nga lo awm vek an ni a, mahse sakhaw zal\u00eanna kan neih reng lai leh Chanchin |ha \u00eang ropui tak kan neih laia rin lohna lo pung tual tual te, Pathian d\u00e2n hnawlna leh chumi av\u00e2nga khawlohna lo awm ta te hi khawi a\\\\anga lo awm nge ni? Setana chuan khawv\u00eal hi a thu thua a khuahkhirh theih tawh loh av\u00e2ngin, a tum hlen n\u00e2n kawng dang a zawh ta a nih hi. Bible-a mite rinna a tihchhiat chuan, Bible tichhe ta ang thovin a hlawhtling tihna a ni. Pathian d\u00e2n hi ding tawh lo anga ngaihna rawn pul\u00fbtin, thup\u00eak a awm hre lo ang maiin, mit chu d\u00e2n a bawhchhiatt\u00eer zo ta a. T\u00fbnah hian, t\u00fbn hma lam ang bawkin, a tum hlen t\u00fbrin kohhran hmangin hna a thawk leh ta a ni. T\u00fbn laia sakhaw p\u00e2wlte chuan, Pathian Thuin fiah taka a t\u00e2rlan thutak l\u00e2r l\u00eam lo takte chu, ngaihthl\u00e2k pawh an ngaithla duh ta lo va, ch\u00fbng thutakte an dona lamah chuan hrilhfiahnate an siam chawp a, rin lohna chi an theh darh ta chiam z\u00e2wk a. Pope sakhuain dik lo taka a zirt\u00eer, mihringin thih theih lohna","INDONA AWM |EP 589 a nei ve r\u00eang anga zirt\u00eerna leh thih hnua hriatna la nei z\u00eal anga zirt\u00eerna hi an vuan tlat a, tichuan thlarau biakna hmanga bumna laka himna awm chhun chu an hnar ta a ni. Chatuana mi sualte nghaisak rengna awm anga zirt\u00eerna hian mi tam tak chu Bible a rin loht\u00eer a. Tin, thup\u00eak palina z\u00e2wm t\u00fbra thup\u00eak chu a lo lang chiang a, an thil tih hrehz\u00e2wng tak lak ata inthiar fihlim t\u00fbr chuan, zirt\u00eertu l\u00e2r tak, tam takte chuan, Pathian d\u00e2n zawm a \\\\\u00fbl tawh lo ve, an ti ta then a. Tichuan d\u00e2n leh Sabbath chu an vai hnawl ta mai a ni. Sabbath din thar lehna hnain hm\u00e2 a rawn s\u00e2wn z\u00eal lai hian, thup\u00eak palina z\u00e2wm lo t\u00fbra zirt\u00eerna pawhin khawv\u00eal pumpui deuhthaw a fan ve ang. Sakhaw hruaitute zirt\u00eerna chuan rin lohna leh thlarau biakna leh Pathian d\u00e2n thianghlim zah lohna lo luh n\u00e2n kawng a hawng a; chuvangin, t\u00fbn laia Kristian khawv\u00eala khawlohna awm chungch\u00e2nga mawhphurhna, h\u00eang sakhaw hruaitute chunga awm hi a hlauhawm nasa \u00eam \u00eam a ni. Chutiang chung chuan h\u00eang miteho ngei hian, t\u00fbn laia khawlohna lo pung ta chiam hi \u201cKristian Sabbath\u201d an tih bawhchhiatna av\u00e2ngah an puh a, v\u00e2ntl\u00e2ng nun d\u00e2n lo khawlo ta hi Sunday serhnain nasa taka tihn\u00eap t\u00fbr niin an ngai. He ngaihd\u00e2n hi, America ram, Sabbath dik thurin hril zau berna ramah an nawr nasa zual b\u00eek a. Hetah hian, ins\u00fbmna hna, nun d\u00e2n \\\\ha din tharnaa thil pawimawh ber pakhat, leh Sunday serhna thu hi hmer kawp a ni fo va, tin, Sunday serh rawttute chuan khawtl\u00e2ng \\\\hatna ber t\u00fbr thil ti angah an inruat a, an ngaihd\u00e2n \\\\awmpui lote chu nun siam \\\\hat hna leh ins\u00fbmna hm\u00ealma angah an sawi bawrhbang zo vek a. Dik lohna din nghet t\u00fbra beihna leh hna \\\\ha dang kaih kawpna hian, thil dik lo chu dikah a siam chuang lo a ni. T\u00fbr chu chaw \\\\ha tak n\u00ean chawhpawlhin kan thup thei a, mahse t\u00fbr a nihna chu kan tidanglam chuang lo. Chutih ahn\u00eakin, hre lova ei tel mai theiha kan siam t\u00e2k av\u00e2ngin, a hlauhawm zaw hlei hlei ta a ni. Rintl\u00e2k \u00e2wm taka a lan theih n\u00e2na d\u00e2wta thutak zuk pawlh hi Setana bumna chi khat a ni ve r\u00eang a. Sunday serhna t\u00fbra beitute z\u00eenga hruaitute chuan, mipuite changkan z\u00e2wkna t\u00fbr thil, Bible n\u00ean pawha inhmehte chu an sawi","590 INDONA ROPUI hawt hl\u00ea a ni thei e, mahse Pathian d\u00e2n kalha thiltih t\u00fbr pakhat lek pawh zeh luh tel a nih chh\u00fbng chuan, Pathian mite chuan an pawm thei lo a ni. Pathian thup\u00eak aia mihringte thup\u00eak dah s\u00e2n z\u00e2wkna t\u00fbr chhan \\\\ha an nei mawlh lo a ni. Zirt\u00eerna dik lo tak tak pahnih, mihringin thlarau thi thei lo a nei ve r\u00eang anga rinna leh Sunday hi ni thianghlim anga rinna te hmang hian Setanan mipuite chu a bum d\u00e2wn a ni. A hmasa z\u00e2wk hian thlarau biakna at\u00e2n lung a ph\u00fbm a, a pahnihna hian Rom va lainatna a siam a. United States-a Protestant-ho hi, tuipui r\u00e2la thlarau biakna va vuan t\u00fbra an b\u00e2n phar chhuak hmasa ber t\u00fbrte an ni a; tin, r\u00e2l leh lama awm, Rom thuneihna n\u00eana kut insuih t\u00fbrin b\u00e2n an rawn phar chhuak bawk ang. Tichuan h\u00eang thil pathum insuihfinte thuneihna hnuaiah hian, he ram (USA) hian chhia leh \\\\ha hriatna zal\u00eanna rahbehnaah Rom hniakhnung a la zui ang. T\u00fbn laia a hming maia Kristian sakhua hi thlarau biakna hian a an zawh poh leh mite bum t\u00fbr leh thanga awht\u00eer t\u00fbrin thiltihtheihna a nei nasa ting mai d\u00e2wn a ni. Setana meuh pawh t\u00fbn lai thil n\u00eana inrem t\u00fbrin a intidanglam ta a. \u00cang tirhkoh nungchang ang p\u00fbin a inl\u00e2r ang. Thlarau biakna hmangin thilmakte tih a ni ang a, dam lote tihdam an ni bawk ang a; hnial thl\u00e2k mai theih loh thilmak tam takte tih a la ni ang. Tin, thlaraute chuan Bible ring anga inchhalin, kohhrante an rawn chawimawi ang a, chutih hunah chuan an hnathawh chu Pathian thiltihtheihna t\u00e2rlanna angin pawm a la ni ang. Kristian intite leh Pathian ngaihsak lote ink\u00e2ra ri kham chu hriat harsa khawpa chiang lo a ni ta. Kohhran member-te chuan khawv\u00eal mite ngainatz\u00e2wng chu an ngaina ve a, an awm d\u00e2n anga awm ve mai an inpeih reng a ni. Chutianga kohhran mite awm d\u00e2n chu Setanan a hna tihhmas\u00e2wn n\u00e2n, thlarau biakna n\u00ean zaikhata luant\u00eera, p\u00e2wl khata suihkh\u00e2wm vek a tum r\u00e2n a. Pope zuitu, thilmakte hi kohhran dik chhinchhiahna anga ngaia uanpuitute chu, h\u00eang thilmak tih theihna hian a bum nghal duak duak ang a; Protes- tant-hote pawh, thutak phaw chu an hnawl tawh av\u00e2ngin, bumin an awm bawk ang. Pope zuitute, Protestant-hote leh khawv\u00eal mite chuan Pathian ngaihsak anna, a thiltihtheihna tel si lovin, an pawm","INDONA AWM |EP 591 ang a, he \\\\an hona hi khawv\u00eal piantharna leh hun rei tak a\\\\anga lo beisei fo \\\\h\u00een, kum s\u00e2ng ror\u00eal in\\\\anna niin an hria ang. Thlarau biakna hmangin Setana chu hnamte mals\u00e2wmtu angin a inl\u00e2r ang a, dam lote tidamin, sakhaw rinna thar leh \\\\ha z\u00e2wk rawn puangtuah a inchh\u00e2l ang a; mahse tiboraltu a nihna hna chu a thawk reng tho vang. A thl\u00eamnate chuan mipuite chu boralna lamah a hruai m\u00eak a. Ins\u00fbm theih lohna chuan ngaihtuahna f\u00eem \\\\ha hi a luahlan a, tisa ch\u00e2kna lama inthlahdahna te, innghirnghona te leh thisen chhuahna te chuan a rawn zui nghal \\\\h\u00een a ni. Indona hian rilru chhe ber lai a chawh thawh \\\\hin av\u00e2ngin leh indo hmangte chu thisen chhuah hmang leh suala inchiahpiah an nih lai ngeia chatuana boral t\u00fbra hruai bo an nih \\\\hin av\u00e2ngin, indona chu Setana l\u00e2wmz\u00e2wng tak a ni. Indona chuan ror\u00ealna n\u00ee rapthl\u00e2k taka ding zo t\u00fbra inbuatsaihna nei lo t\u00fbra mite rilru a l\u00e2k bo theih av\u00e2ngin, hnamte indo t\u00fbra han chotuah v\u00eal chu Setana hna pakhat a ni a. A z\u00eam chh\u00fbnga inpeih lote chh\u00eak kh\u00e2wm t\u00fbrin Setana chuan thil bulte hmangin hna a thawk a. Pathian thil siamte hi an awmzia hrefiah t\u00fbrin a zir ngun \u00eam \u00eam a, Pathian phal ang china mi tawh phawt chu, leilung thil bulte hi a thu thua awmt\u00eer t\u00fbrin theiht\u00e2wpin a bei reng bawk. Joba a tihhrehawm phalsak a nih pawh kh\u00e2n, a rang a rangin a ran rual te, a chhiahhlawh te, a in leh lo te, a fanau te an boral ngh\u00e2l duak a, buaina hlir a rawn inzui z\u00fbr zut mai a nih kha. Tiboraltu laka A mite humhimtu leh pala hungtu chu Pathian a ni. Nimahsela Kristian khawv\u00eal chuan Jehova d\u00e2n an hmuhsitzia an lant\u00eer ta a, tichuan Lalpa chuan A puan tawh angin A tih t\u00fbr tak chu A la ti ngei d\u00e2wn khawv\u00eal ata A mals\u00e2wmna A la l\u00eat ang a, A d\u00e2n dod\u00e2ltute leh mi dangte pawh dodal t\u00fbra zirt\u00eer luitute lak ata A humhimna kut chu a la kiang ang. Pathianin a b\u00eeka a venhim lohte chu Setana chuan a thuhnuaiah a awmt\u00eer vek a, ch\u00fbng z\u00eenga a \\\\hente chu a thil tumte tihlawhtling t\u00fbrin a tihmuingil ang a, tin, anmahni tihrehawmtu chu Pathian hi a ni tia an rin theih n\u00e2n \\\\henkhat chungah chuan buaina a rawn thlent\u00eer bawk ang. Mihring fate z\u00eengah hian tidamtu ropui tak angin, an natna zawng zawng tidam thei angin a inl\u00e2r ang a, chutih lai v\u00eak chuan, hri","592 INDONA ROPUI leh chhiatna nasa takte a rawn thlent\u00eer ang a, mi tam tak ch\u00eanna khawpuite chu tichhiain a tiram d\u00ear bawk ang. T\u00fbnah pawh hian a thawk m\u00eak a ni. Khawmual leh tuifinriata ch\u00eatsualna te leh manganna te, kangmei nasa tak te, thli chhia leh rial nasa tak tla te, thlipui te, tuilian te, tuipui f\u00e2wn te leh lirnghing te hmangin, ram tin maiah chi hrang tam takin Setana chuan a thiltihtheihna n\u00ean a thawk m\u00eak a ni. Buh seng hun tawhte chu a chh\u00eam bo va, \\\\\u00e2m leh mangannain a rawn zui a. Boruakah chuan thihna t\u00fbr a theh darh a, hriin s\u00e2ng tam tak an boral a. H\u00eang thil \\\\ha lote hi a zualkai \\\\an d\u00e2wn chauh a la ni ta ngh\u00ea ngh\u00ea. Mihring leh ran chungah chhiatna chu a lo thleng d\u00e2wn a ni. \u201cLei hi a \\\\apin a chuai e, . . . leia mi chungnungte chu an chau ve. Lei hi a awmate hnuaiah chuan a bawlhhlawh zo ta; d\u00e2nte chu an bawhchhiat a, thuruat chu an tihdanglam a, kumkhaw thuthlung chu an bawhchhiat av\u00e2ngin.\u201d (Isaia 24:4, 5). Chutih hunah chuan bumtu ropui chuan, ch\u00fbng buaina zozaite chu Pathian rawngb\u00e2wltute av\u00e2nga lo thleng vekah mite a rint\u00eer ang a. Pathian thin\u00fbrna chawk thotute chuan an buaina zawng zawngte chu Pathian thup\u00eak z\u00e2wmtute sual v\u00e2ngah an puh ang, an thuawina chu englai pawha bawhchhetute zilhna a ni si a. Sunday bawhchhiain Pathian an tilungni lo a ni, tia puan a la ni ang a, tin, he sualna hian, Sunday serhna d\u00e2n firfiak taka lekkawh a nih hm\u00e2 chuan mangannaten t\u00e2wp-in-tai a nei lo vang, tia puan a la ni bawk ang. Thup\u00eak palina ph\u00fbt ang zirt\u00eertu, Sunday ngaihs\u00e2nna tichhetute chu, mipuite tibuaitu, Pathian duhsakna leh khawv\u00eala hl\u00e2wkna an dawnna t\u00fbr daltuah puh an ni ang a. Hm\u00e2s\u00e2nga Pathian chhiahhlawh an lo h\u00eakna ang bawk kh\u00e2n, Pathian mite chu h\u00eak an ni leh ang. \u201cTin, heti hi a ni a, Ahaban Elija a va hmuh chuan Ahaban a hn\u00eanah, \u2018Nang i ni maw, Israel-ho timangangtupa?\u201d a ti a. Tin, ani chuan a chh\u00e2ng a, \u2018Israel-ho ka timangang lo ve; nang leh i pa chh\u00fbngten al\u00e2wm timangang z\u00e2wk ni, Lalpa thup\u00eakte hi hawisana, Baala i pawm z\u00e2wkah hian ...\u2019 a ti a.\u201d (1 Lalte 18:17, 18). Mipuite thin\u00fbrna chu d\u00e2wta h\u00eaknate chuan a chawh thawh hun chuan, Israel kal sualhovin Elija chunga an tih ang bawk kh\u00e2n, Pathian palaite chungah tih an tum leh ang.","INDONA AWM |EP 593 Mihring thu aia Pathian thuawi thlangtute dod\u00e2l z\u00e2wngin thlarau biakna hmanga thilmak tihna chuan nasa takin a thawk ang a. Sunday hn\u00e2wltute chu an dik lo a ni tih rawn hriatt\u00eer t\u00fbra Pathian tirh ni \u00e2wm takin thlarau z\u00e2wlte chu an insawi ang a, tin, ram d\u00e2n chu Pathian d\u00e2n ang bawka zawm t\u00fbr a ni, tiin, an puang bawk ang. Khawv\u00eala suahsualna nasa tak awm hi an \\\\ahchhan ang a, chh\u00fbngril lama chhiatna awm hi Sunday tihbawrhb\u00e2nna av\u00e2nga lo awm nia kohhran hruaituten an sawi chu an rawn thl\u00e2wp bawk ang. An hriatt\u00eerna thu pawm lo apiangte chunga an thinurna chu r\u00e2pthl\u00e2k tak a ni d\u00e2wn a ni. Pathian mite n\u00eana inbeihna hnuhn\u00fbng bera Setana \\\\an khawh d\u00e2n t\u00fbr chu, v\u00e2n inhnialna ropui lo chhuah laia a \\\\an khawh d\u00e2n n\u00ean kh\u00e2n a la thuhmun reng d\u00e2wn a ni. Chhut chhiat vek tum ru tlat siin, Pathian sork\u00e2r ng\u00ealnghehna t\u00fbr zawng angah a inchh\u00e2l a. A thiltih tum tak chu v\u00e2ntirhkoh rinawmte thiltih tumah a puh hlauh va. He bumna bawk hi Rom kohhranah chuan a lo lang tawh a ni. Pathian ai awhtu hna thawka inchh\u00e2l siin, Pathian chung lama inchawi s\u00e2n leh A d\u00e2n thl\u00e2k a tum ru r\u00e2n si a. Chanchin |ha an vawn tlat av\u00e2nga Rom sork\u00e2r hnuaia thihna tuartute chu thil sual titute anga sawichhiat an ni a, Setana n\u00eana \\\\angrualah puh an ni. Mipuite mithmuhah chauh pawh ni lova, anmahni mithmuhah ngei pawha mi sual ber anga an lan theihna t\u00fbr kawng an zawng a. Pathian d\u00e2n chawimawitute chu Setanan tihboral a tum a, chuti chung chuan thuawite chu d\u00e2n bawhchhetute anga h\u00eaka an awm theihna kawng a zawng a, tin, Pathian zah lotute ni angin, khawv\u00eala Pathian ror\u00ealna thlent\u00eertu angin a lant\u00eer ang. Pathianin mi duhthlan theihna leh chhia leh \\\\ha hriatna hi a chhuh lui ngai lo va, Setana erawh chuan, kawng danga a thl\u00eam thl\u00fbk theih lohte chu a thuhnuaia a dah theih n\u00e2n, r\u00e2wng taka l\u00e2k luih a hmang thung a ni. Tih\\\\haihin emaw, tihluihnain emaw mi chhia leh \\\\ha hriatna awp beh leh a hn\u00eana intukluht\u00eer a tum tlat a. A hlawhtlin theih n\u00e2n sork\u00e2r leh kohhran hruaitute hmangin hna a thawk a, Pathian d\u00e2n hmusita mihring d\u00e2n siam hman luiht\u00eer t\u00fbrin a fuihpawrh \\\\h\u00een a ni.","594 INDONA ROPUI Bible Sabbath chawimawitute chu d\u00e2n leh thup\u00eak hawtute, khawtl\u00e2ng nun tikhawlotute, khawlohna leh d\u00e2n mumal awm lohna rawn thlentute leh lei chunga Pathian ror\u00ealna au thlatute anga sawichhiat an ni ang a. Khermei taka an nun leh khawsak d\u00e2nte chu luhlulna leh kawhmawh b\u00e2wlna leh ror\u00ealtute zah lohnaah sawi a ni hlauh vang. Sork\u00e2r ngai pawimawh lotuah puh an ni bawk ang. Pastor \\\\henkhat, Pathian d\u00e2n zawm kher a ngai lo titute chuan, sork\u00e2r thu ang z\u00eala awm t\u00fbra inp\u00eak chu Pathian ruat r\u00eang angin pulpit a\\\\angtein an puang ang a. D\u00e2n siam p\u00e2wl inkh\u00e2wmnaah te leh ror\u00ealna hmunah te chuan thup\u00eak vawngtute chu dik lo taka h\u00eak an ni ang a, thiam loh chant\u00eer an la ni ang. An thu sawite chu an ngai kawi ang a, a chhe thei ang ber tih tum anga lant\u00eer an ni ang. Pathian d\u00e2n humna t\u00fbra Pathian thu a\\\\anga \\\\anfung \\\\ha takte chu Protestant kohhranten an hnar hunah chuan, Bible hmang chunga an hnial thlak zawh lohva te, Bible thutaka innghat tlatte chu, ngawi hle hle se an ti hliah hliah ang. Thu dik an hmuh loh n\u00e2n an mitte tidel chawp mah se, Kristian khawv\u00eal zawng zawng tih ang ti ve duh lote leh Pope chawlhni pawm duh lote, an chhia leh \\\\ha hriatna thiang hmangtute chu tihduhdaha an awm theih d\u00e2n kawng an zawng d\u00e2wn a ni. Sunday chawimawi t\u00fbra mi chi hrang hrang leh p\u00e2wl hrang hrangte tham t\u00fbr te, nawr lui t\u00fbrtein kohhran leh sork\u00e2r mi liante chu an inzawm kh\u00e2wm ang a. An thiltihte thl\u00e2wptu Pathian thup\u00eak an tl\u00e2kchham chuan d\u00e2n khirh tak an siam chawp z\u00eal mai ang. Politik lama chhiatna chuan dikna leh thutak hmangaihna a tichhia a; America, ram zal\u00ean an tihah meuh pawh, ror\u00ealtute leh d\u00e2n zamtute chuan v\u00e2ntl\u00e2ng z\u00eenga tl\u00e2ktlum duhna av\u00e2ngin Sunday serh luiht\u00eerna d\u00e2n, mipui tam z\u00e2wk duh anga siam chu an la remti ang. Chhia leh \\\\ha hriatna, man tam taka lo lei tawh pawh chu an zah hek lo vang. Inbeihna lo thleng thuai t\u00fbrah hian, z\u00e2wlnei thu sawi: \u201cTichuan, drakon chu hmeichhe chungah chuan a lo thinur a, a thlah la awm, Pathian thup\u00eakte z\u00e2wma Isua hriatt\u00eerna thu pawmte chu do t\u00fbrin a kal ta a,\u201d tih thlen famkimna chu kan la hmu ang (Thupuan 12:17).","PATHIAN LEHKHATHU KAN HIMNA 595 BUNG 37 PATHIAN LEHKHATHU KAN HIMNA (THE SCRIPTURES A SAFEGUARD) D\\\" \u00e2n thu leh Hriatt\u00eerna Thu chu r\u00e2wn t\u00fbr a ni: chumi thu ang z\u00eala an sawi loh chuan an t\u00e2n khua r\u00eang r\u00eang a v\u00e2r \\\\huai d\u00e2wn lo a ni.\u201d (Isaia 8:20). Zirt\u00eertu derte leh thimna thlarau bumna laka an him theih n\u00e2n Pathian Lehkha thu hmanga zui t\u00fbrin Pathian mite chu hrilh an ni a. Bible chh\u00fbnga thu fiah takte hian Setana bumna chu a t\u00e2rlansak vek av\u00e2ngin, miten Bible thutak an hriatna d\u00e2l t\u00fbrin Setana chuan thiam tinr\u00eang a thawh a ni. Pathian hnathawha ph\u00fbr tharna a awmna apiangah nasa lehzualin thim lal chuan hna a thawk ve z\u00eal a; Krista leh A zuitute a dona hnuhn\u00fbng ber at\u00e2n t\u00fbnah hian theiht\u00e2wpin \\\\anhmun a Siam m\u00eak a. Bumna hnuhn\u00fbng ber chu a lo thleng \\\\\u00eap a ni. Krista dodaltu chuan kan mithmuhah thilmakte chu a ti d\u00e2wn a. A lem chuan a tak chu a an d\u00e2wn \u00eam av\u00e2ngin, Pathian Lehkha Thianghlim hmang chauh lo phei chuan thliar hran rual a ni d\u00e2wn lo. Thu leh thilmak tih apiangte chu Bible thu hriatt\u00eerna hmanga fiah z\u00eal t\u00fbr a ni. Pathian thup\u00eak zawng zawng zawm tumtute chu dod\u00e2l leh ch\u00eaksawlhin an awm ang. Pathianah chauh an ding thei a, chuv\u00e2ngin an hm\u00e2a fiahna lo thleng t\u00fbrah chuan an din zawh theih n\u00e2n, Pathian duhz\u00e2wng, A thua t\u00e2rlante hi an hre thiam t\u00fbr a ni a; A mizia te, sorkarna te leh A thil tumte an hriat dik a, chumi n\u00eana inrema thil an tih chauhvin Amah an chawimawi thei. Bible thutak, kulh bang at\u00e2na hmangte chauh lo chu inbeihna hnuhn\u00fbng ber r\u00e2pthl\u00e2k takah chuan tumah an ding zo lo vang. Mihring thu nge kan zawm z\u00e2wk d\u00e2wn Pathian thu? tih zawhna hian mi tin a la rawn fiah d\u00e2wn a, thu tihtl\u00fbkna hun chu t\u00fbnah pawh a lo thleng \\\\an ta. Pathian thu danglam ngai lo lungpui chungah chuan kan ding em? Pathian thup\u00eakte leh Isua rinna hum t\u00fbrin kan inbuatsaih tawh em?","596 INDONA ROPUI Khenbeha a awm hm\u00e2 kh\u00e2n Chhandamtun a thih tleitl\u00e2k t\u00fbr thu leh thl\u00e2n a\\\\anga a thawh leh t\u00fbr thute a hrilh a, ch\u00fbng thute chu zirt\u00eerte thinlung leh rilrua a awm ngheh theih n\u00e2n v\u00e2ntirhkohte pawhin an rawn awmpui a. Nimahsela zirt\u00eerte chuan Rom sork\u00e2r ngh\u00e2wngkawl lak ata hruai chhuahna chu an lo thl\u00eer z\u00e2wk a, tichuan an beiseina innghahna berin mualpho taka thihna a han tuar chu an hre thiam thei lo. An t\u00e2na hriat reng \\\\\u00fbl thute chu an rilru ata a bo duak ta ngh\u00ea ngh\u00ea a; fiahna hun chuan an inpeih loh lai a rawn nangch\u00eeng t\u00e2 a nih kha. Isua thihna chuan hriat l\u00e2wkt\u00eerna awm hauh lo ang maiin, an beiseinate chu a tibo zo ta a. Khatia zirt\u00eerte hn\u00eana Krista thuin thil awm d\u00e2n t\u00fbr a t\u00e2rlang ang bawk kh\u00e2n, hun lo la thleng t\u00fbr chu hrilhl\u00e2wkna chuan fiah takin kan hm\u00e2ah a t\u00e2rlang a. Khawngaihna kawng kh\u00e2r d\u00e2wna thil lo thleng t\u00fbrte leh buaina hun at\u00e2na inbuatsaih d\u00e2n t\u00fbrte chu chiang takin t\u00e2rlan a ni. Nimahsela, la t\u00e2rlan ngai loh ang maiin mipui tam takte chuan h\u00eang thutak pawimawh \u00eam \u00eamte hi an hre thiam mawlh lo. Chhandamna hmu khawpa tifing thei t\u00fbr apiang chu l\u00e2k bo z\u00eal tumin, Setana chuan a ch\u00e2ng reng a, buaina hun chuan inpeih lovin a rawn nangching ang. Pathianin mihringte hn\u00eanah inr\u00e2lrinna thu pawimawh \u00eam \u00eam a rawn pe a, a pawimawh \u00eam av\u00e2ngin v\u00e2nlaiz\u00e2wla v\u00e2ntirhkoh thl\u00e2wkten an puang angin t\u00e2rlan a ni a, chhia leh \\\\ha hriatna nei mihring zawng zawng chu, ch\u00fb thuchah pawisa t\u00fbr chuan ph\u00fbt an ni. Sakawlh leh a lem chibai b\u00fbktute chunga ror\u00ealna r\u00e2pthl\u00e2k tak lo thleng t\u00fbr (Thupuan 14:9-11) sawina thu hian, Sakawlh chhinchhiahna chu engnge a nih a, engtia dawn loh theih nge tih hre chhuak t\u00fbrin, taima taka hrilhl\u00e2wkna thu zirnaah mi zawng zawng hruai l\u00fbt mawlh rawh se. Nimahsela, mi tam z\u00e2wk chuan thutak hre duh lovin an beng an chhu ngawng a, thawnthu lamah an bengte chu an chhi z\u00e2wk a. Ni hnuhn\u00fbng lam thl\u00eerin tirhkoh Paula chuan, \u201cZirt\u00eerna dik an ngaih peih loh hun a la thleng d\u00e2wn si,\u201d tiin a puang tawh r\u00eang a ni (2 Timothea 4:3). Ch\u00fb hun chu t\u00fbnah hian a lo thleng tak zet mai. Mipuite chuan Bible thutak hi an duh lo a ni, khawv\u00eal leh sual an","PATHIAN LEHKHATHU KAN HIMNA 597 ngainatna thinlung n\u00ean a inrem loh av\u00e2ngin. An duhz\u00e2wng ang chu Setanan bumna hmangin a rawn pe ta z\u00eal a. Nimahsela Pathian chuan lei chungah hian, thurin zawng zawng tehfung at\u00e2n leh \\\\hatna zawng zawng rinchhan at\u00e2na Bible, Bible chauh hmangtu mite a nei a. Lehkha thiamho ngaih d\u00e2n te, khawv\u00eal finna te, kohhran hrang hrang inrem mang si lo tam tak an awm ang bawka kohhran inkhawmpui thu r\u00eal leh thurin te, a tam lam apiang thu tih te - h\u00eang z\u00eenga a pakhat chauh hi emaw, a zavai emaw pawh hi, thurin pawm t\u00fbr emaw, pawm loh t\u00fbr emaw at\u00e2na fiahna an tling lo. Thurin leh zirt\u00eernate chu pawm hmain, \u201cLalpan a ti,\u201d tihin a thl\u00e2wp leh thlawp loh enflah hmasak ziah t\u00fbr a ni. Setana chuan mihring rilru hi Pathian lamah aiin mihring lamah khalh p\u00ean tumin a bei reng a. An tih t\u00fbr an hriat theih n\u00e2na Pathian Lehkhathu chhiar ngun aia an hruaitu at\u00e2na bishop te, pastor te, Pathian thu zirt\u00eertute hmang z\u00e2wk t\u00fbrin mite chu a kaihruai a. Hruaitute rilru chu thunun hmasain, mipuite chu a duh ang angin a hruai kawi v\u00eal ta \\\\h\u00een a ni. Nunna thu sawi t\u00fbra Krista A lo kal kh\u00e2n mi nar\u00e2nte chuan l\u00e2wm takin A thu an ngaithla a; tin, mi tam tak, puithiamte leh ror\u00ealtute meuh pawhin Amah chu an ring ta a. Mahse puithiam lal leh hnam hruaitu lawk deuhte chuan Amah h\u00eakna t\u00fbr leh A zirt\u00eerna s\u00fbt leh d\u00e2n t\u00fbr an zawng lui tlat a. Amah h\u00eakna t\u00fbr an zawnna kawng tinr\u00eangah chuan hlawhchham mah se, Pathian thiltihtheihna leh rinna chuan A thu sawite chu a thlawp z\u00eal a ni tih pawh haider thei lo mah se, an haw ve hrim hrim a; Messia a ni ngei tih fiahna chiang ber pawh chu an pawm ta lo a ni, an pawm chuan A zirt\u00eerte nih ve mai a \\\\\u00fbl ang a, chu chu an duh si lo. H\u00eang Isua dod\u00e2ltute hi zah t\u00fbrin mite chu, an naupan t\u00eat a\\\\angin zirt\u00eer an ni a, an thu hnuaiah pawh mite chu an lo k\u00fbn fo tawh \\\\h\u00een a ni. Mite chuan, \u201cEngtizia nge kan ror\u00ealtute leh lehkhaziaktu, lehkha thiam tak takten Isua an rin loh? Krista ni tak tak sela chuan h\u00eang sakhaw mi tak takte hian an pawm lo vang em ni?\u201d tiin an z\u00e2wt a. Chutiang zirt\u00eertute nun leh chet d\u00e2n chuan Juda hnam chu an Tlantu a hnart\u00eer ta a ni.","598 INDONA ROPUI Sakhaw ngaihsak \u00eam \u00eam anga inchh\u00e2l mi tam tak, puithiamte leh ror\u00ealtute rilru ang pute chu hmuh t\u00fbr t\u00fbn laite hian an la awm ta z\u00eal a. T\u00fbn lai hun at\u00e2na thutak b\u00eekte hre t\u00fbrin Pathian Lehkha thu ngun taka chhui an duh lo va. An tamzia, an neihnunzia leh an l\u00e2rzia te an chhuang a, thutak \\\\antute chu mi tl\u00eam t\u00ea, rethei leh l\u00e2r lo tak, khawv\u00eal a\\\\anga tihrangtu rinna nei an ni, tiin, hmusit takin an en a. Lehkhaziaktute leh Pharisaiten dik lo taka thuneihna an hman hi Judate darhsarh rualin a t\u00e2wp mai d\u00e2wn lo tih Kristan a hmu l\u00e2wk a. Mite chhia leh \\\\ha hriatna awpbet t\u00fbra mihring thuneihna chawi s\u00e2nna, kohhran t\u00e2na thil pawi ber pakhat lo ni fo chu A lo hmu l\u00e2wk vek a. Tichuan, lehkhaziaktute leh Pharisaite nasa taka hauna te leh h\u00eang hruaitu mitdelte hi zui lo t\u00fbra mipuite A zirt\u00eernate chu \\\\hangthar lo awm z\u00eal t\u00fbrte t\u00e2na zirt\u00eerna t\u00fbrin chhinchhiah an ni. Rom kohhran chuan Pathian thu hi puithiamte chauhvina hrilhfiah t\u00fbr an ti tlat a. Pathian thu chu puithiamte chauh hrilhfiah theih nia ngaihna av\u00e2ngin mipui v\u00e2ntl\u00e2ng chuan Pathian thu an chhiar pha lo a ni r\u00eang a. Kohhran Siam\\\\hatna kh\u00e2n mi zawng zawng hn\u00eanah Pathian thu hl\u00e2n mah se, Rom tih d\u00e2n ang zawmna av\u00e2ngin Protestant kohhrana mi tam takte chu anmahni t\u00e2na Bible an zirna d\u00e2lsak an la ni tho va. A zirt\u00eernate chu kohhranin a hrilhfiah ang z\u00eala pawm t\u00fbrin zirt\u00eer an ni a; tichuan kohhran zirt\u00eerna nghet tawh sa leh thurin at\u00e2na lo chelh ngheh tawh sa kalhzawng a nih phawt chuan, Pathian Lehkha thu pawhin eng anga chiang pawhin t\u00e2rlang mah se, pawm ngam lo mi sang tam tak an awm ta a ni. Zirt\u00eertu der laka fimkhur t\u00fbra fuihna thuin Bible hi a khat chung pawhin, mi tam tak chu an kohhran hruaitute kutah an nunnate kawlt\u00eer mai t\u00fbrin an inpeih reng a. T\u00fbn lai hian kohhran member inti ve l\u00eam si, an rinna chhan zawha, kohhran hruaituten chutiang chuan min zirt\u00eer al\u00e2wm tih b\u00e2k chh\u00e2nna pe thei lo mi s\u00e2ng tam tak an awm. Chhandamtu zirt\u00eerna chu hre tak tak lovin an kal p\u00eal mai mai a, pastor-te thu sawi chu an pawng rin tlut mai a. A nih leh pastorte chu an sual thei lo vem ni? Pathian thutak meichher kengtu chuan, kan nunnate chu an kutah engtin nge kan kawlt\u00eer mai theih ang? Khawv\u00eal lamlian zawh bel hun p\u00eansan t\u00fbra rilru huaisenna an neih loh","PATHIAN LEHKHATHU KAN HIMNA 599 av\u00e2ngin lehkha thiamte hnung an zui ta a, anmahni t\u00e2n an enfiah hreh av\u00e2ngin, beidawn thl\u00e2k takin sualna khaidiat chuan hlinin an awm ta \\\\h\u00een a ni. T\u00fbn lai hun at\u00e2na thutak Bible-in f\u00eeah taka a t\u00e2rlan chu an hmu a, ch\u00fb thutak puanna chu Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain a rawn thl\u00e2wp tih pawh an hria a, chutichung chuan kohhran hruaitute, thutak dotute hruai bova awm chu an hreh chuang si lo. An rilru leh chhia leh \\\\ha hriatna chuan pawm mah se, h\u00eang buma awmte hian pastor ngaihd\u00e2n lo anga ngaihtuah an ngam chuang lo va; anmahni mimal ror\u00ealna leh kumkhaw tuinate chu mi dangte chapona, rin lohna leh hleih neihna te an lem zawht\u00eer ta vek mai \\\\h\u00een a ni. Kawng tam takin, a mante phuar t\u00fbrin, mihringte hmangin Setanan hna a thawk a. Mipui tam takte chu a bumna hrui mawi tak chuan Krista kraws hm\u00ealmate n\u00ean a phuar kh\u00e2wm a. A phuarna hrui chu engpawh ni rawh se - nu leh pa te, fanau te, khawtl\u00e2ng nun te emaw pawh ni rawh se - a pawi d\u00e2n chu a thuhmun reng a ni. Thutak dotute chuan mi chhia leh \\\\ha hriatna awp bet tlat t\u00fbrin leh, an thuhnuaia awmte chuan an rilru taka tih t\u00fbr nia an hriat an tih ngam loh n\u00e2n, leh ti t\u00fbra mahni k\u00eaa an din loh n\u00e2n theihtawpin an khuahkhirh a. Thutak leh Pathian ropuina chu \\\\hen hran theih a ni lo; Bible nei reng chung sia ngaih d\u00e2n dik lo tak kan neih bawk chuan, kan t\u00e2n Pathian chawimawi theih a ni lo vang. Kan nun a dik phawt chuan engpawh ring ila a pawi lo, tiin, mi tam tak chuan an sawi \\\\h\u00een. Mahse nunna hi rinna chei a ni z\u00e2wk e. \u00cang leh thutak chu kan ban phak si a, ngaithla t\u00fbr leh hmu t\u00fbra kan ham\\\\hatna chu kan hman si loh chuan, \u00eang leh thutak chu hnarin, thim chu kan thlang z\u00e2wk nge nge \\\\h\u00een a ni. \u201cMihring ngaiha kawng dik ni \u00e2wm taka lang, a t\u00e2wp chu thihna kawng ni si a awm.\u201d (Thufingte 16:25). Hriat tl\u00eamna hi sualna leh dik lohna at\u00e2n chhuanlam a tling lo, Pathian duhz\u00e2wng hriatna t\u00fbr remch\u00e2ng tinr\u00eang a awm si chuan. Khual zin pakhatin kawng p\u00eang \\\\huam a va thleng a, chutah chuan p\u00eang tin chu khawi lama kalna nge tih t\u00e2rlan vek a ni a. Hriatt\u00eerna chu a en duh loh phawt chuan, emaw, engahmah a ngaih duh loh chuan, a ngaihd\u00e2na kawng"]
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 561
- 562
- 563
- 564
- 565
- 566
- 567
- 568
- 569
- 570
- 571
- 572
- 573
- 574
- 575
- 576
- 577
- 578
- 579
- 580
- 581
- 582
- 583
- 584
- 585
- 586
- 587
- 588
- 589
- 590
- 591
- 592
- 593
- 594
- 595
- 596
- 597
- 598
- 599
- 600
- 601
- 602
- 603
- 604
- 605
- 606
- 607
- 608
- 609
- 610
- 611
- 612
- 613
- 614
- 615
- 616
- 617
- 618
- 619
- 620
- 621
- 622
- 623
- 624
- 625
- 626
- 627
- 628
- 629
- 630
- 631
- 632
- 633
- 634
- 635
- 636
- 637
- 638
- 639
- 640
- 641
- 642
- 643
- 644
- 645
- 646
- 647
- 648
- 649
- 650
- 651
- 652
- 653
- 654
- 655
- 656
- 657
- 658
- 659
- 660
- 661
- 662
- 663
- 664
- 665
- 666
- 667
- 668
- 669
- 670
- 671
- 672
- 673
- 674
- 675
- 676
- 677
- 678
- 679
- 680
- 681
- 682