["350 INDONA ROPUI hnehtute an ni a. (Rom 8:37, 38, 39). \u201cLalpa thu erawh chu chatuanin a awm reng a ni.\u201d (1 Petera 1:25). \u201cTuin nge thiam loh chant\u00eer ang? Thia kha Krista Isua chu a ni si a; ani, tho leh ta z\u00e2wk a, Pathian ding lama awma min sawisaktu bawka kha a ni.\u201d (Rom 8:34). Lalpa chuan, \u201cKa mite chu an mualpho r\u00eang r\u00eang lo vang,\u201d a ti a. (Joela 2:26). \u201c|ahna hi riak t\u00fbrin tlai lamah a lo l\u00fbt thei a, z\u00eengah erawh chuan hlimna a lo thleng \\\\h\u00een.\u201d (S\u00e2m 30:5). Isua thawhleh n\u00eea zirt\u00eerten an hmuh kh\u00e2n a thusawite chuan an thinlung a chhun a. A l\u00fb, a kut leh a k\u00ea hliamte an en kh\u00e2n; v\u00e2na a l\u00e2wn hm\u00e2a Bethani thlenga a hruai a, a kut phara mal a s\u00e2wm a, \u201cKhawv\u00eal ram tinah kal ula, Chanchin |ha chu hril rawh u, ngai teh u, in hn\u00eanah kumkhuain ka awm ang,\u201d tia a tirh kh\u00e2n; (Marka 16:15; Matthaia 28:20), Pentikost n\u00eea thlamuantu tiam an chunga a lo thlen a, chung lam a\\\\anga thiltihtheihna p\u00eak an nih a, ringtute thinlungah an Lalpa v\u00e2na l\u00e2wn ta awmpuina ngei an hriat a, an kawngte chu an Lalpa kawng anga inpump\u00eakna kawng leh martar channa kawng a ni ve ta tih an hriat kh\u00e2n - A khawngaihna Chanchin |ha rawngb\u00e2wlna leh felna lallukhum, a lo kal leh huna an hmuh t\u00fbr chu, tun hm\u00e2a an beisei \\\\h\u00een lei lal\\\\hutthl\u00eangin an thleng duh ang em? Kan d\u00eel leh kan ngaihtuah aia nasa z\u00e2wka pe theia chuan, a tuarna anga tuar vein, A hlimna - ropuina lama mi tam tak hruaia hlimna, l\u00e2wmna sawi hleih theih loh, leh chatuan ropuina - neih ve a phal a, chu chu a ni Paulan, \u201ct\u00fbn laia kan tuarnate hi nakina ropuina kan chunga tihlan t\u00fbr n\u00ean chuan tehkhin thamah ka ruat lo,\u201d a tih chu. Isua lo kal hmasak kh\u00e2n zirt\u00eerte chuan Pathian ram Chanchin |ha chu an puang a; chumi anpui chu a lo kal lehna thu sawitute hi an ni. Zirt\u00eerte chu thusawiin an v\u00e2k v\u00eal a, \u201cA hun a thleng ta, Pathian ram a hnai e,\u201d tia an tl\u00e2ngaupui angin Miller-a leh a \\\\hiante chuan, Pathian lehkhabua lo lang hrilhl\u00e2wkna hun sei ber leh hnuhni\u00fbng ber t\u00e2wpna a hnai e, Ror\u00ealna n\u00ee pawh a hnai, chatuan ram chu a lo thleng dawn e, tiin an puang darh a. Zirt\u00eerten hun thu an sawi chu Daniela bung kuaa mi hapta 70 rinchhanin a ni a. Miller-a leh a \\\\hiante thusawi chu Daniela 8:14-a ni 2300 t\u00e2wp thu a ni a, hei hian","THIM K\u00c2RA \u00caNG 351 hapta sawmsarih pawh a huap a. An thusawi ve ve chu hrilhl\u00e2wkna hun pumpui chh\u00fbnga a bung hrang hrang lo thlen famkim thu a ni. Zirt\u00eer hmasate ang bawkin, Miller-a leh a \\\\hiante hian an thuhrilh pawimawhzia an hre ph\u00e2k lo. Kohhran rin d\u00e2n dik lova rei tak awmte av\u00e2ngin, hrilhl\u00e2wkna pawimawh lai dik takin an hre thei lo va. Chuv\u00e2ngin Pathianin khawv\u00eal hn\u00eana puan t\u00fbra a thuchah chu an sawi mai n\u00e2a, a awmzia hriat dik lohna av\u00e2nga beidawnna an nei. Daniela 8:14-a ni \u201cs\u00e2nghnih leh zathum thlengin; tah chuan hmun thianghlim chu thenfai a ni ang,\u201d tih hrilhfiah n\u00e2n, a hm\u00e2a kan sawi tawh angin, Miller-a chuan, mi tam takte rin d\u00e2n, hmun thianghlim chu lei hi a ni, tih chu a pawm ve a. Chuv\u00e2ngin hmun thianghlim thenfai tih awmzia chu, Isua lo kala meia lei rawn tihfai thu a niin a ring a. Ni 2300 t\u00e2wp hun chu chiang taka bithliah a nih av\u00e2ngin, hei hi Isua lo kal lehna a ni t\u00fbr a ni a ti a. A dik lohna chu, v\u00e2ntl\u00e2ng rin d\u00e2n anga hmun thianghlim hriat sual thu v\u00e2ng a ni. An rawngb\u00e2wl d\u00e2n, Krista inhlanna leh puithiamna entir l\u00e2wknaah chuan, biak b\u00fbk thenfai chu puithiamte kum khat chh\u00fbnga an rawngbawlna hnuhn\u00fbng ber a ni a. Tlanna hnathawh tiht\u00e2wpna, Israelte z\u00eeng ata sual dah bona a ni a. V\u00e2na kan Puithiam lalberin, a mite sualna v\u00e2n lehkhabua chhinchhiahte a thai bona hnathawh hnuhn\u00fbng ent\u00eerna a ni a. He rawngb\u00e2wlna hian mite hnathawh enfiahna, ror\u00ealna chu a huap a; chh\u00fbm chunga ropui taka Isua lo kal hm\u00e2 chiaha mi a ni a; A lo kal chuan mi tin chan t\u00fbr chu r\u00eal fel vek a ni tawh a. Isuan, \u201cMi tin an thiltih ang z\u00eala p\u00eak t\u00fbrin ka lawmman ka hn\u00eanah a awm a,\u201d a ti a. (Thupuan 22:12). Isua lo kal hm\u00e2 chiaha ror\u00ealna hnathawh, v\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchah Thupuan 14:7-a mi, \u201cA ror\u00eal hun chu a lo thlen t\u00e2k av\u00e2ngin Pathian chu hlau ula,\u201d a tih kha a ni. He thuchah puangtute hian thu dik chu a hun dikah an puang a ni. Zirt\u00eerte chuan Daniela bung kua rinchhanin \u201cA hun a thleng ta, Pathian ram a hnai ta,\u201d tiin an puang a; mahse chumi thuah bawk chuan Messia thih thu a chuang tih an hre lo va. Chu ang bawk chuan Miller-a leh a \\\\hiante chuan Daniela 8:14 leh Thupuan 14:7 rinchhanin thuchah chu an puang a; mahse Thupuan 14-ah hian","352 INDONA ROPUI thuchah dang Isua lo kal leh hm\u00e2a puan t\u00fbr a awm tih an hmaih \\\\helh a. Hapta sawmsarih hnua ram lo awm t\u00fbr zirt\u00eerten an ngai sual angin, Adventist-ho pawhin ni 2300 t\u00e2wp huna thil awm t\u00fbr an ngai sual bawk a. Thu dik laka mit tideltu rin d\u00e2n dik lo an vawn ve ve vang a ni. An pahnih hian Pathianin thuchah puang t\u00fbra a duh an puan av\u00e2ngin Pathian duhz\u00e2wng an ti a. An pahnihin thuchah an ngaih dik loh av\u00e2ngin beidawnna an t\u00e2wk ve ve bawk a ni. Ror\u00ealna chu a nih ang anga puan phalin Pathian chuan a thiltih tum chu a han puitlin a. Chumi ni ropui chu a hnai ta a, chuv\u00e2ngin Pathianin mihring rilru suangtuahte tilang t\u00fbrin, hun b\u00eek at\u00e2n a mite a han fiah a ni. Thuchah chu kohhran fiah n\u00e2n leh tihthianghlim n\u00e2na tih a ni a. Khawv\u00eal nge an hmangaih a, Krista leh v\u00e2n, hemi tihlan n\u00e2n a ruat a ni. Chhandamtu chu kan hmangaih e an ti a, t\u00fbnah an hmangaih leh hmangaih loh chu fiah a ni ang. Khawv\u00eal thil hmangaihna leh duh\u00e2mna kalsanin Isua lo kal chu an l\u00e2wm thei d\u00e2wn em? Thuchah chu an thlarau lam dinhmun an hriatfiah theih n\u00e2n tih a ni; zahngaihna avangin sim a, inngaitlawma Lalpa an zawn theih n\u00e2n tih a ni. An beidawnna chu, anmahni thuchah sawi awmzia an hriat thiam loh avang ni mah se, kumkhua at\u00e2na tihbo a ni tawh ang. Pathian thuchah hmua inngaite rilru fiahna a ni ang. An beidawnna av\u00e2ngin","THIM K\u00c2RA \u00caNG 353 an hnathawhte an tl\u00e2nsanin Pathian Thu an rinnate an paih mai em ni ang? Nge, \\\\awng\\\\aina leh inngaitlawmin, hrilhl\u00e2wkna thu an hriat thiam loh lai hriat thiamna an zawng em ni ang? Nuamsip at\u00e2na ti mai mai emaw, bulb\u00e2l awm lova pawng tih ve mai mai emaw, hlauhthawn v\u00e2ng chauhva ti engzat nge awm ang? Ring lo leh duhdah taka ti engzat nge awm? Mipui tam takin Lalpa lo kal lehna nghakhlelin an insawi a. Hmuhsitna leh d\u00eauna lo awm sela, fiahna leh beidawnna lo awm sela, rinna chu an hawisan ang em? Pathianin an chunga a thawh d\u00e2n an hriat thiam rih loh mai av\u00e2ngin, thu dik, Pathian thuin fiah taka a sawi chu an tl\u00e2nsan leh mai ang em? Pathian thu leh Pathian Thlarau ngei a ni tih rinna nghet neia thu z\u00e2wmtute chakzia chu fiahnain a tilang ang. Bible hi amah leh amah inhrilhfiaht\u00eer lova mihringte ngaihd\u00e2n leh hrilhfiah d\u00e2n pawm mai a hlauhawmzia a zirt\u00eer ang. Rinna fate rilru buaina leh lungngaihna, an dik lohna av\u00e2nga awm chuan insiam dikna an mamawh \u00eam \u00eam chu a thawh chhuahsak ang. Hrilhl\u00e2wkna thu zir ngun leh zual t\u00fbrin a hruai ang. An rinna nghahchhan chu ngun leh zuala ngaihtuah t\u00fbrin a zirt\u00eer ang a, Pathian lehkhabua innghat lo thilte chu, mi dang zawng zawngten ring mah se, a pawm t\u00fbr a ni lo. Hetiang ringtute hi chu, zirt\u00eer hmasate ang bawkin, fiahna huna an awm laiin hriat thiam lohna thimin tuam mah se fiah taka hriatt\u00eer an la ni ang. Lalpa thil ruahmante an hmuh fiah hun chuan, an dik lohna av\u00e2ngin harsatna t\u00e2wk mah se, an t\u00e2na a hmangaihna ruahman thilte chu an chungah a lo thleng famkim z\u00eal tih an hria ang. Khawngaih thei leh zahngai thei a ni a, A thuthlung leh thu hriatt\u00eer z\u00e2wmtute t\u00e2n a kawngte pawh zahngaihna leh thu dik a ni tih an hria ang.","354 INDONA ROPUI","355 BUNG 20 SAKHAW LAMA HARHNA ROPUI (A GREAT RELIGIOUS AWAKENING) Krista lo kal leh thuaina t\u00fbr thu puanna hnuaia sakhaw lama harhna ropui tak lo thleng t\u00fbr chu Thupuan bung 14-a v\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchahah hril l\u00e2wk a ni a. V\u00e2ntirhkoh pakhat chu \u201chnam tinr\u00eang te, chi tinr\u00eang te, \\\\awng tinr\u00eang te, mi tinr\u00eang te hn\u00eana tl\u00e2ngaupui t\u00fbra chatuana Chanchin |ha nei v\u00e2ntirhkoh dang v\u00e2nlaiz\u00e2wla thl\u00e2wk\u201d angin hmuh a ni a, \u201cAni chuan aw ring takin, \u2018A ror\u00eal hun chu a lo thlen t\u00e2k av\u00e2ngin Pathian chu hlau ula, chawimawi rawh u; v\u00e2n te, lei te, tuifinriat te, tuihn\u00e2 te siamtu chu chibai b\u00fbk rawh u,\u201d\u2019 tih thuchah chu a puang a. (Thupuan 14:6, 7). V\u00e2ntirhkoh pakhat chu he vaukh\u00e2nna thu au chhuahpuitu anga sawi a ni a. Thuchah te, thiltihtheihna te, ropuina tea tihfamkim t\u00fbr hna chu, v\u00e2n palai thianghlimna, thiltihtheihna leh ropuina av\u00e2ngin Pathian lawmz\u00e2wng tak a ni. V\u00e2nlaiz\u00e2wla v\u00e2ntirhkoh thl\u00e2wk leh, aw ring taka a vaukh\u00e2nna thu a sawi chhuah leh, leia awm zawng zawngte - hnam tin, chi tin, \\\\awng tin leh mi tinr\u00eang hn\u00eana puan chhuah chuan a hmanhmawhzia leh khawv\u00eal nghawng khawpa ch\u00fb hma l\u00e2kna chu a tilang chiang a ni. He hma l\u00e2kna hi a lo thlen d\u00e2wnin thuchah chuan amahin \u00eang a chhuah a. \u201cChatuan Chanchin |ha,\u201d p\u00eang khat anga sawi a ni a. Ror\u00ealna lo in\\\\anna chu a rawn puang a; chhandamna thu chu hun tinr\u00eangah puan a ni tawh a; mahse he thuchah hi chu Chanchin |ha zawmpui p\u00eang, ni hnuhn\u00fbngah chauh puan t\u00fbr a ni a, chuta \\\\ang chuan ror\u00ealna hun chu a lo thleng ta tih hriatna a ni. Ror\u00ealna lo in\\\\anna t\u00fbr lama hruaitu thil lo thlengte chu hrilhl\u00e2wknate chuan an t\u00e2rlang a. Hei hi a b\u00eek takin Daniela lehkhabuah a dik a ni. Mahse chumi a hrilhl\u00e2wkna p\u00eang, ni hnuhn\u00fbnga mi t\u00fbr chu, \u201ct\u00e2wpna hun thlenga,\u201d thup leh ch\u00e2r tlat t\u00fbrin Daniela chu hrilh a ni a. Hemi hun","356 INDONA ROPUI thlen hm\u00e2 hi chuan, h\u00eang hrilhl\u00e2wkna thlen famkimnaa innghat, Ror\u00ealna thuchah hi puan theih a ni rih lo. Nimahsela t\u00e2wpna hunah chuan \u201cmi tam tak an tl\u00e2n v\u00eal ang a, hriatnate a pung d\u00e2wn a ni,\u201d tih z\u00e2wlnei chuan a sawi a (Daniela 12:4). Tirhkoh Paulan kohhrante chu, ama dam laia Krista lo kalna thl\u00eer lo t\u00fbrin a zilh a. \u201cTl\u00fbksanna chu a lo thlen hmasak a, d\u00e2n bawhchhepa chu a lo lan zet loh chuan chumi ni chu a thleng d\u00e2wn lo,\u201d a ti (2 Thessalonika 2:3). Kal sualna nasa tak hnu leh, d\u00e2n bawhchhepain rei tak ro a r\u00eal hnuah chauh, kan Lalpa lo kal lehna chu kan thl\u00eer thei ang. \u201cD\u00e2n bawhchhepa,\u201d \u201cbawhchhiatna thur\u00fbk,\u201d tia vuah mai leh, \u201cboral Fapa,\u201d leh \u201cmi suaksual,\u201d tih hian pope ai an awh a, hrilhl\u00e2wknaa sawi l\u00e2wk angin kum 1260 chh\u00fbng lal berna a chang t\u00fbr a ni. Hemi hun hi kum 1798-ah a lo t\u00e2wp ta a ni. Chumi hm\u00e2 chuan Krista lo kalna a thleng thei rih lo. Paulan fimkhur t\u00fbra a zilhna chuan Kristian hun \\\\hen darh, kum 1798 thleng chu a huap a. Chumi hnu lam a\\\\angin a ni Krista lo kal lehna puan a nih hun t\u00fbr chu. Chutiang thuchah chu t\u00fbn hma hunah p\u00eak a la ni ngai r\u00eang r\u00eang lo. Kan hmuh t\u00e2k angin, ch\u00fbng chu Paulan a puang lo: chumi hun a\\\\anga Krista lo kal lehna la hla tak chu a unaute a hrilh z\u00e2wk a ni. Siam\\\\hatute pawhin chu chu an puang lo. Martin Luther-a chuan Ror\u00ealna chu a hun lai a\\\\anga kum 300 v\u00eal hnua lo in\\\\an t\u00fbrin a sawi a. Mahse 1798 hnu lamah Daniela lehkhabu ch\u00e2r chu hawn a ni a, hrilhl\u00e2wkna thu hriatna chu a lo pung a, tichuan ror\u00ealna chu a lo hnai ta tih thuchah kh\u00fbn tak chu mi tam takin an puang ta a. Kum zabi 16-naa siam\\\\hatna ropui tak ang mai kh\u00e2n, A lo kal lehna beiseitute hmal\u00e2kna chu Kristian ram hrang hrangah chutih lai v\u00eak chuan a lo lang chhuak a. Europe leh America-ah pawh rinna nei leh \\\\awng\\\\aia inhl\u00e2n mite chu, hrilhl\u00e2wkna thu zirna lamah hruai an ni a, Bible thu chu chhuiin, thil zawng zawng t\u00e2wpna chu a hnai ta tih chiang takin an hria a. Ram hrang hrangah Kristian p\u00e2wl hrang, Pathian thu zirna a\\\\anga Chhandamtu lo kal lehna a hnai ta tih hretute an awm z\u00eal a.","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 357 Kum 1821-ah, Ror\u00ealna hun lam hawi hrilhl\u00e2wkna thu Miller-an v\u00e2ntl\u00e2ng hm\u00e2a a tihlan hnu kum thumah kh\u00e2n, \u201ckhawv\u00eal hmun hrang hranga sakhuana theh darh t\u00fbra mi tirh,\u201d Joseph Wolff-a chuan Lalpa lo kal leh thuaina thu chu a puang \\\\an a. Wolff-a chu Hebrai mi niin German ramah a lo piang a, a pa chu Juda zirt\u00eertu a ni a. A naupan t\u00eat laiin Kristian sakhaw thutak chuan a hneh a. Rilru lama thatho tak a ni a, rilrua thil chh\u00fbtin, Juda kulm\u00fbthote, Messia lo kal lehna ropuina leh Israelte hruai kh\u00e2wm leh Judaten an beiseina thute chh\u00fbta a pa ina ni tina mi lo kal kh\u00e2wmte thusawite chu ngun takin a ngaithla \\\\h\u00een a. Ni khat chu Nazareth Isua chungch\u00e2ng an sawi chu hriain Wolff-a chuan ch\u00fb mi chu tunge a nih a z\u00e2wt ta reuh va. \u201cThilp\u00eak s\u00e2ng ber dawng mihring, amaherawhchu Messia nia A inchh\u00e2l av\u00e2ngin Juda ror\u00eal p\u00e2wlten thi t\u00fbra A chung thu an r\u00eal t\u00e2k chu a ni,\u201d tiin a chh\u00e2ng a. \u201cEngati nge? Engv\u00e2ngin nge Jerusalem chu tihchhiat a nih a, engati nge salah kan t\u00e2n?\u201d tiin a z\u00e2wt nawn leh a. \u201cE khai! Judaten z\u00e2wlneite an thah v\u00e2ng a ni,\u201d tiin a pa chuan a chh\u00e2ng a. \u201cThil A tihsual loh pawha Judaten an tihhlum t\u00fbk Nazareth Isua chu z\u00e2wlnei A ni mai thei,\u201d tih chu, ch\u00fb naupang chuan a ngaihtuah ta tlat a. - Travels and Adventures of Rev. Joseph Wolff, vol. 1, p. 6. Chu thil hriatna chu a chak ngang a ni ang, Kristian biak ina luh chu khap tlat a ni n\u00e2in, thusawi ngaithlain p\u00e2wnah a awm fo \\\\h\u00een a. Kum sarih leka upa a nihin, a \\\\henawm Kristian putar chu nakina Israelte an la dinchan t\u00fbr thuin a uan khum a. Chu putar chuan zaidam takin, \u201cTaite, Messia tak tak chu ka hrilh ang che: Nazareth Isua kha A ni a, hm\u00e2n lai z\u00e2wlneite an tihlum ang bawkin, in thlahtuten Ani chu an khengbet a. H\u00e2wng ta la, Isaia bung 53 kha chhiar la, tichuan Isua chu Pathian Fapa A ni tih i hre chiang mai ang, \u201c a ti a. - Ibid., vol. 1, p. 7. Rinna nighet chu amahah a lo awm ta nghal a. A h\u00e2wng a, Bible chu a chhiar a, ch\u00fbng thute chu Nazareth Isua chungah a lo thlen famkim d\u00e2nte chiang takin a hre ta a. Kristianhote thu chu a dik ang em? Wolff-a chuan hrilhl\u00e2wkna hrilhfiah t\u00fbrin a pa chu a ngen a, mahse ngawi rengin, khauh deuh maiin chh\u00e2n a nih t\u00e2k","358 INDONA ROPUI av\u00e2ngin, chu thu ch\u00fb a sawi ri nawn leh ngam ta lo va. Hei hian Kristian sakhaw chanchin tam z\u00e2wk hriat a ch\u00e2k zualt\u00eer sauh va. Hriatna a lo hmuh t\u00fbk chu anmahni Juda in chh\u00fbngah chuan hriat ch\u00e2k tak chunga up bo a ni a; mahse kum 11 mi lek a nihin, a pa in chhuahsanin, lehkha a zir a, a sakhaw duhz\u00e2wng leh, a dam chh\u00fbng hnathawh t\u00fbr chu a thlang ta a. Hun engemaw chh\u00fbng chu an laina lamhnai hn\u00eanah a khawsa a, mahse ch\u00fb mi hn\u00ean a\\\\ang chuan sakhaw phatsantu angin hnawh chhuah a ni leh thuai a, tichuan amah chauhvin, sum nei si lovin, mi khual ang maiin a lo awm ta a. Hmun tinr\u00eangah v\u00e2k v\u00ealin, ngun taka zirin, Hebrai \\\\awng zirt\u00eerin a intungnung a. Catholic zirt\u00eertu pakhat h\u00fbh\u00e2ng a\\\\angin Romanho rinna pawm t\u00fbra hruai a lo ni a, ama chite z\u00eengah missionary a lo ni ta a. He thil tihlawhtling t\u00fbr hian, a hnu kum rei lo t\u00eaah, Rom khuaa Propaganda College (Thu Theh Darh Zirna)-ah zir chhunzawm t\u00fbrin a kal ta a. Hetah hian a chin \\\\han, a ngaihtuahna zal\u00ean tak leh a thusawi tlang tak chuan ama chungah sakhaw rinna lam p\u00eansana puhna a rawn thlen ta a. Dik lo z\u00e2wnga kohhranin thil a hmannate chu a langin a bei a, siam\\\\hat mamawhzia chu sawiin a nawr a. Rom kohhran hruaitute chuan a t\u00eerin duhsakna b\u00eek n\u00ean en mah sela, hun engemaw hnuah Rome a\\\\angin sawn bo a ni leh ta a ni. Kohhranin fimkhur taka a enthl\u00e2k chungin, Romho zirt\u00eernaah a intul\u00fbt leh d\u00e2wn tawh lo tih an chian hm\u00e2 chuan, hmun tinr\u00eangah a kal a. Amah chu siam \\\\hat theih loh mi ang maiin sawi a ni a, tin, a duhna lam hawia a kal phalsak a ni a. T\u00fbnah chuan England-ah a kal ta a, Protestant-ho rinna thu chu puangin England Kohhran a zawm ta a. Kum hnih a zir hnuah kum 1821-ah, ama hna lamah a feh chhuak ta a ni. Krista chu A lo kal vawi khatnaa, \u201cMi Lungngai, natnate hre mi\u201d A nihna thutak ropui tak hrilhl\u00e2wkna chu a hriat thiam tlukin, thiltihtheihna leh ropuina n\u00eana A lo kal lehna t\u00fbr chu Wolff-a chuan a hre chiang a. Nazareth Isua chu Messia Tiama ngei kha A nihzia leh, mihringte sual thawi n\u00e2na A inngaihtl\u00e2wmna thu a kawhhmuh pah chuan, Lalber leh chhan chhuaktu anga a lo kal lehna t\u00fbr thu a zirt\u00eer nghal bawk a.","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 359 \u201cNazareth Isua, Messia dik tak, A kut leh k\u00eate chhun tlang tawh, ber\u00e2m anga talh t\u00fbra hruai, Mi Lungngai leh lungngaihna hre mi, Juda laka laltiang lo chhuak leh, a ke k\u00e2ra ror\u00ealtu thuneihna hm\u00e2na lo awm tawh kha, a vawi khatna at\u00e2n a lo kal tawh a; a vawi hnihnaah v\u00e2n chh\u00fbm chunga, v\u00e2ntirhkoh chungnungber tawtawr\u00e2wt ri n\u00ean a lo kal leh d\u00e2wn a ni.\u201d Joseph Wolff, Researches and Mis- sionary Labours, p. 62. \u201cOlive tl\u00e2ngah chuan A k\u00ea A rawn nghat d\u00e2wn a ni. Hm\u00e2na, thil siam a nih laia, Adama hn\u00eana ram p\u00eak tawh, a lo hloh t\u00e2k, (Genesis 1:26; 3:17) chu Isua hn\u00eanah p\u00eak leh a ni ang. Lei chung zawng zawngah Lalber A ni ang. Thilsiamte r\u00fbm leh au th\u00e2wm chu a reh tawh ang a, fakna hlate leh l\u00e2wmthu sawinate chu hriat a ni tawh z\u00e2wk ang. Isua chu A Pa ropuina leh A v\u00e2ntirhkohte n\u00eana A lo kal hunah chuan, ringtu thi tawhte chu an tho hmasa ang. (1 Thessalonika 4:16; 1 Korin 15:32). Hei hi thawhlehna hmasa ber tia Kristianten kan sawi chu a ni. Tichuan, ramsa nihphung chu a lo danglam tawh ang a, (Isaia 11:6-9), Isua hn\u00eanah p\u00eak an ni tawh ang a. (S\u00e2m 8). Khawv\u00ea1 pumpui muanna a lo awm tawh ang.\u201d - Journal of the Rev. Joseph Wolff, p. 378, 379. \u201cTichuan Lalpan lei hi A han en ang a, \u2018Ngai teh, a \\\\ha \u00eam \u00eam a,\u2019 A ti d\u00e2wn a ni.\u201d - Ibid., p. 294. Lalpa lo kal lehna chu a hnai hl\u00eain Wolff-a chuan a ring a, hrilhl\u00e2wkna hun thua a hrilhfiahna chuan t\u00fbn hnai t\u00eaa thawh zawhna t\u00fbr ropui tak, Miller-an a sawite chu a telh a. Pathian lehkhabua, \u201cchumi n\u00ee leh d\u00e2r thu chu tuman an hre lo,\u201d tih ch\u00e2ngchawia, A lo kal lehna hnaihzia chu t\u00fbm\u00e2 hriat loh t\u00fbr ni anga sawitute chu Wolff- a chuan hetiangin a chh\u00e2ng a: \u201cA lo kal lehna t\u00fbr ni leh d\u00e2r chu hriat ngai r\u00eang r\u00eang loh ni t\u00fbrin kan Lalpan A sawi em ni? A lo kal lehna lo thleng mai t\u00fbr chu kan hriat theih n\u00e2n, nipui a lo thlen d\u00e2wna theipui thing a rawn chawrno \\\\h\u00een ang hian, hun chhinchhiahnate chu min pe lo vem ni? (Matthaia 24:32). Z\u00e2wlnei Daniela lehkhabu chhiar t\u00fbr chauh pawh ni lo, hre thiam t\u00fbra Amah ngeiin min fuih lai hian, chumi hun hre ngai lo t\u00fbr em kan nih le? Ch\u00fbng thute chu t\u00e2wpna hun thlengin thup tlat a ni tih sawina Daniela hn\u00ean ngeiah","360 INDONA ROPUI chuan, mi tam tak chu an tl\u00e2n tawn v\u00eal ruai ang a, hriatna a pung ang, tih sawi a ni. (Daniela 12:4). Chu b\u00e2kah, kan Lalpa chuan, he thilah hian A lo kal lehna t\u00fbr chu hriat a nih loh t\u00fbr thu ni lovin, a n\u00ee leh d\u00e2r chiah chu tuma\u2019n hriat a nih loh t\u00fbr thu A sawi mai z\u00e2wk a ni. A lo kal lehna at\u00e2na inbuatsaih t\u00fbrin, Novan lawng a tuk ang kh\u00e2n, hun chhinchhiahna hmangin a t\u00e2wk lek hriat a nih t\u00fbr thu A sawi a.\u201d - Wolff, Researches and Missionary Labours, pp. 404, 405. Pathian thu hrilhfiah d\u00e2n tl\u00e2ngl\u00e2wn emaw, hrilhfiah d\u00e2n dik lo emaw chungch\u00e2ngah Wolff-an heti hian a ziak a: \u201cKristian kohhrana p\u00eang lian z\u00e2wk chu Pathian thu hriatna a\\\\angin an kal p\u00eang a, Buddha zuitute, nakina mihringte hlimna t\u00fbr chu boruaka l\u00ean v\u00ealna hi a ni ang titute nun inher d\u00e2n phung lam an hawi a; ent\u00eer n\u00e2n Judate tih an han chhiar chuan, Jentailte tih an hre thiam t\u00fbr a ni a; tin, Jerusalem tih an chhiar chuan, kohhran tih an hre thiam t\u00fbr a ni bawk a; lei tih sawi a nih chuan, v\u00e2n tihna a ni a; tin, Lalpa lo kal lehna lam a nih chuan, missionary p\u00e2wlte hmas\u00e2wnna an hre thiam t\u00fbr a ni a; tin, Lalpa in tl\u00e2nga l\u00e2wn chhoh chuan, Methodistho p\u00e2wl lian tak int\u00e2wk kh\u00e2wm a ent\u00eer a.\u201d -Journal of the Rev. Joseph Wolff, (p. 96. 1821 a\\\\anga 1845 ink\u00e2r kum 24 chh\u00fbngin, Wolff-a chu nasa takin a zin v\u00e2k a; Africa-ah te, Aigupta te leh Abyssinia te a tlawh a; Asia-ah te, Palestine te, Suria te, Persia te, Bokhara te leh India te a tlawh z\u00eal a. U.S.A. pawh a tlawh a, chuta a zin kawngah chuan St. Helena thliark\u00e2rah thu a hril a. 1837 kum, August thlaah New York a thleng a; tin, New York-a thu a sawi zawhin Philadelphia- ah leh Baltimore-ah thu a hril a, a t\u00e2wpah Washington a pan a. Hetah hian, \u201cPresident hlui, John Quincy Adam-an Ror\u00ealna in z\u00eenga pakhata inkh\u00e2wmnaa rawtna a rawn siamah chuan, huatna tel hauh lovin ror\u00eal pawl chuan thusawi n\u00e2n ror\u00ealna in chu hman min phalsak a, Inrinniin ka hmang \\\\an a, ror\u00eal p\u00e2wlho zawng zawng leh Virginia- a bishop leh Washington khawpuia kohhran hruaitute leh khawpuia ch\u00eangte hm\u00e2a chawimawiin ka awm a. Chutianga chawimawina bawk chu, New Jersey leh Pennsylvania-a sork\u00e2r mite, Asia-a ka thil hmuh chhuah leh Isua Kristan a taka ro a r\u00ealna thu an hm\u00e2a ka","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 361 sawinate chuan min pe a.\u201d -Journal of the Rev. Joseph Wolff, pp. 398, 399. Europe ram thuneituten an v\u00ean hleih lohvin hnam kawlhsen berho ramahte chuan Wolff-a chu a zin v\u00eal a, harsatnate tuar chhuakin, hlauhawmna tam tak hual v\u00ealin a awm a. Hrem n\u00e2n kephah hnuaia vuak leh ril\\\\\u00e2ma hr\u00eanin a awm a, sal anga hralh a ni a, \\\\um thum thi t\u00fbra thiam loh chant\u00eerin a awm a. Suamhmangten an hual v\u00eal a, a ch\u00e2ng chuan tuih\u00e2lin a thi lek lek \\\\h\u00ee a. Vawi khat chu a neih zawng zawng an l\u00e2ksak a, k\u00ea ngawtin m\u00eal za tam tak, tl\u00e2ng k\u00e2ra zin ngaia hnutchhiah a ni a, a hmai chu v\u00fbrin a tl\u00e2k a, k\u00ea lawnga v\u00fbr chungah a kal av\u00e2ngin a k\u00eate chu a hit mu zo vek a. Hnam kawlhsen leh m\u00e2wlho z\u00eenga inr\u00e2lthuam lova a kal thua an zilhnaah, r\u00e2lthuama inthuam angin a insawi a \u201c\\\\awng\\\\aina te, Krista t\u00e2na \\\\hahnemngaihna te leh A \\\\anpuina rin ngamnaah, kei pawh hi Pathian hmangaihna leh ka thinlunga \\\\henawmte hmangaihnain thuam ka ni a, tin, Bible chu ka keng a ni,\u201d tih a sawi a. - W.H.D. Adams, In Perils Oft, p. 192. Hebrai \\\\awng Bible leh S\u00e2p \\\\awng Bible chu a kalna apiangah a keng z\u00eal a. A zin hnuhn\u00fbn ber p\u00e2wlah chuan heti hian a ti a: \u201cBible chu keu sain ka keng a, ka thiltihtheihna chu lehkhabuah chuan a awm tih ka hria, a thiltihtheihna chuan min v\u00eanghim thei a ni,\u201d tiin. - Ibid., p. 201. Mihring ch\u00eanna he khawv\u00eal hmun tam z\u00e2wkah hian Ror\u00ealna thuchah chu puan darh a nih hm\u00e2 loh chuan \\\\hahnemngai takin a thawk z\u00eal a. Juda te, Turk-ho te, Persian te, Hindu te leh chi leh hnam hrang hrang te z\u00eengah \\\\awng hrang hrangin Pathian Thu chu a hril z\u00eal a, tin, hmun tinr\u00eangah Messia ror\u00ealna lo thleng thuai t\u00fbr thu chu a tl\u00e2ngaupui z\u00eal a. Bokhara-a a zinnaah, mipui awm f\u00e2l leh awm hranghoten an rin tlat, Lalpa lo kal thuaina t\u00fbr thurin chu a chhar a. Yemen rama Arab-hote chung thu heti hian a sawi a: \u201cCh\u00fbng hote chuan, lehkhabu pakhat \u2018Seera\u2019 an tih chu an nei a, chu chuan Krista lo kal lehna leh ropui taka ro a r\u00ealna t\u00fbr thu a hriatt\u00eer a, tichuan l840-ah thil ropui tak a lo thlen an beisei a.\u201d -Journal of the Rev. Joseph Wolff, p. 377. \u201cYemen-ah chuan Rekab-ho (Rechab) z\u00eengah ni ruk ka","362 INDONA ROPUI khawsa a. Zu an in lo va, grep huan an siam lo va, thlai an ching lo va, puan inah an ch\u00eang a, Rekaba fapa Jonadab-a thute chu an vawng reng a. Anni z\u00eengah chuan Israel fate, Dana thlahte, ... Rekab- a thlahte n\u00eana v\u00e2n chh\u00fbm chunga Messia lo kal thuai ringa beisei ve bawktute chu an ch\u00eang a.\u201d - Ibid., p. 389. Missionary dang, Tatary-a awm ve chuan chutiang rinna bawk chu a chhar a. Krista lo kal leh hun t\u00fbr thu chu Tatar puithiam pakhat chuan missionary chu a z\u00e2wt a. Chu thil chanchin a hriat loh thua missionary-ina a chh\u00e2n chuan, Bible zirt\u00eertua inchhal siin chutiang a han hre lo chu puithiam chuan mak a ti \u00eam \u00eam a, tichuan am\u00e2 rinna, hrilhl\u00e2wkna a\\\\anga a hmuh, 1844 v\u00ealah Krista chu lo kala a rinna chu a hrilh ta a. 1826 a lo thlenin lo kal lehna thuchah chu England-ah hril \\\\an a ni a. Heta mi hi chuan America-a mi kha chu a ang chiah lo, lo kal lehna hun chiah chu d\u00e2n naranin puan a ni lo va, mahse ropui taka, thiltihtheihna n\u00eana Krista lo kal lehna t\u00fbr thu chu nasa takin an puang darh a. Hei hi kohhran a\\\\anga helte leh rinna z\u00e2wm lo p\u00e2wlte z\u00eengah chauh a ni lo. S\u00e2p mi pakhat, ziaktu Maurant Brock-a chuan, S\u00e2p Ram Kohhran (Anglican Church)-a rawngb\u00e2wltu 700 v\u00ealte chu ram Chanchin |ha hrilhnaah rawih an nih thu a sawi a. 1844 kum chu Lalpa lo kalna t\u00fbr niawma sawina thuchah chu England ramah pawh hril a ni ve a. Lo kal lehna lam chanchin bute chu nasa takin America a\\\\ang chuan theh darh a ni a. Lehkhabute leh chanchin bute chu England ramah an chhuah nawn leh hlawm a. Tin, 1842-ah chuan, pian leh m\u00fbrnaa England mi, Robert Winter-a, America rama a lo kal lehna rinna thuchah chhartu chu, Lalpa lo kal lehna tl\u00e2ngaupui t\u00fbrin ama ram lamah a k\u00eer leh a. Chu hnathawhah chuan mi tam takin amah an zawm a, Ror\u00ealna thuchah chu England ram hmun tinr\u00eangah puan a ni a. America chhim lam hnam m\u00e2wlna leh puithiamna ngaihs\u00e2nnaah, Spain mi, Jesuit p\u00e2wla mi, a hming Lacunza chuan Pathian Thu chu zirin, Krista lo k\u00eer leh thuaina t\u00fbra thutak chu a lo hmu a. Vaukh\u00e2nna thu chu puang t\u00fbra nawr a ni a, Rom-in a sawis\u00ealna chu pumpelh","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 363 ch\u00e2k siin, \u201cRabbi Ben-Ezra\u201d tih hming invuahin a thl\u00eer d\u00e2n chu a puangz\u00e2r a, amah chu Juda piangthar angin a intilang a. Lacunza chu kum zabi 18-na laia mi a ni a, mahse 1825 kum v\u00ealah, a lehkhabuin London a thlen chuan S\u00e2p \\\\awngin lehlin a ni a. Chumi thu chhuah chuan, a lo kal lehna thupui England-a lo zi chhuak m\u00eak chu a bengkhawnt\u00eer leh zual a. German ramah chuan he thurin hi kum zabi 18-naah, Luthera kohhran rawngb\u00e2wltu pakhat, Bible thiam leh, a \\\\hat leh \\\\hat loh endik thiam, Bengel-an a zirt\u00eer a. A thil zir a zir zawhin, Pathian thu zirna lamah Bengel-a chu a inpe a, \u201ct\u00fbn hm\u00e2a a rilru m\u00fbk tak leh f\u00eer taka a zir tawh leh thununnaa tihchak niin, khawv\u00eal nunphung chu a \u00e2wn a. Chumi hma leh hnu lama ngaihtuahna nunze nei tleir\u00e2wl dangte ang bawkin sakhaw awmphung rinhlelhna leh harsatna do t\u00fbr tam tak a nei a, a thinlung rethei tak chhuntu fei tam tak leh a tleir\u00e2wlna tuar tihartu chu hreh takin a sawi a. Wittenberg ror\u00ealtu pakhat niin sakhaw zal\u00eanna at\u00e2n a bei nasa hl\u00ea a. \u201cKohhran dikna leh mawhphurhna te hum chungin, kohhran ng\u00ealnghet a\\\\anga inhnuhdawh tuma, phuar nia inhre site chu, chhia leh \\\\ha hriatna av\u00e2ngin, a \u00e2wm t\u00e2wk fang sakhaw zal\u00eanna chu p\u00eak an nih n\u00e2n a sawisak hlawm a.\u201d - Encyclopaedia Britannica, 9th ed., art. \u201cBengel\u201d. He thil tihd\u00e2n rah chhuah \\\\ha takte hi ama pianna ram bialah hriat zui an la ni ta z\u00eal a ni. Thupuan bung 21 a\\\\anga thusawi t\u00fbr \u201cAdvent Sunday,\u201d tih thu a buaisaih laiin Krista lo kal lehna t\u00fbr thua \u00eang chu Bengel-a thinlungah a lo l\u00fbt a. Thupuan hrilhl\u00e2wknate chu t\u00fbn hm\u00e2 zawng aiin a thinlungah a chiang z\u00e2wk a. Thil ropui tak pawimawhna leh chumi hmun ropuina kh\u00fbm hial, z\u00e2wlneiin a tihlan hriatna chuan a rilru chu ch\u00eembuakin, vawi engemawti lai, chumi thupui ngaihtuahna a\\\\ang chuan k\u00eer t\u00fbra nawr luih a ni a. Pulpit-ah chuan, a chianna leh thiltihtheihna zawng zawng n\u00ean, chu thil chu ama hn\u00eanah a lo lang leh a. Chumi hun a\\\\ang chuan, hrilhl\u00e2wkna thu zirnaah, a b\u00eek takin Thu puan chhuah leh, Krista lo kalna t\u00fbr chu a hnai tawh a ni tih rinna an sawi chu a hmu a. Krista lo kal lehna t\u00fbr anga ni a ruat chu Miller-an a hril hnu kum rei lo t\u00ea chh\u00fbngin a ni a.","364 INDONA ROPUI Bengel-a thu ziakte chu Kristian ram zawng zawngah theh darh a ni a. Hrilhl\u00e2wkna a thl\u00eer d\u00e2n chu a tl\u00e2ngpuiin ama ch\u00eanna ram bial, Wittenberg-ah chuan an dawngsawng a, engemaw chenah chuan German ramah pawh an dawng a. Ch\u00fb hna chu a thih hnuah pawh an chhunzawm a, tichuan German ramah chuan Krista lo kal lehna t\u00fbr thuchah puan chu hriat a ni a, chumi lai v\u00eak chuan khawv\u00eal ram dangahte pawh an ngaihven hl\u00ea a. Ringtu \\\\henkhate chu chumi hm\u00e2 daihin Russia-ah an kal a. Chutah chuan ram tharte an luah a, chu rama German kohhranhote chuan Krista lo kal leh thuai rinna thu chu an la hril z\u00eal a. Chu \u00eang chu France leh Switzerland-ah pawh a lo \u00eang a. Farel- a leh Calvin-an siam\\\\hatna thutak an puan darhna hmun Geneva-ah chuan, Gaussen-a chuan a lo kal lehna thuchah a puang thung a. Gaussen-a chuan, sikul naupang a nih lai, kum zabi 18-na t\u00e2wp lam leh kum zabi 19-na bul lama Europe ram luah khattu, chhia leh \\\\ha hriatna thlarau nun chu a do va; chutia rawng an han b\u00e2wl t\u00e2k chuan, rinna dik chu a hre lo mai pawh ni lovin, Pathian awm rin lohna lam a \u00e2wn hial a. A tleir\u00e2wl laiin, hrilhl\u00e2wkna zirna lamah a tui hl\u00ea \\\\h\u00een a. Rollin-an hm\u00e2n lai chanchin a ziak (Ancient History) a chhiar hnu chuan, Daniela bung hnihna thu chhiar ch\u00e2kna a lo nei a, Rollin- an a ziak ang ngeiin chu hrilhl\u00e2wkna chu a lo thleng famkim a han hmuh chuan mak a ti a. He Pathian th\u00e2wk khum hriatt\u00eerna thu hi t\u00fbn hnua hlauhawmna k\u00e2rah pawh thirchakai anga amah humtu a ni a. Finna zirt\u00eernaahte chuan chawlh mai a t\u00e2wngkhawp lo va, \u00eang fiah z\u00e2wk zawnga Bible chu zirin, engemawti hnuah chuan rinna dikah hruai a lo ni ta a. Hrilhl\u00e2wknate a han chh\u00fbt zui z\u00eal chuan, Lalpa lo kal lehna chu a hnai tih a hria a. He thutak kh\u00fbnna leh pawimawhna hian a hneh khawp a, chu thil chu mipuite hm\u00e2ah puan darh a ch\u00e2k a; mahse Daniela hrilhl\u00e2wknate chu thur\u00fbk hriatfiah theih loh anga rinna l\u00e2r tak chu a kawng daltu lian tak a ni a. T\u00fbn hma lama Farel-an Ge- neva-ah thu a hril d\u00e2n ang maiin - a t\u00e2wpah chuan naupangho z\u00eenga \\\\ana, anmahni az\u00e2rah an nu leh pate ngaihsakt\u00eer a beisei a.","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 365 He hnathawha a thil tum chu a hnuah a sawi a. \u201cHei hi a pawimawhna n\u00eap deuh v\u00e2ng ni lovin, a hlutna ropui tak v\u00e2ng z\u00e2wkin hriat fiah ka chak a, hriat bel tawh thu chheh sa anga tihlan ka duh v\u00e2ngin naupangho hn\u00eanah ka sawi a ni. Hria se ka duh si a, puitlingho hn\u00eana ka sawi hmasak chuan min ngaihthlaksak loh ka hlau si a. Chuv\u00e2ngin naupang t\u00ea berte hn\u00eanah kal zai ka r\u00eal ta a ni. Thu ngaithla t\u00fbr naupangho ka kh\u00e2wm a; an lo pun z\u00eal a, an ngaithla tih hriat a nih a, an l\u00e2wm t\u00e2wk a, an tuipui a, thu chu an hriat thiama sawifiah a nih chuan, a vawi hnihna neih leh thuai a \\\\ul tih ka hria a, tin, puitlingte chuan an han thl\u00eerin, thu chu zir tl\u00e2k a ni tih an hmu ang. Hei hi tih a nih chuan kan tum kan hlawhtling a ni,\u201d tiin. - L. Gaussen, Daniel the Prophet, vol. 2, Preface. Chu beihna chu a hlawhtling a. Naupangho hn\u00eana sawi a ni nain, upa z\u00e2wkte chu ngaithla t\u00fbrin an lo pung kh\u00e2wm a. A biak ina \\\\hutna dawhs\u00e2nte chu ch\u00eek taka ngaithlatutein a khat a. An z\u00eengah chuan mi lian te leh inzir s\u00e2ng te, mikhual te leh ram dang mi, Ge- neva tlawhtute an awm a, tichuan thuchahte chu hmun dangahte put darh a ni a. He hlawhtlinna av\u00e2nga tihthathova awmin, a zir t\u00fbrte chu French \\\\awng hmang kohhranhoten hrilhl\u00e2wkna lehkhabute an zirnaa a \\\\anpui beiseiin a chhuah a. Gaussen-a chuan, \u201cNaupangte hn\u00eana zirt\u00eerna p\u00eak hi kan chhuah chuan, chutiang lehkhabute chu hriatthiam theih anga ngaia hlamchhiah tlattu puitlingte hnenah 'In faten an manthiam thei si a, engtinnge hriatthiam theih loh a nih ang?' kan tihna a ni dawn a ni.\u201d \u201cA theih hr\u00e2m chuan, hrilhl\u00e2wkna l\u00e2r takte hi kan mi leh s\u00e2te hn\u00eana hriatt\u00eer hi ka ch\u00e2k \u00eam \u00eam a ni. Hemi hun at\u00e2na chh\u00e2nna \\\\\u00fbl t\u00fbr thil zirna hi a awm lo tak meuh va. Hemi av\u00e2ng hian hun buaithl\u00e2k lo hnai t\u00e2ah hian kan inbuatsaihin, kan ngaihvenin Isua Krista kan nghak reng t\u00fbr a ni,\u201d tiin a belhchhah a. French \\\\awnga thuhriltu \\\\ha leh duhawm ber ni mah se, Gaussen- a chu a hnuah chuan a rawngb\u00e2wlna a\\\\anga chawlht\u00eer lail\u00e2wk a ni a. A dik lohna nia an puh ber chu - \\\\halaite zirt\u00eer n\u00e2n kohhran thu inchhang bu (Catechism), inkaihruaina fing leh awmze nei tak, rinna lam tlachham tak si, chu hmang lovin, Bible a hman z\u00e2wk v\u00e2ng hi a","366 INDONA ROPUI ni a. Chumi hnu lamah Pathian thu zirnaah zirt\u00eertu a ni a, Sunday puithiam ang maiin naupangte chu Pathian thu a zirtir a. Hrilhl\u00e2wkna lam hna a thawh chuan ph\u00fbrna nasa tak a siam a. Zirt\u00eertu \\\\hutphah a\\\\anga lehkha chhutna kh\u00e2wl kaltlangin, a hna duhz\u00e2wng tak naupang zirt\u00eertu hna chu hl\u00e2wk takin kum tam tak a thawk a, Lalpa lo kal lehna chu a hnai tawh a ni tih ent\u00eertu hrilhl\u00e2wkna thu zirna la mite bengkhawnt\u00eertuah a \\\\angkai \u00eam \u00eam a ni. Scandinavia-ah pawh a lo kal lehna thuchah chu puan a ni a, a alh kai nasa hl\u00ea a. Mi tam tak chu an sualnate puanga hawisan nach\u00e2ng an hriat lohna ata an lo harh chhuak a, Krista hminga ngaihdamna an zawng ta ruai a. Mahsela a ram kohhrana hotuten ch\u00fb thil chu an dod\u00e2l a, anmahni av\u00e2ng chuan thuchah puangtu \\\\henkhatte chu t\u00e2n inah khungin an awm a. Hmun tam tak, Lalpa lo kal leh thuaina t\u00fbr thu puangtute chu khapbeh an nihnaahte chuan, ch\u00eatze mak takin naupang hote hmanga thuchah puan chu Pathianin A duh a. Kum tling lo an nih miau av\u00e2ngin ram d\u00e2nin a khap thei hlawm si lo va, khawih buai lohvin thuhril chu phalsak an ni a. Ch\u00fb thil chu mi hnuaihnungte z\u00eengah a thleng ber a, ch\u00fbng hnathawktute ch\u00eanna in tl\u00e2wm takahte chuan a ni mipuite chu zilhna thu ngaithla t\u00fbra an pun kh\u00e2wm ni. Naupang - thuhriltu tam z\u00e2wkte chu d\u00e2p r\u00e2p ina ch\u00eang rethei takte an ni a. |henkhatte phei chu kum ruk emaw kum riat emaw aia upa lote an ni a, tin, an nunin Chhandamtu an hmangaih tih a lant\u00eer a, Pathian duh d\u00e2n thianghlim rema nun an tum lai chuan, chutih laia naupangte remhriatna leh theihna lang reng chu an tilang satliah mai a ni. Mipui hm\u00e2a an din pawhin, an thilp\u00eak dawn sa aia nasain a ch\u00eatt\u00eer hlawm tih a lang chiang a ni. Rilru putzia leh nunphung a lo danglam a, thiltihtheihna kh\u00fbn tak n\u00ean ror\u00ealna lo thleng t\u00fbr at\u00e2na vaukh\u00e2nna an hril a: \u201cA ror\u00eal hun chu a lo thlen t\u00e2k av\u00e2ngin Pathian chu hlau ula chawimawi rawh u,\u201d tih Bible thu chu an au chhuahpui a. Mipuiho sualnate chu an zilhhau va, an sualna leh dik lohna chauh chu thiam loh pe lovin, an khawv\u00eal mi nihnaah leh hnungtawlhnaahte an zilh a, an thu ngaithlatute chu thinur lo thleng t\u00fbr tl\u00e2nsan t\u00fbrin vaukh\u00e2nna an pe a.","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 367 Mipuite chuan kh\u00fbr chungin an ngaithla a. An thiam lohna lailangtu Pathian Thlarau chuan an thinlungah Thu A sawi a. Pathian Thu zawng t\u00fbrin \\\\hahnemngaihna thar leh th\u00fbk z\u00e2wkah hruai an ni a, ins\u00fbm thei lote leh ch\u00e2kna sual neite chu siam thar an ni a, mi dangten an thiltih d\u00e2n \\\\ha lote an b\u00e2nsan a, an rama kohhran rawngb\u00e2wltute meuh pawhin, Pathian kut chu hnathawhnaah chuan A tel a ni tih an rin khawp hialin hna chu thawh a ni a. Scandinavia rama Chhandamtu lo kal leh t\u00fbr chanchin puan darh chu Pathian duhz\u00e2wng a ni a; A chhiahhlawhte aw chu tihreha a awm pawhin, hna chu hlen chhuah a nih theih n\u00e2n A Thlarau chu naupangte hn\u00eanah A dah a. Isua kha mipui tam takin an zui a, Jerusalem a thlen d\u00e2wna, t\u00fbm kau chawia hnehna au th\u00e2wm n\u00ean, Davida Fapa tia an aupui lai kh\u00e2n, \u00eets\u00eek hmang Pharisaite chuan ch\u00fbngho chu ngawiht\u00eer t\u00fbrin amah an ko va; mahse ch\u00fbng zawng zawngte chu hrilhl\u00e2wkna thlen famkimna a ni a, ch\u00fbngte chu an ngawih reng chuan lungt\u00ea hial pawh an au chhuak mai ang tih Isuan A hriatt\u00eer hlawm a. Puithiamte leh ror\u00ealtute vauna chu an hlauh av\u00e2ngin Jeru- salem Kulh kawngk\u00e2a an luh chuan mipuite hlim au thawm chu a reh a; mahse biak b\u00fbk tualah naupangten chumi hnuah, t\u00fbm kaute chu vaiin, \u201cDavida Fapa hn\u00eanah Hosanna!\u201d tiin an au va. (Matthaia 21:8- 16). Pharisaiten lungni lo \u00eam \u00eama, A hn\u00eana, \u201cH\u00eangho thu sawi hi i hria em?\u201d tia an zawh chuan, Isuan an hn\u00eanah \u201cHria e; naus\u00eante leh hnute hne laite k\u00e2a chhuak chuanin, fakna i tifamkim ta,\u2019 tih hi in chhiar ngai lo vem ni?\u201d A ti a. Krista lo kal hmasaknaah Pathianin naupangte hmanga hna A thawk ang bawkin, A lo kal lehna thuchah puang t\u00fbr pawhin naupangte bawk A hmang leh a. Chhandamtu lo kal lehna t\u00fbr chanchin chu, mi tinr\u00eang, \\\\awng tinr\u00eang, hnam tinr\u00eang leh chi tinr\u00eangte hn\u00eana hril vek t\u00fbrin Pathian Thu chu hlen t\u00fbr a ni. America ramah chuan zilhhauna thu hril t\u00fbrin William Miller-a leh a thawhpuite chu tih an ni a. He ram hi Isua lo kal lehna thu hrilhnaa hmal\u00e2kna ropui tak hmunpui a lo ni ta a. He ramah hian v\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchah hrilhl\u00e2wkna chu a lo thleng famkim a. Miller-a leh a thawhpuite lehkha ziakte chu ram hla takahte put darh a ni a. Khawv\u00eal zawng zawngah Pathian Chanchin |ha puangtute","368 INDONA ROPUI an luhna apiangah, Krista lo k\u00eer leh thuaina t\u00fbr chanchin lawmawm tak chu thlen a ni z\u00eal a. Lam hl\u00e2 leh lam hnaiah pawh, chatuan Chanchin |ha thuchah, \u201cA ror\u00eal hun chu a lo thlen t\u00e2k av\u00e2ngin Pathian chu hlau ula, chawimawi rawh u,\u201d tih chu a darh v\u00eal a. 1844 \\\\h\u00e2l laia Krista chu lo kal t\u00fbr anga sawitu hrilhl\u00e2wkna hriatt\u00eerna thu chuan mipui thinlungah th\u00fbk takin hmun a khuar a. Thuchah chu ram pakhat a\\\\anga ram dang danga a kal z\u00eal chuan, hmun tinr\u00eangah an lo bengkhawn nasa hl\u00ea a. Hrilhl\u00e2wkna hun thu an khel \\\\hin chu a dik a ni tih mi tam takin an ring a, tichuan an ngaihd\u00e2n an lo chapopui \\\\hin chu paihin l\u00e2wm takin thutak chu an pawm ta a. Rawngb\u00e2wltu \\\\henkhate chuan an sakhaw thl\u00eer d\u00e2nte chu dah \\\\hain, an hlawhte leh an kohhrante chu kalsanin, Isua lo kal lehna t\u00fbr thu an puang a. Mahsela rawngb\u00e2wltute z\u00eengah he thuchah pawm t\u00fbr \u00e2wm chu tl\u00eamt\u00ea an ni a, chuv\u00e2ngin v\u00e2ntl\u00e2ng z\u00eenga inngaitl\u00e2wmte hn\u00eanah nasa taka puan a ni a. Lo nei miten an lote kalsanin, khawl lam thiam miten an hmanruate, sumd\u00e2wng miten an sumd\u00e2wnnate; hnathawka ei zawng miten an dinhmunte an kalsan a; chuti chung pawhin hnathawh t\u00fbrte n\u00eana khaikhin chuan thawktute chu an la tl\u00eam hl\u00ea a ni. Pathian ngaihsak lo tak kohhran dinhmun leh suahsualnaa \\\\ang reng khawv\u00eal chuan v\u00eangtu dik takte nun chu an tihrehawm a, tichuan chhandamna lama simnaah mite an hruai theih n\u00e2n lungawi takin thawh rimna te, tl\u00e2kchhamna te, leh hrehawmna te an tuar chhuak a. Setanan a dod\u00e2l chung pawhin hna chu nghet takin a kal z\u00eal a, a lo kal lehna thutak chu mi s\u00e2ng tam takin an pawm a. Hriatt\u00eerna kh\u00fbn tak chu hmun tinr\u00eangah hriat a ni z\u00eal a, mi sualte, khawv\u00eal hmangaihho leh kohhran mipuite chu thinurna lo thleng t\u00fbr tlansan t\u00fbra vaukh\u00e2n an ni a. Krista hm\u00e2a tirh baptistu Johana ang maiin thuhriltute chuan thingbulah hreipui an riah a, sual simna rah chhuahpui t\u00fbrin mi zawng zawng an nawr a. An ngenna mi chawk ph\u00fbr thei tak chu, muanna leh himna hriatchianna, pulpit l\u00e2r takte a\\\\anga sawite lakah chuan danglam tak a ni a; thuchah chu puan a nihna apiangah mite a chawk tho z\u00eal a. Pathian thu hriatt\u00eerna","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 369 tam takin simna leh inngaihtl\u00e2wmna te n\u00ean Lalpa chu an zawng a. Rei tak lei lam thil ngainatna an lo neih tlat tawh chu v\u00e2n lamah an hawit\u00eer a. Pathian Thlarau chu an chungah A awm reng a, an thinlung chu tihn\u00eam leh hneha awmin, \u201cA ror\u00eal hun chu a lo thlen t\u00e2k av\u00e2ngin Pathian chu hlau ula, chawimawi rawh u,\u201d tia aute chu an z\u00e2wm ve a. Mi sualte chuan \\\\ap chungin, \u201cChhandama awm t\u00fbrin engnge ka tih t\u00fbr?\u201d tiin an z\u00e2wt a. Rinawm lo \\\\h\u00eente chu an lo rinawm leh a. Kristaa muanna changtute chuan mi dangten an chang ve chu hmuh an ch\u00e2k a. Nu leh paten an fate an vei a, faten an nu leh pate an vei bawk a. Chapona av\u00e2nga d\u00e2lna leh thil kh\u00eak reng chu paih bo a ni a. Thinlung taka inpuanna an nei a, chh\u00fbngkaw member-te chuan an hnaih berte leh duh berte chhandamna at\u00e2n an thawk a. |hahnemngai taka dilsakna th\u00e2wm chu hriat a ni fo va. Hmun tinah thinlung lungchhe takin Pathian an au va. Mi tam tak chuan an sualnate ngaihdam a nih hriatchianna emaw an lain\u00e2te leh \\\\henrualte pianthar n\u00e2n zankhuaa \\\\awng\\\\aiin Pathian an buan bawk a. Adventist-ho intawh kh\u00e2wmnaahte chuan mi chi tinr\u00eang an fuan kh\u00e2wm a. Hausa leh rethei te, mi chungnung leh hnuaihnung te chuan a chhan hrang hrang av\u00e2ngin, a lo kal lehna thupui chu anmahni t\u00e2n ngaihthl\u00e2k an ngh\u00e2khlel a. An rinna chhante chu A b\u00e2wihten an sawifiah lai chuan, dod\u00e2lna thlarau chu Lalpan A chelh ding a. A ch\u00e2ng chuan hmanrua chu a chak lo va, mahse Pathian Thlarauvin A thutak chu thiltihtheihna A pe a. Ch\u00fbng intawh kh\u00e2wmnate chu v\u00e2ntirhkoh thianghlimten an ch\u00eanchilh av\u00e2ngin, ringtute chu mi tam takin an belhchhah ni tin a. Krista lo kal thuaina t\u00fbr hriatpuina chu tihrik nawn a nih chuan, thu kh\u00fbn takte chu mi tam takin, mak ti takin an ngaithla a. V\u00e2n leh lei chu inpan tawnin a lang a. Pathian thiltihtheihna chu upa leh naupangte leh \\\\halaiten an chang a. Mite chuan an hmuia fakna hlate sa chungin an inahte an haw a, z\u00e2n reh takah chuan hlim th\u00e2wm a thangkh\u00e2wk a. Ch\u00fbng intawhkh\u00e2wmna","370 INDONA ROPUI chhimtu tumahin ch\u00fbng huna tuina th\u00fbk ber chu an theihnghilh thei ngai lo. Krista lo kal lehna hunbi chiah puanna chuan p\u00e2wl hrang hrang z\u00eenga mi tam takte, pulpit-a rawngb\u00e2wltute a\\\\anga mi pawisak nei lo berte leh mi sual v\u00e2n chh\u00e2l ngamte thlenga dod\u00e2lna nasa tak a chawk chhuak a. Hrilhl\u00e2wkna thuin, \u201cNi hnuhn\u00fbngahte chuan nuihsantute chu anmahni ch\u00e2kna anga awmin, nuihsan chungin an lo kal ang a, \u2018A lo kal lehna thutiam chu khawiah nge? Siam tirh a\\\\angin engkim a awm pangngai angin chi thlahtute muthilh n\u00ee ata tawh kha a la awm z\u00eal al\u00e2wm,\u2019 an la ti ang,\u201d tih hrilhl\u00e2wkna thu kha a lo thleng famkim a (2 Petera 3:3, 4). Mi tam takin, thurin chu an dod\u00e2l lo va, hunbi thliah chungch\u00e2ng chu an kalh satliah mai niin an sawi a. Mahse engkim hmutu Pathian mit chuan an thinlungte chu a chhiar vek a. Felnaa khawv\u00eal ror\u00ealsak t\u00fbra Krista lo kalna t\u00fbr thu hriat chu an duh lo. B\u00e2wih rinawm lote an ni a, an thiltih chuan thinlung Entu Pathian fiahna chu a d\u00e2wl zo d\u00e2wn si lo va, chuv\u00e2ngin an Lalpa chu an t\u00e2wk ngam lo va. Krista lo kal hmasak laia Judate ang kh\u00e2n, Isua chu lo l\u00e2wm t\u00fbrin an inbuatsaih lo a ni. Bible-a thu chiang t\u00e2wk tak ngaihthl\u00e2k chu an hnial chauh pawh ni lovin, Lalpa lo thl\u00eertute chu an hmusit bawk a. Setana leh a tirhkohte chu an hlim a, Krista leh v\u00e2ntirhkoh thianghlimte hmaichhanah nuihzatb\u00fbrna \\\\awngkam an vawrh darh a, Ama mi intite chuan Amah chu an hmangaih tl\u00eamin, A lo kal pawh an l\u00e2wm lo an ti a. \u201cA n\u00ee leh d\u00e2r thu chu tuman an hre lo,\u201d tih chu a lo kal leh rinna hnartuten hnialna an l\u00e2k chhuah fo chu a ni a. Pathian thu chu, \u201cChu mi n\u00ee leh a hun thu chu Pa chauh lo chuan tuman, v\u00e2na v\u00e2ntirhkohte pawhin, Fapa pawhin an hre lo,\u201d tih a ni. (Matthaia 24:36). He thu ch\u00e2ng sawifiahna chiang tak leh inrem tak hi Lalpa lo kalna ngh\u00e2ktute chuan an puang a, anmahni dod\u00e2ltuten chumi hmanna dik lo an chher chhuah chu chiang takin tihlan a ni bawk a. Kristan biak b\u00fbk A chhuahsan hnuhnun ber \\\\umin, chumi hnuah A zirt\u00eerte n\u00ean Olive tl\u00e2ngah inbiakna urhs\u00fbn tak an neihnaah ch\u00fbng thute chu A sawi a.","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 371 Zirt\u00eerte chuan, \u201cI lo kal lehna leh khawv\u00eal t\u00e2wpna chhinchhiahna chu engnge ni ang?\u201d tiin an z\u00e2wt a. Chhinchhiahnate chu an hn\u00eanah hrilhin, \u201cNangni pawhin ch\u00fbng zawng zawng chu in hmuh hun chuan amah chu a lo hnai tawh a, kawngka bul ngeiah a awm tih hria ang che u,\u201d tiin A hriatt\u00eer a (Matthaia 24:3, 33). Chhandamtu thusawi pakhat mahin a dang a \\\\hiat t\u00fbr a ni lo. A lo kal n\u00ee leh d\u00e2r chu tuma\u2019n an hre lo nain, A lo hnaih hun chu hre t\u00fbra zirt\u00eer leh beisei tlat kan ni. A vaukh\u00e2nna pawisak loh leh hnar emaw, ngaihthah leh, A lo kal lehna chu a hnai tawh a ni tih ngaihsak loh chu, Nova hun laia miten tui chu engtikah nge a lo l\u00eat ang tih an hre lo va, thihna an tuar ta ang kh\u00e2n, kan tan pawh v\u00e2nduaithl\u00e2k tak a ni mai d\u00e2wn tih hriatt\u00eer kan ni bawk a ni Chumi bung v\u00eaka tehkhin thua b\u00e2wih rinawm leh rinawm lo an inan lohna lailangin, a rilrua, \u201cKa Pu A lo haw lawk d\u00e2wn lo ve,\u201d titu chunga boralna thlentu chuan engtiangin nge A lo kal lehna ngh\u00e2ka inring rengte leh, lo phatsantu Kristiante chu A rawn ngaih ang a, l\u00e2wmman A p\u00eak d\u00e2wn tih a ent\u00eer a. \u201cChuv\u00e2ngin, nangni pawh inring rengin awm rawh u.... A pu a lo kal huna bawi chutiang tia a rawn hmuha chu a eng a th\u00e2wl ang,\u201d (Matthaia 24:42, 46). \u201cI inv\u00ean loh zawngin r\u00fbkru angin ka lo kal ang a, eng hunah nge ka rawn ph\u00e2wk d\u00e2wn che i hre d\u00e2wn si lo,\u201d A ti a (Thupuan 3:3). Lalpa lo lan hre lo t\u00fbr p\u00e2wl hn\u00eanah Paulan a sawi a. \u201cLalpa N\u00ee chu z\u00e2nah r\u00fbkru angin a lo thleng d\u00e2wn tih nangmahni ngeiin chiang takin in hre si a. \u2018Muanna leh himna,\u2019 tia an sawi lai takin hmeichhe nau vei angin chawp leh chilha boralna an chungah a thleng ang a, an pumpelh tawp lo vang. Nimahsela unaute u, nangni zawng ch\u00fb mi N\u00ee chuan r\u00fbkru anga a nanna t\u00fbr che uin thimah in awm lo ve; \u00eang fate leh n\u00ee fate in ni vek si a; z\u00e2na mi kan ni lo va, thima mi kan ni hek lo,\u201d tiin a belhchhah a (1 Thesalonika 5:2-5). Chutiangin Krista lo kal lehna hnaihzia chungch\u00e2ngah, tumahin an hriat loh lohna t\u00fbrin Pathian thuin mite hn\u00eanah a lant\u00eer a. Mahse chhuanlam siama thutak hnartute chuan he thu fiah tak lakah hian an","372 INDONA ROPUI maimitchhing tlat a; \u201cA n\u00ee leh d\u00e2r chu tuma\u2019n an hre lo,\u201d tih thu chu nuihsantu huais\u00e2rte leh, Krista rawngb\u00e2wltua inchh\u00e2lte meuh pawhin an tiri reng a. Mipuite chu an han harh a, chhandamna k\u00e2wng z\u00e2wt t\u00fbra an han \\\\an hian, anmahni leh thutak ink\u00e2rah sakhaw zirt\u00eertute chu an zuangl\u00fbt a, an hluhnate chu tihreh tumin Pathian Thu chu dik lo takin an hrilhfiah a. V\u00eangtu rinawm lote chu bumtu ropui hna thawkin an insuihkh\u00e2wm a, Pathianin muanna thu A sawi loh pawhin, \u201cMuanna, muanna,\u201d tiin an au va. Krista hun laia Pharisaite ang mai kh\u00e2n, mi tam tak chuan, v\u00e2n rama luh an duh lo va, a l\u00fbt duhte pawh an dang tlat a. Ch\u00fbng mite thisen chu an lakah ph\u00fbt a la ni d\u00e2wn a ni. Kohhrana inngaitl\u00e2wm berte leh inpe berte chu d\u00e2n tl\u00e2ngpuiin thutak pawm hmasa bertute an ni ch\u00e2wk. Mahni t\u00e2na Pathian thu zir mite chuan v\u00e2ntl\u00e2ngin hrilhl\u00e2wkna an thl\u00eer d\u00e2n l\u00e2r takte hi Bibleah a innghat lo tih an hmu thei a. Sakhaw rawngb\u00e2wltute h\u00fbh\u00e2ngin mipui a thunun lohnaah leh mahni t\u00e2na Pathian thu zirna apiangah Isua lo kal lehna thu hi Pathian thuneihna a nihzia tihngheh n\u00e2n Bible n\u00ean an khaikhin \\\\h\u00een. Mi tam tak chu an \\\\hian, ring ve loten an tiduhdah a. Kohhrana an dinhmun chan \\\\hat n\u00e2n, \\\\henkhatte chuan an beisei chungch\u00e2ngah ngawih an chuh a; mahse Pathiana an rinawmna chuan thutak an","SAKHAW LAMAHARHNA ROPUI 373 hn\u00eana kawlt\u00eer chu a hliah mai niin an hria a. A chhan leh v\u00e2ng dang ai mahin Krista lo kal lehna an rin av\u00e2ngin, tam tak chu kohhran inp\u00e2wl hona a\\\\anga tihhranin an awm a. An rinna av\u00e2nga ch\u00fbng harsatna tuartute t\u00e2n chuan z\u00e2wlnei thu, \u201cIn unau, nangmahni hawtu leh ka hming av\u00e2nga nangmahni hnawt chhuaktute chuan, \u2018In l\u00e2wmna kan hmuh theih n\u00e2n Lalpa chu tihropuiin awm rawh se,\u2019 an ti a; nimahsela an zak tawh z\u00e2wk ang,\u201d tih chu an t\u00e2n a hlu \u00eam \u00eam ang. (Isaia 66:5). Vaukh\u00e2nna rah chhuah chu ngaihven \u00eam \u00eamin Pathian v\u00e2ntirhkohten an thl\u00eer reng a. Kohhranten a n\u00e2wlpuia thuchah an hnar chuan, v\u00e2ntirhkohte chu lungngaiin an kal bo \\\\h\u00een a ni. Lo kal lehna thutak chungch\u00e2nga fiah la ni rih lo tam tak an awm a. Mi tam tak chu an pasal te, an nupui te, an nu leh pa te, leh an faten - Adventist-ten chutiang kal sualna thu an zirt\u00eerte chu a ngaihthl\u00e2k ngawt pawh sual a ni tih rint\u00eerin an hruai kawi a. H\u00eang mi rinawmte v\u00eang t\u00fbr hian Pathian v\u00e2ntirhkohte chu tirh an ni a; Pathian Lal\\\\hutthl\u00eang a\\\\angin \u00eanna dang chu an chungah la ent\u00eer leh rih t\u00fbr a ni si a. Thuchah dawngtute chuan ch\u00e2k sawi hleih theih lohvin Chhandamtu lo kal lehna chu an nghakhlel a. Amah tawh an beisei hun chu a hnai ta. Chumi d\u00e2r lo thlen hun t\u00fbr chu urhs\u00fbn takin an pan a. Pathian n\u00eana inp\u00e2wlna duhawm tak, nakin hnu, \u00eang taka muanna an la chan t\u00fbr zakhamnaah chuan an innghat a. H\u00ea beiseina leh rinna tem tawhte hi chuan ch\u00fbng hun hlu tak chu an theihnghilh thei lo. A hun thlen hm\u00e2 chawlhk\u00e2r engemawtiah chuan, kawng tam takah khawv\u00eal hna chu an dah \\\\ha a. Ringtu dik takte chuan thi mai t\u00fbr leh rei lo t\u00eaa an khawv\u00eal thl\u00eernate maimitchh\u00eensan mai t\u00fbr ang hrimin, an rilru leh thinlunga ngaihtuahte chu ngun takin an inenfiah a. Mahse \u201cV\u00e2n l\u00e2wn thawmhn\u00e2wte,\u201d erawh chu siam a ni \u00eam lo va; mahse an zain Chhandamtu t\u00e2wk t\u00fbrin chh\u00fbng lam felna an neih a \\\\\u00fbl tih an hria a; an puan v\u00e2rte chu thinlunga thianghlimna - Krista tlanna thisena sual laka an nungchang tlenfai chu a ni. Chutianga ab\u00eek taka thinlung enfiahna, \\\\hahnemngai tak leh tumruh taka rinna ngai bawk chu Pathian mite z\u00eengah la awm ta z\u00eal sela aw! Lalpa","374 INDONA ROPUI hm\u00e2ah inngaitl\u00e2wm zui z\u00eal sela, an dilnate chu zahngaihna \\\\hutphahah hl\u00e2n sela, tuna an daihriat aia nasa ngial hi an nei thei ang. |awng\\\\aina te, sual huatna te a tl\u00eam lutuk a, rinna nung tl\u00e2kchhamna chuan mi tam tak chu, Chhandamtu\u2019n khawngaihna nasa taka A p\u00eak chu nei lovin a awmt\u00eer hlawm a ni. Pathianin A mite chu fiah A zair\u00eal a. A kut chuan hrilhl\u00e2wkna chh\u00fbt sualna chu A hliah a. Adventist-hote chuan a dik lohna chu an hmu chhuak lo va, anmahni dod\u00e2ltu mi thiamte pawhin an hmu bawk hek lo. Anmahni dod\u00e2ltute chuan : \u201cHrilhl\u00e2wkna hunte in chh\u00fbt d\u00e2n hi a dik a. Thil ropui engemaw a lo thleng t\u00fbr a ni a, mahse Pu Miller-an a sawi l\u00e2wk ang chu a ni lo, khawv\u00eal piantharna t\u00fbr a ni a, Krista lo kal lehna t\u00fbr chu a ni lo,\u201d an ti a. An beisei hun chu a liam a, A mite chhan chhuak t\u00fbrin Krista erawh chu A lo la lang si lo. Rinna leh hmangaihna dik tak n\u00eana an Chhandamtu lo thl\u00eer rengtute chuan beidawnna nasa tak chu an t\u00e2wk ta a. Pathian thil tumte chu tihtlingtl\u00e2k a \\\\\u00fbl rih a; A lo lanna ngh\u00e2ktu intite thinlung chu A fiah leh rih d\u00e2wn a. An z\u00eengah chuan hlauhna av\u00e2ng chauhva tihch\u00eat mi tam tak an awm a. An rinna thiltih chuan an thinlung leh an nun a khawih lo r\u00eang r\u00eang a. Thil lo thleng t\u00fbr an beisei chu a lo thlen t\u00e2k si lohvah chuan, ch\u00fbng mite chuan beidawng an inti lo va; Krista lo kal erawh chu an ring ngai lo. Ringtu dik takte lungngaihna nuihzatb\u00fbr hmasa bertute z\u00eenga mi an ni. Mahse Isua leh V\u00e2n mi zawng zawngte chuan, fiaha awm m\u00eak, mi rinawm leh beidawng site chu hmangaih leh lainat \u00eam \u00eamin an thl\u00eer a. Hmuh theih khawv\u00eal leh hmuh theih loh khawv\u00eal daidangtu puan z\u00e2r chu hl\u00eem theih han ni sela chuan, ch\u00fbng mi nghette bulah chuan Pathian v\u00e2ntirhkohte chu awmin, Setana thang laka anniho an v\u00eanzia chu an hmu t\u00fbr a.","375 BUNG 21 ZILHNA CHU HNAR A NI (A WARNING REJECTED) Isua lo kal lehna thurin bul hrilin William Miller-a leh a kawppuite chu, ror\u00ealna n\u00ee at\u00e2na inbuatsaih t\u00fbra mite kaiharh t\u00fbrin an thawk a. Sakhaw zirt\u00eertute chu kohhran beiseina dik tak leh, Kristian daihriat th\u00fbk z\u00e2wk an neih theih n\u00e2na tihharh tumin an bei a; tin, mi piangthar lote chu sim thuai t\u00fbr leh Pathiana pianthart\u00eer tumin an bei a. \u201cSakhaw pang hrangah emaw, p\u00e2wlah emaw mi pianthart\u00eer tumin an bei lo. An p\u00e2wlah emaw an inthununna lamah emaw inrawlh lovin, p\u00e2wl tinr\u00eang leh p\u00eang tinr\u00eang z\u00eengah an thawk z\u00e2wk a.\u201d William Miller-a chuan, \u201cHna ka thawh zawng zawngah, sakhaw p\u00e2wl awm sa a\\\\anga p\u00eang hrang dina ham\\\\hatna hmuh emaw, pakhat la b\u00eek a, a dang duhsak ch\u00e2kna emaw ngaihtuahna ka la nei ngai lo, duhsak tl\u00e2n vek ka tum z\u00e2wk a ni. Kristian zawng zawngte chu Krista lo kal beiseinaa l\u00e2wm vekah dah ta ila, tin, ka hmuh anga hmu ve thei lote chuan he thurin pawm ve lo t\u00fbrte chu an hmangaih lo ang a, chuv\u00e2ngin intawh kh\u00e2wmna hran a awm \\\\\u00fblna ka hre ph\u00e2k lo. Ka tum bul ber chu mite Pathiana pianthart\u00eera ror\u00ealna lo thleng t\u00fbr khawv\u00eal hn\u00eana hriatt\u00eer te, ka mihringpuite thlamuang taka an Pathian t\u00e2wk t\u00fbra thinlunga inbuatsaihna neiht\u00eerte hi a ni. Ka hnathawh av\u00e2ngin piangthar n\u00e2wlpui chuan kohhran awm sate an zawm a ni,\u201d a ti. Bliss, page 328. A hnathawh chuan kohhran siam\\\\hat a tum av\u00e2ngin hun engemaw chen chu duhsak taka ngaihsak a ni a. Mahse rawngb\u00e2wltute leh sakhaw hruaituten Adventist thurin kalhin thu an tihtl\u00fbk a, chu thila ph\u00fbrna zawng zawngte chu khuahkhirh an ch\u00e2k a, pulpit a\\\\ang chauhvin an ep lo va, an miten a lo kal lehna thuhril an chhim vete leh, kohhran inkh\u00e2wmnaa an beisei thu an sawi ve takngial pawh an remti lo va. Chutiang chuan ringtute chuan harsatna leh buaina nasa tak dinhmunah an awm tih an inhmu a. An kohhran chu an hmangaih a, chumi a\\\\anga tihhrana awm chu an hreh a; mahse Pathian thua","376 INDONA ROPUI hriatt\u00eerna chu khuahkhirh tlat a ni tih an hmuh a, hrilhl\u00e2wkna an chh\u00fbtna t\u00fbra an chanpual pawmpui an ni lo tih an hriatin, Pathiana an rinawmna chuan chuta inp\u00eak chu a khap hlawm a. Kohhrana Pathian thu hriatt\u00eerna luht\u00eer loh d\u00e2n zawngtute chu Krista kohhran dintuah leh thutak ban leh \\\\anchhanah ngaih an ni thei lo. Hei v\u00e2ng hian t\u00fbn hm\u00e2a an inzawmna ata inlak hran chu an t\u00e2n felin an hria a. 1844 nipui lai kh\u00e2n mi 50,000 v\u00eal chu kohhran a\\\\angtein an t\u00e2l chhuak ta a ni. Hetih lai v\u00eal hian USA chh\u00fbng zawng zawng kohhran tam z\u00e2wkah chuan danglamna mak tak hmuh theihin a awm a. Kum tam tak chh\u00fbng chu zawit\u00ea si, mahse nghet taka khawv\u00eal thiltih d\u00e2n leh ch\u00een thar d\u00e2n rema thiltih chu a lo hluar z\u00eal a, thlarau lama nun tak tak tl\u00e2k hniamnain a rawn zui a; mahse chumi kumah chuan ram puma kohhran zawng zawng deuhthawah rang tak leh mak taka tl\u00e2k hniamna a lo awm a. Chu thil lo awm chhan chu tuma\u2019n ngaihbel t\u00fbr pawh hriaa an lan loh lai chuan, a kalhmang leh awm d\u00e2n chu, kh\u00e2wl chhutna leh pulpit-ten an puang chuai chuai a. Philadelphia khuaa kohhran ror\u00eal p\u00e2wl intawh kh\u00e2wmnaah, Pu Barnes-a, hrilhfiahna bu hman l\u00e2r tak ziaktu, chumi khawpuia kohhran lian ber z\u00eenga pastor pakhat chuan, \u201cKum sawmhnih chh\u00fbng chu \\\\hahnemngai takin kohhranah rawng a b\u00e2wl tawh thu a sawi a, tin inp\u00e2wlhona hnuhn\u00fbng berah chauh lo chuan, engemaw chenah, kohhran rawngb\u00e2wl hna a thawk lo va. Mahse harhna te, piantharna te a awm lo va, khawngaihna lamah \\\\hanna a awm vak lo va, an thlarau chhandam n\u00e2na thu zirnaah tumah an kal hek lo. Hnathawh leh sumd\u00e2wnna leh thil siam chhuah tihpun beiseina hi khawv\u00ealin a lungkham deuh deuh a. Chutiang chu kohhran zawng zawngte pawh hi an ni,\u201d tiin a sawi a. Congregational Journal, May 23, l844. Chumi kum v\u00eak February thlaah, Oberlin College-a zirt\u00eertu Finney chuan, \u201cHei hi thil dik tak kan rilrua lo lang chu a ni; kan ram chh\u00fbnga Protestant kohhrante hian, hetih lai thlarau lam insiam\\\\hatna t\u00fbr zawng zawng deuhthaw hi an ngaihsak lo emaw an do vek emaw ang a ni. |henkhat chutianga do ve lote pawh an awm nual a; mahsela ch\u00fbng mite pawh chuan an ngaihsak tak tak lo a ni. Thil","ZILHNACHU HNARANI 377 chiang tak dang kan neih leh chu, khawv\u00eal pumpuiah hian hartharna a awm lo a ni deuh ber mai tih hi. Thinlunga thlarau lam ngaihsak lohna chuan thil tinr\u00eang deuhthaw a fan chhuak a, tin a hlauhawm d\u00e2n a th\u00fbk \u00eam \u00eam a, chuv\u00e2ngin ram puma sakhaw lam chanchin bute chuan an t\u00e2rlang a. Kohhran mi mirte chu tih d\u00e2n thar ngaina mi-ah an lo chang a, nawmsipb\u00e2wlnaa pun kh\u00e2wmnaah te, l\u00e2mnaah te, huau huau thila intihhlimnaah te leh thil dangah te Pathian ngaihsak lote n\u00ean kut an insuih a. Mahse hetiang thil \\\\ha lo hi kan zir zau a \\\\\u00fbl lo. Kohhrante chuan lungngaihthlak takin hniam lam an pan a ni tih entir n\u00e2n, kan chungah rit takin a lo awm a ni tih a lang chiang t\u00e2wk a ni. Lalpa hn\u00ean ata hla takah an kal a, tin, an hn\u00ean a\\\\angin A inthiar fihlim ve a ni,\u201d tiin a sawi a. Religious Telescope tih chanchin bua ziaktu pakhatin a ziak bawk a: \u201cChutiang tl\u00e2k hniamna tl\u00e2ngpui chu t\u00fbn ang hian kan la hre ngai lo. Dik tak chuan Kohhran chu a harh t\u00fbr a ni a, he hrehawmna lo awm chhan hi an zawng t\u00fbr a ni a; hrehawmna av\u00e2ngin Zion hmangaihtute chuan an thl\u00eer t\u00fbr a ni. Piantharna dik k\u00e2r thute hi a tl\u00eamin a hl\u00e2 tih kan hriat chhuah hian, tlukpui awm lo sual sim lohna leh mi sualte tawhkhirhnaah chuan, \u2018Pathianin khawngaih a theihnghilh ta nge? Zahngaihna kawng chu kh\u00e2r a ni ta mai em ni?\u2019 tiin hreh takin kan au chhuak \\\\helh a ni,\u201d tiin. Chutiang dinhmun chu chhan nei lovin kohhranah a lo awm mai lo. Hnam te, kohhran te leh mimal chunga thlarau lam thimna lo thleng hi, mumal lo taka Pathianin a puihna a hnuh k\u00eer vang ni lovin, mihringte lama Pathian \u00eang lo kal thlahthlam v\u00e2ng emaw hnar vang emaw a ni z\u00e2wk. He thutaka ent\u00eerna chiang tak mai hi Krista hun laia Judate chanchinah kh\u00e2n tihlan a ni tawh a. Khawv\u00eala an inp\u00eakna leh Pathian leh a thu an theihnghilh av\u00e2ngin an hriatna chu tihthim a ni a, an thinlungte chu a khawv\u00ealin a hur a. Chutiang chuan Messia lo kal chu an hai a, an chapo leh rin lohna av\u00e2ngin Chhandamtu chu an hnar si a. Chuti chung pawhin, Juda hnam chu Pathian an hriatna ata sah thl\u00e2k an ni mai lo va, chhandamna an chan lehna mals\u00e2wmna chu tihbosak an ni hek lo. Mahse thutak hnartute chuan v\u00e2n thilp\u00eak an ch\u00e2kna chu an hloh a ni. \u201c\u00canna aiah thimna an dah a, \u00eang chu","378 INDONA ROPUI thim,\u201d an ti a, an \u00eang chu thimah a lo chang a, thimna chu a va han nasa \u00eam! Pathian ngaihsakna pawimawh tak chu tlakchham a nih a, miten sakhaw tih d\u00e2n phung chu an vawn reng chuan, Setana thil tum n\u00ean a lo inrem ta \\\\h\u00een a ni. Judaten Chanchin |ha an lo hnar hnu kh\u00e2n, an serh leh s\u00e2ng d\u00e2n hluite chu \\\\hahnemngai takin an vawng zui a, an hnam intihhranna chu khauh taka an vawn reng lai chuan, Pathian awmpuina chu an chang tawh lo tih an inhre thei lo. Daniela hrilhl\u00e2wknain tihsual theih miah lohvin Messia lo kalna t\u00fbr chu a tilang a, A thihna t\u00fbr thu chiang taka a sawi l\u00e2wk chu an zir duh lo va, a t\u00e2wpah rabbi-hote chuan chutiang hun chh\u00fbt tumtu zawng zawngte chungah chuan \u00e2nchhia an lawh ta a. Khawngaiha chhandamna p\u00eak chu ngaihsak lovin, Chanchin |haa mals\u00e2wmnate pawh bengkhawn hek lovin, v\u00e2n a\\\\anga \u00eanna hnar a hlauhawmzia thua vaukh\u00e2nna kh\u00fbn tak pawh ngaihsak lovin, mitdelna leh sim lohnaa khatin Israelte chu kum l800 zet an ding reng a. Achhan leh v\u00e2ng chu a awm v\u00ealeh, a rah ngai v\u00eak chuan a rawn zui ang. Tupawh a rilru \u00e2wn lam a dip d\u00e2l av\u00e2nga tum r\u00eanga a tih t\u00fbr rinna nghet timittu chuan, a t\u00e2wpah thutak leh thil dik lo k\u00e2r hriat hran theihna chu a hloh vang. Hriat thiamna chu a lo thim a, chhia leh \\\\ha hriatna chu ngaihsak a ni lo va, thinlung a lo sak a, thlarau chu Pathian hn\u00ean a\\\\angin tihhran a lo ni a. Thutak thianghlim thuchah chu hnar leh hmuhsit a nihnaah chuan, kohhran chu thimnain tuam a lo ni ang a; rinna leh hmangaihna a lo dai a, inensanna leh inthurual lohna a lo l\u00fbt a. Kohhran mipuiten an ngaihsak z\u00e2wngte leh an taihm\u00e2knate chu khawv\u00eal lam \u00fbmin an kalt\u00eer a, mi sualte chu an sim lohnaah an thinlung tihkhauhvin an lo awm a ni. Thupuan 14-a v\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchah, Pathian ror\u00ealna hun puangtu leh, mihringte chu amah hlauva be t\u00fbra Kotu chu, khawv\u00eal kal phung sawprawp tak ata Pathian mite chu tihrang t\u00fbr leh, an khawv\u00eal ngaihsakna leh an hnungtawlhna dinhmun hmuht\u00eer t\u00fbra kaiharh t\u00fbrin ruahman a ni a. He thuchaha Pathianin kohhran hn\u00eana zilhna A p\u00eak chu pawm ni ta sela chuan, Amah hliaht\u00eertu thil dik lote chu tihdik a ni ngei ang. V\u00e2n a\\\\anga thuchah chu lo pawmin, Lalpa hm\u00e2ah an thinlung chu inngaitlawm sela, A hm\u00e2a ding t\u00fbrin","ZILHNACHU HNARANI 379 dik takin inbuatsaih tum sela chuan, Pathian thlarau leh thiltihtheihna chu an z\u00eengah tihlan a ni ang. Kohhran chuan inpumkhatna duhawm tak, zirt\u00eerte hun laia mi ang kha nei lehin, rinnaah te, hmangaihnaah te, ringtute chu rilru leh ngaihtuah hmunkhata awma, huai taka Pathian thu hrilin, a chhandam m\u00eak apiangte chu Lalpan ni tin an hn\u00eanah A telt\u00eer z\u00eal ang kh\u00e2n, a la awm leh d\u00e2wn a ni (Tirhkohte 4:31, 32; 2:47). Pathian mia inchh\u00e2lten, A thu a\\\\anga \u00eanna chu an neih chuan, Kristan inpumkhatna at\u00e2na a ngen, Remna phuarnaah chuan Thlarauva inpumkhatna chu vawng t\u00fbra tirhkohvin a sawi, chu an thleng ngei ang. \u201cTaksa pakhat leh Thlarau pakhat chauh a awm a, Lalpa pakhat, rinna hmunkhat, baptisma hmunkhat,\u201d a ti a ni (Efesi 4:3-5). Ch\u00fbng chu a rah chhuah duhawm tak, A lo kal lehna thuchah pawmtuten an chan chu a ni. Kohhran p\u00e2wl hrang a\\\\angin an lo chhuak a, p\u00e2wl daidanna chu an paih bo va; sakhaw thurin buarchuar tak chu tihkeh a ni a, Pathian thu ang lova tisa thila kum s\u00e2ng ror\u00eal beiseina chu b\u00e2nsan a ni a, A lo kal lehna rin d\u00e2n dik lo chu siam\\\\hat a ni bawk a, chapona leh khawv\u00eal tihd\u00e2n zuina chu an paih bo va; thil dik lote chu siam dik a ni a; thinlung chu inp\u00e2wl hona hlimawm ber n\u00ean zawm a ni a, hmangaihna leh hlimna chu lei ror\u00ealtu ber a ni a. He thurin hmutu tl\u00eamt\u00ea t\u00e2n hei hi a lo tih tawh chuan, chu v\u00eak chu a lo dawngtu, mi zawng zawng t\u00e2n tih a ni daih tawh ang. Mahse kohhranten a tl\u00e2ngpuiin zilhna chu an pawm lo. An rawngb\u00e2wltute, \u201cIsrael chh\u00fbngkaw r\u00e2lv\u00eangtute,\u201d Isua lo kalna chhinchhiahna hmu chhuak hmasatu t\u00fbrte chuan, z\u00e2wlneite hriatt\u00eerna thu emaw, hun chhinchhiahna a\\\\anga thutak emaw zir chu an hlawhchham a. Khawv\u00eal beiseina leh duh\u00e2mnain thinlung a luah khah hian, Pathian hmangaihna leh A thua rinna chu a lo dai a, lo kal lehna thurin chu puan a nih pawhin, an huatna leh rin lohna chu a chawk tho lekfang \\\\h\u00een a ni. Thuchah chu engemaw chenah, ei zawn n\u00e2na hmang ve loten an puanna chu, hnial n\u00e2n an hmang a. Hm\u00e2n lai angin, Pathian thu hriatt\u00eerna chiang tak chuan, \u201cPharisai z\u00eenga ror\u00ealtute r\u00eang r\u00eangin an ring em ni?\u201d tia zawh a t\u00e2wk fo va.","380 INDONA ROPUI Hrilhl\u00e2wkna hun a\\\\anga a dika an lo chh\u00e2l tawh hnial kalh chu thil- khirhkh\u00e2n tak a ni tih an hmuhin, mi tam takin hrilhl\u00e2wkna zir an lunghnual a, hrilhl\u00e2wkna bute chu ch\u00e2r tlat leh hriat thiam theih loh angin an zirt\u00eer a. Mipuiten an pastorte chu an rin tlur av\u00e2ngin zilhna chu an ngaithla duh lo va; mi dangte lah, thutak hrilh hriat an nih pawhin an puang ngam lo va, chuti lo chuan biak inah an hnawng d\u00e2wn si a. Kohhran a rawn thlen chuan Krista chunga an hmangaihna nghattute ai chuan khawv\u00eal ngainatute chu an tam z\u00e2wkzia a tilang chiang hl\u00ea a ni. Lei lama anmahni phuartu chu v\u00e2n lama anmahni h\u00eeptu ai chuan a chak z\u00e2wk ngial a ni. Khawv\u00eal finna thu chu ngaihthl\u00e2k an thlang z\u00e2wk a, thinlung enfiahtu thuchah a\\\\ang chuan an p\u00eang bo ta a ni. V\u00e2ntirhkoh pakhatna vaukh\u00e2nna chu hnarin, v\u00e2nin a rawn p\u00eak k\u00eer leh theih n\u00e2na thiltih chu an hnar a. Pathian laka anmahni tihrangtu, thil dik lote siam \\\\ha t\u00fbra zualko ngilnei tak chu hmusitin an hnar a, ph\u00fbr z\u00e2wk takin khawv\u00eal n\u00eana in\\\\hianna zawng t\u00fbrin an k\u00eer leh a. 1844-a kohhrana lo awm tawh, khawv\u00eal ngaihsakna te, hnungtawlhna te, thlarau lama thihna chhan hlauhawm tak chu hetah hian a awm a. Thupuan bung 14-ah chuan, v\u00e2ntirhkoh pakhatna chu, a pahnihna, \u201cBabulon khaw ropui, a mi ngaih ch\u00een v\u00e2nga thinurna uain hnam zawng zawng int\u00eertu chu a tl\u00e2wm ta, a tl\u00e2wm ta,\u201d tih puangtu chuan a rawn zui a (Thupuan 14:8). Babulon chu Babel a\\\\anga l\u00e2k a ni a, \u201cbuaina\u201d tih a ent\u00eer a. Pathian thuah chuan sakhaw dik lo leh kal p\u00eang hrang hrangte sawi n\u00e2n hman a ni. Thupuan bung 17-ah Babulon chu hmeichhia anga sawi lan a ni a, chu chu kohhran ent\u00eertu a ni a, hmeichhe \\\\ha chuan kohhran dik a ent\u00eer a, hmeichhe \\\\ha lo chuan kohhran dik lo a ent\u00eer a ni. Bible-ah hian Krista leh A kohhran ink\u00e2ra awm nungchang thianghlim leh chhel chuan inneihnaa insuih kh\u00e2wmna a ent\u00eer a. Lalpan A mite chu Amah n\u00ean thuthlung urhs\u00fbn takin a zawm a, an Pathian nih intiamin, anni pawh A mite ni t\u00fbrin, Ama ta chauh ni t\u00fbrin tiam an ni. \u201cKumkhuain ka t\u00e2n ka hual tlat ang che; felna te, ror\u00ealna te, khawngaihna te, lainatna tein ka t\u00e2n ka hual ang che,\u201d A ti (Hosea 2:19). \u201cKa hn\u00eanah ka la ang che u,\u201d a ti bawk a (Jeremia 3:14).","ZILHNACHU HNARANI 381 Paulan chu thu bawk chu Thuthlung tharah hmangin, \u201cKrista hn\u00eanah chuan nula thianghlim angin ka p\u00eak theihna t\u00fbr che uin, pasal pakhat ka hualsak si che u a,\u201d a lo ti a (2 Korin 11:2). Krista laka kohhran rinawm lohna, a hn\u00ean ata an rinna leh hmangaihna tihsawn an phalna leh, an thinlungte chu khawv\u00eal thil hmangaihnaa luah an phalna chu, inneihna thutiam bawhchhiatna n\u00ean tehkhin a ni a. Lalpa hransana Israelte sualna hetiangin t\u00e2rlan a ni a; Pathian hmangaihna mak tak, an ngaihn\u00eap fo chu runthl\u00e2k takin tihlan a ni a. \u201cI hn\u00eanah chhia ka chham a, thuthlungah ka luhpui ta chia, ka ta i ni ta e, Lalpan a ti.\u201d \u201cI mawi \u00eam \u00eam a, lalnu pawh i tling ta, i mawina av\u00e2ngin i hming thanna hnamte z\u00eengah a thang chhuak a, ka ropuinaa thuamin i famkim ta.... Mahse i mawina chu i ring lutuk a, i hming thanna chu i hur phah a,\u201d \u201cNupui uir\u00ea, pasalte aia mi hrante duh z\u00e2wktu nu!\u201d \u201cNupui bum hmangin a pasal a uiresan angin, aw, Israel chh\u00fbngte u, mi bum ta a nih hi, Lalpan a ti,\u201d (Ezekiela 16:8, 13-15, 32; Jeremia 3:20). Thuthlung tharah pawh, Pathian \\\\hian nih aia khawv\u00eal \\\\hian nih thlang z\u00e2wktu, Kristiana inchh\u00e2l site chu hetiang \\\\awngkam hian koh an ni. Tirhkoh Jakoban, \u201cNangni uirenute u, khawv\u00eal \\\\hian nihna hi Pathian hm\u00ealma nihna a ni tih in hre lo vem ni? Chutichua.n tupawh khawv\u00eal \\\\hian nih duh apiang chuan Pathian hm\u00ealmaah a insiam \\\\h\u00een a ni,\u201d a ti (Jakoba 4:4).","382 INDONA ROPUI Hmeichhia, Thupuan bung l7-a mi, Babulon chu \u201cpuan sen duk leh sen l\u00e2r a sin a, rangkachak leh lung man tam leh tuikeplungin a inchei a, rangkachak no, thil tenawm, a mi ngaih ch\u00eenna thil bawlhhlawha khat a keng a, a chalah chuan thur\u00fbk, \u2018Babulon Khaw Ropui, Leia Nawhchizuarte leh Thil Tenawmte Nu,\u2019\u201d tia sawi a ni a (Thupuan 17:4-6). Z\u00e2wlnei chuan, \u201cCh\u00fb hmeichhia chu mi thianghlimte thisen leh Isua martarho thisena rui ka hmu a,\u201d a ti (Thupuan 17:6). Babulon chu, \u201cKhaw ropui, leia lalte chunga ror\u00ealtu\u201d anga sawi a ni bawk a (Thupuan 17:18). Kum zabi tam tak chh\u00fbng, r\u00e2wng leh kha taka Kristian rama lalte chunga ro lo r\u00eal tawh chu Rom hi a ni. Rawng sen duk leh sen l\u00e2r te, rangkachak leh lung man tam leh tuikeplung chuan Rom-a bishop ror\u00ealna chapo tak, lalte ropuina ai pawha ropui z\u00e2wk chu chiang takin a ent\u00eer a. \u201cMi thianghlimte thisena rui\u201d tih hian kohhran, Krista zuitute r\u00e2wng taka tiduhdahtu b\u00e2k chu han sawi t\u00fbr dik tak an awm lo. Babulon chu \u201cleia lalte\u201d n\u00eana dik lo taka inzawmna neia puh a ni bawk a. Lalpa n\u00ean in\\\\hena, ring lo mite n\u00eana a inzawm v\u00e2ngin Juda kohhran chu nawhchizuar a lo ni a; tin, Rom pawh, amaha intichhiain, chutiang bawka khawv\u00eal thiltihtheihna puih a dil v\u00e2ngin, chutiang bawka thiam loh chant\u00eer a ni ve ang. Babulon chu \u201cnawhchizuarte nu\u201d tih a ni a. A fanuten an ent\u00eer chu a thurinte leh a ch\u00een \\\\han d\u00e2na l\u00fbt ve kohhrante chu a ni a, thutak leh Pathian remtihpuina chu khawv\u00eal hn\u00eanah hl\u00e2nin, phal loh thilah khawv\u00eal n\u00eana inzawmna siam t\u00fbrin a tih d\u00e2n an zui a. Thupuan bung 14-a Babulon tl\u00e2wm thu puangtu thuchah chuan, sakhaw p\u00e2wl, vawi khat lo thianghlim tawha, lo khawlo leh ta chu a ent\u00eer a. He thuchah hian Ror\u00ealna thua vaukh\u00e2nna a chhawm av\u00e2ngin ni hnuhn\u00fbnga tihlan t\u00fbr a ni a, chuv\u00e2ngin Rom kohhran chungthu chauh a sawi thei lo, ch\u00fb kohhran chu kum zabi tam tak chh\u00fbngin kohhran tlu a lo ni tawh si a. Chu lovah pawh, Thupuan bung l8-na thuchah nakina mi t\u00fbrah chuan, Pathian mite chu Babulon ata lo chhuak t\u00fbra koh an ni. He Bible thu ang hian, Pathian mi, mi tam tak chu Babulon- ah an la awm d\u00e2wn ta fo a ni. T\u00fbnah hian eng sakhaw p\u00e2wlahte hian nge Krista zuitu tam z\u00e2wkte chu hmuh an la nih ang? Rinhlelh rual lohvin, Protestant rinna zawm inti kohhrante hi an ni. An thawh","ZILHNACHU HNARANI 383 harh hunah chuan, h\u00eang kohhrante hian Pathian leh thutak tin dinhmun \\\\ha an luah ang a, a mals\u00e2wmnate chu an z\u00eengah a awm ang. Ring lo khawv\u00eal meuh pawh, chu Chanchin |ha thupui pawmna zuitu thil \\\\ha tih rah chu pawm t\u00fbrin ph\u00fbt luih a la ni ang. Israelte hn\u00eana tirh z\u00e2wlnei thuah chuan, \u201cI mawina hnamte z\u00eengah a thang chhuak a, ka ropuinaa thuamin i famkim ta . . . .\u201d Lalpan A ti. Mahse Israelte \u00e2nchhe dawn leh chhiatna ngai bawkah, Pathian ngaihsak lote \\\\hianna leh remna thiltih tih ve ch\u00e2knaah an tlu a. \u201cI mawina chu i ring lutuk a, i hming thanna chu i hur phah a,\u201d tih a ni (Ezekiela l6:14,15). Protestant kohhran z\u00eenga tam takin, Rom tih d\u00e2n \\\\ha lo deuh, \u201cleia lalte\u201d n\u00eana inzawmna, sork\u00e2r kohhran, sork\u00e2r n\u00eana inlaich\u00eenna leh kohhran p\u00e2wl dangtea khawv\u00eal duhsakna zawngin Rom hnung an zui a. H\u00eang pawlho an thurinte chu Bible a\\\\anga la chhuaka inchh\u00e2l, p\u00e2wl hrang chhiar s\u00ean lohva in\\\\hen si, sakhaw rin d\u00e2n leh ngaihruat d\u00e2n inkalh nuk site chungah hian, Babulon buaina chu bel theih a ni. Dik lo taka khawv\u00eal n\u00ean an inzawm mai b\u00e2kah Rom a\\\\anga kohhran p\u00eang hrangte chuan a dangah pawh Rom chuan a nun zia a tikai a. Rom hnathawh chu \u201cRom kohhran chuan milem biaknaa mi thianghlimte n\u00eana an ink\u00e2r thuah an tisual a nih ngai chuan, a fanu, Church ofEngland, Mari hn\u00eana kohhran hlan thianghlim s\u00e2wm neitu, Krista t\u00e2na pakhat hl\u00e2n thianghlimtu chu thuhmun rengin a dik lo va ni,\u201d tiin sawis\u00eal a ni a. - Richard Challoner, The Catholic Chris- tian Instructed, pp. 21, 22. Dr. Hopkins-a chuan kum s\u00e2ng ror\u00eal thu a thl\u00fbr bingnaah heti hian a ti a: \u201cKristian dod\u00e2ltu thlarau leh thiltih d\u00e2n chu t\u00fbna Rom Kohhran tia vuah t\u00e2k huang chauhva dah ngawtna chhan t\u00fbr a awm lo. Protestant kohhrante hian Krista dod\u00e2ltu nihna tam tak z\u00eenga mi chu anmahniah an nei a, khawlohna suahsualna laka insiam \\\\hat vek chu an hlat hl\u00ea a ni,\u201d tiin. - Samuel Hopkins, Works. vol. 2, p. 328. Rom a\\\\anga Presbyterian kohhran intihhran chungch\u00e2ngah, Dr. Guthrie-a chuan a ziak a: \u201cKum zathum kal taah kha chuan kan kohhran hian a puan z\u00e2r, \u2018Pathian lehkha thu zawng ngun rawh u,\u2019","384 INDONA ROPUI tih Bible keu sa n\u00eana chuang chu kengin, Rom kawngkh\u00e2r a\\\\angin a lo p\u00ean chhuak a.\u201d Tihian zawhna chiang tak a z\u00e2wt a: \u201cBabulon a\\\\ang chuan faiin an lo chhuak meuh em?\u201d tiin--Thomas Guthrie, The Gospel in Ezekiel, p. 237. Spurgeon-a chuan, The Church of England chu Lalpa z\u00e2nriah chungch\u00e2ngah hian ei leh ei l\u00e2wng mai ni angin a lang a; mahse a tih d\u00e2n rualrem lohna chu Kristian sakhaw rin lohna ril taka kah chik nuk ang maia chhia a ni. |ha z\u00e2wka kan ngaihte ata rinna bulpui a\\\\angin thilte chu a mal malin a lo inl\u00e2mlet a. Church of England ngei chu, huatthlala taka rin lohna khawi thl\u00e2ra tihthlum, pulpit a\\\\anga lo kal ngam fo Kristian inti chu a ni tih ka ring tlat,\u201d a ti. Kal sualna nasa tak lo in\\\\anna chu engnge ni? Engtin nge Chanchin |ha khawsak tl\u00e2wmna a\\\\angin kohhran chu a lo hran t\u00e2k? 'Ring lo mite tih d\u00e2n rema ring loten Kristianna an pawm d\u00e2n ti- awlsamin,' - tih hi a chh\u00e2nna a ni. Tirhkoh Paulan a hun lai pawh kh\u00e2n, \u201cD\u00e2n bawhchhiatna thur\u00fbk chuan t\u00fbnah pawh a thawk m\u00eak a ni si a,\u201d tiin a lo sawi hial a ni (2 Thesalonika 2:7). Zirt\u00eerte dam lai kha chuan tehkhna tling khawpin kohhran chu a thianghlim a. Mahse kum zabi hnihna t\u00e2wp lamah kh\u00e2n kohhran z\u00eengah a tam z\u00e2wkte chu awm d\u00e2n thar neiah inngaiin, a t\u00eera khawsak tl\u00e2wmna chu a lo bo va, ngaihsam takin, zirt\u00eer hmasate chu an thl\u00e2na an hahchawlh hnu chuan, an fate chu piangthar hlawtte rualin an lo p\u00ean chhuak a.... hna chu an rawn duang thar a,\u201d tiin. - Robert Robinson, Ecclesias- tical Researches, ch. 6, par. 17, p. 51. Mi piangtharte nei t\u00fbrin, Kristian rinna dinhmun s\u00e2ng tak chu tihhniam a ni a, chumi rah chhuah, rin lohna tui lian, kohhrana luang l\u00fbt chuan, ama rualin, an hnam d\u00e2n te, tih \\\\hin d\u00e2n te leh mi lem te chu a rawn la l\u00fbt a.\u201d - Gavazzi, Lectures, p. 290. Kristian sakhuain ram ror\u00ealtute duhsakna leh \\\\anpuina a lo chan t\u00e2k chuan, a hming lekin sakhua chu mipuiin an lo pawm a, mahse a lan d\u00e2nin Kristiante chu, \u201crin lohna chh\u00fbngrilah, a r\u00fbkt\u00eaa an milemte be siin an khawt\u00e2ng a ni,\u201d -Ibid., p. 278. Protestant inti kohhran tinr\u00eang deuhthawah chutiang tih d\u00e2n chu sawi nawn a ni lawm ni? A \\\\an chhuaktu thinlung dik tak, siam\\\\hatna","ZILHNACHU HNARANI 385 rilru puhote mual an lo liam chuan, an thlahte an lo p\u00ean chhuak a, tih d\u00e2n thar a lo chhuak a. Engkhaw d\u00e2wn l\u00eak lova an thlahtute sakhaw rinnaa betin, a hm\u00e2a thutak an hmuhte chu pawm duh lovin, siam\\\\hatuho fate chuan, an entawn t\u00fbr, inngaihtl\u00e2wmna te, mahni inphatna te, khawv\u00eal bansanna te chu an lo hransan ta daih a. Chutiang chuan \u201ckhawsak tlawmna hmasa ber chua lang ta lo. Khawv\u00eal ngaihsakna tui lian, kohhran chh\u00fbnga lo luang l\u00fbt chuan ama rualin an hnam nunphung te, tih d\u00e2n te leh milem te chu a rawn la l\u00fbt ta a ni.\u201d E hei, Krista zuitua inchh\u00e2lte z\u00eenga t\u00fbna an ngainat tak, khawv\u00eal \\\\hian nihna, Pathian dona chu a va han hlauhawm em! Kristian rama kohhran l\u00e2r takte chu Bible tehkhawng inngaihtl\u00e2wmna te, mahni inphatna te, khawsak tl\u00e2wmna leh Pathian ngaihsakna a\\\\ang te chuan an va p\u00eang hla ta \u00eam! John Wesley-a chuan pawisa hmanna dik sawiin: \u201cTalent hlu tak z\u00eenga mi hi mit ch\u00e2kna tihl\u00e2wm n\u00e2n te, incheina chuangliam man tam pui pui te, cheimawina \\\\\u00fbl lo at\u00e2n te khawhral mai mai suh. Ch\u00fbng z\u00eenga mi chu dangdai taka i in cheimawi n\u00e2nte hmang ral suh; in chh\u00fbng bungraw chuangliam leh man tam pui pui at\u00e2n te, milem man tam tak te, rawng hnawih te, rangkachak tui luan n\u00e2nah te hmang ral suh. D\u00e2wt chapopuina duht\u00e2wk ngaht\u00eer t\u00fbrin leh mihringte fak hlawh n\u00e2n engmah ruahman suh. \u201cThil i tih \\\\hat chh\u00fbng chu miten an fak ang che.\u201d \u201cPuan sen duk leh puan zai sina i inthuam chh\u00fbng leh, ropui taka ni tin i khawsak chuan, mawi i hriatna te, i thilphalna te leh i \\\\hatna te chu miten an fak lo thei lo vang. Mahse an chawimawina chu man to takin lei suh. Chu ai chuan, Pathian hn\u00ean a\\\\anga chawimawina chu l\u00e2wm z\u00e2wk rawh.\u201d Mahse kan hun laia kohhran tam takte chuan chutiang zirt\u00eerna chu an ngais\u00e2ng si lo. Sakhaw lama ei zawnna chu a lo l\u00e2r ta a. Ror\u00ealtute, politician te, d\u00e2n hre mi te, doctor te, dawrkai te chuan p\u00e2wl ho zahdema leh rin t\u00e2wkna an hmuh theih n\u00e2n leh an khawv\u00eal ham\\\\hatnaa hm\u00e2 an s\u00e2wn theih n\u00e2n, kohhranah an l\u00fbt a. Chutiangin Kristian rinna hnuaiah, an ind\u00e2wrna fel lo zawng zawngte chu khuh bo vek an ngaihtuah a. Sakhaw p\u00e2wl hrang hrangten, ch\u00fbng khawv\u00eal thila inpe zo, baptisma changte neihnunna leh h\u00fbh\u00e2nga tihluiht\u00eera awmin, l\u00e2rna","386 INDONA ROPUI leh duhsaktute \\\\anpuina nasa z\u00e2wk chu an la ng\u00ean ta cheu va. Biak in ropui takte chu awm d\u00e2n hlei hluaka thuam belhchhahin, kawtthl\u00ear l\u00fbnahte chuan din a ni a. Chuta betute chu thawmhnaw man tam tak, mi nun s\u00e2ng takhoten an h\u00e2k chi angin an inchei a. Rawngb\u00e2wltu \\\\ha b\u00eekte chu, mi an hui kh\u00e2wm a an h\u00eep theih n\u00e2n hlawh s\u00e2ng t\u00e2wk tak p\u00eak an ni a. An thusawite chuan sual langs\u00e2rte a tilang t\u00fbr a ni lo, mite benga hriat nuam t\u00fbrin an siam rem z\u00eal t\u00fbr a ni. Chutiang chuan sual ch\u00eeng chhuak thartute chu kohhran hming buahte ziak luh a lo ni a, mi tam z\u00e2wkte ch\u00een \\\\han sualnate chu a dera Pathian ngaihsakna hnuaiah chuan thupin a awm a. T\u00fbn laia Kristian intite khawv\u00eal lama an awm d\u00e2n sawi fiahin, khawv\u00eal lam chanchin bu l\u00e2r tak pakhat chuan heti hian a sawi a: \u201cHriatna nei lo tawpin, a hun laia tih d\u00e2nah kohhran chu a intul\u00fbt rawk a, t\u00fbn lai duh din remin a sakhaw biakna thilte chu a siam a. Thil engkim tak meuh hi sakhaw ti-\u00eetawm t\u00fbra pui t\u00fbra siam chu, kohhran chuan a hmanruate angin a ruai hlawm a ni,\u201d tiin. New Yorks Independent chanchin ziaktu chuan Methodist-ho dinhmun chu a nih d\u00e2nin a sawi a: \u201cPathian ngaihsakte leh sakhaw mi lote k\u00e2ra daidanna rin chu, ni \u00e2wklem huala a h\u00e2ng kual ang chi hian a lo chuai a, a leh lam leh lama mi \\\\hahnemngaite chuan an thiltih d\u00e2n leh hlimhlawpnate k\u00e2ra danglamna chu nuai reh vek tumin an bei a.\u201d \u201cSakhaw l\u00e2rnain a tum ber chu, a thiltih t\u00fbrte ti si lo va, a hl\u00e2wkna t\u00eal tum memberte tihpun hi a ni.\u201d Howard Crosby pawhin tihian a lo sawi a: \u201cKrista kohhranin Lalpa duh d\u00e2n a tipuitlin tl\u00eam lutuk hi ngaihtuah tham a tling a ni. Hm\u00e2n lai Juda miten milem be hnamte n\u00eana an inp\u00e2wl n\u00ealna av\u00e2ngin Pathian hn\u00ean a\\\\angin an thinlung r\u00fbk bo a ni ang kh\u00e2n, ... t\u00fbn lai Isua kohhran pawh hian, ringlo khawv\u00eal mite n\u00ean in\\\\hianin, a nunna hn\u00e2r Pathian lam tih d\u00e2n thlauthlain, boral hlauhawmah a intul\u00fbt a. Chu chu rin tl\u00e2k tak angin lang \\\\hin mah se, Krista tel lo nungchang an nei a. Hnialkalhna leh Pathian thu n\u00eana inmil lo zirt\u00eerna keng siin, khawngaihnaa \\\\hanlenna dod\u00e2l zawngin mi a hruai \\\\h\u00een.\u201d","ZILHNACHU HNARANI 387 He khawv\u00eal ngaihsakna tuilian leh nuam zawnnaah hian, mahni inphatna leh Krista v\u00e2nga mahni inhlanna chu hloh a ni vek \\\\helh a. Naupangten Krista t\u00e2na thil engemaw pe thei leh tithei t\u00fbra inhlannate siam t\u00fbrin, kan kohhrana mipa leh hmeichhe \\\\henkhat tuna ph\u00fbr takte hi mi lehkha thiamte an ni.\u201d Mahse \u201csum paite hi t\u00fbnah tl\u00e2kchham a nihin ... pe z\u00eal t\u00fbrin tumah ngen t\u00fbr a ni lo. Aw, a ni lo, hlimhlawpna d\u00e2wrpui te, milem mit la tak te, innuihsawhna te, thil hlui ch\u00eek mi zanriah te emaw, thil dang ei t\u00fbr emaw, mipui tihlim thei thil eng pawh nei teh u.\u201d Governor Washburn-a, Wisconsin-a mi chuan a kum tin thuchahah hetiangin a ti a: \u201cKohhran d\u00e2wrpui te, \\\\hum v\u00e2wrna te, khawngaih thilp\u00eak te leh thil dang at\u00e2na hla saka ennawm chhuahnaa \\\\hum v\u00e2wr te, l\u00e2wmman t\u00fbr f\u00fbn te, Sabbath sikul leh sakhaw hun remch\u00e2nga phalna lehkha [ticket] a tihte hi sual tih \\\\anna hun an ni tak meuh va, thil engemaw engmah lova an tiam angin, ch\u00fbng chu hun remch\u00e2ng vehna, pawisa kh\u00ealhna an ni tak meuh a ni. H\u00eangte hian pawisa khelhna thinlung \\\\ha lo chu an kh\u00e2wi tlat a, an fuih thatho va, khua leh tui \\\\haten an hriat mang lohvin an vawng reng a; mahse an t\u00e2n pawisa khelh khapna d\u00e2n satliah chu bawhchhiat a tam lo va, awlsam z\u00e2wkin a chelek a. H\u00eang thiltih d\u00e2nte hi \\\\halaite nun hruai sual n\u00e2n chuan phal zui reng t\u00fbr a ni lo tih a puang a.\u201d Khawv\u00eal rema nun d\u00e2n hian Kristian ram puma kohhrante hi a rawk m\u00eak a ni. Robert Atkins-a chuan London-a thu a sawinaah England rama thlarau lama tl\u00e2k hniamna thim tak thleng m\u00eak chu a ent\u00eer a: \u201cMi fel tak zette chu lei ata tihkian an ni a, tuma\u2019n an ngaihsak lo. T\u00fbn lai sakhaw zirt\u00eertute hi kohhran tinah, khawv\u00eal hmangaihtu te, khawv\u00eal rema nung te, thilsiama inhnem ngaina mi te, zahawmna lam beiseia mit tisangtu te mai an ni. Krista t\u00e2na tuar t\u00fbra koh an ni a, mahse sawis\u00ealna av\u00e2ng ngawt pawhin an t\u00eem a. Tl\u00fbksanna, t\u00fbksanna, tl\u00fbksanna tih chu biak in tin hma lamah chuan ziak a ni vek a, hre theiin, han khawih thei tak sela chuan, beiseina a awm thei t\u00fbr; mahse, \u2018A! Kan hausa a, kan thil neihte a lo pung a, engmah kan tlachham lo,\u2019 tiin an au va.\u201d - Second Advent Library, tract No. 39.","388 INDONA ROPUI Sualna nasa tak, Babulon chunga puhna chu, \u201ca mi ngaih ch\u00een v\u00e2nga thinurna uain hnam zawng zawng a int\u00eer,\u201d v\u00e2ng chu a ni. He ruihna no hian, leia mi ropuite n\u00eana phal loh chunga an inzawmna av\u00e2nga thurin dik lo a lo pawm t\u00e2kte chu a ent\u00eer a. Khawv\u00eal n\u00eana in\\\\hianna chuan a rinnate a tikhawlo va, chumi lo l\u00eat lehah chuan, Pathian Thu Thianghlimin a t\u00e2rlan chiang berte kalhin khawv\u00ealah hian a mi hneh theihna thil tichhe thei tak chu a hmang ta a ni. Rom chuan mite Bible neih chu a hr\u00eansak a, Bible aiah chuan a zirt\u00eerna te pawm z\u00e2wk t\u00fbrin mi zawng zawng a nawr a. Siam\\\\hatna hnathawh chu a ni, mite hn\u00eana Pathian thu thlen lehtu chu ni; mahse t\u00fbn lai kohhran tam takah hian, mite chu an sakhaw thurin chunga an rinna nghat t\u00fbr leh, an kohhran zirt\u00eernate chu Pathian thu aiin an zirt\u00eer z\u00e2wk tih hi a dik hl\u00ea lo maw? Charles Beecher-an heti hian Protestant kohhran chanchin a sawi a: \u201cSakhaw lama thurin kalha thu hawihh\u00e2wm lo sawi an t\u00eem a, chutiang hriat theihna chu nei sela father thianghlimte pawhin an ch\u00e2wm reng, mi thianghlimte leh martarte t\u00e2na zahawmna do z\u00e2wnga thu mawi lo sawi chu an t\u00eem ang. ... Protestant thuhril p\u00e2wl hrangte chu anmahniah an intihrang nasa khawp a, an k\u00e2rah chuan tumah, khawiah mah thu hriltu an ni thei lo, Bible b\u00e2k lehkhabu dangte pawm tel a nih ngawt loh chuan. ... Hemi thuah hian, sakhaw rin d\u00e2na thuneihna hian, Rom-in a lo tih t\u00e2k ang chiah kh\u00e2n tih a la ni ve ang tih suangtuahna a awm lo n\u00e2 a; mahse verther z\u00e2wkin tih a la ni ang.\u201d - Sermon on \u201cThe Bible a Sufficient Creed,\u201d delivered at Fort Wayne, Indiana, February 22, 1846. Zirt\u00eertu rinawmten Pathian thu chiang taka an han hrilhfiah hian, mi thiam, rawngb\u00e2wltu Pathian thu hria intite, thurin dik chu rinna kal p\u00eansanna anga sawi chhiate chuan thutak z\u00e2wttute chu an kal bot\u00eer a. Khawv\u00eal hi, beisei bo takin, Babulon uaina hrai ruihin awm lo sela chuan, mipuite chu an sual hriat chhuaht\u00eera awmin, Pathian thu tluangtlam, fiah tak leh thutak ng\u00eang chhun tak chuan a pianthart\u00eer ang. Mahse sakhaw rinna chu buai leh inkalh hl\u00eain a lang a, mipuiten thutaka pawm t\u00fbr ber pawh an hre lo. Khawv\u00ealin thil dik lo a tih sim","ZILHNACHU HNARANI 389 lohna sual chu kohhran kawngk\u00e2 bulah a let reng a ni. Thupuan bung 14-a mi, v\u00e2ntirhkoh pahnihna thuchah chu 1844 nipui lai kh\u00e2n puan hmasak ber a ni a, tin, U.S.A.-a kohhrante, ror\u00ealna thua zilh l\u00e2wkna chungch\u00e2ng puan darh zau berna, mahse an hnar nasat berna leh, kohhranahte tl\u00e2k hniamna a lo thlen ran bernaah puan ngh\u00e2l a ni a. Mahse v\u00e2ntirhkoh pahnihna thuchah chu 1844-ah a thleng famkim vek lo. Lo kal lehna thuchah \u00eang an pawm duh loh av\u00e2ngin rilru lama tl\u00e2kchhiatna chu kohhranah a lo thleng a; mahse tl\u00e2kchhiatna chu a zain a thleng lo. Chutih hun at\u00e2na thutak pawimawh b\u00eek an hnar zui z\u00eal t\u00e2k chuan an lo tlu chhe ta z\u00eal a ni. Eng pawh ni se, t\u00fbnah rih chuan, \u201ca mi ngaih ch\u00een v\u00e2nga thinurna uain hnam zawng zawng int\u00eertu Babulon chu a tl\u00e2wm ta,\u201d tih chu a la sawi mai theih rih loh a ni, hnam zawng zawngte chu a la int\u00eer rih si lo va. Khawv\u00eal rem nun d\u00e2n leh kan hun laia en fiahtu thutak bengkhawn lohnate hian khawv\u00eal Kristian rama Protestant kohhrana rinnaah bu an khuar a; chuv\u00e2ngin ch\u00fbng kohhrante chu, v\u00e2ntirhkoh pahnihnain urhs\u00fbn tak leh r\u00e2pthl\u00e2k taka a demte z\u00eengah kh\u00e2n an tel a ni. Mahse tl\u00fbksanna hnathawh chuan a v\u00e2wrt\u00e2wp a la thleng rih lo. Lalpa lo kal hm\u00e2in, \u201cthiltihtheihna tinr\u00eang te, chhinchhiahna tinr\u00eang te, d\u00e2wt thilmak tinr\u00eang te n\u00ean, . . . fel lohna bumna tinr\u00eang","390 INDONA ROPUI n\u00ean, . . . chhandam an nih theihna t\u00fbra thutak hmangaihna nei lote chu ... d\u00e2wt thu an \u00e2wihna t\u00fbrin Pathianin sual hnathawhna an hn\u00eanah a thlent\u00eer ang,\u201d (2 Thesalonika 2:9-11). Hetiang dinhmun hi thlen a nih a, Kristian ram zawng zawnga kohhrante leh khawv\u00eal chu an inzawm fel hm\u00e2 loh chuan Babulon tl\u00e2wmna chu a la famkim rih lo vang. Thil chu a inthl\u00e2kthleng chak hl\u00ea a, mahse Thupuan 14:6 thu lo famkimna erawh chu nakin hun a la ni rih a. H\u00eangho zinga tam takte hi t\u00fbn lai b\u00eek at\u00e2na thutak la hre ngai lote an ni a. An z\u00eenga tam takte chuan an t\u00fbn dinhmunah lungawi t\u00e2wk lovin, \u00eang fiah z\u00e2wk neih ch\u00e2kin an thl\u00eer a. S\u00e2wtna awm si lovin an kohhran zawmte biak ina Krista lim chu an thl\u00eer a. H\u00eang p\u00e2wlhote hi thutak a\\\\anga an hlat tial tial a, khawv\u00eal n\u00eana an lo int\u00eal kh\u00e2wm hnaih leh zual chuan, ch\u00fbng p\u00e2wl hnihte k\u00e2r chu a lo zau deuh deuh vang a, a t\u00e2wpah in\\\\hen darhna a lo thleng ang. Thil dang zawng aia Pathian hmangaih bertute chu, \u201cPathian hmangaih aia mahni lawmna mai hmangaihtute, Pathian ngaihsak anna neia, A thiltihtheihna pawm si lote,\u201d z\u00eenga an khawsak reng theih loh hun a la thleng ang. Thupuan bung 18 chuan vaukh\u00e2nna thuah thum, Thupuan 14:6- 12-a mi chu hnar a nih t\u00fbr te, v\u00e2ntirhkoh pahnihnain a sawi l\u00e2wk dinhmun chu kohhranin a la tawng vek hun t\u00fbr te, Pathian mite, Babulona la awm rengte chu, an inp\u00e2wl kh\u00e2wmna a\\\\anga inla hrang t\u00fbra koh an la nih t\u00fbrte a k\u00e2wk a ni. Hei hi thuchah hnuhn\u00fbng ber, khawv\u00eala puan t\u00fbr chu a ni a; a hnathawh t\u00fbr chu a hlen ang. \u201cThutak \u00e2wih lova fel lohnaa lawm z\u00e2wkte,\u201d (2 Thesalonika 2:12), chu bumna chak taka bum t\u00fbra hnutchhiah an nih a, d\u00e2wt thu chu an pawm hun chuan, thutak \u00eanna chu, a dawng t\u00fbra thinlung hawng apiangte chungah chuan a lo \u00eang ang a, Babulona la ch\u00eang Lalpa mi zawng zawngte chuan, \u201cKa mite u, ... achh\u00fbng ata chhuak rawh u,\u201d tia kohna aw chu an bengkhawn d\u00e2wn a ni (Thupuan 18:4).","391 BUNG 22 HRILHL\u00c2WKNATE A THLENGFAMKIM (PROPHECIES FULFILLED) Kum 1844 \\\\h\u00e2l laiin, Lalpa lo kalna beisei hun hmasa ber a lo liam chuan - rinnaa A lo kalna thl\u00eertute chu hun rei lote chh\u00fbng, rinhlelhna leh mumal lohnain a tuam a. Anni chu hneh d\u00ear tawh nia khawv\u00ealin a ngaih lai leh, bumna kawng zawh tlat ni ngeia a hriat lai chuan, an thlamuanna bul ber chu Pathian Thu a la ni fan a. Mi tam takin Pathian lehkahbu zawng z\u00ealin, an rinna bul chu endik thar z\u00ealin, \u00eang nasa z\u00e2wk chang t\u00fbrin hrilhl\u00e2wkna chu f\u00eemkhur takin an zir zawm z\u00eal a. An dinhmun thl\u00e2wptu Bible hriatt\u00eerna thu chu chiang leh fiah hl\u00eain a lang a. Chhinchhiahna hai rual lohte chuan Krista lo kalna t\u00fbr chu hnai hl\u00eain an tilang bawk a. Mi sualte piantharna leh Kristiante z\u00eenga thlarau lam nuna harhtharna Lalpa mals\u00e2wmna b\u00eek chuan, thuchah chu v\u00e2na mi ngei a nihzia a tilang a. Ringtute chuan an beidawnna chu an sawifiah thei lo n\u00e2in, an thil pal tlang tawhah chuan Pathianin a hruai tih an hre chiang a ni. A lo kal lehna lam k\u00e2wk nia an ngaih hrilhl\u00e2wkna n\u00eana an ngaih\u00e2n chu, an chian lohna leh hmuh fiah lohna milin zirt\u00eerna chu a b\u00eek taka dah rem a ni a, tin, t\u00fbna rinna lama an la hriat rih loh chu tihlan chian a nih hun t\u00fbr chu dawhthei taka ngh\u00e2k t\u00fbra fuih an ni. Ch\u00fbng hrilhl\u00e2wkna z\u00eenga mi chu Habakuka 2:1-4 thu hi a ni: \u201cKa v\u00eannaah chuan ka ding ang a, kulh chungah ka chuang ang a, ka vui thu-ah kh\u00e2n ka hn\u00eanah engnge a sawi d\u00e2wn a, keiin engtin nge ka chh\u00e2n d\u00e2wn tih hmu t\u00fbrin ka thl\u00eer ang. Lalpa chuan heti hian mi chh\u00e2ng a: lnl\u00e2rna chu ziak la, a chhiartuin tlan paha a chhiar theih khawpa chiangin lung ph\u00eak chungah ziak rawh. Inl\u00e2rna chu hun ruat chh\u00fbng at\u00e2n mai a ni ngh\u00ea ngh\u00ea a, a kin n\u00eeah chuan thu a sawi","392 INDONA ROPUI ang a, a thl\u00e2wn lo vang; rei deuh mah se, ngh\u00e2k rawh; a lo thlen ngei d\u00e2wn avangin, a tlai chuang lo vang. En teh, mi chapo chu, a rilru a ng\u00eel lo a ni! Mi fel erawh chu a rinnain a nung ang.\u201d 1842 a lo thlen v\u00ealeh, he hrilhl\u00e2wknaa \u201cInl\u00e2rna chu ziaka, a chhiartuin tlan paha a chhiar theih khawpa chianga ... ziak\u201d t\u00fbra kawhhmuh chuan, Charles Fitch-a chu Daniela leh Thupuan hrilhl\u00e2wknate hrilhfiah n\u00e2n a lem ent\u00eerna siam t\u00fbrin a nawr a. He ent\u00eerna lem chhut leh tih chhuahna hi Habakuka thusawi lo thlen famkimnaah ngaih a ni. Eng pawh ni se, inl\u00e2rna lo thlen har chhan chiang tak - hun tlaina chu - chumi hrilhl\u00e2wkna v\u00eakah chuan tihlan a ni tih tumahin an hre lo va. Beidawnna lo thlen hnu kh\u00e2n, he Pathian thu hi a lo lang chiang ta \u00eam \u00eam a. \u201cInl\u00e2rna hi hun ruat at\u00e2n mai a ni ngh\u00ea ngh\u00ea a, a kin n\u00eeah chuan thu a sawi ang a, a thl\u00e2wn lo vang; rei deuh mah se, ngh\u00e2k rawh; a lo thlen ngei d\u00e2wn av\u00e2ngin, a tlai chuang lo vang. Mi fel chu a rinnain a nung ang.\u201d Ezekiela hrilhl\u00e2wkna hlawm khat pawh hi ringtute t\u00e2n chakna leh thlamuanna a ni: \u201cLalpa thu chu ka hn\u00eanah a lo thleng leh a, \u2018Mihring fapa, Israel rama he thufing tawi in neih hi eng tihna nge ni? \u2018Ni khua a lo reiin inl\u00e2rna apiang a thl\u00e2wn leh mai \\\\h\u00een,\u2019 in tih hi. Chuv\u00e2ngin Lalpa Pathian chuan heti hian A ti a ni: n\u00ee chu a hnai tawh a, inl\u00e2rna thlen dik n\u00ee t\u00fbr chu, ka sawi ang a, ka thu sawi chu hlen ngh\u00e2l a ni ang a, kh\u00eak a ni lo vang.\u2019 \u201clnl\u00e2rna hmuhte chu nakina mi t\u00fbr an ni a, a sawi l\u00e2wkte pawh hla taka mi t\u00fbr a ni,\u2019 an ti a ni. Chuv\u00e2ngin an hn\u00eanah chuan, Lalpa Pathian chuan heti hian A ti a ni: \u2018Ka thu engmah hi kh\u00eak a ni lo vang a, ka thu sawi apiang chu hlenin a awm z\u00eal z\u00e2wk ang,\u2019 tih hi Lalpa Pathian thu chhuak a ni tiin hrilh rawh,\u201d A ti a\u201d (Ezekiela 12:21-25, 27, 28). A bul a\\\\anga a t\u00e2wp thleng Hmutua chuan chhuan zawng zawng chu hmu tlang vekin, an beidawnna chu hre l\u00e2wkin, huaisenna leh beiseina thute A p\u00eak an rin av\u00e2ngin, ngh\u00e2ktute chu an hlim \u00eam \u00eam a. Dawhthei taka ngh\u00e2k hr\u00e2m t\u00fbr leh Pathian Thua an rinna vuan nghet tlat t\u00fbrin ch\u00fbng Pathian thu ch\u00e2ngte chuan fuih lo sela chuan, chu fiahna hun harsa takah chuan an rinna chu a thl\u00e2wn ngei ang.","HRILHL\u00c2WKNATEA THLENG FAMKIM 393 Matthaia bung 25-a nula thianghlim s\u00e2wm tehkhin thu pawhin Adventist-hote thil tawh chu a lo ent\u00eer bawk a. Matthaia bung 24- ah chuan A lo kal lehna leh khawv\u00eal t\u00e2wpna chungch\u00e2nga chhinchhiahna a zirt\u00eerten an zawhna chu chh\u00e2ngin, he khawv\u00eal leh kohhran chanchin, A lo kal hmasak a\\\\anga A lo kal lehna thleng t\u00fbr pawimawh berte: Jerusalem tihchhiatna te, milem biate leh pope tihduhdahna hnuaia kohhran buaina nasa tak te, n\u00ee leh thla thim te, arsi tl\u00e2k t\u00fbr te chu Kristan A kawhhmuh a. Hemi hnuah A lalrama A lo kal lehna t\u00fbr chu sawiin, A lo kal lehna thl\u00eertu mi chi hnihte awm d\u00e2n t\u00fbr chanchin chu tehkhin thuin A sawi a. \u201cChumi hunah chuan v\u00e2n ram chu nula thianghlim s\u00e2wm an kh\u00e2wnv\u00e2rte kenga moneitu hmuak t\u00fbra chhuakte n\u00ean chuan tehkhin a ni tawh ang,\u201d tiin Matthaia bung 25 chu \\\\an a ni a. Hetah hian bung 24 t\u00e2wp lama t\u00e2rlan ang bawkin, ni hnuhn\u00fbng bera kohhran chu tihlan a ni a. He tehkhin thuah hian an thiltih d\u00e2n chu khawchhakhote inneih d\u00e2n phung anga ent\u00eer a ni. \u201cChu mi hunah chuan v\u00e2n ram chu nula thianghlim s\u00e2wm an kh\u00e2wnv\u00e2r kenga mo neitu hmuak t\u00fbra chhuakte n\u00ean chuan tehkhin a ni tawh ang. An z\u00eenga pang\u00e2te chu an \u00e2 a, pang\u00e2 an fing a. A \u00e2te chuan an kh\u00e2wnv\u00e2rte an kenin, a tui an keng tel si lo va; a fingte erawh chuan an kh\u00e2wnv\u00e2rte an keng a, an fingte chuan a tui an keng tel bawk a. Tin, moneitu chu A lo kal har av\u00e2ngin an zain an muthl\u00fb a, an lo muhil ta a. Tin, z\u00e2nlai takah chuan, \u2018Ngai teh u, Moneitu chu A lo kal e! A hmuak t\u00fbrin lo chhuak r\u2019u khai!\u2019 tiin au th\u00e2wm a lo awm ta a.\u201d Krista lo kalna v\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchahin a puan chu, Moneitu lo kalnain a ent\u00eer chu a ni tih hriat a ni a. A lo kal leh thuaina t\u00fbr thu puan darhna hnuaia siam\\\\hatna darh zau tak chuan, nula thianghlim kal chhuahna chu a ent\u00eer a. He tehkhin thuah hian, Matthaia bung 24 thu angin, p\u00e2wl hnihte chu t\u00e2rlan an ni a. An zain an kh\u00e2wnv\u00e2r, Bible chu an keng \\\\heuh va, a \u00eangah chuan Moneitu hmuak t\u00fbrin an kal chhuak \\\\heuh va. Mahse \u201ca \u00e2te chuan an kh\u00e2wnv\u00e2rte an kenin, a tui an keng tel si lo va; a fingte chuan an kh\u00e2wnv\u00e2r te leh a tui te an keng a.\u201d A hnuhn\u00fbng p\u00e2wl chuan Pathian","394 INDONA ROPUI zahngaihna tithar lehtu, ti\u00eangtu Thlarau Thianghlim thiltihtheihna, an k\u00ea at\u00e2na kh\u00e2wnv\u00e2r leh an kawng at\u00e2na \u00eang chu an chang a. Pathian \\\\ihna neiin, thutak hre t\u00fbrin Pathian Thu an zir a, an thinlung leh nun thianghlim n\u00e2n \\\\hahnemngai takin an zawng a. H\u00eanghote hian Pathian leh A Thua rinna, beidawnna leh khawtlaina te pawhin a hneh theih loh, mahnia daihriat an nei a. A dangte chuan \u201can kh\u00e2wnv\u00e2rte an keng a, a tuite an keng tel lo va.\u201d Ph\u00fbr thutna av\u00e2ngin an chhuak ve a. Thuchah kh\u00fbn tak chuan an hlauhnate a chawk tho va; mahse an unaute rinnaah an innghat a, zauthauna mawihnai ve si, \u00eang chuai tak si-ah, thutak hriatna ziktluak lo leh thinlunga zahngaihna hnathawh dik tak ni si lovah chuan an l\u00e2wm t\u00e2wk ve ngawt a. Ch\u00fbngte chu beiseinaa khata l\u00e2wmman chan thuai beiseiin Lalpa tawh tumin an chhuak a; mahse khawtlaina leh beidawnna at\u00e2n an inbuatsaih lo. Hrehawm a lo thlenin an rinna a lo chau va, an \u00eang a lo chuai ta \\\\h\u00een a ni. \u201cMoneitu chu A lo kal har av\u00e2ngin an zain an muthlu a, an lo muhil ta a.\u201d Mo neitu lo kal harna chuan Lalpa an lo beisei hun liam ta, beidawnna leh khawtlaina nia lang chu a ent\u00eer a. He mumal loh hunah hian - mi p\u00e2wnl\u00e2ngte leh rilru bulb\u00e2l nei lote chu an lo kh\u00fbr \\\\anin an inthlah dul nghal pang mai a; mahse Bible-a an rinna rem chhotute chuan, beidawnna tuif\u00e2wnin a len bo theih loh lungpuiah chuan an k\u00ea an nghat a. \u201cAn zain an muthlu a, an lo muhil ta a;\u201d p\u00e2wl khat chuan an rinna thlahthlamin an phatsan a, p\u00e2wl dang erawh chuan \u00eang fiah z\u00e2wk p\u00eak an nih thlengin dawhthei takin an ngh\u00e2k thung a. Fiahna z\u00e2nah chuan ch\u00fbng a hnuhn\u00fbng p\u00e2wlho chuan engemaw chen chu, an \\\\hahnemngaihna leh an inhlanna pawh an hloh zovin a lang a. Rilru bulb\u00e2l nei lote leh p\u00e2wnl\u00e2ngte chu an unaute rinnaah an innghat reng thei ta lo. Mi tinr\u00eang chu anmahnia ding t\u00fbr an ni si a. Hetih hun lai v\u00eal hian rinnaa kal dik lohna chu a lo lang \\\\an a. |henkhat, \\\\hahnemngai taka thuchah ring inti si, Pathian Thu chu hruaitu dik lo thei lova pawm si lo, Thlarau hruai nia inngai site chuan anmahnia a lan d\u00e2n te, an hmuh d\u00e2n te, leh an suangtuah d\u00e2n te chu an inthununt\u00eer a. Mi \\\\henkhat, an ngaih d\u00e2n bangbo tak si, mahse a dik bera ngaia mi dangte pawhin pawmpui ve t\u00fbra ngai tlat mai an","HRILHL\u00c2WKNATEA THLENG FAMKIM 395 awm a. Rinna kawng dik lova an ngaihd\u00e2n leh thiltihte chu Advent- ist p\u00e2wl bulpuiin a pawmpui lo va; chuti chung chuan thutak hnathawh chu dem an la tum cheu va. Setanan hemi hmang hian Pahtian hnathawh chu d\u00e2l leh tihchhiat a tum r\u00e2n a. A lo kal lehna thuchah chuan nasa takin mipuite chu a chawk ph\u00fbr a, mi sual s\u00e2ng tam tak an piangthar a, khawtlaina hunah pawh mi rinawmte chu thutak puang t\u00fbrin an inpe z\u00eal a. Sualna lal fapa chuan a khua leh tuite a ch\u00e2n z\u00eal a; Pathian hnathawh sawichhiat n\u00e2n, rinnaa awm inti \\\\henkhatte chu a hleihluak z\u00e2wnga che t\u00fbra nawr d\u00e2n a dap a. Tichuan a t\u00e2na thawktute chu, ch\u00fbngho dik lohna tinr\u00eang te, tlin lohna tinr\u00eang te, thiltih duhawm lo tinr\u00eang te mansak zung zung t\u00fbr leh, a \u00eanna nasa ber b\u00e2k chhama tilangin, Adventist-hote leh an rinna chu ngeiawma lant\u00eer t\u00fbr leh t\u00e2r chhuak t\u00fbrin an inring reng a. Chutiang chuan mipui tam z\u00e2wk, lo kal leh rinna hna thawk t\u00fbra a koh kh\u00e2wm laia a thiltihtheihnain an rilru a thunun theih site chu an tam poh leh, ringtu p\u00e2wl puma aiawhtute chungah remch\u00e2nna nasa z\u00e2wk a nei thei d\u00e2wn a ni. Setana chu \u201ckan unaute h\u00eaktu,\u201d a ni a, Lalpa mite dik lohna leh tlin lohna te tl\u00e2ngzarh a nih laia an thil \\\\ha tihte sawi chhuah lohva liamt\u00eer t\u00fbra, mite chawk ph\u00fbrtu chu a thlarau chu a ni. Thlarau chhandamna at\u00e2na Pathianin hna a thawhnaahte hian a lo ph\u00fbr ve \u00eam \u00eam z\u00eal a ni. Pathian fate Lalpa hm\u00e2a inlan t\u00fbra an lo kalin, Setana pawh an z\u00eengah a tel ve z\u00eal a. Harhtharna lo thlenna tawh phawtah chuan thinlunga thianghlim lote leh rilru \u00e2wn lam neite rawn hruai l\u00fbt t\u00fbrin a inring reng a. H\u00eangte hian thutak \\\\henkhat an pawm a, ringtute z\u00eenga an lo tel chuan, anmahni hmangin, mi f\u00eemkhur lote bum t\u00fbrin ngaihruatna thilte a rawn zep l\u00fbt \\\\h\u00een a ni. Pathian mite z\u00eenga a awm mai vang leh, Lalpa biakna inah leh Lalpa dawhk\u00e2nah te meuh pawh a awm av\u00e2ng maiin tumah hi Kristian dik a ni tih fiahna a awm chuang lo. Ch\u00fbngah chuan hun puithu berahte pawh, a hna thawka a hman theihte hmangin Setana chu a tel chawt \\\\h\u00een a ni.","396 INDONA ROPUI V\u00e2n khawpui pana Pathian mite an zinnaah hian sualna lalpa chuan, ram zunghmet t\u00ea chauh pawh hi chan tumin a bei reng a. Kohhran chanchin zawng zawngah hian, siam\\\\hatna engmah hi dod\u00e2lna nasa tak t\u00e2wk lovin thawh a ni ngai lo. Chutiang tak chuan Paula hunah a awm tawh a. Kohhran a phunna apiangah, rinna pawm anga inchh\u00e2la, kal sualna rawn la l\u00fbt z\u00e2wk hlauh site an awm z\u00eal a, ch\u00fbngte chu pawm an nih chuan thutak hmangaihna an d\u00eep ral z\u00eal z\u00e2wk ang. Luther-a pawhin mi kal sualhote, anmahni kal tlangin Pathianin thu A sawi \\\\h\u00een nia inngaite leh an suangtuahna leh ngaihd\u00e2nte chu Pathian thu hriatt\u00eerna chung lama dahtute lakah chiaina leh manganna nasa tak a tuar tawh a. Mi tam tak, rinna leh daihriat nei lote, mahse mahni induh t\u00e2wkna nasa tak nei site, thil thar \\\\henkhatte hriat leh hril ch\u00e2kte chu, zirtirtu tharte tihdernaa bumin an awm a. Luther-a hn\u00eana Pathianin sa t\u00fbra A tirh chu pawt \\\\hiat t\u00fbrin, an hnathawhah chuan Setana hnathawktute chu an zawm a. Wesley-a hote leh mi dang te, an thiltih leh an rinnaa khawv\u00eal mals\u00e2wmsaktute chuan, an rahbi tinah Setana bumna do l\u00eatin, \\\\hahnemngai hleihluak tak, \u00e2wn lam nei tlat leh tihthianghlim loh te chu kawng tinr\u00eangin hleihluak takin a ch\u00eatt\u00eer a ni. Rind\u00e2n dik lova hruaitute chu Williarn Miller-a chuan a dimdawih lo. Luther-a angin, thlarau zawng zawng chu Pathian Thuin fiah z\u00eal t\u00fbr a ni tih a puang a. William Miller-a chuan, \u201cT\u00fbn lai hian mi \\\\henkhat chungah ramhuaiin nasa takin thu a nei a. Eng ang thlarau nge an nih engtin nge kan hriat t\u00e2k ang le? Bible chuan a chh\u00e2ng a, \u2018An rahah in hre mai ang,\u2019 ... \u201cKhawv\u00ealah hian thlarau tam tak an lo chhuak tawh a; tin, thlaraute chu fiah t\u00fbra tih kan ni a. Harhf\u00eem tak leh fel tak leh Pathian ngaihsak z\u00e2wnga min nunt\u00eer lotu, t\u00fbn lai khawv\u00eala thlaraute hi Krista Thlarau an ni lo. He hnathawh \\\\ha lo takah hian Setanan tih ve t\u00fbr a ngah hl\u00ea a ni tih ka ring tlat a ni.... Kan z\u00eenga tam tak, tihthianghlim vek nih beiseite chuan mihringte thurochhiah an zawm a ni, a lan d\u00e2n maiah chuan chutiang beiseina siam lotu dangte chu thutak hre lo ang an ni.\u201d - Bliss, pp. 236, 237. \u201cThlarau dik lo chuan thutak a\\\\angin min hruai p\u00eang ang a, Pathian Thlarau chuan thutakah min hruai l\u00fbt thung ang. Mahse, mi chu dik","HRILHL\u00c2WKNATEA THLENG FAMKIM 397 lohnaah awm siin, thutak neiah a inngai in ti mai thei e.Engtin nge ni ang le? Thu leh Thlarau chu an inrem, tiin kan chh\u00e2ng a ni. Mi chu Pathian Thu hmanga amah a inenfiah a, thu tinr\u00eang n\u00eana an inrem thlap chuan, chumi hnuah chuan thutak neiah a inngai chauh t\u00fbr a ni; mahse amah hruaitu thlarau leh Pathian d\u00e2n leh lehkhabu chu an inrem loh chuan, fimkhur takin kal sela, chuti lo chuan ramhuai thangah a \u00e2wk hlauh dah ang e.\u201d - The Advent Herald and Signs of the Times Reporter, vol. 8, No. 23, Jan. 15, 1845. \u201cKristian rama ri-va zawng zawng ai mahin, mittui parawl \\\\euh leh, biang huh hn\u00eap chung leh hnukulh \\\\euh chunga thu sawite a\\\\angin, chh\u00fbng lam nungchang \\\\hatna chiang z\u00e2wk hi ka hmu fo a ni,\u201d a ti a. - Bliss, p. 282. Siam\\\\hatna hun laite chuan thutak hm\u00ealmaten, kal sualnaa thil dik lo zawng zawngte chu, chumi do a \\\\hahnemngai t\u00e2wpa thawktute thiltihah an puh tlat a.. Chutiang chiah chuan A lo kal lehna thuchah puanna hnathawh dod\u00e2ltute chuan an ti tawh bawk a. Mi hleihluak te leh kal sual te aiawh dik lo an nihna leh an tih dik loh te sawi uar si lovin, thutak anna chhet\u00ea pawh nei lo chanchinte chu an theh darh a. Ch\u00fbng mite chu p\u00e2wng duh lohna leh huatnain a tur tlat a. Krista chu kawngkh\u00e2r bulah A awm tawh tih thuchah chuan an thlamuanna a tawk buai a. A dik mai hlau siin, a nih rih loh an ring bawk si, hei","398 INDONA ROPUI hi Adventistte leh an rinna do n\u00e2na an thur\u00fbk chu a ni. Paula leh Luther-a te hunah pawh kal sualte leh bumtute an lo awm tawh \\\\h\u00een a, mahse an hnathawh sawis\u00eal leh demna tling a ni lo angin, Adventist-ho z\u00eenga mahni duh d\u00e2n kal tlangt\u00eer tum kal sualte an awm ve av\u00e2ng maiin a lo kal lehna puanna hnathawh chu Pathian hna a ni lo kan tihna t\u00fbr chhan a awm lo. Pathian mite muhil chu lo harhin, sual simna leh siam\\\\hatna hna chu \\\\hahnemngai takin thawk sela, Pathian Thutak chu Isua hn\u00eana mi a ni tih chhui sela, an pumin Pathianah inhl\u00e2n thianghlim sela, Setana chu a la harh vangin a \\\\uan a la \\\\ha reng tih an hai lo vang. Bum theihna d\u00e2n chi tinr\u00eangin a thiltihtheihna chu lant\u00eerin, a hnuaia v\u00e2ntirhkoh tlute \\\\anpuina a zawng z\u00eal d\u00e2wn a ni. Isua lo kal lehna t\u00fbr chanchin puan chhuahna kha kal sualna leh in\\\\hen darhna siamtu a ni lo. Adventist-hote chu an awm d\u00e2n dik tak chungch\u00e2nga rinhlelhna leh chiaina dinhmuna an din lai, 1844 nipui laiin h\u00eangte hi a lo lang a. V\u00e2ntirhkoh pakhatna thuchah leh \u201cz\u00e2nlai au th\u00e2wm\u201d puanna chuan kal sualna leh ngaihd\u00e2n inan lohna chu d\u00e2l ngh\u00e2l mai a \u00e2wn a. H\u00eang thiltih kh\u00fbn taka tel vete hi an inrem a; inhmangaih tawnna leh hmuh thuai an inbeisei Isua hmangaihnain an thinlung a luah khat a. Rinna hmun khat, beiseina l\u00e2wmawm hmun khat chuan mihring h\u00fbh\u00e2ngin a khuahkhirh ph\u00e2k lovah a hl\u00e2ng kai hlawm a; tin, Setana beihna at\u00e2n phaw a nih an lant\u00eer a. \u201cMoneitu chu a lo kal har av\u00e2ngin an zain an muthlu a, an lo muhil ta a. Z\u00e2n lai takah chuan, \u2018Ngai teh u, mo neitu chu a lo kal e! A hmuak t\u00fbrin lo chhuak r\u2019u khai!\u2019 tiin au th\u00e2wm a lo awm ta a. Ch\u00fbng nula thianghlimhote chu an zain an tho vek a, an kh\u00e2wnv\u00e2rte chu an buatsaih a,\u201d (Matthaia 25:5-7). Ni 2300 t\u00e2wp hun t\u00fbr nia an rin hmasak hun 1844 nipui lai leh, an hun ruat nawn, chumi kum v\u00eak fav\u00e2ng ink\u00e2rah chuan, Pathian Lehkha thu ang ngeiin, \u201cNgai teh u, mo neitu chu a lo kal e!\u201d tiin thuchah chu an puang z\u00eal a. He p\u00e2wl hnathawhnaa hruaitu chu, Jerusalem sa \\\\ha leh t\u00fbra Artaxerxes thup\u00eak an hmuh chhuahna, ni 2300 in\\\\anna BC 457","HRILHL\u00c2WKNATEA THLENG FAMKIM 399 kum t\u00eer lam ni lovin, fav\u00e2ng lam an lo rin hmasak chu a ni. BC 457 fav\u00e2ng a\\\\anga chh\u00fbtin, ni 2300 chu AD 1844 fav\u00e2ngah a t\u00e2wp a ni. \u201cBiak b\u00fbk thenfaina\u201d lo awm t\u00fbrin a ent\u00eer Thuthlung Hlui huna inthawinate chungch\u00e2ng sawinate chuan fav\u00e2ng hun chu a k\u00e2wk bawk a ni. Hlimthla rawngb\u00e2wlnain Krista lo kal hmasakna awm d\u00e2n a lo ent\u00eer chu chh\u00fbt a nih chuan, a lo thleng famkim tawh a ni tih chiang taka lant\u00eer a ni a. Kalhl\u00ean K\u00fbta ber\u00e2m no an talh chuan Krista thihna a ent\u00eer a. Paulan, \u201cKan Kalhl\u00ean K\u00fbtna t\u00fbr chu an talh tawh si a, Krista ngei chu;\u201d a ti (1 Korin 5:7). Buh thar hmasa phal, Kalhl\u00ean K\u00fbta Lalpa hm\u00e2a \\\\h\u00ean chuan, Krista thawhlehna a ent\u00eer bawk a ni. Paula chuan Lalpa thawhlehna thu leh A mi zawng zawngte thu sawiin, \u201cKrista chu thawh hmahruaitu a ni a; chumi hnua a lo kal lehnaah Krista tate chu,\u201d a ti (1 Korin 15:23). Buh seng tak tak hm\u00e2a buh hmin hmasa ber phal \\\\h\u00ean a nih angin, Krista chu, nakin hnu thawhlehnaa thi thei lova Pathian buh z\u00eama la seng kh\u00e2wm t\u00fbr tlan sate hmahruaitu A ni a. H\u00eang ent\u00eernate hi thil lo thleng satliah ang mai ni lovin, a hunah ngei an lo famkim a. Judate thla khatna ni 14 niah, kum zabi 15 chh\u00fbng zet an lo neih \\\\hin, chumi n\u00ee takah chuan Kalhl\u00ean K\u00fbt beram no an talh a, Krista pawhin, Amah chu, \u201cPathian Ber\u00e2m No, Khawv\u00eal sual kalpuitu,\u201d anga A thihna hriat chhuaht\u00eer t\u00fbra ruahman, ruai chu A zirt\u00eerte rualin A ei ve a. Chumi z\u00e2n v\u00eakah chuan kh\u00eangbeta tihhlum t\u00fbrin mi sualten an hruai a. Buhphal \\\\h\u00eanin a ent\u00eer kan Lalpa chu ni thum n\u00eein kaihthawhin A awm a, \u201cmuhilte thawh hmahruaitu,\u201d A lo ni a (1 Korin 15:20). Mi fel kaihthawh zawng zawngte ent\u00eer n\u00e2n, \u201ctl\u00e2wm lai taksa hi, ama taksa ropui anga awm t\u00fbrin a siam \\\\ha leh ang,\u201d (Filipi 3:21). Chutiang bawkin, Krista lo kal lehna lam k\u00e2wktu ent\u00eernate chu, hlimthla rawngb\u00e2wlnaa hun ruatah chuan hlen t\u00fbr an ni a. Mosia tih d\u00e2nah chuan biak b\u00fbk thenfaina emaw, tlanna n\u00ee ropui chu, Judate thla 7-na ni s\u00e2wm n\u00eein a lo awm a (Leviticus 16:29-34), puithiam lalber chu Israel zawng zawngte t\u00e2n tlanna siam zovin, an sualte chu biak b\u00fbk a\\\\anga tibovin a lo chhuak leh a, mipuite chu mal a s\u00e2wm"]
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 561
- 562
- 563
- 564
- 565
- 566
- 567
- 568
- 569
- 570
- 571
- 572
- 573
- 574
- 575
- 576
- 577
- 578
- 579
- 580
- 581
- 582
- 583
- 584
- 585
- 586
- 587
- 588
- 589
- 590
- 591
- 592
- 593
- 594
- 595
- 596
- 597
- 598
- 599
- 600
- 601
- 602
- 603
- 604
- 605
- 606
- 607
- 608
- 609
- 610
- 611
- 612
- 613
- 614
- 615
- 616
- 617
- 618
- 619
- 620
- 621
- 622
- 623
- 624
- 625
- 626
- 627
- 628
- 629
- 630
- 631
- 632
- 633
- 634
- 635
- 636
- 637
- 638
- 639
- 640
- 641
- 642
- 643
- 644
- 645
- 646
- 647
- 648
- 649
- 650
- 651
- 652
- 653
- 654
- 655
- 656
- 657
- 658
- 659
- 660
- 661
- 662
- 663
- 664
- 665
- 666
- 667
- 668
- 669
- 670
- 671
- 672
- 673
- 674
- 675
- 676
- 677
- 678
- 679
- 680
- 681
- 682