Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore INDONA ROPUI

INDONA ROPUI

Published by lkjhgfdsathurthak, 2023-08-15 06:49:58

Description: INDONA ROPUI

Search

Read the Text Version

["250 INDONA ROPUI an intukluh hnu kum za tam tak chh\u00fbng chu Scotland hi a hrangin an la awm a. Mahse kum zabi s\u00e2wm leh pahnihnaah pope thuneihna tihnghehin a awm ve ta a; ram dang zawng zawng aiin hetah hian an thuneihna a lian ta z\u00e2wk a; ram dang zawng zawng aiin thim pawh a chhah z\u00e2wk. Mahse thim z\u00eeng a\\\\angin ni lo chhuak t\u00fbr beiseina \u00eang chhet\u00ea a lo awm a. England atangin Wycliffe-a zirt\u00eerte Lollard-ho chu Bible n\u00ean, Wycliffe-a zirtirnate n\u00ean an lo thawk a, Chanchin |ha thu an rawn puang a. Hetiang hian hriatpuitute an awm reng a, martar chang an awm reng bawk a. Siam\\\\hatna ropui a lo in\\\\an kh\u00e2n Luther-a lehkha ziakte leh Tyndale-a Thuthlung Tharte an lo chhuak a. Puithiamte hriat hauh lohvin tirhkohten ngawi rengin an sem darh a, tl\u00e2ngah te leh kawr ruamah te kalin, Scotland rama meichher mit lek lek tawh kha an han chh\u00eam alh leh a, kum zali chh\u00fbnga Rom-ho hnehchhiahna hnathawh kha an han \\\\hiat a. Martarte thisenin Chanchin |ha theh darhna rilru a han chawk chhuak leh a. Rom hruaitute chuan an kohhran t\u00e2n a hlauhth\u00e2wnawmzia an hre chhuak a, Scotland mi zahawm leh mi \\\\ha ber berte an han h\u00e2l hlum ta a. Rom hovin h\u00e2l hlumna thing an phun chu pulpit an sa lek a lo ni a. H\u00eang hmun a\\\\angte hian martarte aw","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 251 chuan ram tin a deng chhuak a, mite rilru a khawih a, Rom kawl an bun, kumkhua at\u00e2n kh\u00eang thla t\u00fbra rilru putna an nei ta a ni. Hamilton-a leh Wishart-a, mi ropui chh\u00fbngkuaa lo piang ve ve, nungchang ropui nei, pi p\u00fb chena Chanchin |ha ringtute pahnih chu h\u00e2l hlumin an awm a. Wishart-a v\u00e2p a\\\\angin mi pakhat, meialh hliau chhiat theih loh, Pathian \\\\anpuinaa Scotland ram a\\\\anga pope thilte thihna d\u00e2r vawtu t\u00fbr a lo chhuak a. John Knox-a chuan kohhran tl\u00e2nsana Pathian thu dika inch\u00e2wm a tum ta a. Wishart-a zirt\u00eerna chuan, kohhran chhuahsana tihduhdah tuara Kohhran Siam\\\\hatute z\u00eenga tel t\u00fbrin, a rilru a han siam nghet ta a. A \\\\hianten thuhrilhna hna thawk t\u00fbrin an thl\u00eam a, rei f\u00ea a inngaihtuah hnu chuan a remti ta a. A remtih tawh hnu si chuan engmah hlauhna leh t\u00eemna nei hlek lovin a bei nasa hl\u00ea thung a. Kohhran Siam\\\\hatu rilru dik tak a pu a, t\u00fbm\u00e2 hm\u00eal hmai lah a zah hek lo. Martar h\u00e2lna mei chu a v\u00ealah a alh hluah hluah a, hei hian \\\\hahnem a ngaih zualt\u00eer z\u00e2wk a. Pope hreipui chu cheh mai peihin a lu chungah a inlek a, mahse a hlau chuang lo, milem biakna chu a ding lam leh vei lamin a vai thlu duak duak a. Vawi khat chu Scotland lalnu hm\u00e2ah an han hruai a. He lalnu hm\u00e2ah hian Protestant hruaitu huaisen tak tak pawh an tawm-im mai \\\\h\u00een a. John Knox-a erawh chuan thu a hrilh nghek a. Duat leh thl\u00eama hneh mi a ni lo va, vauna a hlau hek lo. Lalnu chuan kal sualah a lo puh a. Sork\u00e2rin a khap sakhaw pawm t\u00fbrin mite i zirt\u00eer a, chuv\u00e2ngin Pathian thup\u00eak: lalberte thu\u00e2wih t\u00fbr tih kha i bawhchhia a ni, a lo ti a. John Knox-a chuan:- \\\"Sakhaw dik thuneihna leh chakna chu khawv\u00eal lalte hn\u00ean a\\\\anga a hmuh a ni lo, chatuan Pathian hn\u00ean a\\\\anga a hmuh a ni, chuv\u00e2ngin an khua leh tuiten an sakhua chu an lalte rilremz\u00e2wngin an siam t\u00fbr a ni lo. Pathian sakhuaah hian lal hi engmah hre lo ber an ni fo. ... Abrahama thlahte kha Pharoa khua leh tui an ni lawm ni? Pharoa sakhuaah lo awm ve ta se, khawv\u00ealah eng sakhua nge awm ang? Apostolte dam laia mi zawng zawng kh\u00e2n Rom lal sakhua lo zawm se, khawv\u00ealah hian eng sakhua nge awm ang? Ngai rawh. An","252 INDONA ROPUI khua leh tuiten an lalte sakhua an zawm ngai kher t\u00fbr a ni lo tih i hmu, mahse tih-nuam t\u00fbra thup\u00eak zawng an ni ngei alawm,\u201d a ti a. Lalnu Mary chuan, \u201cPathian thu chu nangin kawng khatin i hrilhfiah a, annin (Roman Catholic zirt\u00eertute) thil dangin an hrilhfiah a, tu z\u00e2wk nge ka rin ang a, tunge thu titlu ang?\u201d a ti a. John Knox-a chuan tihian a chh\u00e2ng a, \u201cPathian i ring ang, A Thuahte hian fiah takin thu a sawi a, hemi thu b\u00e2ka thu sawitu chu, tu ve ve mah ring suh. Pathian thu hi amahin a chiang t\u00e2wk a, hmun pakhatah chiang t\u00e2wk lo angin lo lang mah se, Amah leh Amaha inkalh ngai lo. Thlarau Thianghlim chuan hmun dangah chiang z\u00e2wkin a hrilhfiah leh a; tichuan rinhlelhna r\u00eang r\u00eang a awm reng thei lo va, mahse luhlul taka awm rengte chuan chu hriatna chu an dawng lo vang,\u201d tiin. - David Laing, The Collected Works of John Knox, vol. 2, p. 281, 284. Chutiang thu dik chu a ni Siam\\\\hatu huaisenin, a nunna ch\u00e2n huama lal hm\u00e2a thu a sawi d\u00e2n chu. Hei anga huai hian a thawk z\u00eal a. Scotland-ah pope thuneihna chu tih-bo a nih thlengin \\\\awng\\\\aiin Lalpa indona chu a do va. England-ah chuan Protestant sakhua chu ram pum sakhua at\u00e2n hman a nih hnu kh\u00e2n tihduhdahna chu a n\u00eap deuh va, mahse a t\u00e2wp fihlim lo. Rom thurin chu b\u00e2n a ni a, mahse a tih d\u00e2n tam tak chu la hman a ni a. Pope chu thuneitu chungnung bera hman a ni lo va, mahse lalber chu kohhran l\u00fb ber a ni ta. Kohhran rawngb\u00e2wl d\u00e2n chu Chanchin |ha tih d\u00e2n thiang leh m\u00e2wl n\u00ean a la inpersan hl\u00ea. Sakhaw bulpui ber, zal\u00eanna hi hriat thiam a la ni lo va. Kal hrangte chunga Rom-ho hremna r\u00e2pthl\u00e2k ang kha Protestant ror\u00ealtuten an la hmang a, mahse a ch\u00e2ng ch\u00e2ng chauhvin a ni a; mahse mahni chhia leh \\\\ha hriatna \\\\ha tih anga Pathian biak theih a la ni lo. Kohhranin rin d\u00e2n leh tih d\u00e2n a bithliah chu mi tinin pawm mai t\u00fbr a ni a. Kum za tam tak chh\u00fbng chu remtihpui lohte chuan tihduhdah an tuar, a ch\u00e2ng chuan na f\u00ea f\u00eain, a ch\u00e2ng chuan n\u00eap deuhvin. Kum zabi s\u00e2wm leh pasarihnaah kh\u00e2n Pastor s\u00e2ng tam tak chu an hnathawhna a\\\\anga b\u00e2n an ni a. Kohhran phal loh inkh\u00e2wmnaa kal mipuite chu, chawit\u00eer emaw, t\u00e2n ina khung emaw, ram a\\\\anga","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 253 hnawh chhuah emaw an ni a. Pathian biak ch\u00e2ka ins\u00fbm zo lote chu, k\u00e2wmk\u00e2rah te, in chungah te, khaw thian lai chuan ramhnuaiah te z\u00e2nlaiah an inkh\u00e2wm \\\\hin a. Pathian fate tihduhdaha awm leh \u00fbm darhsarhte chu, Lalpa faka \\\\awng\\\\ai t\u00fbrin ramhnuai ram pilril Pathian Temple sakahte an inkh\u00e2wm \\\\h\u00een a. Fimkhur teh mah se mi tam tak chu an rinna av\u00e2ngin an tuar tho. T\u00e2n inte a khat a. Chh\u00fbngkhua an darhsarh a. Mi tam tak chu mahni ram a\\\\angin hnawh chhuahin an awm a. Mahse Pathian chu a mite hn\u00eanah a awm a, tihduhdahnain an hriatpuina a tireh zo lo. Mi tam tak chu tuifinriat r\u00e2l lama hnawh chhuah an ni a. America an lo kal a, hetah hian v\u00e2ntl\u00e2ng leh sakhaw zal\u00eanna an han din a, chu chu he ram himna leh ropuina a lo ni ta a ni. Zirt\u00eerte dam lai ang bawkin tihduhdahnate chu Chanchin |ha darh zauna a lo ni ta z\u00e2wk a. T\u00e2n in tenawmah, mi sual bawlhhlawh chi tinr\u00eang z\u00eengah John Bunyan-a chuan v\u00e2nram boruak a tem a; hetah hian boralna hmun a\\\\anga chatuan khawpuia kal ent\u00eerna lehkhabu a ziak a. Bedford Jail a\\\\anga a thusawi chuan mite thinlungah ropui takin kum zahnih chuang zet thu a sawi a. Kristiana V\u00e2nram Kawng Zawh thu leh Grace Abounding to the Chief of Sinners lehkhabu chuan mi tam tak kawng dikah a hruai a. Baxter-a te, Flavel-a te, Alleine-a te leh mi fing leh mi thiam dang tam tak Kristian rilru th\u00fbk tak pute chu, sakhaw chhan t\u00fbrin huai takin an lo ding chhuak a. H\u00eang mite hnathawh hi, khawv\u00eal ror\u00ealtuten tihboral thu pe mah se, a boral ngai lo vang. Flavel-a lehkhabu Fountain of Life leh Method of Grace-te chuan mi s\u00e2ng tam tak Krista hn\u00eana an nunna kawlt\u00eer d\u00e2n a zirt\u00eer a. Baxter-a lehkhabu Reformed Pastor tih chuan Pathian hnathawh tihdarh lehna duhtute t\u00e2n mals\u00e2wmna a thlen a; Saint\u2019s Everlasting Rest pawhin Pathian mite t\u00e2na chawlhna la awm t\u00fbrah mi tam tak a hruai a ni. Kum za lai hnuah, thlarau lam khawv\u00eal thim lai takin Whitefield- a leh Wesley-a, Pathian meichher chhi t\u00fbrin an lo chhuak a. Eng- land rama kohhran ror\u00ealna hnuaia awmte chu an dul ta hl\u00ea mai a, ramhuai beho n\u00ean pawh an dang chuang ta mang lo va. Kohhran hruaitute chuan, khawv\u00eal sakhua amaha lo awm chhuakte hi an","254 INDONA ROPUI ngaihsakz\u00e2wng a ni a, an Pathian thu suangtuahnaahte h\u00eang rin d\u00e2n hi an hmer tel a. Mi liante chuan sakhaw nun hi a d\u00eaus\u00e2wnz\u00e2wnga, an \u201c\u00e2tsona\u201d-a an tel ve lo chu an chapopui hl\u00ea a. Mi chheho lah kh\u00e2n engmah an hre si lo, thil sual ti t\u00fbra zal\u00ean an ni mai a; kohhran hruaituten, thu dik tlu chhe tawh tung ding leh t\u00fbrin rinna an nei tawh hek lo, an ngam bawk hek lo. Rin v\u00e2nga thiam changa awmna, Luther-an fiah taka a zirt\u00eer lah kha an theihnghilh a ni ta mai a. Rom-ho rin d\u00e2n, mahni hnathawha chhandama awmna kh\u00e2n a ai a awh ta a. Whitefield-a leh Wesley- a kha kohhran member an ni a, mahse Pathian duhsakna rilru taka zawng mi an ni a; chumi hmu t\u00fbr chuan nun thianghlima nun leh sakhaw thup\u00eakte zawm a ni tia zirt\u00eer than an ni si a. Vawi khat chu Charles Wesley (John Wesley-a nau) a dam lo va, a thi ngei d\u00e2wnin a inhria a, chatuan nun nei t\u00fbrin engnge.i rinchhan ber tiin an z\u00e2wt a, ani chuan, \u201cPathian rawngb\u00e2wl n\u00e2n ka theiht\u00e2wp ka chhuah a ni,\u201d a ti a. A chh\u00e2nna chu a zawttu chuan an duh t\u00e2wk mang lo va, Wesley-a chuan, \u201cTheiht\u00e2wp ka chhuah chu a t\u00e2wk viau a ni lawm ni? Ka theiht\u00e2wp chhuahna chu a hn\u00e2wl d\u00e2wn \u00eam ni? Hei lo hi engmah rinchhan t\u00fbr ka nei lo,\u201d a ti a. - John Whitehead, Life of the Rev. Charles Wesley, p. 102. Chutiang chu a ni kohhran thimzia chu, tlanna thu chu an hre lo va, Krista ropuina chu an thukru a, Krista thisen, chhandamna hn\u00e2r a\\\\angin mi an hruai kawi a. Wesley-a leh a \\\\hiante thinlungah chuan sakhaw dik chu a awm a, Pathian D\u00e2nte chuan ngaihtuahna te, thusawi te leh thiltih te a thunun thei t\u00fbr a ni tih an hre chhuak a. Thinlung thianghlimnate leh pawn lam lan d\u00e2n nungchang dik a pawimawhzia an hria a, chutiang nun thara nung t\u00fbrin an bei ta a. Thinlunga rilru sual kan pianpui b\u00e2n t\u00fbrin theiht\u00e2wpin, \\\\awng\\\\aiin, an bei a. Mahni hmasial lovin, mi dangte \\\\hatna zawngin, inngaitl\u00e2wmin leh thianghlimna te leh thil dang Pathian duhsakna hlawh theihna nia an rin chu ins\u00fbm lo leh mahni hrehawm pawisa lovin an bei vak z\u00eal a; mahse an duh ber chu an hmu thei lo. Sual khaidiat tichat t\u00fbr leh rilrua sual inhriatna, sual thiam loh chant\u00eerna tireh t\u00fbrin an han bei chiam \\\\h\u00een a, a s\u00e2wt thei lo. Erfurt khuaa a pindana Luther-a amah leh amah a insual ang","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 255 bawk kha a ni zawhna, a rilru rawn sawisatu chu a ni. \u201cEngtin nge Pathian hm\u00e2ah mi a fel theih ang?\u201d (Joba 9:2). Pathian thu dik mei, Protestant-ho khawsa d\u00e2n av\u00e2nga mit lek lek tawh kha, Bohemia rama Kristianten meichher an hlan chhawn z\u00eal khan a la hliau alh leh d\u00e2wn a ni. Kohhran siam\\\\hat hnu kh\u00e2n Bohemia rama Protestant kohhran chu Rom-hovin an rap sil vek a. Rinna b\u00e2nsan duh lote an hnawt chhuak a. H\u00eang z\u00eenga mi \\\\henkhat Saxony-a tl\u00e2nte kh\u00e2n an rin d\u00e2n dik chu an la kalpui z\u00eal a. H\u00eang Kristian tuchhuante hn\u00ean a\\\\ang hian a ni Wesley-a leh a \\\\hianten \u00eang an lo hmuh ni. Wesley-a te unau, John-a leh Charles-a, kohhrana nemngheh an nih hnuin, America ramah missionary hna thawk t\u00fbrin an kal a. Lawngah chuan Moravia ram a\\\\anga Kristiante an awm ve a. Thlipui nasa tak a lo tleh ta a, John Wesley-a chuan thihna chu an hmatawn ta mai a, chutah zet zawng, Pathian n\u00eana inzawmna av\u00e2nga thlamuanna lo awm hriat chianna a tlachham d\u00ear mai tih a inhre ta a. Moravia-ho lah kha an thlamuang \u00eam \u00eam mai si a. Heti hian a ziak a: \u201cH\u00eangho nungchang thutak d\u00e2n hi ka lo enthla tawh r\u00eang a. An inngaihtlawm d\u00e2n chu hmuh theihin an tilang fo va; lawnga chuang dangte \\\\anpuina S\u00e2p rama miten tih ena an en lohte kha an ti z\u00eal mai a, pawisa lah chu an la duh tlat lo va; hetianga tih hi ropuinaah an ngai a. An Chhandamtu pawhin an t\u00e2n h\u00eang aia nas\u00e2 a tihsak a ni, an ti a. An nunn\u00eamzia, eng anga sawisak pawha an dawhtheihzia ni tin an tilang a, miten b\u00eang sela, nam per daihin, nam thlu mah se, an tho leh a, an kal leh mai a, phunnawina leh thinurna r\u00eang r\u00eang an k\u00e2ah a chhuak ngai lo. T\u00fbnah chuan phuba l\u00e2k duhna te, thinurna te, chapona te leh hlauhna te a\\\\angin an fihlim nge fihlim lo fiahna a awm ta. An inkh\u00e2wmna chu S\u00e2ma hla te sain an \\\\an \\\\h\u00een a; vawi khat chu an hlasak lai takin lawngah tui a lo l\u00fbt a, lawng puan z\u00e2r bulpui ber chu a han tisawm ta vek mai a; tui chuan lawng chhuat chu lipui ang maiin a han khuh ta a. S\u00e2p-ho chu an \\\\e ta ch\u00eal ch\u00fbl mai a, anni chuan an hlasak pawh an bang duh chuang lo. Nakinah pakhat chu ka zawt a, \u201cIn hlau na nge?\u201d ka ti a. Ani chuan, \u201cPathian z\u00e2rah hlau suh e,\u201d a ti mai a. \u201cIn hmeichhiate leh","256 INDONA ROPUI naupangte talin an hlau lo maw?\u201d ka ti z\u00eal a. Ani chuan, \u201cKan hmeichhiate leh naupangten thih an hlau lo,\u201d a ti a. - Whitehead, Life of the Rev. John Wesley, p. 10. Savannah hmun an zuk thlen chuan Wesley chu rei lot\u00ea Moravian-ho z\u00eengah a awm a, an Kristian nungchang chu \\\\ha a ti \u00eam \u00eam mai a. An inkh\u00e2wm d\u00e2n leh Church of England inkh\u00e2wm d\u00e2n, tih d\u00e2n a nih av\u00e2nga tih mai mai, nunna engmah nei lo n\u00ean danglam a tihzia chu heti hian a ziak a, \u201cAn inkh\u00e2wm d\u00e2n tluangtlamzia leh thutakzia chuan, kum 1700 chh\u00fbng zawnga thilte min theihnghilht\u00eer a, puan in siamtu Paula hova inkh\u00e2wmna emaw, sangha mantu Petera hova inkh\u00e2wmna emawa awm angin ka inhria; mahse inkh\u00e2wmnaah hian thiltihtheihna leh Thlarau a awm a ni tih chiang takin a lang, \u201c a ti a. -Ibid., p. 11, 12. Wesley-a S\u00e2p rama a lo k\u00eer leh chuan, Moravian thuhriltu zirt\u00eerna av\u00e2ngin Bible-in rinna thu a sawi chu a lo hre chiang ta deuh va. Chhandamna at\u00e2n, am\u00e2 hnathawh ring lo va, Pathian Ber\u00e2mno, khawv\u00eal sual kalpuitu rin z\u00e2wk t\u00fbr a ni tih a hre chiang ta a. London khuaa Moravian inkh\u00e2wmna pakhatah chuan, Luthera thuziak, Pathian Thlarauvin ringtu thinlung a tihdanglam theihzia thu an chhiar chhuak a. Wesley-an a ngaihthl\u00e2k chuan a thinlungah rinna a lo \\\\o chhuak ta a, heti hian a ti, \u201cKa thinlung chu a lum deuh pup hian ka hria a, ka chhandamna at\u00e2n Krista chu ka ring ta tih inhriatna ka nei ta a, ka sualte chu A la bo va, sual leh thihna d\u00e2n ata min chhan chhuak ta tih hriatchianna ka lo nei ta a,\u201d a ti a.- Ibid., p. 52. Kum tam tak chh\u00fbngin Wesley-a chuan hmuhsitna leh mualphona pawisa lovin, mahse inphat siin, Pathian hmuh ngei a tum tlat a. T\u00fbnah chuan a hmu ta; Pathian khawngaihna, \\\\awng\\\\aia, chawngheia, thil p\u00eakte pea a zawn chiam \\\\h\u00een kha, man awm lova a thl\u00e2wna thil p\u00eak a lo ni tih pawh a hmu ta a. Kristaa a lo nun ngheh tak tak hnu chuan, Pathian \\\\hatna thil thlawn p\u00eak Chanchin |ha hriatfiahna puan darh a ch\u00e2k ta \u00eam \u00eam mai a, \u201cKhawv\u00eal zawng zawng hi ka bial niin ka ngai a, khawi laiah pawh awm ila, chhandamna chanchin lawmawm chu a hre duh apiangte hn\u00eana sawi awm niin ka hria a, sawi chu a dikin ka hre","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 257 bawk a, ka tih t\u00fbr r\u00eang a ni tih ka hre bawk a,\u201d a ti a. Ibid., p. 74. Mahni hmasial lo va, khermei taka a nun kha a la chhunzawm z\u00eal a, t\u00fbnah erawh chuan a innghahchhan bulpui ni lovin, rinna thar a hmuh az\u00e2rah a ni ta z\u00e2wk a; a zung ni lovin thianghlimna rah a ni ta z\u00e2wk a. Pathian \\\\hatna Kristaa awm chu Kristiante thil beisei bulpui a ni a; chu \\\\hatna chu thu\u00e2wihnaah a lo lang ang. Wesley-a chu thu dik a hmuh chhuah thar hril darh t\u00fbrin a inpump\u00eak ta a, chu thu dik chu Isua Krista thisen rinna az\u00e2ra thiamchanga awmna leh Isua nungchang ang tak pu t\u00fbra Thlarau Thianghlimin thinlung a siam thar theihna a ni. Whitefield-a leh Wesley-a te unau rawngb\u00e2wl t\u00fbra an inbuatsaih d\u00e2n chu, rei tak chh\u00fbng borala awm an nih inhriat chiannain a ni; Krista Sipai \\\\ha anga hrehawm an tuar theih n\u00e2n, University-a mite leh rawngb\u00e2wl t\u00fbra nemngheh an nih hnuah pawh, mite hmuhsitna leh deus\u00e2wnna leh tihduhdahna te an tuar a. Anmahni leh mi tl\u00eamt\u00ea an kawppui zirlaite chu Pathian hre loho chuan hmuhsit n\u00e2n \u201cMeth- odists\u201d hming an vuah a; t\u00fbnah erawh chuan S\u00e2p ram leh America- a Kohhran lian ber pakhat hming zahawm tak a lo ni ta. Church of England member an la ni a, a inr\u00ealb\u00e2wl d\u00e2nte an la puithupui hl\u00ea a, mahse Pathianin A thu chu an hm\u00e2ah s\u00e2ng leh z\u00e2wkin a han dah ta a; Thlarau Thianghlim chuan Krista khenbeha awm puang t\u00fbrin a han t\u00eer a. Pathian thiltihtheihna an hn\u00eanah a awm z\u00eal a, mi sang tam tak an piangthar a. H\u00eang piangtharte hi chinghne koham lak a\\\\anga v\u00eanhim an ngai a. Wesley-an p\u00e2wl hran siamna rilru a nei lo, \u201cMethodist Connection\u201d ti chauhvin a k\u00e2wi kh\u00e2wm a.1 H\u00eang rawngb\u00e2wltute hian kohhran a\\\\angin dod\u00e2lna an t\u00e2wk nasa ta hl\u00ea mai a; mahse Pathianin, a finna hmangin, kohhran chh\u00fbng ngei a\\\\anga siam\\\\hatna in\\\\an t\u00fbrin a buatsaih a ni. P\u00e2wn lam a\\\\anga lo kal chu ni se, a pawimawhna hmun lai ber a thleng pha lo vang. H\u00eang harhna hruaitute hi kohhran mi bawk an ni a, a remch\u00e2n hun apianga an thawh chu kohhran d\u00e2nin a huap a; chuv\u00e2ngin kawng kh\u00e2rna t\u00fbr hmunahte pawh thu dik chu a lut thei a ni. Thuhriltu muhil dangte a kaitho va, an biala thuhriltu \\\\hahnemngai an lo ni a; kohhran dang","258 INDONA ROPUI anga namn\u00fbl ve mai mai \\\\h\u00eente kha an lo nung chhuak leh a. Wesley-a hun laiin, leh kohhran chanchin englaiah pawh kh\u00e2n thilp\u00eak hrang hrang neite kh\u00e2n, mahni thilp\u00eak ang angin hna pual an thawk a. An thurin kik\u00e2wi tinah a inang chiah lo; mahse Pathian Thlarau hruai an ni a, Krista t\u00e2na thlarau bo zawng t\u00fbrin an inthurual. Wesley-a te unau leh Whitefield-a chu th\u00e2wkkhat chu an inhmu pelhsawlh \\\\helh a; mahse Krista sikulah zaidawhna an zir thuai a, indawh tawnna leh inhriatthiam tawnnain a zawm kh\u00e2wm leh ta a. Mi sualte an boral lai leh, dik lohna leh suahsualna a pun laiin inhnial buaina mai mai at\u00e2n hun an nei lo. Pathian rawngb\u00e2wltute kawng chu a bumboh hl\u00ea mai. Mi thiltithei tak tak leh lehkha thiam tak takin an thiltihtheihna hmangin an dod\u00e2l a. Rei lo t\u00eaah kohhran hruaitu tam takin an huat d\u00e2n an han tilang ta a; rin d\u00e2n thianghlim leh a puangtute t\u00e2n biak in kawngk\u00e2 chu kh\u00e2r a ni ta a. Rawngb\u00e2wltu dangten pulpit a\\\\anga an sawis\u00eal d\u00e2nah Pathian duhz\u00e2wng an hriat lohzia leh an rilru bengtl\u00e2kloh d\u00e2n a lo lang. John Wesley-a chuan Pathian zahngaihna av\u00e2ngin thih a pumpelh. Vawi khat chu mipui an fuihpawrh a, an hual a, tlan chhuahna r\u00eang a awm lo mai a; mahse v\u00e2ntirhkoh mihringa lo changin","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 259 a han \\\\anpui ta a; mipuite chu an kiang duak a, Krista chhiahhlawh chu hmun hlauhawm a\\\\angin him takin a chhuak ta a. Hetianga mipui thinur laka chhan chhuaha a awmna pakhat a sawi chu, \u201cTl\u00e2ng a\\\\angin khawpui panin kan kal chhuak a, kawng chu a n\u00e2l hl\u00ea mai a. Mi tam takin min keuh thl\u00e2k an tum a, vawi khat ka tl\u00e2k tawh chuan ka tho leh d\u00e2wn lo tih an hria. Ka tlu thei r\u00eang r\u00eang lo mai a, ka pai chhin bawk hek lo, man ph\u00e2k lohvin ka awm thuai a. Min hn\u00fbk thlu t\u00fbrin \\\\henkhatin ka kawr ngh\u00e2wngah te leh ka puante chelh an tum a, an man thei r\u00eang r\u00eang lo mai a. Pakhat chuan talhtumin vawi tam tak min vua a, ka tukkhumah vawi khat chauh pawh han vua se, vawi tam vuak ka ngai lo t\u00fbr hi a ni a. Mahse a han vuak apiangin min vaw \\\\helh khut z\u00eal mai a, engv\u00e2ng nge ka hre lo, vei lamah emaw ding lamah emaw ka p\u00eang thei lo. Mi pakhat chuan mipui tawn tlangin mi vuak a han tum a, a tiang a lek uaih a, a thlah leh ta mai a, ka sam a ch\u00fbl a, \u2018A va n\u00eam \u00eam?\u2019 a ti a. Rilru thar rawn pu hmasa berte chu, khawpui mi tawrawt hmingthangte leh mi tawrawtho hruaitute-an ni, pakhat phei chu inhnek mi l\u00e2r tak a ni. \u201cPathianin a duhz\u00e2wng ti t\u00fbra zawi zawia min buatsaihzia hi! Kum hnih lai a ni ta, leirawhchan themin ka koki an vawm kak a. Chumi hnu kum khatah ka hn\u00e2r kawnah lungin min vawm a. Thla hlui kh\u00e2n vawi hnih vuak ka t\u00e2wk a, vawiin tlai kh\u00e2n vawi hnih; vawi khat chu khua kan luh hmain a ni a, a dang chu kan chhuahsan hnuah; mahse engmah an ni lo ve ve; pakhat chuan ka \u00e2wmah a theih t\u00e2wpin mi vua a, pakhat chuan ka hmuiah, a vaw na hl\u00ea mai a, thi a chik chhuak ngh\u00e2l a; mahse n\u00e2 r\u00eang ka hre lo, buhp\u00e2wla hawlh ang chauh a ni. \u201c -John Wesley, Works, vol. 3, pp. 297, 298. Chutih laia Methodist kohhran chuan, a member leh hruaituten hmuhsitna leh tihduhdahna an tuar nasa mai; a tiduhdahtute hi kohhran member leh sakhaw ngaihsakna nei lo an sawichhiatna av\u00e2nga lungpuamte an ni. Ror\u00ealna hm\u00e2ah an han hruai ve bawk a, a hming chauhvin, chutih laiin ror\u00eal dik a la awm lo. Tiduhdahtute kut an tuar fo va. Mipuiin in tina kal lawrin, an bungb\u00ealte an tihchhiatsak a, rawk theih chu an rawk a, mipa, hmeichhia leh naupangte an","260 INDONA ROPUI nghaisa a. A ch\u00e2ng phei chuan lehkhate an t\u00e2r a: \u201cMethodist in rawk duh leh tichhe duh chu, chumi hmunah chumi kha mi d\u00e2rah inhmuh kh\u00e2wm t\u00fbr,\u201d tiin. H\u00eang mihring leh Pathian D\u00e2n bawhchhiate hi engtin mah an ti lo. Tihduhdahna t\u00fbr fel taka lo ruat sa angin an chungah an lek a; ch\u00fbng mite sualna nia lang chu, mi sualte ke, boralna lama pen lova, thianghlimna lama p\u00eant\u00eer tumna hi a ni. John Wesley-an amah leh a \\\\hianteho miten an sawis\u00eal d\u00e2n chu heti hian a ziak a: \u201cHe mite thurin hi d\u00e2wt a ni a, a dik lo; t\u00fbn hm\u00e2a la hriat ngai loh t\u00fbn laia hriat thar mai a ni; \u00e2tthl\u00e2k leh pope thil a ni, an ti a. H\u00eang sawis\u00ealna zawng zawng hian chhan a nei lo. H\u00eang thurina thu tinr\u00eang hi Pathian Lehkhabu thu, kan kohhran ngeiin a pawm tawh an ni a; chuv\u00e2ngin d\u00e2wt a ni thei lo va, a dik lo thei hek lo, Pathian lehkha thu hi a dik chuan.\u201d \u201cMi dangte chuan, \u2018An thurin a khirhkh\u00e2n lutuk, v\u00e2n kalkawng an tizim lutuk,\u2019 an ti a. Dik takin hei hi a t\u00eer t\u00ea a\\\\anga hnialna kha a ni. Hnialna dang s\u00e2ng tam tak hming dang dang leh hm\u00eal dang dang pua lo chhuakte kha, heta\\\\anga lo chhuak vek hi an ni. A nih leh v\u00e2n kalkawng chu kan Lalpa leh a zirt\u00eerte siam ai kh\u00e2n an siam zim b\u00eek em ni? An thurinte chu Bible aiin a khirhkh\u00e2n z\u00e2wk em ni? Thu tl\u00eamt\u00ea i ngaihtuah teh ang. \u2018Lalpa i Pathian chu i thinlung zawng zawngin, i rilru zawng zawngin, i chakna zawng zawngin i hmangaih t\u00fbr a ni,\u2019 \u2018|awng tlahawlh tinr\u00eang miten an sawi chu ror\u00ealna n\u00eeah chuan a mawh an la phur ang,\u2019 \u2018In ei emaw, in in emaw, thil in tih apiang Pathian ropui n\u00e2n ti rawh u.\u2019 \u201cAn thurinte chu h\u00eang aia khirhkh\u00e2n a nih chuan, an demawm e, mahse a ni lo tih i chhia leh \\\\ha hriatnain a hria. Pathian thute tikhawlo lovin tu\u2019n nge thu chhet\u00ea pawh tawlh hniam thei? Pathian thur\u00fbk enkawltu, a thu thianghlim chhet\u00ea pawh tidanglamtu chu rinawm tih theih a ni d\u00e2wn em ni? Theih loh vang. Engmah a tihniam thei lo va, a tin\u00eam thei hek lo, mi zawng zawng hn\u00eanah, \u2018I duh angin Pathian thu ka tihniam thei lo, lo chho la, a nih loh leh kumkhuain boral rawh,\u2019 a ti t\u00fbr a ni. \u2018He mite lainatna neih lohzia hi,\u2019 tih hi mipui \\\\henkhatte phunnawina chu a ni a. Lainatna an nei lo maw? Eng kawngin? Ril\\\\\u00e2mte an hrai lawm ni? Saruakte an thuam lawm ni? Chuti lam kawng a ni lo, chu lamah chuan sawis\u00eal t\u00fbr an awm lo; mahse mi dangte an r\u00ealsak d\u00e2nah lainatna an nei lo a ni; an kawng","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 261 zawhpuite chauh lo chu, tumah dang chhandama an awm an ring lo,\u2019 kawng z\u00eema kal peih lote chuan an ti a.\u201d -Ibid., vol. 3, p. 152, 153. Wesley-a te lo chhuah hm\u00e2 kh\u00e2n S\u00e2p ramah chuan thlarau lam nun a hniam hl\u00ea a, a chhan bulpui deuh chu Antinomian-ho2 zirt\u00eerna av\u00e2ng a ni. Mi tam tak chuan, Isua hian d\u00e2n a ti-t\u00e2wp tawh, Kristiante t\u00e2n d\u00e2n zawm a mamawh lo; chhandama awm n\u00e2n hnathawh \\\\ha tih t\u00fbr tia inzirt\u00eerna a\\\\angin an fihlim tawh a ni, an ti a. |henkhat chuan d\u00e2n chu chatuan at\u00e2n a ni tih pawm siin, Pathian rawngb\u00e2wltute hian d\u00e2n thu z\u00e2wm t\u00fbra mite an fuih a ngai lo, Pathianin chhandama awm t\u00fbra a thlante chu, a thiltihtheihnain, hnial zawh rual lohvin thil dik a han tiht\u00eer mai ang; chatuana boral t\u00fbrte erawh chuan Pathian d\u00e2n zawm theihna chakna r\u00eang an nei lo vang, an ti a. Mi dang lehte chuan, thlante chuan Pathian khawngaihna an tl\u00fbksan thei lo va, a duhsakna an ch\u00e2n thei hek lo tih ring chungin rin d\u00e2n r\u00e2pthl\u00e2k tak an la neih belh a, mi thlanten thil dik lo an tihte chu sual a ni chiah lo, Pathian d\u00e2n an bawhchhiatna anga ngaih t\u00fbr a ni hek lo, sual thupha chawina leh simna hun an la nei rih lo mai a ni, an ti a. - McClintock and Strong, Cyclopedia, art. \u201cAntinomians\u201d. Chuv\u00e2ngin, sual r\u00e2pthl\u00e2k ber pakhat, khawv\u00eal pumin Pathian d\u00e2n bawhchhiatna nasaa an ngaihte pawh hi, Pathian ngaihin sual a ni lo, Pathian thlanin a tih a nih chuan, d\u00e2nin a khap thil leh Pathian duh lohz\u00e2wng thil engmah an tih theih lohna hi thlante awm d\u00e2n danglamna b\u00eek chu a ni, an ti a. H\u00eang rin d\u00e2n hlauhawm tak hi, an hnua Pathian thu zirt\u00eertute zirt\u00eerna n\u00ean angkhata ngaih theih a ni, ch\u00fbngho chuan heti hian an zirt\u00eer a; Pathian d\u00e2nin a khuahkhirh ngheh tlat d\u00e2n engmah a awm lo, khawtl\u00e2ng nunphungin a ph\u00e2k ang z\u00eala tihdul a ni a, chuv\u00e2ngin a danglam fo t\u00fbr a ni an ti a. H\u00eang rin d\u00e2nte hi Diabola th\u00e2wk khuma p\u00eak an ni; ani chuan v\u00e2n mi thianghlim z\u00eengah pawh Pathian d\u00e2nin a khapte phal-rai a tum a. Pathian thupekin mihringte nun d\u00e2n nghet takin a bithliah tih rin d\u00e2n hian mi tam tak chu Pathian d\u00e2n zawm duh lohna lamah a hruai a. Wesley-a chuan Antinomian-ho zirt\u00eerna dik lo chu a do tlat a, Pathian lehkhabu zirt\u00eer tl\u00e2ngpui a kalh a ni a ti a.","262 INDONA ROPUI \u201cMi zawng zawng chhandama an awm theih n\u00e2n Pathian khawngaihna chu tihlana lo ni ta a.\u201d(Tita2:11). \u201cChu chu min chhandamtu Pathian hmuhin a \\\\ha a, a lawmz\u00e2wng a ni. Ani chuan mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak hria at\u00e2n a duh si a. Pathian pakhat chauh a awm a, Pathian leh mihring ink\u00e2rah palai pakhat chauh a awm bawk, mihring Krista Isua chu. Mi zawng zawng tlan n\u00e2n ani chu a inpe a, chhandamna thu chu hun a tih takah a rawn puang ta.\u201d (1 Timothea 2:3-6). Chhandamna vawnb\u00e2n an vawn theih n\u00e2n, mi tin hn\u00eanah Pathian Thlarau p\u00eak a ni a. Tichuan \u201c\u00eang tak mi tin ti\u00eang \\\\h\u00een kha a awm a, khawv\u00ealah a lo kal m\u00eak a ni.\u201d (Johana 1:9). Nunna thilp\u00eak an duh loh av\u00e2ngin miten chhandam nih an tling zo lo mai a ni. Isua Krista thihnain thup\u00eak s\u00e2wm a tibo tih thu Wesley-an a chh\u00e2nna chu: \u201cD\u00e2n Thu s\u00e2wm p\u00eaka chuangte z\u00e2wlneiten an hrilh chh\u00e2wn chu, a la bo lo. A lokal chhan chu a khawii mah rawn tibo t\u00fbrin a ni lo. He D\u00e2n, bawhchhiat thiang lo hi, hriatpuitu rinawm at\u00e2n v\u00e2nah nghet takin a ding a ni. Hei hi khawv\u00eal awm tirh ata \u2018Lungph\u00eaka ziak ni lova,\u2019 mihring fate zawng zawng thinlungah, an Siamtu kut zung\\\\ang ngeiin lehkhaa a ziak kha, t\u00fbnah chuan sualnain a ti-hm\u00ealhem ta hl\u00ea a, mahse thil \\\\ha leh sual hriatna kan neih chh\u00fbng chuan thai chhiat vekin a awm lo vang. He d\u00e2n englai pawh hi mihring fate t\u00e2n d\u00e2n a ni reng ang, englai pawhin, hun leh hmun danglam theiah emaw, thil dang danglam theiah emawa innghat a ni lo va, Pathian nungchang leh mihringte nungchang leh an inpumkhatna danglam thei lova innghat a ni z\u00e2wk. \u201c\u2018Tichhe t\u00fbra lo kal ka ni lo, tifamkim t\u00fbra lo kal ka ni z\u00e2wk,\u2019 tih hi zawh ngai lovin, heta sawi a tum tak chu, mihringten eng ang pawhin ngai se, kimchang taka rawn siam ngheh ka tum a ni; a chiang lo lai apiang kha rawn tihchian ka tum a ni, a puma a pawimawhzia hrilhfiah t\u00fbrin ka lo kal a ni. Thup\u00eak s\u00e2wm z\u00eenga thup\u00eak engkim, a seizia te, a zauzia te a pumin, a s\u00e2nzia te, a th\u00fbkzia te, a p\u00eang tin thianghlimzia leh thutakzia ent\u00eer t\u00fbra lo kal ka ni.\u201d - Wesley, Sermon, 25. Wesley-a chuan Chanchin |ha leh d\u00e2n inpumkhat thu a sawi a. \u201cD\u00e2n leh Chanchin |ha hi a inzawm tlat a. Kawng khatah chuan","S\u00c2PRAMA SIAM|HATU HNUHN\u00dbNGTE 263 d\u00e2n hian Chanchin |ha t\u00e2n kawng a siam a. Chanchin |ha min kawhhmuh a; Chanchin |hain d\u00e2n a tihfamkimzia min hriatt\u00eer a. Ent\u00eer n\u00e2n, d\u00e2n chuan Pathian hmangaih t\u00fbr leh kan v\u00eangte hmangaih t\u00fbrin, nunn\u00eam t\u00fbrin, thuhnuairawlh leh thianghlim t\u00fbrin min ph\u00fbt a. Hetiang ti thei ni lovin kan inhria a, a dik e, hei hi mihring t\u00e2n theih loh a ni; mahse Pathianin ch\u00fb hmangihna chu min p\u00eak a tiam tih kan hria a, thuhnuairawlh leh nunn\u00eam leh thianghlimin min awmt\u00eer thei a; he chanchin lawmawm Chanchin |ha hi kan vuan a, kan rinzia ang z\u00ealin kan t\u00e2n tihin a awm a, Isua Kristaa awm rinna az\u00e2rah felna d\u00e2n chu keimahniah tihfamkimin a awm. \u201cIsua Krista Chanchin |ha hm\u00ealma lian ber \\\\henkhat chu, d\u00e2n sawis\u00ealtute leh sawi chhetute, thup\u00eak z\u00eenga pakhat, a t\u00ea ber emaw, a lian ber emaw mai pawh ni lova, a puma bawhchhe t\u00fbra mite zirt\u00eertute hi an ni. He hmuh sualnaa thil mak tak pakhat chu, bawhchhetute chuan Krista chu, A d\u00e2nte bawhchhiain an chawimawiin an inring a; A thup\u00eak tichhiain A hnathawh chu an tiropuiin an ring a; an chawimawi d\u00e2n chu Juda Iskariotan, \u2018Chibai, Lalpa,\u2019 a ti a, a fawh t\u00e2k ang kha a ni. Isua chuan a tua -te pawh hi, f\u00e2wpin mihring Fapa hi i mant\u00eer d\u00e2wn a ni maw ti se a sual lo vang. F\u00e2wpa mant\u00eer ang chauh a ni; a thisen thu sawia, a lallukhum chhuhsak si, leh Chanchin |ha puan darh n\u00e2n tia a d\u00e2n tihchhiat si chu mant\u00eerna bawk a ni. D\u00e2n thu\u00e2wihna eng pawh, engti kawng z\u00e2wng pawha pawisak lohna rinna thusawite leh, engtikawng z\u00e2wng pawha a d\u00e2n t\u00ea ber tiboral emaw tichak lo emaw z\u00e2wnga Krista thu sawitute chuan mant\u00eertu tia vuahna an pumpelh lo vang.\u201d - Wesley, Sermon, 25. \u201cChanchin |ha hi sawi mai ila d\u00e2n, thut\u00e2wp kan sawi a ni mai,\u201d titute Wesley-an a chh\u00e2nna chu: \u201cHei hi kan zawmpui lo. D\u00e2nin a tum hmasa ber pawh a la khawih lo, chu chu mite an sual hriatt\u00eer leh hremhmun kotl\u00e2nga muhilte kaihthawhna hi a ni.\u201d Tirhkoh Paula chuan, \u201cD\u00e2nah sual hriatna a awm,\u201d a ti a. \u201cMiin a sual hriatna a neih loh chuan tlanna thisen a mamawhzia a hre d\u00e2wn em ni? ... Kan Lalpa ngei chuan, \u2018Mi hris\u00ealten daktor an ngai lo, damlote lo chuan,\u2019 a ti a. Dam \\\\ha lai emaw, hris\u00eala inhria emaw chu tihdam t\u00fbra daktor hn\u00eana hruai chu a remch\u00e2ng lo. An damlo a ni tih i hriat chiant\u00eer","264 INDONA ROPUI phawt t\u00fbr a ni a, chuti lo chu tunge fak ang che. Thinlung thianghlim leh hm\u00ealhem lo chu, tihdam n\u00e2n Krista hn\u00eana hruai a ngai lo.\u201d - Ibid., Sermon 35. Wesley-a chuan Pathian hmangaihna chanchin \\\\ha a puan laiin, a Lalpa angin, d\u00e2n chu a uar a, a chawimawi a. Pathianin hnathawh t\u00fbr a p\u00eak chu rinawm takin a hlen a; a hlawhtlin ropuizia pawh a mit ngeia a hmuh phal a ni. A dam chh\u00fbng kum sawmriat aia tam a lo t\u00e2wp chuan, kum 50 aia tam rawngb\u00e2wlin a v\u00e2k v\u00eal a, a thu pawmtute chu mi nuai tam tak an ni hman. A thawh rim az\u00e2rah sual tihchhiat nun thara nung leh z\u00e2t leh a zirt\u00eerna av\u00e2nga thlarau nun th\u00fbk z\u00e2wka nung z\u00e2t chu, Pathian rama tlante inhmuhkh\u00e2wm hunah chauh hriat a ni ang. A nun d\u00e2n a\\\\angin Kristian tinin entawn t\u00fbr, mana lei ph\u00e2k lohva hl\u00e2 kan hmu. He Krista rawngb\u00e2wlt\u00fb rinna, a inngaihtl\u00e2wmzia, a \\\\hahnemngaihzia, a hawihhawmzia leh a inpump\u00eakzia hi t\u00fbn lai kohhran hian nei ve teh ila aw! 1Hei hi chutih laiin p\u00e2wl hran hming a la ni lo. 2Antinomian-ho hi German ram a\\\\anga lo chhuak an ni a, 'chhandama awm n\u00e2n d\u00e2n zawm a ngai lo, rinna chauh a t\u00e2wk a ni' tiin an zirt\u00eer.","265 BUNG 15 BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA (THE BIBLE AND THE FRENCH REVOLUTION) Kum zabi s\u00e2wm leh paruknaah kh\u00e2n Kohhran Siam\\\\hatna chuan mi tin t\u00e2n Bible an siam a, Europe ram zawng zawnga theh darh an tum a. Ram \\\\henkhat chuan v\u00e2n thilp\u00eak anga ngaiin an lo l\u00e2wm \u00eam \u00eam a. Ram \\\\henkhatah erawh chuan pope-ho kh\u00e2n harsatna an lo siam hlawhtling thei hl\u00ea a, chuv\u00e2ngin Bible \\\\angkaizia hriatna engmah an nei ve lo. Ram pakhatah chuan Bible \u00eang chu la l\u00fbt thei mah se, thimin amah a hre lo. Kum za tam tak chh\u00fbng chu thu dik leh thu dik lo an insual a. A t\u00e2wpah thu dik lo z\u00e2wk chuan a hneh ta a, v\u00e2n \u00eang chu hnawh bovin a awm ta a. \u201cHei hi thiam lohna a ni, \u00eang khawv\u00ealah a lo kal a, nimahsela miten \u00eang aiin thim an duh z\u00e2wk, an thiltihte a sual av\u00e2ngin.\u201d (Johana 3:19). Ch\u00fbng hmunte chu an thiltih rah seng t\u00fbra hnutchhiahin an awm ta a; Pathian \\\\hatna an hmuhsit av\u00e2ngin Pathianin a humna pawh a la bo ve ta a; sual chu a lo \\\\hang puitling a; luhlul taka \u00eang hn\u00e2wl pawizia chu khawv\u00ealin an hmu ta a ni. France ramah chuan rei tak chh\u00fbng Bible an do va, chu chuan ram pum buaina a han thlen ta a. He rama buaina r\u00e2pthl\u00e2k a lo chhuahna chhan chu, Rom-in Bible sem darh a dod\u00e2lna av\u00e2ng a ni. Pope hnathawh kal d\u00e2nin thil a tihpawi theihzia, mi tin hmuh theiha ent\u00eerna fiah tak a ni a, chu chu kum s\u00e2ngkhat chh\u00fbnga an zirt\u00eerna rah lo lang chu a ni. Pope chungnun chh\u00fbng zawng zawng Pathian Lehkhabu rahbeha a awm t\u00fbr chu z\u00e2wlneiten an hrilhl\u00e2wk a; Thupuan pawhin France rama D\u00e2n Bawhchhepa boral fapa hnuaia a awm av\u00e2nga hrehawmna lo awm t\u00fbr pawh a lo kawhhmuh vek tawh a. Lalpa v\u00e2ntirhkoh chuan hetiang hian a sawi a: \u201cAnni chuan Khaw Thianghlim chu thia sawmli leh thla hnih an rapbet ang: tin, ka thu hretu pahnihte hn\u00eanah chuan thu ka pe ang a, tichuan saiip puan","266 INDONA ROPUI France ram chuan a ram chh\u00fbng sakhua at\u00e2n 'Ngaihtuahna Pathiannu' chu chawi s\u00e2ngin thutak chu a rapbet a.","BIBLE LEH FRANCE RAM INL\u00dbMLEHNA 267 sinin ni 1260 chh\u00fbng zawng thu an hril ang.... An hriatt\u00eerna thu chu an hril zawh huna leil\u00e2wt a\\\\anga sakawlh lo chhuak chho t\u00fbr chuan anmahni a do vang a, a hneh ang a, a tihlum ang. An ruang chu khaw ropui kawtthl\u00earah chuan a awm reng ang a; chu khaw ropui chu thlarau lam thu-ah chuan Sodom leh Aigupta an ti a ni, chutah bawk chuan an Lalpa chu khenbehin a awm kha.... A thih av\u00e2ngin leia awmte chu an l\u00e2wm ang a, hlimna an siam ang a, l\u00e2wmnate an inthawn bawk ang; z\u00e2wlnei pahnihte chuan leia awmte chu an tihhrehawm \\\\h\u00een av\u00e2ngin. Ni thum leh a chanve hnuah chuan Pathian hn\u00ean ata nunna thaw chu an chh\u00fbngah a lo l\u00fbt a, an kein an ding ta a; tichuan a hmutute chuan an hlau ta \u00eam \u00eam a.\u201d (Thupuan 1 1: 2-11). Heta thla 42 leh ni 1260 hi thuhmun a ni a, Rom hnuaia Krista kohhrante tuarna hun a ni. Pope chungnun berna hun kum 1260 chu AD 538-a \\\\ana, kum 1798-a t\u00e2wp t\u00fbr a ni. Hemi kum (1798) hian France sipaite Rom khuaah an l\u00fbt a, pope an man a, a tang hlum ta a. A hnu lawkah pope thar an thlang a, mahse tun hm\u00e2 angin thu a nei thei tawh lo. Kum 1260 chh\u00fbng zawng zawng hian tihduhdahna chu chatlak lovin a awm a ni lo ve; Pathian chuan a mite a khawngaih a, an tuarna a han tihtawisak a. Isuan kohhran chunga buaina nasa tak lo thleng t\u00fbr a sawi l\u00e2wk kh\u00e2n: \u201cCh\u00fbng nite chu tihtawi ni suh sela, mihring r\u00eang r\u00eang damin an chhuak lo vang; nimahsela, thlante av\u00e2ng chuan ch\u00fbng nite chu tihtawi a ni ang,\u201d a ti a. (Matthaia 24:22). Kohhran Siam\\\\hatna a lo chak ve ta a, tihduhdahna chu 1798 hm\u00e2in a lo t\u00e2wp ta a ni. Thu hretu pahnihte thu kha z\u00e2wlnei chuan heti hian a sawi a. \u201cCh\u00fbng chu Olive thing pahnih leh kh\u00e2wnv\u00e2r dahna pahnih khawv\u00eal Lal hm\u00e2a dingte chu an ni,\u201d a ti a. Hla phuahtu chuan, \u201cI thu hi ka ke at\u00e2nte hian kh\u00e2wnv\u00e2r a ni a, Ka kawng at\u00e2n \u00eang a ni,\u201d a ti a. (Thupuan 11:4, S\u00e2m 119:105). H\u00eang thu hretu pahnihte hi Thuthlung Hlui leh Thar an ni a, Pathian d\u00e2n hriatpuina pawimawh leh A d\u00e2n t\u00e2r chhuahna leh kumkhua at\u00e2n a ni tih hriatpuina an ni. Thuthlung Hluia ent\u00eerna te, inthawina te leh hrilhl\u00e2wkna te hi Chhandamtu lo kal t\u00fbr ent\u00eer l\u00e2wkna an ni a, chhandamna buatsaihna an ent\u00eer bawk","268 INDONA ROPUI a. Thuthlung Thara Chanchin |ha leh Thu thawn te hi, hrilhl\u00e2wkna leh ent\u00eerna ang ngeiin a lo kal tih ent\u00eerna a ni bawk a. \u201cTichuan saiip puan sinin ni 1260 chh\u00fbng zawng thu an hril ang.\u201d Hemi hun tam z\u00e2wk chh\u00fbng hi chu, Pathian Thuhretute chu che thei lovin an awm a. Pope thuneihna chuan mipuite hmuh theih lohvin thu dik chu a thukru a; Pathian thu chhuakte kalh n\u00e2n thuhretu derte a t\u00eer chhuak a. Sork\u00e2r leh kohhran hotuten Bible neih thian loh thu an pe a; A thute chu an sawi khawlo va, mihring leh ramhuaiin mite rilru hruai sual t\u00fbrin tha thawh theihna zawng zawng hman a ni a; A thu dik hril ngamtute chu an zawng a, an \u00fbm a, an mant\u00eer a, an sawisa a, lei hnuai p\u00fbkah an ph\u00fbm bo va, an rinna av\u00e2ngin martar an chang a, ram palail\u00eangah an \u00fbm bo va, p\u00fbkahte an tawm a; Hriatpuitu rinawmte chuan saiip puan sinin thu an sawi z\u00eal a. Mahsela kum 1260 chh\u00fbng zawngin an hriatpuina hna chu an thawk a ni. Hun khirh ber laiah pawh mi rinawm, Pathian Thu ngais\u00e2ngtute an awm reng a, A ropuina an chawis\u00e2ng a. H\u00eang rawngb\u00e2wltu rinawmte hn\u00eanah hian finna te, chakna te leh thuneihna te, hemi hun chh\u00fbng zawnga A thu puan n\u00e2na mamawh chu p\u00eak an ni. \u201cAnni chu tihnat tuma an hm\u00ealmaten an beih phawt chuan an k\u00e2 a\\\\anga mei lo chhuak chuan a kang ral \\\\h\u00een.\u201d (Thupuan 11:5). Pathian Thu rapbettute chu hrem lohvin an chhuak lo vang. He thu hlauhawm tak hi Thupuan t\u00e2wp lamah sawifiahin a awm; \u201cHe lehkhabu hrilhl\u00e2wkna thu hria apiang ka hriatt\u00eer e. Tupawhin h\u00eang thu hi a belhchhah chuan he lehkhabua hremna ziakte hi Pathianin a chungah a belhchhah ve ang; tin, tupawhin he hrilhl\u00e2wkna lehkhabu thua mi thu a l\u00e2k bo chuan he lehkhabua ziak Nunna Thing leh Khaw Thianghlima a chan chu Pathianin a la bo ve ang.\u201d (Thupuan 22:18, 19). Hetiang hian Pathianin a thupuante leh a thup\u00eakte tidanglam lo t\u00fbrin min vau l\u00e2wk a ni. He vauna hian tupawh Pathian d\u00e2n ngai pawlawh t\u00fbra mi dangte hruaitute zawng zawng kha a huap vek a. Pathian d\u00e2n \u00e2wih leh \u00e2wih loh engmah a ni lo titute chu a tihlau t\u00fbr a ni. Pathian Thupuan aia mahni ngaihd\u00e2n ngais\u00e2ng z\u00e2wk te, mahni remch\u00e2nna t\u00fbra Pathian Thu awmzia tidanglamtu te, leh khawv\u00eal","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 269 n\u00eana inzawmna a nih d\u00e2wn av\u00e2nga tidanglamtu te chuan anmahni chungah mawhphurhna lianpui an nghat a. Pathian d\u00e2n thu ziak chuan mi tin awm d\u00e2n a han b\u00fbk ang a, he b\u00fbkna sual ngai lova tling lote chu thiam loh chant\u00eer an ni ang. \u201cAn hriatt\u00eerna thu chu an hrilh zawh huna\u201d Hriatpuitu pahnihte, saiip puan sina an thuhrilh t\u00e2wp hun chu 1798 a ni a. Harsa taka an hnathawh t\u00e2wp a lo thlen d\u00e2wnah khuarkhurum mawng nei lo a\\\\anga sakawlh lo chhuak chuan a do vang a. Europe rama ram hrang tam tak kohhran leh sork\u00e2r ror\u00ealtute chu, Setanan pope-hote hmanga rei tak chh\u00fbng a thuhnuaia a dahte kha an ni a. Hetah hian Setana duhz\u00e2wnga thuneihna chu a lo lang. Rom-ho tih d\u00e2n chu, Bible hi a zahawm a ni tiin, \\\\awng hriat loh (hnam dang \\\\awng)-in an awmt\u00eer reng a, mipuite hn\u00ean a\\\\angin a thukr\u00fb a. Rom thuneihna hnuaiah thu hriatpuitute chuan saiip puan sinin thu an hril a ni. Mahsela thuneitu dang khuarkhurum mawng nei lo a\\\\anga sakawlh lo chhuak chuan, Pathian Thu chu tihchimit tumin a la han do ngei d\u00e2wn a ni. An ruang awmna khaw ropui kawtthl\u00ear chu, Aigupta anga sawi a ni a. Bible-a ram hrang chanchin kan hriat zawng zawngah Aigupta hian Pathian nung a awm tih hi an do nasa ber a, A d\u00e2nte an kalh nasa ber bawk a. Aigupta lal anga Pathian thup\u00eak dod\u00e2l tlat lal t\u00fbmah an awm lo. Pathian hminga Pathian Thuchah Mosian a rawn hrilh kh\u00e2n, \u201cTunge maw ni Lalpa, a thu ka han z\u00e2wm a, Israel-hote ka han chhuaht\u00eerna t\u00fbr chu ni le? Lalpa chu ka hre lo ve, tin, Israel- hote lah ka chhuaht\u00eer hek lo vang,\u201d a lo ti a. (Exodus 5:2). Hei hi Pathian awm ring lo ent\u00eerna a ni. Aigupta-in a ent\u00eer hnam chuan, Pathian awm an ring lo vang a, an rin lohna leh an dod\u00e2lna an rawn tilang ang. \u201cKhaw ropui\u201d chu \u201cSodom\u201d n\u00eana tehkhin a ni a. Sodom khua chuan Pathian d\u00e2n an bawhchhiatna leh an sualzia chu an hurnaah a lang. He thu hrilhl\u00e2wkna rawn tipuitlingtu ram pawh chu hetianga sual hi an ni ang. He z\u00e2wlnei thu ang hian kum 1798 hm\u00e2 lawkah, Setana rilru pu leh Setana a\\\\anga lo chhuak chuan Bible hi a han dod\u00e2l d\u00e2wn a ni. Pathian hriatpuitu pahnih thahna ramah chuan, chutah chuan Pharoa rin lohna ang leh Sodom mite sualna ang kha a awm ve ve ang.","270 INDONA ROPUI He hrilhl\u00e2wkna hi France ram chanchinah a lo famkim chiah a ni. Kum 1793-a an ram buaipuiah kh\u00e2n \u201cChh\u00fbngkaw ropui tak tak a\\\\anga lo piang, lehkha thiam tak tak, Europe rama ram duhawm ber awp theihna t\u00fbra thuneihna neia inngaite chuan, rilru hmunkhat puin, mihringte thil hmuh hlu ber leh Pathian rinna b\u00e2nsanna leh Pathian biak b\u00e2nsanna aw chu an chhuah ta a, hei hi khawv\u00ealin a hriat hmasak ber a ni.\u201d - Sir Walter Scott, Life of Napoleon, vol. 1, ch. 17. \u201cKhawv\u00eal siamtu chunga hela hnam puma kut lektu chiang taka kan hriat chu France hi a ni. S\u00e2p ramah te, German ramah te, Spain ramah leh ram dangah Pathian ring lo leh Pathian sawi chhia chu an tam a, mahse ror\u00eal p\u00e2wl (Parliament) meuhvin Pathian a awm lo ti meuhva r\u00eal a, khawpui puma mi leh ram danga mi tam takin an hlimpui a, hmeichhia leh mipa l\u00e2wma lam ta chiam mai chu France chauh hi a ni ang.\u201d Blackwood\u2019s Magazine, November 1870. France hian Sodom suahsualna a rawn phawk ve chiah a ni. Phaituala khawpuite boralna chhan, hurna leh suahsualna dang ang chauh kha an ram buai r\u00fbnpui lai kh\u00e2n a awm. Chanchin ziaktuten Pathian an malm\u00e2kna leh an hurna chanchin an ziah chu z\u00e2wlneite thu ziak kha a ang hl\u00ea: \u201cH\u00eang d\u00e2nte n\u00ean inzawm tlat mai, sakhaw thil ni si chu - inneihnaa inpumkhatna tihn\u00eapna hi a ni - mihringin an siam theih inzawmna thianghlim ber, vawn ngheh tlat a nih chauhva v\u00e2ntl\u00e2ng nun tinghettu hi - hei hi sork\u00e2r thuah \\\\hiat mai mai theiha dah a ni a, chutah chuan mi pahnih lo innei tate kh\u00e2n an duh hun hunah phelh leh mai theihna a awm a\u2026. Chh\u00fbngkaw nuna thil ngaihhlut awm, duhawm leh daih rei t\u00fbr thil r\u00eang r\u00eang tihboral d\u00e2n t\u00fbr hmuh chhuah tumin ramhuai hian thawk ta se, chutiang tih d\u00e2n chu hmu chhuak ta se, chu thil \\\\ha lo chu chhuan lo awm leh z\u00ealte chungah a hmang chho z\u00eal ang. Chutiang thil chu inneihna tihlolamna aia thil danga hmuhna t\u00fbr a awm lo. Actress hmingthang tak Sophie Arnoult chuan, chutih laia sork\u00e2ra inneihna chu, \u2018Uir\u00eana Sakrament\u2019 tiin a vuah.\u201d Scott, vol. 1, ch. 17. \u201cChutah bawk chuan an Lalpa chu khenbeha a awm kha.\u201d He hrilhl\u00e2wkna pawh hi France rama mite chuan an tifamkim a, khawi ramah mah hetianga Krista huatna a awm lo va, khawi ramah mah","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 271 hetianga thu dik dod\u00e2lna r\u00e2pthl\u00e2k a awm hek lo. France-in Chanchin |ha ringtute a tihduhdah hian Krista chu a zirt\u00eerteah an kh\u00eangbet leh tihna a ni. Rei tak chh\u00fbng chu mi thianghlimte thisen chhuah a ni a, Waldens-ho kha Piedmont tl\u00e2ngah \u201cKrista hriatpuina thute leh Pathian Thu at\u00e2n\u201d an nunna an hl\u00e2n a, chu ang bawk chuan France rama an unaute Abigenses-ho kh\u00e2n thu dik hriatpuina chu an tuar a. Siam\\\\hat hun lai kh\u00e2n ringtute chu r\u00e2pthl\u00e2k taka sawisak leh thah an ni a. Lalber leh a khawnb\u00e2wl upa te leh mi lianho te, nu te leh nula ten Isua t\u00e2na martar changte hrehawm tuar lai chu ennawm at\u00e2n an hmang a. Huguenots-ho kh\u00e2n, mihringte ngaihs\u00e2n ber zal\u00eanna chuhin indona hmunah tam takin thisen an s\u00eang a. Protestant-ho chu mi sual, mi dang z\u00eenga awm thiang lo an ti a, a mantute chuan l\u00e2wmmante an hmu a, ramsa anga \u00fbmin an awm a. \u201cThlal\u00eara Kohhran\u201d hm\u00e2n lai Kristiante thlahho kha, kum zabi s\u00e2wm leh pariat v\u00ealah France ramah an la awm a, chhim lam pang tl\u00e2ng ramah an biru a, an pipute sakhua an la chelh reng a. Ramhnuai tl\u00e2ng pangah z\u00e2na inkh\u00e2wm t\u00fbra an kalte chu mi sualhovin an lo man a, dam chh\u00fbnga b\u00e2wia tanga lawng kar t\u00fbrin an man a. Mi \\\\ha leh thianghlim leh mi fingte chu tualthat leh r\u00fbk hmangte n\u00ean an hling kh\u00e2wm a, an sawisa a. Wylie, b. 22, ch. 6. Zahngai deuh z\u00e2wka an nghaisakte chu, an awm hl\u00ea hl\u00ea lai kah hluma awmte an ni, hriam nei lo leh engmah tithei lo an ni a, \\\\hing\\\\hia an \\\\awng\\\\ai laite tihhlum an ni a, putar, engmah tithei lo te, hmeichhia te, pawisawi lo naupang te pawh an inkh\u00e2wmna chhuat laiah thia hnutchhiahin an awm a. Inkh\u00e2wmna an neihna \\\\hin tl\u00e2ngahte leh ngawahte han kal chuan, \u201cpen li dan v\u00eal z\u00ealah hian, mitthi ruang hmuh t\u00fbr a awm a, \\\\henkhatte phei chu thingahte khai an ni a.\u201d An ram chu khandaih, incheh hlumna leh inhalna tein, \u201clungngaihna thlal\u00ear ram zau takah chant\u00eer a ni ta.\u201d \u201cH\u00eang thil r\u00e2pthl\u00e2k hi hman lai mihring \u00e2t leh m\u00e2wl laia tih a ni lo, Louis XIV dam lai khawv\u00eal fin hnua mi a ni. Science-te pawh hriat a ni tawh a, lehkha thiamte an tam a. Lal in leh khawpuia Pathian rawngb\u00e2wltute chu lehkha thiam, thusawi thiam leh ngilneihna nei leh \\\\anpui peih mi an ni lawi si a.\u201d - Ibid., vol. 22, ch. 7.","272 INDONA ROPUI An thiltih r\u00e2pthl\u00e2k berte z\u00eenga la r\u00e2pthlak ber, khawv\u00eal thil r\u00e2pthl\u00e2k zinga r\u00e2pthl\u00e2k ber chu St. Bartholomew hmuna ins\u00e2mna r\u00e2pthl\u00e2k, \u201cSt. Bartholomew Massacre\u201d an tih kha a ni a. He in- thahna hian t\u00fbn thlengin m\u00ee rilru a la r\u00e2p a. He inthahna r\u00e2pthl\u00e2k remti t\u00fbr hian puithiamhovin lalber an nawr a, anin a lo remti a. A r\u00fbkin thu an peih vek a, z\u00e2n laia d\u00e2r a rik v\u00ea leh Protestant-ho chu thah t\u00fbr an ti a. Anni lah chu an lalberin hum a lo tiam av\u00e2ngin, inah thlamuang takin an lo mu a. Zanlaiah d\u00e2r a lo ri ta a le! thattute chu an lo thawk thut a, an man a, an in ata an hn\u00fbk chhuak a, an s\u00e2m ta chiam mai a. Israelte Aigupta a\\\\angin Isua Krista chuan mita an hmuh theih lohvin a hruai chhuak a; heta martar-ho thattu Setana khua leh tuite hi hmuh theih lohva awm amah Setana hruai an ni thung. Paris khuaa Protestant-ho s\u00e2mna chuan ni sarih lai a awh a. A hmasa ni thum chh\u00fbng phei chuan a nasain a r\u00e2pthl\u00e2k tak tak a. Paris khawpuiah chauh a ni lo, lalber thup\u00eakin Protestant-ho chu an awmna hmun apianga thah t\u00fbr an ni a. Hmeichhia, mipa, naus\u00ean leh tar sawi lovin an rawt vek a. A rethei a hausa in, a tar a z\u00fbr thlu lovin, a pui a pang a lian a t\u00eain an zain an hmatiam hmiah hmiah mai a. France ram puma inthahna chuan thla khat lai a awh a, nul\u00e2 tlangv\u00e2l \\\\ha \\\\ha mi singsarih lai an boral a ni. \u201cHe tualthahna r\u00e2pthl\u00e2k Rom khuaa miten an han hriat chuan, puithiamhoten l\u00e2wm chin t\u00e2wk an hre lo. Lorraine khua cardinal chuan rawn hrilhtu zualko chu l\u00e2wmmanah rangkachak tangka s\u00e2ngkhat a lo pe hial a. St. Angelo-a laipui chu l\u00e2wmna ent\u00eer n\u00e2n an k\u00e2p a. Biak in tin a\\\\angin l\u00e2wmna d\u00e2r a ri chuah chuah mai a; awmtual chh\u00eam mei \u00eang chuan z\u00e2n chu chh\u00fbn ang maiin a siam a. Pope Gregory XIII chuan cardinal leh mi lian dang leh mi dangte a kh\u00e2wm a, ropui taka kawng thui tak zawhin, St. Louis biak inah an inkh\u00e2wm a, chutah chuan Lorraine khua Cardinal chuan Te Deum Laudamus1 a sa a. He inthah l\u00e2wma hriat reng n\u00e2n tangkapui te, medal te an siam a, t\u00fbn thlengin Vatican-ah chuan, milem ziak thiam Vasari milem ziak pathum, he inthahna lem a ziak chu an la awm. Pope Gregory chuan lalber Charles-a hn\u00eanah \u2018Golden Rose\u20192 athawn a. He inthahna a\\\\anga thla li hnuah Pope chuan French","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 273 puithiamin \u2018Kha mi ni hlimna leh l\u00e2wmnaa khat, kan pa thianghlimin (pope) chanchin a lo hriat, Pathian leh St. Louis hn\u00eana lawm thu sawi t\u00fbra puithu taka a kal ni kha,\u2019 tia a sawi chu lungni takin a ngaithla.\u201d - Henry White, The Massacre of St. Bartholomew, ch. 14, par. 34. St. Bartholomew hmuna inthahna rilru putt\u00eertu bawk kh\u00e2n, France ram pum inl\u00fbmlehna kha a han hruai leh a. Isua Krista chu mi sual an ti a, \u201cMi sual chu tiboral rawh u,\u201d tiin an au va, chu chu Isua an tihna a ni. Pathian sawichhiatna leh suahsualna tenawm tak tak a lo chhuak a; mi sual tenawm berte leh nunchhiatna rawng berte an chawimawi a, h\u00eang thil zawng zawngah hian Setana an chawimawi a ni; Krista mi thianghlim leh khawngaihna ngah erawh chu an kh\u00eangbet a. \u201cKhuarkhurum mawng nei lo a\\\\anga sakawlh lo chhuak chuan a do vang a, a hneh ang a, a that ang.\u201d France ram buai lai kh\u00e2n Pathian awm ring loho chuan Pathian leh A thu thianghlim chu, t\u00fbn hm\u00e2a an do aia nasa z\u00e2wkin an do va. Pathian biak chu an ror\u00ealna Parliament meuhvin a khap a. Pathian Lehkhabu an khawn kh\u00e2wm a, hmuhsit ent\u00eer n\u00e2n an h\u00e2l a. Pathian d\u00e2n chu an rapbet ta a ni. Pathian Lehkhabu a\\\\anga chhuak thil serh r\u00eang r\u00eang chu an tibo va. Chawlhk\u00e2r tin chawlhna an b\u00e2n a, ni s\u00e2wm dan z\u00ealah intihnawmna leh Pathian d\u00eauna hun an siam a, Baptisma leh Lalpa zanriah an khap tlat a. Thl\u00e2nmualahte lehkha an t\u00e2r a, \u201cThihna hi kumkhaw muthilhna a ni,\u201d an ti a. Pathian hlauh chu finna bulah an ngai lo khawp a, \u00e2tna bulah an ngai z\u00e2wk a. Sakhaw biakna r\u00eang r\u00eang chu an khap vek a, zal\u00eanna leh an ram biakna erawh chu an khap lo va. Paris khua bishop chu an han hruai chhuak a, v\u00e2ntlang z\u00eengah thil lawilo, patling han tih \u00e2wm pawh ni lo an tiht\u00eer a. Bishop an han hruai chhuah chu mi tam takin an han zui a, mipui inkh\u00e2wm hm\u00e2ah chuan, \u201cT\u00fbn hm\u00e2 kum tam tak sakhaw thu ka zirt\u00eer \\\\hin kha, puithiamho chawh chhuah mai mai vek an ni, thu dik innghahchhan r\u00eang r\u00eang a nei lo. Pathian rawngb\u00e2wl t\u00fbra nemngheh ka ni a, mahse Pathian a awm lo; t\u00fbn chinah chuan zal\u00eanna, insiam rualna, \\\\hatna leh rilru lam \\\\hatna rawng chauh ka b\u00e2wl tawh ang,\u201d tiin a puang a. A puithiam thuamhnawte a dah a;","274 INDONA ROPUI inpumkhatna ent\u00eer n\u00e2n inkh\u00e2wm hotu n\u00ean an inkuangkuah a. Puithiam dang tam tak pawhin chutiang chuan an ti ve a. Scott, vol. 1, ch. 17. \u201cAn thih av\u00e2ngin leia awmte chu an l\u00e2wm ang a, hlimna an siam ang a, l\u00e2wmna thilp\u00eakte an inpe ang a, z\u00e2wlnei pahnihte chuan leia awmte chu an tihhrehawm \\\\hin av\u00e2ngin.\u201d France rama mite chuan Pathian hriatpuitu pahnihte zilhna aw chu an tireh ta a; thu dik thu chu an kawtlaiah a thi a; Pathian d\u00e2n khuahkhirhna hawtute chu an hlim a; v\u00e2n Lalber chu v\u00e2ntl\u00e2ngin an pawisa ta lo va. Hm\u00e2n laia mi sualte angin, \u201cPathianin engtin nge a hriat ang? Chungnungberan a hre chhuak ang em ni?\u201d an ti a (S\u00e2m 73:11). Puithiam pakhat \\\\awng d\u00e2n phei chu \u00e2wihawm loh khawp a ni, \u201cPathian, i awm a nih chuan, i hmingchhiat phuba han la ta che. Ka dodal a che; i ngawi reng mai, i khawpui ri chu han chhuah-ta che, hetianga ka cho hnu che hian tunge ring duh tawh ang che,\u201d a ti a. - Lacretelle, History, vol. 11, p. 309; Sir Archobald Alison, History of Europe, vol. 1, ch. 10. Pharoa \\\\awngk\u00e2 kha a lo chhuak leh ta a ni: \u201cTunge maw ni Lalpa, a thu ka han zawm t\u00fbra chu ni le? \u201cLalpa chu ka hre lo ve.\u201d (Exodus 5:2). \u201cMi \u00e2 chuan, a rilruin, \u2018Pathian r\u00eang.a awm lo,\u2019 a ti a.\u201d (S\u00e2m 14:1) Thu dik tikhawlotute thu chu Lalpan heti hian a sawi a: \u201cAn \u00e2tzia mi zawng zawng hn\u00eanah a lo lang d\u00e2wn si a.\u201d (2 Timothea 3:9). France rama miten Chatuana nung Pathian biakna an paih hnu rei lo t\u00eaah milem biaknaah an tlu l\u00fbt ta a. \u201cNgaihtuahna Pathiannu\u201d an be ta z\u00e2wk a; chu pathiannu at\u00e2n hmeichhe sual pakhat an hmang a; he thil an tihna hmun hi, an ram aiawhtute inkh\u00e2wmna hmunah a ni a; an rama mi lian thlan kh\u00e2wmten an ti a ni. Chanchin ziaktu histo- rian chuan, \u201cAn b\u00e2wl v\u00eal d\u00e2n \u00e2tthl\u00e2kzia leh hohzia hian tlukpui a nei kher lo vang. An inkh\u00e2wmna kawngkh\u00e2r chu an han hawng a, thil ri thei tum mi an lo l\u00fbt a, an hm\u00e2ah hotu liante chu intipuithu fahranin an kal a, zal\u00eanna fakna hla an sa a, t\u00fbn china pathian at\u00e2na an biak t\u00fbr chu an han hruai a, hmeichhia a ni a, a hmai a khuh a, a hmai khuh chu an han hawng a, inkh\u00e2wmna hruaitu ding lamah an dah a,","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 275 Mipui v\u00e2ntl\u00e2ng mithmuhah Biblete tithangtl\u00e2wmin, France chuan Pathian chibai b\u00fbk d\u00e2n dik chu a hn\u00e2wl a.","276 INDONA ROPUI ennawm siamna hmuna l\u00e2m mi lek kha a lo ni a - chu chu \u2018Ngaihtuahdikna pathiannu\u2019 an tih chu a ni. He hmeichhia, ngaihtuahna aiawh tl\u00e2k bera an ruat, pathian anga an biak t\u00fbr hi France ram aiawha upa \\\\hu kh\u00e2wmte chuan an chawimawi ta a. An thil \u00e2tthl\u00e2k hi kawngro nei deuh chuan an ti. An pathiannu chu an tithar fo va; ram tina mi thaho awmna hmunah chuan an ti ve vek.\u201d - Scott, vol. 1, ch. 17. Thusawi thiam pakhat a lo ding chhuak a, Ngaihtuahna biakna thu a han sawi a; \u201cRor\u00ealtute u! Mumal awm lova biak d\u00e2n chu fing taka ngaihtuaha biak d\u00e2nin thl\u00e2k a ni ta. A mit hmu chiang thei lo chuan a \u00eang nas\u00e2 chu a tuar lo va. Vawiin hian mipui heti zozai he inah hian kan inkh\u00e2wm a; he inah hian thu dik a thangkhawkna hmasa ber a ni. Hetah hian France chuan biak d\u00e2n dik tak chu kan lo serh ta a; chu biak d\u00e2n dik chu zal\u00eanna leh ngaihtuah dikna hi a ni. Hemiah hian kan ram hlawhtlinna kan beisei a. Milem nunna nei lo biak b\u00e2nsanin ngaihtuah dikna chu kan be ta a ni, chu chu mi nung, khuanu kut chhuak ngei a ni,\u201d a han ti a. - M. A. Thiers, History of the French Revolution, vol. 2, pp. 370, 371. Punkh\u00e2wmna ina pathiannu an han hruai luh chuan, thusawitu kh\u00e2n mipui lam hawiin, pathiannu kut chelhin, \u201cMihringte u! T\u00fbn chinah chuan pathian engmah tithei lo, in hlauhna av\u00e2nga in phuahchawp mai mai, hm\u00e2ah khur tawh suh u! T\u00fbn chinah chuan ngaihtuahdikna pathian chauh lo chu, pathian dang r\u00eang r\u00eang pawisa suh u. A aiawh zahawm ber leh thianghlim ber chu in hn\u00eanah ka hl\u00e2n e. Milim in bia a nih pawhin, hetiang chauh hi be rawh u. He zal\u00eanna inkh\u00e2wmpui hm\u00e2ah hian bawkkhup rawh u,\u201d a han ti a. Inkhawmna hotuin pathiannu a han kuah zawh chuan, tawlailir ropui takah an hlAng a; mipui tam tak n\u00ean, ropui takin, Notre Dame Cathedral lamah, Pathian hmun luah t\u00fbrin an hruai ta a. Chutah chuan maich\u00e2m s\u00e2ng berah an hl\u00e2ng a, mipuite chuan an be ta a. - Alison, vol. 1, ch. 10. Hemi hnu rei lo t\u00eaah v\u00e2ntl\u00e2ng hm\u00e2a Bible h\u00e2lna a awm a. Vawi khat chu \u201cPopular Society of Museum\u201d an tih chu ror\u00ealna pindanah an lo lut a, tiang l\u00earah lehkha h\u00e2l them tam tak an t\u00e2r an han pu l\u00fbt a,","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 277 ch\u00fbngah chuan breviary3 te, missal4 te leh Thuthlung Hlui leh Thar te a awm a. An president chuan \u201cThil \u00e2tthl\u00e2k min tiht\u00eer zawng zawngte t\u00e2na inthawina a nih hi,\u201d a ti a, meipuiah a thehl\u00fbt ta a. - Journal of Paris, 1793, No. 318; Buchez-Roux, Collection of Parliamentary History, vol. 30, pp. 200, 201. H\u00eangte hi pope hnathawhin a \\\\an chhuak a, Pathian ring loten an chhunzawm ve chauh a ni. Rom zirt\u00eerna d\u00e2n kh\u00e2n, v\u00e2ntl\u00e2ng nun d\u00e2nah te, politic lamah te leh sakhaw thil lamahte kawng a han k\u00eau tawh a; chumi kawng zawhin France hian chhiat phah n\u00e2n a hmang ta a ni. France ram inl\u00fbmlehna (Revolution) chanchin ziaktute chuan, hetiang thil r\u00e2pthl\u00e2k lutuk mipuiten an tih thuah hian lalber leh kohhran chauh dem t\u00fbr an ni a ti a. Ngun taka ngaihtuahin kohhran a demawm a ni. Kohhran Siam\\\\hatna dod\u00e2l t\u00fbrin Rom-hovin lalber an fuihpawrh a; h\u00eangho hi lalber hm\u00ealma an ni, ram thlamuanna leh v\u00e2ntl\u00e2ng lungrualna an tichhe vek d\u00e2wn an ti a. Hetianga an fuihpawrh av\u00e2ngin, lalber thup\u00eakin tihduhdahna r\u00e2pthl\u00e2k zawng zawng kha a lo chhuak a ni a. Bible a bo ta a, zal\u00eanna pawh a bo zo ta. Chanchin |ha pawmna hmun apiangah mite thinlung a v\u00e2r a, rin d\u00e2n dik lo leh sualna khaidiatin a phuarte a tichat a, rilru ngaihtuahna dikte an lo nei a; lalberte pawhin an hmuhin an nunr\u00e2wnnate av\u00e2ngin an hlau va. Rom-hovin an hlauhth\u00e2wnna leh an \u00eets\u00eekna rilru an han tilang thuai a. Kum 1525-ah kh\u00e2n pope-in France ram lalber aiawha ror\u00ealtu hn\u00eanah: \u201cHe \u00e2tna (Protestant) hian sakhua chauh a tichhe d\u00e2wn lo va, ram te, lalber te, mi lian te leh d\u00e2n te leh v\u00e2ntl\u00e2g nun r\u00eang r\u00eang a la chawk buai vek d\u00e2wn a ni,\u201d a ti a. G. de F\u00e9lice, History of the Protestants of France, bk. 1, ch. 2, par. 8. Hemi hnu lawk hian pope aiawh chuan lalber hn\u00eanah, \u201cKa pu, bumin awm suh, Protestant-ho hian v\u00e2ntl\u00e2ng leh sakhua an la tikhawlo d\u00e2wn a ni. Maich\u00e2m t\u00e2n a hlauhth\u00e2wnawm ang bawkin lal\\\\hutthl\u00eang t\u00e2n pawh a hlauhth\u00e2wnawm a ni. Sakhaw thar lakluhna hian sork\u00e2r thar a siam ang,\u201d a ti a. - D\u2019Aubign\u00e9, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, bk. 2, ch. 36. Pathian thu zir mite chuan mipuite rilru an hruai kawi a: \u201cProtestant thurin hian mite thil","278 INDONA ROPUI thar \u00e2tthl\u00e2kah a hruai bo mai mai siam\\\\hatna chu Romin hlawhtling takin a dod\u00e2l thei a ni. \u201cFrance rama tihduhdahna khandaih an lek hmasak ber \\\\um kha, a chhan chu: Laber nihna a awm reng theih n\u00e2n, a mualv\u00eang upate hum n\u00e2n leh ram d\u00e2nte tluangtlam taka \u00e2wih a nih theih n\u00e2n a ni,\u201d an ti a. -Wylie, b. 13, ch. 4. Hetiang thilin a khawih pawi thui theihzia ror\u00ealtuten an hmu ph\u00e2k lo va. Bible chu pawm ta sela, mite thinlungah ngaihthiamna, ins\u00fbmna, thu dik, hleih neih lohva ror\u00ealna leh mi dangte \\\\hatna t\u00fbr ngaihtuahna a awm ang a, chu chu ram thawvenna hn\u00e2r a ni si a. \u201cFelnain hnam a chawimawi a.\u201d (Thufingte 14:34). \u201cLal\\\\huthl\u00eang chu felnaa tihngheh a ni si a.\u201d (Thufingte 16:12). \u201cFelna hnathawh chu remna a ni ang a, felnaa thil chhuak chu kumkhuaa muang taka awmna leh ring tlata awmna a ni ang.\u201d (Isaia 32:17). Pathian thuawihtute chuan mahni ram d\u00e2n an zahin an \u00e2wih ngei ang a; lalber, dik taka a thuneihna hmangtu thu chu an \u00e2wih ngei ang. Mahse France chuan Bible neih a khap a, a thu \u00e2wih a phal lo va. Chuv\u00e2ngin kum tam tak chh\u00fbng, mi dik te leh rinawm te, mi fing te leh huaisen te, leh rin d\u00e2n dik hriaa kengkawh ngam te chuan, thu dik av\u00e2ngin an tuar nasa a; m\u00ee b\u00e2wiahte an awm a, h\u00e2l hlum te t\u00e2wkin, lei hnuai pindanahte an thi bo va; mi s\u00e2ng tam tak chu himna zawngin an tlan bo phah a. Hei hian Siam\\\\hatna awm \\\\an a\\\\angin kum 250 chh\u00fbng lai a awh a ni. Hetih chh\u00fbng zawng hian France mi Chanchin |ha ringtute chuan tiduhdahtute thinurna tl\u00e2nsain mi tam tak ram dangah an tlan a; h\u00eang tlanchhiate hi mahni hnathawh lama thiam tak tak vek an ni a, an va tl\u00e2nchhiatna ram at\u00e2n mals\u00e2wmna an va ni a, an tl\u00e2nna ram an tihhausakna zawng zawng kha an ramin a ch\u00e2n ve thung a ni. Hnawh chhuah zawng zawngte kha France rama la awm chu ni se, h\u00eang kum zathum chh\u00fbng hian, kut themthiam tak tak leh lo neih thiam tak tak tl\u00e2nchhiate kh\u00e2n an ramah hna thawk ni se; h\u00eang kum zathum chh\u00fbng hian an lem ziak thiam te leh cheimawi d\u00e2n thiamte kh\u00e2n an rama thilsiamte \\\\anpui ni ta sela; h\u00eang kum zathum chh\u00fbng hian an lehkha thiamna leh an finna hian an rama lehkha thiamna leh science lam \\\\anpui chu ni se; an finna te hian an ram ror\u00ealna te \\\\anpuiin,","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 279 indonaa an huaizia leh hleih nei lova d\u00e2n an siamte leh Bible sakhua, mite chhia leh \\\\ha hriatna leh thu dik hriatna leh finna tipungtu theh darh t\u00fbrin \\\\anpui chu ni se, France ram chu ava ropui d\u00e2wn em! Eng ang taka nuam leh tlaipuarna ram ni ang maw! - Ram tin entawn an ni ngei ang. An \u00e2tna sakhua av\u00e2ngin, nun mawi zirt\u00eertute zawng zawng, v\u00e2ntl\u00e2ng lungrual taka awm t\u00fbra hruai theitute zawng zawng leh lalber hm\u00e2khawngai tak taktute zawng zawng chu an ram a\\\\anga hnawh chhuahin an awm ta si a. Khawv\u00eal puma an ram ropui ber leh hmingthang bera siam theitute hn\u00eanah: \u201cHnawh chhuah nge in duh h\u00e2l hlum, thlang rawh u,\u201d an ti a. An ram chhiatna chu a inpuitlin tak tak ta, - rilru dik khap t\u00fbr a awm tawh lo va, h\u00e2l hlum t\u00fbr sakhua a awm tawh hek lo, ram hmangaihtute hnawh chhuah t\u00fbr lah hmuh t\u00fbr an awm tawh lo.\u201d - Wylie, b. 13, ch. 20. Tichuan an ram buaina r\u00e2pthl\u00e2k, Revolution an tih kha a awm ta a ni. \u201cHuguenot-ho tl\u00e2n chhuah a\\\\angin France ram tl\u00e2kranna a in\\\\an ta a ni a. Thilsiamna hmun khaw hausa tak takte chu a lo ruak zo ta a; lo neih t\u00fbr ram \\\\hate kha ph\u00fbl mai an lo chang zo ta; nasa taka hm\u00e2 a s\u00e2wnna kha, nun tlaktlai lova nunnain a thl\u00e2k a; Paris khua chu kutdawh in lian pui a ni ta mai. Buai \\\\antirh laia lalber hn\u00eana kutdawh chu mi nuai hnih zet an ni an tih chu! Ram retheiah chuan Jesuit-ho kha an dingchang thung a. Kohhran te, sikulah te, lung inah te leh lawng lamah te an nunchhiatzia chu sawiin a siak lo. An ram siam felna t\u00fbra lalber leh a ror\u00ealtute leh kohhranin an hriat ph\u00e2k loh kha, Chanchin |ha chuan a tlin \u00eam \u00eam t\u00fbr a ni a, mahse an ram chu miten mahni duh ang anga p\u00e2wng t\u00e2lnain a rawn nang ta a. Mipuite chu Rom thununna hnuaiah an awmin, chhandamtun hawihh\u00e2wmna leh hmangaihna a zirt\u00eerte kha an hlauh zo ta si a. Mi dangte ngaihsakna leh \\\\anpui ch\u00e2kna rilru a\\\\anga hruai bo an ni zo ta. Mi hausaten retheite an hnehchhiah thuah tuman an kamkhat lo va, retheite t\u00e2n retheihna a\\\\anga tl\u00e2n chhuahna kawng r\u00eang r\u00eang a awm lo va. Mi hausate duh\u00e2mna a zual tulh tulh a, an tawrhhlelhawm tulh tulh bawk a. Kum rei tak chh\u00fbng mi liante duh\u00e2mna leh an nawmsak ch\u00eanna chuan lo neitute a titlaran vek a. Mi hausaten","280 INDONA ROPUI retheite an tihretheih av\u00e2ngin retheiten mi hausate an hua a. Ram tam takah chuan ramte chu mi hausate ta vek a ni ta mai a, lo neitute chuan an hawh chauh a ni a, chuv\u00e2ngin lo neitute chuan ram neituten an dil z\u00e2t z\u00e2t p\u00eak a ngai a. Tichuan sork\u00e2r leh kohhran ch\u00e2wmtu chu mi retheite chu an ni ta mai a, sork\u00e2r leh kohhranin lei man an la \\\\awk \\\\awk si a. Ram neitute thup\u00eak chu d\u00e2n, bawhchhiat ph\u00e2k loh a ni a, lo neitute chuan chaw pawh nghei se an pawisa lo. Engpawh thawk se lo neitute hnathawh chu ram neitute hl\u00e2wkna a ni hmasa phawt a; chh\u00fbn z\u00e2n zawmin hna an thawk a, an rethei \u00eam \u00eam a, an phunnawinate chu ram neituten an nuihzat mai si a. Ror\u00ealtuten mi hausa thu chauh an ngaithla a, thamna an ngaina si. Hei hi an khawsak d\u00e2n a ni a; mi hausate thu chu d\u00e2n a ni z\u00eal mai. Sork\u00e2rin emaw, kohhran hotuten emaw, lei man an khawnin, tl\u00eamt\u00ea chauhvin lal leh kohhran rob\u00e2wm emaw a thleng a, a dang chu nawmsak chen n\u00e2n a liam zo ta mai mai \\\\h\u00een. Chuv\u00e2ngin retheite phur tiriptute chauhvin lei man an \u00e2wl si a, hna \\\\ha \\\\ha chu an t\u00e2na ruat a ni bawk a. H\u00eang zal\u00eanho hi mi 150,000 lai an awm a, nuamsa taka an awm theih n\u00e2n mi rethei maktaduai tam takte chu hrehawm leh beidawnthl\u00e2k takin an awmt\u00eer a ni. Thuchherem ror\u00ealnate (court) chu nawmsak chenna hmun chauh","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 281 a ni a. Ror\u00ealtute leh mipui k\u00e2rah inrin tawnna r\u00eang r\u00eang a awm lo va, an d\u00e2n siam apiang chu mi retheite tihretheihnaah an ngaihsak z\u00eal a. An inl\u00fbmlehna hm\u00e2 kum sawmng\u00e2 lai chu lalber Louis XV kh\u00e2n ro a r\u00eal a. Hetih hun lai-sual a pun lai ber chh\u00fbng hian an lalber chu nawmsak chenna leh tl\u00e2ktlai lo, mi hurah a thang a ni. Lalber leh a mualkil upate hetiang hi an nih a, an ram \\\\hatna t\u00fbr pawisak an neih loh va, v\u00e2ntl\u00e2ng chan hetiang hi a nih si chuan, buaina a lo la awm ngei ang tih hmu t\u00fbrin z\u00e2wlnei mit a ngai chuang lo. A upaten fimkhur t\u00fbra an r\u00e2wnin, \u201cKa dam lai chuan buaina awm lo t\u00fbrin bei hr\u00e2m ula, ka thih hnu chuan a nih nih ni rawh se,\u201d a tihsan mai si a. Ram siam fel thuah a bengl\u00fbt lo va. Thil dik lo a awm tih chu a hria, mahse ching fel t\u00fbrin a huai t\u00e2wk lo va, chakna a nei hek lo. \u201cKa thih hnuah a nih nih,\u201d a tih hian, France ram chuan chhiat a la t\u00e2wk d\u00e2wn tih a tilang hl\u00ea. Rom-hovin lalber leh ror\u00ealtute \u00eets\u00eekna rilru neih belht\u00eer an tum hian, mipuite chu lal thuhnuaia b\u00e2wia awmt\u00eer reng an tum tihna a ni. Hetia an tih hian ramin a chak loh phah ang tih pawh an hria; mahse hetia an tih hian ror\u00ealtute leh mipuite chu an thuhnuaiah an chelhbet kumkhua ang tih an hria a ni. An hmu thui thei hl\u00ea. Mipuite an thuhnuaia awmt\u00eer tak tak t\u00fbr chuan, an rilrute pawh kawl bunt\u00eer t\u00fbr a ni tih an hria; an b\u00e2wi t\u00e2nna a\\\\anga an chhuah theih loh n\u00e2n zal\u00eanna r\u00eang r\u00eang pawh an hre t\u00fbr a ni lo tih an hria. An taksa hrehawm tuar ai pawha r\u00e2pthl\u00e2k z\u00e2wk tawrh phahna t\u00fbr chuan thil \\\\ha tih duhna pawh an nei ta lo. Bible an nei ta lo va, mi duh\u00e2m leh engmah hre lovin an zirt\u00eer a, mipuiten hriatna engmah an nei lo va, nun sual an ching \\\\an a, ram awp t\u00fbr khawpa tl\u00e2ktlai tumah an awm ta lo. Mahse Rom-ho beisei loh ang takin thil a lo awm ta a. An rin d\u00e2na mipuite chelhbeh ahn\u00eakin, sakhaw rin lohna leh helna lamah a tl\u00e2k ta z\u00e2wk a. Rom-ho sakhua chu puithiamho bawlhlo ang lekah an ngai a. Kohhran hruaitute chu anmahni tiduhdahtute z\u00eenga miah an ngai bawk a ni. An pathian hriat chhun chu Rom a ni a, an sakhaw hriat chhun lah Rom zirt\u00eerna a ni mai. Rom duh\u00e2mna leh a tawrawtna chu Bible zirt\u00eerna rah t\u00fbr r\u00eangah an ngai a, chuv\u00e2ngin Bible an hua a. Rom-hovin Pathian nungchangte a ni lo z\u00e2wngin an lant\u00eer a, A","282 INDONA ROPUI d\u00e2nte an tih lehlin av\u00e2ngin mipuiten Pathian leh Bible chu an duh ta lo a ni. Rom chuan a thurinte chu Pathian Thua mi ni anga tihderin, sawis\u00eal lova \u00e2wih mai t\u00fbr an ti a nih kha. Chumiin pawi a khawih chu, Voltaire-a leh a hnung zuiten Pathian Thu chu an paih ri tawp a, ram tinah rin lohna thu an theh darh ta a ni. Rom chuan a ke hnuaiah mipuite a rapbet \\\\h\u00een a, t\u00fbnah chuan mipui rahbeha awmte chu an lo tho va, khuahkhirhna zawng zawng kha an paih bo va. Rei tak bumna thu an chawimawi \\\\hin av\u00e2nga an thinur av\u00e2ngin thu dik an hnawl bawk a, a dik lo pawh an hnawl a; p\u00e2wng t\u00e2lna chu zal\u00eannaah an ngai a, sual b\u00e2wite chuan zal\u00eanna nia an ngaihah chuan an han hlim phawt a. Ram buai tirh lai kh\u00e2n lalberin ror\u00ealnaa mipuite aiawh t\u00fbr mem- ber te, kohhran hruaitu te leh lalho te infinkh\u00e2wm aia tam an awm a phal a, t\u00fbnah chuan ror\u00ealna chu an kuta awm a ni ta mai. Mahsela fing tak leh t\u00e2wk chin nei deuhva hman d\u00e2n an thiam lo va, t\u00fbn hm\u00e2a tihretheiha an awmna phuba l\u00e2k chauh an ngaihtuah a, v\u00e2ntl\u00e2ng nun d\u00e2n chawh danglam vek an tum ta a. Mipui thinthawk, rei tak chh\u00fbng tihduhdaha an awm theihnghilh ngai lote kh\u00e2n, an rama tuar zawh rual loh inhnehchhiahna awm kha tihdanglam veka, anmahni tiretheitu nia an rin r\u00eang r\u00eang chunga phuba l\u00e2k an tum ta a. Tihduhdah tuarte chuan, tihduhdah d\u00e2n, tiduhdahtute hn\u00ean a\\\\anga an zir hmangin, tiduhdahtute chungah phub\u00e2 an la ve ta a ni. France-in a chi theh chu thisen n\u00ean a seng ta a. Rom thuneihna hnuaia inpump\u00eakna hnu leh chu a r\u00e2pthl\u00e2k kher mai. Rom thuneihna hnuaia kohhran siam\\\\hatute t\u00e2na h\u00e2l hlumna a siamna hmun ngeiah","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 283 kh\u00e2n ram buaina siamtuten lu tanna khawl hmasa ber an han bun a. Kum zabi s\u00e2wm leh parukna laia Protestant martar hmasate an h\u00e2l hlum t\u00e2knaah kh\u00e2n, kum zabi s\u00e2wm leh pariatnaah lu tanna hmasa ber chu a awm bawk a. France-in Chanchin |ha pawm ni se, a damna a hmu t\u00fbr a ni a, mahse chhiatna kawng a zawh ta z\u00e2wk a. Pathian d\u00e2nin mi a khuahkhirhnate paih a lo nih chuan, mihring d\u00e2n engmahin mipuite thisen chhuah ch\u00e2kna a dang zo ta lo tih an hre ta a, mi tin mahni duh ang angin an awm ta a ni. Khawv\u00eal chanchina thil r\u00e2pthl\u00e2k ber pakhat, \u201c|ihbaiawm Ror\u00ealna\u201d chu Bible dod\u00e2lna av\u00e2ngin France ramah a lo awm ta a ni a. Thlamuanna leh hlimna chu a awmna chin pawh hriat a ni ta lo. Tumah thlamuang an awm lo va, vawiina thuneitute kha a t\u00fbkah thiamloh chant\u00eer an ni a. N\u00eak ch\u00eapna leh tisa ch\u00e2knate chu an vawkpui lal l\u00ean ta a ni. Mipui thinur chuan lalber leh mi liante leh kohhran hotute an han sawisa phawt a. Lalber l\u00fb an tan kh\u00e2n phuba l\u00e2k ch\u00e2kna a tizual a; mahse a tihlumtute pawh kha lalber thihna angin an thi ve thuai a. Ram siam danglamna dod\u00e2ltu nia an rin chu ph\u00eak s\u00e2m mai an tum ta a. Lung in chu thah t\u00fbra an mante chuan a khat vek a, th\u00e2wkkhat phei chu thah t\u00fbra an mi mante chu 200,00 ai tam an awm. Party hrang hrang an awm a, an inh\u00e2l hlum mai a; khawpui lian apiangah insawisakna a r\u00e2pthl\u00e2k zual. France ram pum chu mahni thinur hrithla t\u00fbra inbeihna hmun a ni ta mai a. \u201cParis khuaah chuan buaina a han awm a, a reh deuh va, a lo chhuak leh a, chuti r\u00eang r\u00eang mai chu a ni a. P\u00e2wl tam takah an in\\\\hen a, intihchimih an intum \\\\heuh va.\u201d An hrehawmna belhchhah t\u00fbrin France ram chuan Europe rama hnam chak takte a la han do leh ta nghal a. \u201cRam chu pawisa lam thuah a kawnkaw vek a ni mai. Sipaiten an hlawh l\u00e2k bang l\u00e2k an ng\u00ean a. Paris khuaa mite an \\\\\u00e2m a, khaw p\u00e2wn lam ramte chu suamhmanghovin an tichhe vek si a. Mi tin mahni thua an lum av\u00e2ngin hnam finna a bo hman \\\\helh a ni. T\u00fbnah chuan thungrulhna n\u00ee a thl\u00eang ta. Rom kohhranin insawisakna leh nun chhiat d\u00e2n mipuite an zirt\u00eer fel lutuk a. Lei hnuai pindan thimah mite an khung a, h\u00e2l hlumna lamah mite an hn\u00fbk l\u00fbt a - mahse Isua zirt\u00eerte an ni ta lo. Anni kha chu an boral zo daih","284 INDONA ROPUI tawh a, a boral lote chu ram dangah an tlan bo daih tawh si a. Thisen chhuah ch\u00e2k t\u00fbra a zirt\u00eerate kut ngei chu Rom kohhran chuan a tuar ta thung a ni. France ram puithiamten innghaisakna rei tak an ent\u00eer kha an chungah a lo tla ta. Lu tanna hmunah chuan puithiamte thisen a luang a. B\u00e2wiin an kar \\\\hin lawngte leh t\u00e2n in te, tun hm\u00e2a Huguenot- hova khat \\\\hin kha, t\u00fbnah chuan a tiduhdahtute an phuar beh a, lawng an kar luiht\u00eerna hmun a lo ni ta. Romah Catholic kohhran puithiamte chuan t\u00fbn hm\u00e2a Protestant kohhran an tihhrehawmna zawng zawng kha tuarin an chungah a tla l\u00eat ta thung a ni. T\u00fbnah chuan ror\u00ealtu nun rawng berten an nun chhiat theih ang ber an chhuah n\u00ee a thl\u00eang ta; tuman an \\\\henawmte pawh chibai an b\u00fbk ngam lo va, an \\\\awng\\\\ai ngam hek lo; chutiang tih chu, tihhlumna khawpa thiltihsualna a tling thei mai a. Kil tinah enthlatute an awm a, lu tanna kh\u00e2wl kha a rak \u00eam \u00eam mai a, t\u00e2n inah mi a hnawhin an inhnawh khat a, khawlai tuihawk luannaa thisen luang chuan Seine luipui a luang thleng. Mi thah t\u00fbr chu tawlail\u00eer khat tlatin an han hruai zung zung a, ror\u00ealtute chuan nunchhiat theih t\u00e2wp an lo chhuah a, chutiang nunchhiat chu Paris khua meuh pawhin an la hre ngai lo. Lu tanna kh\u00e2wl chu zawi lutuk an ti a, laipuiah musep an thun a, an ph\u00eak kah a. Lawng mawngte an rek a, chutah chuan an mi thahte an dah a. Lyon khua chu khaw ram mai a chang zo ta. Arras khuaah phei chuan miten hrehawm an tuar f\u00ea hm\u00e2 chu an tihlum duh lo va. Loire hmun thlengin, leh Saumur a\\\\anga tuipui thlengin miruang tl\u00e2nin cho\u00e2k leh m\u00fb an vir nuai nuai a. Naus\u00ean leh hmeichhia an zuah chuang lo. Nula tleir\u00e2wl leh tlangv\u00e2l tleir\u00e2wl an thahte chu a za t\u00eal t\u00ealin a ni. Naus\u00ean hnute hne laite tiang zumin an chhun tlangsak a. Kum s\u00e2wm chh\u00fbnga an mi thah chu chhiar sen pawh a ni lo. Hei hi Setana duhthus\u00e2m a ni. Hemi at\u00e2n hian rei tak a lo inbuatsaih tawh a; a t\u00eer a\\\\anga a t\u00e2wp thlenga mi bum hi a hnathawh d\u00e2n a ni. A thil tum ruh ber chu, mihringte chunga manganna leh lungngaihna thlen leh Pathian kutchhuak tihhm\u00ealhem leh tihbawlhhlawh a ni bawk a; v\u00e2n mite lungngaia an awm theih n\u00e2n in\\\\anpui tawnna leh inhmangaihna Pathianin mihring rilrua a dah tihchhiat a ni. Bumna hmangin mihring rilru a tithim a, a hnathawh","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 285 khawlote chu Pathian tihah a ngaiht\u00eer a, h\u00eang manganna zawng zawngte hi Pathian tum r\u00eang ni \u00e2wmin a lant\u00eer a. A thiltihtheihna av\u00e2nga tihduhdah tuarten zal\u00eanna an neihin, nunchhiatna tinr\u00eang hmang t\u00fbrin a fuih a. Tiduhdahtute chuan, ins\u00fbm lo tawpa kut lekna hi zal\u00eanna awm theih n\u00e2n thil awm lo thei lo a ni an ti a. Chinghne ber\u00e2m vun sin, miten an hriat chhuah chuan, Setanan thuam dangin a thuam leh thuai a, mipuite chuan a hm\u00e2a mi angin an l\u00e2wm leh tho. Rom kohhran tih d\u00e2n chu bumna mai a ni tih miten an hriat a, a hote hmanga Pathian d\u00e2n a bawhchhiatt\u00eer theih loh kh\u00e2n, sakhua r\u00eang r\u00eang hi bumna mai a ni, Bible pawh thawnthu mai a ni tiin a rint\u00eer a; tichuan Pathian d\u00e2nte hn\u00e2wlin, an duht\u00e2wkin d\u00e2n bawhchhiatna chu an puitlin ta tho a ni. France mite manganna lo awm chhuahna chhan ber chu thu dik an pawm duh loh v\u00e2ng a ni a; chu thu dik chu, zal\u00eanna dik tak chu Pathian d\u00e2n thup\u00eakah a innghat, tih hi a ni a. \u201cAw nangni hian ka thup\u00eakte chu lo ngaithla ta ula chu aw! in chunga remna chu lui ang maia awmin, in felna chu tuifinriat f\u00e2wnte ang maiin a awm t\u00fbr.\u201d \u201cLalpa chuan, \u2018Mi suaksualte t\u00e2n chuan muanna r\u00eang r\u00eang a awm lo,\u2019 a ti a. Ka thu pawm apiangte erawh chu him takin an awm ang a, thil \\\\ha lo hlau lovin an awm hle hle ang.\u201d (Isaia 48:18, 22; Thufingte 1:33). Ring lo leh kal sualte chuan Pathian d\u00e2n an malm\u00e2k a; mahse an thiltih rahte enin, Pathian d\u00e2n zawm hi mihringte \\\\hatna t\u00fbr a ni tih chiang takin a lang. Pathian Thu a\\\\anga nun d\u00e2n chhar duh lote chuan, khawv\u00eal chanchin a\\\\angin nun d\u00e2n chhar rawh se. Rom kohhran hmanga Setanan mite Pathian \u00e2wihna a\\\\anga a hruai bo lai kh\u00e2n, a hruai sualt\u00eertu tak chu lant\u00eer a ni lo va. A hnathawh chu thiam takin a chei danglam a, an chunga buaina leh manganna lo thleng zawng zawng kha an d\u00e2n bawhchhiat v\u00e2ng a ni tih hriatna r\u00eang an nei lo. A hnathawh kha Pathian Thlarauvin a dod\u00e2l ve av\u00e2ngin a hnathawh pawi khawihna runpui a thleng thei lo va. Miten an manganna an chhui lo va, chuv\u00e2ngin an manganna lo chhuahna bul an hre lo. Mahse ram insingsaknaah kh\u00e2n an ram ror\u00ealna (Na- tional Council)-in Pathian d\u00e2n chu a hnawl ri tawp mai a.","286 INDONA ROPUI Insawisakna R\u00e2pthl\u00e2kah kh\u00e2n thiltihin rah a chhuah d\u00e2n a lo lang. France mipuiin ualau taka Pathian an b\u00e2na Bible an hluihl\u00e2wn kh\u00e2n, mi sualte leh thimna thlaraute chuan, kum rei tak chh\u00fbnga an thil duh ber, Pathian d\u00e2n inrawlh lohna ram an neih t\u00e2k av\u00e2ngin an l\u00e2wm \u00eam \u00eam a. \u201cThiltih sual chungah hremna hlen nghal a nih mai \\\\h\u00een loh av\u00e2ngin, mihring fate thinlung chu thil sual ti t\u00fbrin a lo ngampa tawh \\\\h\u00een a ni.\u201d (Thuhriltu 8:11). D\u00e2n thianghlim leh fel bawhchhiatna chuan chhiatna leh manganna a rawn thlen ngei ang. Hremna chu chawp leh chilhin lo thleng lo mah se, mite sualna chuan an chhiat n\u00e2n hna a thawk a ni. Kum za tam tak chh\u00fbnga tl\u00fbksanna leh thil sual tih ch\u00eenna av\u00e2nga thinurna chu phuba l\u00e2k n\u00ee at\u00e2n a inkhawlkh\u00e2wm a; an bawhchhiatna a lo famkim chuan, Pathian hmusittute chuan Pathian dawhtheihna pawisak loh a pawizia an hria - mahse a tlai lutuk ta. Setana hnathawh daltu Pathian Thlarau kha l\u00e2k bo a ni \\\\an tawh a; mihringte hrehawm tuarna chunga l\u00e2wm \\\\h\u00een kh\u00e2n a duh ang angin hna a thawk thei ta a. Helna rawngb\u00e2wlna thlangtute pawh kha, ram puma innghaisakna sawi ngam loh khawpa a khah thlengin an hnathawh rah seng t\u00fbra phal an ni. Ram tam tak leh khawpui tam tak chu tih-ram an ni a, chung a\\\\angte chuan lungngaihna au th\u00e2wm r\u00e2pthl\u00e2k a lo chhuak a. France ram chu lirnghing sawi anga sawi nghin a ni a. Sakhua te, d\u00e2n te, v\u00e2ntl\u00e2ng te, nun d\u00e2n te, chh\u00fbngkaw nun d\u00e2n te, sork\u00e2r te leh kohhran te - h\u00eang zawng zawng hi Pathian d\u00e2n tichhetu kut bawk kh\u00e2n a tichhe vek a. Mi fing chuan, \u201cMi suaksual erawh chu ama suahsualnain a titlu ang.\u201d (Thufingte 11:5). \u201cMi sual chuan vawi za pawh thil sual tiin, dam rei bawk mah sela, Pathian \\\\ihtuten, amah ngei an \\\\ih av\u00e2ngin a \\\\ha tho vang tih ka hria: mahse, mi suaksual t\u00e2n kha chuan a \\\\ha lo vang a, a ni tihseite pawh kha hlimthl\u00e2 ang lek a ni si a, Pathian \\\\ihna a neih loh av\u00e2ngin.\u201d (Thuhriltu 8:12,13). \u201cHriatna chu an huata, Lalpa \\\\ihna chu an thlan loh av\u00e2ngin, anmahni kawng rah chu an ei ang a, anmahni suangtuahnain an tlai ang.\u201d (Thufingte 1:29, 31). Khuarkhurum mawng nei lo a\\\\anga lo chhuak thuneituin Pathian hriatpuitu rinawmte a thah kha an ngawi rei d\u00e2wn lo. \u201cNi thum leh a chanve hnuah chuan Pathian hn\u00ean ata nunna thaw chu an chh\u00fbngah","BIBLE LEH FRANCE RAM INLUMLEHNA 287 a lo l\u00fbt a, an kein an ding ta a; tichuan a hmutute chuan an hlau ta \u00eam \u00eam a.\u201d (Thupuan 11:11). Kum 1793-ah France ram ror\u00ealna lianin [Assembly] Kristian sakhua leh Bible a b\u00e2n a. Kum thum leh a chanve hnuah he Assembly bawk hian an thur\u00eal hmasa kha an \\\\hiat a. Pathian Thu thai bo av\u00e2nga sual tihna a thui theihzia khawv\u00ealin mak an ti a; nungchang dik neih theih n\u00e2n Pathian leh a thurin a pawimawhzia miten an hre chhuak a. Lalpa Pathian chuan, \u201cTunge i tihhmingchhiat a i sawichhiat ni? Tu chungah nge i aw i tihpawra i mit i tihsan? Israelho Mi Thianghlim chung ngeiah.\u201d (Isaia 37:23). \u201cChuv\u00e2ngin, ngai teh u, t\u00fbn \\\\um hian anni chu ka hriatt\u00eer teh phawt ang; ka kut leh ka thiltihtheihna ka hriatt\u00eer ang a, ka hming hi Lalpa a ni tih an hria ang.\u201d (Jeremia 16:21). Hretu pahnihte chung thu kha z\u00e2wlnei chuan heti hian a sawi leh a: \u201cTin, an hn\u00eanah, \u2018Hetah hian lo chho rawh u,\u2019 tia v\u00e2n a\\\\anga aw ring tak an hria a. Tichuan chh\u00fbm z\u00eengah chuan v\u00e2nah an chho ta a; an hm\u00ealmate chuan an hmu reng a.\u201d (Thupuan 11:12). France ramin Pathian Thu hretu pahnihte an do achinah tun hm\u00e2 zawng zawng aia ngaihsan a lo ni ta. Kum 1804-ah British and Foreign Bible Soci- ety a lo ding a; hemi hnuah society dang an lo awm leh a, p\u00eang tam tak neiin Europe ram pumah Bible an sem darh a. American Bible Society pawh kum 1816-ah a lo ding a. British Society din tirh lai kh\u00e2n Bible chu \\\\awng hrang sawmng\u00e2a lehlin a ni tawh a, t\u00fbnah phei chuan \\\\awng chi hrang tam taka lehlin a ni ta. Kum 1792 hm\u00e2 kum sawmng\u00e2 lai chh\u00fbng chu ram danga Pathian Thu hrilh darhna hi an la bengkhawn vak lo va. Kohhran t1\u00eamt\u00ea chuan ramhuai beho z\u00eenga Chanchin |ha theh darhnaah hian an bengl\u00fbt a. Kum zabi s\u00e2wm leh pariatna t\u00e2wp lamah danglamna nasa tak a lo awm ta a. Miten, khawvel awm d\u00e2n r\u00eang b\u00e2k chu thilmak engmah a awm lo tih rinna an duh t\u00e2wk ta lo va, Pathian Thu pawimawhzia an hre chhuak ta a. Heta \\\\ang hian Pathian Thu hrilh darhna a pung ta vak a ni. Kh\u00e2wlchhutna \\\\ha z\u00e2wkte an siam a, hei hian Bible darh zauna a \\\\anpui nasa \u00eam \u00eam a; ram dangte n\u00eana intlawhpawhnate a lo awlsam zual a, hei hian hnam intihb\u00eekna leh inendawngna te a tireh deuh","288 INDONA ROPUI deuh va. Pope pawhin Kohhran p\u00e2wn lama thu a neihnate a hlauh va, hei hian Pathian Thu darh zauna a tiawlsam zual a. Kum rei tak chh\u00fbng chu Rom khawpui kawtlaiah t\u00fbm\u00e2 tihbuai lohvin Bible an hralh thei a; t\u00fbnah chuan khawv\u00eal mihring awmna zawng zawngah a darh ta. Pathian ring lo Voltaire-a kh\u00e2n vawi khat chu chapo takin: \u201cKristian sakhua hi mi 12 siam chhuah a ni tih hriat fo hi ka ning. Tichhe t\u00fbrin mi pakhat a t\u00e2wk a ni tih ka fiah ang,\u201d a ti a. A thih hnuin chhuan tam tak an ral tawh a, mi maktaduai tam takin Bible tihchhiat an tum tawh a. Tihchhiat ahnehin, Voltaire-a dam laia Bi- ble za awmnaah kh\u00e2n t\u00fbnah chuan sing pawh ni lo, nuaih a awm tawh a. Kristian kohhran thua siam\\\\hatu hmasa pakhat chuan: \u201cBible hi dolung, tuboh tam tak den ralna a ni,\u201d a ti a. Lalpa chuan: \u201cNangmah beihna t\u00fbra hriam chher r\u00eang r\u00eang a s\u00e2wt lo vang; lei tinr\u00eang thupawia nangmah rawn khingtute chu thiam loh i chant\u00eer ang.\u201d (Isaia 54:17). \u201cKan Pathian Thu erawh chu chatuanin a awm reng ang.\u201d (Isaia 40:8). \u201cA kut thiltihte chu thutak leh ror\u00ealna fel a ni a; A thununna thu zawng zawngte chu a rinawm a ni. Ch\u00fbng chu kumkhaw tlaitluan at\u00e2n tihnghehin a awm a, thutak leh dik taka tih a ni hlawm a.\u201d (S\u00e2m 111: 7, 8). Mihringte thu chunga sak chu a chhia ang a, Pathian Thu nghing thei lova sak erawh chu kumkhuain a ding ang. 1Pathian, Kan Fak a Che. 2Incheimawina Pope mals\u00e2wm tawh 3Catholic t\u00fbk tin Mass rawngb\u00e2wl \\\\awng\\\\ai bu (J.F) 4Inkh\u00e2wm rawngb\u00e2wl kalhmang chuanna lehkhabu (J.F)","289 BUNG 16 PATHIAN THU AV\u00c2NGA RAM THARA P\u00caMTE (THE PILGRIM FATHERS) S\u00e2p rama siam\\\\hatute chuan Rom thurinte chu an b\u00e2nsan tak n\u00e2 a, a tihd\u00e2n tam takte chu an la chelh reng a. Chutiang chuan Rom thuneihna leh biak d\u00e2nte chu hnawl ni mah se, an ch\u00een d\u00e2n leh an serh leh s\u00e2ngte chu Church of England-ah chuan tam tak seng luh a ni a. H\u00eangte hi chhia leh \\\\ha hriatna chungch\u00e2ng thu a ni lo va, Bible-a thup\u00eak pawh an ni lo va, tih ngei ngei t\u00fbr thilte lah an ni hek lo. Chuv\u00e2ngin anmahni ngau ngauvah hian thil sual a awm lo a ni. Hetianga lo tih v\u00eana hian siam\\\\hatna pawm kohhrante leh Rom ink\u00e2ra inrem lohna a tizim ang a, chu chuan Rom-in Prot- estant rinna a han pawmna t\u00fbr a tis\u00e2wt ang, tiin chutianga Rom serh leh s\u00e2ng an seng luhte chu an tuaihn\u00fbm a. Hetiang ngaih d\u00e2n hi thil awm ngaia awmt\u00eer reng duhtute leh inchalrem duhtute t\u00e2n chuan thu t\u00e2wp a ni mai a. Mahse chutiang ngaihd\u00e2n \\\\awm l\u00eam loho dang an awm a. \u201cRom leh siam\\\\hatna ink\u00e2ra kak lo awm ta dawh zawmna\u201d Martyn, vol. 5, p. 22, tih thu chu khang ch\u00een d\u00e2n kha an chhawm luh lohna t\u00fbr at\u00e2na hnialfung \\\\ha t\u00e2wkah an ngai a. K\u00eer leh pawh an tum tawh lohna, chhan chhuah an nih tawhna hmuna sal t\u00e2nna b\u00e2wih nih chhinchhiahnaah an ngai a. Amah kan biakna t\u00fbr at\u00e2n Pathian chuan tih d\u00e2n t\u00fbr a zam vek a, chu mi thuah chuan belh leh la kiang t\u00fbrin emaw mihring hian thuneihna a nei lo a ni tiin ch\u00fbngho chu an \\\\ang a. Kal sualna a lo in\\\\anna pawh hi Pathian thuneihna kohhranin tihphuisui a tumnaah a ni, an ti a. Rom kohhran chuan Pathianin a khap loh thil ti t\u00fbrin mi a han zirt\u00eer a, chumi hnuah chuan ti t\u00fbra a zirt\u00eernate chu thap takin, ti t\u00fbrin thu a pe leh \\\\h\u00een a ni. Mi tam takin kohhran awm tirh laia a thianghlim leh a tluangtlam anga awm leh an duh a. Church of England-in tih d\u00e2n t\u00fbr a ruat tam","290 INDONA ROPUI tak chu milim biakna ang chauhvah an ngai a, rilru takin an Pathian biak an \\\\\u00e2wmpui thei lo. Mahse kohhran leh sork\u00e2r an inzawm si a, tih d\u00e2n t\u00fbra a ruat chu tih ngei t\u00fbr a ni si a. D\u00e2n thup\u00eakin biak in inkh\u00e2wm chu tihluih a ni a, hmun danga Pathian be t\u00fbra inkh\u00e2wm chu d\u00e2n bawhchhiatna a ni, lung in t\u00e2n emaw, ram a\\\\anga hnawh chhuah emaw, tihhlum t\u00fbr emaw an ni mai a. Kum zabi s\u00e2wm leh pasarih tir lai v\u00ealah England-ah lal thar a lo awm a, chu chuan, \u201cPuritan-ho chu ka ti-lui ang a, ka timangang ang a, an duh leh ram dangah tl\u00e2n bo rawh se, hei aia nasa pawh hian,\u201d a ti a. - Gerard Brandt, History of the United States of America, pt. 1, ch. 12, par. 6. An khalh kh\u00e2wm a, an tiduhdah a, t\u00e2n inah an khung a. Tichuan, an v\u00e2i a, an t\u00e2n thawvenna hun r\u00eang a awm d\u00e2wn lo tih an hria. Mahni chhia leh \\\\ha hriatna anga Pathian rawngb\u00e2wl duh t\u00e2n England hi awmna mi a ni d\u00e2wn lo kumkhua ta a nih hi an ti a. - J. G. Palfrey, History of the New England, ch. 3, p. 43. Mi tl\u00eam t\u00ea chu an himna zawnga Holland rama p\u00eam an tum ta a. Harsatna, manganna leh lung in t\u00e2nte an tuar a. An thil tum chu dan niin mi \\\\henkhatin an sawi puang a, hm\u00ealmate kutah an la han awm leh rih a. Mahse an din nghehna ch1uan kawng a rawn hawng a, Dutch Republic ram chu an thleng ta a . An tlanchhiatna lamah an thil neih zawng zawng, an in leh lote an ch\u00e2n vek a. Ram hriat ngai lovah, khawsak d\u00e2n leh \\\\awng hriat ngai loh ramah mikhual an va ni ta a. An intunnun n\u00e2n hnathawhte a ngai a, lei leta ei hmu \\\\h\u00een kh\u00e2n kh\u00e2wl lam hnate thawh a lo ngai ta a, mahse hnathawh t\u00fbr an hmuh apiang lawm takin an thawk a, an d\u00e2wngdah ngai lo va, mangang leh lungngaia inngaihtuahin an hun an hmang ral ngai hek lo. An rethei \\\\hin \u00eam \u00eam a; mahse t\u00fbma tihbuai lohva an duh ang t\u00e2wka Pathian an biak theih av\u00e2ngin Pathian chungah an l\u00e2wm \u00eam \u00eam tho va. \u201cVakvai an ni tih an inhria a. Khawv\u00eal thilah an rilru an nghat lo va, an ram thlakhlelh ber v\u00e2n ram lam an hawi a, tichuan an rilru a thlamuang \\\\h\u00een.\u201d - Bancroft, pt. 1, ch. 12, par. 15.","PATHIAN THU AV\u00c2NGARAM THARAP\u00caMTE 291 Mi rama awmin, harsatna hnuaiah an awm a; mahse Pathian an rinna leh hmangaihna a \\\\hang lian z\u00e2wk a. Pathian thutiamte an ring a, an mangan laiin Pathian pawhin a kalsan lo va, anmahni tichak t\u00fbr leh \\\\anpui t\u00fbrin v\u00e2ntirhkohte a t\u00eer a. Pathian kutin tuifinriat r\u00e2l ram lama kala, awm hmun khuara, an thlahte thlenga thlamuang taka Pathian biak theihna rochun t\u00fbr siam t\u00fbra a kawhhmuhnaah chuan, Pathian hruai ang z\u00ealin tim lovin an chhuak ta a. Pathianin a thil ruatte tipuitling t\u00fbra mi a ruatte chu an chhel theih n\u00e2n an chunga harsatna thlen a phal fo va. Kohhran pawh chawi s\u00e2na a awm theih n\u00e2n a tl\u00e2k hniam a phal a. Pathian ringtute chu englai mahin a kalsan lo tih khawv\u00ealin an hriat n\u00e2n Pathianin a thiltihtheihna a lant\u00eer ang. Setana thinurna leh mi sualte thil suangtuahin A mite himna rama a hruait\u00eer theih z\u00e2wk n\u00e2n leh Amah ngei pawh chawimawia a awm theih n\u00e2n, khawv\u00eal thil awm t\u00fbrte a han suangtuah rem v\u00eal a. Tihduhdahna leh mahni ram tlansanna chuan zal\u00eanna kawng a han hawng ta z\u00e2wk a ni. Church of England a\\\\anga hrang lo thei lo an nih t\u00e2k chuan, Puritan-ho chuan chhechhama thutiamin, Lalpa Pathian mite kan ni a, Lalpan kawng min hriatt\u00eer tawh leh min la hriatt\u00eer z\u00eal t\u00fbrah i kal ho vang u, tiin inzawm kh\u00e2wmna an siam. - J. Brown, The Pilgrim Fathers, p. 34. Hei hi insiam\\\\hatna rilru tak tak Protestant kohhran innghahchhan bulpui chu a ni. Hemi rilru puin vakvaite chuan Hol- land ram chhuahsanin khawv\u00eal tharah (America) awm hmun khuar t\u00fbrin an chhuak ta a ni. An Pastor John Robinson chu an z\u00eengah a kal ve thei ta lo va, inthlahna thu a sawi chu: - \u201cUnaute u, rei lot\u00eaah kan in\\\\hen darh d\u00e2wn ta a, Lalpa chauhvin in hm\u00eal ka hmuh leh t\u00fbr leh t\u00fbr loh a hria. Lalpan a ruat emaw, ruat lo emaw, Pathian leh v\u00e2ntirhkohte chh\u00e2lin ka ng\u00ean a che u, Isua Krista ka zui d\u00e2n a chuang a liam chuan han ti suh ang che u. Pathianin hmanraw dangte hmanga thil tharte in hn\u00eana a han puan chuan, in hn\u00eana rawng ka b\u00e2wl chh\u00fbnga thu dik pawm in peih ang bawkin, ch\u00fbng chu pawm peih ang che u.","292 INDONA ROPUI Pathian chuan A thu thianghlim a\\\\angin thu dik leh \u00eang pawm thar t\u00fbr a la nei cheu tih ka ring tlat a ni. \u201cKei zawng kohhran siam\\\\hat tawhte awm d\u00e2n hi s\u00fbn chin t\u00e2wk ka nei d\u00e2wn lo, an thlen chin chu an thleng ta a, kohhran siam\\\\hat laia zirt\u00eerna b\u00e2k engmah hriat belh an tum lo. Luther-a hnungzuite hi Luther-a sawi b\u00e2ka kal t\u00fbra thl\u00eam theih an ni lo. Calvin-a hnung zuite lah Calvin-a zirt\u00eer chin chiahah an ding a; ani kh\u00e2n thil zawng zawng a la hmu ph\u00e2k vek b\u00eek si lo va. Hei hi a pawi a ni. An hun lai chuan \u00eang ropui an ni e; mahse Pathian thuruatte an la chhar chhuak kim lo va. T\u00fbn thlenga la dam chu ni se, Thu dik an hriatte pawm an ch\u00e2k angin, thu dik an hriat belhchhahte pawh pawm an ch\u00e2k ngei ang.\u201d - D. Neal, History of the Puritans, vol. 1, p. 264. \u201cKohhran thuthlung kha hre reng ula, Lalpa kawng kan hriat sa leh hriat z\u00eal t\u00fbra kal in intiam a nih kha. Pathian leh nangmahni ink\u00e2ra in thutiam leh thuthlung kha hre reng ula, A Thu a\\\\anga thu dik thar hmuh chhuahte pawm t\u00fbrin in intiam a nih kha. Mahsela fimkhur t\u00fbrin ka ngen a che u. Thu dik nia in hriat thar chu in pawm hmain Pathian Lehkha thu ch\u00e2ng dangte n\u00ean fimkhur takin khaikhin rawh u. Kristian dod\u00e2lna thimtham a\\\\angin Kristian ram a lo chhuak thut thei lo vang, hriatna famkim thawk leh khatah a lo lang nghal hek lo vang.\u201d Martyn, vol. 5, p. 70, 71.","PATHIAN THU AV\u00c2NGA RAM THARAP\u00caMTE 293 Dik bera an hriatin a hruai anga awm an duh av\u00e2ngin Vakvaite (Pilgrims) chuan tuipui chunga boralnate an huam a, thlal\u00ear hlauhawm tuar an hlau hek lo; mahse Pathian mals\u00e2wmna az\u00e2ra America rama hnam ropui awm theih n\u00e2na lungph\u00fbm phum theih an inbeisei a. Mi rinawm leh Pathian hlau mi an ni n\u00e2 a, sakhaw zal\u00eanna thu hi an la man chiang lo va. Thil harsa tam tak huama zal\u00eanna an neih kha, mi dangte an pe ve phal lo va. \u201cKum zabi s\u00e2wm leh pasarihna v\u00eal laia mi tl\u00eam t\u00ea, mi ngaihtuah th\u00fbk mi leh ngaihtuah ch\u00eek mite pawhin he zal\u00eanna thu hi an la hre chiang lo hl\u00ea a. He zal\u00eanna hi Thuthlung Thar a\\\\anga lo chhuak a ni a, mihringte rin d\u00e2n t\u00fbr r\u00ealsaktu chu Pathian chauh a ni tih a zirt\u00eer. - Ibid., vol. 5, p. 297. Pathianin kohhran hn\u00eanah mite chhia leh \\\\ha hriatna r\u00ealsak theihna thuneihna a kawlt\u00eer a, kal sualte chu tute nge an nih tih hrilhfiahna leh kal sualte hrem theihna a kawlt\u00eer tih hi Roman Kohhran rin d\u00e2n nghet leh rin d\u00e2n dik lo pakhat chu a ni. Kohhran siam\\\\hatuten Roman kohhran rin d\u00e2n chu an paih a, mahse Rom kohhranin mi dangte a ngaihtheih lohna rilru kha an la paih fihlim lo va, rei tak chh\u00fbng pope ror\u00eal laia Kristian ram zawng zawng bawhtu thim chhah kha an la tikiang lo va. Massachusetts khuaa tirhkoh pakhat chuan, \u201cIndawh tawnna hian khawv\u00eal hi Kristian dodaltuah a siam a; kal sualho hrem hi kohhranin thil pawiah a ruat lo,\u201d a tih chu! - Ibid., vol. 5, p. 335. Hetiang hian thu an siam a. \u201cKohhran memberte chauhvin v\u00e2ntl\u00e2ng (sork\u00e2r) thuneihna hmun an chang ang,\u201d tiin. Sork\u00e2r kohhran an siam chu a ni ta mai a. Tirhkohte ch\u00e2wm n\u00e2n mi tin thawhl\u00e2wm thawh luiht\u00eer an ni ta a, rin d\u00e2n hrang neite hrem theihna thu ror\u00ealtute hn\u00eanah an pe a. Hei hian tihduhdahna a han thlen thuai a ni. Ram thar dinpuitu hmasa ber Roger William-a chu kum s\u00e2wm leh pakhat hm\u00e2ah ram tharah a lo kal ve a. Ani pawh hi kal hmasate ang bawka sakhaw zal\u00eanna denchhena lo kal a ni; mahse anniho ai chuan a hmu thui deuh va, a hun laiin a ni anga hmu thei an tam lo, \u201cTupawh eng ang sakhua leh rin d\u00e2n hrang nei pawh ni se, hetiang zal\u00eanna hi thuneihna an pianpui, chhuhsak theih loh a ni,\u201d a ti a. Thu dik zawng mi a ni a, Robinson-a ang bawka, Pathian thu dik hi","294 INDONA ROPUI kimchang taka hmuh vek a la ni lo tih ring mi a ni. \u201cWilliams-a hi d\u00e2nin mi a thlei b\u00eek t\u00fbr a ni lo va, mi lian leh mi chhia angkhatin a en t\u00fbr a ni a, sakhaw thuah mi tin an chhia leh \\\\ha hriatnain a hruai anga awm theihna zal\u00eanna an nei t\u00fbr a ni tih rinchhana sork\u00e2r siam hmasa ber a ni.\u201d Bancroft, pt. 1, ch. 15, par 16. D\u00e2n anga ror\u00ealtuten thil sual tihna an khap t\u00fbr a ni a, mahse mite chhia leh \\\\ha hriatna an khap t\u00fbr a ni lo. V\u00e2ntl\u00e2ngin emaw, ror\u00ealtuin emaw, miin a mihringpuite chunga a awm d\u00e2n t\u00fbr an bithliah thei a; mahse mihringin Pathian chunga a tih t\u00fbr bithliah an la tum z\u00eal chuan an tih t\u00fbr b\u00e2k an ti a ni a, muanna a awm thei lo vang. Chutiang thuneihna chu ror\u00ealtuin lo nei ta se, vawiinah rin d\u00e2n engemaw a siam ang a, nakt\u00fbkah a hran; tichuan S\u00e2p rama lalberte leh Roman Kohhran pope leh Councilho tih d\u00e2n ang mai kh\u00e2n tih a ni ang a, sakhua chu mumal awm lova buaina chh\u00eak kh\u00e2wmna mai a ni ang, a ti bawk a. - Martyn, vol. 5, p. 340. Church of England-ah chuan biak ina kal lo chu chawit\u00eer emaw, lung in t\u00e2nt\u00eer emaw a ni a. \u201cWilliams-a chuan D\u00e2n a dod\u00e2l a, S\u00e2p ram d\u00e2n \\\\ha lo tak chu biak ina mi kal luiht\u00eer a ni. Rin d\u00e2n inkalh tak takte inzawm luiht\u00eer tum chu inkhuahkhirhna nasa a ni. Duh lo chunga sakhaw mi lo pui biak ina hnuh luh chu verv\u00eakna kan siam chauh a ni. Duh lo na n\u00e2 n\u00e2 chu biak luiht\u00eer tum t\u00fbr a ni lo a ti a. A hnialtute chuan, \u201cHnathawktu chu hlawh hmu tl\u00e2k a ni lo vang maw?\u201d an ti a. Ani chuan, \u201cNi e, a ruaitu hn\u00ean a\\\\angin,\u201d a ti a. - Bancroft, pt. 1, ch. 15, par. 2. Roger Williams-a chu miten an ngain\u00e2in an zah a, mi rinawm, mi fing leh mi dangte t\u00e2na inphal tak a ni; mahse sork\u00e2r miten kohhran chunga thu an neih a duh loh leh mi tin t\u00e2na sakhaw zal\u00eanna a duh chu mi dangten an ngaithei lo. \u201cA rin d\u00e2n kan zawm chuan kan ram ro inr\u00eal d\u00e2n bulpui hi a buai zo vek ang,\u201d an ti a. -Ibid., pt. 1, ch. 15, par 10. An khua a\\\\angin an hnawt chhuak a. Thlasik laiin v\u00fbr leh thlipui hnuaiah a tlan bo va, rampa lail\u00eangah a biru a.","PATHIAN THU AV\u00c2NGARAM THARAP\u00caMTE 295 \u201cChawlhk\u00e2r s\u00e2wm leh pali chh\u00fbng chu thlipui leh ruahpuiin min nuai a, chaw leh khum awmzia pawh ka hre lo. Mahse thlal\u00earah \u2018cho\u00e2k ch\u00e2wm\u2019 ang deuh ka ni a,\u201d a ti. - Martyn, vol. 5, p. 349, 350. Thing kawrawng chh\u00fbngahte a tawm \\\\h\u00een a. Tichuan rampa lail\u00eangah thlipui leh v\u00fbr z\u00eengah a vakvai a, a t\u00e2wpah Red Indian-ho z\u00eengah a tlu l\u00fbt ta ngawt a. Pathian thute a hrilh a, anni pawh a chungah an \\\\ha hl\u00ea a, an z\u00eengah a him ta rih a. Chuta \\\\ang chuan a v\u00e2k chhuak leh ta a, thla tam f\u00ea hnuah Narragansett Bay a va thleng a, chutah chuan khua a din a, chu khua chu t\u00fbn laia mi tin rin d\u00e2n hrang leh sakhaw hrang hrangin zal\u00eanna kan neih ang awmna khaw hmasa ber a ni. Roger Williams-a khaw thupui chu: \u201cMi tinin a chhia leh \\\\ha hriatnain dik a tih ber sakhaw zawm theihna zal\u00eanna a nei t\u00fbr a ni,\u201d tih a ni - Martyn, vol. 5, p. 354. A ram t\u00ea tak t\u00ea Rhode Island chu tihduhdah tuarhote tlan kh\u00e2wmna a lo ni ta a, an pung chak hl\u00ea a, an hlawhtling bawk a; nakinah phei chuan, \u201cV\u00e2ntl\u00e2ng t\u00e2na sakhaw zal\u00eanna chu America ram pum d\u00e2n pawimawh ber a lo ni ta,\u201d tih hi an khaw thupui a lo ni ta a ni. Kan pipute d\u00e2n ropui siam Declaration of Independence-ah kh\u00e2n he zal\u00eanna thu hi heti hian an ziak a: \u201cHe thu dik - mi tin hi angkhata siam kan ni a; an Siamtun mi tin hi zal\u00eanna chhuhsak theih loh eng emaw a siamsak \\\\heuh va, a \\\\hente chu nunna, zal\u00eanna leh hlimna lam kawng zawhna - h\u00eangte hi sawi ngai lova ruat saah kan ngai,\u201d an ti a. Constitution chuan hnial rual lohvin chhia leh \\\\ha hriatna thil tih buai theih a nih lohzia a sawi a: \u201cCongress-in sakhaw thuah d\u00e2n engmah a siam lo vang, a z\u00e2wm duhte a khap hek lo vang,\u201d a ti bawk a. \u201cD\u00e2npui siamtute chuan mihringin Pathian a zawm d\u00e2n thu hi d\u00e2n khawih mi niin an hre lo va, chhia leh \\\\ha hriatna thu pawh hi inchhuhsak theih chi a ni lo tih an hria. He thu dik hre chhuak t\u00fbrin ngaihtuah th\u00fbk vak a ngai lo va, mahni inhriatna kan nei \\\\euh va. He inhriatna hian mihring d\u00e2n dod\u00e2la martar tam tak sawisak hlum leh meia h\u00e2l hlumte kha thlamuanna a pe a. Pathian duhz\u00e2wng tih chu mihring d\u00e2n siam khawih ph\u00e2k niin an hre lo va, an chhia leh \\\\ha hriatna chu mihring thunun theih thu niin an hre bawk lo va, kan","296 INDONA ROPUI pianpui a ni a, t\u00fbma thai bo theih lah a ni hek lo,\u201d an ti a. - Congres- sional Documents USA, serial No. 200, Docts. No. 271. Europe ram lama miten chutiang ram, mahni thawh rah t\u00fbm\u00e2 tihbuai lohva seng theihna ram leh mahni \\\\ha tihz\u00e2wng sakhaw biak theihna ram a awm tih an hriat chuan mi tam tak an lo p\u00eam l\u00fbt ve ta a. Massachusetts-ah chuan d\u00e2n b\u00eek an siam a, chu d\u00e2n ang chuan, tuipui ral a\\\\anga Kristian lo tl\u00e2n, eng hnam pawh ni se, indo v\u00e2ng emaw, \\\\\u00e2m v\u00e2ng emaw, tihduhdahna av\u00e2nga lo tlanchhia an nih chuan, v\u00e2ntl\u00e2ngin lo huma, v\u00e2ntl\u00e2ng suma ch\u00e2wm t\u00fbr an ni a. Tichuan hnehchhiahte leh tihduhdah tuarte chu v\u00e2ntl\u00e2ng ch\u00e2wma khual \\\\ha an lo ni ta. - Martyn, vol. 5, p. 417. Plymouth-a an lo thlen a\\\\anga kum 20-ah chuan mi s\u00e2ng tam takin ram tharah chuan awm hmun an khuar ta a ni. Thawveng taka awm theihna a nih chuan rim taka thawkin leh inrem takin ei t\u00fbr an neih hr\u00e2m hr\u00e2m phawt chuan an lung ni t\u00e2wk \u00eam \u00eam a; an lovin a t\u00e2wk a fang rah a chhuah b\u00e2k chu engmah dang an ph\u00fbt lo va, nakin hnu lama nawmsak chen beiseinain an rilru a tibuai hek lo, lungrual taka an awm dial dial chu an duh t\u00e2wk \u00eam \u00eam a, khawharnate an tuar hr\u00e2m hr\u00e2m a. Zal\u00eanna thing chu an mittui leh an thlansain an ch\u00e2wm nung a, zung th\u00fbk takin a kai ta a. Bible hi an rinna nghahchhan n\u00e2n, finna hn\u00e2r leh zal\u00eanna thupui at\u00e2n an hmang a. A thute chu chh\u00fbngkuaah, sikulah leh kohhranah ngun takin an zirt\u00eer a; ch\u00fbng zirt\u00eerna av\u00e2ng chuan inren thiamna te, ngaihtuah thiamna te, rilru thianghlimna te, leh ins\u00fbmna te a lo awm a. \u201cH\u00eang Puritan khuaahte hian kum tam tak awm mah la, zurui i hmu lo vang, \\\\awng bawlhhlawh i hre ngai hek lo vang a, kutdawh i hmu bawk hek lo vang.\u201d Bancroft, pt. 1, ch. 19, par. 25. Bible thu anga awm hian hnam a \\\\hanl\u00eant\u00eer \\\\h\u00een tih ent\u00eerna fiah tak a ni. Khaw t\u00eate pawh khaw ropui tak tak an lo ni a. Pope tel lo kohhran leh, lal nei lova ram a hlawhtlinzia leh thlamuanzia chu khawv\u00ealin mak an ti. Mi tam takin America ram an rawn pan a, mahse at\u00eera mite rilru ang pu an ni ta hlawm lo va. Rinna dik leh thianghlimin mi rilru a la thunun thei rih n\u00e2 a, mahse khawv\u00eal hausakna zawnga mite an lo","PATHIAN THUAV\u00c2NGA RAM THARAP\u00caMTE 297 pun z\u00ealin a thunun theihna a chuai deuh deuh va. A awm hmasaten, kohhran memberte chauhvin v\u00e2ntl\u00e2ng z\u00eenga thuneihna hmun an chang thei ang a, an vote thei ang tia d\u00e2n an siam kh\u00e2n thil duhawm lo tak a han thlen a. Hei hi sork\u00e2r a thianghlim n\u00e2na tih a ni a, mahse kohhran bawlhhlawh n\u00e2n a tlak ta hlauh va. Kohhran mite chauhvin sork\u00e2rah pawh hmun lian awh thei an lo nih kh\u00e2n, mi tam tak chuan thuneih theihna hmuna awm theih n\u00e2n, Kristianna rilru pu hauh si lovin, kohhranah an lo l\u00fbt a; tichuan kohhran chu Pathian ring lo awm kh\u00e2wm tih theih a lo ni ta mai a. Kohhran rawngb\u00e2wltute z\u00eengah pawh rin d\u00e2n dik lo chu sawi loh, Thlarau Thianghlimin mite nungchang a siam danglam theihzia hre ngai r\u00eang r\u00eang lote an awm ta a. Chutiang chuan Constantine-a hun lai a\\\\anga t\u00fbn thlenga kohhran chanchinah chutianga chin d\u00e2n rah \\\\ha lo tak mai tarl\u00e2nna chu a awm \\\\h\u00een a ni. \u201cHe khawv\u00eal hi ka ram a ni lo,\u201d (Johana 18:36) tia puangtua Chanchin |ha ch\u00e2wm n\u00e2na sork\u00e2r \\\\anpuina leh sork\u00e2r thuneihna n\u00eana kohhran din tumna chu chutiang chu a ni \\\\h\u00een. Kohhran leh sork\u00e2r inkawp awm d\u00e2n hi thil n\u00eapt\u00ea a ni ngai lo va, khawv\u00eal hian kohhran a hnaih s\u00e2wt d\u00e2wn anga a lan laiin, a tak takah chuan, kohhran hian khawv\u00eal a hnaih s\u00e2wt \\\\h\u00een a ni. Roger Williams-a leh Robinson-a thupui, \u201cThu dik chu a lo lan belh z\u00eal a, Kristiante chuan Pathian thu thianghlim a\\\\anga \u00eang lo la chhuak pawm belh t\u00fbrin an inpeih t\u00fbr a ni,\u201d an tih \\\\h\u00een kha an thlahten an hmu pelhsawlh ta a. America leh Europe rama Protestant kohhran siam\\\\hatna mals\u00e2wmna chang b\u00eekte kh\u00e2n, siam\\\\hatna kawng zawh z\u00eal an duh lo va. A ch\u00e2ng ch\u00e2ngin, thu dik sawitute lo chhuakin, thu dik tharte rawn sawiin, mite dik lohna han hrilh mah se, mi tam z\u00e2wkte chuan Isua dam laia Judate ang bawkin, an nu leh pa te rin d\u00e2n leh nun d\u00e2n anga awm chu t\u00e2wk an ti a. Sakhua a lo hniam a, zawm satliaha zawm mai a lo ni \\\\h\u00een. Pathian thu anga kal ni se, kohhranin a pawm ngai loh t\u00fbr thil \\\\henkhatte chu hman ngheh a lo ni ta z\u00e2wk a. Siam\\\\hatna rilru chu a lo thi deuh deuh va, nakinah phei chuan, Luther-a dam laia Rom kohhran siam\\\\hat a ngai angin, Protestant kohhran z\u00eengah pawh siam\\\\hatna a lo ngai ta a. Khawv\u00eal","298 INDONA ROPUI n\u00eana inchawhpawlhna a awm a, thlarau lama mutthl\u00fbkna a lo awm hian, Pathian Thu chu mihringte thuin a thl\u00e2k a ni \\\\h\u00een. Kum zabi l9-na tir lai kh\u00e2n Bible chu nasa taka sem darh a ni a, Pathian thu hriatna pawh a darh zau va; mahse a darh zau ang z\u00eala thu dik lo lang tharte chu \u00fbm zuina a awm t\u00e2wk lo va. Bible chu mi tin ban ph\u00e2ka dah a nih av\u00e2ngin hm\u00e2n lai angin Setanan Bible a thukru thei ta lo va; mahse a thil tumte a tihpuitlin theih n\u00e2n mi tam tak chu Bible a ngai l\u00ea-loht\u00eer a, tichuan miten Pathian Lehkha thu an zawng lo va, ngaihd\u00e2n dik lo an pawm a, Bible thu chhuak ni lo rin d\u00e2nte an ngais\u00e2ng ta a. Setanan tihduhdahna hmanga thu dik tihkehsawm a tum chu a hlawhchham ta d\u00ear tih a inhriat chuan, tl\u00fbksanna leh Rom kohhran din chhuahna t\u00fbr, inchalremna lam thilin a bei leh ta a. Kristiante chu zawm pui t\u00fbr a zawnpui a, t\u00fbnah chuan ramhuai beho ni lovin, Kristian hming pu, khawv\u00eal thil ngais\u00e2nga khawv\u00eal thil beho n\u00eana inzawm t\u00fbrin a thl\u00eam a. H\u00eang mite n\u00eana inzawmna hi hm\u00e2n laia a pawi ang thovin a la pawi a. Sakhaw thila \\\\hahnemngaihna vuahin, chapona leh nawmsak chenna a lo awm a, Kohhran a khawlo zo ta. Bible thute Setanan a kai kawi a, pipute tih d\u00e2n mi tam tak boralna lama hruaitu kha zawm ngheh a ni ta a. Kohhranin thu dik pawm lovin pipute tih d\u00e2n an pawmin an theh darh a. Tichuan kohhran siam\\\\hatuten an tuar phah thurin bulpuite kha mualphovin a lo awm ta a ni. 1 Puritan-ho hi chutih laia biak d\u00e2n \\\\awphnawk a\\\\anga inthiarfihlim tum leh Bible thu ang taka Pathian biak leh awm d\u00e2n siam tum an ni. Mahse an nun a r\u00e2wng ve hle tih chu kan la hmu ang.","299 BUNG 17 ISUA LO KALNA THU L\u00c2NGAUPUITUTE (HERALDS OF THE MORNING) Bible-a thil lo langte z\u00eenga ropui ber leh kh\u00e2n ber pakhat chu, tlanna tifamkim t\u00fbra Isua lo kal lehna hi a ni. Pathian Thu av\u00e2nga mi chavai, thihna hlim hnuaia rei tak lo v\u00e2kvaite, thawhlehna leh nunna petuin a hn\u00eana hruai t\u00fbra a lo lan hun chu, a thl\u00e2khlelhawmin a hlimawm a. Isua lo kal leh rinna thu hi Pathian Lehkhabu thu innghahchhan a ni. Evi leh Adaman Eden huan an kalsan a\\\\angin ringtute chuan, Miruata lo kala, tichhetu thiltihtheihna a tihchhiat a, Paradis thara a hruai leh hun t\u00fbr an thl\u00eer a. Hm\u00e2n laia mi thianghlimte chuan ropui taka Messia lo kala an thil nghah ber a han puitlin hun t\u00fbr an ngh\u00e2khlel \u00eam \u00eam a. Enoka, Adama a\\\\anga pasarihna, kum zathum lai Pathian n\u00eana l\u00eang d\u00fbn \\\\h\u00een chuan, \u201cNgai teh u, mi zawng zawng chunga ror\u00eal t\u00fbr leh Pathian ngaihsak lote zawng zawng, Pathian ngaihsak lohna hna Pathian ngaihsak lo chunga an thawh zawng zawng kawngah leh Pathian ngaihsak lo mi sualten a chungah thu khauh tak an sawi zawng zawng kawnga thiam loh chant\u00eer t\u00fbrin Lalpa chu a mi thianghlim s\u00eengkhatte n\u00ean a lo kal a ni,\u201d a ti a (Juda 14, 15). Joba chuan, hrehawm a tuar v\u00e2nglai takin, \u201cKa tlantu chu a nung tih ka hre si a, nakinah chuan leiah hian a lo la ding ang. Ka vun hi tihchhiata a awm hnuin, ka tisain Pathian ka la hmu ang. Keima t\u00e2n ngei ka la hmu ang a, ka mitin a la thl\u00eer ang, mi dang ni lovin,\u201d a ti bawk a (Joba 19:25-27). Isua a lo kala fel taka ro a r\u00eal hun t\u00fbr hi Thlarau hruaia ziaktute chuan mawi tak takin an ziak a. Hla phuahtute leh z\u00e2wlneiten duhawm tak takin an ziak bawk a. Israelte Lalber ropuizia chu, S\u00e2m ziaktuin heti hian a ziak a : \u201cMawi famkimna, Zion a\\\\ang chuan, Pathian chu a \u00eang chhuak ta a. Kan Pathian chu a lo kal ang a, a ngawi reng lo vang: . . . A mite ro a r\u00eal theihna t\u00fbrin chung lam v\u00e2nte leh lei hi a ko vang.\u201d (S\u00e2m 50:24). \u201cLalpa hm\u00e2ah chuan : ani chu a lo kal d\u00e2wn a"]


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook