รีพับลิก (Republic)

รพี บั ลิก ฉบบั ประชาชน จดั ทำ� ขึน้ เพื่อขอบคณุ ผรู้ ะดมทุน สนับสนนุ การแปลกับโครงการวรรณกรรมไมจ่ �ำกัด



Reรpพี uบั bลliกิ c Πολιτεία เพลโต เขียน เวธัส โพธารามิก แปลจากภาษากรีกโบราณ จัดพิมพ์โดย โครงการวรรณกรรมไม่จ�ำกัด

* ตัวเลขด้านข้าง คือเลขหน้าสเตฟานัส (Stephanus pagination) เป็นระบบอ้างอิงที่ใช้ในการอ่าน และแปลผลงานของเพลโตท่ี Henricus Stephanus (Henri Estienne) จติ รกรชาวฝรง่ั เศส-ผเู้ ชย่ี วชาญ ภาษากรีกจากศตวรรษท่ี 16 เปน็ ผู้รวบรวมและจัดท�ำข้ึน

เลม่ 1 1 โสคราตสี 2: ขา้ ฯ ลงไปเพเรอสั 3มาเมอื่ วานนก้ี บั กลาวคอน บตุ รแหง่ อรสิ ตอน4 [327a]* เพราะตอ้ งการรว่ มสวดบชู าเทพอี งคใ์ หม5่ กบั เขาเสยี หนอ่ ย งานฉลองเทพอี งคน์ ี้ [327b] เพง่ิ เริ่มจัดกันเป็นหนแรก ข้าฯ จงึ อยากร้วู ่าพวกเขาทำ� อะไรกนั บา้ ง อนั ทีจ่ ริง [327c] ตามทศั นะของขา้ ฯ แคข่ บวนแหข่ องคนทอ้ งถน่ิ อยา่ งเดยี วกง็ ดงามมากแลว้ นะ แต่ปรากฏว่าขบวนแห่ของชาวธราเคียน6 น้ันก็โดดเด่นตระการตาไม่แพ้กัน หลังจากพวกเราไดถ้ วายค�ำบชู าและชมขบวนแหก่ นั ครบหมดแลว้ เราทงั้ สอง ก็เดินทางกลับ ระหว่างทางเผอิญได้พบกับโพเลมาร์คัส บุตรแห่งเคฟาลัส7 เขามองเห็นพวกเราเดนิ อยู่ไกลๆ จงึ สั่งทาสให้รีบวง่ิ มาเรียกเรา บอกพวกเรา สองคนใหร้ อกอ่ น ทาสผนู้ นั้ ตรงเขา้ มาจบั เสอื้ คลมุ ของขา้ ฯ จากขา้ งหลงั แลว้ แจง้ โดยพลันว่า “นายทา่ นโพเลมารค์ สั ประสงคใ์ ห้ทา่ นทง้ั สองหยดุ รอเขาสกั คร”ู่ ขา้ ฯ จงึ หันหลงั กลบั ไปถามว่าเวลานเี้ ขาอยหู่ นใด “นายท่านกำ� ลังเดินตามมา” เขากลา่ ว “โปรดรอสกั ครูเ่ ถิด” “ตกลง พวกเราจะรอ” กลาวคอนพูด ไมช่ า้ โพเลมารค์ สั กเ็ ดนิ มาถงึ เขามาพรอ้ มกบั อเดมนั ทสั พชี่ ายของกลาวคอน นิเคราทัส บุตรแห่งนิคิอสั และคนอื่นๆ อีกจำ� นวนหน่ึงท่เี พงิ่ กลบั จากการชม ขบวนแห่กอ็ ยตู่ รงนน้ั ดว้ ย เพลโต : 7

“ขา้ ฯ เดาวา่ พวกทา่ นคงกำ� ลงั จะเดนิ ทางกลับบา้ น ใชห่ รือไม่โสคราตีส?” โพเลมาร์คสั พูด “เดาได้ไม่เลวน่”ี ขา้ ฯ พูด “แตว่ ่า” เขากล่าว “พวกเรามีกันต้งั หลายคนนะ ท่านเหน็ หรอื เปล่า?” “กเ็ ห็นอย่”ู “งน้ั ท่านกต็ ้องลม้ พวกเราทั้งหมดให้ได้เสยี ก่อน” เขาพดู “เพราะพวกเรา แขง็ แกร่งกว่าท่าน หรอื ไม่อยา่ งนนั้ ท่านกต็ ้องอยู่ต่อกบั พวกเราทีน่ ี”่ 8 “ยงั มีอกี ทางเลือกหนง่ึ มใิ ชห่ รือ” ขา้ ฯ กลา่ ว “นนั่ คือเราสองคนร่วมมือกัน โนม้ นา้ วพวกเจา้ ใหป้ ล่อยเราไป?” “แตถ่ า้ พวกเราปฏเิ สธทจ่ี ะฟงั ละ่ ” เขาพดู “ทา่ นยงั คดิ วา่ จะโนม้ นา้ วพวกเราได้ อย่อู ีกหรือเปล่า?” “ก็ต้องไมไ่ ด้อยู่แลว้ ” กลาวคอนพูด “ถา้ เชน่ นนั้ พวกเรากจ็ ะไมย่ อมฟงั ทา่ นพดู ทา่ นเตรยี มใจไวก้ อ่ นไดเ้ ลย” [328a] พลนั อเดมนั ทสั กพ็ ดู แทรกขน้ึ มา “พวกทา่ นไมร่ หู้ รอกหรอื วา่ จะมกี ารแขง่ วง่ิ ผลดั คบไฟในตอนคำ่� ? แขง่ วง่ิ ผลดั คบเพลงิ บนหลงั มา้ เพอ่ื ถวายแดอ่ งคเ์ ทพ”ี “โอ!้ บนหลงั มา้ งน้ั หรอื ?” ขา้ ฯ พดู “แปลกใหมด่ นี ี่ พวกเขาจะแขง่ ขนั ควบมา้ และสง่ คบเพลิงต่อกันเปน็ ทอดใช่ไหม?” “ใช่แล้ว” โพเลมาร์คัสกล่าว “นอกจากน้ันยังมีงานฉลองต่ออีกจนถึงเช้า เราจะเดนิ เทย่ี วชมกนั หลงั มอื้ คำ่� ในงานจะตอ้ งมพี วกคนหนมุ่ ไฟแรงใหพ้ วกเรา ไดส้ นทนาแลกเปลย่ี นดว้ ยมากมายแนๆ่ งานฉลองนจี้ งึ ควรคา่ แกก่ ารเยยี่ มชม อยา่ งย่ิง พวกทา่ นอย่าเพ่ิงกลบั เลยนา่ อยู่ต่อกบั พวกเราเถอะ” [328b] กลาวคอนจงึ กล่าวว่า “ดูเหมอื นเราจำ� เปน็ ต้องอยตู่ ่ออีกสักหนอ่ ยนะ” “ดูท่าแลว้ เราคงตอ้ งอยู่ตอ่ กันจริงๆ” ขา้ ฯ พูด ดว้ ยเหตนุ ี้ พวกเราจงึ พากนั เดนิ กลบั ไปยงั บา้ นของโพเลมารค์ สั และไดพ้ บกบั นอ้ งชายทัง้ สองของเขา คอื ลสิ อิ สั 9 กบั ยูธิเดมสั นอกจากนั้นยังมธี ราซมิ าคสั แห่งเมืองคาลซิดอน10 คาร์มันทิดีสแห่งไพอาเนีย และคเลโตฟอน บุตรแห่ง 8 : รีพับลิก

อรสิ โตนมิ สั กอ็ ยทู่ น่ี นั่ ดว้ ย บดิ าของโพเลมารค์ สั นามเคฟาลสั 11 กอ็ ยดู่ ว้ ยเชน่ กนั [c] ขา้ ฯ ไมไ่ ดเ้ จอเขามาสกั พกั หนงึ่ แลว้ และพบวา่ เขาดชู ราลงไปมาก เขานงั่ อยบู่ น [328d] เกา้ อบ้ี นุ วมตวั หนงึ่ บนศรี ษะสวมมงกฎุ รอ้ ยดอกไมจ้ ากพธิ บี ชู าทล่ี านบชู า รอบๆ [328e] ตวั เขา มเี กา้ อจ้ี ำ� นวนหนง่ึ จดั เรยี งไวเ้ ปน็ รปู ครง่ึ วงกลม พวกเราจงึ ตรงเขา้ ไปนงั่ [329a] ใกล้ๆ และทันทที เ่ี ห็นขา้ ฯ เคฟาลสั กเ็ อย่ ค�ำต้อนรับอย่างเปน็ กันเอง จากนนั้ จึงพูดกับข้าฯ ว่า “โสคราตสี ไยไมเ่ ดนิ ทางมาเยยี่ มพวกเราทเ่ี พเรอสั ใหบ้ อ่ ยกวา่ นหี้ นอ่ ยเลา่ นถ่ี า้ ขา้ ฯ ยงั เดนิ เหนิ ไดส้ ะดวกเหมอื นแตก่ อ่ นนะ ขา้ ฯ คงเปน็ ฝา่ ยพาลกู พาหลาน ไปเยยี่ มเยอื นเจา้ เองแลว้ แตก่ อ็ ยา่ งทเ่ี หน็ เจา้ นนั่ แหละควรจะมาใหบ้ อ่ ยกวา่ นี้ ขา้ ฯ อยากใหเ้ จา้ รไู้ วว้ า่ เมอ่ื ความสขุ สำ� ราญทางกายไดห้ ลดุ โรยไปแลว้ จากตวั ขา้ ฯ ความปรารถนาและสขุ สำ� ราญในการสนทนากก็ ลบั เจรญิ งอกงามขน้ึ มาแทนท่ี ฉะนนั้ แลว้ เจา้ มาใหบ้ อ่ ยหนอ่ ยสิ มาอยเู่ ปน็ เพอ่ื นเดก็ ๆ พวกนกี้ ไ็ ด้ พวกเรามนั คนกันเองท้งั นั้นแหละ” “ไดอ้ ยแู่ ลว้ เคฟาลสั ขา้ ฯ ชอบสนทนาแลกเปลยี่ นกบั คนเฒา่ คนแกเ่ สมอละ่ ” ข้าฯ พูด “เพราะตามทัศนะของข้าฯ คนชรานั้นเปรียบได้กับนักเดินทางไกล ผเู้ คยผจญภยั บนเสน้ ทาง ซง่ึ พวกเราทกุ คนตอ้ งเดนิ ไปถงึ สกั วนั การสนทนากบั คนเฒ่าคนแก่ย่อมช่วยให้เราได้รู้ล่วงหน้าว่าเส้นทางสายนั้นขรุขระขนาดไหน ลาดชนั เพยี งใด และในเมอ่ื ทา่ นไดก้ า้ วพน้ สงิ่ ทพี่ วกกวเี รยี กวา่ ‘ธรณปี ระตแู หง่ ความชรา’12 มาแลว้ ขา้ ฯ กป็ ระสงคจ์ ะขอคำ� ชแี้ นะจากทา่ นเสยี หนอ่ ย ขา้ ฯ อยากรู้ วา่ ชวี ติ ในชว่ งเวลาบนั้ ปลายนนั้ มคี วามยากลำ� บากเพม่ิ มากขน้ึ หรอื ไม่ ทา่ นชว่ ย เฉลยให้ขา้ ฯ ทราบทีเถอะ” “ในนามแหง่ ซสุ ขา้ ฯ จะตอบใหว้ า่ ขา้ ฯ รสู้ กึ อยา่ งไร โสคราตสี ” เขาพดู “กอ็ ยา่ ง สภุ าษติ วา่ ไวน้ น่ั ละ่ –‘คนรนุ่ ราวคราวเดยี วกนั มกั ถกู ดงึ ดดู เขา้ หากนั เสมอ’–คนรนุ่ ขา้ ฯ พอไดจ้ บั กลมุ่ คยุ กนั สว่ นมากกม็ กั บน่ ถงึ เรอ่ื งความสขุ สำ� ราญทไี่ ดท้ ำ� หลน่ หายไปเสยี ไมไ่ ดม้ อี ยา่ งเหลอื เฟอื เหมอื นตอนยงั หนมุ่ ยงั แนน่ อกี แลว้ ทง้ั เรอื่ งเพศ เรอ่ื งสรุ า เรอื่ งงานรนื่ เรงิ ตา่ งๆ นานา อนั เคยไดส้ รา้ งความหรรษาใหใ้ นวยั เยาว์ เพลโต : 9

มันหายไปหมดสิน้ และพวกเขากม็ ักรู้สกึ เป็นทกุ ข์ รูส้ กึ แยก่ ับมัน ร้สู กึ แย่กับ ชวี ติ สนกุ สนานทอ่ี นั ตรธานไป รสู้ กึ แยก่ บั ชวี ติ ในปจั จบุ นั ทอ่ี ยๆู่ ไปกเ็ หมอื นไร้ [329b] ซ่ึงชีวิต และนอกจากนั้นก็ยังมีพวกที่โอดครวญกับเร่ืองลูกหลานไม่ให้ความ เคารพตัวเองเท่าท่ีควรอีกด้วย เร่ืองพวกนี้นี่ล่ะ พวกคนแก่คนเฒ่าส่วนมาก จงึ มกั บอกวา่ ความชราคอื ตน้ เหตแุ หง่ ความชว่ั รา้ ยทงั้ หลายทง้ั ปวง ถงึ กระนนั้ ตามทัศนะของข้าฯ ข้าฯ กลับไม่คิดว่าการกล่าวหาว่าร้ายความชราเช่นน้ีจะ เป็นส่ิงถูกต้องนะโสคราตีส เพราะถ้าความชรามันเป็นเหตุแห่งความชั่วร้าย ดงั วา่ จรงิ ๆ ข้าฯ และคนในวยั เดียวกบั ขา้ ฯ ทุกคน ก็ควรจะตอ้ งรูส้ ึกทกุ ข์รอ้ น ไปดว้ ยเหมอื นกนั หมดนะสิ แตจ่ ากประสบการณข์ า้ ฯ พบวา่ มคี นชราจำ� นวนไม่ นอ้ ยท่ีไมไ่ ด้รูส้ กึ เจบ็ ปวดไปกับเรื่องบ้าบอพวกน้เี ลยสกั นดิ หน่ึงในจำ� นวนนนั้ [329c] กค็ อื โซโฟคลีส13 ข้าฯ เคยเหน็ คนถามกวีผนู้ ้ีว่า ‘โซโฟคลีส เร่ืองเพศของท่าน เปน็ อยา่ งไรบา้ ง? ยงั ขนึ้ เตยี งกบั ผหู้ ญงิ ไหวอยหู่ รอื เปลา่ ?’ ‘ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งพดู ถงึ มันหรอกสหาย’ เขาตอบ ‘ข้าฯ รู้สึกโล่งใจเหลือเกินท่ีหลุดพ้นจากมันมาได้ รู้สึกเหมือนทาสท่ีเพ่ิงหนีรอดจากนายผู้ป่าเถื่อนและช่ัวร้ายมาได้ยังไงยังงั้น เลยละ่ ’ ขา้ ฯ วา่ โซโฟคลสี กลา่ วเอาไวไ้ ดด้ ที เี ดยี วนะ และขา้ ฯ กย็ งั คงคดิ เชน่ นน้ั มาจนบดั น้ี ความชรานนั้ นำ� สนั ตสิ ขุ มาใหต้ า่ งหากเลา่ มนั ชว่ ยปลดปลอ่ ยเราจาก ความปรารถนาอนั บา้ คลง่ั ทง้ั ปวง ทนั ทที ค่ี วามโหยหาในสง่ิ ยว่ั ยทุ งั้ หลายคลาย กำ� ลงั ลง เรากจ็ ะเปน็ อสิ ระจากบรรดานายทาสผบู้ า้ คลงั่ ดงั โซโฟคลสี ไดก้ ลา่ วไว้ [329d] นนั่ เอง สว่ นไอเ้ รอื่ งทว่ี า่ ลกู หลานไมใ่ หค้ วามเคารพนนี่ ะโสคราตสี ขา้ ฯ เหน็ วา่ สาเหตจุ รงิ ๆ ไมไ่ ดอ้ ยทู่ คี่ วามชราหรอกนะ แตเ่ ปน็ เรอื่ งบคุ ลกิ ลกั ษณะของมนษุ ย์ แตล่ ะคนเสยี มากกวา่ คนท่ใี ช้ชีวิตอย่างมรี ะเบียบเรยี บงา่ ย และอารมณ์ดอี ยู่ เสมอนัน้ มกั ไมร่ ้สู ึกกดดันจากความชราเสยี เท่าไรหรอก แตถ่ ้าคนไหนใชช้ วี ิต ตรงขา้ มไปจากทวี่ า่ นี้ ทงั้ ความชราทงั้ ลกู หลานกจ็ ะกลายเปน็ ภาระทยี่ ากเกนิ จะ ทนทานไปในทันทเี ช่นกนั ” ขา้ ฯ รสู้ ึกชื่นชมในส่ิงที่เขาพดู และยงั ปรารถนาจะฟงั ต่อจึงยุใหเ้ ขาพดู ตอ่ ดว้ ยการกลา่ ววา่ “เคฟาลสั ขา้ ฯ วา่ คนหมมู่ ากคงไมเ่ หน็ ดว้ ยกบั สงิ่ ทท่ี า่ นพดู มา 10 : รีพับลกิ

เสยี เทา่ ไรหรอก พวกเขายอ่ มมองวา่ ทที่ า่ นรบั ความชราไดน้ นั้ ไมน่ า่ จะเกดิ จาก [329e] บคุ ลกิ ลกั ษณะเสยี กระมงั หากมนั นา่ จะมาจากความมง่ั มใี นทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง [330a] ของทา่ นเสยี มากกวา่ เขาวา่ กนั วา่ คนรวยยอ่ มมเี ครอื่ งปลอบประโลมใจมากกวา่ คนจนอยแู่ ล้วมใิ ช่หรอื ?” [330b] “เปน็ เชน่ นนั้ จรงิ ๆ พวกเขาคงไมเ่ หน็ ดว้ ยกบั ขา้ ฯ หรอก” เขากลา่ ว “แตส่ ง่ิ ที่ พวกเขาพดู กม็ สี ว่ นถกู แมจ้ ะไมไ่ ดถ้ กู ไปเสยี ทงั้ หมดกต็ าม ขา้ ฯ วา่ ในประเดน็ น้ี ค�ำพูดของเธมิสโทคลีส14น่าจะยังใช้การได้ดีอยู่นะ คร้ังหน่ึงเธมิสโทคลีสเคย ถกู ชาวเซรฟิ สั คนหนงึ่ คอ่ นขอดเอาวา่ ชอื่ เสยี งอนั โดง่ ดงั ของเขานนั้ หาไดม้ าจาก ความสามารถของตนเองไม่ ทวา่ มันมาจากเมืองที่เขาอย่ตู า่ งหาก เขาถึงได้มี ชอื่ เสยี งขนึ้ มา เธมสิ โทคลสี ไดฟ้ งั กต็ อบกลบั ไปวา่ จรงิ อยู่ ถา้ เขาเปน็ ชาวเซรฟิ สั เขาก็คงไม่มีช่ือเสียงเหมือนเช่นทุกวันน้ี แต่ถึงอย่างไรต่อให้ชาวเซริฟัสผู้นั้น เปลยี่ นเปน็ ชาวเอเธนส์ เขากค็ งไมอ่ าจสรา้ งชอื่ ใหต้ วั เองไดเ้ ชน่ กนั 15 ขา้ ฯ วา่ ตรรกะนี้ ยังน�ำมาใช้กับกรณีของคนแก่ท่ีไม่ได้ร่�ำรวยและไม่อาจทนความชราของตน ได้ดว้ ย เพราะจริงอยทู่ ี่วา่ คนชราผู้ยากไร้น้ันถงึ แมจ้ ะพอใจในสิ่งที่มี แตก่ ็คง ไมส่ ามารถจะใช้ชวี ติ ในวยั ชราได้อยา่ งราบรืน่ เท่าใดนัก กระนั้นคนชราผ้หู น่ึง ตอ่ ใหเ้ ขามเี งนิ ทองมากมาย แตถ่ า้ ไมเ่ คยพอใจในสงิ่ ทมี่ ี กค็ งยากจะอารมณด์ ี อยเู่ สมอด้วยเชน่ กนั ” “ทรพั ยส์ นิ สว่ นใหญข่ องทา่ นมาจากมรดกหรอื เปลา่ เคฟาลสั ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “หรือวา่ ท่านหามาได้ดว้ ยมอื ตัวเอง?” “กต็ อ้ งหามาไดด้ ว้ ยตวั เองสโิ สคราตสี ” เขาตอบ “ขา้ ฯ เปน็ คนทำ� มาคา้ ขาย และฝมี อื ของขา้ ฯ กน็ า่ จะอยกู่ งึ่ กลางระหวา่ งพอ่ กบั ตา ชอื่ ของขา้ ฯ มาจากชอ่ื ตา ตอนทต่ี าไดร้ บั มรดกมา ทรพั ยส์ นิ โดยรวมกพ็ อๆ กบั ขา้ ฯ ในเวลานแ้ี หละ แตถ่ งึ อยา่ งนนั้ ตากท็ ำ� ใหม้ นั เพม่ิ ขนึ้ มาไดอ้ กี เปน็ เทา่ ทวี แตพ่ อมาถงึ รนุ่ ของลซิ านอิ สั พอ่ ของขา้ ฯ นซี่ ิ ทรพั ยส์ นิ ทไ่ี ดต้ กทอดมาจากตานน้ั กร็ อ่ ยหรอลงจนเหลอื นอ้ ย กวา่ ทข่ี า้ ฯ มเี วลานเี้ สยี อกี สำ� หรบั ขา้ ฯ นะโสคราตสี ขอเพยี งขา้ ฯ สามารถสง่ ทอด มรดกแกล่ ูกหลานใหไ้ ดม้ ากกว่าจ�ำนวนทไ่ี ด้รับมาสักเลก็ น้อย ข้าฯ กค็ งนอน เพลโต : 11

ตายตาหลบั แล้วละ่ ” “อมื อนั ทจี่ รงิ สาเหตทุ ข่ี า้ ฯ ถามทา่ นเชน่ นน้ั ” ขา้ ฯ พดู “เพราะดเู หมอื นทา่ น จะมไิ ดร้ กั ใครใ่ นเงนิ ทองเสยี เทา่ ไร และคนสว่ นใหญท่ ไี่ มจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งหาเงนิ เอง [330c] กม็ กั มลี กั ษณะเชน่ เดยี วกบั ทา่ น เทา่ ทขี่ า้ ฯ เหน็ มา คนทตี่ อ้ งสรา้ งความมงั่ มขี น้ึ ด้วยตัวเองนั้น มักจะยึดติดกับทรัพย์สมบัติมากกว่าคนท่ีไม่ต้องสร้างเองอยู่ เปน็ เทา่ ตวั เลยทเี ดยี ว เหมอื นกวที ห่ี ลงรกั บทกลอนของตวั เอง หรอื เหมอื นบดิ า ทหี่ ลงรกั บตุ รนน่ั ละ่ คนทำ� มาคา้ ขายทส่ี รา้ งความมงั่ มขี น้ึ มาไดด้ ว้ ยตวั เอง ยอ่ ม มไิ ดร้ กั เงนิ ทองเพยี งเพราะวา่ มนั นำ� ไปใชป้ ระโยชนไ์ ด้ เหมอื นทคี่ นทวั่ ไปเขา้ ใจ กนั เทา่ นนั้ หากแตพ่ วกเขายงั รกั มนั เพราะเปน็ สงิ่ ซงึ่ พวกเขาสรา้ งขน้ึ มากบั มอื อกี ดว้ ย และนก่ี ค็ อื สาเหตทุ ที่ ำ� ใหค้ นพวกนไี้ มค่ อ่ ยนา่ คบเสยี เทา่ ไร เพราะพวกเขา มกั ไมย่ นิ ดสี รรเสริญสิ่งใดนอกจากเงิน” “เปน็ จริงตามน้ัน” เขากล่าว [330d] “กแ็ นล่ ะ่ แตท่ า่ นชว่ ยตอบขา้ ฯ อกี สกั เรอื่ งหนงึ่ ไดไ้ หม” ขา้ ฯ พดู “ทา่ นคดิ วา่ ความร่�ำรวยนนั้ ให้คณุ ความดแี กช่ วี ิตท่านในดา้ นใดมากท่สี ุด?” “คำ� ตอบของขา้ ฯ คงโนม้ นา้ วคนหมมู่ ากไมไ่ ดน้ ะ” เขากลา่ ว “แตเ่ จา้ รอู้ ะไรไหม โสคราตสี คนเราพอเรมิ่ ตระหนกั ไดว้ า่ จดุ จบของชวี ติ ใกลจ้ ะมาถงึ ทง้ั ความกลวั ความวิตกกังวลต่างๆ นานาก็จะประเดประดังเข้ามาอย่างที่ไมเ่ คยมมี ากอ่ น ชว่ งเวลานลี้ ะ ทง้ั ตำ� นานของดนิ แดนฮาดสี 16 ทง้ั เรอื่ งราวของโทษทัณฑ์ซึ่งผู้ไร้ ความเที่ยงธรรมจักต้องได้รับในโลกหน้า และอีกสารพัดเรื่องราวที่ครั้งหนึ่ง [330e] พวกเขาเคยหวั เราะเยาะ สง่ิ เหลา่ นจี้ ะแลน่ ตรงเขา้ มากดั กรอ่ นจติ วญิ ญาณของ พวกเขาด้วยความกลัวว่ามันจะกลายเป็นจริงเข้าสักวัน และไม่ว่าเป็นเพราะ ความออ่ นไหวของวยั ชรา หรอื ดว้ ยความหวาดกลวั แดนนรกทเ่ี คลอ่ื นคลอ้ ยใกล้ เขา้ มาทกุ ขณะ หรอื จะดว้ ยเหตผุ ลกลใดกต็ าม คนเหลา่ นจี้ ะมแี ตค่ วามตนื่ ตระหนก พวกเขาจะเร่ิมหันมาส�ำรวจตัวเองว่า ชีวิตนี้เราเคยได้ก่อความไม่เท่ียงธรรม กบั ใครเอาไวบ้ า้ งหรอื เปลา่ หนอ และถา้ บงั เอญิ พวกเขาพบความไมเ่ ทยี่ งธรรม ในชวี ติ ของตวั เองทผี่ า่ นมาเขา้ ละ่ ก็ ฝนั รา้ ยกจ็ ะตดิ ตามหลอกหลอนพวกเขาไป 12 : รพี ับลกิ

ทกุ คำ่� คนื พวกเขาจะสะดงุ้ ตน่ื ขน้ึ ยามวกิ าลดว้ ยความหวาดหวน่ั อยา่ งกบั เดก็ [331a] ตัวเล็กๆ ยงั ไงยังงัน้ วันๆ จะเอาแต่ตัง้ ตาคอยวา่ เม่อื ใดจะมีสงิ่ ช่วั ร้ายเกิดข้ึน อกี บา้ ง อยา่ งไรกต็ าม สำ� หรบั คนทใ่ี ชช้ วี ติ เทย่ี งธรรมมาโดยตลอด พวกเขาจะมี [331b] แต่ความหวังหวานชื่นแสนงดงามคอยยืนอยู่เคียงข้าง เป็นพยาบาลผู้ดูแล [331c] ยามแก่ชราอย่างท่ีพินดารัส17ได้รจนาไว้นั่นอย่างไร โอ้! กวีผู้น้ีกล่าวไว้จับใจ มากทีเดียวนะโสคราตีส เขาว่าผู้ใดใช้ชีวิตเปี่ยมด้วยความเที่ยงธรรมและ สุทธธิ รรม...18 คนผ้นู ้ันยอ่ มมีความหวังหวานช่นื ในหัวใจ เฝา้ อยู่เคียงข้างเปน็ พยาบาลยามชรา ความหวังเอย เจ้าเป็นดงั่ ตน้ หนคอยนำ� ทาง ดวงวญิ ญาณในวังวนแหง่ ความเหน่ือยล้า19 พนิ ดารสั กลา่ วไวไ้ ดเ้ ยยี่ มมาก เจา้ วา่ ไหม ความมง่ั มนี น้ั มอบคณุ ความดใี หแ้ ก่ ขา้ ฯ ตรงนลี้ ะ่ ขา้ ฯ คดิ วา่ เงนิ ทองนนั้ มนั สรา้ งประโยชนส์ งู สดุ ใหไ้ ดแ้ ตเ่ ฉพาะกบั คน ทม่ี รี ะเบยี บเรยี บงา่ ย พงึ พอใจในสงิ่ ทต่ี วั เองมี ความรำ่� รวยจะชว่ ยคมุ้ ครองใหเ้ รา สามารถรอดพน้ จากการตอ้ งโกหกคดโกง หรอื ลวงหลอกบรุ ษุ อน่ื ๆ โดยทเี่ ราไม่ เตม็ ใจได้ และนอกจากน้ี มนั ยงั ชว่ ยรกั ษาใหเ้ ราหายขาดจากอาการหวาดกลวั โลกหลงั ความตายดว้ ย เพราะเราจะไมต่ ดิ หนส้ี นิ เงนิ ทองกบั มนษุ ยค์ นไหน และไม่ ตดิ คา้ งการถวายบชู ากบั เทพเจา้ องคใ์ ดอกี แนน่ อนวา่ เงนิ ทองนนั้ ยงั มปี ระโยชน์ อน่ื ๆ อกี มากมาย แตเ่ มอ่ื ไดน้ ำ� มาชงั่ นำ้� หนกั เปรยี บเทยี บกนั ดแู ลว้ ขา้ ฯ เหน็ วา่ คณุ ประโยชนข์ องความมง่ั มี มนั จะเกดิ ขนึ้ ไดต้ อ่ เมอ่ื อยใู่ นมอื ของบรุ ษุ ผมู้ คี วาม เขา้ ใจเทา่ นน้ั โสคราตสี ” “ทา่ นพดู ไดย้ อดเยย่ี มมากเคฟาลสั ” ขา้ ฯ พดู “เมอ่ื ครขู่ า้ ฯ ไดย้ นิ ทา่ นพดู ถงึ ความเทย่ี งธรรม20 ทา่ นบอกวา่ มนั หมายถงึ การพดู แตค่ วามจรงิ ตามทเ่ี ปน็ และ ชดใช้ในสิ่งท่ีเราติดค้างใช่ไหม? แต่มันจะเป็นเช่นน้ันเสมอไปหรือเปล่า หรือ เพลโต : 13

บางครงั้ เปน็ ความเทย่ี งธรรม แตบ่ างครากไ็ รค้ วามเทย่ี งธรรม? ขา้ ฯ หมายความ อย่างน้ีนะ ยกตัวอย่างเช่น มีชายสติดีผู้หนึ่งให้เพ่ือนของตนยืมอาวุธไปใช้ แตต่ อ่ มา ชายผนู้ เี้ กดิ เปน็ บา้ และทวงอาวธุ ของตนคนื จากเพอื่ น ขา้ ฯ วา่ เราทกุ คน คงเหน็ ดว้ ยแนๆ่ วา่ เพอื่ นของเขายอ่ มไมค่ วรคนื อาวธุ ใหแ้ กช่ ายเสยี สติ และการ คนื อาวธุ ใหแ้ กเ่ ขาในกรณนี ก้ี ย็ อ่ มไมใ่ ชค่ วามเทยี่ งธรรม นอกจากนนั้ การพดู แต่ ความจริงตามทเ่ี ปน็ เสยี ทง้ั หมดกับชายผู้น้ี โดยไม่ปดิ บงั ก็คงไมใ่ ชส่ ่ิงท่ีควรท�ำ เช่นกันใช่ไหม?” “ใช่ ทเ่ี จา้ ว่ามาก็ถกู ” เขาพูด [331d] “เมอื่ เปน็ เชน่ น้ี คำ� จำ� กดั ความ21ของความเทย่ี งธรรมกย็ อ่ มไมใ่ ชก่ ารพดู แต่ ความจรงิ ตามท่ีเปน็ และใช้คืนในสิ่งที่เราได้หยบิ ยืมมาเป็นแน่” “ค�ำจ�ำกัดความน้ันถูกต้องแน่นอน โสคราตีส!” โพเลมาร์คัสพูดแทรกขึ้น “ถ้าเราเชอื่ ในค�ำกลา่ วของซิโมนดิ สี 22นะ” “โอ้! พอดีเลย” เคฟาลัสพดู “ข้าฯ ขอยกการสนทนาใหเ้ จ้าตอ่ เลยแลว้ กนั เพราะข้าฯ จะต้องไปดแู ลงานพธิ ตี ่อแล้ว” “แหม ก็ข้าฯ นน้ั ถือเปน็ ผูส้ ืบทอดทกุ สง่ิ อยา่ งจากท่านอยู่แลว้ ไมใ่ ชห่ รือ?” โพเลมารค์ ัสกล่าว “ใช่ ใช่ แน่อยู่แลว้ ” เขาพดู พลางหวั เราะ จากนนั้ จงึ ลกุ เดินออกไปยังลาน พิธีบูชา [331e] “เอาละ่ เจา้ เปน็ ผรู้ บั ชว่ งตอ่ การสนทนาสนิ ะ งนั้ กถ็ งึ ตาเจา้ แลว้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ไหนบอกมาซิ วา่ ซโิ มนดิ สี พดู ถงึ ความเทย่ี งธรรมเอาไวว้ า่ อยา่ งไร อนั ทเี่ จา้ บอกวา่ มันถูกต้องน่ะ?” “เขากลา่ ววา่ ความเทยี่ งธรรมคอื การจา่ ยคนื ทกุ สงิ่ ทเี่ ราตดิ คา้ ง”23 เขาตอบ “และในทศั นะของข้าฯ เขาก็อธบิ ายมันไดอ้ ยา่ งยอดเยย่ี ม” “อมื การจะปฏเิ สธคนอยา่ งซโิ มนดิ สี ยอ่ มไมใ่ ชเ่ รอ่ื งงา่ ยเสยี เทา่ ไร” ขา้ ฯ พดู “เพราะเขาเปน็ ถงึ ผมู้ ปี ญั ญาทดั เทยี มเทพเจา้ นน่ี ะ แตพ่ ดู กพ็ ดู เถอะ ทเ่ี ขาวา่ มา นนั่ นะ่ มนั หมายความวา่ อะไรกนั แน?่ ขา้ ฯ เองกไ็ มค่ อ่ ยเขา้ ใจเทา่ ไรเหมอื นกนั 14 : รพี บั ลกิ

บางทเี จา้ อาจจะเขา้ ใจมนั ดกี วา่ ขา้ ฯ กไ็ ดน้ ะโพเลมารค์ สั แตท่ เ่ี หน็ ไดช้ ดั อยา่ งหนงึ่ [332a] แนๆ่ กค็ อื เขาคงไมไ่ ดต้ ง้ั ใจใหม้ นั หมายถงึ สง่ิ ทเี่ ราเพง่ิ พดู กนั ไปเมอ่ื สกั ครู่ ทว่ี า่ [332b] ความเทย่ี งธรรมคอื การใหค้ นื ในสง่ิ ทเ่ี ราขอยมื มา ถงึ แมว้ า่ คนทใ่ี หเ้ รายมื จะกลาย [332c] เปน็ คนเสยี สตไิ ปแลว้ กต็ าม คงไมใ่ ชค่ วามหมายนแี้ น่ แตถ่ งึ อยา่ งนน้ั สงิ่ ของที่ คนเขาให้เรายืมมาก็ย่อมตอ้ งเป็นสิ่งท่ีเราจะตอ้ งใช้คนื อยดู่ ใี ชไ่ หมล่ะ?” “ใช่” “แต่ก็แน่นอน ว่าถ้าเขามาทวงคืนตอนสติไม่ดี เราก็ไม่สมควรคืนให้เขา เหมือนกันใช่ไหม?” “ย่อมเป็นจริงตามน้นั ” เขาพูด “ถา้ เชน่ นน้ั กด็ เู หมอื นวา่ ตอนซโิ มนดิ สี บอกวา่ ความเทย่ี งธรรมคอื การจา่ ยคนื ทุกสง่ิ ที่เราตดิ คา้ งนั้น เขากน็ า่ จะตั้งใจสอื่ ความหมายต่างไปจากน้นี ่ะส”ิ “กต็ อ้ งเปน็ คนละความหมายกนั อยแู่ ลว้ ละ่ เทพซสุ เปน็ พยานไดเ้ ลย” เขากลา่ ว “เพราะซโิ มนดิ สี มองวา่ เพอ่ื นกนั ยอ่ มมพี นั ธะตดิ คา้ งตอ้ งมอบคณุ ความดแี กก่ นั และกนั ไม่ใชม่ อบความเลวร้ายใหก้ ัน” “ออ้ ! เปน็ เชน่ นนั้ หรอกร”ึ ขา้ ฯ พดู “งนั้ สมมตวิ า่ เรายมื ทองคำ� ของเพอื่ นไปใช้ แลว้ ตอ่ มาพบวา่ หากเรานำ� ทองคำ� จำ� นวนนไ้ี ปคนื ผลรา้ ยบางประการกจ็ ะเกดิ แก่เขาได้ ในกรณีเช่นนี้ การไม่น�ำทองค�ำไปคืน ย่อมนับเป็นเร่ืองสมควรอยู่ เจา้ กำ� ลงั จะบอกว่าซโิ มนดิ สี หมายความวา่ อยา่ งนีใ้ ช่ไหม?” “ใชแ่ ล้ว” “แลว้ ในกรณขี องศตั รลู ะ่ ? เราควรชดใชส้ งิ่ ทเ่ี ราตดิ คา้ งศตั รดู ว้ ยหรอื เปลา่ ?” “ควรตอ้ งจา่ ยส”ิ เขาพดู “เราควรชดใชส้ ง่ิ ทตี่ ดิ คา้ งกบั ศตั รดู ว้ ยเชน่ กนั และขา้ ฯ กเ็ หน็ ดว้ ยวา่ สง่ิ ทพ่ี วกศตั รไู ดช้ ดใชแ้ กก่ นั อยา่ งสาสมนนั้ กม็ อี ยเู่ พยี งอยา่ งเดยี ว คอื การประทุษรา้ ยอยา่ งไรล่ะ” “ถา้ เชน่ นนั้ กด็ เู หมอื นวา่ ” ขา้ ฯ พดู “ซโิ มนดิ สี ตอ้ งการนยิ ามความเทยี่ งธรรม ของตวั เองใหฟ้ งั ดเู ปน็ ปรศิ นาตามแบบฉบบั ของพวกกวนี นั่ เองสนิ ะ เพราะไปๆ มาๆ กด็ รู าวกบั ว่าในความคิดของเขานั้น ความเทีย่ งธรรมน่าจะหมายถงึ การ เพลโต : 15

ใหใ้ นสงิ่ ทสี่ าสม หรอื ในสงิ่ ทส่ี มควรแกค่ นรอบๆ ตวั เสยี มากกวา่ และเขากเ็ รยี ก เจ้าสิ่งนว้ี า่ ‘สง่ิ ท่ีเราตดิ คา้ ง’” “โธ่เอ๋ย! ก็แล้วทา่ นคดิ วา่ เขาหมายความอย่างไรได้อกี ละ่ ?” เขากลา่ ว “ออ้ !ในนามของเทพซสุ ”ขา้ ฯพดู “งนั้ เจา้ วา่ เขาจะตอบอยา่ งไรหากมคี นถาม วา่ ‘ซโิ มนดิ สี ศลิ ปะเฉพาะทาง24ทเ่ี รยี กวา่ การแพทยน์ น้ั ตดิ คา้ งอะไรตอ่ สงิ่ ใด หรอื สมควรตอ้ งให้ อะไร แก่ สิ่งใด ?’” “ก็ชัดเจนอยู่แล้วน่ี” เขาพูด “มันก็สมควรต้องให้แด่ยารักษาโรค อาหาร และเครือ่ งดม่ื เสริมสขุ ภาพร่างกายอย่างไรล่ะ” “แลว้ ศลิ ปะทเี่ รยี กวา่ การปรงุ อาหารละ่ มนั สมควรตอ้ งใหอ้ ะไรแกส่ ง่ิ ใด?” [332d] “ให้เคร่อื งปรุงแก่อาหาร” “งั้นถ้าเป็นศิลปะเฉพาะทางด้านความเที่ยงธรรมล่ะ? มันติดค้างอะไร ต่อใคร หรอื สมควรตอ้ งให้อะไรแกผ่ ใู้ ด?” “ถา้ จะวา่ กนั ตามทตี่ อบๆ ไปเมอื่ ครนู่ น้ี ะโสคราตสี ” เขาพดู “กค็ งตอ้ งบอกวา่ มันใหป้ ระโยชน์แก่สหาย และให้อนั ตรายแกศ่ ตั ร”ู “อ้อ! งั้นซิโมนิดีสก็มองว่าความเท่ียงธรรมหมายถึงการให้คุณความดีแก่ สหาย และใหค้ วามฉิบหายแก่ศัตรสู ินะ อย่างนั้นใช่ไหม?” “ใช่ ตามทศั นะของขา้ ฯ” “แล้วถ้าเปลี่ยนเป็นเรื่องสุขภาพกับโรคภัยไข้เจ็บ เจ้าคิดว่าใครจะมอบ คุณความดีแก่มิตรสหายผู้เจ็บไข้ และให้ความฉิบหายให้แก่ศัตรูได้อย่างมี ประสทิ ธภิ าพทีส่ ดุ ?” “กแ็ พทย์ไง” “แลว้ ถา้ ทงั้ สหายและศตั รู ตา่ งกำ� ลงั เผชญิ ภยนั ตรายทา่ มกลางเกลยี วคลนื่ ละ่ ? เจ้าคดิ ว่าใครจัดการเรื่องน้ีได้อย่างมปี ระสทิ ธภิ าพท่สี ดุ ?” “ต้นหนเรือ” [332e] “แลว้ ถา้ เปน็ ผเู้ ชยี่ วชาญดา้ นความเทยี่ งธรรมละ่ ? เจา้ คดิ วา่ ในสถานการณ์ ลกั ษณะไหน และในหน้าทแี่ บบใด เขาจึงจะสร้างคุณประโยชนแ์ กม่ ติ รสหาย 16 : รพี บั ลกิ

และสร้างความฉิบหายแกศ่ ตั รไู ดอ้ ย่างมปี ระสทิ ธภิ าพที่สดุ ?” [333a] “ก็คงเป็นในสถานการณ์สงคราม แล้วก็ท�ำหน้าที่สร้างกองทัพพันธมิตร [333b] กระมัง ตามทัศนะของขา้ ฯ นะ” “อมื แตอ่ ยา่ งไรกด็ นี ะโพเลมารค์ สั สำ� หรบั คนทไ่ี มไ่ ดเ้ จบ็ ปว่ ยอะไร แพทย์ กไ็ ม่ไดม้ ีประโยชน์ตอ่ พวกเขาเสียเทา่ ไหร่ จรงิ ไหม?” “จรงิ ตามน้นั ” “และสำ� หรบั คนทไ่ี มไ่ ดต้ อ้ งการจะลงเรอื ตน้ หนเรอื กไ็ มม่ ปี ระโยชนเ์ ชน่ กนั ” “ใช่” “งน้ั ถา้ ไมไ่ ดม้ สี งคราม ความเทย่ี งธรรมกไ็ รป้ ระโยชน?์ อยา่ งนน้ั หรอื เปลา่ ?” “เฮ้ย! ดเู หมือนจะไม่ใชแ่ ลว้ ” “ความเที่ยงธรรมยงั คงมีประโยชน์ แมใ้ นยามสงบใช่ไหม?” “ใช่ มนั มปี ระโยชน”์ “ศิลปะการกสกิ รรมก็มีประโยชนเ์ หมอื นกันใชไ่ หม?” “ใช”่ “และประโยชนท์ ี่วา่ คือการผลิตพืชผกั ผลไม้จากผืนดินใชไ่ หม?” “ใช่” “ศิลปะการทำ� รองเทา้ กม็ ปี ระโยชน์เชน่ กนั ใชไ่ หม?” “ใช”่ “และประโยชนข์ องมันกค็ ือการผลิตรองเทา้ เจา้ เหน็ วา่ อยา่ งนั้นไหม?” “แน่นอน” “เอา้ ! ถา้ งน้ั แลว้ ความเทย่ี งธรรมละ่ ? มนั มปี ระโยชนอ์ ยา่ งไรบา้ งในยามสงบ? มันให้ผลผลติ อะไรหรอื ?” “มันกใ็ ห้ประโยชนใ์ นการทำ� สญั ญาต่างๆ ไงโสคราตสี ” “หืม? สัญญาท่เี จ้าวา่ หมายถงึ การจับมือเป็นหนุ้ ส่วนใช่ไหม?” “ใช่ ขา้ ฯ หมายถงึ หุ้นส่วน” “ถา้ งนั้ ระหวา่ งหนุ้ สว่ นทเ่ี ปน็ คนเทย่ี งธรรมกบั หนุ้ สว่ นทเี่ ปน็ นกั เลน่ หมากรกุ 25 เพลโต : 17

คนไหนมปี ระโยชน์และคุณความดีในเกมหมากรุกมากกวา่ กนั ?” “กต็ อ้ งนักเล่นหมากรกุ ส”ิ “แล้วถ้าเปลี่ยนเป็นเรื่องก่ออิฐฉาบปูนล่ะ คนเท่ียงธรรมมีคุณประโยชน์ มากกวา่ นายชา่ งผชู้ �ำนาญการกอ่ อฐิ หรือเปลา่ ?” “เปล่าเลย” “งนั้ ในทำ� นองเดยี วกนั หนุ้ สว่ นทชี่ ำ� นาญการดดี ไลร2์ 6กย็ อ่ มตอ้ งดดี ตวั โนต้ ไดด้ กี วา่ หนุ้ สว่ นทมี่ แี ตค่ วามเทยี่ งธรรมใชไ่ หม? เมอื่ เปน็ เชน่ น้ี คนเทยี่ งธรรมจะ ท�ำประโยชน์ได้มากกวา่ นักดดี ไลรห์ รอื ชา่ งก่ออิฐในด้านใดบ้างละ่ ?” “ดูเหมอื นจะเปน็ ด้านการเงนิ นะ” “แตก่ ค็ งไมใ่ ชเ่ รอื่ งการ ใช้ เงนิ แนๆ่ สหายโพเลมารค์ สั เพราะถา้ เจา้ ตอ้ งการ [333c] ร่วมทุนกับหุ้นส่วนเพอื่ ซื้อหรอื ขายมา้ ขา้ ฯ วา่ ผู้เช่ยี วชาญด้านพนั ธม์ุ า้ กน็ ่าจะ เป็นหุ้นสว่ นท่ีดีกวา่ ใชไ่ หม?” “ก็นา่ จะใช่นะ” “และในท�ำนองเดียวกัน ถ้าเจ้าต้องการร่วมหุ้นซื้อเรือสักล�ำ ช่างต่อเรือ หรือไม่กต็ ้นหนนา่ จะเป็นหุ้นสว่ นท่ีดีกวา่ ?” “ดูเหมือนจะเปน็ อยา่ งนน้ั ” “ถา้ อยา่ งนนั้ ยงั มกี ารใชเ้ งนิ ในลกั ษณะใดบา้ ง ทคี่ นเทย่ี งธรรมจะเปน็ หนุ้ สว่ น ผู้มปี ระโยชน์มากกวา่ บุคคลอื่น?” “คงเปน็ การเกบ็ รักษาเงนิ ไวใ้ นทปี่ ลอดภยั ทสี่ ุดกระมงั โสคราตสี ” “เจา้ หมายถงึ ในเวลาทไี่ มต่ อ้ งการนำ� เงนิ มาใช้ และวางทงิ้ มนั ไวเ้ ฉยๆ อยา่ งนนั้ ใชไ่ หม?” “ใชแ่ ลว้ ” “ถา้ อยา่ งนน้ั กแ็ ปลวา่ ความเทย่ี งธรรมจะมปี ระโยชนท์ ส่ี ดุ ในเวลาทเ่ี งนิ ทอง ไรป้ ระโยชน์ทีส่ ดุ ?” [333d] “ข้าฯ เกรงว่าคงเป็นอย่างน้ัน” “งน้ั ถา้ เปลย่ี นจากเงนิ เปน็ มดี ตอนกงิ่ ในยามทเี่ จา้ เกบ็ รกั ษามนั เอาไว้ ไมไ่ ด้ 18 : รพี ับลิก

ใชง้ าน ความเทย่ี งธรรมกจ็ ะมปี ระโยชน์ ทงั้ ตอ่ สว่ นตวั และสว่ นรวม แตเ่ มอื่ ใดกต็ าม [333e] เจ้าต้องการหยิบมีดเล่มน้ีมาใช้ ตอนนั้นศิลปะด้านการตัดแต่งต้นไม้ก็จะมี [334a] ประโยชนม์ ากกวา่ ขึ้นมาทนั ใด ใช่หรือไม่?” “กน็ า่ จะใช่” “งนั้ ในทำ� นองเดยี วกนั เจา้ คงเหน็ ดว้ ยวา่ เวลาเจา้ ตอ้ งการเกบ็ รกั ษาโล่ หรอื ไลรไ์ วใ้ นทป่ี ลอดภยั และยงั ไมอ่ ยากนำ� มนั มาใช้ ตอนนน้ั ความเทยี่ งธรรมจงึ จะ มปี ระโยชน์ แตถ่ า้ เจา้ ตอ้ งการจะนำ� พวกมนั มาใชเ้ มอื่ ไร ศลิ ปะดา้ นการทหารกบั การดนตรกี จ็ ะมปี ระโยชนม์ ากกวา่ ?” “นั่นยอ่ มเลี่ยงไมไ่ ด้” “และส่ิงของอน่ื ๆ ก็เป็นเชน่ น้ใี ชไ่ หม? ความเทยี่ งธรรมจะไรป้ ระโยชนข์ ึน้ มาทันใด หากส่ิงเหล่านั้นถูกน�ำมาใช้งาน แต่มันกลับจะมีประโยชน์ข้ึนมาใน บัดดล หากสงิ่ เหลา่ น้ันถูกน�ำไปเกบ็ ?” “กค็ งอย่างนนั้ ” “ถ้าเป็นอย่างน้ีนะสหาย ความเที่ยงธรรมก็ไม่ได้มีคุณค่าอะไรเท่าไรเลย เพราะมนั จะมปี ระโยชนไ์ ดใ้ นเวลาทส่ี งิ่ อนื่ ๆ ไรป้ ระโยชน์ แตถ่ งึ อยา่ งนนั้ กต็ ามที เจา้ ลองมองมมุ นด้ี บู า้ ง ไมว่ า่ จะเปน็ ศลิ ปะการชกมวย หรอื ศลิ ปะการตอ่ สอู้ น่ื ใด ผเู้ กง่ กาจดา้ นการออกหมดั มากทส่ี ดุ ยอ่ มตอ้ งเปน็ ผเู้ ยย่ี มยทุ ธด์ า้ นการตง้ั รบั ดว้ ย ถูกตอ้ งไหม?” “แนน่ อน” “และผเู้ ชย่ี วชาญการปอ้ งกนั โรคทส่ี ดุ ยอ่ มตอ้ งแพรก่ ระจายโรคเหลา่ นนั้ ได้ อย่างแนบเนียนที่สดุ ด้วย?” “อยา่ งนอ้ ยก็ในทัศนะของข้าฯ ล่ะ” “และผมู้ คี วามเปน็ เลศิ ดา้ นการพทิ กั ษค์ า่ ยทพั กย็ อ่ มตอ้ งรจู้ กั ลว้ งความลบั แผนการของข้าศึกและอน่ื ๆ ไดอ้ ย่างดีทสี่ ุดดว้ ย?” “แนน่ อน” “งน้ั ผพู้ ทิ กั ษอ์ นั เกง่ กาจ กย็ อ่ มตอ้ งเปน็ หวั ขโมยผชู้ ำ�่ ชองชำ� นาญดว้ ยเชน่ กนั ?” เพลโต : 19

“กด็ เู หมือนจะเป็นอย่างน้นั ” “และทำ� นองเดยี วกนั หากคนผหู้ นงึ่ ชำ� นาญดา้ นการเกบ็ รกั ษาเงนิ เขากต็ อ้ ง เก่งกาจด้านการลักขโมยงดั แงะด้วย?” “ถ้าวา่ กันตามตรรกะนกี้ ็คงใช่” เขาพูด “ถ้าอยา่ งนั้นกด็ ูเหมือนว่าคนเทีย่ งธรรมคือโจรดีๆ นีเ่ องน่ะสิ หึ! เจ้าคงได้ [334b] ความคดิ ประเภทนม้ี าจากโฮเมอรแ์ นๆ่ โฮเมอรน์ ะ่ สรรเสรญิ อาวโทลคิ สั ผเู้ ปน็ ตา ของโอดสิ ซอิ สั เขาบอกวา่ อาวโทลคิ สั นน้ั มคี วามเกง่ กาจเหนอื คนทงั้ ปวง ‘ทงั้ ดา้ น โจรกรรมและคำ� สบถ’27เอาละ่ งนั้ ทงั้ เจา้ ทงั้ โฮเมอร์และทงั้ ซโิ มนดิ สี ตา่ งกม็ ที ศั นะ ตรงกันสินะว่า ความเที่ยงธรรมน้ันเป็นศิลปะด้านการลักขโมยแขนงหนึ่งซ่ึง สรา้ งประโยชนแ์ กม่ ติ รสหาย และสรา้ งความฉบิ หายแกศ่ ตั รู เจา้ หมายความวา่ อย่างนใ้ี ชไ่ หม?” “เฮย้ ! ไมใ่ ชๆ่ เทพซสุ เปน็ พยานท”ี เขาพดู “เอาเปน็ วา่ ขา้ ฯ ไมร่ แู้ ลว้ วา่ สง่ิ ท่ี ขา้ ฯ พดู ๆ ไปมนั หมายความวา่ อยา่ งไรบา้ ง ขา้ ฯ ไมร่ แู้ ลว้ แตข่ า้ ฯ กย็ งั คงมที ศั นะ เชน่ เดมิ อยนู่ ะ วา่ ความเทยี่ งธรรมนน้ั คอื การใหค้ วามชว่ ยเหลอื แกม่ ติ รสหายและ ก่ออนั ตรายแก่ศัตร”ู [334c] “พดู ถงึ มติ รสหาย คำ� วา่ มติ รสหายของเจา้ หมายถงึ คนทดี่ เู หมอื นจะดตี อ่ เรา หรอื คนทดี่ ตี อ่ เราจรงิ ๆ แตเ่ ราอาจไมร่ กู้ นั แน?่ และความหมายของศตั รกู ต็ อ้ ง ถามในท�ำนองเดยี วกนั น้ดี ้วย” “ขา้ ฯ วา่ ” เขาพดู “เรายอ่ มรกั คนทเ่ี รา เชอ่ื วา่ ดตี อ่ เรา และเกลยี ดคนทเี่ รา พจิ ารณาแลว้ ว่าจะน�ำความเลวรา้ ยมาให้” “แตม่ นษุ ย์ก็ทำ� พลาดในเรื่องทำ� นองน้ีอยบู่ อ่ ยๆ นะ คนจำ� นวนมากมกั มี ทศั นคติว่าคนน้ันคนนที้ ำ� ดกี บั ตน แตพ่ อเอาเขา้ จริงกไ็ ม่ได้เป็นอย่างน้ัน และ ในทางกลบั กนั ก็ดว้ ย พวกเขามกั มองศัตรูพลาดไปเช่นกัน” “พวกเขาก็พลาดจรงิ ๆ นัน่ แหละ” “พอเปน็ อยา่ งน้ี พวกเขากม็ กั จะไดค้ นดเี ปน็ มาศตั รู และไดค้ นเลวมาเปน็ มติ ร ใช่ไหม?” 20 : รพี ับลิก

“ใช”่ [334d] “และเมอ่ื เป็นเช่นนี้ ความเทยี่ งธรรมก็จะกลายเป็นการสร้างประโยชน์แก่ [334e] คนเลวร้ายและสรา้ งฉิบหายแกค่ นดีไปในทันทใี ช่ไหม?” “กน็ ่าจะใช่นะ” “แตค่ นดยี อ่ มมคี วามเทยี่ งธรรมเสมอ และจะไมก่ ระทำ� สง่ิ ทป่ี ราศจากความ เท่ียงธรรมเป็นอนั ขาด จรงิ ไหม?” “จรงิ ตามนัน้ ” “อ้าว! ง้ันถ้าว่ากันตามตรรกะของเจ้า การสร้างความฉิบหายแก่ผู้ไม่เคย ก่อความไม่เทีย่ งธรรมเลยนับเปน็ การกระทำ� อันเท่ียงธรรมอยา่ งหนึ่งนะ่ ส?ิ ” “โอย๊ ! ใชเ่ สยี ทไี หนเลา่ โสคราตสี ” เขาพดู “ดเู หมอื นตรรกะของขา้ ฯ จะยงั ไม่ ดีพอสนิ ะ” “งนั้ เอาอยา่ งน”ี้ ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ มองวา่ การกอ่ อนั ตรายแกผ่ ไู้ รค้ วามเทยี่ งธรรม และมอบประโยชน์แก่ผู้เท่ยี งธรรมนบั เปน็ ความเทีย่ งธรรมหรอื ไม?่ ” “อย่างนอ้ ยมันกฟ็ งั ดูเข้าท่ากวา่ อันเม่อื คร่นู ”ี้ “ถา้ เชน่ นน้ั นะโพเลมารค์ สั สำ� หรบั คนหมมู่ าก28 – ซงึ่ เปน็ มนษุ ยผ์ ทู้ ำ� ผดิ พลาด กนั อยเู่ สมอ – การกอ่ อนั ตรายแกส่ หายทต่ี นเหน็ วา่ เลวยอ่ มเปน็ ความเทย่ี งธรรม และการสรา้ งประโยชนแ์ กศ่ ตั รทู ต่ี นเหน็ วา่ ดนี นั้ ตอ้ งเปน็ ความเทยี่ งธรรมดว้ ย เปน็ อยา่ งไรละ่ ขอ้ สรปุ นตี้ รงกนั ขา้ มกบั นยิ ามของซโิ มนดิ สี โดยสนิ้ เชงิ เลยทเี ดยี ว” “เปน็ เชน่ นน้ั จรงิ ๆ นนั่ แหละ” เขากลา่ ว “แตข่ า้ ฯ วา่ เรานา่ จะกลบั ไปแกน้ ยิ าม ของมติ รสหายกบั ศตั รกู นั เสยี ใหมน่ ะ เพราะดทู า่ นยิ ามของมนั จะยงั คงไมถ่ กู ตอ้ ง เสียเท่าไร” “เจา้ จะแก้มนั วา่ อย่างไรล่ะ โพเลมาร์คสั ?” “เมอ่ื ก้ีเราบอกวา่ มติ รสหายคอื คนที่ ดูเหมือนวา่ ดตี อ่ เราใช่ไหม?” “อมื แล้วเราควรจะเปลีย่ นมันเปน็ อะไร?” ข้าฯ พดู “นอกจากจะดเู หมอื นวา่ ดแี ลว้ เขายงั ตอ้ งดจี รงิ ๆ ดว้ ย อยา่ งนถ้ี งึ จะเรยี กวา่ สหาย” เขาพดู “สว่ นคนทด่ี เู หมอื นวา่ ดี แตก่ ลบั ไมไ่ ดด้ ตี อ่ เราจรงิ ๆ นนั้ เปน็ ได้ เพลโต : 21

[335a] แคค่ นที่ ดเู หมอื น จะเปน็ สหายเทา่ นนั้ เอง ไมใ่ ชส่ หายจรงิ ๆ หรอก และนยิ ามของ ศัตรกู ็ท�ำนองเดียวกนั ” “งนั้ ถา้ วา่ กนั ดว้ ยตรรกะน้ี กด็ เู หมอื นวา่ สหายยอ่ มตอ้ งเปน็ คนทดี่ ตี อ่ เราเสมอ และศัตรูก็ยอ่ มตอ้ งเปน็ คนท่ไี ม่เคยดตี อ่ เราเลยใช่ไหม?” “ใช”่ “นน่ั คอื เจา้ ตอ้ งการจะปรบั แกน้ ยิ ามของความเทย่ี งธรรมทเ่ี พง่ิ วา่ กนั ไปเมอื่ ครู่ – หยิบยื่นคุณความดแี ก่มวลมติ รและส่งมอบความฉิบหายแกศ่ ตั รู – โดย ตอ้ งการแกใ้ หมว่ า่ ความเทยี่ งธรรมคอื การหยบิ ยน่ื คณุ ความดแี กส่ หาย ทด่ี ี และ สง่ มอบอันตรายแกศ่ ตั รู ทเ่ี ลว อย่างน้ใี ชไ่ หม?” [335b] “ใชเ่ ลย” เขาพดู “อย่างนล้ี ่ะ คอ่ ยฟงั ดเู ข้าท่าขนึ้ มาหน่อย อยา่ งนอ้ ยก็ตาม ทัศนะของขา้ ฯ นะ” “แลว้ บรุ ษุ ผมู้ คี วามเทยี่ งธรรม” ขา้ ฯ กลา่ ว “ยงั มหี นา้ ทตี่ อ้ งสรา้ งความฉบิ หาย ใหแ้ กม่ นษุ ยผ์ ู้ใดบ้างหรอื เปล่า?” “มสี ิ” เขาพูด “เขาต้องทำ� ลายลา้ งคนเลวและศตั รขู องเขาไง” “เหรอ แล้วถา้ เราท�ำร้ายมา้ ม้าตัวนั้นจะดีขึน้ หรือเลวลง?” “กต็ ้องเลวลงสิ” “เลวลงทว่ี ่านว่ี ัดด้วยความดีงาม29ของม้าหรือของหมาละ่ ?” “ของม้าสิ” “ในทำ� นองเดียวกนั ถ้าหมาโดนทำ� ร้าย มันกย็ อ่ มตอ้ งเลวลงเช่นเดียวกนั โดยวดั จากความดงี ามของหมา ไมใ่ ช่ม้า?” “น่นั ย่อมหลีกเลี่ยงไมไ่ ด”้ [335c] “และเรากพ็ ดู อะไรทำ� นองนก้ี บั มนษุ ยด์ ว้ ยใชห่ รอื เปลา่ สหาย? เมอ่ื คนผหู้ นงึ่ ถกู ท�ำรา้ ย เขาย่อมตอ้ งแยล่ งโดยวดั จากความดีงามของมนษุ ย์” “ถูกต้อง” “ความเท่ยี งธรรมกเ็ ป็นความดีงามของมนุษยใ์ ช่ไหม?” “น่ีกห็ ลีกเลยี่ งไมไ่ ด้อกี เช่นกนั ” 22 : รีพับลิก

“สหายนอ้ ย ถา้ เชน่ นน้ั ยง่ิ มนษุ ยเ์ ราถกู ทำ� รา้ ยมากเทา่ ไร เขากจ็ ะยง่ิ มคี วาม [335d] เทยี่ งธรรมนอ้ ยลงมากเท่านน้ั อย่างหลกี เลยี่ งไม่ได3้ 0อยา่ งนัน้ สิ?” “ดเู หมือนจะเปน็ อยา่ งนั้น” “อมื แลว้ เจา้ วา่ นกั ดนตรสี ามารถใชด้ นตรที ำ� ใหค้ นคนหนง่ึ มคี วามชำ� นาญ ทางดนตรีลดลงไดห้ รือเปล่า?” “ไมไ่ ด้หรอก” “แลว้ นกั ขมี่ า้ ละ่ ? พวกเขาสามารถใชว้ ชิ าขมี่ า้ ทำ� ใหค้ นทข่ี ม่ี า้ เปน็ กลายเปน็ คนขไี่ ม่เปน็ ไดห้ รือเปล่า?” “กไ็ มไ่ ดเ้ หมอื นกนั ” “ถา้ อยา่ งนน้ั คนทมี่ คี วามเทย่ี งธรรมจะสามารถใชค้ วามเทย่ี งธรรมของตน ทำ� ใหผ้ อู้ น่ื กลายเปน็ คนไรค้ วามเทยี่ งธรรมไดห้ รอื เปลา่ ? หรอื พดู งา่ ยๆ คอื คนดี สามารถใชค้ วามดงี ามของตนเปลยี่ นผอู้ น่ื ใหก้ ลายเปน็ คนเลวไดห้ รอื เปลา่ ?” “เปน็ ไปไม่ไดเ้ ดด็ ขาด” “อมื ความรอ้ นยอ่ มไมม่ หี นา้ ทใี่ นการผลติ ความเยน็ เพราะฉะนนั้ การผลติ ความเยน็ เปน็ หนา้ ท่ีของส่งิ ซ่ึงตรงขา้ มกับความรอ้ นใชไ่ หม?” “ใช่” “ความแห้งกไ็ มม่ ีหนา้ ทีใ่ นการสร้างความช้นื เพราะการสรา้ งความช้นื นั้น เป็นหน้าที่ของส่ิงตรงขา้ มใช่ไหม?” “แนล่ ่ะ” “ในทำ� นองเดยี วกนั ความดกี ย็ อ่ มไมม่ หี นา้ ทใี่ นการทำ� รา้ ยสงิ่ ใด การทำ� รา้ ยนนั้ เปน็ หน้าทข่ี องสงิ่ ตรงขา้ ม” “กน็ า่ จะเปน็ อยา่ งนน้ั ” “และคนเทย่ี งธรรมกเ็ ปน็ คนด?ี ” “แนน่ อน” “ถา้ เปน็ ไปตามนน้ี ะโพเลมารค์ สั คนเทยี่ งธรรมยอ่ มไมม่ หี นา้ ทใี่ นการทำ� รา้ ย สหายหรือท�ำร้ายใครทั้งนั้นแหละ การท�ำร้ายผู้อ่ืนย่อมเป็นหน้าท่ีของคน เพลโต : 23

ประเภทตรงข้าม น่ันกค็ อื คนไมเ่ ท่ียงธรรม ถูกไหม?” “ตามทศั นะของขา้ ฯ โสคราตสี ” เขากลา่ ว “ทา่ นพดู ไดจ้ รงิ ตามทมี่ นั เปน็ มากๆ เลยทีเดยี ว” [335e] “งนั้ ตอ่ ไปถา้ มใี ครสกั คนบอกเราวา่ ความเทย่ี งธรรมคอื การจา่ ยคนื ทกุ สงิ่ ท่ี เราตดิ คา้ ง และบรุ ษุ ผมู้ คี วามเทย่ี งธรรมตอ้ งสรา้ งประโยชนแ์ กม่ ติ รสหายและ หยิบยื่นความฉิบหายแก่ศัตรู คนผู้นี้ก็คงไม่ใช่ผู้มีปัญญาเสียเท่าไร น่ันไม่ใช่ ความจริงตามที่มันเป็น เพราะพวกเราได้พิสูจน์กันไปเรียบร้อยแล้วว่าการ ท�ำร้ายผูอ้ ื่นน้ันไมใ่ ชค่ วามเที่ยงธรรมอยา่ งแน่นอน เจ้าเหน็ ดว้ ยไหม?” “อมื ขา้ ฯ เห็นดว้ ย” เขากลา่ ว “งั้นเจ้าก็ต้องร่วมมือกับข้าฯ” ข้าฯ พูด “ช่วยกันต่อกรกับพวกที่ชอบอ้าง ซโิ มนดิ สี บอิ สั พทิ ทาคสั 31 หรอื บรรดาบรุ ษุ ผมู้ ปี ญั ญาและจติ ใจสงู ลำ้� ทงั้ หลาย ทเ่ี ป็นผใู้ ห้ค�ำจ�ำกัดความผิดๆ พวกน้ี” “ขา้ ฯ คนหนง่ึ ละ่ ” เขาพดู “พรอ้ มจะรว่ มมอื กบั ทา่ นในการตอ่ สคู้ รง้ั นเี้ สมอ”32 [336a] “เจา้ รไู้ หม” ขา้ ฯ กลา่ ว “ตามทศั นะของขา้ ฯ คำ� นยิ ามความเทย่ี งธรรมดงั กลา่ ว – ใหป้ ระโยชนแ์ กส่ หาย สรา้ งความฉบิ หายแกศ่ ตั รู – สมควรจะตกเปน็ ของใคร?” “ใครล่ะ?” “ขา้ ฯเหน็ วา่ มนั ควรเปน็ ของเพรอิ นั ดรสั หรอื เพรด์ คิ คสั ไมก่ ข็ องเซอรคซ์ สี หรอื ของอสิ เมนอิ สั แหง่ ธบี ส3์ 3 หรอื ไมง่ น้ั กน็ า่ จะเปน็ ของบรุ ษุ บา้ อำ� นาจคนอน่ื ๆ ทม่ี กั หลงคิดวา่ ตัวเองนั้นแกรง่ กล้ากว่าใคร” “นั่นเป็นความจรงิ แทท้ เี ดยี ว” เขาพูด “ง้ันเอาล่ะ” ข้าฯ กล่าว “ในเมื่อชัดเจนแล้วว่าความเท่ียงธรรมและคน เทย่ี งธรรมนน้ั ไมไ่ ดม้ นี ยิ ามตามทคี่ นเหลา่ นว้ี า่ มา ถา้ อยา่ งนน้ั แลว้ มนั คอื อะไร กันแน?่ ” [336b] ขณะทพี่ วกเรากำ� ลงั พดู คยุ กนั อยู่ ธราซมิ าคสั ไดพ้ ยายามกลา่ วแทรกขนึ้ มา หลายคร้ัง เพ่ือจะเสนอตรรกะของเขาเข้ามากลางวงสนทนาแลกเปลี่ยนของ พวกเรา แตท่ กุ ครง้ั คนนง่ั ขา้ งๆ กจ็ ะรง้ั ตวั เขาเอาไวก้ อ่ นอยเู่ สมอ เพราะพวกเขา 24 : รีพบั ลกิ

อยากจะฟงั การสนทนาของพวกเราใหจ้ บเสยี กอ่ น ทวา่ หลงั จากพวกเราเงยี บลง [336c] ได้เพียงครู่เดียวเท่านั้น เขาก็ทนน่ิงอยู่ต่อไปไม่ไหว ดีดตัวผึงราวกับสัตว์ร้าย [336d] พรอ้ มพงุ่ เขา้ ตะครบุ เหยอื่ ปรตี่ รงเขา้ ใสด่ ว้ ยทา่ ทรี าวกบั จะฉกี ทง้ึ พวกเราออก [336e] เปน็ ชนิ้ ๆ โพเลมารค์ สั กบั ขา้ ฯ ตกใจจนแทบทำ� อะไรไมถ่ กู เมอ่ื ไดย้ นิ เสยี งคำ� ราม ของเขาดงั ขน้ึ ว่า “โสคราตีส! พวกท่านสองคนพูดอะไรไร้สาระกันอยู่ได้ตั้งนาน? ท�ำตัว อยา่ งกบั พวกไรส้ มอง ยอมกนั ไปยอมกนั มาอยไู่ ด!้ ถา้ ทา่ นอยากจะรจู้ รงิ ๆ วา่ ความเทยี่ งธรรมคอื อะไร ทา่ นกค็ วรจะเลกิ ใชว้ ธิ ตี งั้ คำ� ถาม แลว้ หกั ลา้ งคำ� ตอบ เสียที การท�ำอย่างน้ีมันอาจตอบสนองต่อความรักในเกียรติยศของท่านได้ แตท่ า่ นกร็ แู้ กใ่ จดมี ใิ ชห่ รอื วา่ การถามนะ่ มนั งา่ ยกวา่ การตอบ ไหนทา่ นลองตอบ คำ� ถามตวั เองดซู ิ บอกพวกเราทกุ คนตรงนี้หน่อยซิ ว่าความเทย่ี งธรรมมันคือ อะไร ไมใ่ ชม่ วั แตไ่ ลเ่ รยี งกนั อยนู่ น่ั ออ้ ! ทา่ นไมต่ อ้ งบอกขา้ ฯ หรอกนะวา่ มนั คอื ความมปี ระโยชน์ ความจำ� เปน็ การทำ� กำ� ไร หรอื ความไดเ้ ปรยี บของชวี ติ ทา่ นจง บอกออกมาใหม้ นั ละเอยี ด และกช็ ใ้ี หช้ ดั ลงไปเลยวา่ ทา่ นหมายถงึ อะไรกนั แน่ วิธีการไร้สาระของทา่ นน่ะขา้ ฯ รับไมไ่ ด้!” คำ� พดู ของเขาทำ� เอาขา้ ฯ ผงะ ขณะมองดเู ขาตาไมก่ ะพรบิ รสู้ กึ หวน่ั กลวั อยบู่ า้ ง ตอนนนั้ ขา้ ฯ คดิ วา่ ถา้ ไมบ่ งั เอญิ หนั ไปเหน็ เขาเขา้ กอ่ นทเ่ี ขาจะจอ้ งเขมง็ มาทางนี้ ตวั ขา้ ฯ คงตอ้ งนง่ิ อง้ึ พดู อะไรไมอ่ อกเปน็ แน3่ 4 แตก่ อ็ ยา่ งทว่ี า่ นนั่ ละ่ ขา้ ฯ หนั ไปเหน็ เขาตง้ั แตก่ ารพดู คยุ ของเราเรม่ิ สรา้ งความรำ� คาญใจให้ ดว้ ยเหตนุ ี้ ขา้ ฯ จงึ ยงั มแี รง อ้าปากตอบค�ำถาม ถงึ แมจ้ ะสนั่ ๆ อยู่บ้างเลก็ น้อยกต็ าม “อยา่ ไดโ้ กรธเคอื งพวกเราเลย ธราซมิ าคสั ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ถา้ ตรรกะของขา้ ฯ กบั โพเลมารค์ สั มกี ารคดิ พจิ ารณาอะไรทผี่ ดิ พลาดไปบา้ ง พวกเรากไ็ มไ่ ดต้ ง้ั ใจหรอก ขนาดเวลาทเ่ี ราออกคน้ หาขมุ ทอง เรายงั ไมย่ อมใครเลย เพราะถา้ ยอมกเ็ ทา่ กบั เปน็ การทำ� ลายโอกาสอนั โอชะของตนเอง แตค่ วามเทย่ี งธรรมนน้ั มคี า่ มากกวา่ ขมุ ทองอกี นะ เราจะยอมกนั ไปกนั มาโดยสะเพรา่ อยา่ งเจา้ วา่ ไดร้ ึ พวกเรายอ่ ม ต้องจริงจังในการค้นหาไม่น้อยไปกว่าส่ิงใดอยู่แล้ว ขอเจ้าอย่าได้คิดอะไรไป เพลโต : 25

อยา่ งนนั้ เลยสหาย ขา้ ฯ อยากใหเ้ จา้ มองวา่ พวกเราตา่ งหากทยี่ งั มคี วามสามารถ [337a] ไมม่ ากพอ ฉะนนั้ คนเกง่ อยา่ งเจา้ จงึ สมควรจะสงสารพวกเราเสยี มากกวา่ จะมา โกรธเคอื งกันนะ” เมอื่ ไดย้ นิ ดงั นน้ั เขากส็ ง่ เสยี งหวั เราะเยาะออกมาดงั ลน่ั กอ่ นจะกลา่ วขน้ึ วา่ “โอ้ ในนามแหง่ เฮราคลีส! นีค่ อื วาจาย้อนแยง้ ตามแบบฉบบั โสคราตสี สนิ ะ!35 กะแลว้ เชียว กะแล้วเชียว ข้าฯ เพิ่งจะบอกสหายพวกนี้อยหู่ ลัดๆ วา่ ทา่ นตอ้ ง ไมย่ อมตอบคำ� ถามแนๆ่ เพราะเวลามใี ครตง้ั คำ� ถามกบั ทา่ นทไี ร ทา่ นกจ็ ะเอา แต่พดู จาวกวนไปมา ใชว้ าจายอ้ นแย้งแทนที่จะให้คำ� ตอบกันดีๆ” “นนั่ เป็นเพราะเจ้าเป็นผมู้ ปี ญั ญาต่างหากเล่าสหายธราซิมาคสั ” ขา้ ฯ พูด “หากเจา้ ถามคนผหู้ นงึ่ วา่ ‘เลขสบิ สองนนั้ มคี า่ เทา่ ใดไดบ้ า้ ง’ แตก่ อ่ นทเ่ี ขาจะตอบ [337b] เจ้ากลับเตือนเขาลว่ งหน้าอย่างรู้เท่าทนั ว่า ‘มนษุ ยเ์ อย๋ มนุษย์ อยา่ บอกนะวา่ เจา้ จะตอบขา้ ฯ วา่ สองคณู หก สามคณู สี่ หกคณู สอง หรอื สค่ี ณู สามนะ่ คำ� ตอบ ไรส้ าระพวกนี้ ขา้ ฯ รบั ไมไ่ ดห้ รอก’ เจา้ เองกร็ ดู้ วี า่ เมอื่ เจา้ ตง้ั กรอบเอาไวก้ อ่ นเชน่ น้ี ก็คงจะไม่มีใครตอบอะไรเจ้าได้อีกแน่36 แต่ว่าถ้าคนผู้นั้นเกิดถามเจ้ากลับว่า ‘เจา้ พดู อะไรนะ่ ธราซมิ าคสั เจา้ กำ� ลงั จะบอกวา่ ขา้ ฯ ไมส่ ามารถหยบิ คำ� ตอบ เหล่านั้นมาใช้ได้ ต่อให้ว่าหน่ึงน้ันเป็นค�ำตอบที่ถูกต้องก็ตามน่ะหรือ? โอ้! ชา่ งนา่ ทงึ่ เสยี จรงิ ! นแี่ สดงวา่ เจา้ ตอ้ งการจะใหข้ า้ ฯ ตอบคำ� ตอบอนื่ นอกเหนอื ไป จากความจรงิ ตามทเ่ี ปน็ สนิ ะ? หรอื วา่ เจา้ กำ� ลงั พดู ถงึ สง่ิ ใดนอกเหนอื ไปจากน?ี้ ’ [337c] เอาล่ะ ถา้ เจออย่างนีเ้ ขา้ เจ้าจะตอบวา่ อะไร?” “ให้ตายสิ” เขาพูด “อย่างกับว่าท้ังสองกรณีนี้ มันมีอะไรคล้ายกันเสีย อย่างนนั้ แหละ”37 “กแ็ ลว้ ทำ� ไมมนั จะไมค่ ลา้ ยกนั เลา่ ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “หรอื ตอ่ ใหส้ มมตวิ า่ มนั ไมม่ ี อะไรคลา้ ยกนั แตถ่ า้ ไอค้ นทถี่ กู ถาม38เหน็ วา่ มนั คลา้ ยละ่ เจา้ คดิ วา่ เราจะหา้ มเขา ไมใ่ หต้ อบในสงิ่ ทเ่ี ขาเหน็ วา่ ถกู ตอ้ งไดห้ รอื ไมว่ า่ เราจะอนญุ าตหรอื ไมก่ ต็ าม?” “โอ!้ ทา่ นจะเอาอยา่ งนน้ั เลยหรอื ?” เขาพดู “ทา่ นจะหยบิ เอาคำ� ตอบทขี่ า้ ฯ ห้ามไว้มาตอบอยา่ งนนั้ หรอื ?”39 26 : รพี บั ลกิ

“ก็ถ้าเกิดว่าหน่ึงในค�ำตอบพวกนั้นเป็นทัศนคติอันเกิดจากการพิจารณา [337d] อยา่ งถถี่ ว้ นแลว้ ” ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ กไ็ มเ่ หน็ วา่ มนั จะนา่ ประหลาดใจตรงไหนเลยน”ี่ [337e] “ได!้ งนั้ ถา้ ขา้ ฯ สามารถใหค้ ำ� ตอบเรอ่ื งความเทย่ี งธรรมทตี่ า่ งออกไปจากของ [338a] พวกทา่ นไดแ้ ละยงั เปน็ คำ� ตอบทชี่ ดั เจนกวา่ อกี ดว้ ยละ่ ถา้ ขา้ ฯ ทำ� ได้ ทา่ นคดิ วา่ ตนเองสมควรได้รบั โทษอย่างไรจงึ จะสาสม ขอให้ทา่ นวา่ มา”40 “การลงทณั ฑใ์ ดเลา่ จะสาสมแกผ่ ไู้ มร่ ไู้ ดม้ ากไปกวา่ การใหเ้ ขาไดเ้ รยี นจาก ผรู้ ”ู้ ขา้ ฯ พูด “แน่นอน ขา้ ฯ สมควรไดร้ ับส่ิงนี้ล่ะ” “พดู พลอ่ ยๆ เปน็ คนเอาแตไ่ ด!้ ” เขากลา่ ว “ไมไ่ ดห้ รอก นอกจากการไดเ้ รยี นรู้ แล้วท่านยงั ต้องจ่ายคา่ ปรบั เปน็ เงนิ ดว้ ย” “มีเม่ือไรข้าฯ กจ็ ่ายใหเ้ มอ่ื นนั้ ” ข้าฯ พูด “เงนิ นะ่ เขาตอ้ งมอี ยแู่ ลว้ ” กลาวคอนพดู แทรกขนึ้ “ถา้ เปน็ เรอื่ งเงนิ นะ ขอให้ บอกมาได้เลยธราซมิ าคัส พวกเราจะเปน็ คนจา่ ยใหโ้ สคราตีสเอง” “ใหต้ ายสิ เชอื่ เขาเลย” ธราซมิ าคสั พดู “ทนี โี้ สคราตสี กจ็ ะทำ� เหมอื นเดมิ ไดอ้ กี เขาจะไมย่ อมตอบค�ำถามใดๆ ทง้ั สน้ิ แต่พอมีใครโยนค�ำตอบมาใหส้ กั ข้อนะ เขากจ็ ะงัดเอาตรรกะของมันออกมา จากนัน้ ก็จะพูดจาหักล้างมันเสยี ” “โธเ่ อย๋ ! พอ่ คนเกง่ ” ขา้ ฯ พดู “คนเรามนั จะตอบอะไรไดล้ ะ่ ถา้ ไมร่ คู้ ำ� ตอบ หรอื ไมไ่ ดต้ อ้ งการจะอวดอา้ งวา่ ตวั เองรู้ (แถมยงั ถกู ชายไมธ่ รรมดาบางคนห้าม ไมใ่ หแ้ สดงความคดิ เหน็ อกี )? การโยนใหเ้ จา้ เปน็ คนตอบ มนั ถงึ ไดด้ เู หมาะสม กวา่ ไง เพราะเจา้ พดู ออกมาเองวา่ เจา้ รแู้ ละพดู ได้ เมอ่ื เปน็ เชน่ นก้ี ช็ ว่ ยสงเคราะห์ ขา้ ฯ ดว้ ยคำ� สอนของเจา้ หนอ่ ยแลว้ กนั นะ กลาวคอนกบั คนอนื่ ๆ จะไดฟ้ งั ดว้ ย อยา่ หวงวิชานกั เลย” ขณะขา้ ฯ พดู อยนู่ นั้ กลาวคอนและคนอนื่ ๆ กพ็ ากนั รอ้ งขอใหเ้ ขาชว่ ยอธบิ าย มนั ออกมาเสียที เห็นได้ชัดวา่ ธราซมิ าคสั คดิ ว่าตนเองถือค�ำตอบอันเลศิ ล้ำ� ไว้ ในมอื และเขากป็ รารถนาจะพดู จนตวั สน่ั เพอื่ ใหค้ นรอบขา้ งจะไดม้ ที ศั นะอนั ดตี อ่ ตวั เขา กระนนั้ เขากลบั แสรง้ ทำ� เปน็ บบี บงั คบั ใหข้ า้ ฯ เปน็ ฝา่ ยตอบออกมากอ่ น อยนู่ น่ั มนั จะไดด้ รู าวกบั วา่ ตนเองนน้ั ไดร้ บั ชยั ชนะหนนอ้ี ยา่ งขาดลอย อยา่ งไร เพลโต : 27

กต็ าม ทา้ ยท่ีสุดแล้วเขาก็ยอมตอบตกลงและกล่าววา่ [338b] “ออ๋ ! นคี่ อื ระดบั ปัญญาของโสคราตีสสนิ ะ ตัวเขาเองไม่ยินดีจะสอนส่งิ ใด ตอ่ ใครทง้ั นน้ั เอาแตว่ ง่ิ แจน้ ขอเรยี นจากคนอนื่ ไปทว่ั แถมยงั ไมเ่ คยมสี ำ� นกึ จะ ขอบคุณใครอีก” “เรอ่ื งวา่ ขา้ ฯ ไปขอเรยี นจากผอู้ นื่ นะ่ เจา้ พดู จรงิ ตามทม่ี นั เปน็ ธราซมิ าคสั ” ขา้ ฯ พดู “แตท่ บี่ อกวา่ ขา้ ฯ ไมเ่ คยสำ� นกึ ในบญุ คณุ ใครนะ่ มนั ไมใ่ ชเ่ รอื่ งจรงิ เลย ข้าฯ ตอบแทนทกุ คนดว้ ยทกุ อยา่ งทขี่ า้ ฯ มี แตใ่ นเมอื่ ขา้ ฯ ไมม่ เี งินทองตดิ ตัว ขา้ ฯ จงึ ทำ� ไดแ้ คก่ ลา่ วคำ� สรรเสรญิ เทา่ นนั้ ถา้ ใครพดู ไดด้ ี ขา้ ฯ ยอ่ มมคี วามประสงค์ จะมอบค�ำช่ืนชมให้ เม่ือเจ้าแสดงค�ำตอบนั้นออกมาแล้วก็จะได้รู้เองน่ันล่ะ ขา้ ฯ หวงั วา่ เจ้าคงพูดได้ดนี ะ” [338c] “ได้ งนั้ กฟ็ งั ใหด้ ลี ะ่ ” เขากลา่ ว “ขา้ ฯ ขอบอกเลยวา่ ความเทย่ี งธรรมนน้ั ไมใ่ ช่ สง่ิ อน่ื ใด นอกเหนอื ไปจากผลประโยชนข์ องฝา่ ยทแ่ี ขง็ แกรง่ กวา่ ...41 วา่ อยา่ งไร? ทำ� ไมไมส่ รรเสรญิ ขา้ ฯ เสยี หนอ่ ยละ่ ? ออ้ ! เดยี๋ วทา่ นกค็ งจะหาเรอื่ งหลบเลย่ี งไป อย่ดู สี ินะ” “อนั ดบั แรกขอใหข้ า้ ฯ ไดเ้ ขา้ ใจความหมายของเจา้ เสยี กอ่ นซี เพราะขา้ ฯ ยงั ไมเ่ ขา้ ใจอะไรเลย” ขา้ ฯ พดู “เจ้าบอกวา่ ผลประโยชน์ของฝ่ายที่แขง็ แกร่งกวา่ คอื ความเทย่ี งธรรมอยา่ งนน้ั ใชไ่ หม? เจา้ หมายความวา่ อยา่ งไรละ่ ธราซมิ าคสั ? สมมติว่าโพลิดามสั 42แข็งแกรง่ กวา่ เรา และการไดบ้ ริโภคเน้อื สัตวม์ ากๆ เพอ่ื [338d] เสริมสรา้ งก�ำลังรา่ งกายกถ็ อื เปน็ ผลประโยชน์ของเขา เมื่อเป็นเช่นนี้ เนอื้ สตั ว์ ย่อมถือเป็นผลประโยชน์และเป็นความเท่ียงธรรมต่อพวกเราผู้อ่อนแอกว่า ด้วยหรอื เปลา่ ?” “ทา่ นชา่ งนา่ รงั เกยี จจรงิ ๆ โสคราตสี ” เขาพดู “ทา่ นเอาตรรกะของขา้ ฯ ไปวาง ไว้ในจดุ ทจี่ ะให้ร้ายขา้ ฯ ไดม้ ากท่ีสุด” “เปลา่ เสยี หนอ่ ย พอ่ คนเกง่ ” ขา้ ฯ วา่ “ไหนเจา้ ชว่ ยอธบิ ายความหมายของเจา้ ให้ชดั เจนทีซิ?” “ทา่ นไมร่ รู้ ยึ งั ไง วา่ เมอื งบางเมอื งนนั้ 43ถกู ปกครองโดยทรราช แตบ่ างเมอื ง 28 : รีพับลิก

ก็ประชาธปิ ไตย และบางเมอื งก็อภชิ นาธปิ ไตย?” [338e] “ใช่ ขา้ ฯ รู”้ [339a] “และในแตล่ ะเมอื ง เหลา่ ผถู้ อื อำ� นาจปกครองนน้ั กเ็ ปน็ นายเหนอื คนอนื่ ?” “ใช”่ [339c] “และผู้ถอื อ�ำนาจปกครองย่อมต้องออกกฎหมายเพอ่ื ประโยชน์แก่ตนเอง ทัง้ สิน้ ประชาธิปไตยยอ่ มออกกฎหมายเพ่อื ประชาธิปไตย ทชุ นาธปิ ไตยยอ่ ม ออกกฎหมายเพอื่ ทรราช และระบอบอน่ื ๆ กเ็ ปน็ เชน่ เดยี วกนั นี้ พวกเขาทกุ คน ย่อมต้องประกาศว่ากฎหมายของตน (น่ันก็คือผลประโยชน์ของตนเองน้ัน) มคี วามเทย่ี งธรรมตอ่ ทกุ ๆ คนทอ่ี ยใู่ ตอ้ าณตั ิ และแนน่ อน พวกเขายอ่ มคาดโทษ แกผ่ ไู้ มย่ อมปฏบิ ตั ติ าม โดยกลา่ ววา่ คนเหลา่ นเ้ี ปน็ พวกนอกกฎหมาย เปน็ พวก ขาดความเทยี่ งธรรม นล่ี ะ่ ความเทย่ี งธรรมมนั เปน็ อยา่ งน้ี ไมว่ า่ เมอื งไหนๆ กเ็ ปน็ อยา่ งน้ี มนั คอื ผลประโยชนข์ องผถู้ อื อำ� นาจออกกฎ เพราะผถู้ อื อำ� นาจออกกฎ ยอ่ มเปน็ ผแู้ ขง็ แกรง่ กวา่ ใครเสมอ และไมว่ า่ ใครหากรจู้ กั คดิ ดว้ ยตรรกะกย็ อ่ ม ตอ้ งได้ข้อสรปุ เชน่ นี้ ความเทยี่ งธรรมน้นั เปน็ เช่นเดยี วกนั หมดทุกทที่ กุ สถาน มันคอื ผลประโยชนข์ องฝ่ายทแ่ี ข็งแกรง่ กว่า” “อมื ตอนนข้ี า้ ฯ เขา้ ใจความหมายของเจา้ แลว้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ขา้ ฯ คงตอ้ งขอ พจิ ารณาเสยี หนอ่ ย วา่ มนั เปน็ จรงิ ตามนนั้ หรอื ไม่ แตว่ า่ กว็ า่ เถอะธราซมิ าคสั ขนาดเจา้ เองยงั บอกวา่ การเปน็ คนเทยี่ งธรรมนน้ั คอื ผลประโยชนอ์ ยา่ งหนง่ึ เลย ไมใ่ ชร่ ึ แลว้ ทำ� ไมเมอ่ื ครเู่ จา้ กลบั หา้ มไมใ่ หข้ า้ ฯ ตอบอะไรทำ� นองนลี้ ะ่ แตเ่ อาเถอะ ยงั ไงเสยี เจา้ กเ็ พิม่ คำ� วา่ ‘แก่ฝ่ายทแ่ี ข็งแกรง่ กวา่ ’ เขา้ ไปด้วยนนี่ ะ” “ขา้ ฯ เตมิ เขา้ ไปนิดเดียวเทา่ นัน้ แหละ” เขาพูด “มนั นดิ เดยี วจรงิ หรอื เปลา่ นน้ั ยงั ไมแ่ น่ แตท่ แ่ี นๆ่ คอื เราตอ้ งลองตรวจสอบ ความจรงิ ของมันดูเสยี หนอ่ ย” ข้าฯ พูด “ข้าฯ เห็นด้วยนะวา่ ความเที่ยงธรรม เปน็ สงิ่ ซง่ึ จะนำ� ผลประโยชนม์ าให้ แตเ่ จา้ กลบั เตมิ คำ� วา่ ‘แกฝ่ า่ ยทแ่ี ขง็ แกรง่ กวา่ ’ ตอ่ ทา้ ยเขา้ ไปดว้ ยนส่ี ิ ขา้ ฯ กเ็ ลยชกั ไมแ่ นใ่ จ เราคงตอ้ งลองพจิ ารณามนั ดแู ลว้ ละ่ ” “เอาสิ เอาเลย” เขากล่าว เพลโต : 29

“แนอ่ ยแู่ ลว้ ”ขา้ ฯพดู “ไหนตอบขา้ ฯหนอ่ ยซิเจา้ คดิ วา่ การเชอ่ื ฟงั ผปู้ กครองนนั้ นบั เป็นความเทยี่ งธรรมหรอื ไม?่ ” “ใช่ ขา้ ฯ คดิ อย่างนน้ั ” [339c] “แลว้ ผปู้ กครองของเมอื งตา่ งๆ ทำ� พลาดไดบ้ า้ งไหม หรอื พวกเขาไมม่ วี นั ท�ำ ผดิ พลาดไดเ้ ลย?” “พวกเขาย่อมพลาดได้อยู่แลว้ ” เขาพูด “ไมต่ อ้ งสงสยั ” “งนั้ ตอนพวกเขาลงมอื รา่ งกฎหมายกต็ อ้ งมที งั้ สว่ นทถี่ กู บา้ งและผดิ บา้ ง?” “ข้าฯ กเ็ หน็ อยา่ งนั้น” “กฎหมายที่ร่างออกมาอย่างถูกต้องย่อมมอบผลประโยชน์ให้แก่ตัวของ พวกเขา แตถ่ า้ รา่ งออกมาผดิ มนั ยอ่ มตอ้ งลดิ รอนผลประโยชนข์ องพวกเขาดว้ ย เจา้ หมายความอยา่ งน้ีใช่ไหม?” “กอ็ ย่างท่านวา่ น่ันล่ะ” “และไม่ว่าพวกเขาจะร่างอะไรออกมา ผู้อยู่ใต้อาณัติก็จ�ำเป็นต้องเชื่อฟัง ผปู้ กครองเสมอ อย่างน้จี งึ เปน็ ความเทย่ี งธรรมใช่ไหม?” “แหงอยูแ่ ลว้ ” [339d] “อา้ ว! งนั้ ถา้ วา่ กนั ตามตรรกะของเจา้ ความเทย่ี งธรรมกไ็ มไ่ ดก้ นิ ความเพยี ง การกระทำ� ทใ่ี หผ้ ลประโยชนแ์ กผ่ แู้ ขง็ แกรง่ กวา่ เทา่ นน้ั นะ่ สิ เพราะมนั ยงั ตอ้ งรวม การกระทำ� ตรงขา้ มเขา้ ไปดว้ ยคอื มนั ตอ้ งรวมการกระทำ� ซงึ่ ลดิ รอนผลประโยชน์ ของผแู้ ข็งแกรง่ กวา่ เขา้ ไปดว้ ย” “ทา่ นหมายความว่าไง?” เขาพดู “ขา้ ฯกห็ มายความตามทเ่ี จา้ วา่ มานน่ั แหละ”ขา้ ฯพดู “ลองพจิ ารณามนั ดดู ๆี สิ เจา้ มไิ ดเ้ หน็ ดว้ ยกบั ขา้ ฯ หรอกหรอื วา่ เมอ่ื ผถู้ อื อำ� นาจปกครองออกคำ� สง่ั อะไร สกั อยา่ งขน้ึ มาบงั คบั ผอู้ ยใู่ ตอ้ ำ� นาจ บางครงั้ พวกเขากท็ ำ� พลาด บางครง้ั พวกเขา กห็ ลงคดิ ไปวา่ คำ� สงั่ เหลา่ นน้ั จะสรา้ งผลประโยชนส์ งู สดุ แกต่ วั เองไดจ้ รงิ ๆ แต่ แนน่ อนว่า ผอู้ ยู่ใตอ้ าณตั ิจะต้องเชื่อฟังกฎของผปู้ กครองเสมอ เพราะนนั่ คอื ความเท่ยี งธรรม เรอื่ งพวกน้ีเราเห็นพ้องกนั ไปแลว้ มใิ ชห่ รือ? 30 : รีพบั ลกิ

“ข้าฯ กเ็ ห็นอยา่ งนนั้ น่”ี เขากล่าว [339e] “ง้ันเจา้ กต็ อ้ งเหน็ ดว้ ยวา่ ” ขา้ พดู “การกระท�ำซง่ึ ลิดรอนผลประโยชน์ของ [340a] ผปู้ กครอง – หรอื ผแู้ ขง็ แกรง่ กวา่ – เวลาพวกเขาพลาดพลง้ั ออกคำ� สง่ั ทสี่ ง่ ผลรา้ ย [340b] ตอ่ ตวั เองออกมานน้ั นนั่ กย็ อ่ มเปน็ ความเทยี่ งธรรมดว้ ยนะ่ สิ เพราะเจา้ พดู เอง ใชไ่ หมวา่ การเชอ่ื ฟงั คนเหลา่ นเี้ ปน็ การกระทำ� อนั เทยี่ งธรรมเสมอ ธราซมิ าคสั เจา้ นะ่ ชา่ งเปน็ ผมู้ ปี ญั ญาลำ�้ เหลอื แตถ่ า้ วา่ กนั ตามความเหน็ ของเจา้ การกระทำ� ท่ี ตรงขา้ มกบั สงิ่ เจา้ เพงิ่ พดู ไปนน้ั กจ็ ำ� เปน็ ตอ้ งนบั เปน็ ความเทยี่ งธรรมดว้ ยเชน่ กนั เพราะผอู้ อ่ นแอกวา่ จะถกู สง่ั ใหป้ ฏบิ ตั ติ ามคำ� สง่ั ซงึ่ สง่ ผลลดิ รอนประโยชนข์ อง ผแู้ ขง็ แกรง่ ใช่ไหมละ่ ?” “ว้าว! เทพซุสเป็นพยาน!” โพเลมารค์ สั พูดข้ึน “ชัดเจนมากโสคราตสี ” “ใหเ้ จา้ นั่นแหละเป็นพยานโพเลมาร์คสั ” และคเลโตฟอนกพ็ ดู ขึ้นมาบา้ ง “ยังจะต้องการพยานท�ำไมอกี เล่า?” โพเลมาร์คสั พดู “ในเมอ่ื ธราซมิ าคัส ยอมรบั ออกมาเองวา่ บางครง้ั ผปู้ กครองกอ็ อกคำ� สงั่ ซง่ึ สง่ ผลเลวรา้ ยแกต่ วั เอง และการปฏิบตั ติ ามคำ� สัง่ ทีว่ า่ กถ็ ือเป็นความเทย่ี งธรรมเสยี ด้วย” “ใชแ่ ลว้ โพเลมารค์ สั และนนั่ กเ็ ปน็ เพราะธราซมิ าคสั ไดย้ นื กรานไวว้ า่ การ เชื่อฟงั ค�ำสง่ั ของผ้ถู อื อ�ำนาจปกครองนัน้ นบั เปน็ ความเที่ยงธรรม” “ใชแ่ ลว้ คเลโตฟอน หนำ� ซำ้� เขายงั ยนื กรานเอาไวอ้ กี ดว้ ยนะวา่ ผลประโยชน์ ของผแู้ ขง็ แกรง่ กวา่ คอื ความเทยี่ งธรรม ตวั เองเปน็ คนยนื ยนั หลกั การสองขอ้ นี้ ออกมาเองแทๆ้ แตท่ ำ� ไปทำ� มากลบั เหน็ ดว้ ยเสยี งนั้ วา่ มบี างคราทผ่ี แู้ ขง็ แกรง่ กวา่ ตงั้ กฎลดิ รอนผลประโยชนต์ วั เองขนึ้ มา ใหผ้ อู้ อ่ นแอกวา่ (ซง่ึ กค็ อื ผตู้ กอยใู่ ต้ อาณัติน่ันแหละ) ต้องปฏิบัติตามได้ด้วยเช่นกัน เมื่อเห็นพ้องกันอย่างน้ีแล้ว ผลประโยชน์ของผู้แข็งแกร่งกว่าก็ดูท่าแล้วจะไม่ได้เที่ยงธรรมไปกว่าการเสีย ผลประโยชนส์ ักเทา่ ไรเลย” “แต่เมอื่ ครเู่ ขาพดู วา่ ” คเลโตฟอนกล่าว “ผลประโยชน์ของผูแ้ ข็งแกรง่ กวา่ คือส่ิงที่ผู้ท่ีแข็งแกร่งกว่าเช่ือว่าเป็นผลประโยชน์ของตนไม่ใช่หรือ? และสิ่งนี้ กค็ อื สิ่งทผ่ี อู้ อ่ นแอกวา่ ต้องปฏิบัติตาม นี่คอื ความเทยี่ งธรรมในความหมายที่ เพลโต : 31

ธราซิมาคัสได้ยนื กรานเอาไว้ใช่ไหม?” “เขาไม่ไดพ้ ดู อย่างน้ันเสยี หนอ่ ย”44 โพเลมารค์ สั กลา่ ว [340c] “มนั กไ็ มต่ า่ งกนั เทา่ ไรหรอกโพเลมารค์ สั ” ขา้ ฯ พดู “หากธราซมิ าคสั ตอ้ งการ จะหมายความอยา่ งน้ันจรงิ เรากม็ าว่ากนั ตามนนั้ กไ็ ด้ วา่ ยังไงละ่ ธราซิมาคสั ความเที่ยงธรรมในความหมายของเจ้าคือส่ิงท่ีผู้แข็งแกร่งกว่าเช่ือว่าเป็น ผลประโยชนข์ องตน ไมว่ า่ ในความเปน็ จรงิ มนั จะใหผ้ ลประโยชนห์ รอื ไมก่ ต็ าม อย่างน้ีใชไ่ หม? เจ้าจะเอาแบบน้ีเลยหรือเปลา่ ?” “ไมม่ ที างเสยี ละ่ ” ธราซมิ าคสั พดู “ทา่ นคดิ จะใหข้ า้ ฯ เรยี กผมู้ คี วามบกพรอ่ ง และกำ� ลังทำ� เรือ่ งผดิ พลาดว่าเป็น ‘ผู้แขง็ แกร่งกวา่ ’ อย่างนน้ั หรอื ไง?” “อา้ ว! ขา้ ฯ กน็ กึ วา่ เจา้ หมายความอยา่ งนนั้ จรงิ ๆ เสยี อกี ” ขา้ ฯ พดู “กเ็ มอื่ เจา้ ยอมรบั เองวา่ ผถู้ อื อำ� นาจปกครองนน้ั ไมใ่ ชว่ า่ จะสมบรู ณแ์ บบ ทำ� ผดิ พลาด ไม่ได้ พวกเขาเองกพ็ ลาดพลง้ั ได้ในบางเร่อื งเหมือนกันน”่ี “นนั่ เปน็ เพราะทา่ นใชต้ รรกะอยา่ งเดยี วกบั พวกพยานเทจ็ ในศาลตา่ งหาก [340d] ล่ะโสคราตสี ” เขากล่าว “ยกตัวอย่างง่ายๆ นะ ถา้ มีใครสักคนเกิดพลาดพล้ัง รักษาคนไข้ผิดวิธี ท่านจะเรียกเขาว่า ‘แพทย์’ โดยใช้ความผิดพลาดนี้เป็น มาตรฐานตัดสินหรือ? หรือถ้ามีใครสักคนเกิดค�ำนวณเลขผิดพลาด ท่านจะ เรยี กเขาว่า ‘นักค�ำนวณ’ โดยใชค้ วามผดิ พลาดน้ีเป็นมาตรฐานหรอื ? จริงอยู่ เรามักพูดว่า แพทย์ หรือนักค�ำนวณ หรือนักอักษรศาสตร์น้ัน สามารถท�ำ ผดิ พลาดกนั ไดเ้ ปน็ เรอื่ งธรรมดา แตถ่ า้ เราพดู ถงึ แตใ่ นกรอบของสงิ่ ทพี่ วกเขา ฝึกฝนแล้วล่ะก็ พวกเขาย่อมไม่เคยผิดพลาดแน่นอน หรือถ้าจะสนทนากัน [340e] ใหล้ ะเอยี ดขน้ึ กวา่ นอ้ี กี สกั หนอ่ ย (เพราะขา้ ฯ รวู้ า่ ทา่ นเปน็ คนละเอยี ดลออ) กค็ ง ตอ้ งกลา่ ววา่ ชา่ งฝมี อื ทกุ แขนงนนั้ ไมม่ วี นั ทำ� ผดิ พลาดได้ เพราะเมอื่ ใดทพ่ี วกเขา ทำ� พลาด ความผดิ พลาดนน้ั ๆ กย็ อ่ มมไิ ดม้ าจากองคค์ วามรซู้ งึ่ ทำ� ใหพ้ วกเขาถกู เรยี กดว้ ยชอื่ ของชา่ งฝมี อื แขนงนน้ั ๆ เปน็ แน4่ 5 ดว้ ยเหตนุ จี้ งึ ไมม่ ปี ญั ญาชนคนใด หรอื ชา่ งฝีมือแขนงไหน หรอื ผ้ปู กครองคนใดทำ� ผิดพลาดไดข้ ณะกำ� ลังปฏิบัติ หนา้ ท่ปี กครองของตน ตอ่ ให้ทุกๆ คนจะพดู เปน็ เสียงเดยี วกันว่า แพทยห์ รือ 32 : รีพับลกิ

ผปู้ กครองนน้ั พลาดพลงั้ ไดอ้ ยเู่ สมอกต็ าม ทา่ นเองกใ็ ชว้ ธิ คี ดิ หลวมๆ แบบนใ้ี น [341a] การพจิ ารณาคำ� ตอบของขา้ ฯ เมอ่ื ครเู่ ชน่ กนั อยา่ งไรกต็ าม เมอื่ มองอยา่ งละเอยี ด [341b] ถถี่ ว้ นถงึ ทส่ี ดุ แลว้ คำ� ตอบของขา้ ฯ ยอ่ มเปน็ ดงั นี้ – ผถู้ อื อำ� นาจปกครองนน้ั – [341c] ตราบใดทเี่ ขายงั ดำ� รงตนอยใู่ นฐานะของผปู้ กครอง–ยอ่ มไมม่ วี นั ทำ� ผดิ พลาดได้ และยอ่ มไมม่ วี นั ออกคำ� สง่ั ใดทข่ี ดั ตอ่ ผลประโยชนส์ งู สดุ ของตนเอง และนล่ี ะ่ คอื สงิ่ ทผ่ี อู้ ยใู่ ตอ้ าณตั จิ ำ� เปน็ ตอ้ งปฏบิ ตั ติ าม เพราะฉะนน้ั ดงั ทข่ี า้ ฯ ไดก้ ลา่ วไปแลว้ แต่แรกวา่ ความเที่ยงธรรมจึงหมายถงึ ผลประโยชนข์ องผ้แู ข็งแกร่งกว่า” “ออ้ ! อยา่ งนเ้ี องสนิ ะธราซมิ าคสั ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ มที ศั นะวา่ ขา้ ฯ กำ� ลงั ใชว้ ธิ ี ของพวกพยานเทจ็ ใช่ไหม?” “กท็ ่านทำ� อย่างนั้นจริงๆ น่ี” เขาพูด “นน่ั คอื เจา้ เหน็ วา่ ขา้ ฯ ตงั้ คำ� ถามเหลา่ นน้ั ขน้ึ มาเพอื่ วา่ จะใหร้ า้ ยเจา้ ในการ สนทนาคร้งั น้ี?” “ขา้ ฯ ไมไ่ ด้ เหน็ วา่ แตข่ า้ ฯ รดู้ ี เลยตา่ งหากละ่ ” เขาพดู “แตน่ นั่ กไ็ มท่ ำ� ใหท้ า่ น ไดป้ ระโยชนอ์ ะไรขนึ้ มาหรอกนะ ขา้ ฯ ไมม่ วี นั ยอมใหท้ า่ นมาหลอกไดง้ า่ ยๆ และ จะไมม่ วี นั ยอมใหท้ า่ นมาใสร่ า้ ยกนั เนยี นๆ แบบนไ้ี ดด้ ว้ ย ขา้ ฯ อยากรนู้ กั วา่ ถา้ ไมม่ ลี กู ไมต้ กุ ตกิ ประเภทนี้ ทา่ นจะยงั เอาชนะขา้ ฯ ในการถกเถยี งดว้ ยตรรกะได้ อยูอ่ ีกไหม” “ขา้ ฯ กไ็ มไ่ ดต้ อ้ งการเอาชนะเจา้ เสยี หนอ่ ย พอ่ คนเกง่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เอาเปน็ วา่ เพอื่ ปอ้ งกนั ไมใ่ หเ้ รอ่ื งทำ� นองนเี้ กดิ ขนึ้ ซำ้� เจา้ ชว่ ยนยิ ามใหช้ ดั เจนอกี ทไี ดไ้ หมวา่ จรงิ ๆ แลว้ ความเทยี่ งธรรมคอื การทผ่ี อู้ อ่ นแอกวา่ ตอ้ งปฏบิ ตั ติ ามผลประโยชน์ ของผู้แข็งแกร่งและผู้ถืออ�ำนาจปกครองในตรรกะลักษณะไหน? ในลักษณะ ทวั่ ไป หรือเปน็ ลักษณะอนั ละเอียดลออ อย่างทเี่ จ้าเพงิ่ วา่ มา?” “ขา้ ฯ ยอ่ มหมายถงึ ผปู้ กครองในความหมายอนั ละเอยี ดทสี่ ดุ ” เขาพดู “เอาละ่ แนจ่ รงิ ทา่ นลองใชว้ ธิ ใี หร้ า้ ยอยา่ งพวกพยานเทจ็ กบั ขา้ ฯ ดอู กี ทสี ิ ขา้ ฯ ไมไ่ ดจ้ ะ ยุยงนะ แตข่ า้ ฯ รวู้ ่าท่านทำ� ไม่ไดห้ รอก” “แหม! เจ้าคิดว่าข้าฯ บ้าบิ่นพอจะโกนขนพญาสิงห์อย่างนั้นเชียวหรือ?” เพลโต : 33

ขา้ ฯ พดู “คนอยา่ งขา้ ฯ นะ่ หรอื บา้ บน่ิ พอจะเลน่ บทพยานเทจ็ กบั ธราซมิ าคสั ?” “กท็ า่ นเพงิ่ ทำ� ไปเมอ่ื คร”ู่ เขากลา่ ว “แตก่ ด็ ทู า่ จะไรค้ วามสามารถพอๆ กนั น่นั ล่ะนะ” “พอไดแ้ ลว้ ”ขา้ ฯพดู “ไหนเจา้ ตอบขา้ ฯหนอ่ ยซวิ า่ ในความหมายอยา่ งละเอยี ด ตามท่ีเจ้าว่ามาน่ี แพทย์คือผู้ท�ำหน้าท่ีหาเงิน หรือผู้ท�ำหน้าที่ดูแลคนป่วย? ตอบมาซวิ ่าคนไหนคอื แพทย์?” “เขากต็ อ้ งเป็นผดู้ ูแลรกั ษาคนปว่ ยส”ิ เขาพดู “แล้วต้นหนเรือล่ะ? ต้นหนในความหมายอันถูกต้องน้ันหมายถึงใคร? ลูกเรือหรือผ้ปู กครองลกู เรอื ?” “ผปู้ กครองลกู เรือ” [341d] “และถงึ แมว้ า่ เขาจะเปน็ ผโู้ ดยสารคนหนงึ่ บนเรอื แตเ่ รากจ็ ะไมบ่ อกวา่ เขา เปน็ ตน้ หนโดยใชส้ าเหตนุ ้ี กลา่ วคอื เขาไมไ่ ดเ้ ปน็ ตน้ หนเพยี งเพราะโดยสารมา บนเรือ แต่เป็นเพราะศิลปะเฉพาะทางของเขาและอ�ำนาจปกครองลูกเรือ ต่างหากทที่ ำ� ให้เราเรียกเขาว่าตน้ หน” “กจ็ รงิ ตามนัน้ นี”่ เขาพูด “และท้ังแพทย์และตน้ หนตา่ งกใ็ หผ้ ลประโยชน์แก่บางสิ่งเสมอใช่ไหม?” “แนน่ อน” “และโดยธรรมชาตแิ ลว้ ” ขา้ ฯ พดู “ศลิ ปะเฉพาะทางกย็ อ่ มมเี ปา้ หมายอยทู่ ี่ การให้ผลประโยชน์แกบ่ างส่งิ บางอยา่ งเสมอ?”46 “ใช่ มันยอ่ มมเี ป้าหมายเชน่ น้ันเสมอ” “แลว้ ศลิ ปะแตล่ ะแขนงเนยี่ นอกจากจะตอ้ งฝกึ ฝนมนั ใหส้ มบรู ณแ์ บบทสี่ ดุ เท่าท่ีจะเป็นไปได้แล้ว มนั ยงั ตอ้ งการผลประโยชนอ์ ่ืนใดมาเตมิ เตม็ ตวั มนั เอง อกี ไหม?” [341e] “หมื ? ขา้ ฯ ไมเ่ ข้าใจค�ำถามของทา่ น” “ขา้ ฯ หมายความอยา่ งน”ี้ ขา้ ฯ พดู “เชน่ ถา้ เจา้ ถามขา้ วา่ ‘รา่ งกายของเรานนั้ มคี วามสมบรู ณใ์ นตวั อยแู่ ลว้ หรอื ไม่ หรอื วา่ มนั ยงั ตอ้ งการสงิ่ อน่ื ใดมาเพม่ิ เตมิ อกี ’ 34 : รีพับลกิ

ขา้ ฯ กจ็ ะตอบวา่ ‘มนั ยอ่ มตอ้ งการสง่ิ อนื่ มาเตมิ ใหส้ มบรู ณ์ เพราะรา่ งกายของเรา [342a] ย่อมมีความเลวร้ายบางประการซ่อนอยูเ่ สมอ มันไมไ่ ด้สมบูรณใ์ นตัวเองและ [342b] ด้วยเหตุน้ี ศิลปะเฉพาะทางด้านการแพทย์จึงเกิดขึ้นเพ่ือมอบผลประโยชน์ [342c] ใหแ้ กร่ ่างกาย’ ในทัศนะของเจา้ ขา้ ฯ พูดถกู ไหม?” “ทา่ นพดู ถูก” เขาพดู “แลว้ ศลิ ปะทางการแพทยโ์ ดยตวั ของมนั เองละ่ มคี วามเลวรา้ ยอยา่ งทวี่ า่ นี้ ซอ่ นอยเู่ หมอื นกันหรือเปลา่ ? ศลิ ปะเฉพาะทางท้ังหลายน้นั ยังต้องการความ ดีงามใดมาเสริมเติมอีกหรือไม่? เหมือนดวงตาต้องการการมองเห็น หรือหู ตอ้ งการการไดย้ นิ ศลิ ปะเฉพาะทางเกดิ ขน้ึ เพอื่ คน้ หาและสง่ มอบผลประโยชน์ ใหแ้ กส่ ง่ิ เหลา่ น้ี แลว้ ศลิ ปะเฉพาะทางโดยตวั ของมนั เองละ่ ยงั มคี วามเลวรา้ ย ใดซ่อนอยู่ในตัวด้วยหรือเปล่า? ศิลปะแต่ละแขนงยังต้องการศิลปะอ่ืนใด มาช่วยตามหาผลประโยชน์เพิ่มเติมแก่ตัวมนั ด้วยไหม? และศิลปะดงั กลา่ วนี้ ยังต้องการศิลปะแขนงอื่นๆ มาเติมเต็มตัวเองอีกทอดหนึ่งด้วยหรือเปล่า? ศลิ ปะแขนงหนงึ่ เตมิ เตม็ อกี แขนงหนง่ึ ตอ่ เนอื่ งยาวออกไปเรอื่ ยโดยไมม่ สี นิ้ สดุ เลยน่ะหรือ? หรือว่าศิลปะแต่ละแขนงล้วนสร้างผลประโยชน์ข้ึนมาเติมเต็ม ตนเองได้? หรือว่ามันไม่ต้องการผลประโยชน์จากทั้งตัวเองและจากศิลปะ อ่ืนใดท้ังส้ินมาแก้ไขความบกพร่องของตน? หรือจริงๆ ศิลปะทุกแขนงล้วน สมบรู ณ์อยู่แลว้ ไมม่ ที ั้งความบกพรอ่ งหรือความผิดพลาด และสมควรจะน�ำ มนั มาใชแ้ สวงหาผลประโยชนแ์ กเ่ ปา้ หมายเฉพาะทางของตนเทา่ นน้ั ? เพราะ เม่ือมันมีความถูกต้องในตัวเองอยู่แล้ว ตราบใดมันยังคงความสมบูรณ์และ ความถถี่ ว้ นในตวั เองเอาไวไ้ ด้ มนั กย็ อ่ มไรร้ อยดา่ งพรอ้ ย ไรข้ อ้ ผดิ พลาด ถา้ เรา ไดพ้ ิจารณาด้วยความหมายโดยละเอียดอยา่ งที่เจ้าวา่ มนั จะได้ผลลัพธ์อย่าง ทขี่ ้าฯ พูดมาหรอื เปลา่ ?” “ก็คงต้องเปน็ เชน่ นั้น” เขาพูด “ถา้ อยา่ งนน้ั ” ขา้ ฯ พดู “ศลิ ปะการแพทยก์ ย็ อ่ มไมไ่ ดแ้ สวงหาผลประโยชน์ แกต่ วั เอง มันแสวงหาผลประโยชนใ์ ห้แกร่ ่างกายต่างหาก?” เพลโต : 35

“ใช”่ เขาพดู “เชน่ เดยี วกนั ศลิ ปะการดแู ลมา้ ยอ่ มไมไ่ ดแ้ สวงหาผลประโยชนเ์ พอ่ื ตนเอง แตเ่ พอ่ื มา้ ตา่ งหากใชไ่ หม? ดว้ ยเหตนุ จ้ี งึ ไมม่ ศี ลิ ปะแขนงใดแสวงหาผลประโยชน์ ให้แก่ตัวเอง เพราะมันไม่จ�ำเป็นต้องมีอะไรมาเติมเต็มอีก มันเพียงแสวงหา ผลประโยชน์แก่เป้าหมายเฉพาะทางของตนเทา่ น้นั อยา่ งนใี้ ช่ไหม?” “ก็น่าจะเป็นอยา่ งน้ัน” เขากลา่ ว “กล่าวคือ ศิลปะทุกแขนงย่อมปกครอง และมีอ�ำนาจเหนือเป้าหมาย เฉพาะทางของตัวมันใชไ่ หมธราซมิ าคสั ?” เขาเปดิ ปากยอมรับอยา่ งไมเ่ ตม็ ใจนกั “เมอื่ เปน็ เชน่ นี้ จงึ ไมม่ อี งคค์ วามร4ู้ 7ใดแสวงหาผลประโยชน์ เพอ่ื ขนึ้ เปน็ นาย [342d] เหนือตัวเอง มันมีแต่จะแสวงหาผลประโยชน์แก่ผู้อ่อนแอกว่าและอยู่ใต้ อาณตั ขิ องตนเท่าน้ัน” เขาพยายามจะโตแ้ ยง้ ขอ้ สรปุ นข้ี องขา้ ฯ ใหไ้ ด้ แตใ่ นทสี่ ดุ เขากต็ อ้ งยอมรบั อยูด่ ี และเมอื่ เหน็ วา่ เขายอมรบั แล้ว ข้าฯ จึงกล่าวตอ่ ไปอีกว่า “เมอื่ เปน็ เชน่ นจี้ งึ แนน่ อนวา่ ไมม่ แี พทยค์ นใดแสวงหาผลประโยชนแ์ กต่ วั เอง ในฐานะ ของแพทย์ เขายอ่ มแสวงหาผลประโยชนแ์ กค่ นไขเ้ ทา่ นน้ั เพราะเราเหน็ พ้องกันไปแล้วเมื่อครู่ ว่าในความหมายอันละเอียดถี่ถ้วนที่สุดน้ัน แพทย์ ต้องเปน็ ผ้ปู กครองของร่างกาย ไมใ่ ช่คนท�ำมาหาเงนิ 48ใชไ่ หม?” เขายอมรับเชน่ นั้น “และทำ� นองเดยี วกนั ในความหมายอนั ละเอยี ดถถี่ ว้ นทส่ี ดุ นนั้ ตน้ หนเรอื กไ็ มใ่ ช่ลกู เรอื แต่เปน็ ผปู้ กครองของลูกเรือตา่ งหาก?” [342e] “อมื เราเหน็ พอ้ งกนั ว่าอย่างน้นั ” “ถา้ อยา่ งนนั้ ไมว่ า่ จะเปน็ ตน้ หน หรอื เปน็ นกั ปกครอง พวกเขายอ่ มไมม่ วี นั แสวงหาผลประโยชนเ์ พอื่ ตวั เองเดด็ ขาด พวกเขาจะแสวงหาเพยี งผลประโยชน์ เพอ่ื ลกู เรอื และเพอื่ ผูใ้ ต้อาณัติของตนเทา่ น้ัน” เขายอมรบั โดยไม่เต็มใจเทา่ ไร 36 : รพี บั ลิก

“อา้ ว! ธราซมิ าคสั ” ขา้ ฯ พดู “ในเมอ่ื เปน็ อยา่ งนก้ี ย็ อ่ มจะไมม่ ผี ดู้ ำ� รงตำ� แหนง่ [343a] ปกครองคนใด แสวงหาผลประโยชนแ์ กต่ วั เองนะ่ สิ เพราะในฐานะของผปู้ กครอง แลว้ เขายอ่ มตอ้ งแสวงหาแตผ่ ลประโยชนข์ องผอู้ ยใู่ ตอ้ าณตั ิ หรอื ผลประโยชน์ [343b] ของเปา้ หมายเฉพาะทาง ตามแนวทางทชี่ า่ งฝมี อื ในสาขาเดยี วกนั กบั เขาฝกึ ฝน [343c] กนั เทา่ นนั้ ทกุ สงิ่ ทเ่ี ขาพดู ออกมา ทกุ อยา่ งทเ่ี ขาตอ้ งมองหาและปฏบิ ตั ิ ทงั้ หมด จะต้องเป็นไปอย่างเหมาะสม เพื่อผลประโยชน์ของผู้อยู่ใต้อาณัติแต่เพียง อย่างเดยี ว” เมือ่ การสนทนาของเราด�ำเนินมาถึงจุดน้ี กเ็ ปน็ ทีแ่ น่ชดั แก่ทุกฝา่ ยแล้วว่า ตรรกะเกย่ี วกบั ความเทย่ี งธรรมทกุ ขอ้ ของธราซมิ าคสั นน้ั กลบั กลายเปน็ ตรงขา้ ม กันไปเสยี หมด ทว่าแทนที่เขาจะใหค้ �ำตอบอะไรออกมา เขากลับกลา่ ววา่ “โสคราตสี ท่านยงั ต้องใหแ้ ม่นมมาคอยประคบประหงมอยอู่ ีกหรือ หืม?” “อะไรกนั อกี เลา่ ?”ขา้ ฯพดู “เจา้ นา่ จะตอบคำ� ถามขา้ ฯดๆี มากกวา่ จะมาถาม อะไรพรรค์นีน้ ะ” “นางยอมปล่อยให้ท่านออกมาวิ่งเล่นไปทั่ว หน�ำซ�้ำยังปล่อยให้ท่านข้ีมูก เกรอะกงั ไมย่ อมเชด็ ลา้ งทำ� ความสะอาดใหอ้ กี ตา่ งหาก” เขากลา่ วตอ่ “ออ้ ! นคี่ ง เป็นเพราะนางรู้ตัวว่าผิดท่ีไม่เคยสอนท่านให้รู้จักแยกแยะความแตกต่าง ระหวา่ งฝูงแกะกับคนดแู ลแกะสินะ” “เจา้ พดู เรือ่ งอะไรกนั น่ี ขา้ ฯ ไมเ่ หน็ จะเข้าใจ” “ก็ท่านมันคิดเองเออเองว่าท้ังคนเลี้ยงแกะและคนเล้ียงวัวต่างก็แสวงหา คณุ ความดใี หแ้ กฝ่ งู แกะและฝงู ววั ของตนเทา่ นนั้ ขนุ พวกมนั ใหอ้ ว้ น ดแู ลพวก มันใหเ้ ตบิ โตแข็งแรง มองหาสิ่งดๆี ใหแ้ ก่พวกมนั โดยไมส่ นใจตวั เอง และไม่ สนใจวา่ กำ� ลงั อยใู่ ตอ้ าณตั ขิ องใคร ดว้ ยเหตนุ ้ี ทา่ นจงึ หลงเชอื่ ตอ่ ไปอกี วา่ ผถู้ อื อำ� นาจปกครองของเมอื งตา่ งๆ – โดยเฉพาะผปู้ กครองอนั จรงิ แท้ – ยอ่ มตอ้ ง ค�ำนงึ ถึงผใู้ ตอ้ าณัติของตนคนละวธิ กี ับทีค่ นทว่ั ไปคดิ ถึงเน้ือแกะ กลา่ วคอื เขา จะค�ำนึงถึงแต่ผลประโยชน์ของผู้ใต้ปกครองอยู่ทุกเช้าค�่ำ โดยมิได้สนใจ ผลประโยชนข์ องตนเองเลยแมแ้ ตน่ อ้ ย อนั ทจ่ี รงิ ทา่ นไมไ่ ดเ้ ขา้ ใจอะไรเกย่ี วกบั เพลโต : 37

คนเทย่ี งธรรมหรอื ความเทย่ี งธรรมเลย เชน่ เดยี วกบั คนไมเ่ ทยี่ งธรรมและความ ไมเ่ ทย่ี งธรรม ทา่ นไมร่ เู้ รอ่ื งอะไรเกย่ี วกบั มนั เลยแมแ้ ตน่ อ้ ย ทา่ นไมเ่ คยคดิ จะทำ� ความเขา้ ใจ วา่ แทจ้ รงิ แลว้ ความเทยี่ งธรรมนนั้ กค็ อื ผลประโยชนข์ องผปู้ กครอง ผแู้ ขง็ แกรง่ กวา่ คนอน่ื มนั เปน็ คณุ ความดขี องคนทตี่ า่ งจากพวก49 นอกจากนนั้ ผลเสยี หายทงั้ หลายทงั้ ปวงยงั ไปตกอยกู่ บั บรรดาผรู้ บั ใชแ้ ละผใู้ ตบ้ ญั ชาโดยตรง อีกด้วย อย่างไรก็ตาม ความไม่เท่ียงธรรมน้ันกลับให้ผลตรงกันข้าม มันถือ อำ� นาจปกครองเหนอื ผเู้ ทยี่ งธรรม ผมู้ คี วามคดิ เรยี บงา่ ยอยเู่ สมอ ผใู้ ตอ้ าณตั ขิ อง มนั ตอ้ งกระทำ� แตส่ งิ่ ซงึ่ กอ่ ใหเ้ กดิ ผลประโยชนแ์ กผ่ แู้ ขง็ แกรง่ กวา่ พวกเขาตอ้ ง มอบความสขุ สมบรู ณใ์ หแ้ กน่ ายเหนอื หวั ของตวั อยตู่ ลอดเวลา โดยมอิ าจคะนงึ [343d] ถงึ ตนเองไดเ้ ลย ทา่ นตอ้ งมองมนั อยา่ งนนี้ ะโสคราตสี อยา่ คดิ อะไรตน้ื ๆ บรุ ษุ ผเู้ ทยี่ งธรรมยอ่ มไดร้ บั ประโยชน์ นอ้ ยกวา่ คนไมเ่ ทยี่ งธรรมเสมอ ตวั อยา่ งแรก เลยนะ ท่านจะเห็นวา่ ในการท�ำสญั ญาใดๆ ก็ตาม เมอ่ื ความเป็นหนุ้ สว่ นน้นั สิ้นสุดลง คนเที่ยงธรรมจะไม่มีวันได้ก�ำไรมากกว่าคนไม่เที่ยงธรรมหรอก มนั มแี ตจ่ ะไดน้ อ้ ยกวา่ ทง้ั นน้ั เอา้ ! ตวั อยา่ งทสี่ อง เรอื่ งการบา้ นการเมอื ง เมอ่ื ถงึ เวลาต้องจ่ายภาษีแก่กองทัพ คนเท่ียงธรรมก็มักจะต้องจ่ายมากกว่าคนไม่ เทย่ี งธรรมทัง้ น้นั ทัง้ ๆ ทีท่ ง้ั สองครอบครองทรพั ย์สนิ พอๆ กนั แตเ่ วลามกี าร คืนภาษีนะ คนเที่ยงธรรมก็มักจะไม่ได้คืนมาเลยสักแดงเดียว ในขณะท่ีคน [343e] ไมเ่ ทยี่ งธรรมมกั ทำ� กำ� ไรไดเ้ ปน็ กอบเปน็ กำ� และตวั อยา่ งสดุ ทา้ ย เมอ่ื ถงึ เวลาท่ี พวกเขาได้ด�ำรงต�ำแหน่งปกครองใดๆ ก็ตาม คนเท่ียงธรรมมักจะพบว่า สถานะทางการเงนิ ของตวั เองน้นั ร่อยหรอลงเร่ือยๆ50 เพราะเขาไม่มีเวลาจะ ไปใส่ใจมัน ต่อให้เขาไม่เคยต้องโทษอะไรในหน้าที่เลยก็ตาม นอกจากน้ี สืบเนื่องจากการท่ีเขาเป็นคนเท่ียงธรรมมาก เหลือเกิน เขาก็เลยไม่ได้รับ ผลประโยชน์อะไรเลยจากเงินกองคลัง และเผลอๆ ยงั จะถกู ญาตพิ น่ี อ้ งและ คนรู้จักเกลียดชังเอาอีกด้วย เพราะไม่ยอมกระท�ำเรื่องไม่เท่ียงธรรมเสียบ้าง แตแ่ นน่ อนละ่ วา่ ในกรณขี องคนไมเ่ ทยี่ งธรรมนนั้ เหตกุ ารณท์ ง้ั หมดยอ่ มเปน็ ไป [344a] ในทางตรงขา้ ม ขา้ ฯ จะขอยำ้� อกี ทนี ะ ‘ผมู้ อี ำ� นาจมากกวา่ ยอ่ มไดม้ ากกวา่ ’ ทา่ น 38 : รพี ับลิก

ลองพจิ ารณาดดู ๆี สิ ทา่ นจะเหน็ วา่ คนไมเ่ ทยี่ งธรรมไดผ้ ลประโยชนส์ ว่ นตวั มาก [344b] กวา่ คนเทยี่ งธรรมเปน็ ไหนๆ และถา้ ทา่ นลองคดิ จากมมุ ของความไมเ่ ทยี่ งธรรม [344c] อย่างสมบรู ณ์ ดูสิ ทา่ นก็จะเข้าใจอะไรๆ ได้งา่ ยขนึ้ ท่านเหน็ ไดเ้ องว่าเพราะ เหตใุ ดคนไมเ่ ทีย่ งธรรมจึงเป็นคนทีม่ ีความสขุ สมบูรณ์ทส่ี ุด และเพราะเหตุใด ผู้ไม่ยินยอมกระท�ำเรื่องไม่เท่ียงธรรมจะต้องพบแต่ความทุกข์โดยสมบูรณ์ เทา่ นนั้ ใชแ่ ลว้ ขา้ ฯ กำ� ลงั พดู ถงึ ทชุ นาธปิ ไตยนนั่ ละ่ ทรราชสามารถฉกฉวยและ บีบบังคับเอาสินทรัพย์ของผู้อ่ืนมาเป็นของตน ไม่ว่าจะเป็นสิ่งศักด์ิสิทธ์ิหรือ สามานย์ ของสว่ นตวั หรอื สาธารณะ ซำ�้ ยงั ไมไ่ ดฉ้ วยมาทลี ะอยา่ งสองอยา่ งดว้ ยนะ หากแต่ยึดเอามาได้ทั้งหมดในคราวเดียว จริงอยู่ว่าถ้าใครสักคนหนึ่งก่อ ความไม่เที่ยงธรรมแล้วถูกจับได้ เขาย่อมโดนลงโทษและถูกหยามเหยียด อย่างสาหัส คนประเภทนี้มักเป็นพวกปล้นวิหาร โจรลักพาตัว นักชิงทรัพย์ โจรงัดแงะ และพวกลักเล็กขโมยน้อยท้ังน้ัน และเราก็เรียกคนช่ัวร้ายเหล่าน้ี ว่าเป็นคนไม่เที่ยงธรรมแต่เพียง กึ่งเดียว เท่านั้น ทว่าท่านลองคิดถึงคนอกี ประเภทหน่ึง ซึ่งนอกจากจะเอาทรัพย์สมบัติของผู้อื่นมาเป็นของตนได้แล้ว เขายังลักลอบพาตัวและตีตรวนพลเมืองท้ังหลายให้กลายเป็นทาสอีกด้วย แตแ่ ทนทเ่ี ขาจะถกู เหยยี ดหยาม เขากลบั ไดร้ บั การเรยี กขานวา่ เปน็ คนมคี วามสขุ สมบรู ณแ์ ละไดร้ บั พรจากเทพเจา้ ไมเ่ พยี งจากพลเมอื งของตนเทา่ นน้ั แตย่ งั มา จากผู้ที่ได้ยินได้ฟังกิตติศัพท์ของความไม่เท่ียงธรรมอันสมบูรณ์แบบนี้ด้วย อย่างไรก็ตาม คนท่ีเหยียดหยามความไม่เท่ียงธรรมน้ัน ย่อมมิใช่คนไม่กล้า กระท�ำไม่เที่ยงธรรม หากแต่เป็นคนที่จ�ำต้องทุกข์ทรมานจากมันต่างหาก เป็นอย่างไรล่ะโสคราตีส ท่านก็เห็นแล้วว่าความไม่เท่ียงธรรมน้ัน หากมัน ปรากฏข้นึ มาไดบ้ นฐานอันมน่ั คงเพียงพอกย็ อ่ มแข็งแกร่งกวา่ มเี สรภี าพกว่า และมคี วามเปน็ ผนู้ ำ� เหนอื กวา่ ความเทย่ี งธรรมเปน็ ไหนๆ และอยา่ งทข่ี า้ ฯ ได้ กลา่ วไปแลว้ เมอื่ ตอนตน้ ความเทย่ี งธรรมคอื ผลประโยชนข์ องผทู้ แี่ ขง็ แกรง่ กวา่ ส่วนความไม่เท่ียงธรรมน้ันก็คือส่ิงท่ีจะสร้างผลประโยชน์และก�ำไรทั้งหลาย ให้แก่เรานนั่ เอง” เพลโต : 39

[344d] ธราซิมาคัสได้ราดรดตรรกะสารพันของเขากรอกลงไปในหูของเรารวด เดียวจบเหมือนอย่างพวกพนักงานในโรงอาบน�้ำท�ำไม่มีผิด51 เมื่อพูดจบ เขาก็ประสงค์จะเดินจากไป แต่ผู้คนรอบๆ กลับไม่ยอมและร้ังตัวเขาไว้เพื่อ ใหเ้ ขากลา่ วขยายความสงิ่ ทเ่ี พงิ่ พดู ไปใหไ้ ดฟ้ งั กอ่ น ขา้ ฯ เองกร็ อ้ งขอใหเ้ ขาอยู่ ต่อเช่นกัน ขา้ ฯ กล่าววา่ “โธ!่ ธราซมิ าคสั พอ่ คนฉลาด เจา้ เปน็ คนโยนตรรกะพวกนใ้ี สพ่ วกเราเองแทๆ้ แตก่ ลบั คดิ จะจากไปทงั้ ๆ ทยี่ งั ไมไ่ ดส้ ง่ั สอนอะไรแกพ่ วกเราอยา่ งเปน็ ชนิ้ เปน็ อนั [344e] และกย็ งั ไมไ่ ดพ้ สิ จู นก์ นั เลยดว้ ยซำ้� วา่ มนั ถกู หรอื ผดิ เจา้ เหน็ วา่ การตดั สนิ วา่ การ ใชช้ ีวติ แบบใดจงึ จะมีคุณคา่ สงู สุดแก่การดำ� รงอยู่น้ันเป็นเรือ่ งเลน่ ๆ หรอื ?” “ท่านคดิ ว่าขา้ ฯ เห็นเช่นน้ันหรอื ?” ธราซมิ าคสั พดู “กม็ นั ดเู หมอื นจะเปน็ อยา่ งนนั้ จรงิ ๆ น”่ี ขา้ ฯ พดู “หรอื ถา้ มนั ไมไ่ ดเ้ ปน็ ยงั งนั้ เจา้ กค็ งไมส่ นใจสกั เทา่ ไร ไมร่ สู้ กึ กงั วลใจอะไรเลยดว้ ยซำ้� วา่ ถา้ เกดิ พวกเรายงั หลงงมงายในความไมร่ ู้ และไมย่ อมนำ� เอาสง่ิ ซงึ่ เจา้ อา้ งวา่ รมู้ าใช้ ชวี ติ ของพวก เราจะดขี นึ้ หรอื ไม่ หรอื วา่ จะแยล่ งอยา่ งไร อนจิ จา! คนดขี องขา้ ฯ เจา้ ควรแสดง ความประสงคจ์ ะชแ้ี นะออกมาบา้ ง การใหค้ ำ� แนะนำ� ดๆี แกค่ นจำ� นวนไมน่ อ้ ย [345a] ตรงนค้ี งไมเ่ ลวรา้ ยถงึ ขนั้ ทำ� ใหเ้ จา้ ตอ้ งขาดทนุ หรอก แตส่ ำ� หรบั ขา้ ฯ นะ ขา้ ฯ บอก เจา้ ไวเ้ ลย เจา้ ยงั โนม้ นา้ วขา้ ฯ ไมไ่ ดห้ รอก ขา้ ฯ ไมเ่ ชอื่ หรอกวา่ ความไมเ่ ทยี่ งธรรม จะใหป้ ระโยชนม์ ากกวา่ ความเทยี่ งธรรม ตอ่ ใหเ้ ราปลอ่ ยใหม้ นั กมุ อำ� นาจอยา่ ง เสรี โดยไม่มีอุปสรรคใดๆ มากดี ขวางเลยก็ตาม คนดขี องขา้ ฯ สมมตวิ า่ มคี น ไมเ่ ทยี่ งธรรม อยา่ งสมบรู ณ์ อยคู่ นหนง่ึ และสมมตวิ า่ เขามอี ำ� นาจจะกอ่ ความ ไมเ่ ทยี่ งธรรมไดอ้ ยา่ งอสิ ระ ไมว่ า่ จะเปน็ การหลอกหลวง หรอื การเปดิ สงคราม ตอ่ ใหถ้ งึ ขน้ั นน้ั นะ คนคนนก้ี ย็ งั ไมม่ ที างโนม้ นา้ วขา้ ฯ ไดห้ รอกวา่ ความไมเ่ ทย่ี งธรรม กอ่ ใหเ้ กดิ ประโยชนม์ ากกวา่ ความเทยี่ งธรรม บางทคี นอนื่ ๆ ในทนี่ กี้ อ็ าจจะรสู้ กึ เชน่ เดยี วกนั กบั ขา้ ฯ กไ็ ดน้ ะ เจา้ จะวา่ อยา่ งไรละ่ เอาเลยสพิ อ่ คนเกง่ ลองโนม้ นา้ ว พวกเราดู ชว่ ยทำ� ใหพ้ วกเราเปลย่ี นใจมาคดิ วา่ ตวั เองผดิ ทไ่ี ปนยิ มชมชน่ื ชวี ิตที่ เทย่ี งธรรมมากกวา่ ชีวติ ทไ่ี ม่เที่ยงธรรม” 40 : รพี ับลกิ

“เฮอะ! ขา้ ฯ จะไปโนม้ นา้ วทา่ นไดอ้ ยา่ งไร” เขากลา่ ว “ในเมอ่ื ขา้ ฯ พดู ไปถงึ [345c] ขนาดน้นั แลว้ แต่กย็ งั เปล่ียนใจทา่ นไมไ่ ด้ ขา้ ฯ จะท�ำอะไรได้อกี ล่ะ? หรือจะ [345d] ต้องให้ข้าฯ อ้มุ ทา่ นขึ้นมาปอ้ น52ตรรกะพวกนล้ี งไปในจติ วญิ ญาณโดยตรง?” [345e] “โอย๊ ! ในนามของเทพซสุ ไมต่ อ้ งเลย” ขา้ ฯ พดู “เรามาพดู ถงึ เรอื่ งของเจา้ กนั กอ่ นดกี วา่ หลงั จากนน้ั ถา้ เจา้ ตอ้ งการจะเปลยี่ นจดุ ยนื ของตวั เองกข็ อใหท้ ำ� โดย เปดิ เผยและอยา่ ไดเ้ ลน่ ตกุ ตกิ กบั พวกเรา เอาละ่ ธราซมิ าคสั เราหนั มาตรวจสอบ ส่ิงที่เจ้าพูดกันดูอีกที เจ้าเริ่มจากการเสนอว่านิยามของแพทย์อันจริงแท้น้ัน เปน็ อยา่ งไร53 แตต่ อ่ มาเจา้ กลบั ไมร่ กั ษาความเครง่ ครดั ในการนยิ ามคนดแู ลแกะ อนั จรงิ แทด้ ว้ ยความละเอยี ดลออเสยี เทา่ ไร เจา้ กลบั มองวา่ ตราบใดเขายงั คงเปน็ คนเลย้ี งแกะ เขากต็ อ้ งขนุ แกะใหอ้ ว้ น แตน่ น่ั ไมไ่ ดเ้ ปน็ ไปเพอื่ ฝงู แกะแตอ่ ยา่ งใด เขาดูแลแกะของตนอย่างดีที่สุดก็เพื่อจะเอาไปท�ำอาหารให้แขกได้ล้ิมรสกัน ในงานเลย้ี ง หรอื ไมก่ เ็ พอ่ื เอาไปขาย และนนั่ กจ็ ะทำ� ใหเ้ ขากลายเปน็ คนคา้ ขาย แทนทจี่ ะเปน็ คนเลยี้ งแกะ แตจ่ รงิ ๆ แลว้ ศลิ ปะการดแู ลแกะนนั้ ยอ่ มมไิ ดค้ ำ� นงึ ถงึ สงิ่ ใดนอกเหนอื ไปจากความเปน็ เลศิ ของเปา้ หมายเฉพาะทาง ซง่ึ เปน็ เหตใุ ห้ มนั ตอ้ งถอื กำ� เนดิ ขนึ้ มาเลย และแนน่ อนวา่ ศลิ ปะการเลย้ี งแกะนนั้ จะมคี วาม สมบรู ณใ์ นตวั เองไดก้ ต็ อ่ เมอ่ื เงอื่ นไขทกุ ประการเกยี่ วกบั การดแู ลแกะไดร้ บั การ ปฏบิ ตั แิ ลว้ อยา่ งครบถว้ น ไมข่ าดตกบกพรอ่ ง นค่ี อื สาเหตทุ ขี่ า้ ฯ เหน็ วา่ เราจำ� เปน็ ตอ้ งเหน็ พอ้ งตอ้ งกนั กอ่ นวา่ การปกครองทกุ ชนดิ นนั้ – ตราบใดทม่ี นั ยงั ถกู นำ� มาใช้ ในฐานะ ของการปกครอง – มนั ยอ่ มแสวงหาเพยี งความเปน็ เลศิ แกผ่ อู้ ยู่ ใตก้ ารดแู ลและใตก้ ารปกครองเทา่ นนั้ ไมว่ า่ จะเปน็ การปกครองทางการเมอื ง หรอื เรอ่ื งสว่ นตวั กต็ าม เจา้ คดิ วา่ บรรดาผปู้ กครองของเมอื งตา่ งๆ – เอาเฉพาะ ผู้ปกครองอันจริงแท้เท่านั้นนะ –ปกครองบ้านเมืองของตนด้วยความเต็มใจ หรอื เปล่าละ่ ?” “‘คดิ วา่ ’อยา่ งนนั้ หรอื ?”เขากลา่ ว“ในนามของเทพซสุ !ขา้ ฯไมไ่ ด้คดิ แตข่ า้ ฯรู้ วา่ มนั ต้องเปน็ อย่างน้ันแน่อยู่แล้ว” “แลว้ ถา้ เปน็ การปกครองชนดิ อน่ื ๆ ละ่ ธราซมิ าคสั ?” ขา้ ฯ พดู “เจา้ ไมส่ งั เกต เพลโต : 41

บา้ งเลยหรอื วา่ ไมม่ ใี ครเขาอยากจะปกครองสงิ่ ใดโดยสมคั รใจหรอก คนเหลา่ นนั้ ตา่ งกอ็ ยากไดค้ า่ แรงกนั ทง้ั นน้ั แตถ่ งึ อยา่ งนนั้ กย็ งั ทำ� ตวั ราวกบั วา่ ผลประโยชน์ จากการปกครองนั้นๆ ไม่ได้ตกอยู่กับตนเองเลย หากแตอ่ ย่กู บั ผใู้ ตป้ กครอง [346a] ตา่ งหาก ไหนเจา้ ลองตอบขา้ ฯ ซิ ศลิ ปะเฉพาะทางแตล่ ะแขนงยอ่ มแตกตา่ งกนั เพราะมนั ใหอ้ ำ� นาจ54ทแ่ี ตกตา่ งกนั แกผ่ ฝู้ กึ ฝนมนั ใชไ่ หม? ตอบอยา่ งตรงไปตรงมา ตามทศั นะของตัวเจ้าเองนะ พวกเราจะได้ขอ้ สรปุ ทีช่ ดั เจนเสยี ที” “ใช”่ เขาพูด “มันต่างกันตรงนน้ั ” “และศลิ ปะเฉพาะทางแตล่ ะแขนงกใ็ หป้ ระโยชนแ์ กเ่ ราในลกั ษณะเฉพาะตวั ของมนั เอง ไม่มศี ิลปะแขนงไหนใหอ้ ะไรร่วมกนั กับศลิ ปะแขนงอ่นื ๆ ทั้งหมด ยกตวั อยา่ งเชน่ ศลิ ปะการแพทยใ์ หป้ ระโยชนด์ า้ นสขุ ภาพ ศลิ ปะการเดนิ เรอื ให้ ประโยชนด์ ้านความปลอดภัยในการโดยสารเรอื และศลิ ปะแขนงอื่นๆ กเ็ ป็น ลกั ษณะเดียวกนั น้?ี ” “ใช่แลว้ ” [346b] “งนั้ ศลิ ปะการรบั คา่ แรง55กต็ อ้ งใหป้ ระโยชนเ์ ปน็ คา่ แรงใชไ่ หม? เพราะนน่ั คอื อำ� นาจของมนั หรอื ยงั ไง? หรอื เจา้ จะบอกวา่ ศลิ ปะการแพทยก์ บั ศลิ ปะการ เดนิ เรอื นน้ั ไมต่ า่ งกนั ? ถา้ เจา้ ตอ้ งการจะนยิ ามมนั โดยละเอยี ดอยา่ งทไี่ ดพ้ ดู ไว้ ตอ่ ใหม้ ตี น้ หนคนไหนสขุ ภาพดขี น้ึ มาไดจ้ ากการแลน่ เรอื และการทอ่ งนาวานนั้ ก็ให้ผลประโยชน์แก่ร่างกายของเขาจริงๆ เจ้าก็คงจะไม่อ้างว่า ศิลปะซ่ึงเขา ฝึกปรือมาน้ันคือศลิ ปะทางการแพทยห์ รอกใช่ไหม?” “อมื ขา้ ฯ ไมอ่ า้ งอย่างนน้ั แน่” เขาพูด “และขา้ ฯ กเ็ หน็ วา่ เจา้ คงไมเ่ รยี กศลิ ปะการรบั คา่ แรงวา่ เปน็ อยา่ งเดยี วกนั กบั การแพทย์ ต่อใหม้ ีใครบางคนสขุ ภาพดขี น้ึ เพราะไดค้ ่าแรงกต็ าม?” “อืม ขา้ ฯ ไม่พดู เชน่ น้นั หรอก” เขากลา่ ว “และเจา้ กจ็ ะไมเ่ รยี กการแพทยว์ า่ เปน็ อยา่ งเดยี วกบั ศลิ ปะการรบั คา่ แรงดว้ ย ต่อให้มใี ครบางคนไดร้ บั คา่ แรงจากการรกั ษาคนไข้?” [346c] เขายอมรับว่าตวั เองจะไมพ่ ูดอยา่ งนนั้ แน่ 42 : รพี ับลิก

“งน้ั เรากเ็ หน็ ตรงกนั แลว้ สนิ ะวา่ ศลิ ปะแตล่ ะแขนงยอ่ มสรา้ งประโยชนเ์ ฉพาะ [346d] ตวั ของตนเองใช่ไหม?” [346e] “อืม มันก็คงต้องเป็นเชน่ นัน้ แหละ” “ดงั นนั้ ถา้ มผี ลประโยชนใ์ ดทชี่ า่ งฝมี อื แขนงตา่ งๆ ไดร้ บั รว่ มกนั มนั กต็ อ้ ง เปน็ ผลมาจากการฝกึ ฝนศลิ ปะอกี แขนงหนง่ึ เพม่ิ เตมิ เขา้ ไป จงึ จะทำ� ใหพ้ วกเขา เหล่านน้ั ดงึ เอาประโยชนอ์ อกมาจากศลิ ปะแขนงน้ันๆ ร่วมกันได้?” “ก็ดเู หมือนจะเป็นอย่างน้ัน” เขากล่าว “และศลิ ปะเพม่ิ เตมิ ทเี่ รากำ� ลงั พดู ถงึ กนั อยนู่ กี้ ค็ อื ศลิ ปะดา้ นการรบั คา่ แรง นนั่ เอง ดว้ ยเหตนุ ช้ี า่ งฝมี อื แขนงตา่ งๆ จงึ ไดร้ บั ประโยชนจ์ ากการไดร้ บั คา่ แรง เหมอื นกนั ใชห่ รอื ไม?่ ” เขายอมรบั อยา่ งไม่เต็มใจนกั “เมื่อเป็นเช่นน้ี ผลประโยชน์จากการได้รับค่าแรงจึงไม่ได้มาจากศิลปะ เฉพาะทางทพี่ วกเขาแตล่ ะคนชำ� นาญ ถา้ เราพจิ ารณาเรอ่ื งนดี้ ว้ ยความละเอยี ด ถถ่ี ว้ น เรากจ็ ะเหน็ วา่ ศลิ ปะการแพทยน์ น้ั ใหส้ ขุ ภาพ และตอ่ จากนนั้ ศลิ ปะการ รบั คา่ แรงกจ็ ะใหค้ า่ แรงตามมา และเชน่ เดยี วกนั ศลิ ปะการสรา้ งบา้ นยอ่ มใหบ้ า้ น และศลิ ปะการรบั คา่ แรงกจ็ ะใหค้ า่ แรงไปดว้ ยควบคกู่ นั ไป ศลิ ปะแขนงอนื่ ๆ อกี มากมายกเ็ ปน็ ไปในลกั ษณะนี้ ศลิ ปะแตล่ ะแขนงจงึ ทำ� หนา้ ทแี่ ละใหป้ ระโยชน์ แตก่ บั เปา้ หมายเฉพาะของตนเทา่ นนั้ ดว้ ยเหตนุ ้ี ถา้ คา่ แรงไมไ่ ดถ้ กู เพม่ิ เขา้ ไป ชา่ งฝมี อื คนหนงึ่ จะไดร้ บั อะไรจากศิลปะการรับคา่ แรงหรือไม่?” “ก็คงจะไมไ่ ด้” เขากล่าว “งนั้ ถา้ เขาทำ� หนา้ ทข่ี องตนโดยไมห่ วงั ผลตอบแทนใดเลย เขากย็ อ่ มไมไ่ ดร้ บั ผลประโยชน์ใดๆ ตอบแทนเลยเชน่ กัน?” “ขา้ ฯ กว็ า่ อยา่ งน้ัน” “เมื่อเป็นเช่นน้ีก็คงชัดเจนแล้วสินะธราซิมาคัส ไม่มีศิลปะแขนงไหนหรือ การปกครองชนดิ ใดใหผ้ ลประโยชนแ์ กต่ วั มนั เอง (และเรากพ็ ดู เรอ่ื งนกี้ นั มาได้ สักพักแล้วด้วย) มันมีแต่จะออกค�ำส่ังโดยคะนึงถึงแต่ผลประโยชน์ของผู้ใต้ เพลโต : 43

อาณัติเท่าน้ัน ซึ่งน่ันก็คือบรรดาผู้อ่อนแอกว่า ไม่ใช่ผู้แข็งแกร่งกว่าเป็นแน่ ธราซมิ าคสั ทรี่ กั และนก่ี ค็ อื สาเหตทุ เี่ มอ่ื ครขู่ า้ ฯ กลา่ ววา่ ไมม่ ใี ครหรอกทจ่ี ะเลอื ก ปกครองและรบั ปญั หาของผอู้ น่ื เขา้ มาไวใ้ นมอื โดยสมคั รใจ คนเหลา่ นน้ั ทำ� ไป [347a] เพอื่ คา่ แรงทงั้ นน้ั เพราะผปู้ ระสงคจ์ ะฝกึ ฝนศลิ ปะของตนจนเกดิ ความเปน็ เลศิ ยอ่ มไมย่ อมกระทำ� การ หรอื ออกคำ� สงั่ ใดๆ เพอ่ื แสวงหาสงิ่ ทด่ี ที สี่ ดุ แกต่ วั เองแน่ ตราบเทา่ ทก่ี ารกระทำ� ของเขายงั ถกู ขบั เคลอ่ื นดว้ ยคำ� บญั ชาจากศลิ ปะของตน เขากจ็ ะแสวงหาเพยี งสง่ิ ซงึ่ เปน็ ประโยชนแ์ กผ่ ใู้ ตอ้ าณตั ขิ องตนเทา่ นนั้ และมนั กด็ เู หมอื นวา่ เปน็ เพราะเหตนุ เี้ องทเ่ี รายงั ตอ้ งจา่ ยคา่ ตอบแทนเพอ่ื จงู ใจคนให้ เขา้ มาถอื อำ� นาจปกครองดว้ ยความสมคั รใจ ไมว่ า่ คา่ ตอบแทนดงั กลา่ วจะจา่ ย ในรูปของเงินทอง เกียรติยศ หรือโทษทัณฑ์ หากเขาปฏิเสธจะรับต�ำแหน่ง ปกครองนัน้ ก็ตามที” “ทา่ นหมายความวา่ อยา่ งไรหรอื โสคราตสี ?” กลาวคอนพดู ขน้ึ “คา่ แรงสอง อย่างแรกน่ะข้าฯ พอเข้าใจได้ แต่ค่าตอบแทนท่ีจ่ายเป็นโทษทัณฑ์นี่ข้าฯ ยัง ไมเ่ ขา้ ใจว่าทา่ นหมายถึงอะไร และทำ� ไมท่านถึงจดั มนั ไว้เป็นค่าแรงชนิดหนง่ึ ด้วยละ่ ?” [347b] “อมื เจา้ คงไมเ่ คยไดย้ นิ คำ� วา่ ‘คา่ ตอบแทนของผเู้ ปน็ เลศิ ’ สนิ ะ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ผมู้ คี ณุ สมบตั เิ หมาะสมทงั้ หลายนนั้ เขา้ มารบั ตำ� แหนง่ ปกครองและทำ� หนา้ ท่ี ปกครองโดยสมัครใจได้ก็เพราะมันน่ีแหละ หรือเจ้าไม่รู้ว่าต้ังแต่อดีตจนถึง ปจั จบุ นั นนั้ ผคู้ นทงั้ หลายมกั ดแู คลนความรกั ในเงนิ ทองกบั ความรกั ในเกยี รตยิ ศ อยเู่ สมอ” “ใช่ ข้าฯ ร”ู้ เขาพูด “ดว้ ยเหตนุ ”้ี ขา้ ฯ กลา่ ว “คนดจี งึ มกั ไมค่ อ่ ยเตม็ ใจจะปกครองเพอ่ื เงนิ ทอง หรือเกียรติยศ พวกเขาไม่อยากให้ใครมาเรียกตัวเองว่าลูกจ้างหรือโจรจึงมัก ไมห่ วงั คา่ แรงเปน็ เงนิ ทองจากการทำ� หนา้ ทป่ี กครอง ไมว่ า่ จะแบบเปดิ เผยหรอื แบบใตโ้ ตะ๊ และพวกเขาก็ไม่อยากไดช้ อ่ื เสียงเกยี รติยศจากการปกครองดว้ ย [347c] เช่นเดียวกัน และน่ันก็เป็นเพราะพวกเขาไม่ใช่ผู้รักในเกียรติยศ ดังนั้นหาก 44 : รพี ับลิก

ตอ้ งการใหค้ นประเภทนีเ้ ขา้ มารับต�ำแหนง่ ปกครองโดยสมัครใจได้ เรากต็ อ้ ง [347d] เพ่ิมความจ�ำเป็นและโทษทัณฑ์บางประการเข้าไป และแน่นอนโทษทัณฑ์ที่ [347e] รา้ ยแรงทสี่ ดุ สำ� หรบั พวกเขา–หากไมย่ อมรบั หนา้ ทป่ี กครองดว้ ยตวั เอง–กค็ อื การ [348a] ตอ้ งอยใู่ ตอ้ าณตั ขิ องคนทเ่ี ลวรา้ ยกวา่ ตนนนั่ เอง และนกี่ เ็ ปน็ สาเหตทุ ที่ ำ� ใหเ้ ขา ขวนขวายจะขนึ้ ไปนงั่ เกา้ อปี้ กครอง โดยไมม่ คี วามจำ� เปน็ ใดๆ บบี คนั้ กอ่ นนนั้ มันมักเป็นเร่ืองน่าละอาย ข้าฯ ว่าความกลัวที่จะต้องตกอยู่ในสถานการณ์ เช่นนั้น มักเป็นแรงผลักดันให้ผู้มีคุณสมบัติเหมาะสมต้องลุกข้ึนมารับหน้าที่ ปกครองเมื่อมีโอกาส ซึ่งแน่นอนว่าพวกเขาจะไม่รับหน้าที่นี้เพราะหวังคุณ ความดีแก่ตัวเอง หรือเพราะปรารถนาความก้าวหน้า พวกเขารับหน้าที่น้ี เพราะความจำ� เปน็ บบี บงั คบั เนอื่ งจากไมส่ ามารถฝากความหวงั ใหแ้ กใ่ ครทดี่ ี ไปกวา่ ตน หรอื ดเี ทา่ กบั ตนไดอ้ กี ถา้ เมอื งของคนดอี ยา่ งทวี่ า่ นเ้ี กดิ ขน้ึ มาไดจ้ รงิ ล่ะก็ พวกชาวเมืองก็คงจะทะเลาะกันด้วยเหตุว่าตนนั้นไม่อยากขึ้นไปถือ อ�ำนาจปกครอง และกค็ งต่างจากบ้านเมืองเราทุกวนั น้ที ่ีคนทะเลาะกนั เพยี ง เพราะอยากไดอ้ ำ� นาจปกครอง ทนี เ้ี จา้ คงเขา้ ใจแลว้ กระมงั วา่ โดยธรรมชาตแิ ลว้ ผู้ปกครองที่จริงแท้ย่อมแสวงหาเพียงแต่ประโยชน์ของผู้ใต้อาณัติ ไม่ใช่ผล ประโยชนส์ ว่ นตน และเพราะรอู้ ยา่ งนน้ี เ่ี อง คนสว่ นใหญจ่ งึ เลอื กจะเปน็ ฝา่ ยรบั ประโยชน์มากกว่าจะเป็นฝ่ายให้ประโยชน์ โดยการรับเอาปัญหาของผู้อื่นมา เปน็ ของตน ดงั นน้ั ขา้ ฯ จงึ ไมเ่ หน็ ดว้ ยกบั ธราซมิ าคสั อยา่ งเดด็ ขาด ขา้ ฯ ไมย่ อมรบั ว่าความเที่ยงธรรมคือผลประโยชน์ของผู้แข็งแกร่งกว่า แต่เรื่องน้ีเอาไวค้ อ่ ย วา่ กนั ใหมค่ รง้ั หนา้ เพราะตามทศั นะของขา้ ฯ ขา้ ฯ วา่ สง่ิ ทธี่ ราซมิ าคสั เพงิ่ พดู มานน้ั ดจู ะมคี วามสำ� คญั ใหญห่ ลวงกวา่ มาก เขาบอกเราวา่ วถิ ชี วี ติ ของผไู้ มเ่ ทย่ี งธรรม ยอ่ มแขง็ แกรง่ กวา่ วถิ ชี วี ติ ของผเู้ ทยี่ งธรรมเสมอ เอาละ่ กลาวคอน” ขา้ ฯ พดู “ตาม ทัศนะของเจา้ แลว้ ตรรกะขา้ งไหนมีความจริงแท้มากกว่ากนั ?” “ขา้ ฯ ยอ่ มเลอื กชวี ติ ของผเู้ ทย่ี งธรรม เพราะมนั ตอ้ งใหผ้ ลประโยชนม์ ากกวา่ อยู่แล้วนะส”ิ “เจา้ ไดย้ นิ คณุ ความดตี า่ งๆ นานาของชวี ติ อนั ไมเ่ ทย่ี งธรรม” ขา้ ฯ กลา่ ว “ดงั ที่ เพลโต : 45

ธราซิมาคสั ไดไ้ ลใ่ ห้เราฟังเม่ือครหู่ รอื เปลา่ ?” “ขา้ ฯ ไดย้ ิน” เขาพูด “แตย่ ังไมร่ สู้ ึกว่ามันจะโนม้ นา้ วข้าฯ ได้” “ถ้าอย่างนน้ั เจา้ อยากให้พวกเราเปลยี่ นเป็นฝ่ายโนม้ นา้ วเขาดบู ้างไหม?” ขา้ ฯ พดู “เผอ่ื เขาอาจจะคน้ พบไดบ้ า้ งวา่ สงิ่ ทเ่ี ขาพดู มานนั้ ไมไ่ ดเ้ ขา้ ใกลค้ วามจรงิ ตามทมี่ นั เป็นเลย” “ก็แลว้ ทำ� ไมขา้ ฯ จะไม่อยากละ่ ?” เขากล่าว “งนั้ ถา้ เราอยากจะฉะกบั เขารวดเดยี วชนดิ ตรรกะตอ่ ตรรกะ” ขา้ ฯ พดู “เราก็ อาจตอ้ งเรม่ิ ดว้ ยการบอกเขาถงึ คณุ ความดตี า่ งๆ ของการเปน็ คนเทย่ี งธรรมกอ่ น จากนน้ั กเ็ ปลยี่ นใหเ้ ขาเปน็ ฝา่ ยแยง้ บา้ ง และทา้ ยทส่ี ดุ กใ็ หเ้ ราแยง้ เขาอกี รอบหนง่ึ ถา้ ทำ� ตามนไี้ ด้ เรายอ่ มนบั และเปรยี บเทยี บคณุ ความดแี ตล่ ะขอ้ ในตรรกะของ แต่ละฝ่ายได้ว่ามีจ�ำนวนมากน้อยต่างกันเท่าไร ต่อจากน้ัน เราก็จัดต้ังฝ่าย [348b] ตดั สนิ ความขนึ้ มาเปน็ ขนั้ ตอนสดุ ทา้ ย56 อมื ... แตถ่ า้ เราใชว้ ธิ สี รา้ งความเหน็ พอ้ ง จากสองฝา่ ย – ซงึ่ นน่ั กว็ ธิ กี ารเดมิ เหมอื นทผี่ า่ นมา – เรากจ็ ะไดเ้ ปน็ ทง้ั ฝา่ ยแกต้ า่ ง และฝา่ ยตดั สินความไปไดด้ ว้ ยในเวลาเดยี วกัน” “แนน่ อนทสี่ ุด” เขากลา่ ว “แลว้ เจ้าชอบวธิ ไี หนมากกวา่ กันล่ะ?” ขา้ ฯ พูด “ข้าฯ ชอบวิธีหลัง” เขากลา่ ว “เอาละ่ ธราซิมาคสั ” ขา้ ฯ พดู “เจา้ ช่วยตอบพวกเราใหมต่ งั้ แตต่ ้นเลยนะ เจ้าบอกว่าความไม่เที่ยงธรรมโดยสมบูรณ์นั้นให้ผลประโยชน์มากกว่าความ เทีย่ งธรรมโดยสมบรู ณ์ใช่ไหม?” [348C] “ใช่ ขา้ ฯ พดู วา่ อยา่ งนนั้ ” ธราซมิ าคสั กลา่ ว “และขา้ ฯ กบ็ อกสาเหตไุ ปแลว้ ดว้ ย” “อมื แลว้ ถา้ ขา้ ฯ พดู ถงึ มนั ในมมุ นล้ี ะ่ ? หนงึ่ ในสองดา้ นนน้ั ดา้ นหนงึ่ ยอ่ มเปน็ ความดงี าม สว่ นอีกดา้ นเป็นความเลวทราม เจ้ากเ็ หน็ อยา่ งน้ีใช่ไหม?” “แนน่ อน” “และเจา้ จะเรยี กความเทยี่ งธรรมเปน็ ความดงี าม และความไมเ่ ทยี่ งธรรม เปน็ ความเลวทรามดว้ ยหรอื เปล่า?” 46 : รีพบั ลิก

“โอ!้ ทา่ นชา่ งเปน็ คนนา่ คบจริงๆ” เขาพดู “มันเปน็ เช่นน้ันหรอื ? กใ็ นเม่อื [348d] ขา้ ฯ เพง่ิ จะบอกไปอยหู่ ยกๆ วา่ ความไมเ่ ทย่ี งธรรมตา่ งหากทใ่ี หผ้ ลประโยชน์ [348e] ส่วนความเทย่ี งธรรมน้นั ไม่ไดใ้ หอ้ ะไรเลย” “แล้วยังไงล่ะ?” “มนั กต็ รงกนั ขา้ มกบั ทท่ี ่านพูดมานะ่ สิ” เขากล่าว “งนั้ ความเทีย่ งธรรมกจ็ ัดเปน็ ความเลวทราม?” “เปล่า ขา้ ฯ เรยี กมนั วา่ ความใสซื่อ อันสงู ส่งตา่ งหาก” “ง้ันเจา้ ก็คงเรียกความไมเ่ ท่ยี งธรรมว่าเปน็ สันดานชวั่ 57 งน้ั ส?ิ ” “เปล่า ขา้ ฯ เรยี กมันว่า ตัดสินใจไดด้ ี ต่างหาก” “ออ้ !งนั้ ในทศั นะของเจา้ คนไมเ่ ทย่ี งธรรมกย็ อ่ มเปน็ ทง้ั คนดี และมปี ฏภิ าณ58 สนิ ะธราซิมาคัส?” “ใชแ่ ลว้ พวกเขากค็ อื ผไู้ รค้ วามเทย่ี งธรรมอยา่ งสมบรู ณ”์ เขากลา่ ว “ผสู้ ามารถ รวมเอาเมอื งตา่ งๆ และชนชาตทิ งั้ หลายเขา้ มาไวใ้ นกำ� มอื ออ้ ! บางทที า่ นอาจ กำ� ลงั นกึ วา่ ขา้ ฯ พดู ถงึ พวกโจรลว้ งกระเปา๋ ” เขาพดู เสรมิ “ไมผ่ ดิ หรอก การลกั เลก็ ขโมยนอ้ ยกใ็ หผ้ ลประโยชนเ์ ชน่ กนั (ถา้ พวกเขาไมเ่ ผอญิ ถกู จบั ไดเ้ สยี กอ่ นนะ) แต่อยา่ งไรก็ตาม มันกย็ งั เทียบไมไ่ ด้กับสิ่งท่ีข้าฯ เพิ่งพดู ถึงไปอยดู่ ”ี “ขา้ ฯ กไ็ มถ่ งึ กบั ไมร่ หู้ รอกนะ วา่ เจา้ ตอ้ งการจะพดู อะไร” ขา้ ฯ กลา่ ว “แตข่ า้ ฯ กำ� ลงั สงสยั อกี เรอ่ื งหนงึ่ มากกวา่ เจา้ ตอ้ งการจะรวมความไมเ่ ทย่ี งธรรมเขา้ ไว้ ในกลุ่มเดียวกับความดีงามและปัญญาจริงๆ ใช่ไหม? ส่วนความเท่ียงธรรมก็ รวมเขา้ ไว้ในกลุ่มตรงกนั ขา้ ม ใช่หรอื เปล่า?” “แนน่ อน ข้าฯ ยอ่ มตอ้ งจดั มนั ไว้อย่างน้นั ” “โฮ!่ ความเหน็ ของเจา้ นนั้ ฉกรรจม์ ากทเี ดยี วสหาย” ขา้ ฯ กลา่ ว “และมนั กห็ า ทางตอบโตไ้ มไ่ ดง้ า่ ยๆ ดว้ ย ถา้ เจา้ ตอบวา่ ความไมเ่ ทยี่ งธรรมนน้ั ใหป้ ระโยชน์ แตก่ ็ ยงั เปน็ ความเลวทรามและนา่ ละอาย – เหมอื นทคี่ นทวั่ ๆ ไปเขาเขา้ ใจกนั – เราก็ คงยังสามารถพูดถึงปัญหาน้ีกันบนฐานของธรรมเนียมยึดถือทั่วไปได้บ้าง ทว่าเจ้ากลับประกาศออกมาอย่างโจ่งแจ้งว่า ความไม่เที่ยงธรรมน้ันเป็นสิ่ง เพลโต : 47

[349a] งดงามและแขง็ แกรง่ อมื และถา้ เจา้ ถงึ ขน้ั จดั มนั ไวใ้ นกลมุ่ เดยี วกบั ความดงี าม และปญั ญาอยา่ งนแ้ี ลว้ ประเดย๋ี วเจา้ กค็ งจะจบั มนั รวมเขา้ กบั ลกั ษณะอน่ื ๆ ท่ี เราเคยจัดไวใ้ นกลุ่มเดยี วกับความเทยี่ งธรรมอีกแนๆ่ ” “วชิ าเทพพยากรณข์ องทา่ นทำ� นายไดต้ รงตามความจรงิ แทบทกุ ประการ” เขาพูด “แตอ่ ยา่ งไรกต็ าม” ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ คดิ วา่ เรายงั ไมส่ มควรจะหยดุ การสนทนา เอาไวแ้ คต่ รงน้ี เพราะตราบใดทขี่ า้ ฯ ยงั ไมเ่ หน็ วา่ เจา้ ไดพ้ ดู ในสง่ิ ทตี่ วั เองคดิ จรงิ ๆ เรากย็ งั สมควรต้องพิจารณาเรอื่ งนีก้ ันต่อ และที่สำ� คัญตอนน้ีขา้ ฯ เช่ือแลว้ วา่ เจา้ ไมไ่ ดก้ ำ� ลงั ลอ้ พวกเราเลน่ ธราซมิ าคสั เจา้ กำ� ลงั พดู ในสงิ่ ทเ่ี จา้ เชอ่ื วา่ เปน็ จรงิ ตามท่ีเป็น” “ไมว่ า่ ขา้ ฯ จะเชอ่ื มนั จรงิ ๆ หรอื ไม่ แลว้ มนั มอี ะไรแตกตา่ งกนั หรอื ?” เขากลา่ ว “ไมว่ า่ อย่างไร ทา่ นก็ต้องหกั ลา้ งตรรกะของขา้ ฯ ใหไ้ ดเ้ ทา่ นัน้ ” [349b] “มนั กไ็ มไ่ ดแ้ ตกตา่ งอะไรกนั หรอก” ขา้ ฯ พดู “ไหนเจา้ ลองตอบคำ� ถามขอ้ นซ้ี ิ ตามทศั นะของเจา้ คนเทยี่ งธรรมนนั้ ตอ้ งการอยเู่ หนอื กวา่ คนเทยี่ งธรรมคนอนื่ ๆ ในเรือ่ งใดบา้ งหรือเปล่า?” “ไมม่ ที าง” เขากลา่ ว “ไมเ่ ชน่ นนั้ เขากร็ กั ษาความสภุ าพใสซอื่ เอาไวไ้ มไ่ ดน้ ะ่ ส”ิ “แล้วถ้าเป็นเรื่องของการกระท�ำท่ีเท่ียงธรรมล่ะ คิดว่าเขาอยากอยู่เหนือ กวา่ ใครบา้ งไหม?” “ไม่ แมแ้ ตก่ ารกระทำ� เทยี่ งธรรมเขากย็ งั ไมอ่ ยากจะอยเู่ หนอื กวา่ ใคร” เขาพดู “แลว้ เขาจะอา้ งวา่ ตนเองสมควรไดอ้ ยเู่ หนอื คนไมเ่ ทย่ี งธรรม พรอ้ มกบั เชอ่ื วา่ การอา้ งเชน่ นน้ั เปน็ ความเทยี่ งธรรมอยอู่ กี หรอื เปลา่ หรอื วา่ เหน็ วา่ เขาจะไมเ่ ชอ่ื เช่นนัน้ ?” “เขากค็ งเชอ่ื วา่ มนั เทย่ี งธรรม และคงจะอา้ งดว้ ยวา่ ตนสมควรไดอ้ ยเู่ หนอื กวา่ ” เขาพูด “แตเ่ ขาไม่มวี ันท�ำไดห้ รอก” [349c] “นนั่ ไมใ่ ชส่ ง่ิ ทข่ี า้ ฯอยากร”ู้ ขา้ ฯพดู “ขา้ ฯถามแคว่ า่ คนเทยี่ งธรรมนน้ั ตอ้ งการ จะอยเู่ หนอื กวา่ – และอา้ งวา่ เปน็ สง่ิ สมควรกระทำ� – คนไมเ่ ทย่ี งธรรมเทา่ นน้ั 48 : รีพับลิก

ไม่รวมคนเทย่ี งธรรมด้วยกันเขา้ ไปดว้ ย ใชห่ รือเปลา่ ?” [349d] “ใช่ เขาตอ้ งการอย่างนั้น” เขาพูด [349e] “แลว้ คนไมเ่ ทยี่ งธรรมละ่ ? เขาจะอา้ งวา่ ตนสมควรอยเู่ หนอื กวา่ คนเทย่ี งธรรม และการกระท�ำอันเท่ยี งธรรมท้ังหลายดว้ ยหรือเปลา่ ?” “มนั คงเปน็ อน่ื ไปไมไ่ ด”้ เขาพดู “เขายอ่ มมองวา่ ตนนน้ั สมควรอยเู่ หนอื กวา่ ทุกคนใหไ้ ดอ้ ยแู่ ลว้ ” “ถา้ อยา่ งนน้ั คนไมเ่ ทย่ี งธรรมกค็ งอยากจะอยเู่ หนอื กวา่ มนษุ ยผ์ ไู้ มเ่ ทย่ี งธรรม และการกระทำ� อนั ไรค้ วามเทยี่ งธรรมทงั้ หลายดว้ ยใชไ่ หม? นน่ั กค็ อื เขาพยายาม ดน้ิ รนสดุ ความสามารถเพอื่ กอบโกยทกุ อยา่ งเขา้ ตวั ใหไ้ ดม้ ากทสี่ ดุ ถกู ไหม?” “ถูกแลว้ ” “งน้ั เราเปลย่ี นมาพดู อยา่ งนแ้ี ทนไดไ้ หม?” ขา้ ฯ กลา่ ว “คนเทยี่ งธรรมยอ่ ม ไมค่ ดิ จะอยเู่ หนอื กวา่ คนทเี่ หมอื นกบั ตวั เอง เขาเพยี งตอ้ งการอยเู่ หนอื กวา่ คนท่ี ตา่ งจากตนเทา่ นน้ั ในขณะทคี่ นไมเ่ ทย่ี งธรรมนนั้ ตอ้ งการอยเู่ หนอื กวา่ ทง้ั คนท่ี เหมือนและคนท่ตี ่างจากตน” “พดู ไดด้ นี ”ี่ เขากล่าว “และคนไมเ่ ทย่ี งธรรมกม็ ที งั้ ความดแี ละปฏภิ าณ” ขา้ ฯ พดู “สว่ นคนเทยี่ งธรรม ไม่มที ง้ั สองอย่าง เจา้ วา่ อย่างน้ใี ชไ่ หม?” “นก่ี ็พูดไดด้ อี กี ” เขาพูด “ถา้ อยา่ งนนั้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “คนไมเ่ ทยี่ งธรรมกย็ อ่ มตอ้ งเหมอื นกบั ทง้ั คนดแี ละ คนมีปฏิภาณ ส่วนคนเทีย่ งธรรมน้ันไม่เหมือน?” “แนน่ อน” เขากลา่ ว “เขาจะไมเ่ หมอื นคนเหลา่ นน้ั ไดอ้ ยา่ งไร กใ็ นเมอ่ื เขาเอง กเ็ ปน็ เช่นเดียวกบั คนเหล่าน้ัน สว่ นฝา่ ยหลังก็ย่อมตอ้ งแตกตา่ งออกไป” “เยย่ี ม! แตล่ ะฝา่ ยยอ่ มตอ้ ง เปน็ เชน่ เดยี วกบั คนทเี่ หมอื นกบั ตนเสมอใชไ่ หม?” “แหงอยู่แล้ว” เขาพูด “ธราซมิ าคสั ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ ยอ่ มเรยี กคนบางคนวา่ เปน็ ผชู้ ำ� นาญทางดนตรี และเรยี กคนอกี บางคนว่าเปน็ ผูไ้ มม่ คี วามชำ� นาญทางดนตรีใช่ไหม?” เพลโต : 49

“ใช”่ “แล้วคนไหนมีปฏภิ าณทางดนตรี คนไหนไร้ปฏภิ าณ?” “ผู้ช�ำนาญทางดนตรีย่อมมีปฏิภาณ ส่วนผู้ไม่มีความช�ำนาญทางดนตรีก็ ย่อมตอ้ งไรป้ ฏิภาณ” “นนั่ กค็ อื ถา้ เขามปี ฏภิ าณดา้ นไหน เขากต็ อ้ งดใี นดา้ นนน้ั ดว้ ย และเชน่ เดยี วกนั ถา้ เขาไรป้ ฏิภาณดา้ นไหน เขากจ็ ะเลวในด้านนน้ั ด้วยเชน่ กนั ?” “ใช”่ “และคนทฝ่ี กึ ฝนศิลปะการแพทย์กเ็ ปน็ เชน่ เดยี วกนั น?ี้ ” “เปน็ เชน่ เดยี วกนั ” “พอ่ คนเกง่ ตามทศั นะของเจา้ แลว้ นกั ดนตรผี ชู้ ำ� นาญดา้ นการปรบั เสยี งไลร์ จะอยากอยู่เหนือกวา่ นักดนตรคี นอน่ื ๆ ในด้านการปรับความตึงความหย่อน ของสายไลร์ โดยอ้างว่าตนสมควรตอ้ งทำ� เชน่ น้ันอยแู่ ล้วหรือเปล่า?” “ตามทศั นะของข้าฯ ขา้ ฯ วา่ ไมน่ ะ”59 “กระน้ันเขากย็ งั ตอ้ งการอยเู่ หนอื กว่าผูไ้ รค้ วามช�ำนาญทางดนตร?ี ” “นัน่ ย่อมเล่ียงไมไ่ ด”้ เขากลา่ ว [350a] “แลว้ ถา้ เปลย่ี นเปน็ แพทยล์ ะ่ ? คนเปน็ แพทยน์ น้ั ตอ้ งการอยเู่ หนอื กวา่ แพทย์ คนอ่ืนๆ หรือใครก็ตามท่ีฝึกฝนศิลปะการแพทย์ในด้านการสั่งอาหารและ เครอ่ื งดืม่ เพือ่ สขุ ภาพหรือเปลา่ ?” “ไมต่ ้องการแน่นอน” “แตแ่ นล่ ะ่ เขาคงตอ้ งอยากเหนอื กวา่ คนไมม่ คี วามชำ� นาญทางการแพทย?์ ” “ใช่” “อมื องคค์ วามรทู้ กุ ดา้ นยอ่ มตอ้ งมที ง้ั คนทรี่ แู้ ละไมร่ อู้ ยแู่ ลว้ ใชไ่ หม? ถา้ อยา่ งนนั้ ตามทศั นะของเจา้ คนมอี งคค์ วามรใู้ นแขนงหนง่ึ ๆ ยงั จะสมคั รใจเลอื กกระทำ� สงิ่ ใด – ไมว่ า่ จะเปน็ ดา้ นการพดู หรอื การปฏบิ ตั ิ – ใหไ้ ดเ้ หนอื กวา่ คนอกี คนหนงึ่ ซ่ึงมีองค์ความรู้ในแขนงเดียวกับตนอีกหรือ? ในเม่ือหากต้องเผชิญกับ สถานการณ์ใดๆ ก็ตาม คนคนหน่ึงย่อมต้องมีวิธีรับมือกับสถานการณ์น้ันๆ 50 : รีพบั ลกิ