tripitaka_70

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 1 พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ที่ ๘ ภาคที่ ๑ ตอนที่ ๑ขอนอบนอมแดพระผูมพี ระภาคอรหตั สัมมาสมั พุทธเจาพระองคน น้ั พุทธวรรคท่ี ๑ ๑. พทุ ธาปทาน วา ดว ยเหตใุ หส ําเร็จเปน พระสัพพญั พู ทุ ธเจา[๑] พระอานนท เวเทหมนุ ี ผมู อี ินทรียอ นั สาํ รวมแลว ไดทูล ถามพระตถาคตผปู ระทบั อยูในพระเชตวันวิหารวา ไดท ราบวา พระสพั พญั ูพุทธเจา มีอยหู รือ พระสพั พญั พู ุทธเจาเหลานั้น เปน นกั ปราชญไ ดเพราะเหตุอะไร. ในกาลนน้ั พระสัพพัญูพทุ ธเจาผปู ระเสรฐิ ผูแสวงหา คุณใหญ ไดตรสั กะพระอานนทผูเจรญิ ดว ยพระสุรเสียงอัน ไพเราะวา ชนเหลา ใดไดกระทําบุญญาธิการไวใ นพระพุทธเจา ทุกพระองค ผไู มไดค วามหลดุ พน กิเลสในศาสนาของพระ- ชนิ เจา.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 2 โดยที่มีพระสมั โพธิญาณนั้นนนั่ แลเปนประธาน มพี ระ-อัธยาศัยอันเขมแขง็ มพี ระปญญาแกกลา อาจบรรลคุ วามเปน พระสพั พญั ูได ดว ยเดชแหงพระปญญา. แมเรากป็ รารถนาความเปน พระพุทธเจา ไวในพระพุทธเจาแตป างกอนท้งั หลาย บารมี ๓๐ ถว น ท่ีจะใหเ ปน พระธรรม.ราชา เรากไ็ ดบําเพ็ญมานบั ไมถว น. เราประนมนวิ้ ทั้ง ๑๐ นมสั การพระโลกนายก พรอมทัง้พระสงฆ กราบไหวพ ระสมั โพธิญาณของพระพุทธเจา ผูประเสรฐิ ดว ยเศียรเกลา. ในพุทธเกษตรท้งั หลาย มีรตั นะท้ังที่อยูใ นอากาศและอยูบนภาคพืน้ แผนดนิ มีประมาณเทา ใด ที่ใจจะนกึ นํามาได ทง้ั -หมด ณ ภาคพน้ื อันมรี ูปย ะมปี ระมาณเทานั้น. เราไดสรางปราสาทอันลว นแลวดว ยรตั นะสูงจรดฟา ตลอดภาคพื้นมใิ ชนอย ซง่ึ มีเสาอันวจิ ติ รงดงาม สรางจดั จําแนกไวอยา งดีมคี ามาก ซ่ึงมคี ันทวยหาดวยทองคาํ ประดับดว ยนกกะเรียนและฉัตร. พน้ื ชั้นแรกเปน แกวไพฑูรยงดงามปราศจากไฝฝาคือมลทินเกลอ่ื นกลาดดวยกอบัวหลวง มีพ้นื ทองคาํ อยา งดี. พน้ื บางช้นั มีสีดังแกวประพาฬเปนกง่ิ กา นนายินดี สแี ดงงดงาม เปลง รศั มีดังสแี มลงคอ มทองสวางไสวไปท่วั ทศิ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 3 มหี นา มุข ประตู หนา ตา ง จัดไวอยางดี มไี พที ๔ ชน้ัมีชวาลา มพี วงอุบะหอมเปน ทรี่ น่ื รมยใ จ. บางชน้ั มสี ีเขยี ว เหลอื ง แดง ขาว และดําลว นประกอบดว ยเรอื นยอดประดบั ดวยรัตนะ ๗. มปี ทุมบานสะพรง่ั งดงามดวยเน้ือและนก ดารดาษดวยดาวนักษัตร ประดบั ดวยรูปดวงจนั ทรและดวงอาทิตย. ปกคลุมดว ยตาขายทองคํา หอ ยยอ ยดวยกระดิง่ ทองคาํตาขา ยทองคาํ นารน่ื รมยใจ เปลงเสียงไดดว ยแรงลม. มหี นา ตางงดงามดว ยสีตา ง ๆ คือสีชมพู สีแดง สีเหลืองและสที อง มีธงปกไวเปนทวิ แถว แผนกระดานตาง ๆ มากมายหลายรอ ย ทําดว ยเงนิ ทําดว ยแกวมณี ทบั ทิม และทําดวยแกว ลาย วิจิตรดว ยท่ีนอนตาง ๆ ปดู ว ยผา จากแควน กาสเี น้ือละเอยี ด. มีผาหมสเี หลอื งทําดว ยผา กัมพล ผา ทุกุลพัสตร ผา เมืองจนี ผาเมอื งปต ตณุ ณะ เราปูเคร่ืองลาดทุกชนิดดวยใจ. ในช้ันนน้ั ๆ ประดับยอดดว ยรตั นะ มีคนยืนถือประทปี แกวสวางไสว. มีเสาระเนยี ด เสาซุม ประตู ทําดว ยทองชมพนู ทุ ทําดว ยไมแ กน และทาํ ดว ยเงิน. มีทต่ี อ หลายแหง จัดไวเ รียบดี วจิ ติ รดว ยบานประตแู ละกลอน ทําปราสาทใหงดงามอยู.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 4 สองขางปราสาทมกี ระถางนํ้าเต็มเปย มหลายกระถาง ปลูกปทมุ และอุบลไว. เรานริ มติ พระพุทธเจาในอดีต ผูเปนนายกของโลกทุกพระองค พรอ มทง้ั พระสงฆสาวก ดวยวรรณะและรปู ตามปกต.ิ พระพุทธเจาทกุ พระองคพรอ มท้ังพระสาวกเสด็จเขา และเขาไปทางประตูนั้น. หมพู ระอริยเจา นั่งบนต่ังอันลวนแลวดวยทองคําลว น ๆ. พระพุทธเจา ทัง้ หลายผูยอดเยย่ี มในโลก มอี ยูในบดั นี้ก็ดีท่ลี ว งไปแลว ก็ดี ท่จี ะมมี าก็ดี ทกุ พระองคไ ดข นึ้ ปราสาทของเรา. พระสยัมภูปจ เจกพุทธเจา หลายรอ ยพระองคผ ไู มพายแพท้ังในอดตี และปจ จุบันทัง้ หมด ไดขึ้นปราสาทของเรา. มตี นกัลปพฤกษมากมายทง้ั ทีเ่ ปน ของทพิ ยแ ละเปน ของมนุษย เรานาํ เอาผาทุกอยา งจากตน กลั ปพฤกษน น้ั นาทําจีวรใหท า นเหลา น้นั ครอง. ของเคย้ี ว ของฉนั ของลิม้ นํา้ และขาวมสี มบูรณ เรารสอาหารเต็มบาตรงาม อนั ลว นแลวดวยแกว มณีแลวถวาย. พระอริยเจาท้ังหลายครองผาทิพย ครองจีวรเนือ้ เกล้ยี งอ่ิมหนําสําราญ ดวยน้าํ ตาลกรวด นาํ้ มนั น้ําผ้ึง นา้ํ ออ ยมรี สหวานฉ่าํ และดว ยขาวปายาส. หมพู ระอรยิ เจาผูอ่ิมหนําดว ยขา วปายาสแลว เขาหองแกว

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 5 สาํ เร็จสีหไสยาบนท่นี อนอนั ควรคามาก ดังไกรสรราชสีหนอนในถา้ํ ทอี่ ยฉู ะนนั้ . มีสัมปชัญญะรสู กึ ตวั อยู สาํ เรจ็ สหี ไสยาบนท่ีนอนแลวลุกขนึ้ น่งั ขดั สมาธิบนทน่ี อน. เปน ผเู พยี บพรอ มดว ยความยนิ ดใี นฌาน อันเปนโคจรของพระพุทธเจาทง้ั หลาย. บางพระองคแ สดงธรรม บางพระองคแผลงฤทธิ์ บางพระองคเขา อัปปนาฌาน และบางพระองคเจรญิ อภิญญาวสี. ฝา ยพระพุทธเจา ท้งั หลาย แผลงฤทธเ์ิ ปนหลายรอ ยหลายพันองค ถามอารมณคอื พระสัพพัญตุ ญาณกะพระพทุ ธเจาทง้ั หลาย ทานเหลา นนั้ ตรัสรฐู านะอนั ละเอียดลึกซง้ึ ดว ยปญญา. พระสาวกทูลถามพระพทุ ธเจา พระพุทธเจา ตรัสถามพระ-สาวก. ทานเหลาน้นั คอื พระพุทธเจา พระปจ เจกพุทธเจาและพระสาวกผูเปนศิษย ตางถามกนั และกนั ตางพยากรณกนั และกัน. ทานเหลาน้ันยินดอี ยดู ว ยความยินดอี ันนี้ อภิรมยอยใู นปราสาทของเรา มฉี ตั รซอน ๆ กันซึ่งมีสีเปลงปล่งั ดังแกว ไพฑรู ยตง้ั อย.ู ทุก ๆ องคทรงฉตั รอันหอ ยยอ ยดวยขา ยทอง ขจติ ดวยขา ยเงิน แสดงดว ยขายมุกดา บนพระเศยี ร. มเี พดานผาแวววาวดว ยดาวทอง หอยพวงมาลยั ไวท้ังงดงามตระการตาทกุ ๆ พระองคท รงไวเ หนอื พระเศียร.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 6 มพี วงมาลัยเต็มไปหมด งดงามดว ยพวงของหอม เกลอื่ นกลาดดว ยพวงผา ประดับประดาดวยพวงแกว. เกลื่อนดวยดอกไม งดงามยิง่ นัก อบดว ยของหอมทน่ี ายนิ ดี เจมิ ดวยของหอม มงุ ดว ยเคร่ืองมุงอนั เปน ทอง. ในทิศท้ัง ๔ มสี ระโบกขรณี เต็มดว ยปทุมและอบุ ล หอมตลบดว ยเกสรดอกปทมุ ปรากฏดังสีทองคํา. ตน ไมทุกตนรอ ๆ ปราสาทออกดอก และดอกมนั เองกห็ ลนลงโปรย-ปรายปราสาทของเรา. ในปราสาทน้ัน มีนกยงู รําแพนหาง หงสท ิพยส ง เสยี งรํา่ รอง และหมูนกการวกิ ก็ขบั ขานอยูโดยรอย.กลองทุกอยางดงั ขน้ึ เอง พณิ ทกุ ชนดิ ก็ดีดขน้ึ เอง เคร่อื งสงั คตี ทุกชนดิ ก็ขบั ขานไปรอบปราสาท. บัลลงั กท องใหญสมบูรณด วยรศั มี ไมม ชี อ ง ลวนแลวดวยแก จงตั้งอยูในกาํ หนดพุทธเจาและในหมื่นจกั รวาลตนไมป ระจําทวปี กส็ อ งแสงสวา ง เปนตนไมส วา งไสวเปนอยา งเดยี วกนั สบื ตอ กันไปตง้ั หมนื่ ตน. หญงิ เตน รํา หญงิ ขบั รอง ก็เตนราํ ขับรอ งไป หมูน างอัปสรผมู ีสตี างๆ กัน ปรากฏอยูร อบปราสาท. เราใหช ักธงทุกชนดิ มี ๕ สี งามวจิ ติ รไวบ นยอดไม ยอดภเู ขา และบนยอดเขาสิเนร.ุ หมูคน นาค คนธรรพ และเทวดาทกุ องคเขา มา ทานเหลา นั้นประนมมือไหวแ วดลอ มปราสาทอย.ู

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 7 กุศลกรรมอยางใดอยางหนึ่ง เปนกิรยิ าที่เราจะพึงกระทําดวยกาย วาจา และใจ กุศลกรรมน้นั เรากระทาํ แลว ไดไปในไตรทศ. สัตวเ หลา ใดผูม ีสัญญาก็ตาม ไมม สี ัญญาก็ตาม สตั วเหลาน้ันทงั้ หมดจงเปนผมู ีสวนแหงผลบุญที่เราไดก ระทาํ แลว .สัตวเ หลา ใดทราบบญุ ทเี่ รากระทําแลว เราใหผลบญุ แก สัตวเหลา นัน้ บรรดาสตั วเหลา นนั้ สัตวเหลา ใดไมรู ขอทวยเทพจงไปบอกแกสัตวเหลา นน้ั ใหร .ู ปวงสตั วใ นโลกผูอาศยั อาหารเปน อยูทกุ จําพวก ของไดอาหารอันพึงใจ ดวยใจของเรา. เราใหทานดว ยใจ เรายดึ ถอื เอาความเลอ่ื มใสดว ยใจ เราบชู าพระสมั มาสมั พทุ ธเจา ทุกพระองค แลว บูชาแกพระ-ปจ เจกพุทธเจาท้ังหลาย. เพราะกรรมท่ีเรากระทําดีแลว นั้น และเพราะการต้ังเจตนาไว เราละรา งกายมนษุ ยแ ลว ไดไ ปยังดาวดึงสพ ิภพ. เรายอ มรจู ักภพทง้ั สอง คอื ความเปน เทวดาและมนุษยไมรจู กั คติอ่ืนเลย นเ้ี ปนผลแหง ความปรารถนาดวยใจ. เราเปนใหญกวา เทวดา เปนใหญในมนุษย เปนผสู มบรู ณดวยรูปลักษณะไมมผี เู สมอดว ยปญญา. โภชนะตา ง ๆ อยางประเสรฐิ รัตนะมากมาย และผาชนดิ ตาง ๆ ยอมจากฟากฟา เขา มาหาเราพลัน. เราช้มี ือไปใน

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 8ท่ีใด คอื ท่ีแผน ดิน ภูเขา บนอากาศ ในนํ้า และในปาอาหารทพิ ยย อมเขา มาหาเรา. เราชี้มือไปในท่ใี ด คือท่ีแผนดิน ภูเขา ในน้ํา และในปา รัตนะทุกอยา งยอ มเขามาหาเรา. เราช้ีมอื ไปในท่ใี ด คอื ทแี่ ผนดิน ภเู ขา บนอากาศ ในน้ําและในปา ของหอมทุกอยางยอมมาหาเรา. เราชี้มอื ไปในทใี่ ด คอื ท่แี ผน ดนิ ภูเขา บนอากาศในน้ํา และในปา. ยวดยานทุกชนิดยอมเขา มาหาเรา. เราชีม้ อื ไปในทีใ่ ด คือทีแ่ ผนดนิ ภเู ขา บนอากาศ ในนํ้า และในปา ดอกไมทกุ ชนดิ ยอ มเขามาหาเรา. เราชี้มอื ไปในท่ีใด คอื ท่ีแผนดิน ภเู ขา บนอากาศ ในนํา้ และในปา เครือ่ งประดบั ยอ มเขามาหาเรา. เราชม้ี ือไปในทใี่ ด คอื ที่แผน ดิน ภเู ขา บนอากาศ ในนํา้และในปา ปวงนางกัญญายอ มเขามาหาเรา. เราชี้มือไปในท่ใี ด คือทีแ่ ผนดิน ภูเขา บนอากาศ ในน้ําและในปา น้าํ ผึ้ง และนาํ้ ตาลกรดยอ มเขา มาหาเรา. เราชม้ี ือไปในท่ใี ด คือทแี่ ผนดนิ ภูเขา บนอากาศ ในนา้ํและในปา ของเค้ยี วทุกอยางยอ มเขามาหาเรา. เราใหทานอันประเสรฐิ น้ันในคนไมมที รัพย คนเดนิ ทางไกล ยาจกและคนเดินทางเปลีย่ ว เพ่อื ตอ งการบรรลุพระ-สัมโพธญิ าณอันประเสริฐ. เรายังภูเขาหนิ ใหบนั ลืออยู ขงั เขาอนั หนาแนนใหก ระหึ่ม

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 9อยู ยงั มนุษยโลก พรอ มท้ังเทวโลกใหราเริงอยู จะเปนพระพุทธเจาในโลก. ทศิ ทั้ง ๑๐ มีอยูในโลก ทสี่ ุด ยอ มไมม ีแกผ ูไ ปอยู ก็ในทศิ าภาคนน้ั มพี ุทธเขตนับไมถ วน. รศั มีของเราปรากฏเปลงออกเปน คู ๆ ขายรศั มมี ีอยใู นระหวา งนี้ เราเปนผูม ีแสงสวา งมากมาย. ปวงชนโลกธาตมุ ีประมาณเทานี้จงเห็นเรา ปวงชนทงั้ หมดจงมใี จดี จงอนุวัตรตามเราทงั้ หมด. เราตกี ลองอมฤตมีเสยี งบนั ลอื ไพเราะ สละสลวย ปวงชนในระหวา งนี้ จงไดย นิ เสยี งอันไพเราะของเรา. เมอ่ื เมฆฝนคือธรรมตกลง ปวงชนจงเปนผูไ มม อี าสวะบรรดาชนเหลานน้ั สัตวผ ูเกิดสุดทายภายหลงั จงไดเปนพระโสดาบัน. เราใหท านทค่ี วรให บาํ เพญ็ ศลี โดยไมเ หลอื ถงึ เนก-ขมั มบารมแี ลว บรรลุพระสัมโพธญิ าณอนั อดุ ม เราสอบถามบณั ฑติ ทั้งหลาย ทําความเพียรอยางสูงสุด ถงึ ขันตบิ ารมีแลวบรรลพุ ระสมั โพธิญาณอันอดุ ม. เรากระทําอธิษฐานมัน่ คง บาํ เพญ็ สจั บารมี ถงึ เมตตา-บารมีแลว บรรลุพระสัมโพธญิ าณอันอดุ ม เราเปนผสู มํา่ เสมอในอารมณท ้งั ปวง คือในลาภ ความไมม ลี าภ สุข ทกุ ขสรรเสรญิ และการดูหมิ่น บรรลุพระสัมโพธญิ าณอนั อดุ ม. ทานท้ังหลายจงเห็นความเกยี จครา นโดยเปนภยั และ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 10เหน็ ความเพยี รโดยเปนความเกษม จงปรารภความเพยี รเถิดน้ีเปน อนุสาสนขี องพระพทุ ธเจา. ทานท้งั หลายจงเห็นความวิวาทโดยเปนภัย และเหน็ ความไมววิ าทโดยเปนความเกษม จงสมคั รสมานกนั กลาววาจาออนหวานแกก นั นเ้ี ปน อนุสาสนขี องพระพทุ ธเจา . ทานท้งั หลายจงเหน็ ความประมาทโดยเปนภัย และเหน็ความไมป ระมาทโดยเปน ความเกษมแลว จงเจรญิ อัฏฐังคกิ -มรรค น้เี ปน อนสุ าสนีของพระพุทธเจา. พระพุทธเจา และพระอรหนั ตมากมาย มาประชมุ กันโดยประการทัง้ ปวง ทานทัง้ หลายจงกราบไหวพ ระพุทธเจา และพระอรหันตท้งั หลายเถิด. ดวยประการอยางนี้ พระพทุ ธเจาทงั้ หลายเปน อจินไตยพระธรรมของพระพุทธเจา ทงั้ หลายเปนอจนิ ไตย เม่อื บคุ คลเลื่อมใสในพระพุทธเจา และพระธรรมอันเปน อจินไตย ยอ มมวี ิบากเปนอจนิ ไตยแล. ทราบวา พระผมู พี ระภาคเจา เมอ่ื จะใหพ ระอานนทร ูพทุ ธจิตของพระองค จงึ ไดต รสั ธรรมบรรยายชื่อวา พุทธาปทานยิ ะ ดว ยประการฉะนีแ้ ล. พุทธาปาทานจบบรบิ รู ณ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 11 วสิ ุทธชนวิลาสนิ ี อรรถกถาขทุ ทกนิกาย อปทานขอนอบนอมแดพ ระผมู พี ระภาคอรหันตสัมมาสมั พทุ ธเจาพระองคน ั้น พุทธวรรคท่ี ๑ คาถาเรมิ่ ตน พระคัมภีร ขาพเจาขอไหวพระพทุ ธเจาผูป ระเสริฐสุด หาบุคคลเปรียบปานมิได ผเู สดจ็ ขึน้ สสู าครคือไญยธรรม ผูขามสาครคือสงสารไดแ ลว ดวยเศยี รเกลา. ขอไหวพ ระธรรมอันยอดเย่ียมสงบละเอยี ดลึกซึ้ง เห็นไดแสนยาก อันกระทาํ ภพนอยและภพใหญใ หบ ริสุทธิ์ ซึ่งพระสัมพทุ ธเจาบชู าแลว ดว ยเศยี รเกลา. ขอไหวพ ระสงฆผ ปู ราศจากทุกข ไมมีเครอื่ งขอ งคือกเิ ลส ผเู ปนทกั ขิไณยบุคคลผสู งู สุด มอี นิ ทรียส งบ ผูปราศจากอาสวะ ดวยเศยี รเกลา. ดว ยการนอบนอมพระรตั น-ตรัยอันวิเศษซ่งึ ขา พเจา ไดตั้งใจกระทําโดยพเิ ศษน้นั ขาพเจาอนั พระเถระทงั้ หลายผเู ปนปราชญยิ่งกวาปราชญ ผรู ูอ าคมคือพระปรยิ ัติ ผูเปน วญิ ูชนมียศใหญ ไดข อรอ งดว ยการเออื้เฟอแลว ๆ เลา ๆ เปนพิเศษวา ทานขอรับ ทา นควรแตง

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 12อรรถกถาอปทาน วา ดว ยเร่ืองราวทเ่ี คยประพฤตมิ าในกาลกอ น. เพราะฉะนั้น ขา พเจา จกั แสดงอรรถสงั วรรณนาอันงดงามแหง อปทาน วา ดว ยเร่ืองราวท่ีเคยประพฤติมาในกาลกอน ซึ่งแสดงขอแนะนําอันพิเศษในพระไตรปฎ กทีย่ ังเหลอื อยูตามนัยแหง พระบาลีทีเดยี ว โดยกลา วถงึ ดวยวิธีนว้ี า เรือ่ งราวอันดเี ยีย่ มนี้ใครกลา ว กลา วไวท ไ่ี หน เม่อื ไรและเพ่ืออะไร. เพราะฉะน้นั เพอ่ื ความเปนผฉู ลาดในนทิ านทั้งหลาย ขา พเจาจะกลาววธิ ีน้ัน ๆ อนั แปลกจากกันตามท่ีเกิดกอนหลัง จะเปน เครื่องทาํ ใหการเลา เรยี นและทรงจาํ ไดงายข้ึน. ในช้นั เดิม เร่ืองราวน้ันทา นรจนาไวในภาษาสิงหล และในอรรถกถาของเกา ยอ มไมใหสําเรจ็ ประโยชนต ามทส่ี าธ-ุชนตอ งการ เหตนุ ัน้ ขาพเจาจักอาศัยนยั ตามอรรถกถาของเกาน้ัน เวนขอ ความที่คลาดเคลื่อนเสยี ประกาศแตเ นอื้ ความท่พี เิ ศษออกไป จกั กระทําการพรรณนาเน้อื ความที่แปลกและดที ีส่ ดุ แล. นิทานกถา กเ็ พราะเหตทุ ่ีไดปฏญิ าณไววา \"เรอ่ื งราวอันดเี ยยี่ ม ใครกลา วกลา วไวทไ่ี หน และกลาวไวเ ม่อื ไร\" และวา \"ขาพเจา จักทําการพรรณนาเนอื้ ความ\" ดงั นี้ การพรรณนาเนอื้ ความแหง อปทานนน้ี ้ัน เมือ่ ขาพเจา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 13แสดงนทิ านท้งั สามนี้ คอื ทูเรนทิ าน (นทิ านในกาลไกล) อวิทูเรนิทาน(นิทานในกาลไมไ กล) สันตเิ กนทิ าน (นิทานในกาลใกล) พรรณนาอยูจักทาํ ใหเ ขาใจไดแ จม เเจง ดี เพราะผูฟงอปทานน้ั เขาใจแจม แจง มาแตเรม่ิ ตน เพราะฉะน้ัน ขา พเจาจึงจกั แสดงนทิ านเหลา นนั้ แลว จงึ จะพรรณนาอปทานนน้ั ตอ ไป. บรรดานิทานน้ัน เบือ้ งตนพึงทราบปรเิ ฉทคอื การกําหนดข้ันตอนของนิทานเหลาน้นั เสยี กอ น. ก็กถามรรคทเ่ี ลา เรื่องต้งั แตพระมหาสตั วกระทําอภนิ หิ าร ณ เบอ้ื งบาทมูลแหง พระพุทธทีปง กรจนถึงจุตจิ ากอตั ภาพพระเวสสันดรบงั เกิดในสวรรคช นั้ ดสุ ิต จัดเปนทเู รนทิ าน. กถามรรคที่เลา เร่ืองตง้ั แตจ ตุ จิ ากสวรรคชน้ั ดุสิต จนถึงบรรลพุ ระสัพพัญุตญาณท่ีควงไมโ พธิจ์ ดั เปน อรทิ ูเรนทิ าน. สว นสันตเิ กนิทาน จะหาไดใ นที่นน้ั ๆแหง พระองคเ มอื่ ประทบั อยใู นทนี่ ั้น ๆ แล. ทูเรหทิ านกถา ในนิทานเหลา นนั้ ท่ชี ่อื วา ทูเรนทิ านมีดงั ตอ ไปน้ี เลา กันมาวา ในท่ีสดุ ส่ีอสงไขยย่ิงดวยกําไรแสนกปั นบั แตภัทรกปันไี้ ป ไดมนี ครหนง่ึ นามวา อมรวดี ในนครน้ัน มพี ราหมณชอื่ สุเมธอาศัยอยู เขามกี าํ เนดิ มาดีทง้ั สองฝา ย คือฝา ยมารดาและฝา ยบดิ ามคี รรภอนั บรสิ ุทธนิ์ บั ไดเ จด็ ช่ัวตระกลู ใคร ๆ จะคดั คานดูถูกเกย่ี วกบัเร่อื งชาตมิ ิได มรี ปู สวยนาดู นาเล่อื มใส ประกอบดว ยผิวพรรณอันงามย่งิเขาไมกระทําการงานอยางอืน่ เลย ศึกษาแตศลิ ปะของพราหมณเทา นั้น.มารดาบิดาของเขาไดถงึ แกกรรมเสียตั้งแตเขายังรนุ หนุม ตอ มาอาํ มาตย

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 14ผจู ัดการผลประโยชนของเขานาํ เอาบัญชที รพั ยสนิ มา เปด หอ งอันเต็มดวยทอง เงนิ แกว มณี และแกว มกุ ดาเปนตน แลวบอกใหทราบถึงทรพั ยต ลอดเจ็ดชั่วตระกลู วา ขาแตกุมาร ทรพั ยส ินเทา น้ี เปนของมารดาเทานี้เปน ของบิดา เทา นเ้ี ปนของปตู าและทวด แลวเรยี นวา ขอทา นจงครอบครองทรัพยสนิ มปี ระมาณเทานเี้ ถดิ . สุเมธบัณฑติ คดิ วา บิดาและปูเปน ตนของเราสะสมทรพั ยนี้ไวแลว เมื่อไปสูป รโลกจะถือเอาแมทรัพยกหาปณะหนึ่งไปดวยก็หามไิ ด แตเ ราควรจะทาํ เหตุทจ่ี ะถือเอาทรพั ยไ ปใหได ครั้นคดิ แลวเขาจงึ กราบทูลแดพระราชา ใหตกี ลองปา วรองไปในพระนคร ใหท านแกม หาชนแลว บวชเปนดาบส. กเ็ พ่อื ที่จะใหเ นื้อความน้แี จมแจง ควรจะกลาวสุเมธกถาไว ณ ทีน่ ้ดี ว ย. แตส เุ มธกถานนี้ ้นั มีมาแลว ในพทุ ธวงศโ ดยส้นิ เชิงกจ็ รงิ ถึงกระนนั้ กไ็ มค อยจะปรากฏชัดแจง นกัเพราะมมี าโดยเปนคาถาประพันธ เพราะฉะนัน้ ขาพเจาจักกลาวสุเมธกถานนั้ พรอ มทงั้ คาํ ทแี่ สดงคาถาประพนั ธไวในระหวาง ๆ ดว ย. สุเมธกถา ก็ในทสี่ ุดแหงส่ีอสงไขยยง่ิ ดวยกําไรอีกแสนกปั ไดม ีพระนครไดนามวา อมรวดี และอกี นามหนึง่ วา อมร อกึ ทกึ ไปดว ยเสียง ๑๐ ประการซึ่งทา นหมายกลาวไวใ นพุทธวงศว า ในส่ือสงไขยย่ิงดว ยกาํ ไรแสนกปั มพี ระนครหนึง่ นามวา อมร เปน เมอื งสวยงามนาดู นารน่ื รมยใจ สมบูรณดว ยขาว และน้าํ อึกทกึ ไปดวยเสียง ๑๐ ประการ. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ทสหิ สทเฺ ทหิ อวิวิตฺต ความวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 15ไดเ ปนเมืองอกึ ทึกดวยเสียงทั้ง ๑๐ ประการเหลา น้ี คือ เสียงชา ง เสียงมาเสยี งรถ เสียงกลอง เสยี งตะโพน เสียงพิณ เสยี งขบั รอง เสียงสงั ขเสยี งสมั มตาล (ดนตรชี นดิ หนง่ึ ทาํ ดว ยไม) และเสยี งที่ ๑. วา เชญิ กนิเชญิ ดื่ม เชิญขบเคยี้ ว. ก็ทา นถอื เอาเพียงเอา เทศของเสียง ๑๐ ประการนั้นเทานนั้ แลวกลา วคาถานี้ไวใ นพทุ ธวงศว า กกึ กอ งดว ยเสยี งชา ง เสยี งมา เสียงกลอง เสียงสังข เสยี งรถ และเสียงเชญิ ดว ยขา วและนํา้ วา เชญิ กิน เชิญด่ืม. แลวจึงกลาวตอไปวา พระนครอนั สมบูรณดว ยองคป ระกอบทุกประการ เพียบ พรอมดวยกจิ การทง้ั ปวง สมบูรณด วยรตั นะทง้ั ๗ ขวักไขว ไปดวยเหลา ชนนานาชาติ ม่งั ค่ังประหน่ึงเทพนคร เปน ท่อี ยู อาศัยของคนมีบุญ. ในนครอมรวดี พราหมณนามวา สุเมธ มสี มบัตสิ ะสม ไวหลายโกฏิ มีทรัพยและขาวเปลอื กมากหลาย เปนผูคงแก เรียน ทรงจาํ มนตไ ด เรยี นจบไตรเพท ถึงความสาํ เร็จใน ลักขณศาสตร อิตหิ าสศาสตร และธรรมเนียมพราหมณ ของตน. อยูมาวนั หนง่ึ สเุ มธบัณฑติ นัน้ อยูใ นท่ลี บั ณ พ้นื ปราสาทช้นั บนอนั ประเสริฐ น่ังขัดสมาธิคิดอยูอยางนีว้ า ดกู อนบัณฑิต ธรรมดาวาการถือปฏิสนธิในภพใหมเปน ทกุ ข การแตกทําลายแหงสรรี ะในทท่ี เ่ี กดิ แลว ๆกเ็ ปนทกุ ขเหมือนกนั อันตัวเรายอมมคี วามเกดิ ความแก ความเจบ็ ไขความตายเปน ธรรมดา เราผเู ปน อยางน้ี ควรแสวงหาอมตมหานพิ พาน

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 16อันไมเกดิ ไมแ ก ไมเ จ็บ ไมตาย ไมม ที ุกข มีความสุข เยือกเยน็เปนทางสายเดยี วทพี่ นจากภพ มีปกตนิ ําไปสูพระนิพพาน จะพงึ มีแนนอน.เพราะเหตนุ นั้ ทานจงึ กลาววา ตอนน้ัน เราอยูในทส่ี งบนัง่ คิดอยา งน้วี า การเกิดในภพ ใหม และการแตกทาํ ลายของสรีระเปนทกุ ข. เรานน้ั มคี วาม เกดิ ความแก ความเจ็บไขเ ปน ธรรมดา จักแสวงหาพระ- นพิ พาน อันไมแก ไมตาย เปนแดนเกษม. ไฉนหนอ เราพึงไมเยือ่ ใย ไรความตอ งการ ละท้ิงรางกาย เนา ซง่ึ เตม็ ดว ยซากศพนานาชนดิ นีเ้ สีย แลวไปเสีย ทางน้นั มาอยู และจกั มี ทางนน้ั ไมอ าจเปนเหตุหามิได เราจักแสวงหาทางนนั้ เพ่ือหลดุ พน จากภพใหได. ตอแตน้นั ก็คิดใหย งิ่ ขน้ึ ไปอกี อยางน้ีวา เหมือนอยา งวา ชื่อวา สุขเปนปฏปิ กษตอทกุ ข ยอมมอี ยใู นโลกฉันใด เมื่อภพมอี ยู แมส งิ่ ทปี่ ราศจากภพอันเปน ปฏิปก ษตอ ภพนัน้ ก็พึงมีฉนั นั้น และเมื่อความรอ นมอี ยูแมความเยน็ อันเปนเครอื่ งสงบควานรอ นนั้น ก็ยอ มมอี ยู ฉันใด แมพระนิพพานอันเปนเคร่ืองสงบระงบั ไฟคือราคะเปน ตน กพ็ งึ มี ฉันนัน้แมธรรมอันงดงาม ไมม โี ทษ เปนปฏปิ กษตอ ธรรมอันเปน บาปลามกกย็ อ มมอี ยู ฉันใด เมอื่ ความเกดิ อนั ลามกมีอยู แมพ ระนพิ พานกลา วคอืการไมเ กิด เพราะความเกิดท้งั ปวงหมดส้ินไป กพ็ งึ มี ฉนั นน้ั . เพราะ-เหตนุ ้นั ทานจงึ กลา ววา. เม่อื ทกุ ขมีอยู แมสขุ กย็ อมมี ฉนั ใด เมือ่ ภพมีอยู แมความไมม ีมภี พ กพ็ งึ ปรารถนาได ฉันนน้ั .

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 17 เม่ือความรอ นมีอยู ความเย็นอกี อยา ง กต็ อ งมี ฉันใด เมือ่ ไฟสามกองมีอยู แมความดับเยน็ กพ็ งึ ปรารถนาได ฉนั นนั้ . เมอ่ื ความช่ัวมีอยู ความดีงาม กต็ อ งมี ฉนั ใด เมื่อความ เกิดมอี ยู แมค วามไมเกดิ กพ็ งึ ปรารถนาได ฉนั นัน้ . ทา นคิดขออ่นื ตอไปอีกวา บรุ ุษผูตกลงไปในหลุมคูถ. เห็นสระใหญดาดาษดว ยดอกปทุม ๕ สแี ตไ กล ควรแสวงหา (ทางไป) สระนนั้ วาเราจะไปยังสระใหญนน้ั ทางไหนหนอ การไมแ สวงหาสระน้ัน หาเปนโทษผิดของสระไม เปนโทษผดิ ของบรุ ษุ นัน้ เทานน้ั ฉนั ใด เมื่อสระนํา้คือพระอมตมหานพิ พานอันเปน เครอ่ื งชําระมลทนิ คือกเิ ลส มีอยู การไมแ สวงหาสระนาํ้ คืออมมหานิพพานนัน้ หาไดเปนโทษผิดของสระนา้ํคืออมตมหานพิ พานไม เปน โทษผดิ ของบรุ ษุ น้ันเทาน้นั ฉันน้นั เหมือนดัน. อนึ่ง บุรุษถกู พวกโจรลอ ม เมอื่ ทางหนมี ีอยู ถา เขาไมห นีไปขอนั้นหาเปน โทษผิดของทางไม แตเ ปนโทษผดิ ของบุรุษนัน้ เทาน้นัฉันใด บรุ ษุ ผถู ูกกิเลสทง้ั หลายหอหุม ยึดไว เม่อื ทางอนั เยือกเยน็ เปนที่ไปสพู ระนพิ พานมอี ยู แตไ มแ สวงหาทาง หาเปนโทษผิดของทางไม แตเปน โทษผดิ ของบุรษุ เทานั้น ฉนั น้นั เหมอื นกัน. อนงึ่ บรุ ุษผถู กู พยาธิ-เบียดเบยี น เมื่อหมอผูเยยี วยาพยาธมิ อี ยู ถาไมห าหมอใหเ ยียวยาพยาธนิ ้ันขอน้ันหาเปน โทษผิดของหมอไม แตเ ปนโทษผดิ ของบุรุษเทา นัน้ ฉนั ใดผูใดถูกพยาธคิ อื กเิ ลสเบยี ดเบียน ไมแสวงหาอาจารยผ ูฉ ลาดในทางเปนท่ีเขาไปสงบกิเลสซ่ึงมอี ยู ขอ น้นั เปน โทษผดิ ของผนู ัน้ เทา น้นั หาเปน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 18โทษผิดของอาจารยผูท าํ กิเลสใหพินาศไม ฉนั น้ันเหมือนกนั . เพราะเหตุน้ัน ทา นจงึ กลา ววา บุรุษผูต กอยูใ นหลมุ คถู เหน็ สระมนี าํ้ เต็มเปย ม ไมไ ปหา สระนัน้ ขอ น้นั หาเปนโทษผดิ ของสระไม ฉนั ใด เม่อื สระคอื อมตะสําหรับเปน เครือ่ งชาํ มลทนิ คอื กิเลสมอี ยู เขาไมไปหา สระน้นั ขอ น้นั หาเปน โทษผดิ ของสระคืออมตะไม ฉนั น้ัน คนเม่อื ถูกศัตรูรมุ ลอม เมอื่ ทางหนไปมีอยู กไ็ มหนีไป ขอ นั้นหาเปน โทษผิดของทางไม ฉันใด คนทถ่ี ูกกเิ ลสกลมุ รุม เม่อื ทางปลอดภยั มีอยู ไมไ ปหาทางน้ัน ขอ นัน้ หาเปนโทษ ผิดของทางท่ีปลอดภยั นนั้ ไม ฉันนั้น. คนผเู จ็บปว ย เมื่อหมอรักษาโรคมีอยู ไมยอมใหห มอ รกั ษาความเจ็บปว ยนั้น ขอน้นั หาเปน โทษผิดของหมอนนั้ ไม ฉันใด คนผูไดรบั ทกุ ขถกู ความเจ็บปว ย คือกเิ ลสเบยี ดเบยี น แลวไมไ ปหาอาจารยน ้นั ขอ น้นั หาเปนโทษผิดของอาจารยผู แนะนําไม ฉันนั้นเหมือนกนั . ทา นยงั คิดขออ่นื ตอ ไปอีกวา คนผูชอบแตงตัว พงึ ท้ิงซากศพที่คลองคออยแู ลว ไปสบาย ฉนั ใด แมเ รากพ็ งึ ท้งิ รางกายเปอยเนา นเี้ สีย ไมมอี าลยั หวงใยเขาไปยงั นครคอื นพิ พาน ฉนั นัน้ . อนึ่ง ชายหญิงทัง้ หลายถา ยอุจจาระและปส สาวะรดบนพ้ืนอันสกปรกยอมไมเกบ็ อุจจาระหรอื ปส สาวะน้ันใสพ ก หรือเอาชายผาหอ ไป ตางรังเกยี จ ไมม คี วามอาลยั เลยกลับทิง้ ไปเสีย ฉนั ใด แมเรากเ็ ปน ผไู มมี

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 19ความอาลยั ควรละท้ิงรา งกายอันเปอยเนา เขา ไปยงั นครคือพระอมต-นิพพาน ฉนั น้ัน. อน่ึง ธรรมดานายเรอื ไมมีความอาลยั ทงิ้ เรือลําเกาครา่ํ ครา ไป ฉนั ใดแมเ ราก็ละทงิ้ รางกายนอี้ ันมีของไมส ะอาดไหลออกทางปากแผลทั้ง ๙ แหงไมม ีความหวงใย เขา ไปยังนิพพานบุรี ฉนั นั้น. อนึง่ บุคคลพกพาเอารัตนะตา ง ๆ เดินทางไปกับพวกโจร เพราะกลวั รัตนะของตนจะฉิบหาย จึงทงั้ พวกโจรนนั้ เสยี แลวเดนิ ทางทีป่ ลอดภยัฉันใด กรัชกายแมน กี้ ็เปน เสมือนโจรปลนรัตนะ ฉนั นัน้ . ถา เราจกั กระทาํ ความอยากไวใ นกรัชกายน้ี ธรรมรตั นะคืออริยมรรคกศุ ลของเราจกั พนิ าศไป เพราะฉะนัน้ เราละทิง้ กายนี้อันเสมือนกบั โจรแลวเขา ไปยังนคร คอื พระอมตมหานพิ พาน จงึ จะควร. ดว ยเหตุนนั้ทา นจึงกลา ววา บรุ ุษปลดเปลอ้ื งซากศพท่นี า เกลียด ซ่ึงผูกไวท คี่ อออกเสยี แลว ไป มคี วามสขุ อยอู ยา งเสรโี ดยลาํ พงั ตนเองไดฉ นั ใด คน กค็ วรละท้งิ รางกายเนาท่ีมากมูลดว ยซากศพนานาชนิด ไมมี อาลัย ไมม ีความตองการไปเสีย ฉนั นน้ั . ชายหญงิ ทง้ั หลายถา ยกรีสลงในท่ถี า ยอจุ จาระ เปน ผไู ม อาลัย ไมตองการไปเสยี ฉันใด เรากฉ็ ันนน้ั เหมือนกัน จะ ละทิง้ รางกายนี้ อันเตม็ ดว ยซากศพนานาชนดิ แลว ไปเสีย เหมือนคนถา ยอุจจาระแลว ละทง้ิ สวมไป ฉันนนั้ . เจาของละท้ิงเรือเกาคร่าํ คราผุพงั นาํ้ รั่วเขาไปได ไมมี ความอาลยั ไมมคี วามตอ งการไปเสยี ฉนั ใด เรากฉ็ นั นน้ั

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 20 เหมือนกนั จกั ละท้ิงรางกายนี้ ซึง่ มีชองเกาชองหล่งั ไหลออก เปนนจิ ไปเสยี เหมอื นเจา ของทิง้ เรือเกาไปฉะนัน้ . บุรษุ เดนิ ไปกบั พวกโจร ถือหอ ของไปดวย เหน็ ภยั ที่จะ เกิดจาการตัดหอของ จึงทง้ิ พวกโจรไป แมฉ นั ใด กายนก้ี ็ ฉนั นน้ั เหมือนกนั เสมือนมหาโจร เราจกั ละทง้ิ กายน้ไี ปเสีย เพราะกลวั แตก ารตดั กศุ ลใหข าด. สุเมธบัณฑิต คิดเนอ้ื ความอนั ประกอบดว ยเนกขัมมะนี้ ดว ยอปุ มาชนิดตา ง ๆ อยา งนแี้ ลว สละกองโภคทรพั ยน ัยไมถ วนในเรือนของตนแกเหลา ชนมคี นกําพราและคนเดนิ ทางเปน ตน ตามนัยท่ไี ดกลา วมาแลวในหนหลงั ใหม หาทาน ละวัตถุกาม และกิเลสกามทัง้ หลาย แลวออกจากอมรนครคนเดียวเทานั้น อาศยั ภูเขาชื่อธรรมกิ ะในปาหมิ พานตสรางอาศรม สรา งบรรณศาลาและทจ่ี งกรมใกลอาศรมน้ัน เพ่ือจะละโทษคอื นิวรณ ๕ และเพ่ือจะนาํ มาซึ่งพละกลา วคืออภญิ ญาอนั ประกอบดวยคุณอันเปน เหตุ ๘ ประการ ซ่ึงทานกลาวไดโดยนยั มีอาทิวา เมือ่ จิตตัง้ มัน่แลว อยา งน้ี ดังนี้ จงึ ละทง้ิ ผา สาฏกทป่ี ระกอบดว ยโทษ ๙ ประการ ไวใ นอาศรมบทนนั้ แลวนงุ หมผา เปลือกไมท่ปี ระกอบดวยคณุ ๑๒ ประการบวชเปน ฤๅษี. ทา นบวชอยางนีแ้ ลว ละทง้ิ บรรณศาลาน้ันอันเกล่อื นกลนดวยโทษ ๘ ประการ เขาไปยังโคนไมอ ันประกอบดว ยคุณ ๑๐ ประการเลิกละธญั ญวกิ ัติ ขา วชนิดตาง ๆ ทกุ ชนิด หนั มาบรโิ ภคผลไมปา เรม่ิดงั ความเพยี รดวยอํานาจการนง่ั การยืน และการจงกรม ภายใน ๗ วนัน่นั เอง กไ็ ดสมาบตั ิ ๘ และอภญิ ญา ๕ ทา นไดบ รรลุอภิญญาพละตามทปี่ รารถนา ดวยประการอยางนี.้ เพราะเหตนุ ้นั ทานจึงกลา ววา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 21 เราคดิ อยางน้ีแลว ไดใหทรัพยห ลายรอ ยโกฏแิ กค นยาก จนอนาถา แลวเขาไปสูปาหิมพานต. ในที่ไมไ กลปา หิมพานต มีภูเขาชื่อธรรมกิ ะ เราสรา งอาศรมอยางดีไว สรางบรรณ- ศาลาอยางดไี ว ทั้งยังสรางท่ีจงกรมอนั เวน จากโทษ ๕ ประการ ไวใกลอ าศรมน้นั เราไดอภญิ ญาพละอนั ประกอบดวยคุณ ๘ ประการ. เราเลิกใชผาสาฎกอนั ประกอบดว ยโทษ ๙ ประการ หัน มานงุ หมผา เปลือกไม อันประกอบดวยคุณ ๑๒ ประการ. เราละทงิ้ บรรณศาลาอันเกล่ือนกลนดว ยโทษ ๑๐ ประการ เขา ไปสโู คนไมอ ันประกอบดว ยคณุ ๑๐ ประการ เราเลิกละขาว ทหี่ วา นที่ปลกู โดยส้นิ เชงิ หันมาบรโิ ภคผลไมท ี่หลน เอง ท่ี สมบรู ณด วยคุณเปนอเนกประการ เราเริ่มต้ังความเพยี รในท่ี น่ังท่ยี นื และที่จงกรม ในอาศรมบทนน้ั ภายใน ๗ วนั เรา ก็ไดบรรลุอภญิ ญาพละ ดังน.้ี กด็ วยบาลีวา อสฺสโม สุกโค มยฺห ปณณฺ สาลา สมุ าปต า นี้ ในคาถานัน้ ทานกลาวถึงอาศรม บรรณศาลา และทีจ่ งกรม ไวร าวกะวาสุเมธบณั ฑติ สรา งดว ยมือของตนเอง แตใ นคาถาน้ี มีเนอ้ื ความดงั -ตอ ไปน้ี :- ทาวสกั กะทรงเหน็ พระมหาสตั ววา เขาปาหมิ พานตแลว วันน้ีจกัเขาไปถึงธรรมิกบรรพต จงึ ตรัสเรียกวิสสกุ รรมเทพบตุ รมาสั่งวา นแ่ี นะพอ สุเมธบัณฑิตออกไปดว ยคิดวา จักบวช เธอจงเนรมิตท่อี ยูใหแกสุเมธบณั ฑติ นน้ั . วิสสุกรรมเทพบุตรนนั้ รบั พระดํารัสของทาวสักกะนั้น

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 22แลว จึงเนรมิตอาศรมอันนารืน่ รมย บรรณศาลาอนั สนทิ ดี และที่จงกรมอันรืน่ รมยใจ. แตพ ระผูมพี ระภาคเจา ทรงหมายเอาอาศรมบทนน้ั อนัสําเรจ็ ดวยบุญญานุภาพของพระองคใ นคร้งั น้ัน จงึ ตรสั วา ดูกอนสารีบุตรทภ่ี ูเขาธรรมิกบรรพตน้นั . อาศรมเราไดส รางไดด แี ลว บรรณศาลาเราไดส รางไว อยางดี เราไดสรา งที่จงกรมอันเวนจากโทษ ๕ ประการไวใกล อาศรมนัน้ ดวย. บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สกุ โต มยฺห แปลวา เราสรางอาศรมไวดแี ลว . บทวา ปณฺณสาลา สุมาปตา ความวา แมศ าลามุงดว ยใบไมเราก็ไดส รา งไวอยา งดี. บทวา ปจฺ โทสววิ ชชฺ ิต ความวา ชอ่ื วา โทษของทจี่ งกรมมี ๕อยาง เหลา น้ี คอื แขง็ และขรขุ ระ ๑ มตี นไมภ ายใน ๑ ปกคลุมดว ยรกชัฏ ๑ แคบเกินไป ๑ กวา งเกนิ ไป ๑. จรงิ อยู เม่อื พระโยคีจงกรมบนทจ่ี งกรม มพี ้ืนดินแข็งและขรขุ ระเทาทง้ั สองจะเจบ็ ปวดเกิดการพองข้ึน จติ ไมไ ดค วามแนวแน กมั มัฏฐานจะวิบัติ แตก มั มัฏฐานจะถงึ พรอ ม กเ็ พราะไดอ าศยั การอยผู าสุกในพืน้ ท่ีออนนุมและเรยี บ เพราะฉะนน้ั พึงทราบวา พืน้ ที่แขง็ และขรุขระเปนโทษประการท่ี ๑. เม่ือมีตน ไมอยูภายใน หรอื ทามกลาง หรอื ที่สดุ ของที่จงกรม เม่ืออาศยั ความประมาทเดินจงกรม หนาผากหรือศรี ษะยอมกระทบ เพราะ-ฉะนนั้ ท่ีจงกรมมตี น ไมอ ยภู ายใน จงึ เปน โทษประการที่ ๒ พระโยคีเม่ือจงกรมอยใู นทจี่ งกรมอนั ปกคลมุ ดว ยชัฏหญา และเถาวัลย

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 23เปน ตน ในเวลามดื คาํ่ ก็จะเหยยี บงเู ปนตนตาย หรือถูกงเู ปน ตนน้ันกัดไดรับทุกขเวทนา เพราะฉะนัน้ ทจี่ งกรมอนั ปกคลมุ ดว ยชฏั (รกรงุ รงั ) จงึเปนโทษประการท่ี ๓ เมอ่ื พระโยคจี งกรมอยูในที่จงกรมแคบเกนิ ไป โดยความกวางประมาณศอกหนึ่งหรอื ครง่ึ ศอก เลบ็ บา ง นวิ่ บาง จะสะดดุ ขอบจงกรมเขา แลว จะแตก เพราะฉะนั้น ท่จี งกรมแคบเกนิ ไป จึงเปนโทษประการท่ี ๔ เมอ่ื พระโยคจี งกรมอยูในทจ่ี งกรมกวางเกินไป จติ ยอ มพลาน ไมไดความแนว แน เพราะฉะนน้ั ความทจ่ี งกรมกวางเกนิ ไป จึงเปนโทษประการที่ ๕. กท็ ่ีอนุจงกรม สวนกวา งประมาณศอกหนึง่ ในดา นท้งั สอง ประมาณดา นละหนึง่ ศอก. ทจ่ี งกรมสวนยาว ประมาณ ๖๐ ศอก พน้ื ออ นนมุเกล่ียทรายไวเรยี บ ยอ มควร เหมอื นที่จงกรมของพระมหามหินทเถระผูทาํ ชาวเกาะใหเลอ่ื มใสในเจติยครี วี หิ าร ทจี่ งกรมของทา นไดเปนเชน น้นั .เพราะเหตุนนั้ ทานจงึ กลาววา เราไดสรา งท่จี งกรมอนั เวนจากโทษ ๕ประการ ไวใ กลอ าศรมนั้น. บทวา อฏ คุณสมุเปต ไดแก ประกอบดว ยสมณสขุ ๘ ประการชือ่ วาสมณสขุ ๘ ประการ เหลา นี้ คือ ไมมีการหวงแหนทรัพยและขา ว-เปลือก ๑ แสวงหาบณิ ฑบาตท่ีไมมโี ทษ ๑ บรโิ ภคบิณฑบาตทเ่ี ย็น ๑ไมม กี ิเลสอันเปน เหตุบบี ค้ันชาวรัฐ ในเมอ่ื ราชสกุลบบี คน้ั ชาวรฐั ถือเอาทรัพยท่ีมคี า หรอื ดีบุกและกหาปณะเปน ตน ๑ ปราศจากความกําหนดัดว ยอาํ นาจความพอใจในเครอ่ื งอุปกรณท ั้งหลาย ๑ ไมกลัวโจรปลน ๑

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 24ไมต อ งคลกุ คลีกบั พระราชา และมหาอํามาตยของพระราชา ๑ ไมถ กู ขัดขวางในทศิ ทงั้ ส่ี ๑. ทา นกลาวอธบิ ายไวว า ผูอยูใ นอาศรมนนั้ สามารถไดรับความสุขทัง้ ๘ ประการนี้ เราจงึ สรา งอาศรมนั้นอันประกอบดว ยคุณ ๘ ประการน้.ี บทวา อภิ ฺาพลมาหรึ ความวา ภายหลงั เมอื่ เราอยูใ นอาศรมน้ันกระทาํ กสณิ บริกรรม แลวเร่ิมวิปสสนาโดยความเปน ของไมเ ที่ยงและโดยความเปน ทกุ ข เพื่อตอ งการใหอภิญญาและสมาบัติเกิดขึ้น แลวจึงไดว ิปส สนาพละอันทรงเรี่ยวแรง อธบิ ายวา เราอยใู นอาศรมนั้นสามารถนาํ เอาพละน้นั มาได ดว ยประการใด เราไดส รา งอาศรมนน้ั ใหสมควรแกวปิ ส สนาพละ เพื่อตองการอภญิ ญา ดวยประการนนั้ . ในคําวา สาฏก ปชหึ ตตถฺ นวโทสมุปาคต น้ี มีคาํ ทจ่ี ะกลาวไปโดยลําดบั ดังตอไปนี้ :- ไดย ินวา ในกาลนัน้ เมื่อวสิ สกุ รรมเทพบตุ รเนรมติ อาศรมที่ประกอบดว ยกระทอ มทเี่ รน และทีจ่ งกรมเปน ตน ดารดาษดว ยไมด อกและไดผ ลนารืน่ รมย มีบอ น้ํามรี สอรอ ย ปราศจากเน้ือรา ยและนกทีม่ เี สยี งรอ งนาสะพรงึ กลวั ควรแกค วามสงบสงัด จัดพนกั พิงไวในทส่ี ดุ ทั้งสองดานแหง ท่ีจงกรมอันตกแตงแลว เนรมิตศิลามสี ดี ังถั่วเขียว มพี ื้นเรยี บ ไวในทามกลางทจ่ี งกรม เพ่ือจะไดนั่ง สาํ หรบั ภายในของบรรณศาลา ไดเนรมิตส่งิ ของทกุ อยา งทจ่ี ะเปนไปเพ่ือเกอ้ื กลู แกบ รรพชิตอยางน้ี คือบรขิ ารดาบสมชี ฎาทรงกลม ผาเปลือกไม ไมสามงาม และคนโทน้ําเปนตน ที่ปะรํามีหมอ นํา้ สังขตกั นาํ้ ด่ืม และขันตกั นาํ้ ด่มื ท่ีโรงไฟมีกระเบื้องรองถานและฟน เปน ตน ท่ีฝาบรรณศาลาไดเขยี นอักษรไววา ใคร ๆ มี

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 25ประสงคจ ะบวช จงถือเอาบรขิ ารเหลา นแ้ี ลวบวชเถดิ เสร็จแลว กลับไปยงั เทวโลก สุเมธบณั ฑติ ตรวจทอ่ี นั ผาสกุ อนั สมควรแกการอยูอาศยั ของตนตามแนวซอกเขา ณ เชงิ เขาหมิ พานต ไดเห็นอาศรมอันนารน่ื รมยซ ง่ึ ทาวสักกะประทาน อันวสิ สุกรรมเทพบตุ รเนรมิตไว ณ ทีแ่ มนํ้าไหลกลบั จึงไปยังทาวท่ีจงกรม มิไดเหน็ รอยเทา จึงคดิ วา บรรพชิตทงั้ หลายแสวงหาภิกษาหารในหมูบานใกล เหน็ดเหนอื่ ยมาแลว จักเขา ไปบรรณศาลาแลวนง่ั อยเู ปนแนแท จงึ รออยหู นอยหนงึ่ แลว คดิ วา ชักชา เหลือเกิน เราอยากจะรนู ัก จึงเปดประตบู รรณศาลาเขา ไปขา งในแลวมองดูรอบ ๆ ไดอา นอกั ษรท่ฝี าผนังแผนใหญ แลว คดิ วา กปั ปย บรขิ ารเหลา นเี้ ปน ของเราเราจกั ถอื เอากปั ปยบริขารเหลา นบี้ วช จงึ เปล้อื งคูผา สาฎกทตี่ นนุงหม ท้ิงดว ยเหตุนนั้ ทานจึงกลาววา เราละทิง้ ผาสาฎกไวในบรรณศาลานั้นพระผูม ีพระภาคเจา ตรัสวา ดกู อ นสารบี ุตร เราเขาไปอยา งนี้แลวเปลือ้ งผา สาฎกไวใ นบรรณศาลานั้น. ดว ยบทวา นวโทหสมปุ าคต น้ี ทา นแสดงวา เราเม่ือจะละทิ้งผาสาฎก เพราะไดเ ห็น โทษ ๙ ประการ จึงไดล ะทิง้ ไปเสยี . จริงอยู สําหรบัผบู วชเปนดาบส โทษ ๙ ประการยอ มปรากฏในผา สาฎก คอื ความเปนของมีคา มาก เปนโทษอนั หนึ่ง. เกดิ ข้ึนเพราะเก่ยี วเนอ่ื งกับคนอื่น เปนโทษอันหน่ึง, เศรา หมองเร็วเพราะการใชส อย เปนโทษอันหน่ึง, เพราะวาผาสาฎกเศรา หมองแลว จะตอ งซักตองยอม. การท่ีเกาไปเพราะการใชส อย เปน โทษอันหน่ึง, จรงิ อยู สําหรบั ผาท่ีเกา แลว จะตองทําการชุนหรือทาํ การปะผา . แสวงหาใหมก วาจะไดก แ็ สนยาก เปน โทษอันหน่งึ ,ไมเ หมาะสมแกการบวชเปน ดาบส เปนโทษอันหน่งึ , เปน ของท่ัวไปแก

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 26ศัตรู เปน โทษอนั หน่งึ , เพราะวา จะตองคมุ ครองไวโ ดยประการท่ีศัตรูจะถอื เอาไปไมไ ด. การอยูใ นฐานะเปนเคร่อื งประดบั ของผูใชสอย เปนโทษอนั หนึง่ เปน ความมักมากในของใชประจาํ ตวั สาํ หรบั ผูถือเที่ยวไปเปนโทษอนั หนึ่ง. บทวา วากจรี  นิวาเสสึ ความวา ดูกอนสารบี ตุ ร ในครั้งน้นัเราเหน็ โทษ ๙ ประการเหลานี้ จึงละท้งิ ผาสาฎกแลว นุง หม ผา เปลือกไมคือถือเอาผา เปลือกไมซ ึง่ เอาหญามงุ กระตา ยมาทาํ ใหเปน ชิน้ ๆ แลว ถักทาํข้นึ เพือ่ ตอ งการใชเ ปนผานุงและผาหม . บทวา ทฺวาทสคณุ มปุ าคต แปลวา ประกอบดวยอานิสงส ๑๒ประการ. จริงอยู ผาเปลอื กไม มีอานิสงส ๑๒ ประการ คอื ขอ วา มีราคาถกู ็ ดี สมควร นเ้ี ปน อานสิ งสข อ ท่ี ๑ กอน ขอ วา สามารถทาํ ดวยมอื ของตนเองได น้ีเปนอานสิ งสข อท่ี ๒ ขอ ทว่ี า จะคอย ๆ สกปรกเพราะการใชส อย แมเม่ือจะซกั กไ็ มเน่นิ ชาเสียเวลา น้ีเปน อานสิ งสขอท่ี ๓ แตเมอ่ื เกา กไ็ มมีการจะตองเยบ็ เปนอานสิ งสข อท่ี ๔ เมื่อแสวงหาใหมก ก็ ารทาํ ไดง าย เปน อานสิ งสข อ ท่ี ๕ เหมาะสมแกการบวชเปน ดาบส เปน อานิสงสขอ ที่ ๖ พวกศัตรไู มต อ งการใชส อย เปนอานิสงสข อที่ ๗ ไมอ ยใู นฐานะเปนเครอื่ งประคบสาํ หรบั ผูใชสอย เปนอานสิ งสขอท่ี ๘ ในเวลาครองเปนของเบา เปนอานสิ งสข อ ที่ ๙ ความเปน ผูมกั นอ ยในปจ จัยคอื จวี ร เปน อานสิ งสข อ ที่ ๑๐

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 27 การเกิดข้ึนแหง ผา เปลือกไมเปนของชอบธรรมและไมมโี ทษ เปนอานิสงสขอท่ี ๑ เมื่อผา เปลือกไมห ายไปก็ไมเสียดาย เปนอานสิ งสข อ ที่ ๑๒. ในบทวา อฏโทสสมากณิ ณฺ  ปชหึ ปณณฺ สาลก น้มี คี าํ ถามสอดเขา มาวา เราละท้งิ อยางไร ? ตอบวา ไดย นิ วา สเุ มธบัณฑิตน้ันเปลือ้ งคผู าสาฎกอยางดีออก แลว ถอื เอาผา เปลือกไมสีแดง เชนกบัพวงดอกอโนชา ซึง่ คลอ งอยูท่รี าวจีวรเอามานงุ แลวหมผา เปลือกไมอกี ผืนหนึ่ง ซง่ึ มสี ีดจุ สีทอง ทับลงบนผา เปลอื กไมทน่ี งุ น้ัน แลวกระทาํ หนงั เสอื พรอมทงั้ เลบ็ เชนกบั สัณฐานดอกบุนนาคใหเ ปน ผาเฉวยี งบา สวมชฎากลมแลว สอดปน ไมแกน เขากับมวยผม เพ่ือกระทําใหแนน วางคนโทน้าํ ซึ่งมสี ีดังแกว ประพาฬไวใ นสาแหรก เชน กับขา ยแกวมุกดา ถอื หาบซ่ึงโคง ในท่สี ามแหง แลวคลองคนโทนํา้ ไวท ีป่ ลายหาบขางหนง่ึ คลอ งขอ กระเชาและไมส ามงา มเปนตนท่ปี ลายหาบขา งหนง่ึแลว เอาหาบซ่งึ บรรจุบรขิ ารดาบสวางลงบนบา มือขวาถอื ไมเ ทาออกจากบรรณศาลา เดินจงกรมกลบั ไปกลบั มาในทจี่ งกรมใหญประมาณ ๖๐ ศอกแลดเู พศของตนแลว คิดวา มโนรถของเราถงึ ท่สี ุดแลว การบรรพชาของเรางดงามหนอ ชอ่ื วา การบรรพชานีอ้ นั ทา นผูเ ปน วรี บุรษุ ท้ังหลายทงั้ ปวงมีพระพุทธเจาและพระปจเจกพุทธเจาเปน ตน สรรเสรญิ ชมเชยแลวเครื่องผูกมดั ของคฤหสั ถเ ราละไดแลว เราเปน ผอู อกเนกขัมมะแลว การบรรพชาอันยอดเยย่ี ม เราไดแลว เราจกั กระทําสมณธรรม เราจกั ไดส ุขในมรรคและผล ดังน้ีแลว เกดิ ความอุตสาหะ วางหาบดาบสบริขารลงแลว นั่งบนแผน ศิลามีสีดังถั่วเขียวในทา มกลางทจ่ี งกรม ประหนงึ่ ดงั รูปปน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 28ทองคําฉะนน้ั . ไดย ับย้งั อยตู ลอดสว นของวัน ในเวลาเย็นจึงเขาบรรณศาลานอนบนเสอื่ ทถ่ี กั ดว ยแขนงไมข างเตยี งหวาย ใหตวั ไดร ับอากาศอันสดช่ืนแลว ตืน่ ข้ึนตอนใกลร ุง คาํ นงึ ถงึ การมาของตนวา เราเหน็ โทษในการครองเรอื น จงึ สละโภคทรัพยนับไมถวน และยศอนั หาท่สี ดุ มิได เขาปาบวชแสวงหาเนกขัมนะ จําเดมิ แตบ ดั นไี้ ป เราจะประพฤติดวยความประมาทยอ มไมค วร ดวยวา แมลงวันคือมิจฉาวติ กยอ มกัดกินผูทลี่ ะความสงัดเที่ยวไป เราพอกพนู ความสงัดในบดั น้ี จึงจะควร เพราะเราเหน็การครองเรอื นโดยความเปน ของมีแตก งั วล จึงออกบวช ก็บรรณศาลาน้ีนา พอใจ พืน้ ทีก่ ็ทําการปรับไวดี มีสีดงั ผลมะตมู สกุ ฝาผนงั ขาวมสี ีดงั เงนิหลังคามุงดวยใบไมม สี ีดงั เทานกพิราบ เตียงหวายมีสีดงั เคร่ืองปูลาดอนัตระการตา สถานท่อี ยูเปน ทอี่ ยูไดอ ยางผาสุก ความพรอ มมูลแหง เรือนของเรา เสมอื นวา จะย่ิงไปกวา บรรณศาลาน้ี ไมป รากฏใหเหน็ จงึ เม่ือจะคนหาโทษของบรรณศาลา ก็ไดเหน็ โทษ ๘ ประการ. จรงิ อยู ในการใชส อยบรรณศาลา มโี ทษ ๘ ประการ คือการแสวงหาดว ยการรวบรวมทัพพสมั ภาระกระทําดวยการเริ่มอยางใหญหลวงเปนโทษขอที่ ๑. การจะตอ งซอมแซมอยเู ปน นติ ย เพราะเม่ือหญา ใบไม และดนิ เหนยี วรวงหลนลงจะตอ งเอาสงิ่ เหลา น้นั มาวางไว ณ ท่ีเดมิ แลว ๆ เลา ๆเปนโทษขอที่ ๒. ธรรมดาเสนาสนะจะตอ งถึงแกท านผแู กก วา เมือ่ เราถกู ปลุกใหลุกขน้ึในคราวทมี่ ใิ ชเวลา ความแนว แนข องจิตก็จะมีไมไ ด เพราะเหตนุ ั้นการทถ่ี กู ปลกุ ใหลกุ ขน้ึ จงึ เปนโทษขอท่ี ๓.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 29 การกระทาํ รา งกายใหอ อ นแอ โดยกาํ จัดความหนาวและความรอ นเปนตน เปน โทษขอท่ี ๔. ผูเ ขา ไปสูเรอื นอาจทําความชั่วอยา งใดอยา งหนง่ึ ได เพราะเหตุนั้นการปกปด ขอครหาได เปนโทษขอ ท่ี ๕. การทําความหวงแหนวา \"เปนของเรา\" เปนโทษขอ ท่ี ๖. ธรรมดามีเรือนแสดงวา ตอ งมคี ู เปนโทษขอ ที่ ๗. การเปนของสาธารณทัว่ ไปแกค นมาก เพราะเปน ของสาธารณสาํ หรับสตั วม ีเลน็ เรอื ด และตุกแกเปนตน เปนโทษขอ ที่ ๘. พระมหาสัตวเหน็ โทษ ๘ ประการนี้ จึงละท้ิงบรรณศาลาเสยีดวยประการฉะนี้ . เพราะเหตนุ ้นั พระมหาสัตวจ ึงกลาววา เราละทง้ิบรรณศาลาอนั เกลอ่ื นกลนดว ยโทษ ๔ ประการ ดงั นี้. บทวา อุปาคมึ รกุ ฺขมูล คเุ ณ ทสหุปาคต ความวาพระมหาสตั วกลา ววา เราหา มทมี่ งุ บัง เขา หาโคนไมอนั ประกอบดว ยคุณ๑๐ ประการ. ในการอยูโคนไมนน้ั มีคณุ ๑๐ ประการนี้ คือ มีความรเิ ริ่มนอย เปน คุณขอ ท่ี ๑ เพราะเพียงแตเขาไปเทา นนั้ก็อยูทน่ี น้ั ได. การปฏบิ ตั ริ กั ษานอย เปนคุณขอ ท่ี ๒ เพราะโคนไมน ้ัน จะกวาดหรอื ไมก วาดก็ตาม ก็ใชส อยไดส บายเหมอื นกนั . การท่ไี มตองถกู ปลกุ ใหล ุกขึ้น เปนคุณขอ ที่ ๓. ไมปกปดขอครหา เมอ่ื จะทาํ ช่วั ทโ่ี คนไมนัน้ ยอ มละอายใจ เพราะเหตุนั้น การปกปด ขอ ครหาไมไ ด เปน คุณขอท่ี ๔.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 30 ไมทํารางกายใหอ ึดอดั เหมือนกบั อยูกลางแจง เพราะเหตุน้นัการทรี่ างกายไมอดึ อัด เปน คุณขอท่ี ๕. ไมมีการตองทาํ ความหวงแหนไว เปนคุณขอท่ี ๖. หา มความอาลยั วาเปนบานเรอื นเสียได เปน คณุ ขอที่ ๗. ไมม ีการไลไปดว ยคาํ วา เราจักปด กวาดเช็ดถทู ่นี ้ัน พวกทานจงออกไป เหมือนดังในบา นเรือนอันท่วั ไปแกค นจาํ นวนมาก เปน คุณขอ ที่ ๘. ผูอ ยูก ม็ ีความปต ิอิ่มเอิบใจ เปนคณุ ขอที่ ๙. การไมมีความหว งใย เพราะเสนาสนะคอื โคนไมหาไดงา ยในท่ีทผี่ า นไป เปน คุณขอท่ี ๑๐. พระมหาสตั วเ ห็นคณุ ๑๐ ประการเหลานี้ จึงกลา ววา เราเขาหาโคนไม ดังน้ี. พระมหาสัตวก าํ หนดเหตมุ ปี ระมาณเทา นี้ เหลา น้ีแลว ในวันรุงขนึ้จงึ เขา ไปภกิ ขาจารยังหมูบ าน. คร้ังนั้น พวกมนษุ ยในหมูบานทที่ า นไปถงึไดถวายภิกษาดวยความอตุ สาหะใหญ. ทานทาํ ภตั กิจเสรจ็ แลวมายงั อาศรมน่งั ลงแลวคิดวา เรามิไดบ วชดว ยหวงั ใจวา จะไดอาหาร ธรรมดาอาหารอันละเอียดน้ี ยอมเพิม่ พนู ความเมาเพราะมานะ และความเมาในความเปนบรุ ุษ และท่ีสดุ ทกุ ขอันมอี าหารเปน มูล ยอมมีไมไ ด ถา กระไร เราพงึเลิกละอาหารท่เี กดิ จากขา วทีเ่ ขาหวานและปลูก บริโภคผลไมท ีห่ ลนเอง.จําเดมิ แตนน้ั พระมหาสัตวก ็ไดกระทําตามนน้ั พากเพียรพยายามอยู ในภายในสปั ดาหเ ดียวเทาน้นั ก็ทาํ สมาบตั ิ ๘ และอภิญญา ๕ ใหบังเกิดได.เพราะเหตุนน้ั พระมหาสตั วจ ึงกลา ววา

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 31 เราเลิกละขา วทห่ี วานที่ปลูกโดยเด็ดขาด มาบรโิ ภคผลไม ท่หี ลน เอง ทส่ี มบูรณด ว ยคุณเปนอนั มาก เราเรมิ่ ตัง้ ความเพียร ในการนัง่ การยนื และการเดนิ จงกรมอยา งนน้ั ในภายใน สปั ดาหหน่งึ กไ็ ดบรรลอุ ภญิ ญาพละ ดงั น.ี้ เมื่อสเุ มธดาบสบรรลุอภิญญาขาพละอยางน้ีแลว ใหเวลาลว งไปดวยความสุขอนั เกดิ จากสมาบัติ พระศาสดาพระนามวาทีปง กร ไดเ สด็จอุบัติขน้ึ ในโลก. ในการถือปฏสิ นธิ การประสูติ การตรัสรู และการประกาศพระธรรมจักรของพระศาสดาพระองคนน้ั หมนื่ โลกธาตุแมท้ังสิ้นสะเทือนเลอื่ นล่ันหวั่นไหวรองลน่ั บพุ นิมิต ๓๒ ประการปรากฏข้ึนแลว. สุเมธ-ดาบสยบั ยั้งอยูดว ยความสุขในสมาบตั ิ ไมไดยินเสยี งน้ัน และไมไ ดเ หน็บพุ นิมิตเหลา นั้นดว ย. เพราะเหตนุ ้ัน พระมหาสัตวจ งึ กลา ววา เมื่อเราบรรลถุ ึงความสาํ เรจ็ เปนผูเช่ยี วชาญในพระศาสนา อยางน้ี พระชนิ เจาผเู ปน โลกนายก ทรงพระนามวาทีปงกร เสด็จอุบัติข้นึ แลว เม่ือพระองคเสดจ็ อบุ ตั ิ ประสูติ ตรสั รูแ ละ แสดงพระธรรมเทศนา เราเอบิ อิม่ อยดู วยความยนิ ในฌาน มิไดเหน็ นิมิตทั้ง ๔ ประการแล. ในกาลนั้น พระทศพลพระนามวา ทีปงกร มีพระขีณาสพส่แี สนหอมลอมแลว เสดจ็ จาริกไปถึงรัมมนคร๑ เสด็จประทบั อยูในสุทสั สนมหา-วหิ าร. ชนชาวรัมมนครไดทราบขา ววา เขาลือกันวา พระพทุ ธเจาพระนานวาทปี ง กร ผเู ปน ใหญก วา สมณะ ทรงบรรลอุ ภสิ มั โพธิญาณอันย่ิงยอด ทรงประกาศพระธรรมจกั รอนั บวร เสด็จจาริกไปโดยลําดบั๑. บางแหง เปน รัมมกนคร.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 32เสด็จถงึ รมั มนครของพวกเราแลว เสดจ็ ประทับอาศยั อยใู นสทุ สั สนมหา-วิหาร ตางพากันถอื เภสัชมีเนยใสและเนยขึน้ เปนตน และผา เครอื่ งนงุ หมถือของหอมและดอกไมเปน ตน ก็พากนั หล่ังไหลไปจนถงึ ทีพ่ ระพุทธเจาพระธรรมและพระสงฆป ระทบั เขาเฝาพระศาสดาถวายบงั คมแลว บูชาดวยของหอมและดอกไมเปน ตน แลว นงั่ ณ สวนขา งหนึ่ง สดบั พระธรรมเทศนา ทูลนิมนตเพื่อเสวยในวันรงุ ข้ึน แลว พากันลุกจากอาสนะหลีกไป. ในวันรงุ ขึ้น ชนเหลา นน้ั ตา งพากนั ตระเตรียมมหาทาน ประดับพระนครตกแตง หนทางท่จี ะเสดจ็ มาแหงพระทศพล ในท่มี นี าํ้ ขงั กเ็ อาดนิ ถมทําพ้นื ทดี่ ินใหร าบเรยี บ โรยทรายอนั มีสีดังแผนเงิน โปรดขา วตอกและดอกไม เอาผายอมสีตา ง ๆ ยกเปนธงชายและธงแผนผา ตง้ั ตน กลว ยและแถวหมอ น้าํ เตม็ . ในกาลน้ัน สเุ มธดาบสเหาะจากอาศรมของตนข้นึ สูอากาศ แลว เหาะไปทางสวนเบือ้ งบนของคนเหลานั้น เห็นพวกเขารา เรงิยนิ ดกี นั จึงคิดวามเี หตอุ ะไรหนอ จึงลงจากอากาศยนื อยู ณ ขา งหน่ึงถามคนทั้งหลายวา ทานผเู จรญิ พวกทานพากันประดับประดาหนทางอันไมส ม่าํ เสมอในท่ีนี้ เพอ่ื ใครกนั . เพราะเหตุน้ัน จงึ กลา ววา ในเขตแดนอนั เปนปจจนั ตประเทศ พวกมนุษยม ใี จยินดี นมิ นตพ ระตถาคต แลวชําระแผว ถางหนทางสาํ หรบั เสด็จ ดาํ เนนิ มาของพระองค สมัยน้นั เราออกไปจากอาศรมของ ตน สะบดั ผาเปลอื กไม (ใหเรยี บรอย) แลว ทนี่ ้นั เหาะไปในอมั พร เราไดเหน็ ตนเกดิ ความยินดี ตา งราเรงิ ดใี จปราโมทย จึงลงจากทอ งฟา ไตถ ามคนทั้งหลายทนั ทวี า

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 33 มหาชนเกดิ ความดีใจ ตา งยินดรี าเริงปราโมทย พวกเขาชาํ ระ แผว ถางถนนหนหางเพื่อใครกนั . มนษุ ยทง้ั หลายจึงเรียนวา ทานสุเมธผเู จรญิ ทา นไมทราบหรอืพระทศพลสมั มาสมั พุทธเจา พระนามวา ทีปงกร บรรลพุ ระสมั โพธญิ าณแลว ประกาศพระธรรมจักรอันบวร เสดจ็ จาริกมาถึงนครของพวกเราเสด็จประทับอาศยั อยใู นสุทัสสนมหาวิหาร พวกเราทูลนิมนตพระผมู -ีพระภาคเจา นนั้ มา จึงพากันตกแตง ทางเสด็จมาของพระผมู ีพระภาคพทุ ธ-เจา พระองคน น้ั . ลําดบั น้ัน สเุ มธดาบสจงึ คิดวา แมเ พยี งคาํ ประกาศวาพุทโธ กห็ าไดยากในโลก จะปวยกลา วไปไยถงึ การอุบตั ิขนึ้ แหงพระ-พทุ ธเจา แมเรากค็ วรจะรวมกบั คนเหลา นีต้ กแตงทาง เพือ่ พระทศพลดวย.ทานจงึ กลา วกะคนเหลาน้ันวา ทา นผเู จรญิ ถา ทานทงั้ หลายตกแตง ทางน้ีเพอื่ พระพทุ ธเจา ไซร ขอทานจงใหโอกาสแหงหนง่ึ แกเ ราบาง แมเราก็จักตกแตง ทางพรอ มกับพวกทา น. คนเหลาน้ันรบั ปากวา ดีแลว ตางรูกันอยวู า สเุ มธดาบสมฤี ทธิ์ จึงกําหนดเอาโอกาสที่นํ้าขงั ใหไปดวยคาํ วาทา นจงตกแตงที่น้ี. สเุ มธดาบสถอื เอาปติมีพระพทุ ธเจา เปน อารมณแ ลวคิดวา เราสามารถจะตกแตง โอกาสนีด้ วยฤทธไ์ิ ด โอกาสคอื ทีว่ า งซ่งึ เราตกแตงดวยฤทธ์ิอยางนี้ จะไมทาํ เราใหดใี จนัก วันนี้ เราควรกระทาํ การขวนขวายดวยกาย จงึ ขนดินมาถมลงในสถานท่นี ั้น. เมื่อสถานท่นี ัน้ ของสุเมธดาบสยังตกแตง ไมเ สร็จเลย พระทีปงกรทศพลหอ มลอมดว ยพระขณี าสพผไู ดอ ภญิ ญา ๖ มีอานุภาพมากส่แี สนเม่ือเหลาเทวดาบูชาดว ยของหอมและดอกไมท ิพยเปน ตน บรรเลงดนตรีทิพย ขบั สังคีตทพิ ย เม่ือเหลา มนษุ ยบ ชู าดว ยของหอมและดอกไมเ ปน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 34ตน และดนตรอี ันเปน ของมนษุ ย พระองคไดเสด็จดําเนนิ ตามทางทต่ี กแตงประดบั ประดานน้ั ดว ยพทุ ธลลี าอันหาอุปมามิได ประดุจราชสีหเ ย้ืองกรายบนมโนศิลาฉะนัน้ . สุเมธดาบสลืมตาท้ังสองข้นึ มองดูพระวรกายของพระทศพล ผเู สดจ็ ดาํ เนินมาตารมทางทต่ี กแตง ไว ซงึ่ ถึงความงามดวยพระรปู โฉม อันประดบั ดว ยมหาปรุ ิสลักษณะ ๓๒ ประการ สวยงามดว ยพระอนุยัญชนะ ๘๐ แวดวงดว ยพระรศั มดี านละวา เปลง พระพุทธรัศมีอันหนาทบึ มพี รรณ ๖ ประการ เปนวง ๆ และเปนคู ๆ เหมือนสายฟา แลบมีประการตาง ๆ ในพื้นทองฟา ซง่ึ มีสีดงั แกว มณฉี ะนน้ั จึงคิดวา วันนี้ เราควรบรจิ าคชวี ติ เพื่อพระทศพล พระผมู ีพระภาคเจาอยา ทรงเหยยี บเปอ กตม แตจ งทรงเหยยี บบนหลังเราเสด็จไปพรอมกับพระขีณาสพสแี่ สนองค เหมอื นกับเหยยี บสะพานแผน แกว มณฉี ะน้นัขอน้ันจักเปน ประโยชนเกอื้ กูลและสุขแกเราตลอดกาลนาน ครนั้ คดิ แลวจึงสยายผม แลวเอาหนงึ่ เสือ ชฎามณฑลและผาเปลอื กไมปูลาดลงเปอกตมอันมีสีดาํ แลว นอนลงบนหลังเปอ กตม ประหน่งึ วา สะพานแผนแกวมณฉี ะนนั้ . ดว ยเหตนุ ัน้ ทานจึงกลา ววา พวกมนษุ ยเ หลาน้ันถูกเราถามแลว ตางยืนยนั วา พระ- พุทธเจาผยู อดเยี่ยมเปน พระชนิ ะ โลกนายก พระนามวา ทปี งกร เสด็จอบุ ตั ขิ ึน้ แลวในโลก คนทัง้ หลายชาํ ระแผวถาง ถนนหนทาง เพื่อพระพทุ ธเจา นน้ั . ทันใดนน้ั ปตเิ กิดขึน้ แกเราเพราะไดฟง คาํ วา พุทโธ เรากลา ววา พทุ โธ พุทโธ อยู ก็ไดเสวยโสมนสั . เรายืนอยู ในท่ีน้ันยินดแี ลว กลบั สลดใจคดิ วาเราจักปลกู พืชลงไวใ นทนี่ ี้

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 35ขณะอยาไดลว งเลยไปเสียเปลา (แลวกลา ววา) ถาทา นทั้ง-หลายชาํ ระแผว ถางทางเพอ่ื พระพทุ ธเจา ก็จงใหโอกาสทีว่ า งแหงหนึง่ แกเรา แมเ ราก็จะชําระแผวถางถนนหนทาง ทนี ้นัคนเหลานัน้ ไดใหท ว่ี างแกเ รา เพอื่ ชําระแผวถางหนทาง. เวลาน้นั เราคดิ อยวู า พทุ โธ พุทโธ พลางแผวถางหนทาง.เมอ่ื ท่วี างของเรายังแผวถางไมเ สร็จ พระชนิ เจามหามุน-ีทีปง กรพรอมกบั พระขีณาสพสี่แสน ผูไ ดอภิญญา ๖ ผคู งที่ปราศจากมลทนิ ไดเ สดจ็ ดาํ เนินทางมา การตอ นรับก็มีขนึ้กลองมากมายกบ็ รรเลงข้นึ เหลาคนและเทวดาตา งราเรงิพากันประกาศสาธุการ เหลาเทวดาเห็นพวกมนษุ ย แมพ วกมนษุ ยกเ็ ห็นเหลาเทวดา แมท ั้งสองพวกน้นั ตางก็ประคองอัญชลเี ดินตามพระตถาคต. แมทงั้ สองพวกน้ัน คือพวกเทวดาบรรเลงดนตรที พิ ยพวกมนุษยบ รรเลงดนตรีของมนุษย เดินตามพระตถาคต.เหลา เทวดาท่เี หาะมาทางอากาศ ก็โปรยปรายดอกมณฑารพดอกปทุม และดอกปาริฉัตรอันเปนทิพยไปท่ัวทุกทศิ . เหลาเทวดาทีเ่ หาะมาทางอากาศ โปรยผงจนั ทน และของหอมอยางดลี ว นเปนทพิ ยไปทว่ั ทุกทศิ . เหลาคนผอู ยูบ นพ้ืนดนิ ตา งกช็ ูดอกจาํ ปา ดอกชา งนาวดอกกระทุม ดอกกากะทงิ ดอกบนุ นาค ดอกการะเกดไปท่ัวทุกทศิ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ที่ 36 เราสยายผมออก แลว ลาดผาเปลือกไมค ากรองและ หนงั เสือบนเปอ กตมนน้ั แลว นอนคว่าํ ลงดวยความปรารถนา วา พระพุทธเจา พรอ มดวยพระสาวกทงั้ หลาย จงทรงเหยียบ เราเสด็จไป อยาทรงเหยยี บที่เปอ กตมเลย ขอนนั้ จักเปนไป เพ่อื ประโยชนเก้ือกลู แกเ รา ดังน.ี้ สุเมธดาบสนัน้ นอนบนหลังเปอ กตมน้ันแล ลมื ตาทั้งสองขึ้นอีกเห็นพระพุทธสิรขิ องพระทีปง กรทศพล จงึ คดิ วา ถา เราพงึ ตอ งการ ก็พึงเผากิเลสทง้ั ปวงเปนสงั ฆนวกะเขาไปสรู มั มนครได แตเ ราไมม ีกจิ ดวยการเผากเิ ลส ดวยเพศที่ใครไมรจู กั แลวบรรลุพระนพิ พาน ถา กระไรเราพงึ เปน ดังพระทศพลทีปง กร บรรลุพระอภสิ มั โพธญิ าณอยางสงู ย่งิ แลวขึ้นสูธรรมนาวาใหมหาชนขามสงสารสาครไดแลว จึงปรนิ ิพพานภายหลงัขอนส้ี มควรแกเรา. ตอ จากน้นั จึงประมวลธรรม ๘ ประการ การทาํความปรารถนาอยางยิง่ ใหญเ พ่อื ความเปน พระพทุ ธเจา แลว จึงนอนลง.เพราะเหตุน้ัน ทา นจึงกลา ววา เม่อื เรานอนบนแผน ดิน ไดม ีความคิดอยา งนว้ี า วนั น้ี เราเมอ่ื ปรารถนาอยู ก็จะพงึ เผากเิ ลสของเราได. จะมีประโยชนอ ะไรแกเราเลาดว ยการทาํ ใหแจงธรรมใน ทีน่ ้ี ดวยเพศทีใ่ คร ๆ ไมรจู ัก เราบรรลพุ ระสัพพัญตุ ญาณ จักเปน พระพุทธเจา ในโลกพรอมท้ังเทวโลก. จะมปี ระโยชนอ ะไรแกเ ราดวยลกู ผูชายผูมีรปู รางแขง็ แรง

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 37 ขามฝงไปผูเดียว เราบรรลุพระสัพพญั ุตญาณแลว จกั ให มนษุ ยพรอ มทั้งเทวดา ขามฝง ไปดวย. ดว ยการกระทาํ อนั ยิง่ ใหญน ้ี ทเี่ รากระทาํ แลวดวยความ เปนลูกผูชายผยู อดเยี่ยม เราบรรลุพระสัพพญั ตุ ญาณแลว จกั ใหเ หลาชนมากมายขา มฝง ไปดวย. เราตัดกระแสคือสงสาร ทําลายภพทง้ั สามแลวขึน้ สู ธรรมนาวา จกั ใหมนษุ ยพรอ มท้งั เทวดาขา มไปดวย ดังน.ี้ กเ็ พราะเหตทุ ่เี ม่ือบคุ คลปรารถนาความเปน พระพุทธเจา ความปรารถนาที่ยงิ่ ใหญจ ะสาํ เรจ็ ได เพราะประชมุ ธรรม ๔ ประการไวได คอื ความเปนมนษุ ย . ความถงึ พรอมดว ย เพศ เหตุ การไดเห็นพระศาสดา การไดบรรพชา ๑ ความสมบูรณดว ยคณุ ๑ การกระทําอันยิ่งใหญ ๑ ความเปน ผู มีฉนั ทะ ๑. จริงอยู เมือ่ บุคคลดาํ รงอยใู นอัตภาพมนุษยเทา น้นั แลวประกาศความเปนพระพทุ ธเจา ความปรารถนายอมสําเรจ็ ความปรารถนาของนาค ครุฑ เทวดา หรือทา วสกั กะ หาสาํ เรจ็ ไม. แมใ นอตั ภาพมนษุ ย เม่อื เขาดาํ รงอยใู นเพศบรุ ษุ เทานนั้ ความปรารถนาจงึ จะสําเร็จ ความปรารถนาของหญงิ หรือของบัณเฑาะกกะเทยและอุภโตพยัญชนก หาสําเร็จไม. แมสําหรบั บรุ ษุ เมื่อเขาสมบูรณด วยเหตุ ทจ่ี ะบรรลพุ ระอรหัตในอัตภาพนน้ั เทา นน้ั ความปรารถนาจงึ จะสาํ เรจ็ นอกนหี้ าสาํ เร็จไม. แมสาํ หรบั ผูท ส่ี มบูรณด วยเหตุ เมื่อปรารถนาในสาํ นักของพระ-

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาที่ 38พทุ ธเจาผยู ังดํารงพระชนมอ ยเู ทา น้นั ความปรารถนาจึงจะสําเร็จ เมอ่ืพระพทุ ธเจาปรินิพพานแลว เมอื่ เขาปรารถนาในทใี่ กลพ ระเจดยี ห รือที่โคนตนโพธ์ิ ก็หาสําเร็จไม. แมสาํ หรบั ผปู รารถนาในสาํ นักของพระพทุ ธเจา ผูด ํารงอยใู นเพศพรรพชาเทา นนั้ ความปรารถนาจึงจะสําเร็จ สําหรับผูด าํ รงอยูในเพศคฤหัสถ หาสําเรจ็ ไม. แมส าํ หรบั ผูบ วชแลว เมื่อไดอ ภญิ ญา ๕ และสมาบัติ ๘ เทานั้นความปรารถนาจึงจะสาํ เรจ็ สําหรบั ผเู วน จากคุณสมบัติน้ี หาสําเรจ็ ไม. แมผ ทู ส่ี มบูรณแ ลวดว ยคณุ ก็ตาม ผใู ดไดบ รจิ าคชวี ติ ของตนแกพระพุทธเจา สําหรบั ผทู ส่ี มบูรณดว ยการกระทาํ อนั ยงิ่ ใหญน นี้ นั้ เทาน้นัความปรารถนาจึงจะสําเรจ็ สําหรับคนนอกนี้ หาสําเรจ็ ไม. แมส ําหรับผทู ส่ี มบรู ณดวยการการทําอนั ยิง่ ใหญ ความปรารถนายอ มจะสาํ เรจ็ แกผ ูมีฉันทะ อตุ สาหะ ความพยายาม และการแสวงหาอนัยง่ิ ใหญ เพือ่ ประโยชนแ กธ รรมอนั กระทาํ ความเปนพระพุทธเจาเทานั้นคนนอกน้ีหาสาํ เรจ็ ไม. ในขอ ทฉ่ี ันทะจะตอ งยิง่ ใหญน ้นั มขี อ ความอปุ มาดงั ตอไปนี้ :- กถ็ าจะพึงเปนอยางนว้ี า ผใู ดสามารถทจ่ี ะใชก าํ ลังแขนของตนขามหอ งจักรวาลท้ังสิน้ ซึ่งเปนน้าํ ผนื เดียวกันหมด จนถึงฝง ได ผูนัน้ ยอมบรรลุความเปนพระพทุ ธเจาได, กห็ รือวาผใู ดจะสามารถกวาดหอ งจักรวาลท้ังสน้ิ ซ่งึ ปกคลุมดวยกอไผแลว เหยียบย่ําไปดว ยเทา จนถงึ ฝงได ผูน้นัยอมบรรลุความเปน พระพทุ ธเจา ได. หรือวา ผูใดสามารถเอาหอกปก หอ งจกั รวาลทง้ั สนิ้ แลวเอาเทา เหยยี บหอ งจกั รวาลซ่ึงเต็มดวยใบหอกตดิ ๆ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนา ท่ี 39กนั จนถงึ ฝงได ผนู ้นั ยอ มบรรลคุ วามเปน พระพทุ ธเจา ได, กห็ รอื วา ผูใดสามารถเอาเทา ท้งั สองเหยยี บทอ งจกั รวาลท้งั ส้ิน ซง่ึ เตม็ ดวยถานเพลิงอนัปราศจากเปลวจนถงึ ฝง ได ผูนั้นยอมบรรลคุ วามเปนพระพุทธเจา ได. ผูใดไมส าํ คัญเหตุเหลา นน้ั แมส ักเหตุเดยี ววา เปน ของทต่ี นทําไดย าก แตเ ปนผทู ่ีประกอบดวยฉนั ทะ อุตสาหะ วายามะ และการแสวงหาอันยงิ่ ใหญอยางนี้วา เราจกั ขามแมสิง่ นีห้ รอื ไปจนถึงฝง ใหได ความปรารถนาของผนู ัน้ เทา นนั้ ยอ มสําเร็จ คนนอกนห้ี าสําเร็จไม. เพราะฉะนน้ั สเุ มธ-ดาบสไดป ระชุมธรรม ๘ ประการนไี้ วไดหมด จงึ กระทาํ ความปรารถนาอนั ยงิ่ ใหญเ พอ่ื ความเปนพระพุทธเจาแลวจงึ นอนลง. ฝา ยพระผูม ีพระภาคเจา ทปี งกรเสดจ็ มาแลว ทรงยนื ท่เี บ้อื งศรี ษะของสเุ มธดาบส ทรงลมื พระเนตรทัง้ สองอนั สมบูรณด ว ยประสาท มีวรรณะ ๕ ประการ ประหน่งึ วาเปดสหี บัญชรแกว มณี ทรงเห็นสเุ มธ-ดาบสนอนอยูเ หนือหลังเปอกตม จงึ ทรงดาํ รวิ า ดาบสน้ีกระทําความปรารถนาอนั ยิ่งใหญเ พ่อื ความเปนพระพุทธเจา จึงไดนอนอยู ความปรารถนาของดาบสน้จี ะสําเรจ็ หรือไมหนอ จงึ ทรงสงอนาคตังสญาณใครค รวญอยู ทรงทราบวา ลว งสอี่ สงไขยยิ่งดวยแสนกัปแตก ัปนไี้ ปดาบสนจี้ กั ไดเ ปนพระพทุ ธเจาพระนามวาโคดม ทั้งที่ทรงประทบั ยนื อยูน่นั แหละ ทรงพยากรณในทามกลางบรษิ ทั วา ทานท้ังหลายเหน็ ดาบสผูม ตี บะสูงผูนซี้ งึ่ นอนอยูบ นหลังเปอ กตมหรอื ไม. ภิกษุทงั้ หลายกราบทูลวา เห็นแลว พระเจา ขา. พระองคจ งึ ตรสั วา ดาบสน้กี ระทาํ ความปรารถนาอนั ย่ิงใหญเ พ่อื ความเปนพระพทุ ธเจา จงึ ไดน อนอยู ความปรารถนาของดาบสนจี้ ักสําเร็จ ดวยวา ในทส่ี ุดส่ีอสงไขยยิ่งดวยแสนกัปแตกปั น้ีไป

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ - หนาท่ี 40ดาบสนจี้ ักไดเ ปน พระพุทธเจา พระนามวา โคดม, กใ็ นอัตภาพนนั้ พระ-นครนามวากบลิ พสั ดุจักเปนท่อี ยอู าศัยของเขา พระเทวีพระนามวา มายาจกั เปนพระมารดา พระราชาพระนามวาสทุ โธทนะจกั เปนพระบิดา พระ-เถระนามวาอปุ ตสิ สะจกั เปน พระอัครสาวก พระเถระนามวา โกลติ ะจกัเปน ทุติยสาวก พระเถระนามวาอานนทจักเปน พทุ ธอปุ ฏฐาก พระเถรีนามวาเขมาจักเปนอคั รสาวิกา พระเถรนี ามวา อบุ ลวรรณาจักเปนทตุ ยิ -สาวิกา ดาบสน้ีมีญาณแกกลา แลวจกั ออกมหาภเิ นษกรมณ ตั้งความเพยี รใหญ รับขา วปายาสท่คี วงไมน ิโครธแลว บริโภคที่ริมฝง แมนาํ้ เนรญั ชราแลวขึ้นสโู พธมิ ณั ฑ จักตรัสรพู รอ มเฉพาะทีโ่ คนตน อัสสตั ถพฤกษ. ดว ยเหตุนัน้ ทานจึงกลา ววา พระพุทธเจา พระนามวาทีปงกร ผทู รงรแู จงโลก ผคู วร รบั เครื่องบชู า ทรงยืน ณ เบอ้ื งศีรษะ ไดต รสั คํานีก้ ะเรา วา พวกทา นจงดูดาบสผูเ ปน ชฎลิ ผูน ้ี ซึ่งมีตบะสงู เขาจกั ไดเปน พระพุทธเจา ในโลก ในกปั ท่นี ับไมถวนแตกปั นไ้ี ป. เขาจักเปน พระตถาคต จกั ออกจากนครชอ่ื กบลิ พสั ดุ อนั นาร่นื รมย เร่ิมตัง้ ความเพียรกระทาํ ทุกกรกริ ยิ า. พระตถาคตจะนั่งทีโ่ คนตนอชปาลนโิ ครธ ประคองขาว- ปายาสไปยังฝง แมน ํ้าเนรัญราช ณ ท่นี ั้น. พระชินเจานั้น เสวยขาวปายาสทีฝ่ งแมน้าํ เนรณั ชรา แลว เสด็จไปยงั ควงไมโ พธิ์ ตามทางทเ่ี ขาตกแตงไวดแี ลว ลาํ ดบั น้นั พระสมั พทุ ธเจา ผูม พี ระยศใหญม มิ ใี ครย่ิงกวา