tripitaka_87

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาท่ี 583 ในปฏสิ นธขิ ณะ ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน อุปปนธรรม เปนปจ จยั แกข ันธ ๓และกฏัตตารปู ท้ังหลาย ดวยอาํ นาจของสหชาติปจจยั ฯลฯ ขันธ ๒ เปนปจ จยัแกข นั ธ ๒ และกฏัตตารปู ท้งั หลาย ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จยั . ขันธท้งั หลายเปน ปจจยั แกห ทยวัตถุ ดว ยอํานาจของสหชาตปจจัย. หทยวัตถุ เปนปจ จัยแกขันธท ้งั หลาย ดวยอํานาจของสหชาตปจ จัย. มหาภูตรูป ๑ เปนปจจยั แกม หาภตู รปู ๓ ดวยอาํ นาจของสหชาตปจ จัยฯลฯ มหาภตู รปู ๒ ฯลฯ. มหาภูตรูปทง้ั หลายเปน ปจ จัยแกจ ติ ตสมฏุ ฐานรปู และกฏัตตารปู ท่เี ปนอปุ าทารปู ทั้งหลาย ดวยอํานาจของสหชาตปจจัย. พาหิรรูป... อาหารสมุฏฐานรปู ... อตุ ุสมุฏฐานรปู ฯลฯ. สว นอสัญญสตั วท้งั หลาย มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ มหาภตู รปู ๒ ฯลฯ,มหาภูตรปู ท้ังหลาย เปนปจจัยแกกฏตั ตารปู ที่เปนอปุ าทารูปทง้ั หลาย ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจยั . ๕. อัญญมญั ญปจจัย [๑๘๙๖] ๑. อุปปนนธรรม เปนปจ จยั แกอ ุปปนนธรรม ดว ยอํานาจของอญั ญมญั ญปจจัย คือ ขนั ธ ๑ ทเี่ ปน อปุ ปน นธรรม เปน ปจ จยั แกขนั ธ ๓ ดวยอํานาจของอญั ญมญั ญปจจัย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 584 ในปฏสิ นธขิ ณะ ขนั ธ ๑ ท่เี ปน อปุ ปน นธรรม เปนปจจยั แกข นั ธ ๓และหทยวัตถุ ดวยอํานาจของอัญญมัญญปจ จัย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ. ขนั ธท ัง้ หลายเปน ปจ จยั แกห ทยวัตถุ ดว ยอาํ นาจของอัญญมัญญปจจยั . หทยวัตถเุ ปน ปจ จยั แกข ันธทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของอญั ญมญั ญปจ จัย. มหาภตู รปู ๑ ฯลฯ พาหิรรูป...อาหารสมฏุ ฐานรูป...อตุ ุสมุฏฐานรูป ฯลฯ. สว นอสัญญสัตวท้งั หลาย มหาภูตรูป ๑ เปน ปจจัยแกมหาภูตรปู ๓ดวยอาํ นาจของอญั ญมัญญปจจัย ฯลฯ มหาภตู รูป ๒ ฯลฯ. ๖. นสิ สยปจจัย [๑๘๙๗] ๑. อุปปน นธรรม เปนปจ จยั แกอปุ ปน นธรรม ดว ยอํานาจของนิสสยปจจยั คือ ขันธ ๑ ท่ีเปน อุปปนนธรรม เปน ปจจยั แกข นั ธ ๓ และจิตต-สมฏุ ฐานรปู ท้ังหลาย ดว ยอํานาจของนสิ สยปจ จัย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ. ในปฏิสนธิขณะ ขนั ธท ้งั หลายเปนปจ จัยแกหทยวัตถ.ุ หทยวตั ถุเปนปจจยั แกข นั ธท ง้ั หลาย. มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ พาหิรรูป... อาหารสมุฏฐานรูป...สมฏุ ฐานรปู ฯลฯ. สวนอสญั ญสัตวท ั้งหลาย มหาภตู รปู ๑ เปน ปจจยั แกมหาภตู รปู ๓ปจ จัยแกก ฏัตตารปู ที่เปน อุปาทารปู ท้งั หลาย.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาที่ 585 จกั ขายตนะ เปน ปจ จยั แกจ ักขุวญิ ญาณ ฯลฯ กายายตนะ เปน ปจ จัยแกกายวญิ ญาณ. หทยวตั ถุ เปนปจจัยแกขันธท ้ังหลายท่เี ปนอปุ ปน นธรรม ดวยอํานาจของนิสสยปจ จยั . ๗. อุปนิสสยปจจัย [๑๘๙๘] ๑. อุปปน นธรรม เปน ปจ จยั แกอ ปุ ปน นธรรม ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จยั มี ๒ อยาง คอื ที่เปน อารมั มณูปนิสสยะ และ ปกตปู นิสสยะ ทเ่ี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บคุ คลเขาไปอาศัยอุตุท่เี ปนอปุ ปน ธรรมแลว ยงั ฌานใหเกดิ ขน้ึ ยังวิปสสนา ฯลฯ ยังมรรค ฯลฯ ยงั อภิญญา ฯลฯ ยังสมาบตั ิ ฯลฯ กอมานะ, ถอื ทฏิ ฐ.ิ บคุ คลเขาไปอาศยั โภชนะท่เี ปนอุปปนนธรรม ฯลฯ อาศัยเสนาสนะแลวยงั ฌานใหเ กดิ ข้ึน ยงั วิปสสนา ฯลฯ ยงั มรรค ฯลฯ ยังอภญิ ญา ฯลฯ ยงัสมาบัติ ฯลฯ กอมานะ, ถือทฏิ ฐ.ิ อุตทุ เ่ี ปนอุปปนนธรรม ฯลฯ โภชนะ ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจจัยแกศรัทธาท่ีเปนอุปปนนธรรม ฯลฯ แกปญ ญา แกสขุ ทางกาย แกท ุกขท างกายแกม รรค แกผ ลสมาบัติ ดวยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ที่ 586 [๑๘๙๙] ๒. อนปุ ปนนธรรม เปน ปจจัยแกอ ุปปน นธรรมดว ยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจ จัย มี ๒ อยา ง คือที่เปน อารัมมณูปนิสสยะ และ ปกตปู นสิ สยะ ท่เี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแก บคุ คลปรารถนาวรรณสมบตั ทิ ีเ่ ปน อนปุ ปนนธรรม ยอ มใหทาน สมา-ทานศลี กระทําอโุ บสถกรรม. บคุ คลปรารถนาสัททสมบัติทเี่ ปนอนปุ ปนนธรรม ฯลฯ คนั ธสมบัติรสสมบัติ โผฏฐพั พสมบตั ิ ฯสฯ ปรารถนาขันธท ง้ั หลายทเ่ี ปน อนุปปน นธรรมแลว ยอ มใหท าน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ วรรณสมบัตทิ ่เี ปนอนุปปน นธรรม ฯลฯ ขันธทง้ั หลายทเ่ี ปน อนปุ ปน นธรรม เปน ปจจยั แกศ รัทธาท่เี ปน อปุ ปนนธรรม แกป ญญา แกสุขทางกาย แกทุกขท างกาย แกม รรค แกผ ลสมาบตั ิ ดว ยอาํ นาจของอุปนิสสยปจ จัย. [๑๙๐๐] ๓. อุปปาทธิ รรม เปน ปจ จยั แกอ ปุ ปนนธรรม ดว ยอาํ นาจของอุปนิสสยปจ จัย มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน อารมั มณูปนิสสยะ และ ปกตูปนสิ สยะ ทีเ่ ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บุคคลปรารถนาจักขุสมบัตทิ เี่ ปนอุปปาทิธรรม ยอ มใหทาน สมาทานศลี ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาที่ 587 บุคคลปรารถนาโสตสมบตั ิที่เปน อปุ ปาทิธรรม ฯลฯ กายสมบตั ิ วรรณ-สมบตั ิ คันธสมบัติ รสสมบตั ิ โผฏฐพั พสมบัติ ฯลฯ ปรารถนาขันธท ้ังหลายท่ีเปน อปุ ปาทิธรรมแลว ยอ มใหท าน สมาทานศีล ฯลฯ อโุ บสถกรรม ฯลฯ. จักขุสมบัตทิ ่เี ปนอปุ ปาทิธรรม ฯลฯ กายสมบตั ิ วรรณสมบัติ ฯลฯโผฏฐัพพสมบตั ิ ขันธทงั้ หลายท่เี ปนอปุ ปาทธิ รรม เปนปจจัยแกศรทั ธาที่เปน อุปปนนธรรม ฯลฯ แกปญ ญา แกส ขุ ทางกาย แกท ุกขทางกาย แกผล-สมาบตั ิ ดวยอํานาจของอปุ นสิ สยปจ จัย. ๘. ปุเรชาตปจ จยั [๑๙๐๑] ๑. อุปปนนธรรม เปนปจ จยั แกอ ปุ ปน นธรรม ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจ จัย มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน อารัมมณปเุ รชาตะ และ วัตถปุ ุเรชาตะ ทเี่ ปน อารัมมณปเุ รชาตะ ไดแก บคุ คลพจิ ารณาเห็นจกั ษุ ฯลฯ หทยวัตถุ โดยความเปนของไมเ ท่ยี งเปนทุกข เปนอนัตตา ยอ มยินดี ยอ มเพลดิ เพลนิ ย่งิ เพราะปรารภจักษุเปน ตนนั้น ราคะ ยอมเกดิ ขึ้น โทมนสั ยอ มเกิดข้นึ . บุคคลเหน็ รูปดว ยทิพยจกั ษุ ฟงเสยี งดวยทิพโสตธาต.ุ รปู ายตนะ เปนปจจยั แกจกั ขวุ ิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ เปนปจจยั แกกายวิญญาณ ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจจยั .

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาท่ี 588 ทเ่ี ปน วตั ถปุ ุเรชาตะ ไดแ ก จักขายตนะ เปน ปจ จยั แกจักขวุ ญิ ญาณ ฯลฯ หทยวตั ถุ ปจ จัยแกขนั ธท ัง้ หลายทีเ่ ปนอุปปนนธรรม ดว ยอาํ นาจของปุเรชาตปจ จยั . ๙. ปจฉาชาตปจจยั [๑๙๐๒] ๑. อุปปน นธรรม เปน ปจจัยแกอปุ ปนนธรรม ดวยอาํ นาจของปจ ฉาชาตปจ จัย คือ ขันธท้งั หลายทเ่ี ปนอุปปนนธรรม ท่ีเกิดภายหลัง เปน ปจจัยแกกายน้ี ทีเ่ กดิ กอน ดว ยอํานาจของปจ ฉาชาตปจ จัย. ๑๐. กมั มปจ จัย [๑๙๐๓] ๑. อปุ ปน นธรรม เปนปจจัยแกอุปปน นธรรม ดวยอาํ นาจของกัมมปจจยั คอื เจตนาท่ีเปน อุปปนนธรรม เปนปจ จัยแกส มั ปยตุ ตขันธ และจติ ตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ดว ยอาํ นาจของกมั มปจจัย. ในปฏสิ นธิขณะ เจตนาทีเ่ ปนอปุ ปนนธรรม เปนปจ จยั แกสมั ปยุตต-ขันธ และกฏัตตารปู ทง้ั หลาย ดว ยอาํ นาจของกมั มปจ จยั . ๑๑. วปิ ากปจจยั [๑๙๐๔] อุปปนนธรรม เปนปจ จัยแกอุปปน นธรรม ดว ยอํานาจของวปิ ากปจจยั

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ที่ 589 คือ ขนั ธ ๑ ทีเ่ ปน อปุ ปนนธรรม ซง่ึ เปน วบิ าก เปนปจจยั แกขันธ๓ และจติ ตสมฏุ ฐานรปู ทัง้ หลาย ดวยอํานาจของวิปากปจ จยั ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธิขณะ ขันธ ๑ ทีเ่ ปนอุปปน นธรรม เปน ปจ จยั แกขันธ ๓และกฏัตตารปู ทัง้ หลาย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ขนั ธท ้ังหลาย เปนปจจัยแกห ทยวตั ถุ ดวยอาํ นาจของวปิ ากปจจยั . ๑๒. อาหารปจจยั [๑๙๐๕] ๑. อุปปนนธรรม เปนปจจยั แกอ ปุ ปนนธรรม ดว ยอาํ นาจของอาหารปจ จัย คอื อาหารท้ังหลายท่ีเปนอปุ ปนนธรรม เปนปจ จัยแกสมั ปยุตตขันธและจติ ตสมุฏฐานรูปทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอาหารปจจยั . ในปฏสิ นธขิ ณะ กวฬีการาหาร เปนปจ จัยแกกายน้ี ดว ยอํานาจของอาหารปจจัย. ๑๓. อินทริยปจ จัย [๑๙๐๖] ๑. อปุ ปนนธรรม เปนปจ จัยแกอุปปน นธรรม ดว ยอํานาจของอินทรยิ ปจ จยั คือ อนิ ทรยี ทง้ั หลายที่เปนอุปปน นธรรม เปนปจ จัยแกส ัมปยุตตขนั ธและจติ ตสมุฏฐานรปู ทงั้ หลาย ดว ยอาํ นาจของอินทรยิ ปจจัย. ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ จักขุนทรยี  เปน ปจจัยแกจ ักขุวิญญาณ ฯลฯกายนิ ทรียเปน ปจ จยั แกก ายวิญญาณ.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 590 รูปชวี ติ ินทรีย เปนปจ จยั แกก ฏตั ตารูปทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอนิ ทริยปจจัย. ๑๔. ฌานปจ จัย ฯลฯ ๑๗. วิปปยตุ ตปจ จยั [๑๙๐๗] ๑. อุปปน นธรรม เปน ปจ จัยแกอุปปน ธรรม ดว ยอาํ นาจของฌานปจจยั เปน ปจจยั ดว ยอาํ นาจของมคั คปจจยั เปนปจ จยัดว ยอาํ นาจของสมั ปยตุ ตปจจัย เปน ปจจัยดวยอํานาจของวิปปยุตต-ปจจยั มี ๓ อยา ง คือที่เปน สหชาตะ ปุเรชาตะ และ ปจ ฉาชาตะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแก ขนั ธท ั้งหลายท่ีเปนอุปปน นธรรม เปน ปจจยั แกจติ ตสมุฏฐานรูปท้ังหลาย ดวยอาํ นาจของวิปปยุตตปจ จัย. ในปฏสิ นธิขณะ ขนั ธท ัง้ หลายท่ีเปนอปุ ปน นธรรม เปน ปจจยั แกกฏตั ตารปู ท้งั หลาย ดว ยอํานาจของวปิ ปยุตตปจจัย. ขันธทงั้ หลาย เปนปจ จัยแกห ทยวัตถุ หทยวัตถุ เปนปจจยั แกข นั ธทัง้ หลาย ดว ยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจจัย. ท่ีเปน ปุเรชาตะ ไดแ ก จักขายตนะ เปนปจ จัยแกจักขวุ ญิ ญาณ ฯลฯ กายายตนะ ฯลฯ หทยวัตถุ เปนปจ จัยแกข ันธท้ังหลายทเี่ ปน อุปปน นธรรม ดวยอํานาจของวิปปยุตตปจจยั . ที่เปน ปจฉาชาตะ ไดแก

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาท่ี 591 ขนั ธท ้ังหลายทเี่ ปน อปุ ปนนธรรมท่ีเกดิ ภายหลัง เปน ปจ จยั แกก ายน้ีท่เี กดิ กอ น ดว ยอาํ นาจของวปิ ปยุตตปจ จยั . ๑๘. อัตถปิ จจัย [๑๙๐๘] ๑. อุปปน นธรรม เปนปจ จยั แกอุปปนนธรรม ดว ยอํานาจของอัตถปิ จจัย. มี ๕ อยา ง คือที่เปน สหชาตะ ปเุ รชาตะ ปจ ฉาชาตะ อาหาระและ อนิ ทรยิ ะ ทเี่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ขันธ ๑ ทเี่ ปนอุปปน นธรรมทเ่ี กิดพรอ มกัน เปน ปจจยั แกข นั ธ ๓แลจติ สมุฏฐานรูปทั้งหลาย ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จ จัย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ. พาหิรรปู ..อาหารสมฏุ ฐานรูป...อุตุสมฏุ ฐานรปู ฯลฯ สว นอสัญญสตั วห ลาย ฯลฯ. ทเ่ี ปน ปเุ รชาตะ ไดแ ก บคุ คลพจิ ารณาเหน็ จักษุ ฯลฯ โดยความเปน ของไมเทย่ี ง เปนทกุ ขเปนอนตั ตา ฯลฯ หทยวัตถุ โดยความเปน ของไมเทย่ี ง ฯลฯโทมนสั ยอ มเกิดขน้ึ . บุคคลเห็นรปู ดวยทิพยจักษุ ฟงเสียงดว ยทิพโสตธาตุ. รูปายตนะ เปน ปจจยั แกจ กั ขวุ ญิ ญาณ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปนปจ จยั แกก ายวญิ ญาณ ดว ยอํานาจของอตั ถิปจจยั

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาที่ 592 จักขายตนะ เปน ปจจยั แกจ กั ขุวญิ ญาณ ฯลฯ กายายตนะ เปนปจ จัยแกก ายวิญญาณ หทยวัตถุ เปนปจจัยแกขนั ธทั้งหลายที่เปน อปุ ปนนธรรม ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จจัย ทเ่ี ปน ปจฉาชาตะ ไดแ ก ขันธท ั้งหลายที่เปน อุปปนนธรรมทีเ่ กดิ ภายหลงั เปนปจ จัยแกกายน้ีทเี่ กดิ กอ น ดวยอํานาจของอัตถิปจจยั . กวฬกี าราหาร เปนปจ จยั แกกายน้ี ฯลฯ. รปู ชีวติ นิ ทรยี  เปนปจ จยั แกก ฏตั ตารูปทัง้ หลาย ดว ยอํานาจของอัตถิ-ปจจยั . ๑๙. อวิคตปจ จยั [๑๙๐๙] ๑. อปุ ปนนธรรม เปน ปจจัยแกอ ปุ ปน นธรรม ดวยอาํ นาจของอวิคตปจจัย การนับจาํ นวนวาระในอนุโลม [๑๙๑๐] ในเหตุปจจัย มี ๑ วาระ ในอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระในอธปิ ติปจ จยั มี ๓ วาระ ในสหชาตปจ จัย มี ๑ วาระ ในอัญญมัญญปจจัยมี ๑ วาระ ในนิสสยปจ จัย มี ๑ วาระ ในอุปนิสสปจ จัย มี ๓ วาระ ในปเุ รชาตปจ จัย มี ๑ วาระ ในปจฉาชาตปจจัย มี ๑ วาระ ในกมั มปจ จยั มี

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 593๑ วาระ ในวปิ ากปจ จัย มี ๑ วาระ ในอาหารปจจยั มี ๑ วาระ ในอินทริย-ปจ จัย มี ๑ วาระ ในฌานปจจยั มี ๑ วาระ ในมัคคปจจัย มี ๑ วาระในสมั ปยุตตปจจยั มี ๑ วาระ ในวปิ ปยุตตปจจยั มี ๑ วาระ ในอัตถปิ จ จัยมี ๑ วาระ ในอวิคตปจ จัย มี ๑ วาระ. พึงนับอยา งนี.้ อนุโลมนยั จบ ปจจนียนัย การยกกปจจัยในปจจนียะแหงปญหาวาระ [๑๙๑๑] ๑. อปุ ปนนธรรม เปน ปจ จัยแกอ ปุ ปนนธรรม ดวยอาํ นาจของอารัมมณปจจยั , เปนปจ จยั ดว ยอํานาจของสหชาตปจจัย,เปนปจจัยดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจ จัย, เปน ปจจยั ดวยอาํ นาจของปุเรชาตปจจัย, เปนปจ จัยดวยอาํ นาจของปจ ฉาชาตปจ จยั , เปนปจ จัยดวยอํานาจของอาหารปจจยั , เปนปจ จยั ดว ยอาํ นาจของอินทรยิ ปจจัย. [๑๙๑๒] ๒. อนปุ ปนนธรรม เปนปจจยั แกอปุ ปนนธรรมดว ยอาํ นาจของอารมั มณปจ จัย เปน ปจจัยดวยอาํ นาจของอุปนสิ สย-ปจ จยั . [๑๙๑๓] ๓. อปุ ปาทิธรรม เปน ปจ จยั แกอปุ ปนนธรรม ดว ยอํานาจของอารัมมณปจจยั , เปน ปจจัยดวยอํานาจของอุปนสิ สยปจจัย.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 594 การนบั จํานวนวาระในปจ จนยี ะ [๑๙๑๔] ในนเหตุปจ จยั มี ๓ วาระ ในนอารมั มณปจ จยั มี ๓ วาระในนอธิปตปิ จจยั มี ๓ วาระ ฯลฯ ในนวปิ ปยตุ ตปจ จัย มี ๓ วาระ ในโน-อัตถปิ จจยั มี ๒ วาระ ในโนนัตถปิ จ จยั มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจ จัย มี ๓วาระ ในโนอวคิ ตปจจัย มี ๒ วาระ. พงึ นบั อยา งน.้ี ปจ จนยี นยั จบ อนุโลมปจ จนียนยั การนบั จํานวนวาระในอนโุ ลมปจ จนยี ะ [๑๙๑๕] เพราะเหตุปจ จยั ในนอธปิ ตปิ จ จัย มี ๑ วาระ ฯลฯ ในโนนัตถปิ จ จยั มี ๑ วาระ ในโนวคิ ตปจจยั มี ๑ วาระ. อนุโลมปจจนียนยั จบ ปจ จนียานุโลมนยั การนับจาํ นวนวาระในปจ จนียานโุ ลม [๑๙๑๖] เพราะนเหตปุ จ จัย ในอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระ...ในอธิปติปจ จยั มี ๓ วาระ ในสหชาตปจจัย มี ๑ วาระ ในอัญญมญั ญปจ จัยมี ๑ วาระ ในนสิ สยปจ จัย มี ๑ วาระ ในอุปนิสสยปจ จัย มี ๓ วาระ ใน

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 595ปุเรชาตปจจยั มี ๑ วาระ ในปจ ฉาชาตปจจัย มี ๑ วาระ ในกัมมปจจยั มี๑ วาระ ในวิปากปจจัย มี ๑ วาระ ในอาหารปจ จยั มี ๑ วาระ ในอินทริย-ปจจัย มี ๑ วาระ ในฌานปจจัย มี ๑ วาระ ในมัคคปจจยั มี ๑ วาระในสมั ปยุตตปจจัย มี ๑ วาระ ในวปิ ปยตุ ตปจ จยั มี ๑ วาระ ในอัตถปิ จ จัยมี ๑ วาระ ในวคิ ตปจจยั มี ๑ วาระ. ปจจนียานุโลมนัย จบ ปญ หาวาระ จบ อุปปน นติกะที่ ๑๗๑ จบ๑. อรรถกถาของตกิ ะนี้ แสดงคูกบั อตีตติกะที่ ๑๘ ตอจากติกะน.ี้

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ที่ 596 ๑๘. อตีตติกะ ปญ หาวาระ อนุโลมนยั ๑. เหตุปจ จัย [๑๙๑๗] ๑. ปจ จปุ ปนนธรรม เปนปจจัยแกป จ จปุ ปน ธรรมดว ยอํานาจของเหตุปจ จยั คอื เหตุทงั้ หลายทเ่ี ปนปจจปุ ปนนธรรม เปนปจ จัยแกสมั ปยตุ ตขนั ธและจติ ตสมฏุ ฐานรปู ทัง้ หลาย ดว ยอาํ นาจของเหตุปจ จัย. ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ๒. อารมั มณปจจัย [๑๙๑๘] ๑. อตีตธรรม เปน ปจ จัยแกปจจปุ ปนนธรรม ดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจ จัย คือ บุคคลใหท าน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อุโบสถกรรม แลว พจิ ารณา. บุคคลพิจารณากศุ ลกรรมทงั้ หลายที่เคยสั่งสมไวแลวในกาลกอน. บคุ คลออกจากฌานแลว พจิ ารณาฌาน. พระอรยิ ะฟง หลายออกจากมรรค พจิ ารณามรรค พจิ ารณาผล พจิ ารณากเิ ลสที่ละแลว พจิ ารณากิเลสทข่ี ม แลว .๑. ตกิ ะนไ้ี มมีวาระท้งั ๖ มปี ฏจิ จวาระเปน ตน ดูอรรถกถาอธิบาย.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนาท่ี 597 บุคคลพจิ ารณาเห็นจักษทุ ่เี ปน อดีตธรรม โดยความเปน ของไมเ ท่ยี งเปน ทกุ ข เปน อนัตตา ฯลฯ โทมนสั ยอ มเกดิ ขนึ้ . บุคคลพิจารณาเห็นโสตะทเ่ี ปน อดตี ธรรม ฯลฯ ฆานะ ชวิ หา กายะรปู เสียง กลน่ิ รส โผฏฐพั พะ หทยวัตถุ ขันธทั้งหลายทเ่ี ปนอตีตธรรมโดยความเปน ของไมเ ท่ยี ง เปน ทุกข เปน อนตั ตา ยอ มยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลนิ ยิง่เพราะปรารภโสตะเปน ตนนั้น ราคะ ยอ มเกดิ ข้นึ ทฏิ ฐิ ยอ มเกดิ ข้นึ วจิ ิกิจฉาฯลฯ อทุ ธัจจะ ฯลฯ โทมนสั ยอมเกดิ ขึน้ . อากาสานัญจายตนะ เปน ปจจยั แกว ญิ ญาณัญจายตนะ ดว ยอํานาจของอารัมมณปจ จัย. อากิญจัญญายตนะ เปน ปจจัยแกเ นวสัญญานาสัญญายตนะ ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จยั . ขันธท้งั หลายท่ีเปน อตตี ธรรม เปนปจจัยแกอ ิทธิวธิ ญาณ แกเ จโต-ปริยญาณ แกปพุ เพนิวาสานสุ สติญาณ แกย ถากมั มปู คญาณ แกอาวัชชนะดวยอาํ นาจของอารัมมณปจ จยั . [๑๙๑๙] ๒. อนาคตธรรม เปนปจ จยั แกปจจุปปนนธรรมดวยอํานาจของอารัมมณปจจยั คือ บคุ คลยอมพจิ ารณาเห็น จกั ษทุ ่เี ปนอนาคตธรรม ฯลฯ หทยวตั ถุขันธท ้ังหลายทเ่ี ปน อนาคตธรรม โดยความเปนของไมเ ทย่ี ง ฯลฯ โทมนสัยอ มเกดิ ขนึ้ .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ที่ 598 ขนั ธท ง้ั หลายทเ่ี ปน อนาคตธรรม เปนปจ จยั แกอ ิทธิวธิ ญาณ แกเจโต-ปรยิ ญาณ แกอนาคตตงั สญาณ แกอ าวชั ชนะ ดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจจัย. [๑๙๒๐] ๓. ปจ จปุ ปนนธรรม เปนปจ จยั แกปจจปุ น นธรรมดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจ จัย คอื บคุ คลยอ มพิจารณาเห็น จกั ษุทเี่ ปน ปจจปุ ปน นธรรม ฯลฯ กายะรปู เสียง กลนิ่ รส โผฏฐัพพะ หทยวัตถุ ขันธท ัง้ หลายท่เี ปนปจจุปปนน-ธรรม โดยความเปน ของไมเ ที่ยง ฯลฯ โทมนสั ยอ มเกดิ ขนึ้ . บุคคลเห็นรปู ดว ยทพิ ยจักษุ ฟงเสียงดว ยทพิ โสตธาต.ุ รูปายตนะ เปน ปจ จัยแกจ ักขุวิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ เปนปจจยั แกกายวิญญาณ. ขนั ธทง้ั หลายทเ่ี ปน ปจจปุ ปนนธรรม เปน ปจจัยแกอ ิทธวิ ญิ ญาณ แกอาวัชชนะ ดว ยอํานาจของอารัมมณปจ จัย. ๓. อธปิ ตธิ รรม [๑๙๒๑] ๑. อตีตธรรม เปนปจจัยแกป จจุปปนนธรรม ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จจัย มอี ยา งเดียว คือท่เี ปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก บคุ คลใหท าน สมาทานศลี ฯลฯ บุคคลกระทํากุศลกรรมทง้ั หลายทเี่ คยสัง่ สมไวแลวในกาลกอน ใหเปนอารมณอยา งหนักแนน แลว พจิ ารณา.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 599 บุคคลออกจากฌาน การทําฌานใหเ ปนอารมณอ ยางหนกั แนนแลวพิจารณา. พระอริยะทงั้ หลายออกจากมรรค กระทํามรรคใหเ ปนอารมณอยา งหนักแนนแลว พจิ ารณา, กระทําผลใหเปน อารมณอ ยา งหนักแนน แลว พิจารณา. บคุ คลยอมยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลินยง่ิ เพราะกระทาํ จกั ษทุ เี่ ปน อตตี ธรรมฯลๆ กายะ รปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ หทยวัตถุ ขันธท้ังหลายทเ่ี ปนอดีตธรรมใหเ ปนอารมณอ ยางหนักแนน ครนั้ กระทาํ จักษเุ ปน ตนน้ันใหเ ปนอารมณอ ยา งหนกั แนน แลว ราคะ ยอมเกิดขน้ึ ทฏิ ฐิ ยอมเกดิ ขึน้ . [๑๙๒๒] ๒. อนาคตธรรม เปน ปจ จยั แกปจจปุ ปนนธรรมดวยอาํ นาจของอธปิ ตปิ จจยั มอี ยา งเดยี ว คือ ทีเ่ ปน อารัมมณาธิปติ ไดแ ก บคุ คลยอ มยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลนิ ยง่ิ เพราะกระทําจกั ษุท่ีเปนอนาคต-ธรรม ฯลฯ หทยวัตถุ ขนั ธท ัง้ หลายท่ีเปน อนาคตธรรมใหเปน อารมณอยางหนักแนน ครนั้ กระทําจักษุเปนตนน้ันใหเปนอารมณอยางหนักแนนแลวราคะ ยอมเกดิ ขึ้น ทฏิ ฐิ ยอมเกิดข้ึน. [๑๙๒๓] ๓. ปจจุปปนนธรรม เปนปจ จยั แกป จจปุ ปนนธรรมดวยอํานาจของอธิปติปจจยั

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๓ - หนา ท่ี 600 มี ๒ อยา ง คือทเ่ี ปน อารมั มณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ทเ่ี ปน อารัมมณาธิปติ ไดเ เก บคุ คลยอมยินดี ยอ มเพลดิ เพลินย่ิง เพราะกระทําจักษุท่ีเปนปจ จุป-ปน นธรรม ฯลฯ หทยวตั ถุ ขันธทั้งหลายทเี่ ปน ปจจุปบนนธรรมใหเปนอารมณอยางหนักแนน ครัน้ กระทาํ จกั ษเุ ปน ตน นน้ั ใหเปนอารมณอ ยา งหนกัแนน แลว ราคะ ยอมเกดิ ขนึ้ ทฏิ ฐิ ยอมเกดิ ขึน้ . ทเ่ี ปน สหชาตาธปิ ติ ไดแก อธิติธรรมทีเ่ ปนปจ จปุ ปนนธรรม เปน ปจจยั แกสัมปยุตตขันธ และจิตตสมุฏฐานรูปทัง้ หลาย ดว ยอํานาจของอธิปตปิ จ จยั . ๔. อนันตรปจ จัย [๑๙๒๔] ๑. อตตี ธรรม เปน ปจ จัยแกปจจุปปน นธรรม ดว ยอํานาจของอนันตรปจจยั คอื ขนั ธท้งั หลายทเี่ ปนอตีตธรรม ทเ่ี กดิ กอ น ๆ เปน ปจจยั แกข ันธทงั้ หลายทีเ่ ปน ปจ จปปน นธรรม ที่เกิดหลัง ๆ ดวยอํานาจของอนันตรปจ จยั . อนโุ ลม เปนปจ จยั แก โคตรภู. อนุโลม เปนปจ จยั แก โวทาน. โคตรภู เปนปจจยั แก มรรค. โวทาน เปน ปจ จัยแก มรรค. มรรค เปนปจจยั แก ผล.