Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore INDONA ROPUI

INDONA ROPUI

Published by lkjhgfdsathurthak, 2023-08-15 06:49:58

Description: INDONA ROPUI

Search

Read the Text Version

Krista leh Setana INDONA ROPUI CHATUAN KRISTIAN THURINA INHNIALNA Ellen G. White \"Thlahtubulte leh Zâwlneite,\" \"Zâwlneite leh Lalte,\" \"Chatuan Nghahfâk,\" \"TirhkohteThiltih,\" \"Krista Panna Kailâwn,\" \"Tlanna Thu,\" \"Malsawmna Tlang,\" \"|halaite Hnena Thuchah,\" leh a dang dang ziaktu. Published by Mizo Conference of Seventh-day Adventists Seventh-day Tlâng, Vaivakâwn. P.O. Box 097, Aizâwl 796 001, Mizoram

INDONA ROPUI The Great Controversy (Mizo) Second Edition 2003 - 5000 copies Copyright, 1888, 1907, 1911 by Mrs E.G. White Copyright, 1950, by The Ellen G. White Publications Illustrations copyright, 1950, by Pacific Press Publishing Association Printed by OFFSETART PRINTER 73, ELLIOT ROAD, CALCUTTA-16

THUHMATHEH Khawvêlah hian sualna nih dâwn tih te, engtin nge a te, lungngaihna te, tâwp dâwn tih te, science mi mangannate a tam tih \\henkhatin an sawi angin kan thu hril nâna he lehkhabu hi khawvêl hi a lo boral dâwn em chhuah a ni lo. Chûngte chu kan tih te, a nih loh leh kan hre \\heuh hlawm a. hmabâkah chuan thil \\ha zâwk a awm thei dâwn em tihte hi kan Thim leh êng te, sualna leh ngaihtuah \\hîn. felna te, dikna leh dik lohna te, thihna leh nunnate inkârah hian Kan ngaihtuah ngun lehzual siam rem rual loh inhnialna a chuanin, kan tâna thil pawimawh awm tih min hrilh tûra chhuah lehzual, keimâ rilru ngeia lah a ni hek lo. Kan rilru tak inhnialna awm fo \\hîn, mahni takin, chûng indonaahte chuan hmasialna leh \\henawm kan tel ve ngei tih kan hriat khawvêngte ka hmangaih dân bawk avângin. tûr thute hi, ka tâna kumkhuaa \\ha tûr ang kawngzâwng zâwkin Nimahsela, mi tinin chû engtin nge ka siam theih ang tihte indona chanchin chu a châng kan ngaihtuah \\hîn a. Chûng chângin chiang zâwk leh fiah thuah chuan Pathian ngeiin engtin zâwka hriat kan châkin, a lo nge Bible-ah min zirtîr tihte kan in\\an dân te, awm reng \\hîn a ngaihtuah bawk \\hîn. nih leh nih loh te, eng eng thilte nge indo tih te, kan tel ve dânte Hetianga zawhna hi nî tin kan leh kan chanvo vête hriat kan tâwk a, a chhânna \\ha ber tûr châk hlê \\hîn. He khawvêlah kan hre ngai si lo. Mahse hian ka duhthlan ni hauh lovin chhânna tûr kan neih chu a \\ûl ka lo piang a, chu chu ka tân tih kan hre si. thil \\ha a ni nge ni lo tihte pawh hriat ka duh \\hîn. Pathian, thil \\ha duh nachâng te mi neihtîrtu chuan kan thil Zawhna tam tak, he indona hriat châk rêng rêng chu kan awm chhan te, eng chen nge a hriat loh a phal lo va, \"Lalpa

iv INDONA ROPUI Pathian chuan a rawngbâwltu, hawi \\an leh a, Bible-ah a zâwlneite hnênah a thurûk thlamuanna thu an zawn a, hrilh lovin engmah a ti lovang,\" harhna a lo luh a, khawvêl tâwp (Amosa 3:7). a hnai tawh a, a lo kal lehna a lo thlen huna amah tâwk tûra He lehkhabu hi thlarau kan lo inpeih theihna tûr kawng riangvaiten kawng dik an hmuh min entîr a. theih nâna ziak a ni. Mi pakhat, Pathian \\hatna lo tem tawha, Tûn lai khawvêl pumpui amah nêna inpâwla, a thute chu buaina, inhnialna ropui tak, ngun taka lo zira, Lalpa \\ihtute sakhaw lam rinna thua mi tin kan hnênah chuan Lalpa chuan a thu buai êm êmnate hi chiang takin thianghlim chu a zêp ngai lo tih lo a chhan a rawn tilang a ni. hre chhuak tawh miin a ziak a ni. A tâwp berah chuan, Chu inhnialna ropui tak kum khua atâna \\hatnain sualna khawvêl pumpuia khat, mi tinin a hneh a, diknain dik lohna, kan buaipui êm êm chu kan hriat êngin thim, lâwmnain manganna, thiam theihna tûrin a ziaktu hian beiseinain beidawnna, ropuinain chiang takin tûn hmâ kum sâng zahna, nunnain thihna, hnih chhûnga thil lo awm tawhte hmangaihna dai thei lovin hmangin min kawhhmuh a. inhmêlmâkna a ngam hun tûr ropuizia leh makzia chu min He lehkhabu hi Jerusa- kawhhmuh a. lem, Pathian thlan khawpuiin, chhan chhuak tûra lo kal, Tûn hmâ pawhin he Kalvari Mi a lo hnar avânga a lehkhabu hian mi lungngai, chanchin khârna lungchhiatthlâk riangvai tam takte chu tak a\\angin a in\\an a. Tin, a thlamuanna pein, Berâmpu dik chhui zêl a, kum zabi khatnaa tak hnênah a thlen tawh \\hîn a: Kristianten tihduhdahna an tuar He Mizo \\awnga a bu kan han thu te; kohhranho zînga rinna tihchhuah pawh hian rah \\ha hrang a lo chhuah thu te; lehzual a chhuah kan beisei a siam\\hatna thu te: thu dik ni. ngaihtuah loh vânga, France rama helna lo awm thu te: tin, a Chhuahtute tâwpah mi'n Pathian lam an

A CHHÛNG THU Bung Thupui ........................................................................ Phêk THUHMATHEH .................................................................... iii THUHMAHRUAI .................................................................. vii 1. JERUSALEM TIHCHHIATNA ................................................ 17 2. KRISTIAN HMASATE TIHDUHDAHNA .................................. 39 3. TLÛKSANNA ..................................................................... 49 4. WALDENSES ..................................................................... 61 5. JOHN WYCLIFF-A............................................................. 79 6. JOHN HUSS-A LEH JEROME-A ........................................... 97 7. LUTHER-AN ROM A HRANSAN ....................................... 120 8. LUTHER-A RORÊLNA HMÂAH ......................................... 145 9. SWISS SIAM|HATU ......................................................... 171 10. GERMAN RAMA SIAM|HATNA HMASÂWN DÂN ............... 185 11. LALHO HNIALNA ........................................................... 197 12. FRANCE RAMA SIAM|HATNA .......................................... 211 13. NETHERLANDS LEH SCANDINAVIA .................................. 237 14. SÂP RAMA SIAM|HATU HNUHNÛNGTE ........................... 245 15. BIBLE LEH FRANCE RAM INLÛMLEHNA ........................... 265 16. PATHIAN THU AVÂNGA RAM THARA PÊMTE .................. 289 17. ISUA LO KALNA THU TLÂNGAUPUITUTE .......................... 299 18. AMERICA-A SIAM|HATU ................................................ 317 19. THIM KÂRA ÊNG ........................................................... 343 20. SAKHAW LAMA HARHNA ROPUI ..................................... 355 21. ZILHNA CHU HNAR A NI .............................................. 375 22. HRILHLÂWKNATE A THLENG FAMKIM ............................ 391 23. ENGNGE BIAK BÛK CHU? .............................................. 409 24. HMUN THIANGHLIM BERAH ............................................ 423 25. PATHIAN DÂN DANGLAM THEI LO CHU ......................... 433 26. SIAM|HATNA HNATHAWH .............................................. 451

vi INDONA ROPUI 27. TÛN LAI HARHTHARNATE .............................................. 461 28. RORÊL LÂWKNA ............................................................ 479 29. SUAL |OBUL ................................................................. 492 30. MIHRING LEH SETANA INHMÊLMÂKNA ........................... 505 31. DIABOLA HMANRUA....................................................... 513 32. SETANA THANGTE ......................................................... 520 33. BUMNA LIAN THAM HMASA BER ................................... 533 34. MITTHIIN MI NUNG AN BE THEI EM? .......................... 553 35. CHHIA-|HA HRIATNA ZALÊNNA TIHDERTHAWN ............ 565 36. INDONA AWM |ÊP ........................................................ 584 37. PATHIAN LEHKHATHU KAN HIMNA ............................... 595 38. ZILH LÂWKNA HNUHNÛNG BER ..................................... 605 39. BUAINA HUN CHU ......................................................... 615 40. PATHIAN MITE CHHAN CHHUAH AN NI ........................ 637 41. LEI A RAM HUN TÛR .................................................... 655 42. INDONA A TÂWP TA ..................................................... 664

THUHMAHRUAI Khawvêla sualna a lo luh chhâwng a, chhuan lo awm hmâ chuan, Adama chho zêlah, paten an fate, an khân a Siamtu nên faten fa lehte an hrilh chhâwng inhmatawna inbiak pawh zêl mai a ni. Mosia hun a\\ang theihna a nei a; mahse khân Pathian thute chu ziak a ni bawhchhiatna avânga Pathian \\an chauh va. Thlarau a\\anga amah ngei a intihhran hnu Thianghlim thâwk khuma erawh chuan, he ham\\hatna inpuan chhuahnate chu thâwk sâng tak mai hi mihring hnênah khum lehkhabuah chuan ziak luh phalsak a ni ta lo a ni. Mahse an ni ta a ni. Mosia, thil siam tlanna remruat avângin, leia mi leh dân thu ziaktu a\\anga chêngten vân an zawm leh Johana, Chanchin |ha thu dik theihna kawng chu, hawn a ni khûn tak mai ziaktu hun thleng leh ta a. Pathian chuan A - kum sâng khat leh zaruk Thlarauvin mihringte chu a chhûng zet chu he Pathian thu pâwlin, vân ênna chu, a ziakna hna hi chhunzawm zêl a rawngbâwltu tûra Pathianin a ni a. thlante hnêna puang chhuakin khawvêl hnênah a pe a ni. Bible chuan Pathian chu Bi- \"Thlarau Thianghlim tîrhin, ble siamtu a ni tih min Pathian hnên ata an sawi kawhhmuh a; mahse mihring zâwk \\hîn a ni.\" (2 Petera kuta ziak an ni a; a bu hrang 1:21). Khawvêl siam a\\anga hranga \\awng hmandân hrang kum sânghnih zangâ chhûng hrangte hian ziaktu hrang chuan, Pathian inpuan chhuahna hrangte khawsakzia an târlang chu ziakin a la awm rih lo. a. Thutak puan chhuaha awm Pathian hnên a\\anga zirtîrna zawng zawng hi \"Pathian dawngtute chuan, an thil dawn thâwk khuma pêk\" an ni a (2 chu midangte hnênah an hrilh Timothea 3:16); mahse mihring \\awnga puan chhuah an ni.

viii INDONA ROPUI Finnaa khat chuan A Thlarau thlarau lama hrang daihten an Thianghlim hmangin a rawng- ziak Bible chu, ziak dân bâwltute rilru leh ngaihtuahna a kalhmang inang lo deuha ziaka han tihvârsak a. Mumangte leh târlan a ni a, thupui an târlan inlârnate, entîrnate leh chhin- pawh chutiang bawkin a hran chhiahnate a pe a, chutianga hran an ni. Ziaktu hrang hrangin thutak an hnêna puan chhuah lo \\awng bungraw hrang hrang an dawngtute chuan, an rilrua puan hmang a; thutak pângngai vêk chhuaha lo awm tate chu mihring pawh ziaktu dang aia ziaktu \\awnga ziakin lehkhabuah an pakhatin chiang zâwka a târlan siam ta a ni. tâk pawh a awm a. Chutia ziaktu hrang hrangin an hmuh Thu sâwm pêk hi Pathianin dân leh an khawsakna dinhmun amâ âw ngeia a sawi chhuah a hnuaia thupui an târlan chu, ni a, Amâ kut ngeia a ziak a ni chhiar thuaktu leh ngaihkawi \\âlh bawk a. Pathian a\\anga chhuak tumtute tân chuan, Bible thute an ni a, mihring phuah chhuah hi inkhuangrual lo leh inkalh an ni lo. Mahse Bible hi, angin lang mah se, tih tak zet leh Pathianin thutak a pêkte mihring zah tak leh rilru fîm tak pua \\awnga sawi chhuahna a ni a, zirtute tân erawh chuan, an mihring leh Pathian inkawpna a inrem thlap a ni. târlang a ni. Chutianga inpumkhatna chu Pathian Fapa Mi hran hranin an ziak a nih leh Mihring Fapa ni bawk, angin, thutak hi an lan dân hrang Krista nihphungah pawh a awm hranga rawn târ chhuah a ni a. a ni. Krista chungchâng thuah, Ziaktu pakhat ngaihtuahna chu \"Thu chu tisaah a lo chang a, thutak lan dân pakhat khân a kan zîngah a lo awm ta,\" rilru a khawih riau thei a; chu (Johana 1:14), tih a dik angin, thu chu ama thil tawh nên Bible pawh chutiang bawk chu emaw, amahin a hriat thiam dân a ni. leh a pawmpui dân angin a lo hmu ve thung a; tichuan ziaktu Hun hrang hranga chêng mi tinte chuan Thlarau Thianghlim hrang hrang, nihna leh kaihhruainain, anmahni rilru hnathawhnate leh rilru leh

THUHMAHRUAI ix \\heuhva a lo lan dâna chiang A Thuah hian, Pathian chuan ber angin an târlang a - thutak chhandamna tûr atâna \\ûl tinte chu chutianga an lan dân hriatna mihring hnênah a hlân a. chi hrang hranga târlan niin, Pathian Lehkhabu thianghlimte mahse inkhuangrual vek sia hi thuneihna tling, tihsual awm awm an ni. Khawsakna miah lova Pathian duh dân puan dinhmun hrang hranga khawsa chhuahnaa pawm tûr a ni. leh nunnaa thil tawh hrang hrang Nungchang tehfung, thurinte tâwk mi zawng zawng mamawh puan chhuahna, kan thil dawnte phuhrûk thei tûra inhmeh tûrin, fiahna an ni a. \"Pathian lehkha chutianga thutak kawng hrang thu tinrêng, Pathian thâwk hrang târlannate chu thutak khuma pêk tawh phawt chu, pumpui siam tûrin an zirtîr kawngah te, thiam loh infinkhâwm a ni. chantîr kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtîr Pathian chuan a thutak chu kawngah te a sâwt bawk a mihringte hmanrua hmanga ni: Pathian mi chu, hna \\ha mihringte hriattîr a duh a. Amah tinrêng thawk tûra kim taka ngeiin Thlarau Thianghlim inthuamin, a famkim theih hmangin, chu hna thawk tûr nân.\" (2 Timothea 3:16,17). chuan mihringte a rawn titling a. Engnge an sawi ang a, engnge Pathian chuan A duh dân chu an ziak ang tih \\awngkam A thuah a rawn puan chhuah thlanna thuah an rilru a tawh avânga, Thlarau kaihhruaisak a. Chu ro hlû chu Thianghlim awmpuina leh hlum bêlah a rawn thun a, kaihhruai zêlna mamawh tawh mahse vân a\\anga lo kal a ni tho lovah mi a siam lo va. Chutih a ni. Hriattîrna thu chu mihring ahnêkin, a zirtîrnatea ênna rawn \\awng famkim lova puan pe a, a belna tûr hmunte hriat chhuah ni mah se, Pathian theihna tûrin, A rawngbâwltute hriattîrna thu a ni tho va, amah hmâa thute chu keusak tûrin, ringa a thu awihtute chuan chutah Chhandamtu chuan Thlarau chu chuan Pathian thiltihtheihna ropui, a tiam a ni. Pathian Thlarauvin khawngaihna leh thutaka khat chu an hmu a ni.

x INDONA ROPUI Pathian thute hi a han thâwk thlarau chu Pathian Thlarau a ni khum a, Thlarau zirtîrna leh Bi- lo. Pathian thu ngaihsak lova ble thute hi inkalh thei ziazâng hetianga ngaihdân zuina hian, an ni lo. buaina, bumna leh chhiatnaah a hruai thei a ni. Ramhuai thil Bible luahlân tûrin, Thlarau ruahman tihhmasawnna tûra chu pêk a ni lo - leihin a awm rawngbâwlna lek a ni. Thlarau bawk hek lo vang; Pathian Thianghlim rawngbâwlna hi Lehkha thu chuan Pathian thute Pathian kohhran tân hian a hi zirtîrna zawng zawng leh mamawh tlat mai a, firfiak leh thlarau chan zawng zawngte âtchilhna dik lo, Thlarau fiahna tûr a ni tih chiang takin a Thianghlim hnathawh sâwta, sawi a. Tirhkoh Johana chuan, Amah Lalpa ngeiin mi a pêk “Thlarau nazawng ring suh u, chakna bul ngaihthah tûra Pathian laka mi an ni nge ni Pathian mite awmtîr hi, Setana lo fiah rawh u; thu hriltu der remruatna pakhat a ni. tam tak khawvêlah an lo chhuah tâk avângin,” a ti a. Pathian thu nên inmilin (1 Johana 4:1). Isaia chuan, Chanchin |ha puan a nih hun “Dân thu leh Hriattîrna Thu chhûng zawng chu Pathian chu râwn tûr a ni. Chu mi thu Thlarau chuan a hna chu a ang zêla an sawi loh chuan an thawk dâwn a ni. Thuthlung mahniah êng a awm lo a ni,” Hlui leh Thuthlung Thara Pathian tiin a puang a. (Isaia 8:20). lehkha thute hi pêk a nih hun lai zawng khân, Pathian thua ziak Thlarau tihvâra awma tûr Pathian inpuan chhuahna inchhâlin, Pathian thua bâkah, Thlarau Thianghlim kaihhruaina tam zâwk kan chuan mimal thinlung tiêng tûra mamawh tawh lo a ni tiin kal sual hna thawh leh, a pâwlna chu a pâwlte chuan Thlarau titâwp chuang lo. Pathian Thianghlim hnathawh chungah Lehkha Thuah chuang vek lo hian tihmualphona an thlen a. mah se miten Thlarau An ngaihdân chu, Pathian awa Thianghlim hruaia vaulâwkna te, pawmin an inkaihhruaitîr a. zilhna te, thurâwn te, zirtîrnate an Mahse anmahni kaihruaitu

THUHMAHRUAI xi dawn thu Bible ngei pawh hian Chhandamtu chuan, “Kei a sawi chhuak a. Hun hrang kumkhuain, khawvêl tâwp hranga zâwlneite leh an thusawi thleng pawhin, in hnênah ka chhinchhiaha awm miah si lo awm zêl ang,” tiin a tiam a. chungchângte pawh sawi lan a (Matthaia 28:20). Paula ngeiin ni a. Chutiang ang bawk chuan, Thlarau thilpêkte leh inlârnate Pathian Lehkhabute ziak zawh a hi, “Rinna leh Pathian Fapa nih hnuah pawh Thlarau hriatna kawngah chuan Thianghlim chuan, Pathian fate thukhat vuaa, puitlinga, hnênah ênna te, vaukhânna te, Krista famkimna lenzia tluka thlamuannate pein a hna chu a kan zaa kan lo awm hmâ loh thawk zui zêl a ni. zawng, rawngbâwl hna thawk tûra mi thianghlimte Isua chuan A zirtîrte hnênah tihfamkim nân Krista taksa hetiang hian a tiam a: siam \\ha tûrin,” kohhran chu “Thlamuantu, Thlarau pe zêl tûrin a sawi a. (Efesi Thianghlim, Pain ka hminga 4:12, 13). a rawn tirh tûr khân, chu mi chuan engkim a zirtîr ang che Efesi khuaa ringtu tân, u a, in hnêna ka sawi zawng tirhkoh chuan, “Kan Lalpa zawng apiang a hriat Isua Krista Pathian, ropuina chhuahtîr leh ang che u.” Pa chuan, amah hriatna (Johana 14:26). “Amah, kawngah finna leh hriat Thlarau dik tak chu, a lo chiantîrna thlarau a pêk thlen hun chuan, thutak theihna tûr che uin... in zawng zawngah chuan a thinlung mitte tihvâra lo hruai lût ang che u... thil lo awmin, amâ kohna beiseina thleng tûrte pawh a hriattîr te, mi thianghlimhovah chuan ang che u.” (Johana 16:13). a ro luah tûr ropui ngaihzia Pathian Lehkha thu chuan, hêng te,” an chan theihna tûrin a thutiamte hi zirtîrte hun lai mai \\awng\\aisak a. (Efesi 1:17-19). atân ni lovin, Krista kohhran Pathian Thlarau Thianghlim eng hun lai atân pawh a ni tih rawngbâwlna chu, Pathian thu thu chiang takin min zirtîr a. thianghlim thu thûk leh thu rilte

xii INDONA ROPUI an hriatthiamna tûrin leh an rilrute chu Krista kohhran chungah a a hawnsak theihna tûrin a ni, chu tilang reng a; Pathian chuan A malsâwmna chu Paula hianEfesi khawngaihna leh A Thlarau chu kohhran tân a dîlsak ni. sual thiltihtheihna laka A mite an din ngheh theih nân leh tihchak Pentikost nia Pathian Thlarau nân a pe reng a ni. Krista Thianghlim mak tak maia a rawn tirhkohten khawvêl ram tina lan hnuah, Petera chuan mipuite Chanchin |ha an vah chhuahpui chu, an sualte ngaihdam nân, lai khân, hun lo kal zêl tûr atân Krista hminga baptisma chang pawha chhinchhiah a nihna \\heuh tûrin a fuih a: “Tichuan, tûrin, Thlarauva tihvârnaa a bîk Thlarau Thianghlim pêk hi in taka thuam an nih thu kan hmu. hmu ang. A tiam kha nangni Mahse kohhran hian chhan tân pawh, in fate tân pawh, hla chhuahna hun a dai dâwn hian, taka mi zawng zawng tân leh, Setana chuan thiltihtheihna nasa Lalpa kan Pathianin a hnêna lehzualin hna a thawk dâwn a a koh apiangte tân a ni e,” tiin ni. “Hun tlêm tê chauh a nei a sawi a. (Tirhkohte 2:38, 39). tih a inhriat avânga thinur êm êma in hnêna a lo chhuk tâk Lalpa ni ropui taka thil lo avângin,” tih a ni a. (Thupuan thleng tûr nêna inzawm chiahin, 12:12). “Thiltihtheihna Lalpa chuan zâwlnei Joela tinrêng te, chhinchhiahna hmangin A Thlarau puan tinrêng te, dâwt thilmak chhuahna lo thleng tûr a lo tiam tinrêng te nên,” hna a thawk a. (Joela 2:28). Chu hrilhlâwkna dâwn a ni. (2 Thessalonika 2:9). chu Pentikost nî khân a\\hen azâr Kum sângruk lai chu, Pathian a lo thleng a, Chanchin |ha vântirhkohte zînga sâng ber lo hnathawh khâr a nih thlenga pêk ni \\hîn ngaihtuahna sâng tak mai ni zêlin, chutih hunah chuan a nei chuan, bumna leh chhiatna famkima puan chhuah a nihna hna ringawt mai thawkin a lo chu a thleng dâwn a ni. inhmang tawh a. Chutianga a lo beiha a thiam thil leh a fin Khawvêl tâwp dâwn hunah, vervêkna zawng zawngte leh sual leh \\ha indona hi a sosângin a nasa telh telh dâwn a ni. Englai pawhin Setana chuan a thinurna

THUHMAHRUAI xiii râwng taka a lo tih tawhnate thupêka thlâkthlenga, Siamtu zawng zawng chu, he hun biak aia a thil siamte biakna nei hnuhnûnga inbeihnaah hian zâwk tûra mihringte a bumna Pathian mite chunga tla tûrin a pângngai a hman \\hîn dân chu bei ang. Hetianga mangan hun kal ta zawng zawnga buaina hunah hian Krista zuitute chanchin ziaknaah chhui theihin chuan Lalpa lo kal lehna tûr atân an awm a. Setana chuan khawvêl vaulâwk tûr an ni a; Pathian nihphung dik lo taka “bawlhhlawh kai lo leh târlangin, mite chu Pathian dânin sawisêlbo” (2 Petera 3:14) nun a phûtna lak a\\anga zalên ni ta nên Ama hmaa ding tûrin mite anga inngaihtîr a tum a; a chu an buatsaih tûr a ni. Hetih tihduhdahna do ngamtute chu, hunah hian, zirtîrte hun lai ai englai pawh khân, man tuma vai khân Pathian khawngaihna leh reng an ni. Thlahtubul te, thitihtheihna kohhranin a zâwlnei te, leh tirhkohte hunah, mamawhna hi a nêp chuang lo mârtarte leh siam\\hatute hunah, ang. a chunga târlan tâk anga Pathian mite a beih dân chu chhût theih He lehkhabu ziaktu hi, reng a ni. Thlarauva tihvârna dawngin, \\ha leh sual indona rei tak lo awm Indona ropui tak khâr a nih tawh hi thlîrtîr a ni a. Hun lo dâwn hunah, Setana chuan a tih inher chhoh zêlnaa Krista, dân pangngai bawk khân a ti nunna Lal, kan chhandamna leh dâwn a, hun lo kal tawh Siamtu leh Setana, sual zawng zawnga a rilru put dân tichhuaktu, Pathian dân târlangin, tum thuhmun reng a bawhchhe hmasa bertu nên an nei dâwn a ni. Chu chu a tih inkâra indona ropui tak maia thil dân a lo ni rêng tawha, a tih dân tih dân hmuhtîrin a awm a. a ni chho zêl ang; mahse hun lo Setana chuan Krista a dona chu kal tûra a beih dân danglamna Krista zuitute chungah a thlentîr tûr chu, khawvêlin a la tawh ngai a. Pathian dâna thupêkte a huat loh nun râwnna so sâng tûr hi a dân pângngai leh thil dik lo dika ni ang. A bumna chu a lantîrna, Pathian dân mihring thuahthîp zâwk ang a, a beihna

xiv INDONA ROPUI chu a ruh zâwk ang. Theih ang hmâah chuan, “hmêl hem lovin” ni se, thlante meuh pawh a hruai hmuhin kan awm thei ang. bo ang. (Marka 13:22). Hun kal tawha siam\\hatnain Pathian Thlarauvin A Thua hmâ a sâwnna chhinchhiaha lo thu dik ropui takte hmu tûra ka awm ta hnuaia hun ropui tak mai rilru mit min han hawnsak hian, kha, hun kal tawh thu a ni a, hun kal tawh leh hun lo la awm Protestant-ho chuan khawvêl tûra thil awm dânte, chutianga pumah hian kan hre hneh hlê a; tihlana awmte chu mi dangte hêngte hi thu dik an ni a, hnial pawh hriattîr ve tûrin min tîr a. theih an ni lo. Chûng thil lo Chu chu zâwmin, hun hrang thlengte chu he lehkhabu ziah hranga thutak fiaha a lo awmna chhan a nih angin tawi tê têin ka rawn inpuang chhuak zêlte han târlang a, hman an nihna chhui theiha a awm theihna tûr tûra hriatthiamna neih a nih theih dân zawngin, kohhran nân hmun zau takte hmang lovin chanchina thil lo thlengte chu ka han sâwr zîm a ni. A \\henah thlang chhuakin, chûngte chu ka chuan chanchin ziaktuten thil lo dah khâwm a. “Thi khawp hiala thleng chanchinte an han dah an nun ngainêptuten” hriatpuina khâwm a, thupui hriat thiamna hna an lo thawh zui zêlna thutak nêna thlîrna tûr emaw, a rem fiahna chuan Setana thinurna dân anga kaih tawinate chu chawk thovin, khawvêl ziaktu hming nên ka han ziak hmangaihtu kohhranten an chhuak a; mahse a \\henah hmêlmâkna a siam a. chuan a ziaktu tum chu chiang tâwka a lan tawh reng avângin, Hêng chanchin ziakna chungte chu târ chhuah kher an a\\angte hian kan hmâa indona ni lo. Tûna keimahni huna siam lo awm tûr hlimthlâ chu kan \\hatna hna thawk zêltute thil hmu thei a ni. Pathian thutak tawh leh ngaihdânte sawi a êng a\\anga thlîrin leh A nihnaah pawh an thu chhuah Thlarauva tihvârna dawngin, hman a nihnaah, chutiang a ngai kan hailang thei a; hêng thil ang bawk chu hman a ni. hlauhawmte hi kan hnuchhawn Hmân laia an lo inbeihna a\\anga a nih chuan, A lo kal hunah a

THUHMAHRUAI xv thutak thar târlan hi he lehkhabu hmanrua tilang tûrin, A thilsiam ziak chhan ber a ni lo a, hun lo zawng zawng chunga Pathian la kal tûr atâna pawimawh dikna leh khawngnaihna chiang thutak leh kalphung târ chhuah taka târlangin sual lo in\\anna leh hi he lehkhabu ziak chhan ber tâwpna tûr thua tiêng tûrin, sual chu a ni a. Eng leh thim indona harsatna lian tak mai inkâra inbeihna thil lo thleng kan lungawithlâk taka sutkianna thlîr chuan, hun kal tawha târlang tûrin, leh Pathian dân chanchinte khân pawimawhna thianghlim leh thlâk theih ngai thar an nei a ni tih hmuh a ni a. loh entîr tûrin he lehkhabu hi Chûng chuan hma lam min ziak a ni. He lehkhabu mi’n an chhun ênsak a. Siam\\hatute chhiarna azârah thim ang bawk khân, khawvêla thil thiltihtheihna a\\anga an chhuah zawng zawng pawh chân a, “ênga mi thianghlimte ro huamin, “Pathian thu leh Isua chanpuitu” an lo nih a, anmahni hriattîrna thu atân chuan” hmangaihtu chu an lo hmangaih hriatpuitu ni tûra koh kan ni. ve theih a, Amâ tân an lo inpêk theihna tûr hi ziaktuin Thutak leh dâwt inhnialna \\hahnemngai taka a \\awng\\aina ropui tak chu pharh chhuak chu a ni. tûrin, Setana sualna leh chûng sualna hlawhtling taka dona E.G.W.

Pathian hnam thlanten Isua chu an duh lohva, an khenbeh avângin, an sual man an tawrh chu Pathianin a phal a ni.

17 BUNG 1 JERUSALEM TIHCHHIATNA (THE DESTRUCTION OF JERUSALEM) A“ w, nang lul hian tûn chhûng hian thlamuanna tûr thu hi lo hre teh hrâm la! nimahsela tûnah zawng i hmuh loh nân a inthup tawh si a. I râlten i vêlin lei kulh an siam ang a, an hual ang chia, i vêlin chhuah theih lohvin an awm hnan ang chia, i chhûnga i fanaute, nangmah nen leiah an paih vak ang che, i chhûnga lung intiang rêng rêng an zuah lo vang; an fan lai che i hriat loh avângin chutiang nite chu i chungah a lo la thleng ang.” (Luka 19:42-44) Oliv Tlâng chhîp a\\angin Isuan Jerusalem khua a zuk thlîr a; a mawiin a râlmuang hlê a. Kalhlên Kût lai a ni a, ram tin a\\angin an Kût ropui hmang tûrin Jakoba thlahte an lo kal khâwm a. Huan leh grêp huan, leh Kûtnaa lo kalten awihpang hring dupa puan in an zâr thliahna chunglamah tlâng te, in ropui tak takte leh Israel khawpui Kulh ropuite chu an lang lurh maia. Hmâkhawsâng lal zai thiamin “A sânzia mawi tak, khawvêl zawng zawng hlimna chu Zion tlâng chu a ni .... Lal ropui tak khawpui chu,” (Sâm 48:2) tia hla a sak laia Pathian duhsakna azâra thlamuanga a awm lai ang renga thlamuang leh, hmêl\\haa inhriain, Zion fanu chuan chapo takin, “Lalnuah ka \\hu, lungngaihnain min khawih phâk lo,” a ti a ni ta ve ang. Temple ropui tak chu chiang takin a zuk hmuh theih a. Ni tla tûrin a sailungvâr bang vûr anga vâr chu a han chhun a, rangkachak kawngkâ a\\angin in sângte leh in chhîp zumte chu a tle sûr mai bawk a. “Sawisêl bova mawi” Judate chhuan tawlawl a ni. He in ropui thlîrin Israel fa tuin nge hlimpui lo vang, tuin nge chhuang lo vang? Mahse Isua rilruah chuan thil dang daih a awm. “A thlen dâwn ruaiin khua chu a hmu a, a \\ah chhan a.” (Luka 19:41). Isua lâwmin mipuite chu an hlim êm êm a, tûm kau chawiin Israel lalber hnênah “Hossana” tia mipuite hlim au thâwm chuan a vêl tlângte a khâwk rum rum a; mahse, khawvêl Tlantu chu tûmâ hriatpui phâk loh

18 INDONA ROPUI lungngaihnain a khat a. Pathian Fapa, Israelte chhandam tûra ruat, a thiltihtheihnain thihna hneha, thihnain a man tawhte pawh thlân ata ko chhuak lehtu chu, a mittui a tla a, lungngaihna namên a ni lo, sawi hleih theih loh, dan rual lohva lungngaihna a ni. A kawng zawh tûr chu hre chiang hlê mah se a mittui chu ama tân a ni lo. A lungngaihna hmun tûr Gethsemani kulha Berâm Kawngkâ, tûn hmâ kum za tam tak chhûnga mi sual hrem dâwna an chhuahpuina \\hîn kawngkâ pawh a lang thei reng a. Ani pawh “Berâm no talh tûra an hruai a” (Isaia 53:7) anga, an hruai hunah chuan he kawngkâ hi a tân a la inhawng ve ang. A piah lawkah inkhenbehna hmun Kalvari a awm a. Sual thawi nâna a nunna a hlan huna Krista kalna kawng tûrah chuan thimna râpthlâk tak chhûm a zîng ang. He hlimna dârkârah hian hêng thilte hi a ngaihtuah avânga lungngai a ni lo. A lungngaihna, sawi phâk loh a hriat lâwkna hian mi dangte a tuarpui theihna rilru a tidang chuang lo. Jerusalem khuaa mi sâng tam tak, an mitdelna leh an sim duh lohna avânga a malsâwmna leh a chhandamna pawm duh lote hrehawm tuar tûr a ngaihtuah avânga \\ap a ni zâwk. Kum sâng aia tam Pathian duhsakna leh enkawl bîkna, a mi thlante chunga lo lang kha, Isuan a hmu thei reng a. Hetah hian Moria Tlâng a awm a, hetah hian thutiam anga fapa pêk chu, tihâwih taka maichâmah phuar behin a awm a, hei hi Pathian Fapa inhlanna entîrna a ni. Chu hmun ngeiah chuan malsâwmna thuthlung, Chhandamtu Messia pêkna thutiam ropui tak chu ringtu zawng zawngte pa hnênah chuan nemnghehin a lo awm tawh a. (Genesis 22:9,16-18). Chumi hmun Ornana hruiha inthawina meialh vân lama chho khân tihboralna khandaih vântirhkohvin a lek chu a lamlêttîr a (1 Chronicles 21). Chhandamtu inhlanna leh keini mi sual min ngensak entîrna chiang tak a ni. Lei hmun dang zawng zawng aiin Pathianin Jerusalem hi a chawisâng bîk a, “Lalpa chuan Zion chu a thlang si a.” (Sâm 132:13). Chutah chuan kum tam tak chhûngin zâwlnei thianghlimte chuan zilhhauna thu an tlângaupui a. Chutah chuan puithiamten an thil rimtui hâlna bêlte an lên vêl a. Thil rimtui

JERUSALEM TIHCHHIATNA 19 hâl khu leh Pathian betute \\awng\\aina chu vânah a chho va. Chutah chuan berâm no talh thisen chu nî tin hlan a ni a; hei hian Pathian Berâm no chu a kâwk a. Chutah chuan zahngaihna \\hutphah chungah Pathian Jehova chu ropui takin chhûmin a rawn inlâr \\hîn a. Chutah chuan lei a\\anga vân thlenga entîrna leihlâwn indawh chu a innghat a. (Genesis 28:12, Johana 1:51). Chu leihlâwnah chuan Pathian vântirhkohte an chhukin an chho va. Chu chuan Hmun thianghlim ber kalkawng chu khawvêl tân a hawng a ni. Israel hian vân hi zawm reng ni se, Pathian thlan Jerusalem khua chu khumkhuain a ding reng tûr a ni a. (Jeremia 17:21-24). Mahsela he duhsak bîk hnamte chanchin hi hnungtawlhna leh helna hlîrin a khat. Vân \\hatna chu an dodâl a, an zalênnate an hmang khawlo va, an hun \\hate an hnâwl a. Israelte chuan Pathian tirhkohte diriam a, A thute hmusitin, a zâwlneite tinawmnah mah se (2 Chronicles 36:16), Pathian chu lainatnaa khat, mi khawngaih thei tak, thin nel tak, ngilneihna leh thutak ngah angin a inlantîr fo va. (Exodus 34:6). Vawi tam tak hawisan mah se zahngaia a sâwmna chu a bâng chuang lo. A chênna hmun leh A mite a lainat avângin pain a fa duh tak a hmangaih ai maha hmangaihin an hnênah mite a tîr a, zînga thovin a tîr a. (2 Chronicles 36:15). Hauhna te, a thlêma thlêmna te leh zilhhauna te a lo sâwt tâk loh pawhin vân thilpêk hlu ber chu a la pe ta cheu va. He thilpêk pakhatah hian vân thil zawng zawng chu a han bun chhuak a ni. Pathian Fapa ngei chu he khawpui sim tum lo thlêm tûrin a lo kal a. Krista hi a ni grêp hrui duah hluah anga Israelte Aigupta ram a\\anga hruai chhuaktu kha. (Sâm 80:8). Pathian kut ngeiin ramhuai beho chu a ûm chhuak a, tlâng ram lei \\ha takah chuan a phun ta a, a enkawltu chuan pâlin a hung vêl a. A chhiahhlawhte chu châwm tûrin a tîr a, “Ka grep huanah hian ka tih tawh ang loa liam kha chuan a chungah engnge tih leh chuan tûr lo la awm ta ni le?” tiin a au va. (Isaia 5:1-4). Grêpte a lo rah emaw tiin a han en a, grêp suak a lo rah a; chuti chung pawhin rah \\haa rahin, tihrêm lohvin a awm thei hlauh mahnâ tih beiseiin a grêp huanah chuan amah ngei a

20 INDONA ROPUI lo kal a, grêp bul vêlte a lai phut a, a zâr chhiate a tan a, a enkawl hliau hliau a. Grêp hrui amah ngeiin a phun chhandam tûr chuan a chau ngai lo. Kum thum lai ênna leh ropuina Lalpa chu a mite zîngah a awm a, thil \\ha tiin a vâk vêl a, ramhuai mante tidamin, sal tângte chhuahtîrin, mitdel mit tivârin, kebaite kea kaltîrin, bengngawngte tidamin, phârte tithianghlimin, mitthite kaithovin, leh pachhiate hnênah chanchin \\hate a hrilh \\hîn a. (Matthaia 11:5, Luka 4:18, Tirhkohte 10:38). Mi lian leh mi chhia thlei bîk a nei lo a, a thu lâwmawm chu, “Nangni thawk rim leh phurrit phur zawng zawngte u, ka hnênah lo kal ula, keiman ka chawlhtîr ang che u,” tih a ni. (Matthaia 11:28). A \\hatna chu sualin an thungrûl a, a hmangaihna chu huatnain an thungrûl a, (Sâm 109:5) mahsela a rawn kal chhan zahngaihna thiltih chu a vuan tlat a. A \\hatna zawngtute chu an hlawhchham ngai lo. In leh lo a nei lo a, mi vâkvai, mite hmuhsit leh rethei a ni a; mahse mi lungngaite a hnêm a, an mamawh engkim a tihsak a, nunna thilpêk chang ve tûrin mite a sâwm \\hîn a. A zahngaihna fâwn vêl, mi thinlung sakten an hnâwl kîr chu, khwngaihna lian zâwk leh hmangaihna sawi sên lohin a ûm kîr leh \\hîn. Mahsela Israel chuan a \\anpuitu neih chhun leh a \\hian \\ha ber chu a duh lo va. Hmangaihna nêna a thathawhnate an hmusit a, a remruatte an dodâl a, an him theihna thu a sawite an nuihzat a. Beiseina leh ngaihdamna dâr chu a lo inher liam tual tual a. Pathian thinurna no, rei tak lo ruak tawh kha a lo khat telh telh a. Helna leh tlûksanna chhûng zawng zawnga chhûm zîng kha tûnah chuan chungpikna khawdur a lo ni ta a, he mite chungah hian a lo sûr \\êp a ni. An boralna lo thleng tûr a\\anga chhandam theitu lah kha an hnuchhawn a, an deu a, an hnawt chhuak a, reilo têa khenbeh tûr a ni ta si a. Krista chu Kalvari krawsa khai kâna a awm ve leh Israelte chu Pathian malsâwm leh duhsak bîk hnam an nihna kha a tâwp ve dâwn a ni. Mihring pakhat nun chân pawh hi chhiat tawhna khawvêl ro zawng zawng pawhin a hen loh a ni a, Kristan Jerusalem a han en chuan, khawpui pum boralna, hnam pum boralna chu a

JERUSALEM TIHCHHIATNA 21 hmu tlang vek a, chu khawpui leh hnam chu Pathian thlan leh a ro hlû a nih nghe nghe \\hin kha. Israelte tlûksanna leh a sual avânga chereuna lo thlengte avângin zâwlneite an \\ap \\hîn a, Jeremia chuan, “Ka lu hi tui ni se, ka mit hi mittui hnâr ni teh se aw! Ka mi, ka fanu thahte tân chhûn zânin ka \\ap tûr; Lalpa berâm rual chu sala kaih an nih avângin,” a ti a. (Jeremia 9:1; 13:17). A nih leh Isua, kum rei tak hmu tlang nghal theitu lungngaihna chu eng ang chauh nge ni ang? Rei tak chhûng Jehova chênna khawpui lo ni tawh tichhe tûra vântirhkohvin khandaih a lek laite a hmu thei a. Oliv tlâng kâwn (Titus-a leh a sipaiten nakin hnua an han luah tâk ngei kha) a\\angin a han en phei a, kawr ruam en khûmin Hmun Thianghlim leh a hulhliapte a va hmu thei a; mittui nên chiang takin hmelmahoin kulh an hual laite a hmu tlang thei vek a ni. Indo puahchah sipaiho insingsa vêl ri rum rumte a hre thei a. Khaw hual hnan tawh hnua nute leh naupangte ril\\âma \\ap rite pawh a hre thei a. A in mawi leh thianghlim, in ropuite leh in sâng te meiin a kan dur dur a, in chim vûm mai a nih thlengin a hmu thei a. A han thlîr zêl chuan thuthlunna hnamte chu ram tina darha, ram palailênga lawng keh sawm ang maiin a hmu a. Tisa tuarna hrehawm, Jerusalem fate chunga lo tla \\êp hi thinurna no in\\anna chauh a la ni tih a hmu a, rorêlna hnuhnûng berah chuan a in kang vek tûr a ni. Pathian hmangaihna leh lainatna chu he thu lungchhiatthlâkah hian a lo lang. “Aw Jerusalem, Jerusalem! zâwlneiho thattu, i hnêna an rawn tirhte lunga lo dêng hlumtu, arpuiin a notê a thla hnuaia a awp khâwm angin i fate vawi engzât nge awp khâwm ka tum kha! Nimahsela in duh si lo.” (Matthaia 23:37). Aw! nang hnam zawng zawng aia duhsak bîk! An fan lai che leh i thlamuanna tûr hi hre teh hrâm la. Phuba la tûr vântirhkoh pawh ka chelh a, sim tûrin ka sâwm che a, i duh si lo. Rawngbâwltute, palaite leh zâwlneite chauh i lungten a ni lo va; Israelte Mithianghlim, i tlantu ngei pawh i malmâk a ni. Tihborala i awm chuan, nangmah chauhvin a mawh i phur ang. “Nunna nei tûrin ka hnênah in lo kal duh si lo.” (Johana 5:40). Helna leh rin lohna lama thinlung tisak khawvêl mihring, Pathian

22 INDONA ROPUI phuba lâk rorêlna la tâwk tûrte hi, Jerusalem chungchâng thu hian a lo entîr lâwk a ni tih Isuan a hria. Hnam tluchhiate chungpikna, a thinlung rawn delh vaktu khân chu lungchhiatna aw khawngaihthlâk tak chu a rawn au chhuahtîr a ni. Sualna avânga manganna te, mittui te leh thisen chhuahna lo awmte chu a hmu a. Hêng hrehawm tuarte hi khawngaih namêm lohvin a khawngaih a, an tuarnate chhâwk a duh êm êm a. Mihringte lungngaihna fâwn vêl chu Amâ kut meuh pawhin a dang kîr lo vang, mi tlêm tê chauhin a \\anpuina an zawng âwm si a. Chhandam an nih theih nân, a nunna pawh thi khawp hiala bun chhuah a duh a, mahse nun nei tûrin mi tlêm tê chauh a hnênah an kal awm si a. Vân Mi ropui chu a mittui a tla e! Chhui phâk loh Pathian Fapa chu a rilru a mangang a, lungngaihnain a kaikûn a. Hei hi vân miten mak an ti. Hei hian sual hi a lo sual nasatzia kan tân a rawn tilang; hei hian Engkimtithei Pathian meuh tân pawh, Pathian Dân bawhchhiatna tawpêng a\\anga thiam loh changte chhandam a lo harsatzia a tilang. Isuan chhuan hnuhnûng berte a han thlîr chuan, Jerusalem chhiatna thlentîrtu bumna bawk kha an rawn zawh ve tih a hmu a. Judate thil tihsual ropui ber chu Isua Krista an duh loh kha a ni, Kristiante sualna lian ber tûr pawh lei leh vâna a rorêlna innghahchhan Pathian Dân an pawm duh loh chu a ni ang. Jehova Dân siam chu an hmusit ang a, engmah lovah an chantîr ang. Fana

JERUSALEM TIHCHHIATNA 23 an awm nîah chuan mi chhiar sên loh sual bawiha tâng, Setana bawih, thih hnihna tuar tûrte chuan thu dik thu chu an ngaithla duh lo ang. Mitdelna râpthlâk leh hleihluak duhna mak a va ni ta em! Kalhlên Kût hmâ ni hnihah Isuan Temple a chhuahsan a, hei hi Temple a chhuahsanna hnuhnûng ber a ni ta. Juda hotute an vervêkna avângin a hau a; Oliv tlângah a zirtîrte hruaiin a va kal leh a, khawpui lan theihna tlâng pang hlobet zîngah an \\hu a, kulh te, in ropui te leh in sângte an han thlîr leh a. Temple ropui, mawina lallukhum, tlâng thianghlima ding vâr vû chu an han thlîr leh a. A hmâ kum sâng khat laiah khân, Hla satu chuan Pathianin Israelte a duat bîk a, A In thianghlim, Amâ chênna ngeia a lo hman thu chu a lo chawimawi tawh a. “Salem-ah chuan a bâwktê chu a awm a, tin, amâ awmna chu Zion-ah a awm a.” “Juda hnam chu a thlang ta zâwk a, A hmangaih Zion tlâng chu.” (Sâm 76:2; 78:68, 69). Temple hmasa an sak lai kha Israel hnam hausak lai tak a ni a. Lal Davida khân hmanraw tam tak a lo chhêk khâwl a, a sak dân tûr pawh Pathian ruat a ni. (1 Chronicles 28:12, 19). Israel lalte zînga fing ber Solomonan a puitlin ta a. He Temple hi chutih laia khawvêl in ropui ber a ni. Mahse Pathianin zâwlnei Hagaia kâah, “He in ropuina hnuhnûng zâwk hi a hmasa ai khân a nasa zâwk ang.” “Hnam tinrêng ka tinghîng ang a, hnam tinrêng thil duhzâwngte chu a lo thleng ang a, he in hi ropuinain ka tikhat ang, Sipaihote Lalpa chuan a ti,” a lo ti tawh a. (Haggaia 2:9,7). Nebukadnezzara’n Temple a tihchhiat kha Isua pian hmâ kum 500 vêlah Babulon sal tâng lo kîr lehte khân an han sa \\ha leh a. Chutih lai chuan pitar putar Solomona Temple ropuizia hmute an la dam a, a lungphûm an han phûm chuan, a hmâa mi anga a ropui tâk loh avângin an \\ap a. Mite rilru chu zâwlnei hian a sawi chiang hle. “He in hi a hmâa a ropui lai hmu in zîngah tunge la awm? Tûnah hian eng angin nge in hmuh le? In mithmuhah eng tham mah a ni lo lâwm ni?” (Hagaia 2:3; Ezra 3:12). Chutichung chuan a hmasa ropuina aiin a hnuhnûng ropuina chu a nasa dâwn tia tiam a ni.

24 INDONA ROPUI Ropui lamah chuan Temple hnuhnûng hian a hmasa chu a tluk lo hlê; Temple hmasaa Pathian chênna entîrna mite hmuh theih engmah a awm ve tawh lo va. An hlan nî chuan Pathian thiltihtheihna lanna engmah a awm hek lo. Ropuina Chhûmin Biak In thar chu a rawn tikhat lo a, maichâma an thil hlan kâng tûrin vân a\\angin mei a lo tla hek lo. Hmin Thianghlim ber cherubim inkâra Shekinah pawh a awm tawh lo va; Pathian bâwm, zahngaihna \\hutphah, leh thu hriattîrna pawh a awm tawh hek lo. Puithiamin Pathian a râwn lahin vân a\\angin aw a lo chhuak tawh bawk lo a ni. Kum za tam tak chhûng Judate chuan Zâwlnei Hagaia kâa Pathianin a thutiam a rawn hlen loh entîrna thil engmah an nei lo; mahsela chapona leh rin lohnain an rilru mit a tihdel avângin zâwlnei thu awmzia tak pawh an hre thei lo a ni. Temple hnuhnûng chu Jehova ropuina chhûma tihropuiina a wm lo va; Pathian mihringa lo chang, Pathiana mi pathumte zînga pakhat Pathian ngeia khân, amâ tisa ngeia chên nân a rawn hmangin a tiropui ta zâwk a. Nazareth Isuan Temple chhûng ngeia mite a zirtîra a tihdam khân, “Hnam tinte Duh” chu a Temple chhûngah chuan a lût ta ngei a ni. Krista ngeiin chên nân a han hmannaah hian, he miah chauh hian, Temple hnuhnûng chuan a hmasa chu ropuinaah a khûm a ni. Mahse Israel chuan vân thilpêk chu a hnâwl a, Zirtîrtu inngaitlâwmin a rangkachak kawngkâ a\\anga a chhuahsan nî a\\ang khân, ropuinain Temple chu, kumkhua atân a chhuahsan ve ta a ni. Chhandamtu thusawi, “En teh u, in in chu a ruaka hnutchhiah che uin a awm ta,” (Matthaia 23:38) tih chu a lo thleng ta. Isuan Temple chhiat tûr thu a sawi lâwk hi zirtîrte chuan mak an ti a, an thlabâr hlê bawk a, thu awmzia chu hriat chian leh zual an duh ta a. He in, tihropui nân hian, sum leh pai te, tha leh zung te, remhriatna leh kut thimthiamna te chu, kum sawmli aia tam ren hauh lova hman ral a ni a. Heroda Ropuia khân Rom-ho sum leh pai leh Judate sum leh paiin a vûr bawk a; chutih laia khawvêl lalber pawhin thilpêk a pe nasa. Rom a\\anga sailungvâr \\ha chi, lian pui pui a rawn lâkte kha, he in atân hian hman a ni a, hei hi a ni zirtîrten,

JERUSALEM TIHCHHIATNA 25 “Zirtîrtu, en teh, a lung leh a inte hi a ropui teh a nia!” an tih chu ni. (Marka 13:1). Hemi thu Isuan a chhân dân chuan thin a \\hâwng hlê, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tihchim lohva lung intiang rêng rêng hetah a awm lo vang.” (Matthia 24:2). Zirtîrte hian Jerusalem chhiatna leh Isua lo kal lehna, tisa hmuh theiha ropui taka khawvêl ro a rêl a, Juda sim duh lote a hrem a, Romho nghâwngkawl a\\anga a chhuahtîr tûrte nên zaikhatah an ngai fo va. Lalpa chuan, ka lo kal leh ang, tiin a hrilh rêng a. Chuvângin Jerusalem chungchâng thu ngaihtuahna a sawiin, an rilru chuan a lo kal lehna a ngaihtuah nghal a; tichuan Oliv tlânga an \\hut ho lai chuan an zâwt ta a, “Chûng chu engtikah nge a lo awm ang? I lo kal lehna leh khawvêl tâwpna chhinchhiahna chu engnge ni ang? min hrilh rawh,” an ti a. (Matthaia 24:3). Thil lo awm thuai tûr chu zirtîrte hriat loh tûra thuhrûk a ni hlauh va. Hetih lai hian pahnih chiang takin hre teh sela: Chhandamtu tuarna leh a thihna, leh an khawpui leh Temple tihchhiatna; an va thlabâr dâwn êm! Isuan hun tâwp hmâa thil lo awm tûrte chu a tlângpui chauh a hrilh a. A thu awmzia chu an la dawngsawng thiam mang lo va; mahse a miten an mamawh hunah a zirtîrna thu awmzia chu hriattîr an la ni ang. A hrilhhâwkna hian awmze thuah hnih a nei a. Jerusalem chhiatna a sawi hi khawvêl tâwpa thil râpthlâk lo thleng tûr entîr lâwkna pawh a ni. Juda tihmawhho chungchâng thua ngaihtuahna lo thleng tûr thu chu Isuan a zirtîrte hnênah a puang a; an Messia an duh lohva an khenbeh leh nghâl avânga phuba lâkna lo thleng tûrte hi chu a hrilh ngun lehzual a. Boralna tak tak lo thlen hmâa hai rual lohva chhinchhiahna lo awm tûr leh chumi dâr hlauhawm chu chawp leh chilha a lo thlen tûr pawh a hrilh a. Chuvângin Isuan a hnung zuitute hnênah, “Ti\\iautu tenawm, zâwlnei Daniela sawia kha, hmun thianghlima dinga in hmuh hunah chuan, (a chhiar apiangin a awmzia hre rawh se), Judai rama awmte chu tlângah tlan bo rawh se,” a ti a. (Matthaia 24:15,16; Luka 21:20,21). Rom sorkâr chhinchhiahna

26 INDONA ROPUI puan zâr Hmun thianghlima phun a nih hun chuan, chu hmun thianghlim chu khawpui kulh a\\anga thui fê va lawr a ni a, Isua zirtîrte chu him nân an tlân bo vat tûr a ni. He chhinchhiahna an hmuh veleh himna duhte chu an muangchâng tûr a ni lo. Jerusalem leh Judai ram pumah te tlânchhiatna chhinchhiahna hi awih nghâl tûr a ni. In chunga awmte chu, an ro \\ha ber chuh tûr pawh ni se in chhûngah an lût nghâl tûr a ni lo va. Lo leh grep huana hnathawkte chuan, a lum avânga an kawr \\henkhat an hliha an dah \\hatte chuh tûr pawhin an kal tûr a ni hek lo. Mitkhap kâr khat pawh an muangchâng tûr a ni lo. Chuti lo chu chhiatna chuan a rawn nang hman hlauh dah ang e. Heroda lal lai khân Jerusalem chu nasa taka cheimawi a nih bâkah, kulhte leh kulhbîngte leh râlvên bûkte tam tak sak belha tihrinawm a ni a, tihchhiat rual lohva ngaih a ni. Hetih lai taka chhiatna sawitu chu, Nova ang deuhva mi âa ngaih a ni ngei ang. Mahse Krista chuan, “Lei leh vân a ral ang a, ka thu erawh chu a ral lo vang,” a ti a. (Matthaia 24:35). A sualna avângin Jerusalem chungah thinurna ruat a ni a, a rin duh lohna leh a luhlulna chuan a chhiatna chu ni chhuak anga khêl lovin a thlen dâwn a ni. Lalpa chuan zâwlnei Mika kâ-ah, “Nangni Jakobho chhûngkaw hotute leh Israel chhûngkaw rorêltu, rorêlna dik tena, dikna tinrêng tiletlingtute u, hei hi ngaithla ula, ka ngên a che u. Zion chu thisenin an sa a, Jerusalem chu khawlohnain. Chumia hotute chuan thamna beiseiin ro an rêl a, chumia puithiamte chuan hlawh beiseiin an zirtîr a, chumia zâwlneite chuan tangka beiseiin ai an en a ni: chuti chung pawhin, Lalpa chu kan zîngah a awm lo em ni? Thil \\ha lo kan chungah a lo thleng lo vang, tiin Lalpa chungah an innghat a ni.” (Mika 3:9-11). Hêng thute hian Jerusalem khuaa chêngten fel an intihzia leh an khawloh sizia chiang takin a tilang. Pathian Dân thute akip akawia zâwmah an inchhâl a; a Dân pawimawh bulpui chu an bawhchhe si. Krista thianghlimna leh a rilru faina chuan an khawlohnate a han tihlan avângin amah chu an hua a; anmahni sualna avânga an chunga buaina lo thleng zawng zawng chu Krista avâng hi a ni an ti a. Mi

JERUSALEM TIHCHHIATNA 27 thianghlim sualna nei lo a nih chu an hre êm êm a; mahsela an hnam pum him nân amah tihhlum chu a \\ûl an ti a. Juda hotute chuan, “Hetianga kan thlahthlam chuan mi zawng zawngin amah an ring ang a, tin, Roma mite an lo kal ang a, kan hmun leh kan chite hi min lâksak ang,” an ti a. (Johana 11:48). Krista an tihhlum chuan hnam chak leh inthurual an ni leh thei ang tiin an ngai a, an puithiam lalin hnam pum boral ai chuan mi pakhat thih a \\ha a tih kha an rem tihpui a. Chutiang chuan Judate chuan Zion chu thisenin an sa a, Jerusa- lem chu khawlohnain. (Mika 3:10). An sualnate a zilh \\hin avângin Chhandamtu chu an that a; mahse fel an intih êm avângin Pathian duhsak hnamah an la inngai ta cheu va, Lalpa chuan an hmêlmate lakah a chhanhim mai an ring a ni. Chuvângin zâwlnei chuan, “Chuvângin Zion chu, nangmahni avâng chuan, lo anga leh a ni ang a, Jerusalem chu thil chhe awm khâwm a ni ang a, biak in awmna tlâng chu ramhnuai hmun sâng ang a ni ang,” (Mika 3:12) a lo ti a ni. Isuan Jerusalem chhiat thu a sawi a\\anga kum sawmli lai chu Pathianin Jerusalem leh Juda hnam chunga a rorêlna chu a han thlen lo va. A fapa thattu leh A chanchin \\ha duh lotute chunga Pathian dawh theihzia chu a mak a ni. Theipui rah ve duh lo kha Pathianin Judate a sawisak dân tûr entîrna a ni. Thupêk chu pêk a ni ta a, “Kit rawh; engati nge hmun pawh awha a awm reng ni?” (Luka 13:7). Mahse Pathian zahngai thei chuan a la han zuah leh rih a. Juda mi tam takin Isua nungchang leh a hnathawhte an la hre lo va. An fate pawhin ngaihthlâkna hun \\ha an la nei ve hek lo; an nu leh pate êng duh loh kha an la hmu ve lo a. Zirtîrte leh an \\huihruaite thusawi a\\angin Pathianin an chungah êng a la rawn thlen ve ang. Hrilhlâwkna lo thlen dikzia, Isua lo pian leh a nun chhûng thu mai ni lovin, a thihna leh a thawh lehnate an tân hriat phal a ni ve ang. An nu leh pate sualna avângin, an fate chu thiam loh chantîr an ni lo va; mahse an nu leh pate thil hmuh leh hriat zawng zawng leh an thil hmuh belhchhah leh hriat belhchhah an faten an la hnar tâk zêl chuan, an nu leh pate sualna an \\âwmpui a,

28 INDONA ROPUI an bawhchhiatna no chu an tân tihkhahin a awm ve a ni. Jerusalem chunga Pathian in dawhtheihna a lantîr hian Judate luhlulna leh sim duh lohna a tichiang zâwk a. Isua zirtîrte chunga an nun chhiatna leh an huatna avângin, zahngaihna thilpêk hnuhnûng ber chu an hnâwl a. Tichuan Pathianin anmahni a hliahkhuhna chu a hlîp a, Setana leh a hote a chelhna pawh a phelh a, Juda hnamin, anmahni ngeiin hruaitu atân an thlan chuan a ho ta a ni. Pathian fate chuan Krista \\hatna, an sual tihchâkna rilru hneh theitu kha an duh lo va, an sual tihchâkna chuan anmahni a hneh ta zâwk a ni. Setana chuan an rilru châkna tnawm ber leh râwng ber chu a han chawk tho va. Miten thil \\ha leh \\ha lo an thlei thei tawh lo, thlei thei pawh an ni tawh hek lo, an tisa châkna leh thinurna khuahkhirhin an awm si a. An nunrâwn dân chu Setana hote tihâwm rêng a ni. Chhûngkaw zîngah, mi tin zîngah te, mi ropui ber leh rethei ber zîngah, mi tin zîngah inrinhlelhna, inîtsîkna, inhuatna, inphiarna, helna leh inthahna a awm a. Khawilaiah mah himna a awm ta lo. |hiante leh chhûngkuate an inmantîr a. Nu leh paten an fate an that a, faten an nu leh pa an that bawk a. Thuneituten anmahni an inthunun thei lova, an châkna an thunun theih loh avângin an nun a râwng êm êm a. Pathian Fapa tihhlum nân Judaten hretu derte an hmang a. Tûnah chuan hretu derte avângin an nunna hlauhthâwn awmin a awm ve ta a. An thiltih dân enin, “Israel-ho Mi Thianghlim chu kan hmâ ata hi tibo rawh u,” tiin rei tak chhûng an lo au tawh a ni. (Isaia 30:11). Tûnah chuan an duh ang ngei chuan an ti a. Pathian hlauhna an nei tawh lova, setana chu an hnam hruaitu a ni ta. Sakhaw lama hotute leh Sorkâr lama hotute chu a thuhnuaiah a dah vek a. A châng chuan pâwl inhal êm êm \\hînte kha, mi dangte rawk tûr leh sawisa tûrin an inthurual a, a châng leh anmahni leh anmahni an inbei a, zahngaihna awm lo lêkin an insâm a, Temple thianghlim meuh pawhin an nun chhiatna a dang zo ta lo. Pathian betute chu maichâm hmâah an vaw hlum a; Hmun thianghlimte pawh miruanga tihbawlhhlawhin a awm a. Hêng thil râpthlâk tihnaa hruaitute chuan:

JERUSALEM TIHCHHIATNA 29 “Jerusalem a chhiat hi hlauh tûr a ni lo, Pathian khawpui a ni,” tiin an tlângau va. An thaneihna tinghet tûrin Zâwlnei derte an tham a, Pathian chhan chhuahna nghah mai tûr a ni tiin an tlângautîr a ni. Chutih lai pawh chuan Rom sipaiten Temple kha an hual reng tawh a ni a. Rom sipaiin an khawpui an luah zawh vek hnuah pawh \\henkhat chuan hmêlmate titlâwm tûrin Pathianin thil engemaw a la rawn ti maiin an ring tlat a. Mahse Israel chuan Pathian humhimna a duh tawh lo va, tûnah chuan himna kawng rêng a awm ta lo. Jeru- salem khawngaihthlâk! A chhûnga awmte kârah intualvuakna a awm a, anmahni kut ngeia Jerusalem fate an thahte thisen chu kawtlaiah a luang a. Chutih laite pawh chuan, an hmêlmate chuan an kulhte chhu chimin an râldo mite an thahsak \\euh tawh a ni a. Jerusalem chhiatna chu Isua sawi lâwk ang takin a lo thleng a. Isuan a vau lâwkna, “In tehna ngai bawkin an tehsak leh ang che u,” (Matthaia 7:2) a tih kha Judate chungah a lo thleng ta a ni. An boral tûr hriattîr lâwkna thilmak leh chhinchhiahna mak pui pui a lo awm a. Zan laiahte êng engemaw tak Temple leh maichâm chungah a lo êng a. Ni tlâk sâr chhûmahte indona tawlailir leh indo mite indo puahchah laite an hmu a. Zânlaia Hmun Thianghlima rawngbâwltu Puithiamte chuan ri engemaw tak an hria a, lei a lo nghîng a, mi tam tak awm niawm tak hian “Hawh u, heta ta hi i chhuak ang u,” an ti a. Khawchhak lam pang kawngkhâr chu thîr tlawna siam rit tak a ni a, lung sakhat ker kuakah a innghat a, patling sawmhnih vêlin, harsa takin an hawngin an khâr thei chauh va, he kawngkhâr hi tuma khawih hauh lohvin a lo inhawng reng mai a. - Milman, The History of the Jews, Book 13. Kum sarih chhûng zet chu, Jerusalem kawt laiah mi pakhat hi a vak a vak mai a; khawpui chungpikna lo thleng tûr a tlângaupui a, chhûn zân zawmin, “Khawchhak lam a\\anga aw, khawthlang lam a\\anga aw, kâwl killî a\\anga aw, Jerusalem leh a Temple chhiatna aw, mo leh moneitu aw, hnam pum boralna aw,” - Ibid. tiin a au a au mai a. He pa hi a chângin tân inahte an han khung a, a châng leh

30 INDONA ROPUI an vaw nek a, mahse chu-ê-kha-ê a ti ngai lo rêng rêng a, a au ngaiin a au reng a. Miten ânchhia lawh mah se, “Jerusalem chungpikna, a chhûnga mite chungpikna” ti chauhvin a chhâng zêl a. Hmêlmain khua an hual a, hmêlma kuta a thih thlengin a au ngaiin a au a. Jerusalem chhiatnaah hian Kristian pakhat mahin an tuar ve lo. Isuan a zirtîrte a hrilh lâwk vek a; a thu ringtute chuan chhinchhiahna chu an enthla rân a, “Nimahsela sipaihoten Jerusa- lem khua an hual in hmuh hunah, a boral dâwn tih hria ang che u. Chutih hunah chuan Judai rama awmte chu tlângahte tlân bo rawh se; a chhûnga awmte chuan chhuahsan rawh se.” (Luka 21:20,21). Cestius-a hovin Rom sipaiten Jerusalem an han hual a, lâk theih mai âwma a lan lai takin, an kalsan leh ta mai a. An hual hnante khân hneh inring lovin, inpêk mai an rawt lai takin, chhan awm hlek lovin Cestius-a chuan a sipaite a hruai kîr leh ta vek mai a. Zahngai thei Pathian chuan a mite him nân kawng a rawn hawng ta a ni. Kristian, lo nghâk rengte hnênah chhinchhiahna a han pe ta a ni, Chhandamtu thuawih duh tân tûn hi hun lâwmawm a ni a. Kristiante tlân chhuahna hun hi Pathianin a han ruat fel kher mai. Cestius-a leh a sipai kîr leh te kha Judaten an zuk ûm a, an inbeih buai lai takin Kristiante kha an tlân chhuak a. Hetih lai hian Kristiante lo tibuai tûrin ram dangah Rome Sipai khawiah mah an awm lo va. An rawn hual lai hian Judate chu Bâwkte kût hmang tûrin Jerusalemah an awm khâwm vek a. Chutiangin Kristiante chu buaina tâwk hauh lovin an chhuak thei a ni. Hmanhmawh takin Jordan râla Perea rama Pella khuaah an tlân him ta a. Cestius-a leh a sipai kîr lehte kha Juda-hvin an zuk ûm a, an hnung lam a\\angin an bei ta thut a, tihlum vek thei thawthâng an ni a, mahse harsa takin Rom sipaite chu an tâl chhuak thei hrâm. Judate chuan an tuar ve mang lo, an râllâkte nên hlim takin Jerusalem lamah an haw leh ta a. He an hlawhtlin lailâwkna hi an tuarna tûr a ni zâwk. Hei hian Rom sipai do tûrin a tithatho va, tichuan khuaa awmte chungah manganna râpthlâk a tla ta a ni.

JERUSALEM TIHCHHIATNA 31 Titus-an Jerusalem hual a \\an khân chhiatna râpthlâk chu a lo thleng \\an ta a ni. Khua an hual \\an lai kha Kalhlen Kût lai a ni a, mi tam tak an lo kal khâwm a. Ei tûr thil an chhêkkhâwlte kha dah \\ha chu ni se, khaw chhûnga mite chuan kum tam an ring thei tûr a ni a. Mahse pâwl hrang inîtsîkna leh phuba lâk châkna avângin an tichhe vek a, tûnah chuan \\âm namên lo a tla ta. Chhangphut tehkhâwng khat talent khatin an hralh a. Ril\\am chu nâ an ti êm êm mai a; miten an kawnghren savun te, an pheikhawkte, an phaw khuhna savunte an \\hei châwt châwt mai a. Mi tam tak chu kulh pâwn lama hnim hnah zawng tûrin zânah an vâk chhuak a, tam tak chu sipaiten an lo man a, an sawisa hlum a. Thih huama vâk chhuak him taka lokîr lehte thil rawn hawn kha an lo chhuhsak vek a. Tin, anmahni zînga hotute ngeiin, ei tûrte an thukru bo emaw tiin, chhuhsakna ngaihtuahin mi ril\\am ve bawkte kha an nghaisa a. Nghaisatute hi ei tûr la nei, inei thau, an ei tûr neih belhchhah nâna ti mai mai an ni fo. Mi sâng tam tak \\âmna leh hri avângin an thi a. Inhmangaihna rêng rêng a awm tawh lo; pasalin a nupuia thil a rûksak a, nupuiin a pasala thil a rûksak a, naupangten pitar putar chaw hmuam lai an kâ a\\angin an phawrh chhuahsak a. Zâwlneiin, “Hemichhiain.... a nau hnute hne lai chu a theihnghilh thei em ni?” tia a zawhna khawpui chhûnga mite chhânna chu, “Lainattu hmeichhiate kut chuan mahni fate an chhûm a; Ka mipui fanu tihchhiatnaah chuan an chawah an chang ta e.” (Isaia 49:15; Tah Hla 4:10). Chu lo chu, a hmâ kum zabi 14 kal ta hrilhlâwkna chu a lo thleng ta a; “In zînga hmeichhe awm no leh chhia\\hate, an chhiat\\hat leh awm no avânga lei pawh rap duh lote chuan an pasal duh tak te, an fanu te, an fapa te, an pawm lai fa sên leh an fa lo piang tûr te pawh an hmu mawh ang a; engkim an tlâkchham tawh avângin a rûkin an ei ang; an hualna che u leh an dan chêpna che u, in hmêlmaten in kulh kawngkâa an dan chêpna che u avângin.” (Deuteronomy 28:56, 57). Judate an inpêk thuai theih nân, Rom Sipai hotute chuan an han tih\\haih ta a. Mi inpe duh lo an mante chu an vua a, an sawisa a,

32 INDONA ROPUI khawpui a\\anga hmuh theihah an khêngbet zêl a. Ni tin mi tam tak hetianga an khenbeh avângin, Jehoshaphat phaizâwl leh Kalvari hmun chu krawsin a khat tlat a, kal pawh kal hleih theih a ni lo. Pilata hmâa, “A thisen chu keimahni chungah leh kan fate chungah awm rawh se,” tia anmahni leh anmahni ânchhia an inlawh kha, râpthlâk takin an chungah a lo thleng ta a ni. (Matthaia 27:25). Titus-a chuan hêng thil râpthlâk hi tihtâwp a duh a, Jerusalem pawh a hrehawm râpthlâk tuarna a\\anga chhanhim a duh a. Kawr ruama miruang vûm thûr a hmuhte chu râpthlâk a ti êm êm a. Tem- ple hi a âtchilh ta emaw tih tûrin Titus-a chuan Temple ropui tak chu a zuk thlîr vung vung a, “lung pakhat pawh kha khawih suh u,” tiin thu a zuk pe a. He in, la tûra an beih hmain Juda hotute chu a thlêm a. “He in thianghlim hi thisenin min tihbawlhhlawh luihtîr lul suh u,” tiin. Lo kal chhuakin khawi lai hmun dangah pawh rawn do chu ni se, Rom Sipaite hian Temple tihbawrhbân an tum lo rêng rêng. Josephusa pawh khân a thiam theih tâwpin a han thlêm ve a, “Nangmahni leh in khawpui leh Temple him nân rawn inpe mai rawh u,” a ti a. Mahse ânchhia an lawh a, mihring zînga ngensaktu hnuhnûng ber, an himna tûr thu sawia a din lai chuan thalin an kâp a. Judate chuan Pathian fapain a ngenna pawh an lo hial tawh a, tûna a thlêma an han thlêm hian a tingawltâwt zual a, a tâwp thlenga \\an an tum ta a ni. Titus-a khân Temple chhanhim tum teh mah se a hlawhtling lo, a aia mi ropui zâwkin, “lung chunga lung intiang rêng a awm lo vang,” a lo ti tawh si a. Juda hruaitute ngawltâwtna leh khawpui chhûnga suahsualna tinrêng an tihte chuan Rom Sipaite a tithinurin \\ihbai awm an ti bawk a; tichuan Titus-a chuan a siruklaa Temple chu lâk a tum ta ngê ngê a ni. Mahsela a theih hrâm chuan tihchhiat loh tûr chu a la ti hrâm a; mahse a thupêk chu a awih hleih theih loh. Zânah a bûk lama a haw hlânin, Temple-a Judaho awmte khân pâwn lama sipai awmte chu an han bei thut mai a. Chutia an buai nuai nuai lai chuan sipai pakhatin hulhliap âwngah meichher a theh lût a, pindan chhûng lam kha sidar thinga rem vek a ni si a. Hmun Thianghlim vêla pindan kha a alh ta

JERUSALEM TIHCHHIATNA 33 dur dur mai a. Titus-a leh a General-te an lo tlân chhuak a, mei chu \\helhtîr an tum a, mahse tûman an ngaithla lo. An thinur a tawngkhawng tawh a, sipaite chuan Temple kiang vêl pindanahte khân meichher an theh lût ta zung zung mai a, an khandaih an phâwi a, chûng pindana tlân khâwmte chu an sâm ta chiam mai a. Temple kailâwnahte chuan thisen a lung zeih zuih a. Indo thâwm vêl a\\ang chuan “Ikabod” ('Ropuina' chu a liam ta), tiin au thâwm a lo chhuak ta chuah chuah mai a ni (1 Samuela 4:21). Titus-a chuan Sipaite thinur chu dan rual ni dâwnin a hre ta lo va, a officer-te nên Hmun Thianghlim chu an rawn en a, ropui an ti ngei mai. Meiin Hmun Thianghlim kha a la thlen loh avângin chhanhim a tum leh a, meialh lo dang tûrin sipaite chu thu a pe a, a laltiang hmanga thuneihna lantîr a tum chiam pawhin, sipaiten Judate an huat avâng leh inbeihnaa an zauthau nên, thil \\ha tak tak rawk tûr an hmu nên, lalber pawh an zah hlei thei tawh lo. Sipaite chuan meialh ênga an han en vêl chuan rangkachak hlîrin a tle sur mai si a. Hmun Thianghlimah chuan ro hlu sawi sên loh an dahin an ring bawk a. Sipai pakhat hian mi hmuh loh hlânin khawngkhâr âwng a\\angin meichher a theh lut a, thâwk leh khatah a pum alh ta mai a. Titus-a leh a hote pawh meialh khu avângin an kal kiang ta hial a. Temple chu a kâng ta duai duai mai a ni. Rom sipaite pawhin râpthlâk an ti ngiang mai. Judate chuan eng ang takin râpthlâk ti ang maw! Temple awmna tlâng chu khawpui khawilai a\\ang pawhin a lang thei a. Tûnah chuan tlâng kâng ang maiin a tlâng pumin a alh ta a. Inte chu a kâng zêl a, an chim dur dur zêl bawk a. Sidar thing, in chunga an hmante chu meialh angin an êng a, in chhîp zum rangkachaka luante lah thil kahna êng sen ang maiin an lang; kawngkâ chunga in sângte kha an alh zuai zuai a, an khu ngut ngut bawk a. A vêl tlângte a ên uar bawk a; hmun tinah lungngai takin miten an Temple chhe zêl chu an thlîr a, kulh kotlângte leh khawpui chunga hmun sâng deuhte chu mihring hmêl, \\henkhat beidawnna leh lungngaihna avânga dâng êm êm leh \\henkhat phuba lâk duh vânga hachang \\hial tein a khat a. Sipaite tlân vêl au thâwm

34 INDONA ROPUI Judate luhlulna avângin Rom sipaiten Jerusalem Temple ropui tak chu an tichhe ta.

JERUSALEM TIHCHHIATNA 35 leh meialha thi tûr au thawmte chu thing tla ri dur dur leh meialh ri huau huau nên zâi khatah an luang a. Hmun sânga awmte au thâwm, tlâng a\\anga aw thangkhâwk lokîr leh nên a ri nuai nuai mai a. Kulh tlâng tluana mite rûm leh au thâwm chu a ri vung vung bawk a. Ril\\ama thi \\êp tawhte kha an han intiharh a, an inbengkâng a, an han rûm ve hrâm hrâm \\hîn a. “Temple chhûnga insâmna chu pâwn lama han en mai ai pawhin a nasa. Hmeichhia leh mipa, a tar a zûrin, a helhote leh puithiamte, lo do mêk leh zahngaihna lo ngên mêkte pawh - tumah thlei lovin an sâm duak duak mai a, thattue aiin an thahte an tam. Sipaite chuan mi ruang chunga tlân vêlin an tihchimih hmâ chu an thawk a.” - Milman, The History of the Jews, Book 16. Temple tihchhiat hnu rei lo têah khua chu a pumin sipaite chuan an la ta a. Juda hotuten an lo \\anna kulh tihchhiat rual loh kha an tlânsan a, Titus-a khân ruakin a han hmu a, a han en chuan mak a ti hlê mai. An kulh rinawmzia chu, an indona thuamhnaw neih engmah han tichhe thei tûr a awm loh avângin, “Pathian ngeiin ka kutah min pe a nih hi,” a ti hial a. Khawpui leh Temple chu an hawlh chim vek a. Temple dinna hmu kha lo lettuin a lo a let angin an hai let vek a (Jeremia 26:18). Mi maktaduai aia tam an boral; a dam chhun chu salah an hruai a, bâwihahte an hralh a, a \\hen chu Titus-a Rome khaw lût tihropui nân salah an hruai a; ennawm siamna hmunah sakawlhte an sehtîr a, in leh lo nei lovin khawvêl pumah an darhsarh ta a ni. Judate hian an phuarna hruizên chu anmahni ngeiin an hrual a ni, anmahni ngeiin anmahni tân thinurna no chu an tikhat ta. An hnam pum boralnaah leh ram tina hruai darha an awma an chunga hrehawmna lo thlengah hian, anmahni kut ngeia chi an tuh chu an seng ta a ni. Zâwlnei chuan, “Aw Israel, nangmah puitu mi do hi i chhiatna a ni e. I khawlohna avâng ngeiin i tlûk tâk hi.” (Hosea 13:9; 14:1). (An tuarnate hi Pathian hremna an chunga lo thleng ni anga lantîr tum a ni fo va). Hei ang hian a ni, Bumtu ropui chuan a hnathawhte a thup \\hîn ni. Pathian zahngaihna leh hmangaihna an

36 INDONA ROPUI duh loh luih tlat avângin, Pathian humhimna chu an hnên a\\angin an lâk bo luihtîr a ni; tichuan Setanan anawm amâka a sawisak phal an ni ta. Jerusalem chhiatna chungchânga thil râpthlâk kan hmuhte hi, Setanan a thunun theihte a nghaisak dân lanna chiang tak a ni. Muanna leh vênhimna kan chen avâng hian Krista chungah eng zât nge kan bat kan hre phâk lo. Chu chu Setana kut hnuaia a puma kan tlûk loh loh nâna min vêngtu Pathian thiltihtheihna a ni. Pathian zahngaihna leh dawhtheihnain misual pa nunrâwnna leh tihchhiat duhna a dan tlat avângin thu awih lo leh lâwm nachâng hre lo tân pawh lungawina tûr chhan a la awm a. Miin Pathian tiam chin a pelh erawh chuan chu humhimna chu lâk kian a lo ni \\hîn. Bawhchhiatna avânga hremna rawn thlen nghâl tûrin Pathian chu mi sualte hmâah a ding lo; an chi theh ang zêla an seng nân, zahngaihna chu amah duh lotute hnênah a la kawltîr ta zâwk a. Thu dik duh lohna tinrêng, zilhna hmuhsîtna leh pawisak lohna tinrêng, Pathian Dân bawhchhiatna tinrêng, tisa châk zâwnga inhmanna tinrêng - hêng hi a rah la seng ngei tûra chi thehna chu a ni. Mi sualin Pathian Thlarau a dodâl luih tlat chuan, a tâwpah a kal bo ve a, tichuan sual châkna rilru hneh tûrin chakna rêng rêng a nei ta \\hîn lo va. Setana a\\anga chhuak - îtsîkna leh inhuatna a\\anga humhimna pawh a awm tawh hek lo. Pathian \\hatna thlâwn pêk engmah lova ngaitute leh Pathianin dawh thei taka a sâwmna hnialtute tân, Jerusalem chhiatna hi zilhna hlauhawm leh nghet a ni. Pathianin sual a huatzia leh thiam loh changte chu hrem ngei an nih tûr hei aia a lan chianna englai mahin a awm ngai lo. Isuan Jerusalem chunga rorêlna lo thleng tûr thu a sawi hian thil dang lo la thleng ve tûr pawh a hmer khâwm nghâl a; chu thil lo la awm tûr ngaihtuah chuan hei hi chu engmah a ni lo. Jerusalem chung thuah hian Pathian Dân bawhchhia a, A zahngaihnate duh lo khawvêl chunga chhiatna lo thleng tûr chu kan hmu thei. Kum tam tak chhûnga bawhchhiatna tinrêng avânga mite rilru manganna chu a nasa a. Han ngaihtuah mai pawhin thin a \\hâwng a, rilru a tibuai a. Vân thuneihna

JERUSALEM TIHCHHIATNA 37 dodâlna hnu leh chu a râpthlâk ngei mai. Mahse tûn hnu lama thil awm tûr puannaah chuan hei aia \\ihbaiawm zâwk kan hmu a. Tûn hmâa thil awm tawh - rei tak chhûnga buaina nasa tak tak te, inngeih lohna te, hnam pum insingsak buaina te, “Indona hmuna mi râlthuama an inthuamna zawng zawngte leh an silhfên thisen kai hniang hnuangte chu hâla tuah ral a la ni ang.” (Isaia 9:5). Hêngte hi chu Pathianin mi suaksualte hnên a\\anga a humhimna kut a lâk kian a, mihringte thinrimna leh Setana duhzâwng thinurna puak kehtûr dan beh a nih tawh loh huna thil râpthlâk lo awm tûr nên chuan tehkhin tham a ni lo. Chutih hunah chuan khawvêlin Setana rorêna hnûhmâ chu tûn hmâ zawng zawng aia chiangin an hmu ang. Mahsela chutih hunah pawh chuan, Jerusalem tihchhiat lai ang bawk khân, a la damte zînga hming ziak zawng zawng (Isaia 4:3) Pathian mite chu chhandam an ni ang. Isua Krista chuan, “ka lo kal leh ang a, ka mi, rinawm taka lo awmte chu ka hnênah ka hruai ang,” a ti rêng a. “Chu mi hunah chuan leia chi tinin an âwmte an inchûm ang a. Mihring Fapa hi thiltihtheihna leh ropuina nasa tak nên vân chhûm chunga lo kal an hmu ang. Tin, a vântirhkohte chu, tawtawrâwt ri nasa tak nên a tîr chhuak ang. Anni chuan a thlante chu kâwl kil lî atâ - vân tâwp a\\anga a tâwp lehlam thlengin - an lâwr khâwm ang.” (Matthaia 24:30, 31). Chanchin |ha thu awih duh lote chu Lalpa Isuan a kâa thâwnin a tihlum ang; a lo kala inlârnain a tiboral ang (2 Thesalonika 2:8). Hmân laia Israelte ang bawkin, mi sualte chu anmahni leh anmahni an intiboral ang; an bawhchhiatna avâng ngeiin an tlu ang. Nun suala an nun avângin Pathian nên an inpersan ta a, an nungchangte a tenawm a, ropui taka Lalpa lo lanna chu an tân kan ralna mei a ni ta. Mi tin fimkhur takin awm rawh se; chuti lo chu Isua thusawi an hriat tûr pawimawh lo langte hi an ngaihsak lo palh ang e. Isuan a zirtîrte Jerusalem chhiat tûr a hrilh khân, a lo thlen dâwn hnaia chhinchhiahna lo awm tûrte a hrilh vek a, chûng chu him taka an chhuah theih nân a ni. Chutiangin tûn lai khawvêl mite hi chhiatna nî lo thleng tûr laka fîmkhur tûrin min zirtîr a; thinur lo thleng tûr a\\anga

38 INDONA ROPUI kan tlân bo ve theih nân, a lo hnaiha chhinchhiahna awm tûrte chiang takin a sawi a: “Nîah te, thlâah te, arsîah te chhinchhiahna a awm ang a; tuifinriat rûm leh a fâwn avângin leiah pawh hnam tin hrehawmna leh manganna a thleng ang.” (Luka 21:25; Matthaia 24:29; Marka 13:24-26; Thupuan 6:12-17). Hêng a lo kal lehna hnaihzia chhinchhiahna hmutute chuan, “A lo hnai tawh a, kawngka bul ngeiah a awm tih hria ang che u,” tih an hre tûr a ni. (Matthaia 24:33). “Chutichuan inring rengin awm rawh u,” tih thu min chah uar ber a ni (Marka 13:35). He thuchah pawisatute chu thimin a nang lo vang a, chumi nî chuan a inrin loh hlânah a han nang hek lo vang. Inring duh lote tân erawh chuan, “Lalpa Nî chu zânah rûkru angin a lo thleng dâwn.” (1 Thesalonika 5:2-5). Jerusalem boralna tûr chungchânga Isua thuchah Judaten an ûksâk lo ang chauhvin, tûn lai khawvêl hian, tûn lai hun atâna thuchah chu an ngaihsak lo a. Eng hunah pawh lo kal se, Pathian hre loho chu an rin loh hlânah “Lalpa Nî” chuan a han nang ang. Mihring khawsak dân hi a ngaiin a la kal reng a, \\henkhat lah hausakna ûmin. Sakhaw hruaitute chuan khawvêl phuisui sâwtzia leh changkân sâwtzia an uar a, mipuite chu himna der chuan a awi mu a, tichuan zan laia rûkruin mi in a rin loh hlâna a han rûksak angin, Pathian ngaihsak lote leh ring lote chu chhiatna chuan a han nang ang a, an pumpelh tawp lo vang. (Châng 3).

39 BUNG 2 KRISTIAN HMASATE TIHDUHDAHNA (PERSECUTION IN THE FIRST CENTURIES) Isuan Jerusalem chhiat tûr leh a lo kal leha thil awm tûr riruang a zirtîrte a hrilh khân, vâna a lâwn hnu leh ropui taka a lo kal lehna inkâra A mite chunga thil lo awm tûrte a hrilh nghâl a. Oliv tlânga a \\hut lai khân, zirtîrte la dam laia kohhran tichhe tûra thlipui lo tleh tûr chu a hmu thei vek a; hla leh deuh a han thlîr chuan, thimna hun leh tihduhdahna huna thlipui \\ihbaiawm takin amah zuitute a han nuai hun tûrte a hmu a. Thu tlêm têin, rip tak siin khawvê1 rorêltuten Pathian kohhran an sawisak dân tûrte a sawi a (Matthaia 24:9, 21, 22). Krista zuitute chuan an Lalpa kawng - tuarna kawng, hmuhsitna kawng leh mualphona kawng - an zawh ve ngei tûr a ni a. Khawvêl Chhandamtu chunga huatna lo thleng kha Amah ringtute chungah a thleng ve ngei dâwn a ni. Kohhran hmasa chanchinah hian Isua thusawi lo thlen famkimzia a lang. Lei thiltihtheihna leh hremhmun thiltihtheihna \\angruala Krista an erna chu a zuitute chungah a tla ta a. Chanchin |ha a lo chak chuan ramhuai biakna temple leh a maichâmte chu engmah lo a ni mai dâwn tih ramhuai behovin an hriat avângin, a thiltihtheihna neih zawng zawng nên Kristian sakhua tichimit tûrin an bei ta a, tihduhdahna mei a de \\an ta. Kristiante chu an thil neih zawng zawng an chhuhsak a, an in leh lo a\\angin an hnawt chhuak a. “Tuarna, buaina nasa tak” chu an tuar \\an ta (Hebrai 10:32). Tihnawmnahna leh vuak te, kawlbun leh tân ina khung te an tuar \\an ta (Hebrai 11:36). Mi tam tak chuan an rin nghehzia chu thisen chhuahnate tuarin an lantîr a. Mi lian leh bâwih te, hausa leh rethei te, lehkha thiam leh thiam lote tûmah zahpah nei lovin, zahngaihna chhetê pawh nei lovin an that a. Hêng tihduhdahnate hi Nero-a lal lai, Tirhkoh Paula mârtar chan vêl laia \\anin kum za engemaw chhûng chu a kal zêl a, a châng

40 INDONA ROPUI

KRISTIAN HMASATETIHDUHDAHNA 41 chuan a han zual hlê a, a châng chuan a han nêp deuh va. |âm te a lo tla a, hrî te a lêng a, lîr te a lo nghîng a, hêng thilte hi Kristiante avânga lo awmah an puh zêl a; hetiang hian dâwtin sual râpthlâk tak tak ti-ah an puh a. Chutia vântlâng huat leh rinhlelh an lo nih tâk chuan, hlawh hmuh beiseia dâwta hêk duhte an tam a, mi, sualna engmah nei lote pawh dâwta hêka mantîr tûrin an inpeih reng a. Rom chunga hel, sakhaw hmêlma leh vântlâng nun dân tikhawlotu tia puhin thiam loh an chantîr a. Mi tam tak chu ran sakawlh an eitîr a, \\henkhat chu ennawm siamna hmunah a nung chungin meiin an hâl a, a \\hen chu an khêngbet a, \\henkhat chu savunin an tuam a, ennawm siamna hmunah uite an eitîr a. An hrehawm tuarna chu mite’n ennawmah an neih a. Hêng ennawm thlîr tûr hian mipui tam tak an pung khâwm a, an thi tûr na tuar rûm vêlte chu an lâwm a, an nuih a, kutte an ben khum a. Khawilaiah pawh himna zawngin biru mah se, Isua zuitute chu ramsa anga zawn chhuahin an awm a. Hmun fianrial, tûmâ tlawh loh leiahte bihrûknate zawng lo thei an ni ta lo. “Rethei takin, hrehawm takin, tihduhdahin an awm a; chûngho tân chuan khawvêl hi awmna tlâk a ni lo, thlalêrah te, tlângah te, pûkah te, khuarkhurumah te an vâk an vâk \\hîn a.” (Hebrai 11:37, 38). Mi tam tak chu lei hnuai pûk an siam chawpah him takin an awm a. Rom khawpui pâwna tlâng pakhat hnuaiah, lei leh lung zîngah an verh a, khawpui kulh a\\anga mêl tam fê an verh thleng a. Hêng an lei hnuai verhahte hian Kristian hmasate chuan an mitthite an phûm thîn. Rinhlelh an kaia hrem tûr an nih chuan he lei verhah hian an biru \\hîn. Nunna Petuin indona \\ha dotute a kaihthawh hunah chuan Krista tâna mârtar chang tam tak he pûk thim a\\ang hian an lo chhuak ngei ang. Eng anga nasa pawhin tihduhdahna awm mah se, Isua zuitute chuan an rinna an tihmelhem ngai lo. Nawmsakna thil engmah an nei lo va, ni êng pawh an hmu phâk hêk. lo, lei hnuai pûk thimah awmhmun an khuar a, chuti chung pawhin phunnawina ri rêng rêng a awm ngai to. An hrehawmna leh an khawharnate tuar hrâm hrâm tûrin, rinna, dawhtheihna leh beiseina thutein an infuih tawn a. Khawvêl thil \\ha zawng zawng chân mah se, Krista an rinna an

42 INDONA ROPUI thlah chuang lo. Harsatna leh tihduhdahnate chu an chawlhna leh lâwmman hmuh hun tihnaitû chauh a ni. Hman laia Pathian rawngbâwltute ang bawkin, “sawisakin an awm a, thawhlehna \\ha lehzual an chan theihna tûrin chhan chhuah an duh lo va.” (Hebrai 11:35). Hêng hian an Lalpa thusawi: “Ka hming avânga an tihduhdah che u chuan lâwm ula, nasa takin hlim rawh u, Vânah in tân lâwmman a awm hnem avângin. Chutiangin in hmâa zâwlneite an tiduhdah si,” a tihte kha a han hriat chhuahtîr a. Thu dik avânga tuar tlâka ruat an nih avângin an lâwm a, meialh zîng a\\angin hnehna hla a lo chhuak a. Rinnain vân lam an hawi a, Krista leh vâna vântirhkohten vân kulh kotlâng a\\anga lungni taka rawn thlîra, an rinawm avânga an chunga lâwm êm êmin an han hmu thei a. Pathian lalthutthlêng a\\anga aw lo chhuak chuan, “Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan nunna Lallukhum ka pe ang che,” a rawn ti a (Thupuan 2: 10). Setanan tihduhdahna hmanga Krista kohhran tihchhiat a tum chu a hlawhchham ta dêr mai. He inhnialna ropui, Isua zirtîrten an nun an chân phahna kha a la tâwp ta lo. An taksaah hnehin an awm a, mahse hnehtute an lo ni ta zâwk. Pathian hnathawktute chu thahin an awm a, mahse an hnathawh chu a kal zêl a. Chanchin |ha chu a darh zau zê1 a, a pawmtu pawh an pung zê1 bawk a. Rom khawih phâk loh hmun kilkhâwrte a thleng ta. Pathian hre lo rorêltu, tihduhdahna tihzualkai tumte chu Kristian pakhatin a hêknaah tihian a sawi a, “Min that ula, min sawisa ula, in duh ang angin min ti rawh u. In rorê1 dik lohna hian kan dikna a han tilang a. In nun chhiatna hian hlâwkna engmah a thlen lo che u.” An tih anga ti ve tûra urhsûn taka mi dangte sâwmna a lo ni ta hlauh zâwk a ni. “Min thah zin poh leh kan \\hang chak ting mai; Kristiante thisen chu chî a ni.” Tertullian, Apology, paragraph 50. Mi sâng tam tak lung inah an khung a, an that a; mahse an hmun luahtu tûr mi dang an lo chhuak zêl a. An rinna avânga mârtarna changte chu Krista mi tak tak an ni a, “Hnehtute” tiin a ko va. Indona \\ha chu an do va, Krista lo kal hunah nunna lallukhum chu an chang ang. An tuarna avângin Kristiante an inpumkhat lehzual a, an Chhandamtu an belhbul phah bawk a. An dam laia an nungchang

KRISTIAN HMASATETIHDUHDAHNA 43 leh an thih dâwna an rinawmzia an tihlan \\hinte chu thu dik tlângaupuina \\ha tak a ni mai a; rin loh tak takin, Setana khua leh tuiten Setana rawngbâwlna kalsanin, Krista hnehna puan zâr hnuaia do tûrin an han inpe ve \\hîn. Setana chuan Pathian kohhran, hlâwk taka do dân a ngaihtuah ta a, Kristian kohhranah a hnehna puan zâr chu a phun ta ngut mai a. Krista zuitute bum theih an nih a, Pathian dodâl tûra hruai theih an nih chuan, an chakna te, an chhelna te, leh an din nghehna te a lo chau ang a, awlsam taka hneh theih an ni mai ang. Tunah chuan Pathian hmêlma chuan talhtum hmanga a tih theih loh chu vervêk thila tih theih a tum ta a. Tihduhdahna a lo reh ta a, mahsela thil hlauhawm tak, mi hîp nâna \\ha êm êm, khawvêl thila ropuina leh hausaa awm theihna thilin a han thlâk ta hlauh mai a. Milem behote khân Kristian rin dân a\\hen azârte an han pawm ve a, thu pawimawh bulte hnâwl siin. Isua chu Pathian Fapa a nih pawm angin an lang a, a thihna leh thawhlehna pawh pawm angin an lang a; mahse sual inhriatna an nei lo va, sim a \\ulna leh thinlung thlâk danglam a \\ulna an hre hek lo. Keini pawhin kan tih dân \\henkhat kan paih ang a, nangni pawhin in tih dân \\henkhat paih ula. Krista rinnaah hian pumkhatin i awm ang u, tih an rawt ta a. Hei hi kohhran tân thil hlauhawm tak a ni. Hêng thil ngaihtuah chuan lung in tân te, insawisakna te, meia hâlnate leh khandaiha thihna te kha malsâwmna a lo ni ta zâwk. Kristian thenkhat chu nghet takin an ding a, kan rin dân engmah kan tawlh hniam thei lo an ti tlat a. |henkhat erawh chuan an thu rawt dân pawm mai emaw, an rin dân t1êma tihdanglam deuhva Kristian rin dân t1êmtê chauh pawm duhte nêna inzawm khâwm chu an remti a. Kristian rin dân a puma kan la pawmtîr theihna a ni zâwk thei a ni an ti a ni. Chutih lai chu Krista zuitu dik takte tân thin nat a hun rêng mai. Setana chu Kristianna kawr hain, mite rinna hruai khawlo tûr leh an rilrute thu dik hawisan \\hîn tûrin kohhranah a han inzep lût ve ta a ni si a. A tâwpah chuan Kristian tam berte chuan an Pathian biak dân famkim paih \\hen chu an remti a, tichuan Kristian sakhua leh ramhuai biakna sakhua inzawm khâwmna an siam ta a. Milem beho chu

44 INDONA ROPUI Kristiana inchhâlin kohhranah lo lût mah se, an milem biak kha an bân thei tak tak lo a; mahse an milem biak erawh chu a dang ta deuh a: Isua lem te, Mari lemte leh mi thianghhm lemte an be ta thung a. Milem biakna dawidim kohhrana lo lût chuan kohhran a chiah chhe deuh deuh a. Thurin dik lo te, Ramhuai beho tih dânte leh milem beho tih dânte chu kohhran tih dâna hman ngheh a lo ni ta a. Krista zuitute leh milem beho an inzawm khâwm tâk chuan Kristian sakhua chu a \\awphnawk ta hlê a. Kohhran chuan a thianghlimna leh a chakna a hlauh ta. Mahsela hruai bo theih loh mi \\henkhat an la awm; hêng hian Thu dik Petu chunga an rinawmna chu an la vawng \\hain, Pathian chauh an la be ta cheu a ni. Isua zuitua inchhâlte zîngah pawh hian pâwl hnih an awm fo va, pâwl khat chuan Isua nungchang an zir a, chumi nungchang a\\ang chuan an awm dân dik lote siam dik an tum a; \\henkhat erawh chuan an dik lohna tilangtu thu dik chu an hawisan a. A \\hat lai ber pawhin kohhran chu mi dik leh thianghlim, rilru dik tak pu an ni vek lo. Kan Chhandamtu chuan, anmahni duhthu ngeia suala inhnim phûmte chu kohhranah an tel tûr a ni lo, tiin a zirtîr a; mahsela mi dukdak lote a la khâwm a, a awm dân an zir leh a thu zirtîrte an dawn ve a phal a, an dik lohnate an hmuha an nungchangte an siam \\hat nân. Zirtîr sâwm leh pahnihte zînga pakhat chu a mantîrtu a ni a. Juda-a chu a nungchang dik lo chung pawhin pawm a ni a. Zirtîrte zînga awm ve a, Isua nungchang leh a thu zirtîrte a dawn ve a, Kristian nun dânte a lo hriat ve a, amâ dik lohnate a lo hriat chhuah a, a sim a, thu dik a awih a, Pathian \\anpuina azâra a nunnate a lo silfai ve theih nân a ni. A kalkawng chu êngin rawn chhun mah se, Juda Iskariota chuan chu êng chu a zawh duh lo. Sual lam hlîr a âwn khân, “Setan, min thlêm rawh,” a tihna tluk a ni a. Sual thiltih a châkna chu a rilruah a lian ber a. Thim thiltihtheihna hneh theih zawngin a rilru a pe a; a sualna avânga zilhhauva a awmin a thinur a, chu chuan a Chhandamtu mantîrna hial pawh a thlen a ni. Chutianga a langa Pathian ngaihsaka inchhâl a, rilrua sual tihchâkna nei site chuan an sual avânga zilhhauna an haw chawk a ni. Juda ang bawkin, an \\hat nâna zilhautute kha hun remchângah chuan an mantîr ve ngei

KRISTIAN HMASATETIHDUHDAHNA 45 ang. Kohhran chhûnga Pathian ngaihsaka inchhâl, a rûka sual tih châk si hi zirtîrte pawh khân an tâwk ve zeuh zeuh a. Annania leh Saphirite khân bumtute tih dânin an ti a, Pathian tân an thil neih zawng pe angin an insawi a, mahse a \\hen an zêp ru si. Hêng tihdertute nungchang dik tak hi thutak Thlarauvin zirtîrte a han hrilh a, Pathian rorêlna chuan kohhran thianghlimna chunga hetiang hmêlhemna tenawm lo awm ta hi kohhran a\\angin a nuai bo ta a ni. Kohhran tibawlhhlawhtute chu Pathianin a han paih a. Krista Thlarau engkim hre thei, kohhrana lo lang hi mi vervêk leh thilsual titute tân a \\ihbaiawm a ni. An nungchang leh an khawsak dâna englai pawha Krista nun neitute nên rei an inzawm thei lo; a hnung zuitute chunga harsatna leh tihduhdahna a lo thlenin, thu dik vuana thil engkim kalsan huamte chauh khân A zirtîrte nih an ngam \\hîn. Chutianga tihduhdahna a awm chhûng chuan kohhran a thianghlim a. Mahse tihduhdahna a lo rehin Kristianna rilru engmah pu lote an lo tel ve a, tichuan Setana tân rahbi nghet tak tuk theihna kawng a inhawng ta a ni. Englai mahin ênna Lal Fapa leh thimna lal fapa inkungkaihna a awm thei lo, an zuitute pawh an inpumkhat thei hek lo. Kristianten ramhuai biakna a\\anga a chanve chauhva Kristiana han inlette nên inzawmkhâwm an remtih a\\angin, thu dik kal pênsanna kawng an zawh \\an a, an kal thui deuh deuh zê1 a. Setana’n Krista zuitu chuti zozai a tihder theih avângin a lâwm a. A mi bumte chungah a thuneihna nasa lehzual a han lantîr a, Pathian chunga la rinawm fote tihduhdahna rilru a han puttîr ta a. Kristian sakhaw dik do tûr chuan tûn hmâa a puipaa lo \\ang tawh \\hînte aia do dân \\ha zâwk hria an awm lo ang. Hêng Kristian kal sual tâte leh a chanve Kristian, a chanve ramhuai biate an inthurual a, Krista zirtîrna chu a pawimawh lai berah an kalh ta a ni. Bumna leh tenawmna puithiam kawr haa kohhrana lo lûtte laka rinawm taka ding nghet tûr chuan theihtâwp chhuah a ngai ta. Rinna nghahchhan atân Bible chu pawm a ni ta lo. Sakhaw zalênna zirtîrna chu Pathian sawichhiatna tia vuah a ni a, chutiang kengkawhtute lah chuan huat leh khap an hlawh bawk a.

46 INDONA ROPUI Rei tak chhûng inthurual theih lohna a awm tâk chuan, Kristian rinawm tlêm tê chuan, “He Kohhran kalsualin dik lohna leh milem biakna laka tâl chhuah a tûm loh chuan, anni nêna kan inkungkaihna zawng zawng hi kan pawtchat vek tûr a ni,” tiin thu an titlu ve ta a. Pathian thu an awih dâwn chuan inhran loh theih a ni dâwn lo tih an hria a ni. An thlarau thih theihna khawp thilsual an ti ngam lo, an tih chuan an fate leh an fate fa lehte rinna tikhawlo tûra entawn tûr an ni mai dâwn a. Inremna leh inpumkhatna siam tûr chuan, leh Pathian chunga an rinawmna nêna inrem a nih phawt chuan engpawh an huam a;, mahsela thu dik nia an hriat rapbeta inremna siam tûr a nih chuan, inremna chu a theih loh a ni tiin an ngai a. Felna leh thu dikte thlauhthlâk chauhva inremna siam tûr a nih ai chuan inhranna awm se, indona pawh awm rawh se an ti ta a. Hêng mi huaisente rilru puttîrtu bulpui: a dik ber leh a \\ha ber chauh duhna leh \\an tlat ngamna hi, tûn laia Pathian thu awiha inchhâlte rilruah lo thar leh se kohhran leh khawvêl tân a va \\ha dâwn êm! Kristian sakhaw innghahchhan thurinte pawisak lohna a nasa ta h1ê a. Ngaihdân tlângpui chu: hêngte hi a lo pawimawh 1êm lo ve, tih a ni a. Hemi tlâkhniamna hian Setana rawngbâwltute kut a han tichak a. Tichuan ngaihdân dik lo leh mahni inbumna, hman lai a\\anga mi rinawmten an nunna hial pawh chân huama an lo do \\hin kha, Krista zuitua inchhâl mi sâng tam takin an pawm ta a ni. Kristian hmasate hi mi mak tak an ni. An khawsak dân sawisêl bo leh an rinna khawih her theih loh chuan mi sualte rilru a tibuai a, rilru inthiam lohnate a neihtîr a. Mi t1êm tê an ni a, hausakna te, ropuina te, leh hming ropuina te engmah an nei lo a; mahsela an nungchang leh an thurinte hriatna apiangah thil sual tituten an hlau a. Mi sual Kaina chuan Abela a hua angin, anni pawh miten an hua a. Mi fel Abela thiltih \\hat avânga Kaina’n a that angin, Thlarau Thianghlim humna hnawh kiah tumtute chuan Pathian mite an that a. Hemi avâng bawk hian Judate’n Chhandamtu chu, a nungchang thianghlimna leh fainain an suahsualna leh mahni hma an sialna a han tihlan \\hin avângin an khêngbet a. Isua dam lai a\\anga tûn thlengin Isua zuitu rinawmte chuan, sual ngainatute leh sualna kawng zawhtute huatna leh kalhna an la tâwk fo.

KRISTIAN HMASATETIHDUHDAHNA 47 Chuti a nih chuan, Chanchin |ha hi Inremna Thuchah, engtin nge a nih theih ang le? Zâwlnei Isaian Isua pian tûr a sawi lâwk khân a hmingah, “Remna Lal Fapa,” a vuah a. Bethlehem phûl chungah vâna vântirhkohhoin berâmpute hnêna Isua pian thu an han puan khân, “Chungnung berah Pathian ropui takin awm rawh se, Lei chunga a lawm êm êm mihringte hnênah rem thu lêng rawh se, tiin an zai a.” (Luka 2:14). Mahse Isua’n, “Khawvêlah hian rem lêntîr tûra lo kal emaw mi ti suh u; rem 1êntîr tûra lo kal ka ni lo a, khandaih 1êntîr tûra lo kal ka ni zâwk,” (Matthaia 10:34) a ti a. A nih leh an thute hi a inkalh em ni? A awmze dik tak kan hriat chuan hêng thute hi an inmil chiah a ni. Chanchin |ha hi remna thuchah a ni. Kristian sakhaw zirtîrnate kan pawma kan awih chuan, khawvêl pumah inremna, inlungrualna leh hlimna a lo darh zau ang. Krista sakhua hian a zirtîrna pawmtute zawng zawng chu a suih khâwm ang a, Isua lo kal chhan chu mihring leh Pathian inzawmtîr leh mihring leh mihringte inpumkhattîr leh hi a ni a. Mahse khawvê1 hi Krista hmêlma lian ber Setana thununna hnuaiah a awm a. Nun dân tûra Chanchin |hain a kawhhmuh chu, anni duhdân leh an khawsak duhdân nên a inhrang hlauh a, a lakah an hel ta \\hîn a ni. Thianghlimna chuan an sualte a tilang a, thiam loh a chantîr \\hin avângin, thianghlimna chu an hua a. Thianghlimna kawng zawh tûra sâwmtute chu an tiduhdah a, an tiboral a. Thianghlimnain thu dik a rawn thlen chuan huatna leh buaina a lo chhuak \\hîn a; hemi thu-ah hian a ni Chanchin |ha chu khandaih a lo nihna chu. Hetianga mi sualten mi felte an tihduhdah Pathianin a phal hi rinnaa chak lo mi tam tak tân hriat thiam a harsa a. Mi sual ber berte hlawhtling takin an awm a, mi \\ha leh thianghlimte hrehawm leh tihduhdah tuara Pathianin an awm a phal a\\angin mi \\henkhat chuan Pathian an rinnate phatsan hial an duh a. Engati nge Pathian zahngai thei, fel famkim, thiltihtheihna tâwp nei lo chuan hnehchhiahna leh dik lo taka sawisaknate an awm A phal an ti a. Hei hi keini lo buaipui a \\ûl lo. Pathian min hmangaihzia a lang chiang a. A thiltih dân kan hriat thiam loh mai avângin a \\hatna chu kan ringhlel tûr a ni lo. Harsatna nîte a lo la thleng ang a, rinhlelhna leh beidawnna mite thinlungah a lo la awm dâwn tih Isuan a hria a, a zirtîrte hnênah : “‘Bâwih a pu aiin a ropui lo,’ tih thu ka hrilh tawh che u kha hre

48 INDONA ROPUI reng rawh u. Annin kei mi tihduhdah tawh chuan nangni pawh an tiduhdah ang che u.” (Johana 15:20). Isuan kan tân mi sualte kut a tuarna aia nasa, a zuitute tumah tuar an awm lo. Sawisakna tuarte leh mârtara thite khân Pathian Fapa duh tak hnung an zui chauh a la ni. “Lalpa chu a thutiam kawngah chuan a muang lo ve.” (2 Petera 3:9). A fate hi a theihnghilh lo va, a thlahthlam hek lo. Mi sualte chuan an awm dân sual chiang taka an tihlan a phal a - A duhzâwng tih tumtute chu tûmah buma an awm loh nân. Mi felte chu manganna meipuia theh luhin an awm a - an lo thianghlim theih nân; an Pathian hmangaihna chu a lem mai a ni lo tih mi dangten an hriat nân leh kawng zawh tûra an thlan ngil taka an zawhna chuan ring lo leh Pathian duh lotute thiam loh a chantîr theih nân. Pathian chuan mi sualte hlawhtling taka an awm a phal a; Amah an huatna an tihlan pawh a phal bawk a. An bawhchhiatna no-te an tihkhah huna, boral dêra an awm huna mi tinin Pathian zahngaihna leh a rorê1 dikzia an hmuh theih nân. Phuba lakna nî chu a hnai zê1 a, A dân bawhchhetute leh A mite hnehchhiahtute chuan an thiltih ang zê1a thungrulhna an hmu ang. Chutih hunah chuan Pathian mite chunga nunrâwnna tinrêng, dik lo taka tihna tinrêngte chu, Krista chung ngeia tih angin hrem an ni tawh ang. Thil pawimawh tak, tûn lai kohhrante’n an ngaihtuah ngei tûr a la awm. Tirhkoh Paula, chuan, “Tupawh Krista Isuaa Pathian ngaihsaka awm tum apiang chuan tihduhdahnate an tuar bawk ang. “ (2 Timothea 3:12). Engati nge tihduhdahna hi a muhîl ta riha a lan? A chhan chu kohhran hi khawvêl mite awm ang chauhvin a awm a, tihduhdahna a chawk chhuak zo lo a ni. Tûn laia kan sakhua hi Isua leh a zirtîrte dam laia an rinna anga thianghlim leh kulmût a ni ta lo va. Sual pawmzam tûra kan kal hniam tâk avângte, Pathian thu dik ropuite kan bengkhawn loh avângte, kohhran hian Pathian anna a neih chhiat tâk êm avângtein, Kristian sakhua chu khawvêlah hian a lo 1âr ta a ni. Kohhran hmasate rinna leh chakna chawk tho leh ila, tihduhdahna a lo chhuak ngei ang a, tihduhdahna mei a lo alh kai leh ngei ang.

49 BUNG 3 TLÛKSANNA (THE APOSTASY) Thesalonika mite hnêna lehkhathawn pahnihnaah khân Tirhkoh Paulan, tlûksanna nasa, pope thuneihna rawn hring tûr a lo awm dâwn tih a sawi lâwk a: “Tlûksanna chu a lo thlen hmasak zeta Dân Bawhchhepa, boral fapa chu a lo lan loh chuan chu mi Nî chu a thleng dâwn si lo va. Ani chuan Pathiana an vuah apiang leh, sakhua zawng zawng doin, an chunga awm tumin a inchawimawi ang: chutichuan Pathian biak ina \\huin Pathian ang hialin a intâr chhuak ang,” a ti a. Chu lo pawh chu Tirhkoh Paulan, “Dân bawhchhiatna thurûk chuan tûnah pawh a thawk mêk a ni si a; nimahsela lâk bova a awm hmâ loh chuan tûnah hian a khaptu a awm,” tiin unaute chu a hrilh a (2 Thesalonika 2:3,4,7). Chutih lai pawh chuan kohhranah dik lohna a lo la lût ang a, pope nihna kawng a la rawn Siam ang tih a hmu lâwk a ni. A tîrah hriat tham lohvin, a rûk leh ngawi rengin a \\an a, nakinah a lo chak a, mi rilru a thunun theih chinah tlâng hriatin, bawhchhiatna thurûk chuan a bumna hna leh Pathian sawichhiatna hna chu a thawk zêl a, hriat tham mang lohvin ramhuai beho tih dân chu Kristian kohhranah a lo 1ût ta a ni. Ramhuai beho kuta Kristianten tihduhdahna an tuar nasat avângin Kristian kal sual leh ramhuai beho nêna inpumkhatna chu engemaw chhûng chu a tâwp rih a. Mahse tihduhdahna a lo tâwp a, Kristian sakhua chuan rorêlna inte leh lalber inte a thleng ta a. Isua leh a zirtîrte inngaihtlâwmna rilru paihin, Kohhran chuan, ramhuai beho puithiamte leh rorêltute chapona leh ropui châkna rilru a lo pu ta a. Pathian dân aiah mihringte ngaihdân leh pipute thurochhiah a hmang ta zâwk a ni. Kum A.D. 300 vêla Lalber Constantine-an Kristian sakhua a han zawm ve khân mite a tilâwm nasa a, khawvêl thil chu felna puana inkhuhin kohhranah a lût ta a ni. Tûnah chuan khawlohna hna chu chak takin a kal ta.


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook