Б. Майлин-Тандамалы шығармалары

ДЫЦ тусынан катыи-бала, кемnip-шал аидай spin, Сер- жаннын касына келуге бата алмай, анадан жерде тывда- сып турды. К,обыз Kyfti ecKi ем!рдш сай-саласын ерлеп, тывдаушыларды Tynci3 тукриыкка жетектеп бара жаткаи секции. Курымбай уйден жу-ripe шыкты. Келген ыцрайында Сержанныц кольшан кобызды жулып алып, биемдеп устап, не icTepiH бйшеген адамдай турып калды. Сержаи сескешп кейш шегшдн Курымбай нп.шркене козгалып, кобызды жанкырыкка ура берем легенде, 6ipey келш колына жабысты, бул — Верен ezii. Курымбай-a «у л ‘м* cipefl карады: — Сындырраншз, тартсайшы, ж урт тыцдасын. — Не тартамыи? — Ж ака куйд1 тарт!.. Курымбай кенет масайрагапдай боп, кобыздын Кула­ гин бурады. Кобыз т ш — жаналыктын куйin uieprri. Бул куй талыккан, шаршаран, келешектен айрылран — ecKi- джтщ Kyfti емес, тап жауын талкандаган мнллионныц ек- гйш'н желдей edipin, жауындай еоргалаткан; тывдаушы- ра жцер, ж елш беретш бакыт куш едП.. Ачдаган ауыл адамдары Курымбайды коршап, кобыз Kyftine eKiKTi. Ай калкып иыкка шырып, кепшцпктщ осы куй|'н куттыктарандай боп, аяусыз нурын ceirri... ¥лбике бойбппе уйжде отыра алмай шыбжыц карып, ез-езшен булшдп Ауыл адамдары ¥лбикенщ осы куШн сезгекдей 6 ip.ae-6 ipi бул уйге бас cyFa бйшедп Ерралидш кенес агасынан тускен хабары кеше-ак естшп едп Сол Еррали уйше эл! кайткан жок. Елд!ц узынкулак хабары б!'рд|'-б1'рге жалрамай сейлей ме: «ЕргалиД1 орнынан алып капа коймайды ексн, тур- меге де жабады екен»— деп таратты. Онык устше ¥лбикешк терний де конфискелепд! де­ геи хабар келд!. Баспалаган ауырлык. Бас ала алмай жаткан кайры. Сержан уйш 'т ceiireni жалгыз Еррали е;й, акырында мунын ез басына зобалац туды. Сержаи мул-. Kin тус-тусына таратып, малынын да б1реыпырасын шсг- к с айдатып ед1; сол мулж, сол малдар — 6ipiHiu артычли 6ipi табылып, yftipre косылып жатыр. Еркшбекпн шы- лауында журген Ж1пттердш б1рсыпырасы-ак Сержанныц малый, буйымын тыккан жершеи усталды. 709

¥дбике шыбжындаранда соларды аярандыктан емес, ез басын кайтер екем?—•дегенд1К. Кайролда мен Курымбай келш к!ргенде — Улбяке дар- дарган, тукриыкка т|релген пш ш де отыр ед1. Курым- байдын не ушш келгенш де сездк Каушке кездескен екем деп баска эйелдердей жалынран турге де юрмей, ешнэр- ceni сезбеген, бшмеген сешлдешп — бед1-решп отырып алды. — Улбике женге, жощпымыз. — Жоктарын табылсын. — Ендеше — сандырынызды ашьщыз. — Ол тэлкекке коне алмадык... — Квнерс!з! Ауыл адамдары андай келш, б!рдемен! куткендей сы- рырандаса калыпты, ¥лбикешн кабары одан бетер тыр- жия туст)'. — Кой, кайным, карылма сандыкка. — К|лтн№ бер. — БерйшейдП.. Кайролданык арбиран саусары туШле туей. Туйшген саусак сандыкка тигенде — какпары сарт ашылды. ¥л- бнке орнынан атылып турды. ¥лбикенщ колында жалан- даран пышак едь.. Ноябрь Шндег] тымырсык туннщ 6ipi ед1. Кыскы уй- лердщ терезелершде жылтылдаган от. Пеш моржалары- кан epinin шырып жаткан кекшьл тутш. Ауыл iuii кулак-* ка урран танадай тына калран. Верен мектеп уйшен шыра келш, осы кержгске карал б!рсыпыра турды. Ойы— жадагы болып еткен комсо- молдар жнылысын тус-тусынан шолып, сондагы каралран ор мзеелеге, эр сезге жеке токтап турды. Ен акырры мэ- селе боп Курымбайга берiлген мшездеме окылды. Ку- рымбай белсенд! комсомол. Курымбай окуга жургел1 жа- тыр. Byrinri жиылыстарында жастар Курымбаймен кош- тасып, ездершше б'рсыпыра мшдет аткарран болды. Верен осы жкылыста элденеге, ауыр ойре баткан адам се!«лден1п отырды. Береннщ не ойлап отырранын сезген секд'лдешп, баскалар буран ундемед1 де. Жалгыз-ак Ракым дейтш адырак коз мунын касына кея!п: 710

— Неге ренж'ш отырсын, Верен?— деп жырк-жырк кулед1. — Кой, кет api!— деп Верен оны ыанынэн худы. Рас, не ойланды Верен? BipiHuii — Курымбайдын OKyFa кету! тым тез, ойла- маган жерден болган секшдендг, екшш!— жиылыс бас- талмастан бурын Курымбай муньщ касьша келin, кул!м« С1ред!. — Верен! Ашуланбасан, айтатын б!р сез1м бар... Жиылыс артынан сейлесем!з бе?— дед!. — Свйлесешк,— дед! Верен. Сойлескендс — не айтпак Курымбай?.. Осы турганда Верен соны тосып тур, ал! ж ок Курымбай. Шыга коя ма ол: комсомолдар жиылысынын каулысыи e3i катысын отырып жаздырмаса, кенлл: кенопмейд! оныц. Тап осы минутте Обитай eueyi 6ipep соз уш ш таласып, кел1се ал- май жаткан болар. Курымбайдын осы м1!-;ез! Б еретик кез аддына кеп HapceniH суретш елестетт!: аз кунт'к !ш!нде ауыл адам таныгысыз езгерд!. Ауыл — жана орынга кспыс салды. Мина мектеп бон турган — Сержан байдыц бу- рынгы агаш yfti. Осыны Komipin экеп салдырып жургсн де Курымбай. Ауылда артель курылды. Оныц бастыгы Жэуке. Ж ауке— жана OMip аксакалы. Жэукенж. жара- тылысы, niuiiui, осы жургек ж урю — жан кезше айбын. Ел берекесш KeTipin журген талай кулар Жэукешн осы куй!н кергеннен кей!н аз уакыттыц 1ш!нде пнлдей тозып сала берди Ен аргысы Ергали да жылжып кеттй Вереншк ойы осы жерге келгенде — кул!мс!редк Ку- fliucipereH ж уз1 тары 6ip нэрсси! сезгендей боп кснег салкын тартты, ол: Еркшбек болышстеп шыгып келгсл! ai'ira жакын болды. Мек-зсн пшшшси жур. Не бгпрмск? Верен жана комсомол жнылысыида осы туралы соз коз- i-ап, EpKin6eKTi ел маньшаи кудырмакшы болды. Керсг! осы ед'1, дурыс болды... • Верен курений. О з уйшс карап жаилап журт кследи Мектептен едоу1р узадьи Ойы шарк уpun, ксйде кабасын туижыратып, кенде болашак oMip осы каранкы тунде коз алдынан жалт еткендей — шырайы кул!м кагады. Верен селт ет!п, калшиып тура калды: алдында да, артында да, каравдаран адам, урланып баскан аяк сыб- дыры. — Бул к!м?.. 711

Жауап орнына — Береншн. мойныиа кыл шылбыр тас- талды. Береншн аузы орамалмен танылды... Бул 28-жылдыц а яры ед!. ...Ардакты окушым! ЭдНмем1ад!я бас жаганда —«Ка* ра ит елген» басында шеп жинаушы эйелдер бригадасы- ныд жатцаиын айтып едш. Сол эйелдердщ iuiineH 6ipey жекерек шьшып, аудаидык партия ком итете арыз жа- зып жатдаиын айтып ек... Сол арыз жазып жаткан эй- ел — осы Верен ед1.. Бул 1935-жылры, июль айыяын imi ед!. Курымбайдыд окуга аттанатын тун! Беренд! елт!рмек болрандар — Еркшбек бастаран бандалар ед!. Верен одан далай кутылды, онын артынан кандай окигалар бол- ды,— мына райкомра жазран арызында Верен осыныд di- pin калдырмай жазып отыр. Бул арызра жазылрандарра тары 6ip оралып сорармыз, 83ipre осы арыздын жазылып 6iTyiH кутейнс... ..Дою кара булт жундей тутШп улпалана келш, жу- карып тесичгендей боп, кун нурына жол бердк Шудалаиыя тебеге тенген 6 ipeyi — эларегендей боп аздап арюредк Арыз жазып жаткан Беретик дэптерМд эр жержё там- шы дагы орнады. Верен буран да карамай жаза бермек- tni сдр кенет шыккаи 6ip дауыс ер!кс)'з селт етшдк — Апырмау, Курымбанмысын?!— дед1 6ip эйел. Берем орнынан атып турды. Карсы алдында — Ку- рымбай тур едП.. Естерннзде бар ма: эцг1мем1зд1н бас жарында «Кара ит олгсн» сайында атын бугелектетш, Кайролда мен Ку- рымбайдыц турранын керш ек, бул — сол Курымбай ед! ¥шпалы бултты мойныиа кигендей боп — жылтындап кун карады. Жаибыр тамшысы кун нурына шагылысып маржандай жылтылдады. ¥йтки соккан жел еркелеп ой- вагандай боп Береншд жерде жаткан дэптерш жулма- лады. Верен Курымбайдыд кушарында тур. Жаибыр там­ шысы ма, элде, кезден аккан жас па — afiieyip бетш ку- алай аклан су тамшысы ед1. — BiTip^iK бе сабарынды?— дед! Верен. — Бтрдам,. 712

— Кандай мамандык.? — Агроном!.. Верен кез жасын суртгп кенет кул!мс!ред1: — Мен де б т р д 1м. — Кандай оку? — Мугал1МД1к... ГЕрешке курекд! кырындатып Кайролда келе жатыр. Жгнында б;р сал? атты. Ат уетшдеп KiciHin бурыл сака- лы желб1реп, бег-аузыкын борш агаргып керсеткен се- к1лденед1. — А}', мыпау Жокец емес пе? — Волса ше?— дел, Верен Курымбайдьщ кырына ко- лын салды. Курымбайдьщ Сетше кадала карады: — Еа'нде бар ма: окуFa кететш тушнде маган 6 ip- деме айтпакшы боп, айта алмай кетш ен-ау! — Енд1 айтсам кайтед!?.. Элде кешдепм бе?.. — Кешжкен жоксын... Екеушщ жуз! де кул)м. Коптен кермей сарыныскап журек — сейлеуге epiK Серией ауызга тырылраидай ал- кынады... Курымбай Жоукенщ атьшык басын устап, колтыгыиан суйеп тус'фдй Жоуке казакшылап «epicneic боп Курым- байды 6 ip a3Fa шейin кушарынан босатпады. Бурыл са- калынын эр талын куалаган жас бурт!г| ед!... — Ырзамын жастарыма! Дегендерще жет!ндср... Мен де ж егпм деген!ме!.. Жоуке KypciHin, б!рсыпыра уакыт Курымбайга карау- мен турды: — Колхоз с ет карсы ала.мыз деп osipaeiiin жатыр. Той iCTeftMi3 дейд1 улкен... Мен тезе алмай алдыцнан шыкканым... Осыны антып Жоуке кул1мс!ред|. Элдекайда — енбек буына беленш, косылып салган ондердж керкем оуеш — кун шырайын б1рден тузеп ati- бергендей боп, элем жуз1 пурга буктк g b 'JV fc . 8703 48136*1 /4 L Ил C\\S

И133ПГНЫ 5 ВеЛЬбет .МаЯлни 714

===s;ssK§sE;:“™^?\"-2?§iS2E

E£ : ш:§ШШ§8