С. Муқанов-Өсу жолдарымыз

Енд]г1 мш дет — еткен кател!кт! тузеп, бар кушт! кор- кем эдебиеттеп пролетариат купли 6ipiKTipyre ж умсау. Куш 6ipiKTipyMeH катар еске алатын нэрсе, Казаксан- да керкем эдебиетке кен ж ол аш у. вл к ел ш партия коми- TeTiHiH э д е б и е т еркендету туралы каулысы болта имен, баспасездер1м!з, xceprUiiirri партия, кенес орындарымыз бул кке ондап кош лболген ж ок. Казакстаннан баска рес публикаларда ондаган эдебиет ж урналы, газеттер1 болса, Казакстандаты барлык жазушы жалрыз «Жака эдебиет­ ке» Minrccin ж ур . Оньщ да колем! 3—4-ак табак. ¥загы - рак 6ip нэрсе ж азсан элденеш е белш ш , аярын окыранда басын Kici умытып калады. Корнем эдебиеттщ елен, эн- Т1месш ,-эдк, кисын, тарих, сын тары баска тармактарын сирыза алмай ауре боласын. Арнаулы ориы аз болрасык, корнем эдебиет кулашыв еркш ж а за алмайды. Саяси, шаруашылык батытындагы газеттер керкем эдебиетке ко- ш лдепдей орын бере алмайды. Сондыктан корнем эдеби- етт1н epiciH кенейту— К азакстандагы 61ршш1 мждет. Осы epidi кенейту ниепмен К азакстан Пролетариат- шаруа жазушылар уйымынын Петропавлдагы бел!м|‘ мы- на «Жарыс»атты корнем эдебиет альманахын (жинарын) шырарып отыр. Эрине, буран катынаскандардыи кегпш- Л!п' жана калам устараи енбекпл жазушылар. Сондык­ тан альманах кеш лдегией керкем боп шыкпауы мумюн. BipaK, бул ете HriJiiKTi ic. Петропавл округшдег1 партия, кенес, Kacinmiaep одагынын уйымдары, бул талапты ке- лешекте д е еркендетуге ж эрдем десед1 деп сенем1з. 1930 жылы Кызылжар (Петропавл) кзласында Казакстан Про- летариат-шаруа жазушылары уйымынын секциясы «Жарыс» деген атпен шыгарран керкем эдебиет альманахынын Kipicne ce3i.

КАЗАКТЬЩ ПРОЛЕТАРИАТТЫК, ЭДЕБИЕТ1 ТУРАЛЫ Будан ею -уш ж ы л бурын, байшылды былай койганда, ком м унист ж о л д а с т а р д ы н Keft6ipeyi к аза к т а пролетар иат эдебиеп' бар деген создан вз'те куд'и<п карайтын едй г у ­ д ы деуге аузы барм ай, ж ок деуге бата алмай, нысанасы гана бар дейтш е д г 1929 жылы декабр ьде болган. 0л ке- л ж партия комитетшш пленумы бул т'к!рдщ к а т е л т н к е р с е т т , «К а за к т а пр олетариат э д е б и е т 1 б а р , 6ipaK ж а с » дед!. Жастыгына, эрине, епш м таласа алмайды. Талас- тын Kyumci барлы кта efli, ол м э с ел е е н д ! ш еиилд/. С о н - дыктан оран то ктауды к кажет1 ж о к . Осы KyHi к а за к т а пролетариат эдебиет! бар ма, ж ок па деп, дос тупл душ- пан да айта алмайды. Пролетариат кэз1рп кунде ез устем дЫ аркылы, сорыс коммунизм!, ш аруаны турактату сыкылды дэу1рлерш ен ©Tin, ш аруаны социалистш ж олм ен к ай та KypyFa Keuiipin отыр. Партиянын K©3ipri улкен уран ы : 1. Б арлы к м ай да н га аттаны с ж а с а у . 2. Алдынры катардагы капиталиста мемлекеттерд1 куып ж етш , басып о зу . Бул урандар жалрыз шаруаш ылыкка рана арналып отырган уран ем ес. П р ол етар иат K3 3 ip ri к у н д е К енестер Одагында не жумысты баскарып оты рса, керкем эдебиет пролетариаттын тап тартысындагы куралынын 6ipeyi болса, жораргы уран дарды н керкем эдебиетк е де каты- насы бар. Олай бол са, жалпы пролетариат эдебиетш щ , онын 1Ш1нде к а з а к пр о лета р и а т э д е б и е т ш щ ал ды нда с о ц и а л и с т куры лы ска байл аны сты ж а к а М1ндеттер ту алы. К эз1'рп' к у н д е пр олетариатты к акы нны н ж а н а м ш д е и де, онын ш ырармасы ны н тур , м азм ун peTi д е буры нрыдан ©згеше жолрэ койы луы керек.

Бупнге дейш эдебн ет майданы на ш ы р ы п , керкем шы- гармалар туралы nixip айтып ж ур ген ж олдастарды н 6 i- разына, казактын пролетариат жазуш ыларыны н K33ipri Miwteri туралы дур'ыс жол керсеткен ж ол да ста р шамалы болып жур. Сын деген нэрсе керкем эд е б и ег п дуры с ж ол- га салып туратын курал болса, к а за к эдебиетш де болтан сыннык ке£н ж ш ш л д ш батытпен Kerri. Е н д т мак сат — бул кем ш ш к п жойы п, пролетариат акындарынык ал- дындагы K33ipri мшдеттерд1 дуры с керсетш отыру. Bi3 тэм енде K33ipri мшдеттер туралы б1рнеше п ш р л ер айткалы отырмыз. I. Пролетариат акыны к!м) Пролетариат акын, жазушыларынын шырармалары кандай болу керек екенд1гш с е з етпей турып, алдымен пролетариат акыны им ? деген м эсел еш шешш алмай болмайды. 0 йтксш, бул м эселеге к а за к эдебиеп’нде эл! толык ж ауап берьпген жок. Пролетариат акыны к1м л егенде м эселеш шешу уипн жалпы акын, жазушылардыц ш м екенш uieiuin алу керек. Француздын атакты сыншысы Геннекен деген адам , былай дейды «E u i6 ip акыннын шытармасы барлы к а д а м - Fa тугел эсер етпейдь Лириканы ал , романды ал, поэма- ны ал, пьесаны ал, ешкайсысы ту гел ш ен кепш ш ктщ бэ- р!не б!рдей унам айды . Bipeyre керемет су л у керш ген шы- гарма, 6ipeyre карагысыз жам ан к ер ж едь .. Юмнш iuiKi курылысы KiMre уйлес болса, сол адам та оиын шыгарма- сы да унайды». Геннекен бул ара д а op6ip KOFaM адамы- ныд imKi дуниеш онын кандай тапка жататындыгымен шешйпетждшж ангармайды. Ол енеден туранда 6ip адам iiuKi сез!м ре тж д е 6ipeyre, енд| 6 ip адам eKiHmi 6ipeyre уйлес болады деп ойлайды. А дамнын iuiKi сыры немен ш еиплетнш пн М аркс былай бараларан: «Турмысты адам санасы билемейдк сананы корамдык турмысы билейд!... Шаруашылыктын непз! езгерумен катар, кейде шабаны- рак, куйде е те тез, сол шаруаныи салдары нан туган кон- Дырмалар да езгередк Бул езгер к к е: пэн де, д ж де, зан Да, саясат та, философия да, керкем эдебнет те ю редк Шаруашылыкта болган e 3 re p icii тексерген адамдарра, шаруамен катар буларда болган е згер к т е р д 1 де тексер- мей болмайды.»

Керкем эдебиет шаруа жардайынын езгеруш ен езге- pin отырса, сол керкем эдебиетт! тугызушы акын, жазу- шынын 1ШК1 дуниеЫ де езгер м ек . IuiKi ce3iMHin курылы- сы im ren тум ак емес, акын, ж а зуш ы йы н манындагы тап ортасынын ж ем !с1 болмак. Ш аруанын e 3repyi деген нэрседен, керкем эдебиегпн rypi де, мазмуны да (ейткеш , б у л екеуш айыруга бол- майды рой) е згер ед ь ж а ц а ж ол ра кеш ед1 деген магна шырады. Эйтпесе е згер ген дж ем ес. Ж а н а nayipre, жана тапка, еткен дэу гр , еткен тапты и керкем эдебиет! шын марнасында с у д у , керкем ем ес. BipaK, буда н еткен flayip- Д1К эд е б и етш щ к ер к ем д ж манызы ж а н а д э у 1'рге атымеи унамайды деген урым тумайды. ©ткен д э у 1р д щ керкем э деб и еи н !н керкем дж эсер!, 6 ipa3 Fa ш ейш ж а н а эдебиетпен ж ары сы п калмайды. Бу- Fan б а с себеп — ж а н а дэу!рд1н адам ы ны н санасы 6 ip кун- д е ж у з процент жаналыкка к еш е коймауы, ж а н а дэу|'р- дщ санасы мен е сю д эу 1рд|'н санасы кепке ш ейш арпа- лысуы. Переверзовтын «И дея деген н эр сен щ ш ьи ър м ага тук acepi жсж» деуш ш кател!гше М аркстщ : «С уреш н езш ш кун Kepic ретш де FaHa куш ж ум сам айды . Онын жум ы сы кун Kepic куралы емес, максат куралы » деу{ ен дур ы с ж ауап. М аркс Гректщ еск! е р т е п л ер Ы н K33ipri адам ра acepi барлы пан айта кеп былай д е й д к «Ержеткен а дам , балалык д э у 1'рге болса бол м аса д а кайта айналып б а р а алмайды. BipaK, сол адам баланы н балалы к кылыгына кызыгады. © йткеш , ол баланы н кылыры аркылы е зш ш еткен eMipiHin шындырын керед1»'. Bip таптын устем д1г! орнауы — екш нл тап к ул ау д е ­ ген свз. У ст ем дж алган тап, с е з ж о к , куларан таптын кы- лырын тексергенд е, соны кол дан у уш ш емес, еткен eMip- Д!-Н кескшш Kepin, урыну yiuin тек сер едь Сол тексерю те, устем тапка еткен таптын eMipi, оны н iu iiw ie эдебиет!, еткен кунш eciHe туар ед ь © йткеш , пролетариат кектеи тускен тап емес, езш ен бурынгы таптын экономикалык жардайынан ескен тап кой. Сондыктан оран езшен бу- рынры таптын кылыры еткен б ал ал ы к flayip сыкылда- налы. Кыскартып айтканда, акыннын е зш е арнаулы, !штен туран санасы ж ок . Онын санасы манындагы тап ортасы-1 1 «К критике политической экономии» стр. 49. НМ

нын ж ем 1с!. Акыннын шырармасы со л тап ортасы нан вс кен ж ем к . BipaK, осы ce3Ai солакай лан ды ры п Ж1б е р у ш ш к бар. Оран пр оф ессор П ереверзовты н акынра берген барасы куэ. П ереверзов былай дей д н « К ер к ем шырарманын т е л - ri адамны н е з кара басыны н ойы н да ем ес, турмы ста. Керкем ш ырарманын TeTiri и д ея д а е м е с, ем !р д е. М аркс- ш и сыншы шырарманы баралараняа осы жагынан кара уы керек». Рас, акын тап ортасынын жемш к Тап жеке адам дар- дан куралады . Ж еке адамды б1ртшдеп шырара берсе, тап тап боп тур а алмайды. С ол сыкылды, таптын ой-niKi- pi де кесек ж атк ан , акы лга конбайтын 6ip нэрсе ем ес. Таптьщ ойы, niKipi, максаты , оны н ж ек е м уш елерш щ ой, пш р, максатынан куралады. Турмыс шаруасы уйлес бол ран адам дарды н ой, niKipi д е уй л ес болады . Осы у й ­ лес ой, п ш р л е р таптын ой, niKipiH ж асайды . BipaK, 6ip таптын м у ш е л е р ш н п ш р л е р ! «1-1» емес. BipiHin 6ipiHeH айырмашылыгы ж о к ем ес. Е гер nixip- лершде езгергс айырмашылык бо л м а с а , таптын niKipi еспей, 6ip орында турып к ал ар е д ь Корамны н ж е к е м у uieci туралы Ленин былай д е й д к «Ж алкы сы з ж ал пы жок. Жалпы жалкы аркылы рана л р ш ш к етедк Калай караса да, барлы к жалкыны, жалпы дан айырура бол- майды.» Олай болса, акыннын шырармасындагы пш рл ер негЬ зш де суйенген табынын niKipiMeH байланы сты . BipaK, б у - дан «акында арнаулы п ш р ж ок, ол табынын куларын бу- рап сейлетш койран гр ам м оф он» д е у дурыс емес. Орыстын атакты сыншы адам ы Б ел и н ск и й д т акынра усынатын б е с турл! шарты б а р . С ол шарттын 6ipeyiHfle ол «Акын с е з д э л ел д ш ем ес, б ейне аркылы сипаттау ке­ рек» дей д к П леханов Б ел и н с к и й д т бу л шартын нег!з1нде дурыс деп келед1 де, 6ipaK М аркс кезкарасынан ш ы ры п кетет!н ж ер л ер ш айта кеп, « Б ел и н с к и й д т зандары тар. Белинский заны мен, мэселен, ф ранцуз трагедиясын тек- серуге болмайды. Бул туралы Белинскийдт 03i де фран­ цуз трагедиясы мен1нзаны м нан тыскары тур деген » дейдк Раббас Торжанов Белинскийдт жогарры занын ката ту- ciHin: «акын сезгенш сезген к уйш де ж азады , сез!м м ен жазады, акылра жорытпайды» дейдк Белинский акын сезгенin сезген куйш де ж азады д е м ей д к акын б ейне, о б ­ раз аркылы ж азады , дейдк О й мен сез!м де айырмашы-

лык бар. «С езу» деген адамнын к ебш есе жаратылы с ка- сиеть «Ойлау» деген адамнын жаратылыс касиетМ н уел- не, сана-сез1м нт сурыпталган, корытылган тур!. Санага айналмаган сез!'мде айкын магна болмайды . Сана деген нэрсе акылда. Акылсыз щЫде сез1м бар да, сана жок. Сезгеш н акылына терелетш , е зЫ н табы ны н тш егше уй- a e c iip in ж азбай т ы н акын ж о к . С езгеш н сезге н куйш де еш акын да ж азбайды . © з сезгеш н тап максатына уйлест!- редь Егер акын сезген куйш де ж азы п, е з акылына салма- са, онын ж азганы нда тук те когамдык маныз болмас едь Bi3 оган неге сен пэлен тапка уйлеспрш ж азбады н деп урыса да алмас едпс. Егер уры ссак, акын б1зге «мен сез- гешмд1 жазды м , акылга салуга мшдетп' емеспш» дер едг Раббас б у л арада байшылдык niKip.ai, «акын таптан тыскары, ол сез1Ммен FaHa жазады , онын тш ш ш кпен тук катынасы ж ок » дсген niKipAi жактакан. Бул туб!р!мен Кare niKip. Р ас, акы нда с е зш к у ш тЫ п б а р . Б.'рак, с л , сол кушт! сезамд! сезген куйш де фотографияга T ycipc коймайды. Се3JM аркылы а л ган эсерлерШ н н ш н ен тап максатына жакпайтын ж ай лард ы ж азбайды . Сез^мш н iuiiHeH тан д ау жасайды. Акын ойламайды, акылга салмайды деу дурыс емес. О йлам аган акыниан деш’ д у р ы с ю с ш ш ce 3 i шык- пайды. Акын тексермейд1 д еу дурыс емес. Туысында се- 3iMi кушт! болганм ен, акын е м 1р д | тек сер м есе, талкы ла- маса ecneftai, акын д а бола алмайды. Акьшды акын ете- т1н нэрсе, к ебш есе е м ф д ! зерттеп б ш у . © зш ен кушт! акындардан улг! алмай, ем ф д сн уйренбей жаксы акын болган адам ж о к . О сы у л п м е н у й р ен у д ! акын eMipAi зерттеп бш у аркылы Fana табады. Ж ане не ж азса д а д у ­ рыс, бурысын е з максатына ж анасаты н, жанаспайтыныи зерттеп, талкылап алып жазады. Плеханов жалпы идеологияны, оныц im inae керкем эдебиегп жетектейтш заттар мыналар деп тапкан: 1. ©Hflipic кун п ш н лэреж есь 2. Соган лайыкталган шаруашылык катынас. 3. Сол шаруашылыкка сэйкестелген элеуметтш саяси курылыс. 4. Ш аруаш ы лы к пен э л еу м етт ж са я си курылыстын салдарынан туган корам адамынын мшез-кулкы. 5. Осы м ш ез-кулы ктарды айнага rycipeTiii эртур.’п идеология.

Tam an тыскары акын ж о к . Tan акыны Плеханов айг- кан осы бес занм ен байланысты. Акынкын акындыры сыртка ш ыкканда, бастапкы сезген куйш де емес. осы б ес жардайра сэйкестердарийп корытылып шырэды. II. Пролетариат эдебнетшщ мазмуны Маркстщ айтуынша, кай дэу!рде кай тап устем болса, сонын niKipi д е устем болады . © w u p ic куралы колында отырран тап , em iip ic куралы колында ж ок тапка niKip майданында да жол бермейдк B ipaK рухани emipicTi ез колына алады . М аркстж бул сезш ек, Ka3ipri Кенестер Ода рында ус- темдж алран пролетариаттын рухани em ipicri д е езш ш таптык м уддесш е жарататындыры аш ык керш ш тур. Казактык байшылдары, байш ылдардын партиядары жасырын areHTTepi казакта пр олетариат эдебиет: бол- майды деседь Олардыц n iKip i меньш евиктердщ п ш р л е - р1мен ундес. Олар пролетариат niKipi емес. Пролетариат адебиет! болм айды деген с езд к партия жолындамын деп журген к а за к коммунистер1 айтпайды. «Кандай адебиет пр олетариата^ болады?» деген мэселе- Hi кате тусш етш дер бар. М эселен, «П ролетариат а л е п н е уйлесп'рш ж азган акыи не туралы ж а зс а да пролетариат акыны» деген п ш р ге , Раббас: «б у л с е зд ш дурысынан бу- рысы кеп» дейд! д е сезш былай корытады: «...иегрзшде пролетариат адебиет! пролетариат турмысынан туады. Фабрика, завод, кен, мше, пролетариат эдебиетш н оша- ры осылар. П ролетариат эдебиетш дег! геройлар осындай жердей шырэды. М ундай ж ерден шыкпаса да п ролета­ риат турмысы мен тагдырын байланыстырран, пролета­ риат журтшылырын ж асап, бастап отырран адам дардан шырэды». Пролетариат акынына бул сыкылды шарт кою дуры с емес. Дурыс бол м аганда, эрине, пролетариат турмысын жазба де ге н д ж ем ес, кеп ж а зу керек. BipaK Раббастын бул айтканыиан пролетариат акыныныц мш дел ете тар болып шыгады. Пролетариат устемдш а, завод, фабрика баскару ушш гана ж асаган ж ок- Ол езш щ устем д1П аркылы, адам ба- ласынын турмысын туб|р1мен e3repTin, социалиста котам орнату уш!Н устемд! к алды. Олай бол са, пролетариаттын

баскаруына жалгы з завод, фабрика рана емес, ауыл ша- руашылыгын с о ц и а л и с т ж олга Tycipy, м эд ен и етп социа­ л и с т ж ол га Tycipy, сонымен кабат, ecKi эдет, д ш , улт прасындагы социалисток курылыска залалды нарселерд1 Kypecin ж ою ,— осылардын бэрш е пролетар иат кесемдш етедк Юм д е kim осы мэселелерд1 п р олетар и ат кезкара- сымен айтып б е р е ал са, сол пролетар иат акыны. Егер, 6ip акын пролетариатты н K aaipri наук ан д ы icTepin (астык даярлау, ericTiK, ж ап п ай окы ту, сауатсы зды кты ж ою , ден- саулык сак тау icin дуры стау, д ш ге карсы у п т , тагы бас- калар) пролетариатш а ж ы рласа, оны пролетариат акыны емес деуге е ц ш м н щ хакысы ж ок . Орыстын Панферов деген жазушысы «Бруски» деген романында колхоз курылысын ж аза д ы . Орыс сыншылары к аз1р оны нагыз пролетариат шыгармасы деп ж ур. Шыгарманын маз- муны пролетариатшыл, не байшыл болуы алган такы- рыпта емес, сол такырыпты ю'м нщ тьлегш е уйлеспрШ жазуда. Казактын ж а с пролетариат ж азуш ылары толык бол- маганмен, согыс коммунизму шаруашылыкты турактан- ды ру д э у 1рлерш пролетариат т м еп н ш е 6ip a3 ж азды . Бул туралы 6 i3 «Казакстанны н 10 ж ылдыгы» деген штаптя niKlpiMi3Ai жазгам ы з. Бул арада оны кайталамай, казак­ тын пролетариат эдебиетш щ дал K83ipri дэу!рдеп мазмун кем ш ш ктер ш е ж э н е алда турган м 1ндеттер'ше а здап ток- тамакпыз. Олар: 1. Дагдары с: К енес е ю м е т ш н басы нан кеийрген бас- тапкы eKi A ayipiiue, шамасынша пролетариатты н т м е й н е еруге ж ар а га н пролетариат акындарымыздыц б 1разы — с о ц и а л и с т к ай та курылыс д э у 1р ш д е ш абандап калып отыр. Р ас, кайта курылыс aayipim H мш деттерш толык, б1рден TyciHin кете кою онай ем ес. Бул ретте кателжтер д е кеп кездесед!. B ip a n , б1эдщ акы ндарымыздын кейб1- peyi ic устш д е кателесш , оны ic у стш д е тузеп журген жок. Курылыска ундем еум ен ж а у а п б е р ш отыр. Сонгы кезге дейш оиы ц 6ipeyi взомоз болды к. Б ул ретте acipece Сэкенде дагдарыс бар. Сэкен, б1рсыпыра жург керсет- кен к ем ш ш ктер ш былай койганда, к а за к жазушылары- нын ш ш ен пролетариатты ек алгаш кы аузына алган, ж ырлаган ж азуш ы едк С ол пролетар иат каз|’р социалис- TiK курылысты кы зу ж у р п з е б а с та га н д а Сэкен дагдары п калды. : Бастапкы eni aayipjie пролетариат жазушысы болган

адам кайта курылыста ундем есе, о л пролетариат ж а зу - шысы бола алмайды. БуЛ кемошлок жалты з С экенде е м е с, коп ж азуш ы лар- да бар. Ендого м ш д ет мундай датдар ы стан шырып, бел- сендо турде курылыска катынасу. О л ай етпегенде, Сталин жолдас айткандай, таптын арбасы жалтартанда, бос отыртапдыктан т у с т калранымыз б ол ады . Бул ж агдайды акын-жазушылар катты ecKepyi керек. 2. Бостандыкшылык: «Казак, б е л е к ел болды , отар дан босанды, казак даласы еркошйк алды » деген бостандык- шылдык такырып кайта курылыс дэуоронде д е калмай келе жатыр. Б ул acipece К азакстанны к 10 ж аска толганы туралы ж азы л ган ел ендеря е кеп айтылды. Бул бастапкы ei<i дэу1рде керскт1 такырып ед1, ейткен1, ол кезде казак енбекиилер1 ез1н1н азаматты к правосы н толык уккан.ж ок ед1. Каз1р ауылдагы батырак, к едей, орта ш аруалар, за - водтагы жумыскерлер кара басты н правосы бостанды к алган барлы к улттармен тецелгеш’н толы к угынды. Е н д1 ojiapFa тек «улт бостандыгы» дегендо ж ырлай беруден ке- pi, K33ipri социалист!к курылыстыц квкейтеси маселеле- piH кеб1рек жырлау керек. «Казакстан казактык» деген niKipai партия эл д ек а - шан эшкере кылган. Кэз1р казактыи дал асы , барлы к к а ­ зактык емес, барлы к енбекш ол ер дш , к а за к енбекшиоеро Казакстанга ж ал гы з Fana ие ем ес, К азакстан топырагын- да отырган барлы к улттарды н енбекш шеро сол «далара» ортак. Будан, эрине, казак енбекш олерш ж екелеп жырла- ма деген с е з шыкпайды. Ж ы рлау керек. Б1рак, жырла- гакда с оц и ал и ста курылыс мэселелер1мен байланысты- рып жырлау керек. Кайта курылыс дэу1ршде казак енбекш1лер1, толы к марнасында, саяси шаруашылык тен- ДМн алып, ол тендокт! толык тус1нген кунде тен «бостан- яыкты» рана ж ы р л ау ултшылдыкка согады . Ks3ipri басты такырып — со ц и а л и ст а курылыс такырыбы. Ол такы- рыптар: enflip ic, совхоз, колхоз, тары сондай iCTep. «Бостандыкшыл» niKip, казак пролетариат ж азуш ы- ларынын едэу'ф ш де бар. Эсоресе 1лияс Жансуг1рулында бар. Будан былайгы Miидет— бу л п ш р д е н тазару, соци­ алисток каркынды, социалисток курылысты жырлау. 3- 0Hflipic. Такырыпты пролетариатш а алса, пролета­ риат акыны болады , дегеннен, эрине, ean ip icT i ж ырлама Деген сез шыкпайды. Казактын пролетариат акындары anaipicri жы рлау жагы нан аксап ж аты р. Партийный ка-

эак кедей, баты рактары нан ен д !р 1ске пролетариат тарту деген ураны эдебиеттен эл1 к в ш л д с п д е й сры н алган жок. Казакстанда жыл санап лаулап ecin жаткан завод, фабриктер, TeMip ж о л да р к е р н е к п т у р д е ж азы лран жок. К ол хозды д а ж ы р л а у керек. BipaK , б а р eHaipicTi, еркен- деп келе ж а т к а н е н д 1р к т 1 кеб1рек ж ы р л ай а л м аса, шын марынасындагы пролетариат ж азуш ы сы бола алмаймыз. Б ул — б1здщ кезектеп зор мшдет1м1з. 4. Кейшкер. Пролетариат акы ндары эл! кунге социа л и ст а кайта курылыстын кеш пкерш ойда рыдай жасай алмай ж ур. K93ipri кейш керлердщ куш плер! — брига- дирлер, мэдени жорыкшылар, тары сондайлар. Булар аркылы с о ц и а л и с т а курылысты н icTepi тездейтш дш н, булар ецбеш ш букараны н кепш Ш гш е у л п екенд1пн пар­ тия айтып отыр. Казактыц пролетариат жазушыларыбул ретте кезге кернекп нэрсе ж азган ж ок. ¥лы мшдеттш Gipeyi осы. Б у л 6ip. Е кш нвден, пролетариатты н imKi ж а н ce3iMiH, KepiHiciH кезге е л е ст ет у (П ролетарский психол огизм ) ретш де, ма- нызды icTep ттел ген ж ок. Шырарманын психологиялык жарына а з к е ш л беле.\\пз. Р ас, yriT те керек. Бастапкы ею дэу|'рдщ у г т м е н , кайта куры лы с д э у 1рппк у г т е ю б а с к а нэрсе. К э з1‘р уггг- TiH м азм уны ©згердд Ш аруашылыкты турактанды ру д э - yipiH fle 6i3fliH yriT ж еке ш аруаны кетер у бол са, K03ipri — колхозданды ру. Бурый фабрика, заводты к сынранын т у ­ з е десек, кэз)рп' уран ipi ен ер к эсш . Олай б о л са , yriTTi токтату дурыс емес. BipaK, мэселеге унсм1 ушкары карау да дурыс емес. П сихологизм д е ген де, б1зд>н уры сы мы з, эрине, байлар- д ш н е н б а с к а . Б айш ы лдар iiUKi ж а н сез1МД1 ж а зга н д а , да- рашылдык, ж ек еи п л д ж , е з 1м и лл д1к п коздыруды максат тута ж азд ы . Б !зд щ imKi ceeiM ai ж а зк а н д а гы максатымыз одан б ас к а. Б 13 ж ек е кейш керд!н imKi ж а н ce3iMi аркы­ лы, енбекип букаранын тап тартысы аркылы социалист^ KOFaMFa тар там ы з. Енбекш ! тапты н тапты к куаны ш , кай- FbiCbiH, оны н кейш керлерш щ imKi ж а н ce3iMi аркылы кер- сетем13. Б ул жагын да ескеру керек. 5. Тартыстан уйрену. Акьш дарды ц кепш Ы п уйренуд! акыннан у й р ен у деп т у сш едь Р а с , м азм унды ep6iT y ре- тш де ж ас акындар калыптаскан акы ндардан уйрену ке­ рек. Онсыз акын бола алмайды. BipaK, уйренудщ еюнил жуйесш умытпау керек.

Б1здеп K93ipri тэжлрибе: Tan тартысы мен соц и ал и ста курылыс. Б1здщ пролетариат акын-жазуш ыларынын кеп уйренетш д с осы сонты айткандар. Акындарымыздыц б!разы ю тап тан окып кана, тур- мысты ютаптаи к о р т кана пролетариат акыны болгысы неделе Бул, эрине, кате. Ki-мде KiM K03ipri курылыска G3i катынасып, ж ур ш жаткан тарты с пен курылысты оз кез1мен еткермесе, ол шын магнасы ндагы пролетариат акыны бола алмайды. 6. Тиянакты такырып: Пролетариат акындарыныц кепшшп бупнге дейш кулашын ете кец жазып, социа­ л и с т курылысты тугел айтамын деп, niKipin бытыратып алып жур. ©HaipicTi, колхозды, совхозды , тэты сондай- ларды тугел1мен 6ip шыгармада (scip ec e елецде) толык корсете алу ете киын. Пролетариат акы ндары бул сыкыл- ды «кец кулаш пен» ж ур е берсе, курылыстыц накты Min- деттерш жаксылап жырлай алмауы мумкш. М азмуи ретш де, эрине, бул арм еи капа пролетариат эдебиетшщ барлык мшдет! б1тпейдТ Б уларды ц баскала- ры толып жатыр. Эйткенмен, K33ipri н е п з п м т д е т п н кепшш п осылар. H I. T YP мэселелс-pi Эдебиетт! байларша багалайтын кисьшшылар куш бупнге денш эдебиеттж мазмуны меи турш ею бел in жур. д э у 1р1м1зд е осы байшылдык, б а н т ы ж у зеге асырып, мектепке айналдырып ж ур ген багы т— турцпл- Д1к (формализм). Эдебиеттеп турийлдж багыт 19 гасырдьщ аягыида Европадан басталды . Бул багы т керкеменердщ ш ш д е музыка мен б оя у аркылы салынатын суреттерден к!рд1. Вул багыттыц кордасы, 1887 жылы Европаныц атакты cypenuici Гонса-пон-Маренщ манына жиналган адамдар ед1. Бертш келе бул багыт керксм эдебнетке д е жайылды. Россияга турнплдж багыт 1914 жылдарда Виктор Шкловский аркылы келдк Онын сол жылы «С ездщ Tipi- лу'и деген к1табы шыкты. Осыдан кейш 1916— 1917 жыл- Дары Шкловский, Эйхенбаум, Брик, Якубииский ж эне б|рнеше адам дар 6ipirin «Поэтика т ш н щ кисыны» деген KiTan шыгарды. Bi3 енд1 сол туриплдердщ эдебиет мэее- лес!не калай карагандыгын сез кылмакпыз. Туршьпдер ец алдымен «керкемдж акыл ушш емес, пярткы сез1м yiuin дедк шыгарманыц коркем болуына, 8- С. Myk.,,0, 1i s

iuitim e не айты лганы к а ж ет е м е с, сырткы кер!н!с!, сырт- кы acep i к а ж ет» де д!. Ш к л о в с к и й д т «И скусство дегеш- Mi3 эдш » де ге н зиянды кисыны о сы да н шыккан. Б ертш келе ту рш !лдер, «керкем э деб и етт щ TiJii кунде- л ж eMipfliH т ш н е н б а с к а , акын ш ы гарм асы нда свзд! ж а- надан ж асай ды , ды бы с к ур ады » д е ге н д ! айтты. Мысалга тур нл л дердщ б е л п л ж т ! 6 ip ада м ы Б рик дегенн!ц ма- каласын алсак., о л елецнен м ы н а д а й кисын шыгарды. Без руля, без острил Врагу царь на ругаиье. М унда к ерсет!л !п оты рган н эр се, бастапкы ж ол да eKi рет, «Р . Л .» a p n i K eayi, сонгы ж о л д а е ю рет « Р . Г.» apni кслук орындарынын ауыспауы. О, нет их тайну, не мою. Природа тешится шугя. М унда керсет!лш отырган нэрсе: бастапкы жолдан «Н . Т.» б!р келд1 д е , сол ж о л да арты нан «Н » нын орны- на «Т» шыгып, eKeyi орын ауысты. Б астапкы керсеп'лген мысалда «Р» ды «А» десек, «Л»ды «Б» десек, 6ip жолда «Р » мен «Л » — « А Б » болуынан о згер м ей отыр. Бастапкы мы салдын co h fh жолыидагы « Р , Г» д е — «А , Б» калпы- нан орын ауыскан жок. Сонгы м ы салда олай емес: «Н »ды «А » деп алсак, «Т» ны «Б » деп ал са к , еюнш ! мы салдын бастапкы жолында эуел! «А Б » болы п келш отыр д а , ж э н е со л ж ол да «Т» ал- ды нда, «Н » артына шыгып «Б А » болып кетш отыр. Брик осы улпс!н кенейтед!: ол — «АБШ , БАШ, Ш АБ, БША» сыкылды, кэтте, «АБШ , БШ , АБШ, БАШ, АБШ , БШ » сыкылды «формуланы » Mice тутпай, « Д Ш -Б Д Ш - ЕДШ -БА-ДШ » сыкылды влен «формулаларын шыгарады. Брик, акын влен ж азган да осы керсет|'лген «ф орм улалар- ды» кусын дейдь Брик мазмунына карамайды, oFan ды- быстын матоматикасы керек. Mine, тур н п л дердт керкем шыгарманы кай жерге дейш апаргандыгы. Р ас, акын свз э д е м Ы п н , свз кестесш куады. Б!рак. бул сыкылды матем атикам и, бул сыкылды формуланы ешб'ф акын, ж азуш ы шыгарма шыгарып отырганда есептеп , мыскылдап « А Б »иы «БА » кылып Tepic айналдырып отырмайды. 114

1уриллдер керкем шыклрманын турш ен осынша оуре- леигенджтен, олар тш eKi турлк 6 ip e y i кунделж ем!рдщ т ш де, 6 ipeyi поэзия т ш деген. Турш ш дердщ neceMi Ш кловский былай дейдк «Аристотель поэтика Tiai туган тшден е зге тш деген. 1с ж у зш де д е солай: С умерей тш ш- Деп' поэтика т1л1 А ссерей Tiai; орта габы рдаш Европанын эдебиет T iai латындыкк Франциянын эдебиет т1л i араб™- Ki. Орыстын эдебиет т ш ш н Heri3i ecKi болгар т ш . П о э­ тика тш ш н, киындыгы да осындай.» Якубинский макаласында былай деген: «Кэз1р орыс тш нде там аш а кубылыстар болын жатыр. Шеттен Kipren тшдер орыстыц эдебиет т!лiiie ж ай Kipyi былай турсын, кара халыктын вздер1 осындай ж а т тшге кумартып, ма- кал-мэтелдерше Kipri3eTiH болды . Ka3ip кунделж ем ip тш нен эдебиет Tiai жекеленд1». Мундай болатындыгы рас. B ip aK , бу л 6ip халыктын шеттен тш алып, жеке эдебиет т ш н жасагысы келгендш емес. Бул арада мэдениеп жогары елдш т ш , мэдениет! темей елдщ т ш н е араласатынын Якубинский бш мей отыр. К азак эдебиетшен б|‘рнеш е мысал келпрешк: I. Кеп уакытка дейш казак т ш н е араб, фарсы т ш н ш улкен acepi болып келдь Мысал келпрейш . Адамнын ею кез1 керер гайнп. Самнгон гала ра-иси, уол уззнайни. Оздерге махаббатым барлыгына ТэшэЬЬун ею шшмде мэлэкайии (Ацан cepi). Кадыры зер. зергер шуиасы, кадыр жауЬар жауНари; Кадыр гул. булбул шуиасы, кадыр Канбара Рали. (Мэшкур-Жусйи) 9уел|' арузы деп калам алдык, ExiHuii бисмелдз дип жаза салдык. Рауамнан бар айладын 6i3 рарыпты, Басыма салма кудай кайры зарлык. (Маскар) ИлэЬи я карими пэруор-декэр, Пэндэн жур рахматына болып !ккэр, IllipiTin 1Шкс сырды Ж1бергеишс, Эшкере халыкка сырды айла жэдшар. (Нуржан). Осы елендерд1 ж азганда олар казакка айрыкша э д е ­ биет тш н ж асауды ойлаган ж ок. Бул казакка ислам ар- кины араб, фарсы сезлерш щ Kipin бара жаткзны едг

2. Халык елен дерш деп орыс тйш нн эсерлерк Мысал келлрсйж. Кыздарда кыздар бар красивай, Каразым аманбысын моя милай, Кениим кыз дегекд|' естн жатса, Б^здерге 6ip жаксылык здиялай Кептеи-кеп паклон айттым скажия. Сен турсац уагадацда спасиба, CesiMAl слушайт кып тындай б!лсен, Сестра карошинкий сватия. Бул орыс сездер ш ш казак арасына жайыла бастауы- нын нэтижеск Keii6ip к а за к акындары 6ip кезде татар л'лше елж- теп, коп елекдер ж азды . Олардыа елендерш де татар сез- дер1 коп кездесетш . Б у л — татар т ш ш ц казакка тарай бастараны. Ж алгы з казак емес, баска елдердш 6spi де сондай. Кердплес отырран мэдениетл елдщ ллш ен улес алмаган ел ж ок. 18— 19 расы рларда оры с акы ндары ф ранцуз т1- лше елжтедн Ko3ipri к ун д е к а закка: трактор, т ел еф он, поезд, радио, телеграф, маш ина тары сондай толып ж а тк а н с езд ер к/- pin, казак т!л! бон барады. О сы л ар ды к азак сез1 кып ал- ранда, сол ар.мен к а за к л л ш д е айрыкш а э деб и ет л л ш ж а с а у н и ел м ен ем ес, мэдеииет т1л1 болранды ктан, о л т!л- д ер е з 1нде бурын болмаганды ктан алып отыр. О лай бол- са, Шкловскийдщ шеттен кфген л л эдеби ет т ш деук кундел1к т!л халыктыц е з т ш деу1 кате. Шу жануар трактор. Колхоз coni сурап тур»,— деген еленд! ж а зр а н акын «трактор» д е ге и д ! э деб и ет т1л! деп алып отырран ж ок . Термин болрандыктан алып отыр. Акын емес ш аруа да тракторды осылай атайды. «Самауыр ак шайиекпен турса кайнап. Отырса 6ip буран бел i;e3i жайнап, Сол кун! кыз экса уйде жок боп, Отырсан oaiaaecin кулш-ойнап» — деге и д е п «с ам ауы р » мен «ш айнек» оры с т!л1. Оны акын эдебиет т ш деп алып отырран ж ок , термин болрандык­ тан алып отыр.

Кыскасы «эдебиет т ш » немесе «кунделш ем!р т ш » — леген жш телген т!л еш халыкта д а жок. Э дебиет т1л! кунделж ем1рде сейлеп ж уретш т!лден куралады. С езд щ эдем! xepiHyi эдебиет т ш болгандыктан емес, сейлем шпнде орнын тапкандыктан. М ысалы — «Кызыл» б)'зд1н угынысымызда бетке тана ж ар асады . Егер «кызыл бет» деуд1*н орнына «кызыл мурын» десек, эдемШ к орнына жексурын керш ер едi. Э д еб и егп н т!л мэселес! осындай. Тур мен мазмун 6ip-6ipine тыгыз байлаиысты. Е кеуь н!« 6ipeyi аксак болса, ол шыгарманын керкемд1к' макы- зында д а аксактык бар. М азмун каш ан да болса таптык. Табы бар когам да таптан тыскары мазмун жок. Пролетариат эдебистш н тур! коз!рг1 кунде эдебиет- теп улкен манызды мэселеш ц 6ip eyi боп отыр. IuiKi маз- муныиын сырткы кернисш су л у кып шыгару мэселес! б1зде ксзект1 м ш дегпя 6ip eyi. Б 1зд е бул жагынаи улкен кемдж бар. Пролетариат акындары керкем шыгармала- рына imKi материалдарын тапканмен, сол материалды (мазмунды) сырткы nirnin р е зн е й (ту р) керкем кып шы- гару жагын эл! кещлдепдей ж е т ю зе алган ж ок. Сондык- тан шыгарманьщ сырткы к е р ш сш (тур!н) эдемйпеу, же- Tiaflipy б>зд]н кезектеп мш дет!м!зд!н зоры. Лениншн, пролетариат мэдениет! кектен тускен мэде- ниет емес, ол езш ен бурын ж асаган таптардын табысы- мен толык пайдаланады, сол таптар глгерьпете алмаган жердей мэдениет сатысын жогарылатып экетеда, деген C93iH 6i3 естен шыгармаймыз. Тур мэселесш де д е 6i3 осыны айтамыз. Екiнuji сезбен айтканда, ез!м1зден баска таптын эдебиет!ш н турлер!меи пайдаланамыз. Пайдалан- ганда, булжымагап тур!нде ем ес, е з т ь ч ет и зге сэйкес чайдаланамыз. Эрине, будаи соларга жет!п кана коямыз деген с е з шыкпайлы, асуымыз керек. Тур мэселесш де Одактапл жалпы пролетариат ж а зу - шыларында, оньщ iiuiime казак пролетариат жазуш ыла- рында б1рнеше жетктсктер бар. Мысалга Сэкенд! алсак, ол кара с е з ж а зу техникасына ж ет1к емес, кэтте ол ак деп айтуга болады. Ал, еленге келген уакытта, Сэкен acipece осы сонгы кезде кеп !лгер! кетть Сэкеншн «Советстан», «Сыр сандык», «Кекшетау» Деген елецдер1 таза тур жагынан да кай байшыл акын- нан болса д а керкем деп журген «Батыр Баянынан» ар- тып туспесе, кем туспейд!. Еаббасты н Сэкешй тур жагы- на «бейшара» керсетш. Маржангя жыгыла 6opvi дурыс 117

емес. С экен е л е ш техника ж а гы н а н М арж аннан кем емес. Кейле артык тусш отырады. 1лияс Ж ансупрулы да тур ж агы нан казак эдебиетш е б 1рнеш е ж аналы к К1‘рпзд1. Онын аллитеранияны колдан- уы — к азак эд е б и ет ш д е улкен о л ж а . Corfu кезде 1лияс ж азган « Д а л а » атты п оэм ад а ту р ж агы нан туйдект1к, екпнщшк бар. К ейб]р еулер, acipece Р а б б а е, е л е н н ш Typi легенд] ке- бш есе жолды н буынынын узын, я кыскасы деп тусжед]. Пролетариат акындары бурынрц бар буынмен елен жаз- еа, оны тур таппаганды к деп ойлайды . Бул дурыс емес. Буыны б1рдей е ю ел е н ш ц Typi ею б а с к а бола бередь М эселен: Сыр сандыкты ашып кара. Ашып кара, сьгрласым. Сым пернет басып кара. Басып кара жырласын,— деген елен 8 буынды. TaKipiM коскан жар ел1ц сен. Жар ете алмай кет!п он. Ол ке31'мде бала ед1м мен Аямаска бекш ек.— деген елен де 8 буын. Осы е л е н д е р д т езж ен туриплдер- ше Караганда да бастапкы еленде сакиналау (кольнов- ка) заны бар. ©йткеш, бастапкы ж олды н аягында келген сез, еюнил жолдын басында кайталанып отырады. Муны эдебиет тш н де «сакиналау заны» дейдй Абай елешнде ол ж ок. С ез курылысын, ды быс ж у й е сш а л ганда д а 1ли- яс, Сэкен. тап>! сондайл ар ды н буры нгы буынмен ж а зга н елекдерж. егер бояуын таба бж се тур таппады деуге болмайды. Бей!мбет еленнен repi кара сезге ш ебер. Кара сезд]н техникасын к азак жазушыларыныц б1разында Бей!мбет- тен ж аксы 61'летш Kici ж ок. Б ей1м б е т a c ip e ce о б р а з аркы- лы ауылдагы батр а к . кедейд|'н м1нез, кулкы н айтып бе- руге ш ебер. Бей1мбеттщ осындай ш еберлЫ н кеб1несе кезге керсетпейтш нэрсе. онын такы ры птарыны н кепш 1- л т «алдым-берд]м» жегил болуынан. Кыскасы. казак пролетариат эдебист!нде де ж еы спк бар. BipaK, мунымен канагаттанука болмайды. Эл1 де тур 1зд еу керек.

IV . Уйрену жанында Б13Д1Н алдымызда юмнен, калай уйрену керек деген мэселе тур. Енд| соны талкылап керейж. BipHeme жолдастарда тур уйрену ретшен пролета­ риат жазушыларын казактын байшыл жазушыларына итере беретш эдет бар. Муиын бурысы да , дурысы да бар. Дуры сы — олардык керкемдж ж ен ж д е п табыста- рын 6i3 ЭЛ1 тугел пайдалакып болганымыз жок. Оны пайдалану керек. Буган талас ж ок. Бурысы — байшыл- дарды орынсыз мадактау. Шынында казактын аксуйек- инл жазушылары болсын, байшыл жазушылары болсын, толык магнасындагы акындык шьщына жеткен ж ок. Бул 6ip. Еюншщен, тур деген нэрсе мазмунмен байланысты болса, тур мазмуннын сырткы KepiHici болса, М агжан сыкылды шыгармасынмк мазмуны сасыган акыннын, сырткы TypiHiH онды, я онды ем ес е к е н д т н ш е з1 кудж тудыратын мэселе. Орыстын атакты марксийл сыншы адамы, керкеме- иердщ кисыншысы Фрише: Кузнец Либкнехт, солдат Л ибкнехт, узник Либкнехт, Ты, наша любовь, ты гордость наша!— деген в л е т и «Typi суду» дей д1, «ейткеш, жумыскер табынын бул елен кезш тартады, не нэрсе кезд1 тез тартса, сонда керкемдж бар» дейдг Б ул арада орыстын атакты галымы Потеб- нид1н «керкемдж деген нэрсе — OMip» деген c©3i еске ту- cefli. Не нэрседе OMip болса, сол гана квркем болу керек Магжаннын квп елеш , кыстыгун! кагаздан эшекейлеп ic- теп койган уй сыкылды. Сырты кернекл сыкылды бол- ганмен, iiui толран ызгар. Толкынпаи толкын туалы, Толкынды толкын куади, Толкын мен толкын жарысал,— деген ж умбактарда entip астарланган. толкыннын асты на кем:лген. Егер omi'p ж ок нэрседе керкемдж ж ок болса, б1зше осы «толкындарда» керкемдж ж ок. ©Mipre асатын нэрсе Fana керкем болатынын П леханов та кол л.ап. кео- кеменердщ eMipre пайдалысы ган а шын магнасындя «яр кем деген niKipre келген. Ендеше, М агжаннан уйрен деу ден тыйылмай болмайды. ив

«М акжаннан уйрен!» уранынан ж ас пролетариат жа- зуш ыларыны д арасына к эз1р ж айы лы п бара ж аткан ж а- ман эдет бар. Ол — адам баласы нын, онын М н д е е зт а - бынын Tipiutairtae байланы сты рм ай, табиратты ц сырткы кубылысын суреттеп, ней ж ерде ж ас пролетариат жазу- шыларыиын куйр ектш ке Tycin кету!. «Ж ел жылайды, агаш ж ы л айды , толкы н т у л а й д ы , б у л т басады , езен ку- л ед Ь деген сы кы лды с в зд е р д щ K©6i М арж ан термин!. Б!здщ ж ас жазуш ы лар, осы «толку», «жылауларды» орнына п а й д а л а н а ал м а й , м ар ж ан д ы к к а куп 6epin тус!п кетед1. «М а рж а н н а н у й р ен » д е у н н л е р онын «толкында- рын» пайрамбарды н. ха ди с! идей к е р ш , аузы нан сглекей! шубырраннан басканы бм м ей д!. Залалы нан сактандыр- май орынсыз «н ам аз» окиды. Б ул жаксы ауру емес. Бай- шылдардын шырармасы курып бара жаткан байлар табынык сарсыгы. О лар ды н маз.муны uiipireH. С о л uiipireH мазм ун ту- pin д е нпрггпей коймайды. Эйткенмен осы сарсыктын бе- Tin байш ы л акы ндар а ж ар лап, сарсы ры н енбекнп тапка б1лд!рмей жуктырудыойлайды. О сындай сарсыктан про­ летариат акындары сак болмаса, квп ж ерде е з шыгар- маларын сасытып алады, жэне кей кезде сейтш алып та жур. Турден у л п а л у м эсел есш де, 61'зд щ кисыишылары- мыздык кеб! Европадан улг! алуды ескермейд!, айтпай- д!. Европа легенде б!з Европанын K33ipri байларын айт- иаймыз, ecKi классиктер! мен K33ipri e cin калкан ж оне болашагы зор пролетариат одебиет!н айтамыз. Жалпы Шыfmc елш е, оны ц ш пиле К а за к с т а н г а кай жарынан болса да агалы к кып отырган Е вропа. Европанын про­ летариат жазушыларыныц ездер! казак пролетариат жа- зушыларынан кеш wrcpi. Б !здщ Heri3ri уй р ен е п н м ектеб1м !з осы Европа ж а зу - шылары б о л у керек. О лардан 6i3 ж а л гы з тур.'й га иа ем ­ ес, мазмун курастыру, такырып табу эдк тер ш де уйре- нем1'з. Бул 6i3flin. кундел!к м ш д е т п з ж э н е б а с м ш де- Тур жарынан ж ас пролетариат жазуш ыларына улп' боларлык шыгармалар, казактын есейген пролетариат жазушыларында да толып жатыр. Оны кермеу, аттап ©т!п, банш ы лдарра тел м !ру д у р ы с е м е с. К а за к пр олета­ риат жазушыларынын ж стктж терш пайдалану рет!нде кеп ж олдаста багаламауш ы лык, кател iк бар. Мысалга

1лияс Ж ансупрулынынжакын ара да «Екбекш! казакта» басылган «Эн-куй туралы» деген макаласын алсак, 1лияс ол макаласында Сэкеннщ «Совететан» деген елеш'не ел- жтеген жолдастардын елендерш «Футуризмш'н котыры» дед]. Ен алдымен «Совететан» ф утуризм емес. «Совет- ветстанда» ыргак, уйлес бар. Ф утуризм ен алдымен ыр- гак, уйлест! танымайды. Футуристер шыгармаиьщ м аз- мунын сюжет ем ес, свзбен керсетпек болады, «Советстан- да» толык сю ж ет бар, «Совететан» социалист1к непзге курылган Кснестер Одагкнык басым шаруашылык халш каска турде керсетедк «Советстанда» салыстыру, бейне- леу бар. Ф утуризм сезд! т!р!лтем!з деп, ешуакытта дер­ нели бейнел! сезД 1- колданбайды. Формалистер 6ip кезде футуристерд| осындай «сез TipLiTKim » болгандыктан ж ак- таган. Электр, шам жак, Айдап — бак. Рудзутак Сак бол. сак. Тарт-тат, тат,— дегеннш футуризмге жанасы жок- М унда жолдын кыс- калыгы болмаса, ыргак бар, уйкас бар! Егер муны ф у­ туризм десе, 1лияс футуризмге туеш беген болар едк Он- да 1лияска футуризмд! окы дер ек. Бул 6ip. Екшниден, егер Сэкеи пролетариат акындыгыныи аза- маттык правосынан у л еа бар а дам б ол са, оныц шыгар- маларынын щ ш д е п ен пролетариат т ш м ен жазганы осы «Совететан». Муны ол! eui6ip сыншы Tepic деген ем­ ес. Рас, кей ж ер1 кайта курылыста ecKipfli. Онымен ба- васын жоюга болмайды. М агжан туршен баска туктаба алмай журген казактын кейб!р ж а с пролетариат ж а зу - шыларына «Совететан» зор у л п болмак. 1лияс «футу­ ризм котырына epin жур» деп кеп ж а с акындардын Ti- з'мдерш корсеткен. Осылардын бэр! «Советстанга» ко- тыр болгысы келгенд!ктен елжтеген ж ок, «Советстаннын» TYPi казак эдебиетш деп ен тенкерюинл болгандыктан елжтедй Ол i де ел|ктеу керек. Сэкеннщ «Трактор мен комбайн» деген елеш нде жана ыртак бар. Мунда да ел- •ктей бастагандык Kepinin отыр. Бул б!зд!Н пролетариат одебиетЫн ж е т к т т деп куану керек. Ж ас пролетариат жазушыларына Сэкеннен уйрен деу!м13 керек. Сэкеншн натес! болса ол е з алаына 6ip мэселе. Ондайын ашып жазып эйг!леу керек. Ж эне э й п л е н т те жур.

Ж алгыз Сэкен емес, 1лиястын езж ен де, баскалар- дан да уйренетш улплер толып жатыр. Пролетариат эде- 6иет1нш осы ндай ж етш тж тер ш ен ж а с пролетариат жа- зушыларына уйрен демесек, колдарыны багаламатанбо- ламыз. Тур м э с ел ес ш д е айта кететш 6ip с е з халык эдебиет1 туралы. HeMicriH атакты кисыиш ысы Б ю хер деген адам «Енбек пен ыргак» деген ю табы нда: эн-куйдж, еленшн ыргарынын, у й л еа н щ кайдан шыкканын зерттеген 500 беттей калы н ш табы нда ол ылги осы м эселелерд! талкы- лап, ыргак деген ш н т е т т когамнын саяси-шаруашылык кун KepiciHe байланысты екенш, ыргак элеуметтгк бслп екеш н айтады . С о д а н келш , когам ны к элеум еттж eMipi кызу кезш де «ыргагы да кызу болады » дейдй Казактын «Кобыланды баты р», «Алпамыс» сиякты киссаларынын bipFapbi эл е у м е т т ж козгалы ст ы н к ы зу кез!'иде шыккан. Ол кездег! дэур ен жортуыл, ш абуыл, ж аугерш М к зама- ны Fofl. С онды ктан онда кимыл д а . ы ргак та кы зу. Сол себепп олардык е л е ю туйдектелт, шапкындатып келед!, агыпды келед!. Казактын 4 жолды, II буынды «Кара таудын басы- нан кеш келед!» деген елен елш ем ! б а я у еш'рдщ , туйе ус тж д е аянд аган е м 1р' дш елеш . К ы зусы з кимыл, екшн- ci3 ыргактын в л е т . Сондыктан, бул елен баяу, салбы- ранкы келед!. С экенш н «С оветстапында» м аш ина upFaFbma тус- кендш бар. Ж ана тур ез алдына тур foh. E ck i турлер- ден м етн ез!м е «Кобыланды» «К ара таудан» кеп унай- ды. © йткеш, б !з д е ек п ж д1 ем1рдщ адамымыз. Б1'зге де елен ж азганда туйдектету керек сыкылды. «Терттармак» Tiafli де, колды д а б е г е й т т , аянш ыл тур сыкылды. Сон­ дыктан мен ез'ш коз1рде «К обы ланды » турш е кеб1рек 6epw in журмш . «Бул арада симметрия (тендестж ) заны кайда?» калады деуцнлер бар. Тендест1к деген: к е зд т екеу, колдын екеу, танаудын ек еу болтаны жарасып туруы сыкылды, тен ескен e x i агаш ты н, тен салган ек! у й д т жарасканы сыкылды еленш н де жолдары тендес!п уйлес!п отыруы, эрине, унамды. BipaK, сонымен катар, тендесп'кпен оцды болмайтын нэрселер де толып жатыр. Екйшпден, туйдектелген шубыртпалы турде симме­ трия ж ок емес. BipaK, онын симметриясы 4 тармакты еленнен езгеш е. Онын симметриясы б1рнеше келбеттер-

д! аттан барып текдве in отырады. О д ай болтанда, Ж ака тур табумен катар . б1здш алды м ы здагы улкен мшдеттщ 6ipeyi — халык эдебиетш деп турден де пайдалана б^лу. Тур мэселелер! мунымен тана ш еш ш п болмайды. Пролетариат эдебиетш щ тур, мазмун эдк тер! туралы алдагы кунде талкылау пролетариат жазушыларынын М1ндет1 болуга тик. «Жана адебиет» журналы. 1931 жыл. 4—5 номерлер-

АШЫК, Х А Т Казахстан пролетариат жазушыларынык (КазАПП) барлык секция- ларына, жеке мушелерше жаие жалпы пролетариат эдебнетЫе ат салысатын жолдастарга Ардакты жолдастар! Ж ак ы н а р а д а К азакстан республикасы нын курылуы- на 10 жыл толганын тойлагалы оты рмыз. Он жыл деген былай К араганда аз уакыт б ол ганм ен, тенкер!с дэучрш- де, тап курес! шиелешсш, капитал дуниес] мен енбек ду- ниес1 тарихта болмаран тарты ска тускен уакытта, про­ летариат е зш 1н устемдМ аркылы ш аруада, техникада, салт-санада ip l езгер к тер ж а с а п ж а тк а н уакы тта, бул он жыл Октябрьден арры ж у зд еге н жы лдарра тек. Ка- закстанны н е з е м 1рш ал ганда, бу л он жылга тен д э у 1р жок- Уйткен! казак енбекиплер! он жылдын iuiiiiae Ке- нес OKiMeTi мен Коммунисток партийный дуры с ж о л б а с- шылыры арк асы нда тусш де керм еген icri еш н д е Kepin отыр. Бул ж етк тк т ер дщ 6api 10 жылдыкка арналран макалаларда жазылып жатыр, оларды кайталаудын ка­ жет! жок. Ол жылдагы коп олж аны к 6ipeyi — « К азах ­ стан П ролет ариат Ж а з у ш ы л а р у й ы м ы » деген уйым ашыл- уы. Бул уйым 1925 жылдын июнь айында ашылды. Бу­ ран дейш о л уйымнын аш ылмаран c e 6e6 i: пролетариат ж азуш ыларын турызатын к а за к пролетар иата тап мак- сатын тусш у р е т1нен ж а с болды . С ол ж а с пролетариаттан TenKcpicTiH бастапкы ж ы лы нда ж азуш ы лар шыра кой- мады. Ш ыкса д а ж асты к 1стед1, оны мен катар ж а с про­ летариат ж азуш ыларыны к саяси сауатсы зды гы н былай койганда, к епш ипп кар а та н у ж а р ы н а н д а наш ар болды. Бул 6ip. Е кш ий, осы ж а с ж а зу ш ы л а р «Партия, кецес о р ы н д а р ы н а н ж вн д1 ж я р д ем к в р г е н ж о х » (Крайкомнык д е к абр ьдеп Пленумьшык каул ы сы н ан). Yinimui, байшыл ж азуш ы лар екбекип ж азуш ы л ар еркендесе, ездер ш е аж- ал болатынын 6 u i n , екбекш ! ж азуш ы ларды е с 1рмеуге тырысты. О ларды бетке кактьг, козгс шукыды. Баспасез-

дерд1 Кенес ею метш е карсы ж ум саум ен кабат, ецбек- ш! жазушыларды урура да пайдаланды . («Ак жол», «Шолпан», «Сана»). Тертшпп, коммунистжолдастарды н да б!рсыпырасы (Смакул Садукасулы, тары сонын т^ ек - тестер!) ултшылдарга yHin косып, партия тонынын ас- тьшда отырып, ж аца ecin келе ж аткан пролетариат жазушыларын тукыртура айналды. ¥лтш ыл жазуш ылар­ ды асыра баралап, екбекцц жазуш ылардын жаксы жер- Jiepin кермедь Булардан баска себептер д е болды. ©йт- кенмен ецбекш! тап тш егшен туран ж ас пролетариат жазушылары ешкен жок. BuiiMi аз, тэжрибес! кем бол- ранмен, Кекес егам еп мен Партийны арка тутып, жаура карсы курест!. Сол куресте ж еке курестен ештене шык- пайтынын б ш п . уйымдасып, жорарры айткан 1925 жылы басын косты. КазАПП тартыссыз, талассыз ж ары кка шыра койран жок. Тенкершке карсы жазушы М аржан Жумабайулы «Алка» деген уйым ашпак болды. Байшыл жазушыныд 6ipeyi Кеменгерулы «Букара- шыл уйым» дегенд! усынды. («Енбекш! казак», 1927 жыл.) Teri таптан тыскары уйым ж о к кой. Байлар табы мен едбекпп табы кандай басын коса алмаса, екеуппк Т1Л1 болран ек1 жуйел! жазушылар да басын коса алмак емес. Бул байшыл жазушылардын iurre отырып, ез niKi- р!н астарлап етк1зуге тырыскандык едь Байшылдардын бул усынысын былай койганда, ком­ мунист жолдастардан б1рен-саран КазА П П -ка карсы- лар да болмай калган жок. Смагул, М аржан, Кошкелерге косылды. Ал Р аббас сыкылды партия жолына туспм деген жолдастар «К енес жазуш ылар уйымы болсын» дедк Ол уйымра кенес азаматы деп аталатьшдардын бэрш тартуды ойлады. Соныц ш ш д е Ж усыпбек Аймауытулы сыкылды тенкер!ске карсы, 6 ipaK, oflici, айласы мол бай­ шыл жазушыларды «Жолбике» деп тусш ш уйымра алу- ДЫ усынды. Пролетариат жазушыларынын о су кушше сенбед1. Бастапкы уйымдасканда КазАПП-та кемш1лж кеп болды. Ен алдымен 5 конфереицияга дейш партия журт- шылыгында зор орын алып, шке кеп бегет боп келген Ж'киилдж К азА ПП-та да болмай койран жок. КазАПП ты баскарып журген коммунистер де, жардайды, проле­ тариат жазушыларынын жзстырын ескермей, уйымды

ieK пролетариат жазуш ылар уйымы етш канаустарысы кеп солш ылдыкка салы нгандар д а ж о к ем ес (Сэкен, Эбд1ракман, Беш мбет). Екшнп, уйым жалпы К азакстанта канатын кен жая алмады. Ж е р -ж ер д е п енбекип таптан шыккан ж ас жа- зушылардын арасында уйымнын бел1мдерш аша алма­ ды, уйымра тарта алмады. ¥йы м а з г г н а «аты шыккан- дардыц» тана уйымы сыкылды болды. YmiHUii, е за р а сын наш ар бол ды . Пролетариат 6aFU- тына туст1м дегендерд'щ кемш ш ктер! керсетшмедь Тертиш п, о к у , уйрену icTepi наш ар усталды. Б есш и л, уйым к а за к ж а зуш ы л ар ы нш рана боп, бас­ ка ул ттарды н (К азакстандагы ) жазуш ыларын бауыры- на тарта алм ады . Ж алпы м уш елерш ш саяси, эдеб и 6i- л1мдерш кетеруге уйым кешл белген жок. Уйымнын ез1нен тыскары, e cyiH e кедерг1 icTereH icTep: Алтыншы б л к ел ш партия ком итетШ н пленумы айткан- дай, THicTi оры нддр уйымра к е з кырын салран жок- ¥й- ымда арнаулы баспасез орны болтан жок- ¥йымнын б а с к а р у iciHe арналы п K ici койылран жок- Баскарып отырран адам дар ды к е зд е р ш ш ж ауапты кыз- мет! боп, уйым iciHe ж ете кешл б ел е алган ж ок. Сол се- 6enTi уйым ici Kyui 6yriHre дейш салактыкка салынып келед!. ¥йы м ашылралы 5 жыл толранмен aai 6 ip cb ea i шакырылган жок. Съезд каражатка т!релед1. Ол кара- жатты THicTi орындар ескерш берген жок. Ж огары дары айтылран к ем ш ш к т щ 6api 1929 жыл- дын декабр ш д е болган б л к ел ш партия комитетшщ пле- нумында айтылды. Пленум: «казакта пролетариат эдебиет1 бар, б!рак ж ас» де д к «П ролетариат ж азуш ы л ар уйымына ж зрдем- д е с т , буны тап сойылын согаты н курал icTey керех» «КазАПП-ты еркендету керек» дедк ¥йымнын 6ipcu- пыра к ем ш ш гш айта кеп, уйымра д а , уйымра жэрдем - десуге THicTi оры ндарга да кеп мш деттер ж уктедь Партийный осы мшдеттер! канш алык орындалды де- генге келеек, эл1 мыннан 6 ip i оры ндалран ж ок. Е сш кем - ш ш к тер д щ K enm iairi эл1 оры ндалм ауы м ен катар пар- тиянын каулысы шыкканнан Keiiin, партия К азА ПП-ты н баскаруы на койган ж олдастарды н Kefi6ipeyi, ecKi жш- инлдштш отыи тутата жаздап койды. КазАПП-ты ер­ кендету iciH мак сат кылуды уры кбады . Уйым icin кер- 126

кейтуге гук шара колданран ж ок. ¥йым ici еск1 салак- тыктан wrepi баскан жок. K.a3ipri fiayip, тап тартысыныц кызу турге тускен дэ- yipi. «Эл1 кунге шейш устем болып келген байшылдык эдебиет» (пленум каулысынан) будан былай да устем- Д|'кке тырыспак. Байшыл ж азуш ылар тап куресшде, тэ- cia, айла ж асап, талай тонды ж амылмак- PeTi келген жерде, байшылдык пш р1н астарлап етю зуге тырыспак. Мундайлар болтан (Ж усы пбек Аймауытулы, т. б .),о л ! де болмак. Бул багытпен Kypecin жолын б1ржола орлау— пролетариат жазушыларынын басты мж детш щ 6 ip i. Байшылдык эдебиетпен куресумен катар, екшип мшдет: пролетариаттыц керкем сезбен ж ан азыгын тауып бере бму. С оциалист^ кайта курылыстын максаттарын то- лык TyciHin, енбекип букарара соны жырлап бере алу. Бул мшдеттерд'1 пролетариат ж азуш ылары эл! етей ал- Ран жок. Эрине, бул кемш шктер тузелмейтш кемшыйк- тер емес. ¥йымдасып, т1зе косып, ж ум ыла KipicneH уа- кытта жойылатын кемшЫктер. Пролетариат эдебиетшде табыс ж ок емес. Кеп табы- сымыз бар. Оны кермеу оцшылдыктык ici. BipaK табыс- ка мастануга болмайды. Пролетариат жазушылары е су дэу1ршде. KeMmi.niKci3 есу жок. «Ц ат елесу айы п ем ес, цатещ тузетпеу айы п» (Ленин). Пролетариат эдебиетш алдагы кунде кешлдепдей ер- кендету ymiH Пролетариат жазуш ы лар уйымын ондап аякка бастыру керек. Ол аякка б аспаса, баяры бытыра- ган куш эл! бытыраран калпында болып, КазАПП-та, оиын мушелер! д е еркш кеш л депдей еркендсй алмайды. Осы жагдайды ескерш, влкелЫ партия комитет! К аз АПП-ка Жака мш деттер тапсырып, баскару icin жацар- тып отыр. VfibiMFa <Жаца эдебиет» журналын 6epin, ба- сына арнаулы Kici отыргызып, караж атж актары нуйы м- дастырура тапсырып отыр. С ъезд шакырудын жоспары жасалгалы жатыр. Партиянын осындай тапсырранын °рындап, К азА ПП-ты аякка бастыру уш ш , КазАПП-тыц уйымдастыру бюросы осы ашык хатты жариялаура кау- лы кылды. КазАПП-тын мшдет! кисын ж ен ш д с ул к ей ген дт оылай турсын, ic жеш нде, уйымдастыру ж еш нде д е у л - ксйш отыр. Буран дейш , КазАПП-ты к бел1мдер! округ- 127

герде болатын едь Ол округтер каз1р тарады. Округ га- рауы мен к атар , окр у гл и б ел 1 м дер д щ д е кейб1реулер1 бытырап, мушелер; ауданта к е т . Сондыктан каз!р, Каз АПП-тын алды нда, бурын округтш орталык болтан жэ- не мэдениет орд а сы болтан к а л а л а р д а аш ылтан уйым- дарды кушейту, ж ок калаларда уйым аш у партияныд iciHin к у ш л сь А уы л аудан та к еш к есш ау д а н д а , ауылда ic icTey м ш д е л т у р . А уы л, а у д а н д а ю тейтш icTiH Heri3ri ауыл л л днл ерш , ж азута талаптана бастатан енбекнй жастарды уйымдастыру. 0cipece кеш л белели нэрсе — ауыл ллиплерк Уйткеш б1з келеш екте, екбекпп тапка калам кызмет- керлерш солардан аламыз. К .азА П П -ты н KyHi 6y rinre д е й ш ескерм еген iciniH ен улкен1 жумыскер аудандары. Осы жумыскер ауданда- рында ic 1степ, К азА П П -ты к к у н д ел ж iciHe жумыскер- лерд1 катнастыру, пролетариат жазушыларьшын непз! сыншысын ж ум ыскерлер кылу, жум ы скерлер арасында- гы тйш илерд! уйы мдасты ру. «К азА П П — казак жазуш ыларыны д тана орны емес. Бул — тапш ы л ды к н е п зш е куры лган уйым. Бутан Ка- закстан топыратындаты кай улттан шыккан ецбекни жа- зуш ы лар б о л с а д а Kipe алады . К а з А П П о н ы бугш ге Дейш к тей алтан ж ок. Бул ж уй едеп мшдет: а) Орыс жазушыларын уйымдастыру. б ) Усак улттарды н жазушыларын уйымдастыру. Эрине, мунымен КазАПП-тыц барлык мш дел етелш болтан жок. КазАПП жалтыз бул хатпен канагаттанбак емес, будан баска да талай нускау ж азбак. Сондыктан c-Hfli, ж е р -ж ер д е Н бел1мшелерд1 ка л а й уйымдастыруды айта кетуд1 м ак ул керем1з. Эрине, таза уйымдастыру id - не катнасатын усыныстарды бул сыкылды хатка юрпз- бе се д е бо л а р ед!', 6ipaK К азА П П -ты н 6ipiHmi хаты ж эне уйымдастыру хаты болтандыктан, уйымдасудык тэрл- 6iH керсетуд ! арты к деп ойламады к- Олар:I. I. Б в л 1м б ар ж с р де 1) Ж е р п л п с л THicTi оры ндарм сн ризаласы п (ocip ece партия орындарымен) ж ацадан уйы мдасты ру бюросын курсын.

2) Уйымдастыру бюросы Myiuenepi кайта хаттал- сын. Хаттаканда мынадай сурауларга ж ауап алсын: аты, экеснпн аты, жасы, партияда бар, жоктыл-ы, кэсшнплер одагьшда бар, жоктыры, шыккан тег!, каз!рп кызмет!, жазушылык, стажы, шыккан ецбектерь КазАПП-ка кай жылдан муше, б ш .\\п , бурын баска партияда, не баска одебиет барытыпда болтан, болмаганы. 3) Ж анадан арыздар кабылдансын. Оларда 2-тармак- та кврсет!лген анкетаны толтырскп. 4) ¥йымка, аз да болса жазуы бар (басылран, басыл- ыараны есеп емес) адам кабылданады. Ж азу болганла — аты жазу ем ес, енбекип тапка керект!, сонын ыуддес!нс лайык жазу. 5) Бурын баска саясн, адебн багыты бар адам дар сынсыз, тексерус!з алынбауы керек. Булардын. тузелгенд1'п сез1меи емес, 1глмен Kopiuvi керек. Эрине, iciHe енбектер! де косылады. 6) Кабылданран адамдардын ж эне ecici адамдлрдын тЫ мшш, анкеталардыд 6ip данасьш , ж эне арызынын - илрмесш Орталык баскармага ж !бер у керек. У&Ымга муше болатын Kici Орталык баскарм а кабылдагасын га- на бекид|'. И . Бвл!м ашылмаган жерлсрде !стейт5н icrcp 1) Егер сол арада КазАПП-тын Myuieci болса, бел 1м уйымдастыру iciHe сол басшы болу керек. КазАПП-ка KipeMiH деунйлердп1 Т131мш алып, жорар- ры анкетаны толтырып, жалпы уйымдастыру жиылысы аркылы б е к п у керек. Сол бск1ткен Ti3iMfli Орталык бас- кармага ж !беру керек, 6ipaK, Орталык кабылдагаиша ол уйым болып саналмайды. 2) Уйымка юруд! ез!нен ерте санап, уйренуге, тэрбие алута ынталылар болады. Мундайлар унпн icTeftiiu iCTi'H ен дурысы одебиет уйфмесш ашу. Ол yfiipMeHiK не !стей- TiHiii, егсрде т ! м ш Ж1берсе, Орталык баскарма айтады. 3) Егер КазАПП-тын Myuieci болмаган жерде, уйым- дасура ойлайтындар болса, оларра ж а нары 2-тармактагы айтылранды усынамыз. Эрине, ж е р г ш к п енбекип жазуш ылар олi ж ас, тэж - рибес1з. КазАПП-ка муше болсын, бслмасын, мундаи ларга пролетариат эдебкетппц кпидетш тусшд;руд1 ap6ip коммунистки М1ндет1 дел р;лсм!з. 129

Казакетан пролетариат жазушылар уйымынын кем- иллштерш де, icTereH iciepiH де, партийный OFan берген бакасын да жогарыда айттык, КазА П П алдагы кунде еткен кемшййктерш жойып, тап курес1нде пролетариат- тын 6ip мыкты каруы болура бет алып отыр. Эрике, мун- дай ауыр жукт1, ол, жалпы енбекий букара жэрдемдес- кенде рана орындамак. Ж ергш кт! партия, комсомол, кенес, кэсшийлер орын- дары, пролетариат жазушылары, енбекий тйишлер, ci3- дерд! пролетариат жазушылар уйымын еркендет1суге жэрдемге шакырамыз. КазДПП-тын уйымластыру бюросынын мушелерп Муранулы Сабит, Майлыулы БеШмбвт, Ж<шсуг1рулы «Енбекш! казак* газей. 1930 жыл, 18 сентябрь.

КДЗАПП АЛТЫГА ТОЛДЫ 1931 жы лды н июнь айынык 16 кун! К азакстан проле­ тариат ж азуш ы лар уйымы алты ж а ск а толып, жет1ге аяк басып отыр. А йтуга аз сыкылды болганм ен, (51зд1н басы - мыздан кеш iп отырга н улы TOHKepic дэу1'р1нде алты жыл аз емес. М ашинадай зымыраган eMipiMi3 алты ж ылда эл- декайда алга кетп. Будан алты ж ыл бурын ж асаган сая- си, шаруашылык жэне мэдениет icrepiMeH салыстырган- да бугш п куш', жумыскер табы мен енбекш ! шаруа кез1 кермеген, кулагы еспм еген тал ай жаналыктарды е з ко- лымен устап отыр. Будан алты ж ыл бурын cofuc э л е п - мен булшген кэсшорындары б у п н ipi енеркэс1п орын- дарына айналды. Будан алты ж ыл бурынгы бытыранкы мешеу ауыл шаруашылыгы кэз1р 6ipirin, ж ер байлыгын менгеру коптит, колхоздын колына к о п т . Будан алты жыл бурын Н ЭП аркылы пролетариат диктатурасынан кутыламын деп дэм еленген бай-кулактар кэз1р жойыл- ды. Будан алты жыл бурын е н ер -б Ы м г е кедей, турмысы мэдениетаз енбекш ! тап мэдениет тенкер1с!шн елепнен етш, еркш канып болмаганмен, элдек айда 1лrepi Kerri. Енбекни таптын бул сыкылды бет алысы жалпы иде­ ология, онын Ш и д е керкем эдебиетк е acepin ти п зб ей койган ж ок . Тиг1збей KoioFa мумкш д е емес. 0йткен1 марксизм кагидасы бойынша, шаруашылык Heri3iHiR ез- repyiMeH катар кейде шабанырак, кейде тез сол ш аруа- ныц салдарынан туган кондырмалар д а езгередь Бул ез- герюте за н д а , саясат та, дш де, керкем эдебиет те, ф ило­ софия да, кыскасы барлык идеология да юред1. Керкем эдебиет шаруашылыкпен, белг1л! 6ip таппен байланысты бол са, казактын пролетариат эдебиетт, онын жетекипс1 КазА П П ержкеи 6ip ер адамнын басынан

шыккан нэрсе деи онлауга болмайды. Бул белгЫ шаруа жагдайынын, б е л п л 1 таптын тш епн ен туган багыт, уйым. Мунын жардайы — социалиста; ш а р у а д а , табы енбекшк Б1рсыпыра кемшШктерш былай койганда, КазАПП алты жылдык е м 1рш де ©з табына а з е нбек аткарран жок. Будан алты жыл бурын Совет ею м е тш е карсы шыгарма- ларыи еркш бастырып журген алаш орданы ц арам сирак- тары, 6yriHri куш баспасезден сырылранда, непзш де осы КазАПП-тын куипмен сырылды. К азА П П партиянын жол басшылыгы аркылы тап душ паны мен куресте жешп отыр. Байшыл-алашордашыларды 613 баспасезден куганда, жудырык куннмен рана емес, калам куипмен де куып отырмыз. М агж ан, Ж усш бек сиякты TeunepicKe карсы- лар ж азбаса, казак эдебиет1 адыра калады деп жылаган оншылдардын к езш е КазА П П кум куйды. Байшылдар- ды эдебиет майданынан куумен 6ipre, пролетариат жа- зушылары толы к болмаганмен енбекип тапка рухани азык беруге ж а р а й алды. Пролетариат эдебиетш ш бул сыкылды ж стк тж т ер ш не тап душ паны кэрмейд!, не ке- 3iHe шел б1ткен оншылдар кврмейдк Бул ж етю тж термен катар КазАПП-та улкен кемшп лжтер бар. Оларды айтудан бурын б!з бул макалада КазАПП-тын неден туганын, калай еркендегенш, мшде- Ti нелер екенш аздап сез кыла кетем1'з. К а зА П П неден туды? КазА П П ен алгаш 1925 жылы, июнь айынын Ю ку- Hi К цзы лорда каласында ашылды. Сол куш б л к ел ж Партия Комитет1н1н КазАПП ашылсын деген каулысы алынды. Eui6ip уйым, ешуакытта себ еп сЬ ашылмайды. Уйым ашылу ушш, сол уйымга Gepiic ip re керек. К азА П П кор­ нем эдебиет майданында баскаруш ылык icTeyre тырыс- кан уйым болса уйым ашылмастан бурын, онын баскар- уына жарайтын ж агдайлар, себептер , куралдар болу керек. Д энене ж о к б о п келш, т а б а н а у зы н д а ж а р к етету - сетш нэрсс вм1рде жок. Мундай кереметт! дшиплдш бол- маса диалектика занын бш етш м ар кош л дер танымайды. КазАПП с сб е п а з, ж агдайсы з ашылган ок. КазАПП жагдайды тугызгаи жок, ж агдай КазАПП-ты тушзды. КазАПП-ты тугызгян жагдай, 1925 ж ыл Fa дейж жасала 132

бастаган казакты н ж а с пр олетариат эдебиет! едК B ipey- лер бутан карсы болуы м ум кш . М ум кш емес, Kefl6ip жолдастар 1925 жылга дей1н казакта пролетариат эде- биетшен ырым болтан ж ок. М унда эдебиет содан 6epi туа бастады дес!п жур. Б у л , эри н е, не диалектика заны - на ш алагайлык т а, не керш е кез|'н жум танды к. Диалектика заны бойынша, турмыстын бар жуйесш - де де куралып тиянакталтан 6ip затк а, сол затты келе- шекте жоятын ею нип за т ж а са ла бастайды . К азакта X IX тасырдыц аягы на дейш басым келген ф еодал эдебиет1н, XX тасырдыц басы нда тугаи байш ыл эдеб и ет ты ксы ра бастады. Револю ция кезш е жакы ндатанда байлар э д е ­ биет! маркайып ecin калды . Сонымен 6ipre осы ескен байлар эдебиетш е карсы батыт та туа бастаган едц Осы карсылык 6yriHri еркеидеп келе ж а тк а я пролетариат эдебиет'ш!н ушкыны ед1. Бутан айкын дэл ел етш Султан- махмут Торайтыровтыц «К едей» деген поэмасын алуга болады. Султанмахмут бул ©ленд! эл д ек а л а й ж а за салган жок. Отан муны жаздырган сол кездег! казак кедей! мен казак жумысшыларыныц киьтншылык халь С ултанм ах­ мут манында болып жаткан элеуметтж кубылысты кара- маи коя алмады. Осындай ©лендер о л кезде С экен мен БеШмбеттерде д е кеп ушырасты. О ктябрь революциясы- нын алташкы кундер!нен-ак, С экен бу л сарынды удетш экегп. Эдебиетте тапшылдык бары 1916 жылдын окигасын- да да кершд!. Ол жылы бурынты ултшыл акындар бай­ лар жатына шыкканмен, ауыл арасындаты кедей, баты- рактар, тана майданга кетш , б айды а баласы елде к а л у ­ га наразылык есеб!нде талай ©лендер шытарды. Онын талайын ©3iMi3 ссп'дш . BipaK, солар ды ж инай алмай отырмыз. M ine, осылардьщ бор! пролетариат эдебиетш щ алташкы уш кындары едь Октябрь туып, казак енбекинлер! Совет республика- сына ие бола бастаган шакта, ж анаты ушкындар молы- рак кызып: Ал, казак кедей*'. Уйымдас жалшымен, Байларды, моллаиы Койдай ку камшкмен,

Кызыл гу колында, Талтын туе жолына-а#.— деген уран шыкты. 1921 жылы Б абдол л а Асылбекулы- нын «ЕИздщ д е кун1м1з туды» деген энпмес1 басылды. Энпм е батырак, кедейлердщ Октябрь револкшиясын ка- лай карсы алганын сипаттады. « К едей баласы» деген атпен жазатын К асен Нурмухам бетулы , Совдеп пен ала- шорданын тартысын, больш евиктерд) алашорданын ат- канын эн п м е, елен етш ж азды , олары «Кызыл Казак- стан» журналына басылып журдь Сэкеншн: «Tycin суык. TOiiiH. шойын жаланаш, Кеп- сн нал меи кара суды кылып ас, Турмыс лажын жер астыиан 1здеген, KyHi-TyHi алысканын кемip тас»— деген жумысш ыларга арналган ел еш сол кезде шыкты. Бул шырармалардын саяси к е м ш ш п , тув кемшыйп, ку- рылыс кемин'л1п ба р . Бар ем ес-ау, кеп. Сонымен катар, бул шыгармаларда улкен касиет бар. Ол касиет — ен- бекил’ таптыц не екен1н таныганы, курест! таныганы, жа- уын таныганы. П ролетариат эдебиетш щ басталуы, туты- нуы деп осыны айтады. 1925 жылга дейш пролетариат эдебиеы' ержете алма- са, кезге керш е алмаса, ол 6ip баска мэселе. Туу мен ержету ею баска нэрсе. Казактын пролетариат эдебиет1 1917 ж ылдан бастап-ак туды, 6ipaK 1925 жылга дейш бой жаза алмады. 1925 жы лдарды н кезшде енбекип жазуш ылар буы- нын бек1те бастады , таптык программасын айкындай бастады. Пролетариат жазушылары кезге керше баста­ ды, енбекип таптын турмысын айкынырак сипаттай бас- тэды. Сонымен катар, бурын ултшылдык багытта болган жазуш ылардыи |'шшен, пролетариат л л ег ш е бф а зы ауы- са бастагандар болды . М эселен, Бей1мбет Майлин. Осын- дай лаулап ecin келе жаткан пролетариат эдебиетше М агжан, Ж усш бек, Ахмет, М ержакып, Кошке сыкылды алашордашылар жан-тэшмен карсы болды. Олардыц бул карсылыгы таптын карсылыгы е д ь Пролетариат эде- б и е п еркендесе, ездерш е саяси а ж а л жакындайтынын олар жаксы 61лд1. Ж ана басын кетерш келе жаткан про­ летариат акындарын олар ecipMeyre тырысты. «А к жол». «Ш олпан», «Тем1р казык» сыкылды совет акшасына шыгатын баспасездерл! пролетариат эдебиетш тукырту-

fa курал кып устады . Оларра С магул С адуакасов пен Султанбек К ож анов сыкылдылар кемск берд!. Ж ас про­ летариат жазуш ылары буран мукалран ж ок. ж аспын д е ­ ген жок, KypecTi. Эдебиетте коп ж ы лдан 6epi тэж пибеп бар, есейген байшылдарды ж ену киын болды. Байшыл- дарды ж ену уийн, е з катарын ecip y уинн ж ас пролетар­ иат жазуш ыларына уйы мдасу керек болды . 1925 жылы КазАПП уйымын тудырган ж агдай осы. К,азА П П налай еркендед!? Кай уйым бол са да ашыла салысымен б1рден ж ен де- л1п кетпейдь Кай уйымда бол са д а а л т ш к и ады мда кемиилжтеп болады . Осы кемшии'к К азА П П -та да болды . КазАПП Москвадагы Россия пролетариат жазушылар уйымынын бел1мшес1 болып ашылды. Соиын платфгрма- сын кабылдады. BipaK, бул платф орм а КазАППтын ол кездеп бойьша кешрек едк 0йткен1, Россия жардайына пролетариат жазушылары ескен жазушылар, сондыктан, олар шаруа жазушыларынан, сондайлардан жекелен1п уйымдаса алады. Б1здщ казак эдебиет'ш де мундай ж а г- дай болмады, сондыктан РАПП-тын платформасы, К аз- АПП-тын ж а с пролетариат жазуш ы лары на толык нускау- шы бола алган ж ок. Бул 6ip. Екнш.нден, КазА П П -ты н уйы мдасты ру бюросы келе- шекке адам дая р л ау, муше тарту, тэрбнел еу ктер1н ж ак- сылап колра ала алмады. Уйымнын нускаулары ж еке адамныц б1рен-саран макаласы аркылы рана болып отырды. Уйым боп , эдебяет майданына толык басшылык кыла алган ж ок. КазА П П осы б е з м е н 1927 ж ылга келди 1927 жылы — КазАПП-ты н ем1р1ндег1 тарихи ж ы л. Олай дейтйп'м1з — ен алдымен, сол кездерде атакты бай- шыл акын М агж ан Ж умабайулыны н баскаруымен бай- шыядар «А лка» деген эдебиет уйымын ашты. «Алканын» бас максаты — пролетариат эдебиет1не карсы шабуыл жасау, сонын iciH бегеу болуы. Байшылдар жетекилс! «Алкамен» рана койран ж ок, куштер1н эр майданра б е л ­ як Устемд1ктен айырылран таптын устем боп турран та п ­ ка шабуыл ж а с а у yiuin эртурл1 эд1с колданатыны мэл1м. Осы эд!стш 6ip eyi байшылардып шпнен Кошке. Ж у с т - бек сыкыллардын «букарашыл» тон ки1п, пполетариатка бёШмденгенсш алдауы едй Бул сыкылды айлакер, тэс1л-

ai байшылдар К азА ПП-ты н орнына «Букарашыл кенес» деген уйым аш айык деген усыныс ж асады . Corfu багыт ете n a yin ri е д1. Б ул багытка К ен ес тйчепнде журген 6ip- неше жолбике жазуш ы лар cpin кету Kayni туды. Егер ерсе. ыкпалыня Tycyi гаж ап ем ес. Коммунистер1м1зд1н Kei\";6ipi бул « б у л а н куйрыкна» туеш бей «букаршылдар- мен» косылуды нажс-т деп б!лдь М оселен Раббас Tof- жанулы К ош келердш усынысыи колдады. Бул какпапга туепеу ymiir, КазАПГ1-ка барытьш ай- Кыидап алу керек болды . К азА П П -ты ц алдына не a.3Fana пролетариат бакытыидагылар б оп ж еке калу, не енбекнн шаруа жэзуш ы лары мен косылып, оларды «Букарашыл кенес» ыкпалына берм еу мэселеш туды. Осы мэселе, 1927 жылдын октпбрш де КазАПП-тыц жиналысында талкыла- нып, бурынгы « К а за к пролетариат ж азуш ылар уйымы* епд! «К азак пролетариат ж оне ш аруа жазушылар уйы- мы» болсын деген каулы алынды. Сол жиылыста жана атка сэнкестенд1р1'лге|[ ж ске платформа алынды. Плат­ формам 22 Kid кол койды. Бул ж еш н д е б)раз айтыстар боп, акырында влкелпс Партия Комитет! КазАПП-тын ж а ц а и >1 esrepicin макул- дады. Соиымен, КазАПП «букарашылдардын» алдау туза- Fbinaii енбекип шаруа жазушыларын аман алып шыкты Бул кезде одебиет майданында КазАПП улкентабыс- ка ж етп . Екбасты мэселе баспасезге куш жумсау болды. Сол максатпен 1927 жылы, Кызылорда калаеында «Ж ил кусы» атты керкем эдебяет жинагын шыгарды. Онымен Kof:май, ж ас пролетариат жане енбекип шаруа жазуш ы- ларыныц шыгармаларын KiTan CTin бастыра бастады. Октябрьдщ он жылдык мерекссшс арнап жипак шыгар­ ды. Осы кызу icTiu аягы 1927 ж илы болаты н шабындык, еигтне жсрд1 белуд1, 1928 жылы ip i байларды копфиске- jieyai жырлауга сокты. Бул кезде пролетариат эдебиетш - д е Жакан, А скар, Калмакаи, Еалым, Эбд1лда сыкылды кернект! ж ас акын-жазушылар шыгып калды. 1929 жылдардан бастап К азА П П о с у ж д е аздаган Ki- flipic с ези д к Окап себеп,— ш аруаны ц туракталу aayipi аякталып. соц и ал и ста кайта курылыстын басталуы ед1. 0 ркендеу1.\\:;зд1ц бул сачысыа кисьш ж аякнан да менге- pin кету акын-жачушылгрымызга с н а й болтан жок. Бу­ ран дей!к Маркс, Ленин бЬЛмша толык суарылып жет- неген казак жазуш ылары. а л а я баласыньш тарихындз.



ешуакытта кездеспеген жана каркынды, 6ip жагынан, кисындай алмаса, екГиш! жарынян тзж р и б есж жырлау- ра шеберл!'п ж етпедн Буран тары 6 ip себеп — Казактын пролетариат жазушыларынын ш аруа ортасынан шыккан- дыгы, пролетариат казаны нда е р к ж каннамагандыры едГ Осы Kinipic 1930 жылдын ортасы на дей1н созылды. Казакстаннын пролетариаттык эдеб и етш де. сол 6ip ке- зенде сониалистж кайта курылысты керкем керсетет1н корнект) ж азуш ы лар эздыры осы дан болды. 1930 жылдын орта шен:нен бастап КазАПП-тын iciHae тары да каркын басталды . Ж 'ж иллдж , торырушылык, адаеуш ылык сыкылды icTepre К азА П П шабуыл жасап, пролетариат эдебиетж социалист!к курылыска жэрдем- иллжке шакырды. Мэселе б1разталкыратус'т, езарасын аркылы К азА П П м уш елерж ш кем ш ййгж е балта шабыл- ды да , ж алпы icIh жанданды ра баетарасын, КазАПП-тын алдына ек1нш1турл1 мэсел етуды . Ол — социалист^кай­ та курылыска уйымнын езш сэйкестенд1ру. Ж умысшылар мен шаруанын одэры мэнг1 купннде сакталатын нэрсе. Б1рак, курылысымыздык барысында турл1 тарихи кезендерге сэйкес жумысш ы мен шаруанын арасынлары байланыс та ж аца турге кеш едь Жумысшы­ лар табы турактану дэу1р ж де, кулактарра салык саяса- тын рана коллапса, кэз'ф тап р е тж д е жойып жатыр; ту- ракталу дэу1рш ле орташа, кедей, батырактардын жеке шаруасын керкейтсе, кэз1р колхозданган mapyaFa айна- луына ундеп, баскарып отыр. Бул жардайда КазАПП тын бурынры пролетариат ш аруа жазушылар уйымы де­ ген аты е зж е н ез1 есж редк Осы мэселеш ескере келе жэ- не бупнг! мжлеттерл1 ео'не устап, КазАПП 1931 жыл атын «Пролетариат-колхоз ж азуш ы лар уйымы» депко- йып отыр. OciiiFaH сэйкестенл1р 1'п платформа жасап, ус­ тав ж асап, екеуш д е ж ариялап отыр. Жалпы алганда, КазА П П -ты н жумысында сонры к езде. acipece 1930 жыл­ ды н куз’ж ен 6epi улкен алга басканды к болды. Пролетариат эдебиетж ш м ундай жетгсп'п' ертерек аты шыккан барм акпен тана санайтын азгана жазушылар- дын рана жем!с1 емес. CoFbic коммунизм! кезж де: Сэкен, БеСпмбст, Е л ж ас, тары сондайлар Kepiнее, туракталу дэуЬ р1нде пролетапиат эдебиетж де А скар, Ж акан, Калма- кан, Отебай, Рабнт сиякты ж азуш ылардык аты кор1нд1. Кайта курылыс кез1нде 1лияс Ж ансуггров ж эне б 1рнеше бурын толкымала жургеи казак жазушылары пролетари­

ат жазушыларынын катармна косылды. Кайта курылыс дэу1р1нде Ралым, Эбдьлдэ, Fm h О рманов, Кажым, Есма- гамбет, Ж умагали, Ш ахмет, тары сол сиякты он да Fan жас пролетариат жазуш ылары шыкты. Пролетариат эдебиет атарында кейб|'р ж олдастарды н аузына БеШмбет, Глияс, Сабит, С экендер гана туседь Kefimri пролетариат жазушыларын айтпайды. Бул ж ас пролетариат жазуш ыларынын шырармаларын аз окыран- дыктан болу керек, не елемегендЫ бо л у керех. Эйтпесе, жас пролетариат жазушыларынын !ш1иде «улкендерд! аттап» бара ж атканы бар, мысалга cohfm exi жыллын шннде рана аты керш ген Эбдкпда Тэж1баевты алсак.к э- 3ip катардары пролетариат жазуш ыларыны н 6ipi болды. Эбдшда кей шырармасында «ул кен дердш » !cefi6ipeyiiien асып тус'ш жур. Ж астардан осындайлар толып жатыр. Буларды кермей ecKire телм!'ре беру, алтын тусед! деп Маржан, Ж усш бектердщ артына y iiia e б ер у барып тур- ган оншылдык. М ундай мш ез кейб!р «тэу!рмш » дейтш коммунистсрде де бар. Рас, мазмунмен катар тур дс д е ш еберлену мэселесш - ле, курылыска еру мэселесш де б1зде толып ж аткан кем- Ш|'л|'к бар. Bis социал иста улы каркынра толык ере ал- май отырмыз. Бул кемш ш кт! жойы п, КазАПП-ты н бу- rwri eMipre белсенд! араласуы керек. Б iра к. мунымен ка­ тар бар жеткягс'ктерд1 кермеумен де кур есу керек. К азА П П -ты ц мшдеттер! КазАПП-тын мш леттерш айтардып алдында Петоо- павл окоугшдеп' «Ш арала» совхозынын жумыгтысы Ка- напия М устафаулынын Петпопавлаары К азА П П бвл1м! туралы жазган хабапынян б |р а з сезл ерш алайык: «Петропавлдагы КазАПП-тын секниясынын осы жыл- ™ 21 мартта жиналысы болды. BipiHmi маселе тупялы баяндама касаи аи Е л ж ас Бекенулы ж ол дас, КазА П П жумысынын аксап жатканын айтты. Жиналы ста КазА П П * аКа талап ж а с жазушылярра дуры с жолбасшылык ет- с,н Дедй Расында, КазА П П уйымынын icm булан былай жвндемесе, ж ака талап ж а ск а л а м ды социалисты куры- лыска жетектей ал м ас деп кау1птенем!н. Октябрь рево- люциясынык 14-жылында К азА ПП-ты н мынадай аксауы лурыс емес кой.»

Бул с езд е р д щ мазмуны екб ек и л букараныц КазАПП тан не кутетнйн керсетш оты р. Б у да н ен алдымен nepi- Hin отырган нэрсе К азА П П -ты н алты жылдык iciHia да- л ага к е т п е г е н д т , жум ы сш ы лар букарасы на езш таныта алгандыгы, е зш е ж ум ы сш ы ларды сыншы, акылшы кыла алгандыгы. Канапия М устафаулы жалтыз емес. За­ вод, ф абр икал арда, колхоз, со в х о зда р да талай Кана- пиялар б а р . К азА П П -ты н мш дет1 муш елерш е эдебиетте соларды н ж аркы н бейнелерш ж а с а у . КазАПП-тын уй- ымдасты ру жарыны н е зш д е к е м ш ш к бар. Ол осы кунге дейш бел1м ш елерш кебш есе о к р у гтж газеттер касынан курып келдь О кругтж газеттер дщ к в п ш ш п en jip ic неп- зш е куры лган газет емес, ж ал пы л ам а газет болды гой (К азахст а н ж агд а й ы н д а ), сонды ктан КазА П П жумыс­ шылар мен колхозш ылардыц арасы н да кепш ш к уйым боп кете алран ж ок. Б 1зд е эл1 д е уйым куру мэселесшде еск! oflicri тастамаушы лы к б а р . Б у л э д 1спсн коштасып, КазА П П -ты за в о д , фабрика, к ол хоз, совхозга, мектепке апару, белгмш есш сол а рал ар да а ш у керек. Бул б !зд т кезекп мшдет1м1з. К азА П П -ты eiiflip icn e осылай жакын- дасты ру аркылы рана 6i3 жум ы сш ы , колхозшы букара- сынан К азА П П -к а муш е тарта алам ы з, кадрлар даярлай аламыз. Бул 6ip. Екнпш ден, К азА ПП-ты ц баскаруш ылык, нускаушы- лык ici онды емес, секцияларымызра кезш де не ктей- т ж д т туралы айтылыптурмайды. Буран неп зп себептт 6ipeyi — КазАП П -ты н баскарм асы нда пакты icneH шу- гылданатын тиянакты KiciHiK ж огы , ол kIcih! устайтыи к ар аж ат жоктыры, thictI оры ндэрды д КазАПП-ты ескер- Meyi, буларды н бврше косымша КазАПП-тын елкелж бюросынын салактыгы. Алдагы купле бул кемш ш кп жойып, баскаруш ылык iciн куш ейту керек. Баскаруш ы­ лык ici э ю м ш ш к жарыман рана ем ес, niKip жагы н жен- деу болу керек, op6ip саяси, ш аруаш ылык 1стердщ 6api керкем ш ыгармада айкын келенкесш Tycipin отыруы ке­ рек. КазАП П езш щ барлык жумысыи осы ж олга туар} керек. Ушшнпден, жолбикеш н тэучр ж агы н ез1м1зге тарта отырып, алашордаш ыларды ц толып ж аткан эдк-айла- ларына кырагы болу керек. О л ар га, олардын шыгарма- ларына ьш ырааш лдык к теу и л л ер ге карсы курес ашу керек. КазА П П -ты н басты зпндеттерш санай берсе толып

жатыр. Онын бзр ш е б|рдсй бу л м ак алада орын ж ок. М а ­ кала онысыз да узагы рак ж азы лды. Эйткенменде, К аз- АПП-тын алты жылдык icin айтуга бул макала аздык ^стеушде сез ж ок. КазАПП-ты н ке,\\пшлжтер1 кеп. Эйт- кенмен, КазА П П алты жылдык 0 М1рш де досына да , ка- сына да езппн KiMекенш танытты. К е м и п л ж а з ic болмай- ды. КемшЫк айып смес, кемиллжт! тузей б!лмеу айып. КазАПП-тыц ei'fliri м ж д е п — е зш халыкка танытумен Faua коймай, адам баласыныц бакытты eMipi уипн ж а- салып жаткан с оц и ал и ста курылыска лайык шыгарма жаздыру бол у керек. КазАПП-ты ц ж ене муш елер1 де , бе- aiMineaepi д е , ушрмелер1 де бул мш детш есш ен шыгар- мау керек. Макаланы аяктарда айта кететш 6ip нэрсе — К а за к - станныц ж е р г ш к п совет, элеум еттж , партия уйымдары- ныц КазАПП-ка кем егш ж аздыры. Уйымнын уйым бо- луыныц 6ip жары караж атка байлаиысты. К ернекп ж а- зушыларды совет кызметшен босату, олардынтурмысын вцдеу, жазушыларды окура ж1беру, жиналыстарын, мэ- ж ш стерш шакыру, арнаулы б аспасезш белу, тары сон- дайлардын 6spi каражатка байлаиысты. Кершмес республикаларда мундай icTepre жораргы атаган орындар ж эрд ем бергенш керем1з. КазАПП-тыц алты жылдык е.\\прш де не 6ip съ езд, не 6ip конференция шакырылран емес. Ж ы лда ойланып, ж ы лда караж атж ок- тыктан токтап калады . Алдагы кунде б у л кемш ш к ж о - йылып, THicTi оры ндар КазАПП-ты ж ер дем 6epin квтер- мелеуч жен. вй т к еш , КазА П П epiKKeH «елеццплердж » уйымы емес, бул — социалистж курылыстын, идеология майданынык эдебиеттег! жауынгер штабы. «Жана здебнет» журналы.

БАЛАБАС I. Сынсыз ацын Тайыр Ж а р оков ж а с акындарымыздын iiuiw ieri кер- HeKTiciniu 6ipeyi. Оныц эд е б и ет майданында кершгенше ж стпсег1з ж ы лга ж акы ндап калды . Сол жылдардык 1Ш1нде Тайы рды ц б1рсыпыра ю таптары шыкты, олардын ш ш д е «Нефтстан» сыкылды курделр ецбектер1 де бар. Тайыр сан жагы н рана кебейтш ж ур ген акын емес, онын en6eKTepiHiH шпиле мазмуны пролетариаттырымен катар, тур жарынан, керкем дж жарынаи ауы з толтырарлыкта- ры ж ок емес. M ine, Тайырдыц осынша ж а зг а н ецбектерше б1з д т сынымыз кеш л белу керек е д 1, ж аксы жактарын да, кем- шьлжтерш д е аш у керек едк Осылай еткен кунде Тайыр­ ды ц е зш е де, одан са б а к алаты н ж а с жазушыларра да сабак бол ар едк Амал канш а, мундай сынды Тайыр 10- жылдык акындык вм1р1нде кездест1'рмед1. Онын енбеп туралы жазы лран арнаулы 6 ip макала болмады. Сон- дыктан, Тайыр кай ж ерш де кемд1п барын кермей айдап барады. Сын жоктыгы Тайырдыц ecyiHe кедерп жасап отыр, оиы каталы кка экеп соктырып отыр. Мысалга «Балабас» деген поэмасын алайык. « Б а л абас» Тайырдыц cohfu курдел1 енбегМ н 6ipeyi- Онын устш е «Социалист1к К азакстан» мен жазушылар уйымы ж арияларан конкурсшен бэйге алды. Казакстан жазуш ыларыныц тацдаулы енбектер1нен курылран кол- хоздын кызыл к1табына («Социалды тул1к») басылды. Осыларра Караганда, поэма кешлдег1дей болу керек ед1, олай ем ес екенд1гш дэлелдеп керейж . «Б алабасты » тексеруд1Н а л д ы н д а окушыларра 6ipec- KepTjn кетет1н нэрсе, бул сыпымызда б1з Тайырра бэл- KiM каттырак кетуд! макул кердж . ©йткен себеб1м1з:

1. Ол 10 жылра ж акын ж азр ан, кьпш ш к арасымда аты танылган, газет-ж у рн а лд а рд а . аты кеп кершгеи, кеп Kiтабы басылран акын. Соыдыктан оран, жана гана бастап келе ж аткан акцнга караяан кезкараспен карау- га болмайды. 2. Ол ж огары дэрежел1 б ш м 1 б а р акынымыз (Ка- закстан педагогикалык институтын 6 ir iрд!) , эдеб и егп н теориясы, тарихы, сыны туралы курстер erri, орыстьщ. казактыц курдел1 зкы н-жазушы ларынын екбепн окыды, марксизм-ленинизм теорияларымен танысты, кыскасы Тайыр 6i3AiH мэдениетт1 акынымыз. Сондыктан оран б!з улкен шарт койып караймыз. 3. Ол ез1 коммунист, К азакстанда мэдениет тон.кер1с1- н!н 6ip бутарын баскарысып ж ур ген, ез1 баска жазуш ы- лардын да eH 6erj колынан erin отыратын адам. Осы жактарымен есептесш , «Б алабасты н» кем ш ш п н ашуды макул деп д е п ойлаймыз. Ондары ойымыз Тайыр ез кемш шпнен ез1 сабак алсын дегендж жэне ж ас акындарта сабак болсын дегендж . II. Саяси кателер Ауыл шаруашылырында партиянын устап отырран саясаты—бурынгы ус а к е н е р а з, элс1з кара шаруаныц ор- нына курдел!', колхозданран внерл!, к у п т техникага а р ­ ка Tiperen ш аруа ж асау. Буран марксизм-ленинизмнен хабары бар адам таласпайды. BipaK партия бул саясатын эю м инлж пен емес, тусшдК румен, акылмен ж у р п зед й К епнйлж ке epiK бере отыра, санасын тэрбиел еу аркылы колхозга акылмен тартады. Казакстанда Крайкомнын еск! нускауы колхоздан- дыру iciH партия жолымен ж у р п зб ей перегиб ж асады . Тусмнд|руд1н орнына кара кушке, б!лекке салды. Бул ка- телж бай-кулакты н колхозга карсы yriTine ж эрдем цн болды. Осындай перегибтщ салдары нан 1930 жылдан бастап 1932 жы лга шей1н К азакстанда мал саны ете те- мендедй Bip кезде одактары малвс1ру ретш деп 6ipiiiini республика бол са, перегиб кезЫде арттагы республика боп калды. Партия осы кателжт! кейш 1932 жылы 17 сен- тябрьде мал шаруашылыгын К азакстанда кетсру туралы каулы шырарды. Каулыда кейб1р аудандарда ж еке менилккебО кара-

га шешн a n ap yfa болады деген с е з айтылды. Бул каулы- ны, эрине, мал Ksci6iMen н р ш ш к ететш аудан дарда кол­ хоз ж асауга болмайтындыктан шыгарган каулы деуге, болмаса, колхозды эз1рге токтата тур у уш1н шыгарган каулы деп угынуга болмайды. Бул каулы вте твмендеген мал шаруасын квтерумен катар, колхозданды руга улкен базы (ирек) жасайды. 17-сентябрь каулысы колхоздан­ дыруга кайшы келет1н каулы ем ес, колхоздануды кушей- тет1н, куш ейтуге ж агдай ж асайты н каулы. Партия бул саясатын еш ю м нен жасырмайды д а , ж асырмак та емес. Тайыр ж о л д а с ка\\лы ны осы лай уяа ма? Ж1. оТка-й„ыр поэманьщ ипшде бай-кулакты н малды кур- ту ж ен1ндеп кастыгы туралы 6ip ауы з с е з айтпайды. Ж ол­ дас Сталин X V II партия съезш де мал басынын ете те- мендеген цифрын керсетш, онын б а с ce6 e6 i туралы бы- лай деген: «Мал т у л т н д е п шаруамызга ipi бай-кулак элемент- Tepi кеп сщ гендж тен, кайтакуры лы с кезш де байлардын- кулактардык малды сою туралы yriTi куш и болгандык- тан осы калга кел1п отырмыз». Осындай себепп' кермей, уклан ешб!'р акын мал ша- руасы туралы тузу пш рл! поэма ж аза алмайды. 2. Поэманын «IV» бел!м1нде Тайыр: «Кей бояма белсенл'1, Bi3fli даяр илеуге»— деп, перегибт1н бар к'шэсын ауыл белсенд1сше аудара береди Крайкомнын IV пленумш е окыган елещ нде д е ол осы сезд1айты п, ecKi нускауды н кател1п туралы «лэм» дегеи ж ок ед1. Осы жолы д а ’соны ic ie n отыр. Крайком­ нын ж ана нускауы да, онын бас катшысы ж ол даста, бар- лык Казакстан партия уйымдары да «Малды куртуга бас себепкер ecKi нускау» деп оты рганда, Тайыр жол- дастын бул жалтагына тусшу киын. Бул сезд1 айтканда, б:з белсенд1лер тап-таза демей- м1з. Бояма, байшыл белсенд!лерд1 былай койганда, ка­ те басшылыкты дурыс деп тусшш , кейб!р байшыл емес белсеид1лер д е перегиб™ колымен ж у р п зш отырды. Бу- ларды айту керек. Б1рак ен улкен кшэлыны у мыту га болмайды. Ондай умыту, партия жолын дурыс упяну же- н1нде к о т и ш к и адастырады. 144

3. Тайыр поэмасында мал азаю себебш кастыкпенпе- регибтен Kepi, колхоздын курылыс ж уйесш ен шыккан д е ­ ген nixip тугызады: «Колхоз малы» зрим 6ip, Kyrin бакпай сабалап Кебш MiHin куртып ед, Eci3 малга багалай. Арка, басы ошактай Жылкы б!ткен кетерем. Вне — кулын тастаган, Перегиб кезш де колхоз малынын осындай куйге ушы- раганы рас. Тайырдын бул арадагы каталыгы «Ортага тускен малга ие жок, юм KepiHreii MiHin елпр е бередЬ деген niKipfli кателж салдарыиан д а керсетпей, «Колхоз болгандыктан» деп KepceTyi. Тайыр бай-кулак кастырын керсетпейдь Ecxi нускау- дын перегибш айтпайды. Ауылдагы белсендш1 секкенде малды бакпады деп секпейд!-, енбеккуш н ката жазды , орынсыз салык салды деп сегедь Олай болтан кунде малды колхозшынын вздер1 куртпаганда KiM куртады? «Малды эрю'м билеп мш дЬ дегендеп «эрюмдер» колхоз- шылардын 03i болмаганда KiM болады ? Егер колхоздын орталыгыиа тускен малды мушелер! осылай бакса, «К ол­ хоз жаман екен» деген кортындыга келмей коя ма? Олай болса, мал шаруасында колхоз ж а са у га болмайды деген Кортынды езж ен e3i тумай ма? 4. Колхоз мал ecipin ондырмайды екен деген кортын­ дыга келген Балабаспен, онымен 6ip колхоздагылар, 17 сентябрь каулысын еспгеннен кей!н: «Ортадагы малдарды, Бвлетугык кершет, Ьеретугын кершетш,»— Деп санын шапалактап куанады. 5. Сталин жолдастын элд1 колхоз ж асау уранын Т а­ йыр «Байындар» деген уран деп угады. Малый оцаша багып журген Балабаска акын жолыгып: Cemul ме мыла кой, 145 Байыпсын гой «Балага», Дсп сураса, анау: 10- С. Мукам*

сШуюр, шук1р эз!рге Осы жиырма койым бар, Баитугыи бул — булма Булан api ойым бар». Осы «Б аю » кай баю? Эрине, партия кешпел1 ауданла кой санын 2 0 т у п л , 100-ге ж е т ю з д е п отыр. Э н п м е Бала- бастын койы 2 0 -га ж е ту д е ем ес, оны н бет алысында, угынысында. Б е л inген колхозш ы ларды н не iciaae, не пси- хикасында еткен колхоз туралы д а , болашак колхоз туралы д а тук с езм м ей дк О ларды н бар ынтасы, бар ойындагы ce3 i «Б аю -баю ..» Енд1 кайтып колхоз бетш кер- rici келетш Б алабас та, баскалар да жок. 6. П оэманы окып шыкканнан кешн окушынын алатын acepi мынау: Балабастар колхозга кушпен юрген, сон- дыктан орталыктагы малды ез малым деп санамай, куртуга тырыскан. EpiK бергеннен кей1'н, олар б в л к т ап, 6ip б |р 1нен тур а кашкан. Шынында осылай ма? Эрине, ж о к . Бул арада Сталин жолдасты н 16 партия съезш де айткан сезш акынга ес- кертпей болмайды. Сталин онда: «колхозга 6i3 екбекий кара шаруаны зорларанымыз ж о к . Оларды н турмысы колхозды тьпедь Б1з сол тьпекп карсы алдык та, колхоз курылысын баскарды к, басшылык еттш » — деген. Ста­ линит бул сезш ею нэрсе дэлелдедк BipiHini, 1929 жылы ж е р г ш к п оры ндарда болган пе- регибт1 Орталык партия комитет! ту зету туралы каулы шыгарып, кара ш аруага epiK 6epin едК колхозда кепш ш - ri калды д а , азы рана ашыкты. Коркып Kipce сонда неге тарап кетпед1? Еюноп, Крайкомнын ecKi нускауынын кателшш ашып партия к азак колхозшыларына epiK 6epin ед1, колхоз туп-тугел сакталды. Тараушы ете а з болды. Гайыр ж олдасты н осы сыкылды саяси катесш керсет- кенде 6i3 оны эдеШ жазы п отыр д е п айыптамаймыз. Ж а- зуына жауапкерш ш к кезбен а з карагандыктан деп айыптаймыз. Бул сыкылды катен1 керсетп еуге эрине бол­ майды. Ол баскалар га у л п б оп кету’1 мум ю н. Одан акындарды сактандыру керек. III. О браз, т!л кем п п л т Мазмуны канша жаксы болганмен, егер керкем эде- биеттш манызын, занык сактамаса, ол керкем эдебиет емес. Керкеменер деген нэрсе образбен ойлау (искусство 148

есть мышление в образах). Буран маркснйлдер талас- пайды. Образды н баралы болуы шындыкка, шын тур- мыска дэл келук Шындыктан ты скары, шындыкка ж а- наспайтын о б р а з толык о б р а з ем ес. «Б алабасты » осы ж а рынан караранда д а к е м ш ш п кеп. Ек алдымен 6ip ескерте кететш нэрсе поэмадары ке- А1пкерд1к аттарынын кулю аттар е к е н д т . Б ас кейшкер- дщ аты Б ал абас. Тары 6ipeyiHiH аты Б узаубас. Кззакты н толып ж аткан аттарынын ш ш е н «б а л а » мен «бузауды н» басынан баск а б ас кейшкер табы лмаран б а . Орысшага аударранда, б у л аттар кулю т у п л м а за к боп шырады. Булар Г огольдщ сыкакпен койган аттары сыкылды? Бул эрине Heri3ri м эсел е емес, бграк айта кететш м эселе. Акындар Kicire а т коя да б ш у керек. Балабастын аты комедия болса, халы трагедия. К у­ лак дейш десен — кешеп баты рак, колхозшы, деЫ в десен — колхоздан ат-тонын ала кашып отыр. Ж ек е ен- бекш'1 ш аруа дейш десен, кайдан, неден екеш б е л п а з , 300 енбек куш бар. Осы Балабасымыздын образы ашык емес, кемесю. Онын KiM екеш айналып келгенде МЭЛ1МС1з. Акын Б ал абас образы аркылы э л 1 байшылдыктан арылмаган колхозшыны керсетуге тырыскан болу керек. Bipan олай рып шыгара алран ж о к . Ол колхозшынын образы емес, баты рактан кулакты кка карай айдап бара жаткан образ. Балабастан кей1н Тайырдын 6 ip KepceTKici келген о б ­ разы Нуршалы. Ол н е п з1 байшыл ем ес, агайыншыл, ж а - кыншыл рана ж1г1т. «Жакыншылдык» пен «байшылдык* 6ip сез ем ес. Нуршалы партия уясыныц хатшысы. П е р е ­ ги ба е з колынан колхозда ж у р п зген сол. EipaK перегиб тузелгенде ол орнынан алынбайды, кайта мал белу со- нын колынан е тш , жаксы малды жакындарына бередк Балабастар шет какпай болады. Балабастын шет какпай болуынын е з! кызык. Уйткеш: «Колда жалгыз туйеш. Бастан салган ортага». Одан баска ортактастырран малы ж ок. Ал, малды бел- генде: «Б1р кашар мен бес жандык, Балабаска тигень Коса балд! тагы да, Оган жалгыз туйеш». 147

« б е с ж анды к» с ез турш е К араганда бес усак кара сыкылды. Кашармен алтау. Туйемен жетеу. Сонда жал- гыз туйе орнына сонша кара алып отырып, ол неге екпе- лейд1? T eri бул колхоз 6ip ж агы нан Караганда перегиб керген колхоз емес. Уйткеш, мал белгенде: «Б1реу сиыр, 6ipey ат, Bipcyaepi туйе алды. Б1реу ешк!, бгреу кой, Bipi се»мэ бие алды». Бул арада, Тайырдын, манарак кезде: «Аока-басы ошактай, Жылкы б!тхен кетерем» — деген жьглкыларынан «ceMi3 б и ел ер > шыгыл жаты р. М ал кеп: ен а з гид/ деген Б алабаск а бес-алты кара берьледь Кыскасы бул кушт/ колхоз. Бага да алмай отырган жок. Бакпаса кеп мал калай сактайды? М уядай колхоз да кеп. М эсел ен , малый бел in алып отырган Балабас уй(не Тайырды апарып мал ж епзедЬ Балабаста койдан баска сауын ж ок. Олай болса, б!раз- дан кейш, Тайырдын: «Болу корек саулыктар, Жазгытуры сауылган»,— деу] калай? Козыларды: «Коген кермеб ескендей»,— деу1 калай? Саулыкты ж азгы туры гана сауса, козы ке- ген кермесе, Б а л а б а с малды кай д ан алды? Баска кемш ипктерж айтудын алдын поэманык бас- талган терт жолынан бастауга болады. «Буйраланган елекд), «Балабас» деп бэстадым. Не туралы жырларын, 03i б1лед дастаным» «Буйраланган» былай Караганда эдем ! сыкылды ке- ршгенмен еленге буйраны т е н ес я р у д и канша керкемдь п' барын айту киын. Сонгы ек! ж ол ы шып-шылги ката. Айту rypiHe Караганда, Тайырдын « Д астаны » поэма (Оны аудармаса да болатын едО . Солай болган кунде, не туралы ж ырлары н окып б!л м ей, п о эм а 6iTyi калай? Поэма деген адам ны к cea i аркылы ж ар ы кка шыгатын 148

niKipi, ceeiMi емвс ne? Свзгв адам ие емес пе? Адамнын сезш е эл1 келмесе, жазранынан не шыгады? Талай тенке- picKe карсы елендер, 6i3 6i.ieTiH, б\\з пайдаланатын сез- дердш imiHeH терм мей ме? Бул Раббастын «Акын кврге- н1н кергенше жазады , акылга салмайды » деген ката тео- риясы емес пе? «Алмас ж!бек кузг! жел Беттен ойнап узш тур». Ж елдщ «алм ас ж1бек» болуы калай? Алмас катты тас. Ж!бек ж ум сак мата. К у зп ж елд щ суыктыгын, ка- тандыгын айтса, алмас та жарамай ма. Суык катты ж ел болгасын, оран ж ум сак Ж1бекпн канша катынасы бар? Квп ж ерге уйлес ушш келт1рген, магнасы баскаша болатын свздер бар. «Ойнактараи лалада Шырып малдар шуактан. Малдар «шуактан» шыккан ж ок, «шуакка» шыруы керек. Бул арада айтылайын деген св з «мал шуакка, да - лага шыккан» рой. ©ленде олай емес, «шуактан дал ага шыккан» боп отыр. ЕкЫип сезб ен айткаида, «шуак ж а- ман», «дала жаксы». Сейлем кател!п. — «Он жетшил Цеканш Сентябрьде шырарран Каулысында ылайыкты Мал белуге уйгарган». Бул арада «Он жетшип Цеканык каулысы екеш'н, я бол- маса «Цеканык он жетшил сентябрьдеп' каулысы» екенш ¥Fy киын. «Колымыз хат, караны Танымайды квз!м1з». Хат караны кез бен колдын кайсысы танымайтынын айыру тары киын. Макаланы аяктайык. И л , образ мэселесш е осынша токтаран себеб!м !з, б1здщ эдебиетте т 1'лге жауапсыздык вте бедел алып Kerri. Ил мэселесш кэз!р орыс здебиетч д е катты Kerepin отыр. Оны баскарып, бетш ашып отырран Максим Горь-

кий. Т Ы байыран, эдеб и еп бай орыс улты бул мэселеге катты карап отырганда, 61'зге ею есе катты карау керек. Уйткеш, Снздш эдебиеттлш ж ана e cin келедь Т1л мэселесш де б 1 зд т алдымызга койылатын мш де- riMi3: казак эдебиетш де болган барлы к и'л, о б р а з бай- лы ш н сын кез!мен толык пайдалана отыра, б!зден буры м и тарихтарды нтЫ нен, i.irepi, в з1м1зд щ пролетар- иаттык тшм1зд!', Typi улттык, мазмуны социалды тЫ лпз- Д1 ж асау. Ол ушш б!зд'т акын-жазушыларымыз т ш н е вте жауапкер к ар ау керек. (Социалисты Казахстан». 3 май. 1934 жыл.

ПОЭЗИЯ МЭСЕЛЕС1 Казак эдебиетш ш бупнге дей!нп дэу1рлер!н алып ка- расак, кай дэу1рде болсын, басым болган эдебиеттур! — поэзия. Керкеменердщ , онын 1ш ш де эдебиеттщ н е п з п , Бюхер сыкылды адамдарды н зер тт еу ш е Караганда, поэ- зиядан басталады. Маркс барлык кондырманы, онын im bu e керкеменерд1 материалды OMipfliH ж е т еп дейдЬ Ал поэзиянык мыкты, кушп' 6 ip сипаты — ыргак. Осы ыргак Бюхердын айтуынша, е нбек 1стеген адамнын дене- сшщ ыргагынан туган. Поэзияны н 6ip к у п т сипаты — уйлес. бленн щ уйлесу1 ж ол дар ды н мелш ерш , буы ндар- ДЫН мелшерш, жолдарды н аягына у й л ес ды быстарды н куралуын п л ей дк Осы ж ол , буын тен д е еп р у д ! а дам эуелп' кезде, е зш щ тен дес м уш елерш ен (ек1 кол, cki аяк, коз, ею кул ак деген сыкылды) тапкан. Тур мен м азм ун, бази с пен конды рма 6ip-6ipiHeH бе- лшбейдк Б ул eneyi 6ipiHe-6ipi байланы сты . BipaK кайшы- нын 6ip пышагы екшийс'и б о л а алмаганы сыкылды- ол кайшылыктар д а 6ipiHe-6ipi тыгыз байланысты. Bipineii- 6ipi айырылса ек еуш де д с е м !р ж ок , П оэзия материалды ем 1рде т уа оты ра, онын ж е т еп н е epin ш аба бермейдк Кебшесе езш тугызган материалды ем!рд! жетектеп, бас- карып оты руга тырысады. Коп ж е р д е бастайды да . Мы- салга ж огаргы ы ргак т у у д а н а д а м поэзия ыргагын тауы п кана коймаган. С ол сыкылды icTen ж аткан ен беп н е ке- мекке ш акырган. Ы ргак аркылы, ыргакка у л е Ы р е ды- быс шыгару аркылы, Kypecin ж атк ан табигатты ж ен уге ж ени э д к тапкан. «Ьауп» деп 20 KiciHiH 6ip ыргакпен зор денбект! KOTepyi мен, 20 KiciHiH 20 ыргакпен сол денбект1 KeTepyiniH арасы нда улкен айы рма б а р . 1000 пут тасты жерден би1к у й д ш тебесш е механика осы ыргакпен ке- теред1. М1не- осы дыбыс ыриагы де н е ыргагына кемекип 151

боп, деке ыргагын занга салып енбект! ж еш лдетуге се беп болтан. Ыртак адамга жан азыгы бола бастаган Бертга келе, адам тапка болшгесш, мэдениет ecin , ус тем тап ескен мэдениегп кул тапка курал кып ж умса гасын, ыргактан тугаи поэзия жеке\"*1дамды былай ко йып, тапка курал болуга, тап азыгы болуга айналгяи Осы куннен бастап Энгельс тш м ен айтканда поэзияда беШмдестш (тенденция) багыт туган. Ленинше айткан да, эдебиетпн партиялык ек ен д т — материалдык eMipre эдебиеттш, онын нш нде поэзияиык эсер е т е т ш д т , кейде оны ж етектейтш дш . Адам баласы таптык eMipre кешкеннен 6epi поэзия белпл! таптын сойылын согып келед1‘ дедш . Б ел гМ тап­ ка курал болып к е ле д!д ед1'к. Турмыс iarepiaeyi, таптар- тысы ecyi, 6ip таптын орнынекшнп т ап басуы , ж анатап- тардын KypeciniH тур! де , мазмуны д а озгеруц онын куралы поэзиянын да мазмуны мен TypiH езгертш келе жаткандыгы с е зп з нэрсе. Бул жазгандарымыздын бэр! поэзия мен прозага 6ip- дей жалпы мэселе. Bipaiv б5з поэзияны н езш е карай бет- TeftiK. Ен алдымен б 1з д 1Н алдымыздагы туатын мэселе поэ- яиянын прозадан айырмасы не?— деген сурау. Бул мэ- селеге бугш ге дей'ш кыска турде толык ж ауап берген адам — Чернышевский. Ол е зЫ к «К еркеменердш шын- дыкка катынасы» деген улкен енбепнде: «Поэзия сез- ДЩ курышы, iuiiiifleri дэш » дегсн. Онын айтуынша, поэ­ зия дагдылы eMip.ae сейленетш кара сездер дш , жабайы п ш р д ш бэрш т о е бсрмсйдь П оэзия с езд щ iiuiHeii де niKipnin- щпнен д е мыскалданганын, коюланганын ал алы. Bipeyoiep поэзия еленш н уйлес1 д е п кана угады- Го­ голь езшщ «0Л1 жанлар» деген кара сезбен ж азган енбе- п н «поэма» деп таныган. Белинский сыкылды атакты сыншылар олай деп таиуыи дурыс деп тапкан. Бул ni- Kip б!зше д е дурыс. Б1рак, ap6ip эдебиет турш де (ж ан р ) 6ipneuie езге- шел!ктер болады . Осы езгеш елш тердщ 6 opi 6 iрлей сол т у р д т жетекипс! емес. Коп езгеш елж т щ iiu iiu eri Heri3ri казыгы бар. Поэзиядагы ол к а зы к — елен . Уйлесшз, ып- гаксыз да поэзия т ш м ен ж азуга болады . BipaK ол поэ- зиянык Heri3i ем ес. Поэзиянын н е п з! ыргак пен уйлес. Булардын neri3i елен.