С. Муқанов-Өсу жолдарымыз

tb & V l M i . I<^сшлг(г t ik fS(К Ш Ш Г Ы Н Ш М А К .А Л А Л А Р . T К уртки* ■■•Я ГО!?-,/ДСКа БИпАйОТЕКА оК^лзлк^жын, ^ М е ж ^ е к е т т i CK_oj»^e,« Э Э е б н е т З Г & с и а & о ^ АИМАТЫ • i9 6 0

К¥РАСТЫРУШЫДАН Автор меш осы ютапка енген макалалар жинагык курастырута шакырран еда. Жазушыиын ыундай ет1шш жасау себебше ютапка Kipyre тв!с материалдарды актарып, окыган шзкта тана тус!нд1м. Сабит Муканов когамдык мэселелср такырыбына макалалар жазу- ды, баяндамалар жасауды 1921 жылдан бастапты. Автор сол мате- риалдарынын бзспасвзде жариялангандарьш да, жарияланбагаида- рын да живай беред! екен. Эрине, олардыц барлыры дерл1к кезжде араб, латын, орыс эрттер]мен баспасездерде жарняланран. Осы материалдыц бэрга топтастырганда мейл!нше келемд! енбек болып Мэселен, керкем эдебиет туралы жазылып жарияланраи немесе E i жиналыстарда баяндама туршде жасалран материалдар эл1 дс ;ше калык к1тап болады. Б1здш бул жинакты курастырардары максатымыз — осы материалдардыи iiuineH советтж курылыс туралы. совегпк мэдениет жэне эдебиет туралы жазылран макалаларды ipiK- тел алу ед1. Олардыц да жалпы килем! жуз баспа табактай скек. Осыиша квп материалдан 6ip жииакка ыкшамдап 1р1ктеп алу автор- ра да, онык жэрдемш1с1 —маран да оцайра тускен жок. Жииакка KipeTiH материалдарды ipiKTen, курастыру унн'н мет аптордыц ша- кырраи ce6e6i сол екен. Автор усыиран материалдардыи бэр!н карал шыктым. Оларды 1р1ктегенде, автораын да, мен1и де алдымызра устаган максатымыз б1р1нш!ден, актуальдык жане тарихтык мэн1 бар материалдарды алу, екшшшен, тарихтык мант сактау yuiin таидалран материалдардыи жазылран кездег1 мазмуны мен тур1н бузбау. Сонын ез1нде де к!тап- тын квлем1 калындап кетл. Алайда бул керкем эдебиет мзйданын- ла кырык жылдай жем1ст1 енбек еткен адамра артык болмас деп lipeii-capan материалдарда кезге огаш Kepinin турраи саяси немесе рылми кателштерд! тузеген!м1з, стилистикалык жарынан аз- ЗДп 8iweriHiMi3 болмасз, туп нускалар нег!зшен езгерт1лген жок. Мэ- селеи, «Енбекийл казак» газетшщ 1923 жылры 69-санында «Кара тактара жазылмандар, шешендер!» дегеи атпен басылран макаласын- аа, автор казак халкынын еткеи расырдары ардакты улдары Шока» уэлнхановты. Ыбырай Алтынсаринды, Абай Кунанбаевты кате бага- аап, артынан баспасез бетшде ол катесж мойындзраны мэл1м. Бул итапта «Б1здш экем1з — Октябрь» дегеи атпен басылран ол макала- *ан, элп кате пШрлер альшып калды. «Кызыл Казакстан» журналы- \"ыц 1927 жылры, 22-23 сандарында «Керкем эдебиет fypa.au коры-

тыняы niKip.TepiMi деген атпен жарияланран макаладагы «Талаитка мен былай туанем» дегея бел1м! гылмн жарынан кате жазылган, (Мысалы, «адамнын миында акындыктын да белшеп бар» деу.) Ав- горды» ол кезде анатомия жэне физиология рылымын жете бктмеут сялдарынан тугаи бул ерескелдж те штапка «Кейбф корытындылар» дегеи атпеп Kipin отырран макаладан euiipufii. Б1рсыпыра макала- дардын аздап ыкшамдалраны болмаса, осы eiti макаладан баска, жазылран кездеп niiiipi нег1зшен взгерген материалдар болран жок. Жинакка енгЫлгеп материалдардын барлыры дерлж совет эде- биет! такырыбына арналгап. v Kiran eKi бэднмнен куралады. Bipmiui бвл1м — советт1к куриные- тын, совет мэдениет! мен совет эдебиетшт жалпы мэселелер) туралы. eKimui бел!мде — автор Keii6ip эдебиеттж жэне мэдениетйк ктердеп достары туралы естелжтерш жазады. Ютаптын аярында, эпилог ор- нына жазылран «Достыма хат» дегеи корытынды бар. Bipiiimi 6eJiiM-' дег1 макалалар жазылран жылдардын тэр11б1мен тЫлД1. Ек!шш. бел!мд| автор ез калауынша курастырды. Бул штапка KipreH материалдардын жузден токсан торызы дер- Л1Г1 кезшде баспасез бетшде жарияланран. Ютапка KipreH макалаларра 6aFa беру курастырушынын мшдеп смес. Эйткенмен, бул макалалардын бэрin окып шыккан, редакция- сын караган, аздаран 63repiCTepiH автормеи акылдасып отырран адам болрандыктан, кггаптан алган acepin, кыскаша турдс болса да, ку- растырушы окушылардын алдына тарта KeTKici келедь Эдебиеттж кызметш 1917 жылдан бастаран Сэбит Муканов жиырманшы жылдардын басынан публицистикамен де шугылданып, бул жуйеде де кептеген енбек аткарран. Онын барлык публицистнка- сын жэне MOfiCHiicTTiK, эдебиеттж такырыптарда жарияларан гылмн монографиялык en6eKTepiii тутас алранда, келем1 жарынан автордык керкем шыгармаларынан кем туспейд1‘. Бул енбектерден 6i3fliH кере- г|1нм1з: советтж курылыска. советтж мэдениетке, советик эдебнетке автордык белсене катынасуы, кунделж icTepiHe ун косып, араласып отыруы, сол ютердщ жаксысыиа куанып, жаманына ренжш, куаны- шын да, peniuiiH де халыкка кезшде эйплеп отыруы. Эрине, автордык эр кезде жазган макалаларынын, жасаран баян- дамаларынын теориялык, рылымдык мая! б1рдей емес, ертерек жа- шлган макалалардын басым квнш1Л1Гшде ндеялык жары дурыс бола тура гылмн, теориялык жарынан элаздер; де ушырасады. Ондай жерлерд! ка.-iip кушейте тусуге болар efli, олай етуд1 авторра мен усынган да жокпын, автордык ез! де калаган жок. Сэбит Муканов советтж курылыска шала сауатпен жеткен адам. Ол ic уетшде журш окыган, оку устЫде журш кызмет аткарран, cefiTin, бурынгы шала сауаттылыктан каз!р академиктж дэрежеге жеткен, бурынгы элс1з жазушылыктан Kaaip буки совет эдебиеп кайраткерлершщ аллыцры катарыпан орын алган жазуишлардык 6i- pi. Онын керкем шырармалар жазуда кандай асулардан етш, кандай бкжке шырэ алганы 6i3re малin. Окушы кепшмпкке усыиып отырран мина Kiran Сэбит Мукановтын асу жолын бурынрыдан да айкындай тусе ме деп ойлаймыз. Бул кггап Мукановтын всу жолынан рана емес, советтж Казакстаннын. acipece онын мэдениет! мен эдебиеТ1Н1н есу жолынан да б'фталай багалы мэл!мдеттер беред!. Ютаптын куи- дылыры да осынла болуга TiiicTi.

м эем п Эдебнеттщ жалпы мэселелер1

Б13Д1Ц ЭКЕМ13 — ОКТЯБРЬ Сыланран кы зды н кеш л !н е Kip келер д е п ой л ам ай , м!- н1н жаркыратып алды на к ер сетш б е р е тж айна кандай болса, тарих та сондай. Bipey колакпандай мшш колын- дагы алтын жуз!гш дей erin керсетемш лесе д е , тарих онын ыркына кенбей, ж аксы лы к, жамандырын жаркы - ратып айтып бередк Т ар их 6 ip к у н д ж ем ес, кеп к у н д1К. Тарихта 6ip куннщ емес, квп куннш , кеп кундег! турмыс- тын Ti36eri бар . Егер тар и х бо л м а с а , еткен уакыттары жаксылык, жамандыктан тук бжм ейтш сокыр, энгудж бол ар ед|к . Сокдыктан б !зд щ тарихпен есеп тесп еу1М1зге болмайды. Тарих бетше карал отырсац, адам баласынын б ш м баскыш ына кал ай аттараны н, 6 ip ey r e 6 ip ey a iit icre- ген зорлык-зомбылырын, кан д ай ю с ш щ жаксы лы кка бас- шы болранын, кандай KiciHiH ж ауы зды кка басш ы бол га- нын айтып бередк Эрине, оны н б а р ж е токтап т у с ж д |р т кетсе б1рталай ю тап тар ж азы л ура керек, ж азы лы п та жур. MeHiR максаты м 33ipiue о л бол м аеанды ктан тек ка зак халкынын тарихына байланысты, 6yrinri TipmwiriHe де тырыз байланы сты 6 ip м эсел еге токтап кетю м ке- ледь Ж уы рда Орынбордары 6ip ш ешеншн лекциясын тын- дадым. Ол казакка деген жаксылык бггкеншн барж мандайына басы п, б1рнеше Kicire б е л т б ердк Шешеншн бул сезш е «аузынды аш сак нанамыи, ет!- piK айтсан зауал ы м сага н » дей тш дер д е б а р ш ы гар. B i- рак мен он д ай ойдан аулак болрандырымнан е з niKipiM- Д1 жалпы ен бек н л л ер д ж сынына салмакш ымы н. Шешен мактаган адамнын 6ipi — Кенесары ханды алсак, онын е з ©Mipinae icTereH зулы м ды к, жам анды ры халыкка МЭЛ1М. К енесары нын оры ск а карсы сорыс аш уы- иын Mafiici, к а за к оры ска багы нса е л д ш и е н айы ры ла- Ды деген о й ем ес те. ©3i А бы лай хаины н neMepeci, К а-

сым ханнын баласы болды. Егер Россняра багынса, жер тэш ргсш дей керш аузы на к ар аты п турран к а за к ел!, Ке- неш н SMipiHe багы нбайты ны н, KeHeni ханына ееепте- мейтш ш сезд Ь С онды ктан о л к а за к т ы н камын ойлап, казакты н ж о ры н ж о к та га н ж о к , е з м уддесЫ ойлап, Абы- лай мен К асы мны н м урасы н ж о к т а д ы . Егер Кене шын к азак ел1шк камын ойл а са , м ан айы ндары к а за к руларын кыска кунде кы рык рет ш ауы п н е ге м а за бермед!? 0TipiK айтса ж аны щ ыксын, к а за к т ы н к а р т а дам дар ы , «Кене пэлен ж ерде пален румен еш тесш , талап алды, жуки эйел д ер дщ iuiiH ж ар ы п, ба л а сы н к е р егег е Liin к е т т деп оты рады. С ога н К ар аганда К ен еш к а за к к а залалсы з ед1, Ti3eciH баты рм ап е д к момын ед1 д е п мадактаган адам- нык адасканды ры . Е гер К ен есары тим еген елге соктыкпа- с а, кыргыз е л i мен согы скан MSHici калай? Ш еш ен ш н eKinuii м а к та га н а д а м ы А хм ет Байтурсы- нов. Онын ж айы нда айтатыиым: ж ал гы з Ахмет емес, api- ciH айткан да ж а л гы з к а за к е м е с , б у р а т а н а халыктын ке- 6iH ояткан 1905 жылиы Р о сс и я д а р ы тенкерш болатын. Онда д а алды мен татар ултш ы лдары «М и лл этп » деп бас кетерсе, А хм ет Б айтур сы нов, М ер ж а к ы п Д ул атов пен Элихан Б екей х а н о вт а р со л а р ды ел ш теп ултшылдык туын кетеруге KipicKeH. « А хм ет к а за к т ы н Аканы болса, мен Ж аканы » д е п ж у р ген М ер ж акы пты н «Оян казактары» м эслихаты , ш арираты, м ар ри ф аты , табираты , хайриаты, ж а м т а т ы д еген дер к .. сокы р Kiel б о л м а с а , K03i 6apFa татар ултш ы лдары н е л ж т ег ен д 1гш керсстш -ак тур. Ах- метт1 а л сак , о л ж ал пы к а з а к халкы н ы н Аканы емес, казакты н а к ж агал ар ы ны н, б айл ары ны н Аканы. Егер А хм ет ж ал пы к а за к халкы н ы н А каны б о л са , казактын ж уан ж уды ры ктары ны н к едей л ер ге 1степ келе жаткан киянаттарын Kepin, я с е з к я iciMen ж уандарр а жуды- рык к ер сете а л ды м а? Ж о к , А х м е т Байтурсыновтын патш а зам ан ы н д а гы эр ек етш а йтпай -ак кояйык. Ал Октябрь революдиясынан кейж д е ол кедей муддесш коргаса кайда калды? Кыскасын айтк а н да , а к ж а р а м ы рзалар Ахметт! Акан дем еи к уд аи д е п ш окынып оты рса д а ерю , 6ipaK казак енбекинлер! А х м ет уран ы на косы л м ай ды , дуние жуз1 ен- 6екш|лерш1н б,рл1к vpanbuia досы лали. с-ондыктан манаты ш еш ен д ер тш м эреш , Ахмет Бай- w fw b p °« TbI е.н б ек ш 'л е Р ге м а й ла п етю зе м ш деуд! коюы ж ен. ь н бек н н л казакты н ара сы н а н А хметке орын жок.



Ахмет байды н Аканы, «куле Kipin, куш рене шырып ж ур- ген» арамзаларды н Tiperi. Екбекш !лерд1н Акакы да емес. экес! д е емес, досы да емес. Енбекийл казактын экес! — е зд е р ш н колын тенд!кке жетк!зген Октябрь революция сы. Ендеш е ш еш ендерге айтатыным: кисынсыз сайрай- мын деп, енбекинл ердщ к а р а тактайы на ж а зй л ы п кальш журмендер! «ЕнбешШ казак» газетШш 1923 жылы шыккан 69 санында «Ка­ ра тактара жаэылып журмендер, шешендер» дегеи атпен басылган маколалан кыскартылып алынды.

СЫНРА СЫН «Жазушынын жазранына сыншы би, сыншынык ж а з- ранына окушы би» дейдк «Тем1р казы к» журналынын 1923 жылы шыккан 6ipiHuii саны нда Сэкен Сейфуллин- н1н «А сау тулпар» атты елек дер жинагына ж азран мака- ласында Нэз|'р Терекулулы. Онын бул сезш е менщ д е кол койгым келеди Жазушынын шырармасын барал ау сын- шынынеркшде болса, онын сынын калай баралау оку- шыныц ерк1нде. Сондыктан мен, Нэз1р жолдасты н сыны туралы 6ip-eKi с е з айтып етуд1 мак ул керд1м. Нэз1рд!н бул сыны — казак совет эдеб и етш деп ал- рашкы сын макалаларды н 6 ip i. ByriHre дей!н казак тЫ н - де жазылран шырармаларра партия кызметкерлер1 назар салмарандыктан, партиялык THicri сын женд1 болмады , сондыктан, коммунист Нэз1р Терекулулынын сын ж а за бастауы жаксы беталыс. Казак республикасында марк- сизмге буыны катпаран ж а с эдебиетш ьлердщ баспада жарияланрандарынын 6 sp i дуры с болып керше беру! ык- тимал. Сондыктан, эр басылран кггапка марксизм тур- Рысынан 6aFa 6epin отыру к аж ет болады. BipaK, бул сек1лд1 жауапты ж ум ыста Нэз1рийлеу ла- йыксыз-ак. Олай дейтш себеб1м1з,— Нэз1р «А сау тулпар- ды» колына алганнан-ак, о ж ак, б у жарын сыгалай ка- рап, !шшен секет нэрсе табуиа тырысады. «А сау тулпар- дагы» жаксы шырармалардын ешкайсысын керм ейд!, ол шырармалардын революциялык, советт1к казак эдебие- т1ндег1 алрашкы карлыгаштар екенш айтпайдьк Ол, тек, С¥Д жинактын кате, кемш шктер1н рана тередь Б 1 зд е бул макал ада «Асау тулпардагы» ж аксы ш ыгармаларра тал- 13

дау жасамай, Hasip Терекулулыиын кате, кемшшктерд! калай сынауына рана токталамыз. К ем ш Ш кп рана гздеген оны н к езш е ен алдымен мем- л ек егп к баспаны н басы п ш ы гараты н ютаптары ны н сыр- тына коятын маркасы туседь О нда «куш — бш м д е» д е г жазылтан. IIo3ip осыны окиды д а , «Б эсе куш б ш м д е, де д!м де, Сэкен б!зге не б ш м беред1 екен, деп басынан гына ш ейш окы п шыктым» д е й д ь H osip ж о л д а с , «сын» iciHe б у л а й к а р а у , цирктеп Б им -Б ом дарга гана лайы к. О л а р халы кты кулд1ру yiuiii аузы на келгенш айтады. Б 1здщ H o3ip д е сойтш , сыншы- лык бетш е м ем л екеттж басп ан ы н маркасы н устай келе- Д1 д е , созш ж азуш ы ны н ш ы гарм асы н мы скы лдаудан бас- тайды. М ем лек еттж баспаны н т а н б а сы тур м аса Н эз1р «Асау тулпарды» окып шыкпак емес. Осы д а с е з б е екен? Кдтаптьщ е з ш е ем ес, сыртында- гы MapKecine кар ап оку га б о л а м а е кен? «А сау тулпар­ ды » осылай кисая окы ган Н э з 1р д ф ш ыгармаларра бе- periii багасы н а келейпс. «Сыниын» дуры сы — op6ip ком м унист, оларды н 1шшде Иэз5р сыкылды ж ауап ты кы зметкер к а з а к т Ы н д е шырып жаткан ж ан а ютаптын 6apiH окып, бШ п отыруга тик. Б аспасез — тэрбие каруыныц 6ip i. Б ул каруды Комму- нистж партия ю м керш геннщ колына 6epin отыра алмай- ды. Буны, Н э з1р ж ол да с та б1летш сиякты. BipaK тан- калдырарлык парсе — ол Туркстан республикасында басшылардьщ 6ipi боп турган ш агында, онда басылган кггаптардын ешкайсысына сын ж азган емес. Ютаптарды былай коя ту р га н д а , сонры еш -у ш ж ы л д а «А к ж ол» га- зетш щ беттерш де коммуиистж идеяга ж ат талай макала- лар басылды. Ha3ip ж ол дас ол кезде Туркстан Орталык Аткару Комитетшде ж ауапты хатш ы едк Нэз1р жолдас сыншы болса сонда кайда калган? «А сау тулпарды » сы наум еп Н э з 1р есы карыздарын ус- тшеп т усф е алмайды. Туркстан республикасынын баспа с езш ен О рта А зия ж а ста ры т у г ел тэр б и е ал уга THicri Б ф ак онын 6epin отырган тэрбиес! кандай? Ондагы бас пасвз оры ндарынын к еб ш д е К а за к с та н н а н сытылып бар Fan баиш ы л-ултш ы лдар оты р. Н эз1р оларды н Совет exi метш е карсы ж а зы п , б а с п а д а ж а р и я л а п ж урген шыгар маларын неге керменд!? Н э з ф ж о л д а с «А са у ту л п ар дь щ » халы кка тарап ке тушен коркады , сондагы дэл ел к «69 елен н ж терттен 6ipi

эйелге деген м ахаббат туралы ж азы лган. Э йелдщ турш- ген жаланаш балтыры да еленге косылган.» Шаригатта эйелдщ ею колынын басынан, бетш ен б а с ­ ка де н е а «гаурат». Нэз1рдщ осы «кагиданы» aai умыт- паганы ма? Е ск ш к шырмауындагы езб ек эйелдер! бетш де кымтап жауып алады. Нэз1р эйелдерд! ani де солай устау керек дей ме? Пушкин, Л ермонтов сек!лд1 орыс акындарынык эйелд1 сипаттауын Н эз1р окымаган ба? К азак акыны Абайдын эйелд1 сипаттауын кайда кояды екен ол? Баска акындардан д а б ул секичт влендер а з та- была ма? Hs3ip Сэкенге «эйел туралы кеп жаздын, тенкерк та- кырыбьша аз жазды н» лесе сыйымды нэрсе гой. Ол ©йт- пейд1... «Жумыста журген эйел ге кумартасын» деп, С э- кенд! курекпен как бастан салып гюберг'ю келш турады. Нэз1р бул «киын мэселеш » езш ш е онай «шешш», Сэ- кеншц касында эдепт1 революционер KepiHe калгысы ке- ледк Ж ок, Ha3ip ж олдас, болмайды ол! Эйелге деген м а­ хаббат — табигат заны. М ахаббат байлыкка, кедейлж ке, жумыскерлжке, к апитали стке карамайды. Нэз1рдщ С э­ кенге: «жумысшы эйелге карама» деген «акылына» косы- ла алмадык. Эйел сук ш революциянык тыйганын мен ЭЛ1 есйген жокпын. Бундай «революция» ишандардыц «рево- люциясы» болуы мумкш, (Ирак пролетариат революциясы бола алмайды. Нэз!рд1н «Айт куш » деген ©лен туралы сынына косы- луга болады. BipaK, косыла алмайтын ж е р 1м: «С абаз ис- ламды б!лмейд!,— деп кеид! Нэз1р Сэкенге,— «акикат- тык кай кун1 тускен!нен, туыскандыктын кай куш ку- шагын ашканынан хабары ж ок. М ахаббат Иэм эйел туралы канша б ш м д ! болса, «ислам» туралы д а сон- ша1». Будан керш етш нэрсе, Нэз1рд1 Сэкеннщ айт KyHiH мактагандыгы емес, ислам д Ы н биш егеш нп ренжгге- Д|. Сэкеннщ ислам д 1н! туралы 6wiM i толык болса, Hs3ip оган ренжу орнына куанады. Булай сынаудан, сынамай тек отырган кеп жаксы. Сэкен сиякты коммунист «Айт кушн» мактап жас©сшр1м азам аттарды 6ip адастырса, ислам дш ш б ш п , ж е т ю з т мактай алмадын деп, Н эз1р ек' адастырган болып табылады. «Азия» елещ не шыккан сыны да сын квтермейд!. Сэ- вдн Азиянын майын агызып мактаса, Н э з1р д е сейтш ,

Европара Kip жуыткысы келм ейдь Шынында eKeyliiiici де кате. Н эз1р сынынык iuiiw ie окушынын езу тартып кулетш жеръ Сэксншн: «Эи мен куйге туйе де Шаттанар, хаЛуан десек те, Сезбсйтш оны, арамды Салпан кулак есек те»...— деген жолдары . Haaip Сэкенд! «Акмоланык туйелер! бол- маса, баска жактын туйелер! эш ш , куйий болганын кер- ген жокпын» деп сыкактайды. Ж анды -ж ансы з табигатты куйге елтггу Сэкен бастаган рана жол ма? Кай елдщ , кай кезд1к эдебиетш ен кездеспейдг ол? Нэз!р ж ол дас эдебиет iciHfle езш б Ш м а з деп санамай- ды. Э дебиетте салыстыру, суреттеу бар карее. Олай бол- са, Ha3ip сыны сын емес, онын аты кур байланы су мак- CaKGHHiH «Ж апон эдебиетш ен» деген аудармасында: •гСуйгешме жасырын с Тунде жалгыз барсам мен... ... Арсылдап ит сен мен! Коркытпа.................................... ... Тастасам суйек, урмесс!к...»— деген ж ол дар бар. Ha3ip бу л еленге былай байланысады: «нттщ к е н ш н табу жолын Ж а л о б а барм ай-ак 61'луге мумкш гой. Тунде кызра барранда жанына курт салып кететш казактын бозбалалары д а оны 6 taeAi Fofi!» Осы да сын боп па? Бул елещ ц мейл! жапон жазсын, мейл! Сэкен, мейл! тунде ж апон ж ш т итке суйек тастап журетш болсын, мейл! казак ж н т п калтасына курт сал- сын, мунан революиияга келер не пайда, не зиян бар? Ha3ip «А сау тулпар» туралы макаласын «Тем!р ка- зы к» бетш е ж ариялаумен канараттанбай, К азан, Уфа, Ташкент газеттерш щ бетш де д е ж ариялатты. Онымен де канараттанбай, Москвадары орыс тШ ндег! журналра да втюздй EcTin отырмын, Б ухара Ьэм Кырымда да басыл- сан дейд!. Буныц аты не? Б ул сын б а , болмаса 6ip жол- дасты бук1л Россия халыктарынын бетш е каратпастай етейш деп тырыскан наукан ба? 9 p 6 ip саналы Kicire сон- РЫ'сы екеш айкын uepim n тур. Bip aK, одан ешнэрсе енбей- *>• Сэкенн!н ki'm екенш , Н эз!рд!н к!м екен!н казак енбек-

uiuiepi жаксы бш едь Октябрь TeRKepiciHe kimhih ш ын, KiMHiH eTipiK катынасуы да ол арга мэл!м. Байлар мен байипгештерге Сэкеншн унамайтынын бшеМ13. «А сау тул- пар» терт аярынан тугел баскан шыгарма деп еи ш м де айгпайды. Тулпардык cypinreH, ж ы ры лрэн жерлер1 д е бар. Б1рак, ол казак енбекии табынын м уддесш ен ту ран 6ipinmi керкем шыгарма. Ендеш е, оны euiCSip карсы н ау­ кам жокка шырара алмайды. Орынборла шыккан «Кызыл Казакстан» журналы, 1923 жыл.

КАЗАК ЭДЕБИЕТ1 ЬЭМ ЫБЫРАП Ыбырай Сандыбай улы (1856— 1930) туралы маглу- мат берместен бурын казактын жалпы эдебиет) туралы 6ip-CKi ауыз сез жазып кетуге тура келед1. 9p6ip тарнхка аты тускен елдщ кайсысын алсак та ©здершше, ягни езй кiн турмысына, бш м ш е, шаруасына карай элемге кезкз- расы болады. Эдебиетп багалаушылар оны «айна» дел атайды. «Айна» деген сез к'шге болса да тусш'жт), ол — адамнын сыншысы. Айнаны алдына карсы устасан, кес- KiniHHiH тузу я кисыгын Kepeciii. Эдебиет халыктык ай- насы деген сез, одебиетте когам ем'ф'шш cypeTi туралы деген сез. Когам немец TipuiuiiK кылады? TyciHici как- дай? BiaiMi кандай? Не нэрседен жэб]рленед1? Не нэр- сеге куанады? Не тшейд1?—Осынын 6api де эдебиетте суреттелш келедь BipaK эдеби егп ц эртурл1 сатысы бар. Ол саты езш ен-ез1 жасалмайды. 9 p 6 ip сатынын жора- рылау я темендеуше белпл1 еебептер болады. Турине- тык кубылысы адамнын сез>мше жетекшь Эдебиет те осы занга барынады. Мэдениетте артта калган, казак арбасын сыкырлатып, туйесш тенселтш Kemin журген елмен, айлык жолды кундш кылып журген мэдениетн елдщ эдебиет! б!рдей емес. Е к еу ш н арасы жер мен кектей. Тарихка карал отырсан ж ер ж узй|деп адамзат- тын басынан кеп дэупр кешкеи. М эселен орыс e.ii будаи 6ip иеше гасыр бурын ж асагаи дэу1рш казак ел1 осы кунде жасап отыр. Бул ек| елд1ц эдебиет айырмашылы- ры да осындай. BipaK, казак эдебиетш темен сатыда дел далага тас- тауга болмаиды. Енеден туа енерленш кеткен eiu6ip ел 18

жок. М эд ен и егп е лдер дщ 6npi a t 6ipTt-6ipie енерленген Енлеше казак та алдагы а з ж ы лда м эд ен и егп болуына сез жок. BipaK ол кунд1 к у п и оты рмай, казак эдебиетш тексерудщ неп'зш кэз!р сала б е р у керек. «К азак э д е б и е п » деген де 6i3fliK аузы мы зга толы мдк эдебиет шамалы сыкылды керш епш бар. Кейде, п п п . б|'зде эдебиет ж о к сыкылды бол ады . Б1рак, шынык тек сергенде олай емес, бар. Э дебиет е й тур.п той: 6ipeyi ауыз эдебиет!, 6ipeyi ж азба эдебиет. Казакта ж азба эде­ биет эл1 жан-жакты толык еркекдеп болтан ж ок. Ал. ауыз э д е б и е п б 1з д е бай , оде Mi э деб и ет д еу ге болады . К азак арасы нда ауыз э д е б и ет п д е , э т и д е кеп б!лет!Н. сыбызгы, дом бы ра сыкылды к а за к музыкаларын ж аксы бметш KicLnep к ебш е е нбек иелерш ен шыгады. вй т етш ce6e6i — олардын ж аратылы ска байланулы . Кызарып ат- кан танды, жалты рап шыккан куш », кетеркчген шыкты, бултты яки ашык, кунд1, желд1 яки тымык куш н, баткан кунд1, коныр дурс'ш inipiii, ж улды зы аш ык туш и, балкы- таи айды, кузд1, жазды , кысты, ж азгы турым малдарды н. ^ндардын калай шаттанатынын... кыскасы жаратылы с- тын нендей кубылыстарьш квздер1мен Kepin е т й зе д й Осы кубылыстар оларды epiiccis auuii, epiKci3 олещ ш , акын етедг Олардын шыгармаларын жииайтын, багалайтын Kici аз болып ж ур . Егер тугел ж ннап алса б1здп1 ауыз эдебиетпзд!' мынадай деп мактаиыш етуге болады. К азак ауы з эдеби етж щ 6ip б а й жер1 — Кекшетау. Он- да тугаи: Орымбай, Ш вж е, А ры станбай, Ш ал, Тогж ан, Б1'ржан, Нуркей, А кан сиякты акы ндар бар. К азак ауыз эдебиетш жинаймыз десек, жогаргы аттары аталган акьшдардык свздерш аттап етуге болмайды. Солардьш K93ipri Tipi кез1— Карауыл Ыбырай акын. Ыбырайдын руы — Карауыл, онын ш ш де, Есенай, оныц кш нде Ж аксылы к. (Санды байды ц шешес! ж эугер- шшкте келген калмак кызи болгандыктан, оны да, ке- •Инп урпактарын д а «К алмак» деп атаушылык б а р ). Сандыбай дэу л еп денгелек кедей адам болган. ©3i те­ орий уста болгандыктан «Карамурын» аталган екен. Ыбырайдын 6ip еленш де: ЭкеМ18 Карамурын уста болган, KeMipre e3inai eaiM кия алмааьы. Aeyi содан. С анды байдан Ыбырай 1856 жылы туады. EcKi ауылдын салтында, акындыктын да «аруагы» бар

Ыбырай 6ip вленшде: ден-пш соидыктан. Ыбырай «устазымныц 6 ip i е д Ь дсп, Орымбан акын- мыц твмендеп сезд ер ш укем! у л п есебш д е айтып отырар

)KoFapFbi ем ip баяны н сипаттаран е л е к ш щ 6 ip ж ерш - де Ыбырай: /KiriT бон Kc.'iiu калдык жныр.маза, Дом уйден жнырмада буйырды ыа, Кыз ацдып, бос белбеу боса буыи, Сум no(j>ci белен алия киылды да. • Дейдь Кедей ш аруада туып-ескен Ыбырай, акыидык дары- раннан кейш ел актап ел е н айтып кетедЬ Ол зам андагы акындардын салты байларды м актап, кун Kepicine тал- ражау табу. Ы бырай да сейтедй BipaK YHeMi байды мак* тай бермей, Keft6ipin катты сынайды. Бул арада, темендепдей 6ip цызык эцп'меш айта кет- кен ж ен: бурыняы К ы зы лж ар (П етроп авл ) у й езш д е. 1868 жылдын к азак даласы н м екгеру туралы заны шык- каниан кеШн, султан-правительдш тэрт ш жойы лы п, к а за к ауылдарында да болыстар, старш индар сайланган. Осы еайлауды ж урпзбек болтан уйездш начальник — М амон­ тов (казацтар оны — «А к байпак» де п а т а г а н ), ол к е зд е уй саны шакын К ы зы лж арда бакташ ы болып отырран Пышкантай ес!мд1 кедей ж атакты ц оры с TiJiiii ж аксы 6i- .'leriii пысык, с е зу а р бал асы — М айм акты тЫмош есе- бшде ала кеткен. Мамонтов болысты кка оры с т ш н бЫ етш Kici 1зд есе, ауылдан табылмайды да, акыры М аймакты белгьпейдь Белые бол Fail М айм ак тез байы и, алты катын алады , «салтанатымды елд ен асы рам » д е п , ск1 киг!з уйд! кабат- тастыра тh m pin, шанырагынын уетш е айлы мунара о р - чатады. Осы байды ж а с акын Ы бырай 1здеп ксп ел е ц айтканда, б а й оны менеш бей, м актаранда ж енд! 1штсце бермей, «енд! ж ам а п д а » деп жиыр.ма б е с сом берген екен. Ол акш а, сол кезд!н барасымен, уш аттын куны екен. Bipaiv, Ы бырай ол 6araFa саты лм ай, наыысына тиген Маймакка: Баласы Пышкаитайдык Маймак едщ, Q/.i жунне туспеген тайлак едщ. Зкенд! кермесам де ecryiM бар, Лрбана жалрыз сиыр байлап едщ. Кызылжар койшг жаяу айдап едш, Куйген иап катирлазып шайпап wiiu, 21

6y.i KviiMt: чЛ'.аймакны!!.: дел куШлдейсш, Сол козле «Маймак» болсак, кайда-ак еД1К? Осы кезде ак мзйды жей алмайсын, Сол кезде жылыпда б:р тоймал едт. Bip f.aiwiiFa беруге малый жетпей, Отыз боске келгенше бойдак ед!н. Мел сен! жамаидауды таппаймын ба. Олбаган. ;<ici e.aiiprcii варнак' едш' Ыбырайдын байларды, зорлыкшыларды ссылай ше­ леп айткан елендер! тольш жатыр. Оиын ж еке такырып- гарра шырарран жаксы влендер1 д е а з емес. Соларьшан бул макалада Cipneuie мысал алайык. Bipimui мысал— ацшыдык туралы. Ыбырайдын e3i де ж аз каршыка, туйрын салуды. кыс буркгг салып ит жу- пртуд|‘-кс-ст стксн, аншыдарра да кап ерген адам. Бул жайла, халык арасына кап тараган, фольклорлык турде шыгарран онын темеидепдсй e.ieu i бар: машасыкдз

Итт! алып анРа шыксэк. кусты в!рву. Epine KyMic баллах кылып Tipey, Ж!г!тт!к бес кун жарым румырыняа, Па mipKiH, «болса!» яеген бул 6ip тшеу. Тауларяан тулк! кашса булдыр карып, Сонынан куса тазы сыллыр карып, KefiiHri дабылшынын айрайымен, Шайкактап кыран ушса бултты жарып. Алганда кыран бастан, тазы таннаи, Кутылмас кашкан тулк! кос кыраннан, JKiriTriH бес кун жарым ©Mipiiiae, Муншама кызык втер сум жалгаинап!.. Кун узын тулк! куып тауды айналып. Караиил кун кеш болса квз байланып, Олжаны канжыгага байлап алып, Конура кызды ауылра ынрайланып. Желжкен сол квн!лмен кайтканда елге, М!нген ат кырауытып батса терге, вленш!. домбырашын касында бон. Кез болсан коналкара буран белге. Саыауыр ак шэйнекпен турса кайнап, Отырса 6!р сулу кыз KS3i жайнап, Ол куш кыз экес! уйде жок боп, Огырсак эзйиесш кулш-ойнап. llleuieci желвкпелеу жастау келсе, Ол кызра 6ip женгеС1 кастау келсе. Bip жИт аузы enTi, тулк! сойып, dsUiai калжык свэ!к бастай берсе. Сол ж!пт бастай берсе эз!л ceain, Караса <ызра ж’|г!т кадап квз!н. 1шшде махабаттын оты лаулап, Балкыса коррасындай сонда cesiu... Ыбырай табигат бейнесш суреттеуге де вте шебер адам бол Faн. Оран 6ip мысал, 1925 жылы. «Енбекш! ка­ зак» газетОДн 2 апрельде шыккан 308 санында жариялан- Faii «Жазрытурым» деген твмендег1 елеш: Март !ин'нде кар кетт|. Сурша бултты жамылыл, Квкше Жылкышы баккан т,_____ Байларра коскан аз малый, 0зд!-езше менгертт!. Балалар. бак малынды, Умытпа адал енбект!. Калын бултты как жарып, Кун кврсетт! шуакты,

Алты ай жаткан ак курт1К, Кимады жаткан туракты. Сол жактан шыккан суык жел шын келгенш б!лгек Денсоне суык жел, Ызтарланып Kipren сс Кар да 6enin турмапт Жерд1н жуз! саз болып. Демш алып кдармей, Кэз! i.-liHin ыуд.рмсй, Каншама кундер тун катти. Жалпак жерде ылбырап, Терек жерде тунжырап. Бтпктеи акса сылдырап, Турымтайдай кулдырап. Акылга салсан калайык, Жалтан-жултак булт еткен Керсегп аз кун булгакты. Бастап журген басшы жок. Бурандап журш бултындап, Куятын барып жен тапты. Кустар келд|' шуылдап. Канаттары зуылдап, Бьчгешмше айтайын, Бас-басьша буындап. Жасыл шуба, . Булбулдайыи yi Караторгай — Копир каз келд| канкылд Кауырсыны жалпылдап, Суксыр мен кегал жанада Кегалдын даусы баркыра! Кел корыган кызгыш кус. Бауыр жуш жалтылдан. Жер жуз1 тойып ыккыл Буланып 6eri дымкылда Итолп келд| сыбанып. Суду кыздан наздаиып,

Туяктын уши жылтылдап. Ек> квз! мвлд1реп, Шабыгганып сымпылдап. Ы3Faрып тегш суык жуз. Аузынан жалын буркылдап. Жумыртка i3aen балалар, взект!, шЫк, квлдсрдь 1зден1п журш аралар, Балалыкпон байкамай, Аягын merip жаралар. Будаи баска мык Typ.ui, Ражаптары жана бар. Ойлап турсак бул кездй Княлга киял жамалар. Кубилыстык ыык турш, Кан акын тугсл шамал; Казактын ауыз эдебиетж де, квктем бейнесш Судан керксм сипаттаган шыгарманы, мен е з 1.м ксздест1рген емесп1н. Бул сипатты елендер д е Ы бырайдан квп табы- лады. Акындырымен катар, Ыбырай ipi композитор адам - иык 6ipi болган. Кейш жасалган «Кыз Ж1бек» операсына озек болтан «Гэкку» OHi Ыбырайдын шыгармасы екен! халыкка мэл1.м. Опера аркылы, онын булбулы — Кулэш Бэйсеитова аркылы дуние жуз'ше тараран бул тамаша эн, Ыбырай шыгарран кептеген э н д е р д т 6ipeyi рана. Онын «Каракат кезш», «Манман керш», «Макпалын», «Кал- дырранын» казак халкы Kyui бугш ге дейш cyflcine шыр- кайды. Бул эндер казак эндерш ш алтын корына косы- латын шырармалар. Эн шыраррыштык енершде, Ыбырай езш «Б1ржан салдыц maKipTiMiH» дер е дi. «Дауы с ашарым» деп айта- тын «Шалкыма» дейтш толкынды тамаша OHiii: влекмек ск;' вкнещн калкытайын, Коррэсындэй деиешн балкытайын. Б1ржаннан алып калган эшм едн Азырак Шалкымамды шалкытайын,— леп бастар едь Ел аузындагы анызда, жасы егде тарткан Ыржан, ж ас Ыбырай касына epin, эндерш ен у л п алран- чан кейш,— « Е н д т Б1ржандарын — Ыбырай, соны тын- Ландар!» деп, Ыбырай бар ж ерде ез! эн айтуды койран лссед;. Ыржанра шэюрт болкан Ыбырайдын взш де де кеп шак|рттео бодрен. Bin мнсялы—Яаряналы Тайжан акын. 25

Тайжан Ыбырайдын туган апасынан гуран ж н е т Сол Тайжан эндер) мен элецдерш: Халкым суйш атымды койган Тайжан, Eri3 туган анадан Аргын. Найман. Карауылда 6ip тиш жумысым жок, Бата алгалы барып ем Ыбырайдан — деп бастайтын. Тайжаннын uJOKipTi жуык арада рана уапат болган ардакты акын — Нартай Бекежанов. Тай­ жан да, Нартай да эндерш Ыбырай улпсш де еюпндете. кыздыра, биш шыркай айтатын едь «Бшк» дегсн сезге 6ip косымша: 1927 жылы, ж азды- гуш Сзкеи Сейфуллин Кызылордадан Квкшетау елш е, жер бал1С науканын етк1зуге барды. Бурабай тауын ай- нала отырран елде бул иауканды ж у р и з т жаткан Сэ- кенд1, сол жылы 71 жаска шыккаи Ыбырай 1здеп келлн Мен Сэкеинщ касында ж ур ед1м. Ыбырай мен Сэкен, буран дейш ж уз таныс емес екен. Ыбырайдын ipi акын, ipi энш! екенш бурын ест1ген Сэкен, «Окжетпест1н тубшде отырып тындау керек» дед1 де, ауылдан кымыз, токты алып, 6 ip io n адам Окжетпес тубш е кешке карай бардык. Сонда, Кекшенщ жотасы коршаран Окжетпес касында, Ыбырай «Кокшетаудын бш п-ай!» деп бастайтын «Кара­ гез» энше шыркап Ж1бергенде, жантайып жаткан Сэкен, орпынан атып турып, Ыбырайдын алдына шеке тусш кат- гы да калды. Аса ырракты ж эне аса бшк бул эн орын- далып болганнан кейш, Сэкен «Апырай, бундай биш жэне керкем дауыс болады екен!» деп, Ыбырайды ку- шактап суйд1. «Квкшетау» атты поэмасында, Сэкенши: Бфжан сал^Акан cepi, Ыбырайлар ден жазуы ссылай кейш. Ыбырай ж ана, совегпк такы- рыпка д а эндер шыгарран адам. Онын «От арба» дейтн! тамаша эш кагззга гуспегенд!ктек. ел аузыкда сактал- май калды. К эз:рп атакты эншш ш жэне халык компо- зиторынын 6 ip i— М анарбек Пржановтын «Паровоз» аталатыи екшнд! керкем эш (сез1 Эбдш да Тэж1баев- Т1К]), оган мен1н «Ыбырайда осындай эн болган ед!» деп ынырсуымнан туды. Казактыц ауыз эдебиет ею лдерш ен Октябрь револю-

цнясын, совет ею м етш ей ялеа ш жырлатан акындардын 6ipeyi — Ыбырай. Онык oip куэс!.— Кызылжарда шык- кан «Бостандык туы» газетш щ 1925 майда басылтан 26 санындагы 6ip топ жариялаигап еленш щ тем енп жолдары: Пагша (к1мет1н!'к саясаты Бай болтаный унаггы. Жарлыны жардан кулатти Зар ешретт жылатты. Абакткда сулатты, Барар жер. басар тауы жок. Кешепж бойын таптатты. Жалбыратыя тьшагыи. Кайда барсьш сорлылар. Сенддрген сон шыракты!.. Tiaeyi кабыл бул казак Акырын зарлап сураптм. Сакдалып халык туртанда — Л ЕНИН Зор куаныш кун болды. Еск! дуние тул болды, Николайшыл байларга — Жарык дуние тун болды... Жуан жудырык залымдар. Бит тауаын тасы eai — Бытырап усак кум болды... Дарияаай толкып жургендеп

Суалый башак дым болды, Журмейлн арык шабандар, Кетерш енсе тен болды. Жасасын Кенес, жасасын! Жен (Илиеген соряыга Осындай шаттык кун болды. Сыпдырды жуан ыойыиды, Сумырай квздер ойылды, Тастатты камшы, сойылды, Жуан 61лек, жудырык Келген сон Кенес койылды! 300 жыл журтты бнлегсн, Найзасын таска туйреген, Белшен басын шойырды, BiiiK тауды кулатып, Теюздерш сулатып, Кайрымен басын куартып, Жер жузшдс нашардын Шат кылып кешлш куантып, Жауыздарга салди «oilыиды!..я Квз'шд) ашкаи бабанди! Жатыр мню жосылып!.. Жидек терген баладай Жиыстырып ел кылды, Kerin eaiH шашылып! вткен куна! веке алып, Жана жолменен топтанып. Кыз.метке Kipic ашылып... Мысалка алган бул ж олдар, айтылуы 6ip тунге созы- латын узак жырдан узш дш ер FaHa. Толыгы кезШде жа- зылып алмаганы катты екниш. Революция тацырыбына, Ленннге арналган жырлар- ды Ыбырай эте кеп шырарган адам. Солардаи сакталкан 6ipeyi, 1927 жылы «Акындар шашуы» деген жинакка шретш «Ленин 1з1ис» дейт1н шыгарма. Бул жырды Ыбы­ рай Ленин кайтыс болтан шакта шыгарып, халык аузына кец таран кеткен. Акынды еске ал ран бул макалада, осЫ жырды да тугел1мен кайталау кажег:

Караигы туидо жол таппай, Туман басып, ел таппай. Канаты сынрэн копир каз, Жузейш лесе км таппай, Жарали журек зарланип, Aypyfa ем таппай, Кабырра сыкыл, кысылып, влшге мопын усыпил, Тарликтан щырып кеи таппай; Свйлейтурын свз таппай, Карайтурын квз таппай, КезЫз жандай кармалап. ■здеген iciH тез таппай, Жаркырап шыцкан алтын деп. Карал турган халкыц деп, Патсага мунды шакканда, Алтын тугЗл, жез таппай, Корлыкта журген халк едй<. Осындай куидер кез келдЬ Аспандары кун мен ай, Нуры кетш езгердй Мундай ээЛ1Мпатшзга, Владимир Ульянов,— Мекалай атын euiipin. Алтын тактэн Tycipin, Жарыста улы озган ол. №л дарнясьш суалтып, Вэйшсшегш суартып, Патшамыц керш казгап ол. 1'астан булак арызып, Жср жуз'шде нашарды, Шат кылып кок!л1п куантып, Патшанын тагын талкан рып, Тас-талкан таж, тахытын. 382-1 жылыпда, Поддан1 казак болгани, Уш жылда сайлау 6ip болып, агатам*

Жуэ жыл поддан болралы, Тенд1кке 6i3fli к!м алран. КаЙгы мен KacipeT жудетш, Сакал-муртын куарран; Толып жеткеи р Козщд! салып г Оиын журген is Ыбырайда бунда й тацырыптардары елендер кап. Ел- де ол елецдерд1 жаие Ыбырайдыц революцияра дейшп елендерш, айтыстарын, эндерш бшетш KicLiep кеп. Еши- ri м'шдет. соларды жэне Ыбырайдыц эндерш жинап бас- пада шыгару. К,азак ауыз эдебнетж де жэне музыкасынла Ыбырайдыц орны улкен. 1924 жылы «Кызыл Казахстан* журналыныц июль-сентябрь инларындагы 7-9 самдарыида жарияланган бул махала, алгашхы ре- лакциясыкан бул жолы 6ipaa озгерш, материалы толыктырылды.

К6РКЕ.М ЭДЕБИЕТ ТУРАЛЫ Октябрь TeHKepici езм ген улттардын, езьпген таптык кай-кайсысынын болса да кезш ашып, кею репне сана х1рг1зд1. Россиядагы баска уса к халыктар сиякты б ! з д т казак eai де каз1рп бостандыгын е з кушiMмен алдым, вз1м жетпм деп айта алмайды. Муны эперген Октябрь теикеркт, оны жасаган орыс жумыскерлерь Казакстан ел болганына Mine алты жылга толып, же- Ti жаска аяк басты. Осы алты жылдын шпиле кенес ку- рылысы, партия курылысы, оку, € ш м , шаруашылык, тагы баска жумыстардын бэрi де кун санап iarepiaen ке- ледь Рас, бэр'ш б1рдей 6ip кунде тузеп Ж1беруге болмай- лы. Эйткенмен нейз! салынган, е н д т мшдет— алга баса беруде. Когам турмысында улкен орын алатын маселелердш 6ipi— эдебиет мэселеск Бул мэселеге турактап, «алты жылдын iiuiaae не ктсдш ?» деген суракда келсем,— «жок» дегеннен баска жауапты шмнщ де болса бере коюы киын. Мунын булай болуына уш турл! себеп бар: 1) Жалпы казак елшщ, окын й-шнде кедейлершщ са- уаты темен. Сонгы уакытта ел imiHe сауат ашатын мек- тсптер уйымдастырып, ептеп кара таныгандары болмаса, сдан бурын казак кедешшн жузден 99-ы хат бшмейтгн сд! десек etipiKmi болмаспыз. Сол сауатсыз кедейлер Ке- нос еюметмпн алгашкы жылынан бастап белсенш кке к!- pice алмады. Эдебиет элемше катынасу тупл баска кке до женд) катынаспады. Азынаулак талаптардык б1рлР *арымдары ол-пул жазса, яки ауызша шьшареа, олары ^ нишей iarepi аскан жок. ,2) Байшыл-ултшылдардан шыккан эдебиетннлер ке- ле\"Ден Жака кетерш п келе жаткан ж а зу га кыры бар- •1аРДы менсгаген жок, «кешеп пэленшеден не шыгады»

деген кезбен карады. Неше ж ылдан 6epi ж азуга кэнмт- ленген, окуы мол, эдебиет заны на жет1к: Ж ум абайулы М агж ан, Аймауытулы Ж усш бек, та гы сол сыкылды ж а- зуш ыларга коятын шартты квзш ж ан а тыриап ашып ке- л е ж атк аи , окуы аз, э деби ет заны на ш оркак, TiJii ж атты - плп болм аган кедей балалары на да койды. Б ул ш артты олар кетере алмады. Bipep ж азгандары на тым катан ка- раганды ктан 6ipa3bi 6yFbin калды . 3 ) Б |з д 1н турмы с 6ip a ec in , б1реуд1н б!лм егенш 6ipey уйрететш турмыс: партия уяларыны ц ашылуы; кенестер- дщ сайлануы, кооперациялар мен артельдердЫ ашылуы, тагы осындай жумыстардык 6api б1рлесш штеген ierep- д!ц жем1ст1 болатындыгынан ш ыккан нэрсе. Э дебиет те осы сыкылды, онын да е з алдына уйымы болады . М эсе- лен, М эскеу каласында усак енериллер, ш аруалар, жу- мыскерлер жазушыларынын е з алды на курган уйымы бар. Ол уйымды куру максаты: куш т1 6ip орынга топтау, б!лмегендерд1 уйрету, б!лгендерш бш мегендерш е устаз ету. Б 1эдш К а за к с та н д а м ун дай у йы м 1925 ж ы л га шей1н болмады. 1925 жылдын ш ш д е М эскеудеп Кенестер ода- гындык ж азуш ы лар уйымынын (В А П П ) К азакстанда да бел1мшес1 аш ы лган ед1, ол д а к у р д е л ! ic icTen жары кка эз1рге шыга алган жок. Будан баска б1здеп улкен кемш ш ктердш 6ipi — эде­ биет мэселесш щ негЫ н ш ешу дегснш ц ез; де дурыс ба- илтка койылмады. К азакстан топырарында эдеби ет мэселес! 1922 жыл­ дан бастап козгалды. «Енбекш1 казак», «Кызыл Казак­ стан», «А к ж о л » , «Ш олпан», «TeMip казы к», «Сана», «Ленинилл ж ас» тары сол сыкылды баспасвздерде эдеби­ е т мэселеЫ талкы лана ба с та л д ы . BipaK талкы лауды н ар- ты д ур ы с талкы б о л ган ж о к . B ipey б1реуд1н ж ек е кара басы на соктыкты; ж а зу д ы сы н аган ж о к , KlciHi сынады; достык, жолдасты к дегендерге карады ; «сокыр, надан, акы мак, е с у а с , сиыр» де ге н э д е б и е т сы науы на ылайык- сыз свздерд1н талайы айтылды. Бул айтыстардын ж эне 6ip к е щ л а з жер1 ултшыл жа- зушылардын ж аксы жазраны болсы н, жаман жазганы болсы н, 6 ip e y i д е сы нал м ай , сынны н квб1 ж а н а жазып келе жаткан коммунистерге карай ауды. К влденен KapaFan ж уртка бул айтыстар сын емес, урыс сыкылды ед). Бул ж анж алды н арты тияиакты 6ip мэселеге ирелген

жок. Ko3FaflFaH мэселенщ ен маныздысы «казакта тап акыны бар ма?» деген сез еды «Коммунист акындардын бетш былгадык, маскараладык» деп ултшыл сыншылар журдь «Тап акынын бар кылдык, ултшыл акындарра кедерп' салдык» деп коммунист сыншылар ж урдь BipaK, ултшыл акындардын кателшн, залэлдыгын дэлелдеу жагымыз болмаса, казакта тап акыны бар ма. яки бола ма? деген мэселеш 6i3 куш бугшге дейш тиянактап жет- кем1з жок. Бул туралы алты жылдыц imiH.ae коз керш, колРа устап отырранымыз Торжанулы Раббастын «Жу- сыпбек сыны. Маржам экындыры туралы» деген штабы. Бул штапта 6ipa3 кыскаша тус'инс берЫген. BipaK, штап- тын алып отырран темасы Маржам туралы болгандыктан мэселенЫ i;e6i coFaH арналган. Будан баска корнем эдебиет туралы жаксы сынды Бэйд'идэулы Абдыракманнын «Корнем эдебиет туралы» деген «Енбекип казак» газет!'нде 1925 жылы басыдган макаласынан кердж. Абдыракманнын бул макаласын oKbiFaH Kici ултшыл сыншылардын к а т е л т н , тап ж азу- шыларынын барлырын, келешекте де болатындыгын яшык кереди 1лздш у с т п з д е п aoyip курес floyipi, мылтык алып куреспегешм^збен, niKip жузшдег! курес1м1з эл1 койыл- майды. Казактыц о з 1шшен шыккан «Алашорда» партия- сы бар. Онын ез муддесш аянбай коррайтын Магжан сы- кылды акыны бар. Олар кагаз жуз'шде жогалганмен ani w in OiTKeii жок. Оны (Нздщ Казакстан ту г и , Орталык партия комитетшщ осы жазлары июль айында болиан пленумы да бар деп тапты. «Алашорданы» куаттайтын ка­ зак ултшылдары баспасездщ маиайында отырып алып, нз легендерш ептеп 1ске асырып келедь1 Алты жылдык 6MipiMi3flin шТшде коммунист жазушылардын, яки со- лардыц тЫепндеплердщ шыгармалары баспасездерЬ \"i’w e коп Kopiiwi ме, яки ултшыл жазушыларымыздын Wc6nerrepi (сырты сулу, iuii у) коп кор1нд1 ме деген сезго ултшылдардШ коп Kepiiizii десек кунэл! ем е ст з. Б1злш журттыдык 1лгер5 к е т т бара жатыр. Б|зд'ш ал- ;,!\"ы М1ндет1М1зд1н 6ipeyi сол Ыгер! баскан журтшылык- «еч катар, корнем одеб н етп зд ! де torepi бастыру. Ьул арада «кешеп 6iaiMi аз кеденден шыккан жазу- ^ К аэ ак с т ан партия конференинясыиык баспасез туралы каулы-

шыларымыз б у п н кандай екен?» деген су рак туады. Эри­ не, Kemeri 6w m ii аздар бугш б!рден аспанга шырып кеткеь: жок. Ептеп ecin келедь BipaK, ЭЛ1 кен!лдег1дей бШ мдеяш болды деп айтута болмайды. Бул булан болганмен елеен жылдардан едэучр iarepi Kerriк. Бфш цпден, жазып жур- гендер аз-м уздап алга басса, екшнйден, елд еп кедейлер- ден к атар м умтылып келе ж аткан элденеш е жазушыла рымыз бар. Булар aai кызметке KipMeren, е з шаруасын багып журген ауыл тишплерк Ауыл тш ш лерш алганда Максим Горькийдщ темендеп 6 ip ceai еа'ме туседй «1906 жыл мен 1910 жылдын (4 жылдыц) арасында менщ колымда ш аруадан шыккан 400-ден аса жазуш ы- лардын Ti3iMi бар. Булардын ж азган жаэуларынын ду - рыс 6ipeyi ж ок. Bapi де басута жарамайтын кателер. B i- рак езгеш е 6ip касиет бар, ол мынау: кай елещ н алып окысан да каладагы шаруанык немец кун керш , недеи жэб1рленш, не нэрсеге куанып жургенйг к езш е айкын елестетедк Мен1мше кала халкынын кандай куйде жур- ген1н бш у кай окушыларымызга бол са д а унамсы з емес шыгар. Мен квб!н окыдым. Ж азы лган ж а зу га карасац каламга ылайык колдьщ Tycipren сызыгы емес. Укалан- FaH жаман кагазга ж азган кикы-шойкы, тукке турмай- тын ж азу. Б1рак ой ж1берш кейб1р с езд ер ш е карап отыр- сам, ж урепм аттай тулап, те б е шашым т1к турады . Ей 6ip ражап жер1 эр жактан келген ж азул ар ды ц тупк1 са- рыны, кездеген максаты б1реу-ак— халык Tipuiiniri. Кундылыгы осында. Бул жазуш ылардыц он 6ipiiiiH-aK анда-санда жазган- дары басылып ж ур. Калрандарынан баспага басылганда- ры жок. Оку жагы на келеек, кеб1 ш ала хат тапиды. Кей- dipeyaepi х а т алып, хат б ерудщ д е мэш еш б1лмейд1. Bip солдат былай деп жазыпты: «Егерде ж азганым басыл- маса Васман уез1ндег1 Степан Наклавш и деген еолдатка кайырыцыз.»1 Максим Горькийдщ осы сез1 61зд 1ц каз1рп заманы- мызга дэл келедЬ К ай гу'берняда шыгатын кандай газет- Ti алсак та, оларга елд еп ш ала х а т бйпетш тшшшерден, комсомолдардан, ж а с партия муш елерш ен, ауыл мура- лш дерш ен эдеби шыгармалар кеп келедй Б1зд1н баспа- ларымыз олардыц кеб1и ылайыксыз деп тауып баспайды. Эрине. М аксим Горький айтвдндай, ауылдан келетш 1 История новейшей русской литературы, Львов, Гогоговский



елен, э н п м ел ер дш K»6i басып япберуге ж а р а м сы з, б !ра к онда терен сыр бар: ауыл кедейлер! калан кун керш ж а- тыр, не нэрсеге r y c iiu i, не нэрсеге TyciiireH ж о к , не нэр- седен ж вб1рленд1, байларра кал ай кар айды , осыларды ашык керуге болалы. Б1здш алдагы кунде тапшыл ж азу- шыларымыз Kim? Эрине, солар. Осы кун п ж олбикелерге сен!П, ол ардан «тапшыл акын ж а са й м ы з б а , кайтем1з?» деп жургеннен де , ж аиа оянып келе ж а тк а н кедей ж а с- тарына Ke6ipei< кез салуымыз керек. Егер оларды уйрете бьлсек, ертен-ак катарлы ж азуш ы болып шырз келедк Осы кунде «кушт! акын» деп кекке кетерш ж ур ген ултшыл ж азуш ы , акындар осы калыптарымен туган жок.. Мержакыптын «Оян казагындай», М агжаннын «Ш ол- панындай» кож е елен дерд1 б1зд щ кедейден кетер ипп келе жаткандарымыздын кайсысы болса да ж а за алады . Бу- дан 6i3 кекке кетерш ж урген акы ндарды к кеш е Fana ж ерден шыкканын керем1з. О лай б о л са , 61з д 1н б у п н кетерш п келе жаткан тышплерден шыккан акындары- мыз да ертен кекке колын серм ейдк Енд1п 6 ip айтатын мэселе б^здщ ж азуш ы лары м ы зды н ж азу багыты туралы. Кедейден шыккан жазушыларымыздын жазуларынын кепш ш г! ж а л а н yriT, aiiFafi болы п к ел едк «К едейлер оянындар, байлармен куресщ дер, молданы кезге шукыц- дар, ез п згш дерщ е ездерщ не болы вдар, уйымдасын- дар...» деген сыкылды. Кедейден шыккандарды унатпайтындарды к кедей акындарын, ж азуш ы лары н 6 ip ж ам а н да й ты н ж е р 1 осы. Бутан азы н-аул ак коммунист ж о л д а с т а р д а н да косылып кететшдер бар. М эселен, С амат деген жолдасты ц баспа- га ж !берген ж табы н Ж ол ды байул ы М олд агал и ж олдас «Ленинипл жастын» 6ip санында сынап макала жазады. М олдагалиды н С ам атка коятын ш насы нын ец зорынын 6 ipe\\n: «О ктябрь TGHKcpici 6iTTi, ен д 1 т е б ел ес ж о к . B i- рак С амат тебелестеи кайткан жок, скеи. Тиыш жаткан елгс тебелес ж асаймы н дс-уi кай с ез...» Бутан Саматтын елендерш сн мысал алады. М ысалра алган e.ieim epi жо- рарры керсетш ген айгай. М ундай беталыстам б !зд 1ц ж азуш ы лары мы з э л '1 арылып болтан ж ок. Куррак айрайдан шыгатын пайда аз екенше еш ю м таласпайды , Ka3ipri куннщ ураны да со- лай. Ы рак е л д 1 6ip жагынан канын кыздырып yrirrey де­ ген н эрсеж меш мш е 33ip тугел^мен тастаура болмайды.

Казак кедейлер! ani оянып бол ран ж ок. Байдын ык- палынан эл1 ш ы ры п жеткен ж ок . О ларды саналанды ру ушш эртурл! тэЫл керек. Сонын 6 ip ey i накты ic бол са, 6ipeyi пэрмен/и у п т , онсыз болмайды . Ал. с е з д 1Н адем ш к , суреткнл дж жарына келеек, ол 6ip кунде бола коймайды. Оки, быте, туеш е, кере болады. Булай болран кунде жас жазушыларымызды салран жерден эдем! суреткер ете коямыз деу шындыкка уйлес- пейтш нэрсе. «Уйрен» деген с езд ш айыбы ж ок. Ж а с ж а - зушыларымыз уйренуге тырысулары керек. BipaK уйре- нш болранша кыспактап кету кате. Бэйгеге шапкан атты салран ж ерден екпеге теуш айдап кетсе, те з болдырып, шаба алмай калады. Б13д!н ж а с жазушыларымыз д а сон- дай. Жуздеген ж ас жазушыларымыздын сездерш мысал- га алмай-ак Абдыракман Бэйд!лдин м ен Р аббас Т ор- жаиовтын сезш ен казакта тап акыны барлыгын 6i3 ке­ рш отырмыз. Оны жок дегендер Keprici келмегендер. £изде жазушылар (енбекнл ж азуш ылары) ecin ке- ледь Буларды ecipe беру алдары басшылык ететш комму- нистердш, партия мекемелершщ мш детк Муны V партия конференциясы баспасез туралы каулысында ашык айт- кан. BipaK айту 6 ip баска д а , ic 6 ip баска fo8. Ka3ipri калпымызга Караганда, ж ас жазуш ыларымыз тез кете- р|лед1 деп айту кяын. Ce6e6i: кетермелеупл аз. Б ас­ шылык етем деп журген енбекнл жазушыларынын Ка- закстандык уйымы ani icin ж аксарта алган ж ок. Бул калыппен бара берсен, тез кетерш е коюымыз киын мэсе- ле, сонын ушш будан былай тем ен деп шараларды ж у- зеге асырран жен 1) Енбекнл жазуш ылараыц К азакстандык уйымы КазАП-тын ici алга бастырылсын. Елдег1 ж ана жазып коле жаткандарра жолбасш ы болып, оларра тэрбие бере алатын болсын. 2) Эдебиетке жол ашатын куралдын 6 ipeyi — эдебиет журналы. М ундай нэрсе б 1зд е ж ок. Ж азы п келе жаткан- лардын ecyi yiuin жазрандары басылып отырса, 6ip ж а- рынан кетериед! де, екпшл жагы нан жаманын тузейдь l °huh yiuin ею айда 6ip рет болса да эдеби ет журналы ашылсын. 3) Газетгердт бетшде кедей жазушылардын icKe ж а- Рарлык елен, энпмелер! басылып отырсын. Азын-яулак

кемдштерше акыл берш сш , 6ipan. Keui/iiu кайтарарлык гай 83ipre awiai сын болмасын. 4) Казакстаннын ойдаты, кырдагы каламынык Жел i бар кедейипл жазушыларынын ece6i алыиып, оларта г а ­ зет, ж ур налдар аркылы акы л-кенес б е р ш п отырылсын. 5) Кедей жазушылардын елен яки энп'ме жинактары болса ж арарлыктары тез басылып отырылсын. 6 ) Э дебиеттщ манызы, заны , тарихы, тург туралы 6 i- летш коммуиистерге кггапшалар жаздырып, оларды ба- сып, елдег! ж а с ж азуш ы ларга та р ату ш арасына ni- p icU c iH . 7) Керкем эдеби егп уйренетш курстер ашылсын. Ж о- FapFH мектептерге эдебиетхш лер 1рж тел ш Ж1б ер 1лсш . Эрине, 6ip макалада эдебиет туралы барлык пшрд1 тугел айтып 6iTipyre болмайды. Б ул туралы жолдастар гнюрлерш усы нар, менщ э з 1рге усыны сым осылар. Корытьшды св31мде айтатыным: эдебиет мэселесш тиянактап, 6ip i3re туар етж уакыт ж сгп . «Екбекш! казак» газет!, 14—15 Октябрь, 1926 жыл, 227-228 сан- дарынла басылтан.

КЕИБ1Р КОРЫТЫНДЫЛАР Мешк керкем эдебиет туралы ж азган макалама «Ен- бекин казак» газетш щ 267 санында Кошкешн' карсы жазган макаласы басылды. Кошке макаласынын кеп же- ршде: Луначарский, Троцкий, Плехановтардан мысал келт1рген, 6ipaK кандай ютаптан, кай беттен, не туралы жазганыиаи келт1ргеш MaFaii к а р а т ы . Сондыктан ол мы- салдардын квб!не сену д е киын. Эдебиет мэселеа (Яздщ К азакстан iuiiiifle aeipre та- ластау мэселе. Соныц ушш бул туралы оршм е з niKipiH айтуга epiKri. Олай болтан купле Tepic болсын, он бол- сын Кошкеш ж ауабы ушш свгуге болмайды. М ен бул ма- каламда кекету, мукату деген ойдан аулакпын. М е н т ой- ым Кошкешн кателескен ж ерлерш керсетш , керкем эдебиет туралы ез!мшц п!к]р!мд1 ж а зу . М эселенщ т е й п Кошкеге т1релгенд1ктен, алдымен, оны нж азган сездерТ Hiii б|'раз TepicTepin айтып кетуд1 макул керд1м. 1. Квркемд1к неге байланысты Эдебиет, модениет, шаруашылыктын артына epin ж у- ретш аткосшысы екен!не Кошке таласпаран. Оран тала- сатын жол да жок. Шаруашылык нерурлым tarepi басса, эдебиет те солрурлым iflrepi басады . Оран мысалды езгеш койып e3iMi3Ain казак eMipinen алсак, казак эдебиетш щ йудан жуз жыл бурынры тш м ен Ka3ipri т ш 6ip емес. Ол кездеп еез курасы мен Ka3ipri с е з курасы б1рдей емес. Эмар Карашовтын «Шайыр» деген мтабы нда Байток жыраудын Ж эщ-ip ханга жырларан жыры бар. Typi мы- чадай:1 1 Кошмухамед Ксмептсрчп 3»

сЛтадан алгыр tyran Жэнп'р хан. ExiHiui смагуллзи алгыр хан. Аргы тубЫ бохжпгли. Дтаиын алмяган конысын алып, Эннеп сарай салдырган. Дтлдан артыкшылыгын эннен Ciaeulu. Ол саллырган сарайдын, Айналасы оП::.илык. Квлденси1 куиш1л1к, Квргсндср K«3i киып кете алмас.» Бул курылыс осы кунп влен техникасынын кайсысы- на келед|? Эрине, жанаспайды. Мунын ce6e6i не? Ка- 3ipri казак мэденнстшш Байток заманынан |лгерг- легендкь Эдебнет шаруашылыктын ecyiH e банланысты болса. бул арала 6i3re казак турмысын 6ip шолып етпей бол- майды. Казактык шаруашылыгы кемелше келмеген ме- шеу шаруашылык. Оны вркеняету у ш 'н мэдсннстп елден улп алмай болмайды. Казактын оган е з 1 жетмлуше талай жуз жылдар керек болар едк 5i3re е з б е т п з б е н жет1ле- М1з деп отырудын керсг! ж ок. ©nep.ni елдерден yfipenin. тез алга басуымыз керек. «Капиталистерл'ш енерж ен де уйрен» деген свзд1 Ленин айткаи. Б1з коммунистер кесемнщ осы свзш icne асырамыз. Кошке мен менш 6ip талас м эселем уйрену туралы едь Енд1 coFan квшейж. Акындык таланты ж ок Kici уй- ренгенмен акын бола алмайды. Сонымен катар талант та уйренбей кемелж е келе алмайды. Бурьжгы Кызылжар уйезж де Зж гараны н Эл1беп деген Kici «атымды атадын» деп 6ipeyre пышак салып алган екен. Сол сыкылды MaF- жаннын атын этап «ол да уйренген» десек, Кошке пышак ала умтылудан кашатын емес. А зар болса одан жамаи тулар. тары да айтайын, TinTi Абай да орыс эдебиетжеи уйренген. Абайдын KyuiTi акын, улгипакы н болуына се- беп — аулына жер аударылып барран Долгополов бол­ тан. Осы адам болмяса. Абай акындык енер 6HiriHe кете- piae алмас ель Абай сол Долгополов аркылы орыстын Пушкин. Гоголь. Лермонтов, Толстой сыкылды улы адамдарыныц шыгармаларымен танысып солардан уй­ ренген. Абай елеш нш ек сулуларынык 6ipi «Теректш сыйынын» eai Лермонтовт1к1. Абай толстойшылдау болган адам . Толстой — «кудай-

Fa кулшылык, сырткы кимылда емес, кеньпде» 1 десе, Абай да соны айткан. Орыс акындарына келеек, олар да батыс Европа акындарынан уйренбей койрлн ж ок . М эселен, Л ермон­ тов 6ip еленш де былай дейдп «Мен жаспын гой, 6ipaK журек жанады*, Байронаы ол нысанага алады. БЬде жав. ой. кайгы-кас!рет 6ipey-aK, Ушкыр талант каша» баяу табады?» Булай болтан кунде уйренбестен езж ен ез! атакты акын болады д еу дурыс емес. Орыс эдебнетш окымай ту- рып бйтпш болып кетсе Кошке баярыдан 6epi кайла ж ур- ai екен? Оки, 61'ле, коре «жер астынан ж|'к шыккан» 613 де «кудаига шук!р» Кошкелермен катарласуга жакындап келем1'з. Магжаннын елендерж 1н 75 процент! орыс, татар акындарына елжтеу. М агжаннын елжтеген акындары: Токаев, Зэкир Рамиев, Пушкин, Лермонтов, Бальмонт, Соловьев. Мережковский. Блок, тары баскалар. Магжан осы акындардыц кей елекдерш тэрж !малап, е з елеш м де- гец Байроннын шэшртшен яки е зж ен окымай Магжан Байрон бола алмайды. Уйренбей, бж м ей Кошке канша тырбанса да Андрей Белый бола алмайды. Казактын ен- бекш! жазушылары орыстын Бедный, Безымянский сы- кылды пролетариат жазушыларынан у л п алуы керек. Уй- ренбесе. олар да aflFa баса алмайды 9л1 де айтатыным: таланты бар Kicire де «акын бол, акын бол!» деп каксай бергенмен тук шыкпайды. Оран айтатын акыл — «уйрен, б1л’ » болу керек. Бул — б1зд1ц скбекип жазушылардын улы мшдетжщ 6ipi. II. Б1зде цаз1р неше багыт бар? Раббастын ултшылдарга таккан белпсш щ ен колай- лысына Кошке не бола к етт, езж е 6ipneme KiciHi CepiK кылып ала койгысы келген. Сейткенде де «казакта эде- биеттщ eKi-ак багыты бар. B ip e yi— букарашылдык, 6i- Peyi — кедейиллдж» деген тым окай олж ага не болран fKenci3, азамат Кошке! Шапанра кызырып коксы кона- «ыз деущ!з жарайды. Б1рак, бадырайып турранды ж а- 1«Воскресенье» Толстой. 160 бет. «Венок» М. Ю. Лермонтову». 347-бет.

i.apy уятырак болар! Казактын керкем эдебиетМ н K33ip- Н багыты екеу емее, ушеу: 1) Е ц бек и и лдм багыт. Бул казактын енбекии табын суйедк Кенес ©юметш, Коммунисток партийны жаксы кередь ¥лтшылдыкка да, отаршылдыкка да карсы. Кенес SKiMETi мен казак енбецллершщ тандыры тырыз байла нысты. Онсыз ел болмайды, сол аркылы дегенше жете.и деп ойлайды. Ал орыстын жумыскер1 мен шаруасын ба уыр керед!. 2) К ецес вмметше карсы багыт. Бул бакыттарылар казакта тап бар деп тусшбейдк не Tyciiirici келмейдк Егерде тап и л е п козралса, байга ауып журе беред1, Ком- мунист1к партияны, Кенес еюметш казактын ел болуына бегет деп сандырактайды. Бул бакыт ол'1 жойылран жок деп TyciHeMiH. Егерде ондай багытты адамдардын (ка­ зактын байшыл-ултшыл жазушылары) бэр! букарашыл- дык жолга тусш, Кенес ешметш ж ек керуд1 койса, Кошке онын мшдетш алса, ертен «Енбекий казак» газетше «Bi3- дщ ecKi саяси TUieriMi3 елдк оны кемдж » деп еглан жаз- сын. Содаи кейш «бар» десем менщ бет1ме TyKip, Кошке азамат! Болмаса мына шшрщ1з «жылы-жылы сейлесе, жылан iiiHeii шырадынын» Ke6i болып журмесж. Олай болтан кунде Еаббас та С1зге сынлы шапан бере кояр ма екен? Ол бермес. Ол берсе езге бермес! 3) Ш вре-ш вредег'мер. Бул барыттагыларда тиянак- ты niKip жок. Куш шмде болса, онын Tiaeri сонда. Кенес екшетш тамагы тойса жаксылайды, карны ашса жаман- дайды, 6ip кун байды жырласа, 6ip кун кедейги жирлай- ды. Олар тарыра кызыгатын тауык сыкылдылар. Ш . Ултшылдар туралы Кошке келденен э к е л т тарта бергендштен ултшыл жазушылар мен акындар туралы азы рак токтанкырап ет- песе болмайды. Неге десеш з, Кошке айткандай, олардын бгрнеше жылдык тарихы бар. Кошке макаласьшыц бас жарында Meniii астыма «Сен де ecincin» деп кешшк ко- йып, «кеше Акан1 мен Абайды жам андап едш, 6yrin мунык калай» депей келген. Кошкенщ мактагапына рахмет, Oipaic, мешц Ахмет Ьайтурсынов туралы (Кошке сексе де) сондагы nj*ipiM 1 Ахмет Байтурсынов.

•».ii сол калпында. Онын айтыг. отырганы 1923 жылдыи март айында шыккан «Енбекш! казак» газетМ н 69 са- нывдагы мешн «Кара тактайга жазылып калып жур- мендер, шешендер» деген макалам туралы болу керек. Ол макала 6ip жолдастын «Аканнын алдында» деген ба- яндамасы туралы жазылган. Ондагы айтыс «Октябрьдщ iicci, казак ецбекннлершж квсем!Акан б а .ж окпа?» д е ­ ген мэселе де. Мен ол макаламда «Ахмет элш-бшмеи ба- галанбаса, казак енбекшшерше багалана алмайды. Ок- тябрьде Аканнын жумысы жок» дегенмш. Эл! сол пшр1мдемш. Акан Кенес ешметше, Коммуниста пар- тияга косыла алмайды. Оган дэлел «Ецбешш казак» газетшщ 1921 жылгы 8 июльде шыккан 29 санында А х­ мет былай деп жазгап: «Бауырмал казак калам кайраткерлер1 бибауырмал (интернационалист) бола алмайды. Сыртын бояса да iuiiii езгертпейдь Бибауырмал ек1метке ерш казак елш nicipin жепзе алмайды» деген. Байтурсыновтыц Октябрь- ге жанаспайтын ce6e6i езш щ осы свз1нен-ак ашык ке- piHeai. Кошкеш’н «кепшшне» алгысты осымен 6iTipin, егда ултшылдардьщ жалпы багытына кешейш. Мен бастапкы макаламда «ултшылдар да жыл санап шыгармалык 1сте- ршде eCTi» деп Мержакып пен Магжанныц жазгандары- иан мысалдар келт1р!п ед'ш. «Шолпан» мен «Оян казак- ты» кеже дедщ , диалектиканы бшмейсш» деп Кошке м*ган урсыпты. Кошкенщ диалектикасы баска 6ip жак- тан алып келгеи диалектика болмаса, мен бшетш диа- лсктикада менщ свз1м дурыс сыкылды. «Коже» деген сезге шамдаиатын дэнеме жок. Кымыз- лыц аты кымыз, кежен!н аты кеже. «Батыр Баянды» кер- ксмД>к жагыиаи мен «кеже» дегемш жок. Оган б1зд'ш таласымыз саяси багыты туралы. «Бурк1т Keri» де сон- дай. Ал «Оян казак» туралы сол niKipiM niKip. Тарих жур!с1шц буынын айыру ете киын, тарих тута- гип отырады. ¥лтшыл эдебиетт1ц басын кесш «17-ак жыл» деуге келмейд1. Казак ел1 Россияга косылганнан казак канаушыларынык арасында орысты жек керу оолмай kohf3h жок. Орыска карсы с ез тарату Букар мен Шортамбайдан басталды. Ахмет заманында одан да асып тустк Бул арасына б1зд1н таласымыз жок. Б1рак, ^азак эдебиетшде ултшылдык кана болды дегенге мен «Рсымыи. Казакстаннык Россияга косылган куншен

бастап б1'здш ескен ортамыз Россия болды. Каз1'р де со- лай. Сондыктан орыс енбекиилерМн яки халыкшылда- рынын козгалысы б1зд!н казакка да эсерш типзбей кой- 1831 жылы казак imiHe саяси кезкарасы ушш жер ау- дарылып келген Густав Зеленский деген поляк акынынын «Казак» (Киргиз) деген поэмасы бар. Ол орысшага ау- дарылып, Тройиюле 1910 жылы басылып шыккан. Зеленский поэмасын казакты «кулдыкта uiipireH, тагдыр- дын жауыз тырнагына |'леккен» деп бастайды. Мунык жазылганына биыл 96 жыл. Олай болса, орыс туп'л Батые Европанын TQHKepic леб1 казакка булан ж уз жыл бурый тигешне Кошке калай карайды? Ci6ip, acipece, ка­ зак даласы патша ушгетшщ турмес! болды. Патшага карсылардын бэр! де осылай карай айдалды. Абайдын уй!нде жататын Михаэлие пен Долгополов саяси жер ау- дарылран Kid. Олар Абайга озат ой-сана сЫ рд!. Буган Абайдын ез! жэне онын ©Mip тарихын жазган Кэкггай Ыскаков куэ. Кыскасын айтканда, казактын сонгы жуз жылдагы эдебиетше язге халыктын, acipece 19 гасырдык аягы. 20 гасырдын басындаид орыс тецкершинлершщ aci- pi тимей койган жок. «17 жыл» легенде Кошке Октябрьден кейш ултшыл акындарды кеме койган кершедк 17 жыл емес, Кошкенш есеб1мен де ултшылдардык жасауына биыл 26 жыл. Маг- жан «Бостандык» деген елеш мен «Ж олдаска» деген вле- !Йн жуырда гана жазганын Кошке калай жасырады? Жалпы ултшылдар туралы тары б1рде оралармыз. Оны мундай кыска макалага сигызу мумк1н емес..VI IV . Ецбскпй жазушылар туралы Мея бастапкы макаламды енбекш1 жазушылардык хал-жайына арнараиед1м. Свзден евзтуып, каз1р улгайып кет!п отыр. Сонын уш!н бул арасына Ke6ipen токтанкы- payFa тура келедк Казактын енбекнн жазушылары — ецбекш) таптын еюлдерк вйткеш тап бар елден таптан тыскары шыга- тын акын болуы мумшн емес. Енбекил таптын eiii турл1 доуiрi бар. Bipeyi — санасы оянбаран, байра iiuineH кас болса да, сыртына шыгара алмаган кезй Eninmici — таптык мждетш сезшш курес- ке бел!н буып тускен кез1. «Казакта тап бар ма?» деген

сеэдш езш журт дау ете келш, ж акадр рана мойын усы- нып отыр. Бет алкан жарынан бурылмай ал! де мойын суибакандар бар. Казакта тап бурыннан бар-ды. Bipaic тапшылдыктын ce3iMci3 дауipinде журген. Октябрь тец- Kepici тураннан кеГпн казак енбекиллерш тез оятатын турл! уйымдар ашылды. Кооперация, карыз cepiKTiri, партия, кэспшнлер одагынын уйымдары. косшы одагы, ауыл кенестерк — осылардын 6opi калкып журген казак енбекиллерш тус-тусынан урандап оятып жатыр. Оран косымша мектептер ашылып, кедейлер бш м ш котерш келедй Енбекип жазушылардын Октябрьден бурын аз болып (кэтте жоктын касы), Октябрь артынан жуздеп шыруы осыдан. Кошке м ен т алдыма «кедейден шыкты» деп Жусш- бек сияктыларды тарткан. Олардын кедей. бай CKeiiiii мен бшмеймш. Ci3 солай десе«13 оныныз да болсын! BipaK, менщ оларка тагатын к!нэм: ездер1 кедей бол- ганымен тк1рлер1 байшыл. Олар эуел1 алашорданын бел- сеид! жастары болды. Совет ©KiMCTi орнап ед1, онык iciHe де араласып, К ом м унист партияныц катарына Kipai. Партия енбекип тапты вркендету LciH баса icTen ед1, та- бандары тайканактап партиядан шыгып отырды. Тары да большевики жамандады. Кешн олар (acipece Жусшбек) бетж кайтадан бурый отыр. Казак енбекиплершщ 1919 жылры томен шаруасы, одан 25 жыл бурын да сондай болатын. 1919 жылы жал- шы жалдайтьш бай 1900 жылда да жалдайтын. Шаруа- П1ылык жактан кысым кергерп сокгы жыл деу кате. Ка- эактык енбекип тап акындарынын кеш шьту ce0c6i кедейлердщ шаруасы темендегенпен смес, казак екбскцп- лерннн санасыныц кеш оянкандыгынан, казак енбекииле- piniH кеш оянуы олардын карангылырынан, унымдаспа- гандырынан, уйымдастыратындардын болмагандырынан. Каз1рп кунде ол доунр erri. Кошкешц «кедей оянуга o.ii де болса талай заман бар» дегенше б!з кол коя ал- маймыз. KoMMymicTiK партия мен Кецес ек1мет1 аркасын- ла казак ецбекнллер! катарра косылып та отыр. Казак снбекиплер1 нерурлым тез кетершсе, солрурлым енбекш1 Жазушылар да тез еседн Менщ бастапкы макалада мы- сал?а алран коп жазушыларым сол тез есуге бет алып ке- Лс *аткандар. Мен «соларра баспасоздер кемекш1 болып к8термелеу керек» дегенмш. Эл1 де соны айтам. Сын ту- Рапымен бастапкы макаламнын корытындысында былай

аегемш. «Сын болсын, бф ак, маркош лдер м а р к с и ст кв- з!мен сыиасьш». Катты сын болмасын легенде MeiiiK ны- санага устараным — ултшылдардын долы катындарша аузына не келсе соны шатпактап: «акмак, сокыр, мал сныр», дегендер! койылсын, дегенкин. Эл1 де соны куат- таймы!!. «Э;п д е тук ктелген ж ок» деген сездеи мен!к айтайын дегешм: осы кунге nieiiin Казакстанда енбекш! жазушыларды тэрбнелейтш одебнет уйымы мен эдебиет журналы болмагандыгы едк 0 с у жагына келгенде жал- гыз Сэкен мен БеШмбет емес, б!зде ecin келе жаткан та- лай жазушылар бар. BipaK кеидлдегщсй ecin болгамыз жок. V . YriT керек пе? Ленин «Саяси упт» деген макаласыида былай дейдк — «Bi3 жумыскерлерд1 оятканда олардын Ka3ipri дэ- yipaeri когамшылдык курылысынын турш мысалга алып оятуымыз керек. Жалрыз шаруашылык муктажын гана кездемей саяси кезш ашу, санасын арттырура тырысуы- мыз керек. Байлардыц сырты суду, iiui у niKip.iepiH жу; мыскерге т у а ш и р т , жумыскер арасынан ондай niKipfli тез тазартура KipicyiMi3 керек. Осы жолра упттеу!м!з ке­ рек.»1. Казакстан ©лкелж партия комитетшщ II пленумы осы уранды шакырып, казак екбекш шерш ояту ушш ауылда Октябрь ж е м к ш молырак егудк e cip y a i макул тапты. Эрине, бул Кошкелерге м ж д ег п свздер емес. Казактьш коммунистерше мш детп свз. Укгмет те, партия да казак ецбекиилер1 ymiH барыи аямай кнмылдап жатыр. BipaK, бул eKeyi д е «перш теден» куралмайды, к к к ен курала- ды. К азак енбекиллерше у й м ет болып та, партия болып та k ктейтш ездерж ен шыккаи саиалылар. Енбекии жазушылар да сонын 6ip бутагы. Казак ау- ылын Октябрьдщ дауылы тугел араларан жок. Коньяге алган оиды тез орындау уш ж жалрыз icnen де, жалрыз уптпеи де у зан т а б у киын. К азак кедейжщ Ka3ipri тур- мысына мунык eKeyi де керек. Bipinci3 6ipi болмайды. Керкем эдебиеттщ Ka3ipri MiiiACTi — ужмет пен парткяра кемек болып, icnen катар y rir те ж ур пзу, кедей, жалшы, ’ ' |>епол- И культура» сгр. 121,

жумыскерлердщ муктажын табу. Осыдан уг»т шырады. кешлдещцру де шырады, турмысты суреттеу де шырады, адебиеттщ алатын багыты да табылады. V I. Мазмун мен пиши туралы Б1здщ енбешш жазушылардыц эл| жерспсй келе жат кан 6ip )Kepi— е л ек н т мазмуны меи niminin тугел Tycipe алмауы. Б1здщ енбекш! жазушылар nimiH жарынан ж етш п болран жок. Бул жарынан кемннлжтер! кеп. Кошкенщ «сокыр туйе» деген сезш, cericiH осындай калде болган- дыктаи ecTin журм^з. BipaK, ecin келе жаткан екбекпп жазушылар мазмун жарынан кедей емес, ел 1шшдеп тур­ мысты ез'шщ болранындай шындыкпен ж азуда енбеюш жазушылар байшыл-ултшыл жазушылардан артык. Байшылдар жазран шырармалардьщ сырты суду болран- меи. мазмун жары у болып келедп Бул acipece Маржанда кеп ушырайды. Байшылдар eMipi бпкен дэу1рдп eimi канша дарinтеп жырларанмен тук шыкпайтын дэу|'рд1 сипаттайды. Бу да езшше «мазмун!..» BipaK мазмун деген нэрсе eMipre суйюмд1 болмаса касиетшз болмак. Ею тур- -Ti мысал келирейш. оЭуеЛ! мактау керек (Ир кудайды, Баскадаи нурлы кьглды кун иен айды. бзшщ барлыгы меи (Нрлтие Галамга дэлел erri кыс пен ясайды...» Мазмуны кандай? Кун мен айды ж арык кылран ку- дайды мактау. Ол e3iHin барлыгына кыс пен жазды дэ- •'|сл кылды. Осы да мазмун ба? Жок. «Ертек, ортек, ертек екен, Ерте купле ешк| жу!п борте екен. Хан Абылай HCMepeei Кене хан Acnalira уншп лаулап жанган ерт екен. (.ол ершен анырылгаи Латы алаштыц журспнде дерт екен,— лен бесед! Маржан. Мазмуны кандай? «Ертедеп адамдардыц 6api де е\\ юлгап екен. ByriHri адамдар жасык туыпты. Kenenin ’■часы Сы дык елд1, eimi казак та елед!. Казак сопи -чпиммдайды, мен дс куса болып журмш». Bip Kicire 6ip m ™ 119MiP‘ байлаиысты ма? Жок!.. Кенснш яки Сыз- • пнн акылып алып, казак енбсюп)ле(й орыс ецбекпп-

лер>мен ж а у л а са м а ? Ж о к !..С ы зды к ты М арж аннаи баска KiM ойлайды ? Еш ю м де!.. Б ул ел е н ш к ж а зы л га и floyip iiie кандай пайдасы бар? Ж ок!.. 6л ген Сыздык тупл казак- тын кез1 T ipi ултш ылдары д а , ол ард ы ц Tiperi байлары д а енбек н и л ерд щ ноктасына о н д а п i.aiKTi. Олай болтан кунде «Сыздык ер, ерт екен» деген с е з бен «Эуел1 мак- тау керек 6ip куда иды» деген с е з д ж багасы б iрлей болып калады. EKeyi д е кайта басын кетерментш aoyip. М азмун жагына б!здш енбекиИ жазуш ылар мактана алады. К азактын енбекни табы ескен сайын, енбекип жа- зушылары ж едсл ecin келедк Сондыктан енбекил ж азу- ш ылардын ж а зг а н с езп й ц м азм ун ы н а nimini (лесе алмай отыр. Ж азуы теселгендерд! коя турып, жана бастэган- дардан К алмакан Эбджады ронты н «К азак енбекнплер!- не» деген еленш мысалга алайын: «Ti.-icri 6ip, муны 6ip, Шет елдеп бауырдын, Лстында еткен ewipi Агылшын кара тауынык Жалан аяк, жалан бас, Bip кун тойса. 6ip кун аш. ©ткен кунд1 ойласак, Б1збен мундас, карындас. Лрылшыннын жарлысы. Осы кунде тарыкты, Керемж деп жарыкты. Басын жерден кетерш, Жогары колын усынды. Кол устше кол жалгап Суйе екбскш! досынды... Екбекнплер атына Енбекип табы куйенпз. Кольшан тартып сатыга Бауырынды cyAeiUa!» К алм акан б ул елецш агылшын ж ум ы сксрлерж е жар- дем бер де ге н ура н м ен ж а зы и оты р. К а л м акан ултшыл- дар ды н к е зш е нагы з « ж е р асты нан ж ж ш ыккан, eKi ку­ л а г а TiK ш ыккан» ш ала х а т танкты н шын жалшынын ез1. Кошкеш'н «Е м л е бы ш ей ж а ты п ж а зу г а жармаскан- д.аРра не aep cin ? !» дегсш осы , К а л м а к а н да р . Онын 1стей- Tin кызметч г а зе т бу к теу (эк с п ед и т о р ). М азмун жагына келгенде К алм акан ньщ C03i у л тш ы л д ардан элдекайда дэнд1. oi3flin алдагы кутш оты рган flayip ism бектерд!к (Сыздыктын) заманын ж асау ем ес, ж ана nayip жасау.

Ол ce3iMi3 icue асаты н нэрсе. А рылшын жумыскерлерМ н козрэлысы ж ер ж узш е кеп эсер етелк Ш ала хат б1летш, элдекалай К алмакан муны керш отыр. Кошкенщ таба алмай журген шын реализм! осы болады . Ал, Калма- каннык бул елеш ш н niiuirn сулу ма? Ж ок. Мазмуны бай ма? Эрине, бай!.. Плехановтын «ecin бара жаткан эде- биетте niiuin мазмуннан мешеулеу калуы мумкж» деген C83i осы. Б!рак, 6i3jUH енбекнп ж азуш ылар поэзиянын тур-пшш дэр еж есш мазмун дореж есш е ж етю зуге ты ры - суы керек. V II. Ултшылдармев 6ipire аламыз ба? Казактын ултшыл жазушыларынын eKi турге белш е- liniH б)з жорарыда айттык. Онын 6ip eyi — оншыл улт- шылдар, eKinmici — шере-шврелер. Оншыл ултшылдар казак жардайыидагы кадеттер. Олармен 6i3 косыла ал- маймыз. Орыс жазушылары б!рлескенмен, орыстын ка­ дет акындары мен коммунист акындары 6ip ire алмайды. «Bipireai» деп Кошке дэлелдей д е алмайды. Орыстын ко- сылран жазушылары болса, олар та за букарашылдар мен енбекнп жазушылар. Б1здщ колымыздары букарашылда- рымыз — шере-шерелер. Олай болтан кунде 6i3 шврелер- мен 6ipire аламыз. Б1рак, олардын куипмен пайдалаиып, тшпнге 03iMi3 не боламыз. BipaK, М арж андар, Кошкелер б1збен 6ipirep ме екен?!. Ж ок олармен 6ip ire алмаймыз. V III. Kim устем болады? «Орыстын ногам турмысы взгерген сайын ж ака жол, Жана тап шырады. Бул уакытта халыкшыл эдебиет арт- та калады д а , тапшылдык барытка ж ол б ередЬ ,— дейд1 Плеханов *. Казактын саяси турмысы, OMip TipuiLniri озгерд'1. Ел- Д>Н кеб! еп н к э а б ш е айналып, кала болды. бнеркэсш орындары жыл сайын ecin, жумыскерлер кебейш келеди Енбекнп тап санасы артып, кун санап кетерм уде. Тап намысын теб1рентет1н толып жаткан уйым бар. Осылар- ДЫн6api эдебиетке эсер бермей коймайды, 6epin те келе- ш- Эдебиет шаруашылыктын, саясаттыц ж етепн де жур- се>куш, шаруа, саясат юмшн колында болса, сонын эде-1 1«Лирксист. Хрест. по литературе», сгр. 89.

биетч д е тез еседк К азак байлары а ж ал аузы нда отыр. Олар куриды. Олар елее жыршылары да еледк Казак- тын енбекип табы еркендеп келедй Олай бслса, екбекип таптык адебиетаплер! де еркендейдк Кашке м е т и «тук штелмед!» деген ce 3iMe байлакы скан. Онын артында «ie- телсе д е а з 1СтелдЬ деген еез!М б а р . Б ул ntieipiмд1 эл! де куаттаймын. Ce6e6i мынау: 6i3 жиы лы старда, конферен- цияларда « казак кедеШ угшн ж ум ы с а з icTe.Tji» дейм1з. Ал, шынында кеп жумыстар 1стелдк С ейте тура, 6 i3re не- гылкан купле де казак енбекнплерш те з еркендету керек. Ic icTeace «керек» те шыга бередк С ол ж ана шыккан «ке- рект|» б5з керем13 де «тагы д а б а с а ктелсш » дейхпз. Кэ- зактын енбекнал ж азуш ылары e cin келедк B ipaii, бул ecyi к еш л деп д ей емес. Оны т е зд е т у керек, тездетудщ кеп шаралары зл1 колданылмай ж аты р. М енЫ — соны асык- тыргандык. Шаруашылык е згер у м ен катар б1здщ бар- лык жумысымыз да езгерга к ел едь Сол езгерген жумыс- тарымызды 6i3re тездету керек: б 1з д е баска турмыс тур- лершен Kepi эдебиет e cy i ш а б а н да у . Муны жасырудык Keperi ж ок. MeHiH «аз 1стел д Ь деген1:М сол е д а Эйтпесе келешек 613iiiKi. IX . KiimicH у л п аламыз? Ултшылдардыц, кей&р ултш ылдыкка беШмдердщ ал- дымызга у л п ал деп тарта 6epeTini к а за к ултшылдары- нын шыгармалары. Ултшыл не ецбекинл деп белмей ал- ганда, жалпы казак эдебиет1 е зш е н -е з1 у л п алатын дэ- yipre жеткен ж ок. Сондыктан 6i3re Kepmi, eHep.ni елден енеге алмай болмайды. Бул туралы П леханов былай деп жазады: «К ай халык болса д а Kepuiicinen улг1 алады. Кай халыкка болсын Kepmi отырып 6ip-6ipiH e эсер in ти- пзбейтш когам болмай коймайды ... Eld елдщ эдебиет!. OHepi тен болгаи кунде гама 6ip-6ipiH e эсер етед1. Егерде 6ipeyi артта, 6 ip ey i алда б о л са , ол уакытта е н ер а з1 еиер- дпсЫен эсер алады д а , енерл! е н е р а зд е н эсер алмайды.» Б1збсн керцплес отырган ел — орыс ель Онын e«epi 6i3re эсер бермей коймайды. C e6e6 i — орыс ел! б!зден кеп еиерль Bipan, эз!рге 6i3 ол а рга эсер ете алмаймыз. Себебь б!з мэдениет сатысында теменб1з. Казактын сон- гы гасырдагы халык аузында айтыльш журетш елендерй niH nimiHinc (ф орм а) ултшыл акы ндар 63repic Kipri3e ал- FaH жок. K iprisce де аз. Ал, мазм ун жагына жаналык Kip- 50

iii ii. bipaK 6i3 ол мазмуныен ж а за алхшймыз. Соныц ушш улгМ ултшылдардан алу iceperi жок. Керни' отыр- ран орыс енбекнйлершен алу керек. Эл1 д е айтатыным: б!здщ алдагы максагымыз — биту, уйрену, бЫгеннен ул п алу. Улп алганда улп боларлык елден алу. Казактын байшыл акындлры б п ге y.nri болу- га ж арай ялмайды. X . Тацырыптар Байты л жазушылармен бгздщ 6ipire алмайтынымыз- дын ен ул к еш — такырыптар туралы. Енбекни жазушы- ларга одакболаты н Кошке, такырыпка келгенде о дак б о ­ ла алмайтынын ашык корсеткен. Такьгрып 1здегенде Кош- KeHiH кэз1не алдымен партия уяларын жамандау, орыс пен казактын жанжалы, байдын большевик болуы туседк «Уш жуз» тускен Кошксш'н аузыпа оган Караганда нагыз байшыл «Алашорда» неге туспейд1? Оиын аузына 1919— 20 жылдары etipiK коммунист болгандар, разверстка жи- наган большевиктер тускенде Колчактын кашшерлерк олардын ел талауы, «Алашорданын» кырып салдары неге гуспейд)? Бар мэселе осында. Юм neiii жаксы керсе соны мадактайды. Н е т жек керсе соиы ж амзндайды. Кошке- лердщ кезше разверстка жинаушылар таж ал кершедк Ал, Колчактын казаккя камшы соккан, талаган кулары кер1нсе де кершбейдк Рас, б1здщ алрашкы Kesiкозле агаттыктарымыз да болды. Оны жасырмаймыз. «lciMt3;u де, кемишппм1зд 1 де тузеу керек» деген макаласында Ленин былай дейдг «Революция дэу'фшде агаттык болмай коймайды. Оны 6i3 жасырмаймыз, 6ipaK, тузейкнз.» Ллгашкы аласапырац кезшде байлардан, кулардан партияга Kipren.iep ж ок емес, оларды 6i3 каз!р тазарт- тык. Эл1 де болса Шрен-сарандар бар шыгар. Олар да тез бппек. Е л деп байлар тупл партияга алдап юргеи «Алаш­ орданын» UMKiprrepi де ж ок емес. Карашынын' 1923 жы- лц «Кызыл Казакстаи» журналына баскан «Тарихи су- реттср» деген макаласын окыган Kiel буны жаксы б!ледь Менin бул сез1мнен еткен кателер1м1здг жасырамыз леген ninip тумайды. Кошке керш журген еткен icriii ка- тес*» партия одан артык керш отыр. Ж аман ктердщ ка- Чухтар Саматов

лайша жаман Оолранын тексерШ, тузетуге куш ж умсая зкатыр- BipaK, ол кател1ктерд1 Кошке мен б^здщ сына- уымыз CKi турлк Кошкенщ сынауы,— коммунистердш кайдары жок кемшЫктерш тауып алып «сендер жаман- сындар» деу. Б!зд1Ц сынауымыз коммунистердщ кемой- лжтерш тузеп, жаксылыкка аяк бастыру. Сондыктзн такырыптарра келгенде, Кошкенщ ж азганы на б 1здiн (ек- бекинлердш), б13дш жазганымызга Кошкелерд'щ (Ала- шорданын) im i ауыратыиы, ала кезбсн карасатынымыз рас. Жалпы такырыптарра келгенде айтатыным: эдебиет- iui (акын мен жазуш ы) тарих ж а зу га мшдеткер емес. Олар оны ж азбайды да. Ж азуш ыларды н мждет1 — кебЬ несе ем 1рд1н кекейтест! мэселелерж керкем сезбен бейне- леп, e3i суйенген енбекнн кепшЫ ктщ алдына тартып отыру. Есю ден де, мысал, окига, маглуматтар алынсын. BipaK, кайда барса казган керге кез келетш Коркыт сы- кылдылардын Keperi жок. Олар букар ага e.iiM елестет- кеннен, жасытканнаи баска тук бермейдк Б1здеп Kasipri такырыптардын е к Kyurrici, ек керек- Tici енбекиплердщ таптык сез1мше эсер eTin, тез оятатын такырыптар. Олар мыиалар: 1) Ж алшылардын енбек занына суйенш ic icTeyi (Сэ- KeHiiiH «Енбек шарты» деген поэмасы сыкылды). 2) Жерд1 тен алу, байдын е п н д ж , ш шендж жерлер!- нен кедейге ж ер алып беру уш ш , кедейлердщ coFan кеш- лш буру, ояту. 3) Кедейлерд1 шаруашылык жагы нан уйымдастыру туралы ж азу (кооперациянын толып ж аткан бел1мдер1. когам жэне баскалар). 4) Косшы одагы, кэсшнилер одагы , партия уясы, та­ ры сол сыкылды тап сез1мш оятатын уйымдарды кушейту жарына uibiFy. 5) Эйел тешпп мэселесь 6) Аткамшерлердщ, байлар мен молдалардын кедсй- лерге icTen журген киянаттары. 7) Сот, кенес, милициялардыц улп' боларлык icTepi, олардыц жумысындакы кемшйпктер!, оны тузеу жолы. 8) Орыс, казак енбекинлер1 мен баска да улттар ен- бекинлершщ достыры. 9) Хан, бн, бай, болыстардын елд1 калай канаганы. 10) Кедейлердщ , ауыл коммунистершщ хат танымау- шылырын, саяси сауатсыздырын жою туралы. 11) Е лдеп мектеп ашу к щ кушейту.