С. Муқанов-Өсу жолдарымыз

12) в н е р к э ст орындарынык жумысыи ж азу. Жумыс- керлерге енбек еш м дш п'н арггыруды, сауаттарын ашуды уйрету. Айта берсе такырыптар толып жатыр. Онын бэрш ж а- за беруге мумк1нд1к жок. «Буларын поэзияга келе ме?> деп Кошке б ас салмасын. 'Гурмыстын ен к у д т поэзиясы осы. Шын социализм де осыдан табылады. BipaK Twin 6i- л1п ж азу керек. BipaK оган М агжанныц т ш келмейдк Магжаниын т ш келетш такырып — байларды, хандар мен бектерд! мадактау, куш eTin, елш бара жаткан eMip- Д1 мадактау. Ал б1здщ Калмакандарымыздыц жака eMip- fli жазуга т!лi эбден недели Олар ондап ж аза да алады. Ал еткен д э у 1рдщ icTepiH жазганда осы кунп турмыска неулп болатын, не болмаса ескшш жаманынан жирешй- ретшдерш FaHa ж а зу керек. X I. К,°рыты„ды Казакта ж !п ашылган eKi таптыц да жазушылары бар: 6lpeyi енбекдилдер, екшшк1 байшылдар. Бул eKeyi 6ip-6ipiHe е.\\н'ршде косыла алмайды. Байшылдардын азы- рак eci барлары влетшш б 1лед! де швре-шерелжке айна- лып. 61'збен жакындасуга тырысады. Кыскасын айтканда, кушеГйп келе жаткандар да, келешег1 куш тмер де екбек- швдерден шыккандар. Эдсбнет майданында кун санап ecin келеш з. BipaK кемшйиктер1м!з д е бар. Кошкеше: шаруашылыксабасына туспей уйым жасау- га болмайдымыс. Кошке айткан саба, кымыз куятын ыдыс болмаса, казак е л ш т шаруашылыкы каз1р согыс- тан бурынгы floyipinin 95 процентше жетти Муныц аты тузелген шаруа. Казак ел1н!к шаруашылыгы эдебиет уйымы тугш одан улкен уйымды ашуга да жарайды. Эдебиет уйымынан партия уйымлары KymTi екенш жаксы бшелпз. Партия уйымдары — Ka3ipri дэу1рде сая- ои кессм. Кошке корыкканы, жамандаганымен 6i3 ел ншнде партия уяларын да ашып жатырмыз. Ж алгыз ша- руашылык емес, б1здщ эдебиепм !з де, эдебиетцллер1м 1з ecin келе жатканын жогарыда дэлелдедж . Сол ecin келе жаткандарды кетеру ymin мешмше 5 турл1 шарт керек. Ч Эр жерде басын коса алмай журген енбекш1 жазу- ю

шыларды 6ip ж ерге жинайтын уйым керек. ViibiM корек болганда аты уйым болмасын, курдел i ic icteciH. Бул ту- ралы мен бастапкы макаламда пролетариат жазушылар уйымынын Казакстандагы ббЛ1мшес1 еркендесш деген ед!м. 9л! де сонымды куаттаймын. 15iрак. бул куйшдс ол уйым 6i3ai канагаттандыра алмайды. Унымньщ програм- масы Орталык Россия уйымдарыныц ж ап а й ы и а ыкгай- лас жасалуы корок. Одан кейш тнянакты баскарма сай- ланып, уйымнын icin алып ж уруго Miидет™ болсын. Жсрг!л1КТ1 орындармен байланыс ж асап. барлык енбскип жазушыларга комок к ер сетт отырсын. Бул уйыыды кар- neKTi уйым ету уш 1н Казаксташ шц эр тукшршде жаткан жазушылардын жиылыеы шакырылып, баскарма содан кеГнн ашылсын. Оган шешн уйымдастыру бюросы сай- лансын. Нендей мэселе болсын ж иналыста шешчлепн бол­ сын. Бул icKf ©лкелж Партия Комитетшш баспасез бело Mi Oipneuie эдебпепш дерд1 акылшылыкка алып. басшы- 2) Эдебиет журналы ту ралы. Бастапкы макаламда мен бул свз.и нте киска антыи е;им. E n ji толыгырак жа- зуга тура колin отыр. Уйым ашылганымсн жемкпн ж з- рынка шыгарып отыратын колында куралы болмаса ic iCTeft алмайды. Б1зге каш'р ец ксрек нэрсешн Gipeyi айын- да 6ip рот шыгаратын одебнет журналы. Осы журнал ашылса. жана жазып келс ж аткапдарга жолбасшы да бо­ лады, сларды ж азу га уйретупл до болады. Бастарын ко­ сым уйымдастырушы да болады. Бул болмаса сездщ 6opi кагаз жузш де кала бередк Мундай журиалды шыгару 6ip idciiiiH колынан кел- мейдк оган кар аж ат керек. Айына 3 баспа табак кагаз отш шыrapганда, калам акысын коспаганда, жеке саны 500 сомдай шыгын керек етедк Ж азуш ылар уйымы эбден калыггтасып болганша бул icne ruicTi мекемелер каражат 6epyi керек. Б ipep жы.п шыгарганнан кеГйн ондай журнал 3) Мектептерде эдебнеттщ мар ксиста багыты туралы сабак беркясш. Ocipoco бул сабак партия мектептершде, техникумдар мен институттарда Miидет™ турде окытыл- сын. Keii6ipey.icp, ecipcce Кошке «Kiciiii кайдан таба- мыз?» деулс-pi MyMKin. Ол дурыс емес. Шздш жыл санап жогары лорежел1 мектептерд! GiTipin шыгып жаткан ком- MyiiHCTcpiMia, яки Коцес вшметш жаксы керетш партияда жок жастлрымыз бар. Оларлын iiuiir.ie о лоб нет мэсе.пес!-

не жаксы карайтындары да ж ок емес. М эселен, казак пе­ дагогика институтында Ахмет Байтурсыновтын ориына Fa66ac Тогжанулы немесе маркспзммен каруланган сон- дай жастар окытса Маркс кезкарасыи анагурлым жаксы таныстыра алар ед|. Ал, ултшылдар инедей мумкждш бар жерде ез идеясын етмзуге тырысады. Мектептерде эдебиет уй1рмелер1 д е ашылуы керек. Мектептерде окы- латын оку куралдарымыз да жорар гы ж обага сэйкес ж а- салулары керек. Осы кунге дейш б 1зд щ оку куралдары­ мыз «пэлен бшин айтканымен» келе жатыр. Бул жана- лыкка суйремейтш кер1тартпалык. 4) Казак тыинде шыгатын барлык газет, журналдары- мыз енбекш! жазуш ыларга тэрбиепй болсын. 5) Мумюн болган кунде эдебиет уйренетш курс ашыл- сын. Ол болмаса тш сп мекемелер стипендия берш орта- лыктагы эдебиет мектептерше эдебиетпплерд! ж 1берт турсын. Эрине, 6ip макалада керкем эдебиет мэселесш тугел ' баяндау киык. Эл1 де бол'са бул туралы жааармыз. гЭз'ф- ге осымен токтаймын. •‘Кызыл Казахстан» журналы, 1927 жыл, Ке 22-23.

БАЙДЫН, ТО ЛЕАРЫ1 «Енбекш'1 казактьщ» 187— 188 . сандарында «Керкем эдебиет туралы» «Екеудш»2 макаласы басылды. Шынын- да «Екеуд1н» макаласы эдебиет туралы FaHa емес, эде- биетт1 буркеншектеп, б1здш уста Fan тупю максатымызга туб1мен карсы niKip. Успртш караран Kicire эдебиет ту­ ралы сыкылды кершгенмен, б ул макаланын астын казсак батпагы шырады. Сез1м eTipiK б о л м а у уш ш алдарынызда «ЕкеудЬ сейлет1п койып, сындарынызга берейш. ©здер1- К1'з сыншы болыныздар. Ен эуел1 «Екеудщ » макаласын тексеруден бурый жал- пы кезкарасты айта кетейш. K a3ipri дэу1р тап куресЫн 6iTneren flayipi. T an Kypeci кезш де ек! тап тэту тура ал- майды. Эр таптыд кесем1 яки кесемсш геш («Екеу» сы­ кылды) ез табынын жырын ж ырлайды. Жырламаган ер- кше суйенген табы коймайды. Б1зд1к Кенестер Одатыида еибекш! табы устем болып отырганмен, баска таптар ку- рып кете койтан ж ок. Тапсыз коммунизм дэу1рше 6i3 аякты ж анада рана салып келем1з. Пролетариат е з устем; niriHiH аркасында ecni турмысты курытып, коммунизма! нег!зге ала с о ц и а л и с т турмыстын дукеш н курса, байлар 6\\'Fan кутырран бурадай кесе-келденен келш, жынын ша- шады. Ол елгенш е е з максатын кексеуд1 коймайды. Ша- масы келсе ашып айтады. К ара пушке де салады. Ол колынан келмесе imiMi3re Kipin алып, е з жолын сыналап. пролетариат тйгегше жабыстыррысы келещ. * Бул макаланы «ЕнбекцДл казак» редакциясына мен жазьт апарранда. редактор Тогжанов баспады да, аздап эзгерпп, влкел1х Партия KOMKTeTiHiH партиялык коллегиясында секретарь боп кызмет аткаратыи Хамза Жусыпбектовтык колын койгызып апарган соя 5 Абдалла Байтасов пев Даниил Ыскаков. Авто о

Казакстанда жана турмыстын н еп з1 салынды. Б13ДШ аулымыз кенестент, шаруамыз социалистж курылыска бет алды. EcKi турмыска тусау Tycin, еск ш к куннен кун- re Kepi Kerri. Ауылдары кожалык кылатын бай, молда- лардын ыкпалы тусть Бул жай бай мен молдага болсын, онын «суду т1л» жокшысы — «Екеуге» де болсын осал тит отырган жок. Булардын кайсысы болса да жаца тур­ мыска амалсыз кешп отыр. BipaK кендгм деп карал отыр- ган жок. Керш е карсы шыра алмайтын болран сон кенес- ш и болрансып, жолымызды 6ererici келедВ Салт-сана жарынан да казактыц байы «кецесипл» oaicri колдан- гансып, кимыл кылып отыр. YcTipT караран Kicire олар- дын Kefi6ip пш'рлер! 61'здш жолымыз сиякты. Олар тштг Маркс пен Ленинш'н сездершен мысалдар келгрш те со- гады. Corfu кезде мундай боямалардыц элденеше эд1с- TepiH санауга болады. Ж ана элш-би туралы Омарулы Елдеепн, Мержакыптын айткан сездерш олардын тенке- picTiR басындары Советке карсы сездергмен салыстырсан кеп айырма, боямалык бар. Ол уакытта булар Советт!, большевикт! «бузакы, су- мырай» лесе, ешн ол сездершен тайып, емжуздмйкпен «Совет ем'мел усак езшген улттардын мэдениет1н кетере- т'н екгыет» деп жалтармак болады. Жана элш-би сонын 6ip жолы болса, OFaH саясатты катынастырып не кыламыз. К.азакка колайлы ма, колай- сыз ба, соны тексерейж те. «Екеуге» с ез берейж, не дер екен? «Манадан 6epri се- 3i.\\ii3fliR корытындысы: казактын ултшылдыры, басканы езше багындыруды кексеген, uieriHe жеткен, озбыр улт- шылдык емес, алдымен бас KopFayFa, ж ан саура кылура, жете алса тсндж алура талпынран (эдемьлеуш! С. М.) Ti- Денш1 ултшылдык, турмыс ж узш де усак улттардын ка­ дык букарасы тенгершмей турранда, ултшылдык жойыл- майды. Бурынгы жалакаш ултшылдык (Kaaip кшм KHin пе?! С. М.) бул кунде букарашылдыкка айналса (оны кайдан таптын?! С. М.) бул 6ip саты, бул 6ip табири жол. (Па цмркш-ай!.. С. М.) Казак капитал дэу|'рш аттап erin rericTiK турмыска жетсе куба-куп (бэсе, осылай келшП М.). жете алмаса эдебиегп аттатам дегешмен турмыс аттамайды». Б13 бул дэлелге келгрген сездщ баска жарына кезш- айналармыз. K,a3ip «куба-купка» токталайык. Ек эуе- Л| ''Екеуге» мен бул жерде пш рлерш ашып айтканыня 57

ракымет айтам. «Екеу» макаласынын басынан аярына дейш жалтактап, кадисп' колыка ала сейлейтш думш е молда сыкылды. MapKCTi колына ала ж у п р ш , 6eTiH 6ip бояп, 6ip cyprin отырып. калай усталып калранын аярын- да бышей калган. ИБркж. тап кур есш ш талкысы шыдат- сын ба?! «Екеудщ» еркше койрызсын б а ? Ж урегшдег1 запыра- нын epii<ci3 кустырганын карашы?1 К азакты ц байшылда- рынан «Екеудщ » «куба-кубын» боям а турде талай ecTin келем13. «К азак капиталдык дэу !р | т у г ш аксакалдык дэ- \\зршде жур. Сол себ е гт кандай жумысымызды болса да таптык непз!м ен icTeyre болмайды. К азакты бай, кедейге бел in не кыламыз, бэрш б1рдей т е п е л к турмыска ж енлт- сек кайтедЬ деп, ыэймецкелеп бастаушы ед1 олар. «Екеу» «кайтедЬ легенд! былай тастап, «куба-купка» ерттеп мшш кеп алды. Эрине, «Екеу» болсын, баска бай- шыл-ултшылдар болсын, эркаш аи К азакстанда социа­ лизм куру га болмайды дейтш дерш Жака рана естш жур- reHisii3 жок. Ж эн е олардын айтатыньш да б1лем13. Олар айта алмай отыра алмайды да . С о ц иал ист^ нег1зд е ку- рылган Ксиестер esmieTi К азак стан да ж ет 1 жыл толрэны олардыц зэресш ушырады, ypeiiift калдырмайды, сол же- ri жылры тпбыстын. >KCMicin к а за к ецбекиллер1 Kepin отырса, олар кермендк K6prici д е келмейдй К азак скбеш ш лерш щ ж ет! жылры тендш е.\\пршде 6i3,iin жумыла KipicKCH iciMi3 ауылды кенестенд!ру бол- ды. Кецестепд|ру детеншн саяси мзгнасы ею мет, олеумет- TiK жумыстарынын бэрш е енбекш ш букараны кожа ету дегси с ез, ел бш ппн сцбекип букараны н колына устату дегеи сез. Ж ям ан, жлксысы болсы н олеумerrix турмыс- тыц кожалыгы енбекнп букараны н колында емес деп «Екеудщ» o.-ii де айта ала ма екен?'Бурын б у п н 6ip елд! пэлеп аксакал, полсшиекек бнлесе, енд! (болыс, ауылнай деген ат калматапмен) жумыстьщ бэр! 6ip адамнын ко- лында деп ю м айта алар екен?! Р а с, б !здщ аулымыз ке- нтлдепдей кецестешп болтан ж ок. Б)рак. баягымен са- лыстыртаида ауылдагы енбекнп букара кеш бойы Lnrepi кетт1. Муны а с 1шкенде кезш ж умран мысыкша «Екеу- лер» буркенш ектеп керсетюс! келмегенмен тарих жасыр- ман.чы, енбекнп букара жасырмайды. Муны кермегеншн кезше енбекнп букара кул тегед!. Кенестекд1руд1н шаруашылык жаты мен мэдениет мэ- селесшлоп мщдет! — бурьюты есю шаруа непздерш бу-

1 1.ши, екбекип CyKapaFa ТИ МД кылу. Ж эне бетш тепстж шаруага бешмдеу. Ж ерге оркаластыру жумысы, коопера- 6тнз маселес» шабындык, e rid iK ж ер д| ipfleil белу, аука- тына карай салык алу, сонын бэрж ен куралган каражат- гарды жалпы енбекий елдщ шаруасын кетеруге, карай- 6гылыгын жоюга ж ум сау, мунын epi кецестендарудщ /.s'esiici смей иомене?! Бурын б!р аяк саумалы ушш б ан­ ды» кысы, жазы малый багып, отын жаяатын ецбекип бу- кара, каз1р ез шаруасын кетеруге Kipicin жаткан ж ок па? У тгет колдан келгсн жзрдемш icren караскан ж ок па? Ен аягы жалшыга шеГан байга турса шарт кагазбен тур- 6май у.а? Муны олар бурынгы кунде б'метш бе е д1? Бай акысын берсе epin. бермесе бермейтш, жалшы, казгр ен,- бепн байдын кезш бэдырайтып алып отырган жок па? Булан олардын шаруасы, тур мысы тузелмегенде кайтеД1? Казакстанда турл1 енеркэсш орындары ашылып жатыр: жылына неше миллион пут май беретш Оралдагы мунай :<oci6i анау. Керекп куралдарынын бор! тугелден!'п, icKe 6Kipicc бастаган Карсакпай мынау. Семейде Риддер бар. Эдсктш туз Kaci i бар. Каспийде тау-тау боп у й ш п ж а т­ кам балык. Жен'суда шойын жол салыиып жатыр. Кы- ■ылжардан Акмолага бет алып, Ж ет:су жолын тетелеп, Лкмола-Кызылжар жолы бара жатыр. ЕШмкентте, Се- чсндс токыма фабрикалары ашылуга айналды. Губерня- лык, уездж калалардын кебшде сабыи, Topi, Kipnim за- аодтары бар. Буларды «Екеу» кермегошмсн 613 керем1з, 'Trcpi бастырамыз, казакты» эуылдарындагы мындаган миссыз батырактарды соларга жинаймыз. Жинап та жатырмыз. Мунын аты енеркэсш орыг.дарын социалист!» багытка кешip ген смен немене? Бай табмныц сешмдйпер! ез максатын б!здпг жолмен icKc асыру yiuin мын турл1 эд1с, айла колданады. Идеология майданындагы кушт! куралдардыц 6ipi — корнем эдсбиет. Бапшылдардыц да кадала сыгалайтын i>4> Tcciri осы. Бул рстте олар ашык карсы болмай Маркс- !Ы шымылдык ныла сейлеуге тырысады. Жакында гана баснала жариялаиган Магжаннык: «Ал, мен токсанга ''ссылай, ксдейипл болам, наибасац байды ит-шошка, ,кУан карыи, пасык, арамтамак деймш. (Булай десе бая- l. u-la.11 6epi кайда калды екен? С. М.) М аган калай сен- 03ociicin, мен де кецеешмлмш» деген ce3i казак байыньщ >'>лма iiiKipiuiH. нагыз i. Магжанныц бул боямасы ка- ,ах байыныц елш бара жзтканын сипаттайды. Б!рак

Маржан осы оймен ж азды ма, болмаса, «дэм-тузымыз- ра» epiKci3 келд1 ме, ол арасы ол1 талас мэселе. Мынау алдарынызга салып отырран «Екеудщ» мака- ласы да олардык кенес тонын ж ам ы лз койганыи керсетш отыр. Б у л — арада отыргаи б!зге к.арсы байлардын пш- piHiK суркияланган 6 ip Typi. Eiwi «Екеудщ» бояыалэрына келеГмк. «Екеу» сезш щ басын ©31М13Д1Н Типмеи астарлап бас- тайды дед!м. Соны жекелеп тексерешк. «Куба-куп» де­ ген корытындысын дэлелдеу yuiiii «Екеу» казактын ка- 3ipri элеуметпк-мэденпет курылыстарына езшше сын Re­ peat. Ka3ipri казактын мэденнетш былай деп суреттейдн «М эденнел ж ок ел дуниеш, табигатты были жолымеи, акылмен таиымайды, ж срумеи, аныз кылумеи таниды. Мэл1мс1з кушпен (кудаймен) жаратылып тур деп сене- д1. Дуниеде е здер 1не зияны тиетш кас куштер, пайдасы ткети1 дос куштер бар деп сенедь Д о с куштер кудай, nepiiirre, пайгамбар, Кыдыр-1льяс, аруак, кас куштер: дэу-nepi, жык-шайтан, сумырай... Муидай елдщ акылы- нан сез!М1 басым келедь Mine, казак ол1 осыидай» («Екеу­ дщ » макалзсынан кыскартып алдым. С. М-). Екшин сез- беп айтканда, «Екеудщ» угымынша казак елшщ 3.ii кунге дейш дуниеш акылмен. гылыммен тану туеiне де Kipren жок. К азак e.'ii 6opin кудайдан деп бктеди Екш- ini евзбен айтканда Октябрь революциясынык, советтш курылыстыц оларга тук те эсер! бол ран жок... Мундай да бояма, кисынсыз е л pin болады екен-ау! Казак ын, ол! кунге дейiii тарылык заманнан шыга алмай жур, 6api де кудайдан баска енер, куштен тук бьтмеШм де- генгс бурый нанса да, к а зф eci дурыс Kici нанар ма? Рас, казактын мэдениел кемел'ше жеткен мэдениет дек ешк1м де айтпайды. BipaK а з болса да мэдениелзиз бар, оныц ескепдйл байкалады. Табигат кушш пайдалану рет1пде Ka3ipri жайды ал- сак, казак халкы нруакка. кудайра гана сенш отырран жок. Kopmi отыргаи мэдепиетл елдерден алып пайдала- ныя отыргаи толып жаткан ©HAipic куралдарын коя ту рып, казактын вз iuliHaeri бойына бт< еи енерлерш са- найык: елкни, уйш1, оюшы, усталык, зергерлж, тагы сол сыкылды толып жаткан энерлерд! казактын кайсысы ку­ дайдан, аруактан алдык деп айтканын «Екеу» еелген екен? «Рас, кудайдан жанбыр л л еп, кун тутылса тасат- тык беру, топалан келсе аруаккэ жалынып. малый мола-

га тунету, немесе молдага хатым окыту, дертт! унш рту, баксыга карату, бэр! де табияат сырын б 1Л.мегенд1К. К а­ зак eai элi осындай» лей.ол «Екеу». Казактын 6opi «жак- сы кудайдан» жацбыр т1лесе, Сыр бойындагы казактар, Казакстаннын баска аймактарындагы диханшы елдер шыгырынан саркырап агатын суы болмаса, кудайдыц жацбырынан тук ум it кутпейдн Ж ацбы р бер деп т1ле- мекдн Муны «Екеу» неше жыл осы аудандарда ж урсе де кермегек екен. «Екеу» кермед) деп баска ж урт муны етЬ piK демейт'ш шыгар. Наукасты баксыга каратудан repi aopirepre каратуды елдщ Ke6i макул кередь Мал д э р 1- repi мен адам д э р 1герш |'здеп, калада журген казактарды талай кердж. Муны Keprici келмеген «Екеуге» 6 i3 урып керсете алмаймыз. Нас, дншнлдш, ел ш ш д е ж ок демей- м!з, бар. BipaK кулл! казак e.ii туягыман сондай деу.тал - тусте журтты адастыркандык. «Куба-кубын» дэлелдеу ушш «Екеудш» 6ipinmi боямасы осы. Казактын мэдение- TiH тек кур княлра суйенеAi деп дэл ел деу казак эл 1 бая- тысынан бу.пжыган жок дегеи свз. Шынында, ойлап ка- расаныз, «Екеуд1ц» макаласыиыц тупк! сарыны, эдебиет агымын дэлелдеу емес, казактын Ka3ipri мэдениет жайын Tepic баяндауга тырысу, вздершш е казак мэдениет1 баягысынак 6 ip кадам да алFa Urcpifleren ж ок деп ту- сншру. Казактын Ka3ipri элеуметпк курылысын «Екеу» бы- лай деп сипаттайды: «Аксакал jioyipi, ру таласы осы кунге дей'ш калмай Keain отыр. Улкенд! сыйлау, пэленшс (Илсш деу эл! кун­ ге бар. Осы кунге дейш Исполкомдардын болыс атанып, болыс ecenTi ic кылып, ауыл коцсстерппн ауылнай болып журушде де сондай терен себеп бар. Элеумет курылысы кандай болса халыктын ой-жуйес! де, жан калпы да со- ган ылайыкталып, икемдснш кэлыятанады. Жана журт- шылык aai калыптана ал,май жатыр. Бурын жеке адам Fa CaFbiiiran дарашылык пiкiр устем болса, енд] кепшыпк, тапшылдык niitip кушеШп отыр. Мунын 6opi де эдебиетке веер cTin отыр». Эрине, «Екеуден» будан артык унуды кутуге болмай- Бул жерле «Екеу» элпдей емес, мойындайын дейдй лхогарыда мэдеинет туралы казак кимылдамай орнында ■fVPлесе, олеумегпк курылыска келгенде копшишк, тап­ шылдык niKipi кушейщ отыргакын, жана журтшылык жасалып келе жатканын тана алмайтынын айтып отыр.

Ы р ак .муыыц да боямасы бар. Ь;з ауьыды кецесгешйрш, жана журтшылыкты куннен к’.-цге калыпгандырып кеде Mis десек, «Екеу» калыптлио г л.май жатыр дендк Bi.i кепшмшк, ташиылдык устем .тесок. «Екеу» урыншак ат- тай келденендеп шямып-шауьп1 алады. uierip KipreH Kici- дей аягын тап бас? ал?!ай, ты пь!олай береди майда ты- .lepiMen жацалыкты аза;пып. •камасы колее, жок деыч- де онтайлаиып. ол болыатнп <ч<н «еекш ц калдыгы ана- гурлым артык емее пе, совет де!с!12ердн: аты болмаса заты жок нэрсе емес пе» jierici кс-лелЕ Мунысынан «Бке\\ /пн» him екен1 айкып эшкереленд! Олар дамып келе жаткан жацалыкты кеомей. елЕп, курып бара жаткан еекшкт! Tipi.nTir,, жандандыр?т а жг.исала тырысады. Эдобиеткс н сп зп осес ете-:ria экономика, ©Haipic ка- ры м -каткааары екеш'н «Еке’,дш » анткысы келмейдк Айтса «турыыетан элебиетт! айыругг: болмайды» деген ycTipr сезге бурып экетелЕ «Екеудш » айтуынша э д еб и етк е эсер ететш тек есю турмыстын калдыктарьг: дшийл.ц!;;, аксакалдык дэутрь бол м аса сол сииктыларка ук.сайды. О ларды ц бэрш ж та- мырымен KypyFa айналыя отырканын, онын себепкерш Keprici келм ейд!. К азакстэнмы н ауыл шаруашылыяы. опер K sci6i м эд ен п е гй ел д ен кейш скснш дэлелдегенде тавдайы та к е те калалы д а , ж а дн ы О д а к шаруасынын оган эсе р е т с т ш н корыей.ц. Б у л арасы ка келгеиде бетш буркеп. сптсп басы п е те шынады. Ебздш Кенестер Ода- гын ж а л п и алнандо каз!|> оиеркэсш тщ кем дегендя 50 процент!' с о ц и а л и с т п е п зш д е курылган. Онан косал кы: сауда-са тт ы д , кооператив, таны сол сияктыларымыз бар. О сы ларды ц бэр! д е к а за к ш аруасьш а эсер етш отыр о уда и бы лай д а эсер ете берм ек и п . Олай болса тепопк' .aayipi алдагы киял е.мес, ш ындык. Сол ce6enri про­ летариат акы идары тепсш кч гуряы сты адактап жазса, «Екеу» гш ткандай «сарындамалы к.» болмайды , шындык болады . С э к е н т ц «Экспресс» д е п поезды суреттеп жазяа- !1ьш «Екеу» пайдасы з са ры н дам алы к киял дегенде, казак- а. П10б5о3^л ым анй.,кде!рС! ' Ж°К Aereiii м е, б о л м аса казакта шойыи 'йлагапы м а? « Е к е \\» калай ойласа

дымен ктеп жаты р. Олай бол ен, С,экенд1 «Экспрессп* жаздын деп айыптау куррак уры нгандык. «Екеу» eKi сезш щ 6ip in je — « б Ь д ж ж а н а жазуш ыла- рымыз болганды, нагызды ж а збайды » дей д ь Баска сеэ- бен айтканда, оларш а, БеШмбет, «М ыркымбзйды », « Ж ас уланды» ж азган да «сарындамашыл» б оп калыпты. Шы- нында солай ма екек? Ж ок, ж азуш ыларымы з, «Мыр- кымбайга» — кенес жолымен ш аруанды тузет!» « Ж а с уланра» окы, ж ана тэрбие ал, сиын ж олы мынау» десе, сарындамалык квял емес, нарыз шындык деген сол. Э р и ­ не, казак турмы сы нда, кейб!реулер1 ш у дегеннен болм ай жатканы рас. BipaK, 6i3 оны болды рамыз дейм!3. Болды- рып отырмыз. Болмаранын калай болды рудын шарасын кездейипз. Ж а н а жазуш ы лар соны ж а зс а , б1зге нэрыз шындык сол. Б удан мен еск1'ш'н б эр ш пайдаланудан ат- тонымызды ала кашамыз д е п оты ргам ж ок. EcKiHiH 61'зге кажетш, тш мдш н пайдаланып, жаканы кебейтуМ з ке- рек деймш. «Екеу» сыкылды ултшылдар кит етсе «А байдан ка- шасындар, пайдаланбайсындар» д е п кш эламакшы бола- ды 6'nai. Ал шынында Абайды н Kefi6 ip шырармаларын «Екеулердщ» езш е карсы салуга да болар едй Жетпей турран жершде тек берем деп. Мен казактан кепнд> ап берем деп. Жарлы алады кызмстпек вткерем деп. £лу басы шар салып леп берем деп, Жалаккай жат Mines жау алады. Верней журсен мен сеж же;: керем деп Абайдын бул вленш де байдын озбырлыгы, болыс, би- ДЩ елге icTcrea кпянаты, ©Tipiri, алдауы , сумды-суркия- лыгы ашык эшкереленедк Саяси жарынаи «Екеу» сыкыл- дылардын— «буры й казакта тап Kypeci ж о к e;u, бай, ке- Дейд! кайдан тауып алдындар?» дегендерш е Абайды н бул сездер1 улкен соккы. Манары мэселеге кайта оралайык. Одебиетке эсер типзетш себепкерд'| «Екеу» Keprici келмейдь К,а31рде ус- тем тап — пролетариат табы. Барлы к ж ум ы с сонын ус- темд1пмен ж уредк Ka3ipri ауылды кецестенд1ру, кедейд! косшыга уйымдастыру, тары сол сыкылдылар пролетариат устемдн! казак арасында да куш алрандыгына 6ip д э - лел- Ауыл кенестенген сайын бурынгы аксакалды к, ру- вз

шылдык калдыктары кури бередк Ауылда салт-сана ез- герген сайын ауыл букарасы ны н акы л-санасы да езгере- лЕ Бул — м ар ксизм ш н э л т - б ш , « Е к е у » марксилл болса, ек болмаса осыны угу керек едЕ Э дсби ет шындыкты жа- затын б о л с а , б 1з д 1н ж ан а ш ы л ж а зу ш ы л а р ы м з еск Ы ц курыганын, жаканы н туганын ж а зс а , оньщ аты сарнау ем ес, ш ындыктын взЕ Эдебиет мэдениетгщ 6ip rypi д е д ж . Сол мэдениегпн улкен 6ip Tiperi — ж алпы халы кты a Fa рту жум ысы н ал- сак, «Е кеу» а й тк а н да й , к а з!р д е ж у р тты н 6api кейш ке- Tin, « С ал сал » м ен «За р к у м д ы » ран а б ш п , о д а н басканы бЕямей оты рран ж о к . Е л ш а р у а сы ж ы л д ан-ж ы л ра надан- ды ктан куты лып келедЕ Б уры н 6ip а уы л д ан 6 ip бал а окы- са, к э з 1р д е м ы ндаран ж у зд е г е н к а з а к ба л а л а ры окып жур. Казактан бурын жогары оку орындарын бш р- ген б 1р е н -сар а н б а й б а л ал ары рана б о л с а , Ka3ip ж уздеген к а за к ж а ста р ы ж о га р гы д э р е ж е л ! б Ш м алып шырып ж а- тыр. О л ар ды н б э р 1 дун иеш бЕгпм, акы лм ен таны п отыр- рандар. Э д еб и е т к е б у л а р э с е р етп ей д! д е п KiM айтар? «Екеуд^н» e3i д е айта алмайды . BipaK оны Keprici келмей- дк айткысы келмейдЕ «С алсалды н» орнына ауыл адамда- ры толып ж а т к а н га зет, ж у р и а л д а р алы п окиды . Ел кедей- лер1 осы Kyni ш а д е н кврген корлы ры н, к у д ай дан бурын газетке ш арады, ел айнасы г а зе т екен'ш бьпмейтш елде 6ip д е 6ip ад а м б а р м а екен? « С а л са л д ы » кер аузы на та- калган карттар, жексурын болып бара жаткан молдалар окиды. Е л ж а с т а р ы « С а л са л д а н » r e p i Ka3 ipri К енес бас- nac03iH in кад!рл1 екеш н « Е к е у м е н » м ен ен кем бж м ейдЕ Бурын жиы н-тойда отырранда: «Эуел! агузы деп калам алдык, bKinuji бисмелла деп жаза саляык. FayaMHan бар айладыц 6ip гарыпты, Ьасима салча кудай Кайры, зарлык».— Дейтж ж а с т а р , к а з 1р: «Намысы бар кедейдщ балалары, . Неше мык жыл куд болран бабаларын, жолдастар!— дейдк Болмаса: «Ал, казак кедейлер, ¥йымдас жзлшымен, Байларды, молданы Койдай ку камшымен» — дейдЕ

Осы елендерд! мен т Ы корген казак аулында естше- ген жер|'м жок. Елдеп жастар жана эдебиетке эуестенш, ecniHi умытуга айналды. Елде тшт! дш /u ескерген жен- ai жас жок. Ел жастары «Салсал» туил «Куранды» да умытып барады. Осындай кезге бадырайып туртанды гл.тпай, ауылдагы жастардын бэрше куман устатып, дэ- рет алдыруеа тырыскан «Екеудп>, бояма демегенде не денхпз? «Екеу» сезппн корытыидысында: «б1здш мэденнет!м13 толык улттык мэдениет емес, трений улттык мэдениет» деп CiripeД1. М аден и ети з ултшыл болсын легенд! ашып айта алмай, «тшеннй улттык кой, олай болса ездерш не дейсщ, толык улттык жасап алып, с о ц и а л и стк е кешу керек деулерщ керек» деген сез тастайды. Марксизм LniMi бойынша улттык дегенд1 таптык ма- гыиасында алмасак, канаушы таптын ураны болып шы- гады. Бутан езгеш коя турганда Кытай жанаралдары- нык: «не жумысым ултым ушш, улттыгым ушш ктеледЬ дегеи! куэ, Китай жанаралдарыныц «улттыгы да» «улт- шылдыгы да» айдай элемге эшкере болып отыр. Оны Кы­ 6 3 6 3тай ел1 де, мен де, «Екеу де», apiMi де жаксы weMi . >лтшылдыкты былай койтанда «улттыктын» езш Кытай жанаралдары имперналистердш муддес! ушш пайдала- Б1зд|'ц улт, улт мэдениет! мэселес! дегснге берепн жауабымыз осы. Казактьщ калын енбекий букарасы да осылан угады. Оны 6i3 Казакстан елш щ Кенес ymin ку- рескен жст1 жылдык ем!ржен ашык керш отырмыз. 6 ip ксздс алашордашылар «казак улты ymiii елем13» лесе, бнлж казак енбешшлершс кеше бастаган сон, олардын оздернпн ултшылдык пiшiндерiп калай керсетш алган- дарын жаксы б!лем!з. «Билж казактык енбекиплершде болсын. К азак банлары кепшшкке мойын сунсын» деген созге алашорданын карсы болып, большевикке «солай дейсш» деп ок атканын калын букара эл1 умыткан жок. *мастак тугш желт жыл соган карсы Kypecin, байшыл- алашордашыларды куртып келедк Казакстандагы бар- лик. улттыц снбскнплер! 6ipirin, шаруашылык, мэдениет жопе баска барлык курылыстарды Кенес жолымен ер- ксияетт келедк Казак енбекнйлерш осы жолда тэрбие- леим!з. Казакстандагы барлык улттардын енбекнплер1 снинлес модениет жасасып жатыр, мунын аты интерна- иноналдык мэдениет.

Tan т!легш ен тыскары мэдениет ж ок, озан тыскары мэдениет бо л м а к та емес. «Е кеу» «у с а к улттардын калыи букарасы тснгерышей турранда, ултшылдык жойылмай- ды» деп корытынды ж асап, арж агы н кемесшлей береди Бул сезд ен « к а за к халкы э л '1 ултшылдык жолмен бар- сын, мэдениет! д е ултшыл болсы н» деген сездш Hici ан- кып тур. Б 1зд 1н у гымы мыз «Е кеуден» баск а . Bi30ie, казак ел! бурый п л ен и л б о л са , енд1 тм ен ш ! ем ес. 0 з!не e 3i кожа, 6ipaK бай ем ес, енбекнллер к ож а. С ол кожа болган ен­ бекш! бук а р а ла р баска ул ттарды н енбекцн'лер!мен пзе косып, байларра ук!м!н ж у р п зе д !, ортак мэдениет жа- сайды. Э д е б и е г п д е солай ж асайды . «Мэдениеттщ тур! улттык, м азмуны пролетариаттык, болсын» дейд! партия. K a3ip ri д эу !р д е казактын калы н енбекш! букарасы- иын саяси максатын алсак, оларды кыскаша мыналар деуге болады : Казакстан к ел ем ш деп барлык енбекш! eai таптык ж олмен уйымдасып, досты гы н, б!рлiriH кушейту. казак елнп н е з iuiih-e келеек к а за к кедей!н, жумыскерле- р!н!н таптык санасын кетеру. Буларды оры ндау уш!н жакы н арадагы MiHflerrepi- Mi3 — ауылды кенестенд!ру, ауыл коммунистер!н тэрбие- леу, косшы одактарынын ж ум ы сы н жаксылап, коопера- тивт! кушейту, жалпы халыкты арарту, жастарды, жумыс- керлерд! тэрбиелеу, упт-насихат, ба с п а се з аркылы жалпы енбекш! елд щ салт-санасы н нэры з К енес жолына тус!р>- Олай бол са, 6i3flin э д е б и е т й з осы максаттарды калан, кандай тэейпдермен тезж ен ж у зе ге асыру керек? Соны суреттейтш айна болу керек. Сонын 6ip куралы болу ке­ рек. Осылай бол са Fana казактын Жака эдебиеп ез MiH- детш орындай алганы. Сондай болу ушш б!здщ эдебиеп- м!зд!к, 9cipece сырткы т н ш н н ен де iuiKi мазмуны анарур- лым артык, айкын болу керек. « Э а р е с е б!зд!к жана эде- биеим !з мазмунды болсын, scipece салт-сана жагынан таза болсын, тенкерннш лдш касиет! болсын, жана кезбен танырлык болсы н» дейд! ж а н а э д е б и егп жаксы б 1лет!к жолдастарды н Gipey! Коган. Ш з д т айтатынымыз да осы. Scipece б !здщ К азакстан ж айы нда мазмун айкын, таза болмаса, б 1зд !и э д е б и е т п з д ш пайдасы шамалы болады. Неге д ессш з, 6 i3aiH кай ж умысы мы з болса да yrirreyfli, Tyciiuipvai керек кылады. Н еге д есещ з 6 !з кай жумысы- мызды болса д а ез^пздщ iuiKi курылысмызда алдымен еск!ге карсы куресуден бастаймы з. Олар б!зд1н жалпы

жагдайымыздан туып отырран нэрсе. Мысалга жер белу жумысын алсак, бул ретте 6i3, 6ip жагынан сонын неге екендйш туаш нрсек, екшип жарынан, соны калай орын- аауды кадаралап уйретш отырамыз, баскарып отырамыз. «Екеудщ» боямаларын кыскаша турде ашып, с ез1мд1 енд1 бтр иекш н. «Екеудщ» макаласында булардан баска да Tepic жерлер1 толып жатыр. BipaK онык бэрш терш отырудын кажет! жок- Шздщ максатымыз — Heri3ri боямаларын, байшыл- ултшылдык сырларын, сол байшылдырын ешжузд!лжпен буркемелеуге тырысканын эшкерелеу едЕ CeftTin, корыта келгенде, «Екеу» макаласынын саяси астары бар. Онын эдебиет туралы б1здш uerl3ri niKipiMi3.ii боямалап е з- repTKici келедЕ 5i3 — «Казак ел in s тенкерк кеп жаналык мрпздц казак ел! баягыдай кудайра, молдага, аксакал- fa сенбейдЕ Кекес жолына сенедЕ дуниеге рылым жолы- мен, акылымен карайды» десек, «Екеу» оны Keprici кел- мейш. Keprici келмек тупл «оларык ж ок» деп таласады. Ka3ipri мэдениет, шаруашылык, баска курылыстарда ic- теп отырран жумыстарымыз эдебкетке эсер беретш себеп- кер ексш'н айтудын орнына, «Екеу» «себепкер тек кана ескшк» дейдЕ олай болса, барлык жумыстарынды соган беШмдеп жасандар, казак елin капитализмнен аттатып, тепстж турмыска жетюзсм дсп жургендсрщ киял, сарын- дамалык, сандалма» дейдЕ MiHe «Екеудщ » макаласы­ нын саяси ж ат niKip eiceiii, 6 1 зд т жолымыз емес, казак байыныд жыры eKeHi. Б1здщ ми1дет1кпз — осыны айыра Ciay керек. «Екеудщ» макаласындагы эдебиетке жататын талас маселелер i туралы тары 6ip оралармыз. Эйткенмеи эзфше айтып кетейш деген niKipiM мынау: б1зде жана эдебиет к е бей т келедЕ Онын Heri3ri багытын 6i3 проле­ тариат эдебиет1 иеп'зше бешмдеу1М13 керек. Б1здщ жайда пролетариат барыты дегенд!* жогарыда санап кеткен ие- Г|зг‘ алда турган максаттарымызды e.viipre асырура ку- рал болсын деп yFy керек. Пролетариат эдебиеп легенде, жалгыз жумыскердщ 1-ана турмысын суреттейтш эдебиет деп шолак yryFa бол- маиды. Эдебиетте болсын, кай жумысымызда болсын \\лтшылдык барытпен куресу керек. «Екеу» 6ip сезшде: «эдебиетте ултшылдык багыт орыста да бар» деп Пиль- мысалра кеяпредЕ Мунысы TinTi eTipiK. Ka3ipri Р сэдебиетшде жалпы устем барыт пролетариат эдеби- • *убшде пролетариат эдебиет! устем болу га жардай 87

жасалып келед!. Пильняктар ж а н а эдеби ет ж олы нда 6i3- дщ жолбикелер1м1з деп саналады. Орыс эдебиет1 солар- дын ыкпалымен ж урш отырса, оларды ж олбике деп ай- тар ма е д 1'к. Ен болмаса «Екеу» осыны yFy керек едЕ Кыскасы эдебиет туралы айтыста 6i3re ен алды мен кереп, эдебиет- Tin м уш елш 1'зд еу ем е с кой д е й м ш . М эс ел еш ц туйш к ка- зактык ecKi о д е б и е т ж кал ай п а й д а л а н у керек, ж а н а эде- биет1м1зд1н epiciH калай к енейту к ер ек , э д е б и ет ecKi э д е ­ биет адам дар ы н ка л а й , кан д ай т э а л д е р м е н e3iM i3re тарта, тэрбиелей б1лу керек, эдебиет1М1здег1 мазмунды ж асау- ды н ж ол дар ы н суры п та у , тары со л сиякты лар Foft дейм ш . Ещ йп айтыс осы ретте болсын. сЕнбекш! казак» газет!, 1927 жыл, 223—224 сандар.

ТАРИХИ ШАШУ Неше ж у з жылдан енбекил тапты кулданып, элспз, ме- шеу елд1 отарланып келген азуы алты карыс капиталды, капиталдын колжаулыпя — патшаны, патшаиын уй куш'нч — тврелерд1 жсрмсн ж ексен нылиан Октябрь он- Fa келдП Колчак, Юденич, Семенов, Врангель, Анненков, Д утов сыкылды жанаралдардьщ алтын елестеген у м т н ж ерге кемш, бордай тоздырран Октябрь онрэ келдП Кадет, меньшевик, -эс-эр, тары сондай е й ж узд! суркияларды uiipiTin-ipiTin иттей улыткан Октябрь OHFa келдП Езмген отар елдердш к©з\\н ашкан, шаруара ж ер бер- ген, жумыскерге завод пен устемд1кт1 берген, жалпы ен- бекиП букарара енер-бш мд1 берген, кулды кожа га, кой- шыны мырзара, айелд! еркекке тенгергсн Октябрь OHFa келдП Октябрь туран куш ондары бала каз1р курал Heci — жауынгер. Сол куш туран бала б у п н онга келш, пионер болды, мектепке туей , ленишш'лмш дедь Осындай icrepfli !стеген Октябрьдщ 10 жыл жасауына кай енбекш! куан- байды? — Эрине, куанады! Шет мемлекеттердег1 енбекиплерд! былай койранда, дуниен1н алтыдан 6ipiH алып отырран Кенес елш ш imi ертен (он жылдык той куш) кып-кызыл тура беленгел1 отыр. Ой да, кыр да дуниеш уранмен кушренткел1 отыр. Дуние толкыралы отыр, Октябрьд1н он жылы эл1 де кул- Дыктан кутыла алмагандарды куткарралы, куреске ша- кыргалы отыр. Капитал куйшгель енбекнн суй1нгел1 отыр. Ецбекнлш шын ж урепм ен суйет!ндерд1н буран не- рьш каны кызбайды? Шешен сез1мен, энш1 эшмен, жыр

шы жы ры м ен н е ш п ш алк ы м ай ды ?— Эрине, шалкиды , шалкып та отыр! 0 нерл1 ел дерд! былай койранда, ш ашкан бидайдай бытырап, eKi уй 6 ip , уш уй 6ip к еш ш ж у р ген к а за к лала- сы д а О ктябрьдщ он жылына то л га н а бастады . Октябрь- д щ он жы лды к MepeKeciiiiH дабы сы : А м ударь яра малтып, Каракалп акка Kerri. Каспнд! атт а п , А да й га барды . Бет- пактын ш елш к е з т , Ш у ел ш е ж е ттк А лтайды к тауын ку- щ рентп, кой баккан койшыны, сиыр баккан сиыршыны, жылкышыны, жалшыиы, енкейген ш ал, ецбектеген жасты ду б т ттк Bip кезде жыларан бал а кулдк Акынныц mepi, тулпарды н ж е л ! козды . KyaiiFaii м ен корыккан б1'рдей; екеушде д е ж урек аласурып ауызга сез туармейдн Д ала акыидары не дерш б1лмей калды. Ж уздеген акын 6ip да- уыспен «Ж асасы н Октябрь!» д еш . Bip шет! Кырым, 6ip шет1 Кытайра созылран Кенест! К а за к с та н дал асы ауруы - нан жазы лран аттай Ылкшдк Ka3ip д е коз алды ма келедг: © л к ел ж П ар тия комите- TiHiH уш нде, августын орта кезш д е О к тябрь дщ мерскесш етю зу уш ш жиылыс болды. Акындардын елскдерш басу туралы э н п м е к озгалган да, Keftdip ж о л д а с т а р «ж иы лар ма екен?» д е с п . Уакыт тырыз кал ды . ©3iM i3 д с кудш тен- д!к. Айтпакан ю нэ б1зде болмасын деп «Ецбекш! казак» газетше хабарландыру жаздык. © лекдерд1 жинастыру ил'ндет! матан тапсырылран ед к Х а б а р л а н д ы р у басылран- нан KeftiH 6ip ж у м а еткен сок вл ен , энг1ме кар дай жауды . Кунг бугш ге дейш ж ауып ж аты р. BipaK акырын кутуге кун таянып калганды ктан колга туск ен дер ш ен корытып, влендер жинарын баспата бердж . M enin колыма айналасы 4 00-ге ж ак ы н елен , Ю-Fa ж а- кын энп'ме TycTi. 300-ден астам Kici ж а зр а н . 1ш ш де 4 — 5 влек >Ki6epin, кай такдаганы и ал д е ге н д е р i д е б а р . Кел- ген елецд! бакалш агы иа дей ш те к се р д ж . 1ске ж араганы болса тастагамыз ж ок. Keii6ip манызы жаксы, тур! онды, 6ipaK азы на-аул ак ж е р ш де аксагы б а р елендер;й ш ама- мызша ондадык. Кейб1реулердщ ж !берген 4— 5 елеш ту- гел жаксы болы п ш ыккандары б о л ды . Оньщ б эр ш ж 1бе- руге орыннын тарлырын ескс алдык. ж эн е э р т м д е ецбек еткен сон, квптщ с езш ж1беруд1 ойл ады к. Осы себептен 6ipa3 жарарлык влендерд! алып та калдык. Bi3fliH ойымыз: 6ipinuii ж а к та н , О ктябрьдщ 10 ж ы л ­ дык мерекес1не влендер жинарын бастыру болса, екшнн жарынан. елдеп ш аруа багып журген акындардын Ок

.i у у<лл9 f L6j

тябрьге калам и н калай косатьшяыгын, калан куанаты- нын, Октябры» калай тусш етш ш бклу сдк Акындар ке- ш лдепдей шыкты. Тусшед|' окей, куппалы окон. Октибрь- ai 6iaeai екен. Bip калам емес, жуч.'нчсп калам тсрбеи.и Октябрый жырлаушы 6ipey ем ес, ж у з ж у з скоп. «Сендер- де жазушы бар ма, кедей дегеш й кай чаи тауып алдын- дар, ауыл эл|' кунге кураи окып оты р. Кейес ошметш та- нымайды» дей турын «мырзаларря» б ул улкси сабак, бул жумыс «мырзаларды» мо'йындата ru n , мойынламаса мыи- даран каламмен оларды туйреп елт|'ретш жумыс. Б1зд е бурый: Айшылык ж ерд! алты аттайтын пос-зды. аспандэгы кыран аэропланды жырлап, казак енбекийлерж енерге шакыратын, кымс етсе казак жумыскер! деп каламын ала жупретш казак енбекии жазушыларьшын тунгышы Сэ- кен бар едк Мыркымбайдыи арбасына Minin алып кенесстш. Мыр- кымбаймен е п н салатын, шоп ш абатыи, ол Keiiice кейн- TiH, ол куанса куанатын, ш аруа д е се каламы аттай жсле- TiH, BefiiM6eT бар едь Жалшынын турмысын езгеден бурый nopeiiH, казак екбекинлерш Европа енбекпллерш е колдасута шакыра- тын, Англияда жумыскер таяк ж есе, Америкадэ Сакко мен Ванцеттн ел ее аза кылатын, e n ip i, торбпесь KecKiHi, nefini жалшыга тандык, жалшынын акыны —- Калмакан бар eai. Кедейд!, жумыскерд|'н nici бар ж ерш т1м!ск1леп журе- т'ш, соларды жазаты н Елж ас Бекенулы бар eai. 40 мын батырагым бар деп кетеркче свйлейт1и, сол батырактардын кем ш ш пн керсе каламымен коса кабат жупрш , аяк, колы жер баспайтын, казак жумыскерлерЬ ш'ц арасынан 6ipinm i рет калам устаран Орымбек Бекулы бар eai. Ж ана KOTepiflin келе ж аткан ж а с акындарымыз Ас­ кар, Ж акан, Самат, Мансур бар eai. Октябрь революциясынан туран казак совет эдебиетК HiH алдынры катардагы жазушылары уйымдасып, про- летарит жазушылары бола мыз деген ту котердк icne KipicTi, жумыскер, шаруа жазушыларьшын басын 6ip жерге курастырып, торбие беруге бет алды. Ултшылдар: «Уа! буларын не? Жазущыны кайдан аласындар?» деп даурыкты. Жазушыны кайдан алатынымызды осы елендер жи-

нары айтып бере алады. Жазушыны 6 is 1здемейм1з, Ок- тябрьдш толкыны 1'здейд!, б|'з шырармаймыз, Октябрьдщ толкыны шыгарады. Октябрьдщ он жылдык тойынын ек- niHi 300-ден астам каламды тербетсе, 20 жылдыры уш жузге TaFbi 6ip нуль калай коспас екен. Бул 300 бурын- гы бармакпен санайтындарра улкен серж , улкен бел. «Мырзалар» кун! 6yriH re дейгн барды кермей келш. Менс1'нбей келдй Корее де Keprici, o ln rici, ecenTecKici келмей келдк Оларды кермей ж ургенде Октябрьдщ он жылдык тойынын карсакында жуздеген калам найзадай суйриш шыга келдк Эрине, булардын 6api кеньидегшей акын болмауы мумкш, б>рак «ж узден жуйрж, мыннан тулпар» epiKci3 шырады. Жарасын, жарамасын — он жылдык мерекеге бурын атын-жен!н е и т м б1лмейтш 300- дей Kiciviiu шашу ж1беру| мм д! ойга калдырмас екен. Досты дэмеленд|р1п, душпанды шошытпас па екен. Эрине, свн-геяИ Ауыл-ауылдын арасында К енес m e r i жайылып бара жатканына бул лэлел болмаганда енД1 не дэлел бо- лады? Октябрьдщ он жылы 6iD куаныш болса, бурынгы аздакан енбекип акындарга ел шаруасынан ондаган акындардыц ат косуы, тобын кебейту1 — казак совет эдебиетше ек!иш! куаныш. Октябрьдщ 10 жылдык euip inae 1с' теген id , шашкан жсм|с! тарихта болматан ic, болмаган жем!с. Сол жем|'с- тердщ де, 1стердщ де корытындысы ертен болатыи улан- асыр тойда корытылмак- Эрк1м барынша тойра шашу шашпак. Сол шашудык 6ipeyi осы елендер жинары. Бул — улкен шашу, тарихи шашу. Октябрь мерекесшщ 10 жылдырына арналып 1927 жылы «Акын- лар шашуы» деген атпен шыккан елендер жннарына Kipicne сез.

ТАРИХИ ТАМ Кызылжар уезш га Ыстап (Пресногорьковск) деген каласы нда ж азгы туры м га салы ж эр м ен к е болады . 1925 жыл едк С ол ж эрм енкеге келе кал ды к. К ар ж а н а кете бастаган уакы т. К ун суык. К а р а ж ан бы р тепеп куйып, базардагы кшм! жукаларды epiKci3 калага айдайды. Пэтерге алган уй ге Kipin, ж а н а рана жылы uiaflFa аузы- мыз тие бергенде: «Пэ-пэ-пэ!.. Ра-ра-ра-ра!..» деген да- уыс кулагы мы зра сап ете тустк I<iM е к ещ й п н сураранша болран ж ок , уйге саскан ада м да й а п ал актап, сакал, мур- ты ж ок , кертеш муры ндау, к ар а торы , ады рак кез, тал- дырмаш ж т т Kipin келдк Тани KeTTiM, e3iMe белгын Кабсыт дейтш е л д еп api Tijii, api кулагы ж о к са к а у екен. Сакау ш ебер болаты н. Он колынан он ер тамады . Сынган маш иналарды ж ам айды , колынан кек арба (бричка) ic- теп шыгарады, тар антас ic ren a i, кы скасы aFam, TeMip де- геннен, казакш а айткан да, ту й м е туй едк С а к а у .кедей, bWFH б!реул in icin icTen, сонымен кун кередн Нашар адам болгандыктан эрю м басыны п, журттын Ke6i та- йынша орнына кой 6 epin акысын ж е п кетед|'. Сондыктан ол 6ip ж е р де у с тш е калаш а к т м Knin ж ур ген а дам бол- са, сонын б эр ш д е е ю м е т екШ д е п т у с ш ш , coFaH арызын айтады. С акау ерш н томпайтып, иырын козрэп, мандайы н шу- кып, кезш алайтып, тагы д а е з ш ш ойын туЫшйрет'ш белплерш MaFaH icTen, баж ы лдап б!рдем еш айта баста- ды. Мен тусшбед1.ч. Ж аны мда с а к а у ды н ымын бш етш 6ip ж ол дас бар е д к содан с у р асам , м аган Л енинд! эн п - ме кылып тур екен. С акауды н ымын а з д е р г е э к п м е кы- лып afiTyFa, алдары ны зда турып, сол с ак аудай ым ж аса- 74

масам TyciHflipyiM киын рой, сонда да шамамша эртурлi белплерш керсетш т у а щ и р т керейш. Eki аярын Kepin, exi кулашын б!рдемеш кушактай алатын шсщей имейте жайды, онысы улкен зал уй кер- Д|'мдегеш екен. Eki алакынын шукырайтып, 6ipiHe-6ipiH тостарандай reKKepin, элденеш е рет сокты да , уртын квржше созып бултын-бултык етю здй онысы адам айткысыз квп халык дегеш екен. Алаканынын кырымен емшегшщ астын ала кеудесш кесть Жораргы ернш колымен 6ip сипады да, иегш 1л- repi карай шошайтып, колынын басын апарып иегш ета- кады. Азан айтатын Kiciдей ею колын кулак тусына апарды да, eKi жарынан да басына колын 6ip-6ip карыс- тан тиг1збей едэу!р турды. YciK колын имейтш апарып мурнынын устше асылта салды. CeflTTi де уйдш кабыр- гасын Kepcerri, мунысы кеудесш ен жогары жерш рана салган сурет керд1м. Успн баскан мурты бар, иегшде шокша сакалы бар, басы кара казандай улкен, мурны кошкар тумсык. улкен залдык кабыррасында осы сурет 1лул1 тур дегеш екен. Белуарлык туска таман алаканын жайды. Берк|'н ж у- лып колына алды. Суйтп де аузын аиырайтып ашып, б1рдемелерд|: «ра-ра, ра!.. П э, пэ, пэ!..» деп былдырлай женелд|', онысы: улкен залдын бш к сахнасына шыкты Да, fiipey свз сейледк дегеш екен. Оц колынын басын 6ypicripin алып, eni иырын, ман- дайын турип, мандайына алканын калка кылды, ол: кар- тоз киген орыспен сейлескенш тушшнргеш екен. Колымен уйд |ц кабыррасын нускады. Кеудесш 6ip шукыды. К ш м д ер ш н эр жерш устады да, тактайга былш е т ш т 6ip туш'рдь Енкейшшреп eKi колын он жарынан сад жарына карай еш-уш сьптедк Сол алаканын жазып турып, TicTeHin алып, он ж ак жудырырымен ышкына вз алаканын 03i уоды. Мылтык ататын к!сшей, шынтарын бугт, б1рдемеш кетерген тэр1зденш ынкылдап кайкай- ды. Колын 6ipiHe-6ipiH элденеше рет урды да, кшмше тары 6ip тушрш, уйдш ш ш де тарпылдап ж уре бастады. Мунысы: анау кабыррада турран сурет 6i3 сыкылды ки1- Mi жаманды, шеп шабатындарды, араш шауып, TeMip согатындарды, жук К9теретшдерд1, ж ер жыртатындарды сонынан ерткен басшы болтан, дегеш екен. EHririn, шапанынын элдынры enipiii квтердр Ж елке-

v1_>U . у - ; j •Uijlj < •5,>*: f *£>.?£ Ol*JV U^1 •'>eJ - 4- iU if t j й - ^ j j ^5— j .^j S - C - «J—*»-W В. И. Ленин туралы елендер жннагьш шыгару жешнзе газетте жарняланран хабарландыру. сш е жудырыгын Tyflin апарып салды , кшмдерш сипап «ая, ая-ая!..» дед!. Саныи 6ip ш апалактап, eni yciK колын басына шошайтты д а , алаканын сорып, кезш адырайт- ты... Bip саусагымен сол ж а к алаканын децгелете сыз- ды. Алаканын аузына апарып, ж е л д 1 iuiiHe тартты да, KeKipfli. Алшак-алшан ж ур дь Кш мш е тары да туюрдк езЫе-ез! кейш жудырыкпен eui койып калды. Кабарын туйш алып, колына 6ip арашты алды да tarepi карай сермеп «Уф! Уф! Уф!» деп кышырланып «быж, быж, быж..» дедь К езш шукыды. Онысы: ж уан карын байлар, желкес) майлылар, KHiMi жаксы, жылкысы квптер, акша- 7в

лылар етп ж е д ! де жатты. KeKipeftin khimi жыртыктар- ды сабаганнан, талаганнан басканы б й ш е д г Сейтш ал- шан басып ж ур ген ш де, ж ам ан к ш м д ер дш бастыды олар- ды мылтыкпен атып тастап, б1разы н уры п жыгып, кезде- piH шукыды, дегеш екен. Б]'збен 6ip re эдемьпеу кш нген 6 ip аукатты а дам тур ед|', оган карап 6ip TyKipin, ж уды рк гы н туйдй KniMi ж ен - су 6ip кедей тур ед1, 0 FaH кулш кел in аркада какты д а , езш керсел п, eKi колын шошайтты. Б у да н бы лайпд ж а - гында кулш эртурл! кимылдар керсетш , у й д щ кабы рда- сына колын созды д а , колын кеудесш е 4 — 5 рет нукып- нукып калды. Онысы: аукатты адам ра «сен ж ам ансы н, сенщ жарынды сындырамын» д егеш , к едей а дам га «екеу- М1з енд1 6ipiKTiK, шабатын жерд1 6i3 аламы з, байды н атын аламыз, екбеим1зд1 бе р м е с е Л енинге айтамыз. Ленин б1здш xcyperiM is, 6i3 соны н с е з ш ты ндаймыз, 6i3fli тедджке жетюзген сол» деген с е з 1 екен. Т е н ел ген д тн е дэлел кылып с а к а у 6i3re елдег! 6ipne- ше куигплерден милиция аркылы ал дан е н б е п н тусшд1р- д'|. «Мен енд! дындай Kiel болды м!» де ге н Kiciuie мардам - сып, сакау ортан колын ш ошайтып, иырын кетерд1 д е , калай екен дегендей кулдь К айтер екен д е п квз1мд1 ж у - мып, Ленин елген деген ишара кылып ед1м, ымда сак а у жепк болады гой, туеш е кетт!. ©лгенш еспген ж ок екен. «QripiK айтасын» деген Kicime эуел! кулш нанбады . Ар- тынан уйд еплерд щ 6api жапы рлап кеткен соц, маган тарпа бассалуга бата алмады бьпем, ж ол дасы м а аш ула- нып, тактайды ек 1 тепт1 де, ж уды ры гы н туйш , бетш е 6ip TyKipin, «уси ц н ен ары з берем» деген Kiciuie yciK колымен алаканын сызды д а уйден буркан-таркан шыга ж ен ел дг Дэл сол ар а д а ойыма екишл 6ip нэрсе сап ете тусть Мсти, бала кез1мде (1913— 1914 ж ы лдары ) сайлау болып крестьянский начальник келдг Е н алды мен ауылнай сай- ланбакшы болы п, начальник патш анын атын ю м бьлее соны ауылнай коямын деген шартын айтты. Ол кездеН сайлауга ауыл-ауылдын «жаксы», пысыгы баратын ед1 гой. 15-20 ш а'ден 6ip адам патш анын атын бш меу! ка­ лай?! Ж урт састы. С айлау тал ас е д г 0лд1м -талды м де- генде ауылнай болам ы з деген ж актан М ашык дейтш адам патшанын М икалай Александрыш Р оманов екенш зорга тауып тамыр орысына астыртын Kici ж 1 б е р т сура- тып ап, содан кейш ауылнай болганы гой. Мен сакауга жолыккан жылы (1 9 2 5 ) Николай- 77

дын атын елден еи ш м б!лмейт!н сайлау еткенш е он 6ip- ак жыл болган. Он 6ip жыл буры н елД1 билеп турган бас эк1мд1 елдщ «жаманы» тупл , «ж аксысы» да б ж м есе, он 6ip жылдан кейш елдщ (эрине, енбекш ! ел д1 айтам foB) он esci м уш е а c a y «жаманы» т у п л , т!л-кулары ж о к мыл- кау-сакауы да е зш ю м ж етю згенш , тендш Н к!м эперге- н!н 6iJiAi. Л ениннщ кай ж ерге, ш м дер ге барганы н,ю м - дердщ к е н ш н е уялаганын ж анары сак а у сезш ен (Илуге болады. Шынында Л енин нелер мы лкау-сакаудын тШ н ашпа- ды, нелер саныраудын куларын ашпады. Нелер жаралы- нын ж ур еп н ж азбады ! К енсстер Одарынын мейл! дала- сын, мейл! каласын, мейл! алысын, мейл! жакынын, мейл! наданын, мейл! б ш м д !с ш ал—Л енинд! бм м ей тш токым- дай ж ер бар ма? Лениннщ eciMiH еспм еген енкейген шал, енбектеген бала бар ма? Койшынын, сиыршынын, eriHiui- HiH, menmiHiK, алтыбакан Teyin, асык ойнаган баланын Ленин аузында емес пе? Ш ет мемлекеттердщ жумыскер- aepi де Ленинд! шам-шырак кермей ме? Ленинд! жер шарында бнлмейтш енбекш! табы лар ма екен! Неге булай! Ленин ецбекип таптын шырагы, кездепш кыраны, Ленин co3i енбекш ! таптын куралы , кок!ректег! иманы, алдындары ж иганы, сиынатын nipi, Октябрьдщ тар ©тке- лшен енбекш! тапты алып ©ткен KeceMi, жорын жоктап, сойылын соккан шешеш, енбекш ! таптын 6yriHriciHe, ко- леш епне icTeren онык енбег!н кай енбек умыта ко- яр екен! Ак патшаны, терен!, байды, саудагерд!, куларды, мо- мын кара бука р а га жыгып бергенш енбекш! букар а ес- Kepyci3 тастай алар ма екен? П атш а еюметгащ кешег! кунп таярынык танбасы, байларды н улы т ш н щ кадалып кан алган орны енбекш !лерд!н денесш ен эл1 тугел ары- лып, умытарлыктай, жазылып болды ма екен? Енеден шырылдап тускен куннен бер! к а д а к нанра камалып, енбект!н казанына кайнаран жумыскерлерд!н езег!н вр- теген кулдык ой ecineH шыга койды ма екен? Ш ырыс енбеюш лерш щ eciHeH, 6ip жарынан. ©з байларынын кул- дануы, екпшл жарынан отаршылардын кулдануы кетт! ме екен? EKi улттын енбекш!лерш атыстырып, кырри-ка- бак караткан отаршылдыксаясаты—ею елдщ деенбекш ! букаралары умытты ма екен? Енбекш! эйелдщ куюрен- гён!, ж епм ш н зары кулактарында эл! ызындап, кеэ ал- 78

лы шыккан «Ленин» атты блендер энпмелер жмнагыиыц мукабасы.

дарында керген корлыктары эл 1 елестеп турган ж о к па екен? b ap i д е умытылган ж ок. Bap i д е е сте . Т5л1, кулары ж ок мы лкау-сакаура дейш Л енин атын касиет тутып ж ургенди!, Л енин аткарран icriH енбекш ш ердщ есш ен кашан да болса шыкпайтындырын керсетедг Л ениннщ сыйын тар их к а н а б а к а л а п , лайыкты^ сый кайтара алады . Л енинге нсндей тарихи еый жасаймын д есе д е кеп ем ес, а з. С ол а з с ы йды ц 6 ip cy i б1здщ uibiFa- рып отырран осы э д е б и ет ж инары м ы з. Б ул жинактары елендерд1, э н г 1м е л ер д 1 ipi уш ж уйеге белуге болады: 1. Л ен и н кайты с б ол ган к езд е г! ел е н де р : бу л елекдер- д щ Ke6iHiH сары н ы ж ы л ау, с а су , ап ал ак тау. К олы на жа- на рана калам устап, кезш ж а н а тырнап аш кан казактыц енбекнп ж а зуш ы л ар ы ту г1л , т е се л ге н оры стык енбекнп ж азуш ы л ар ы д а б у л к е зд е не д е р ш бьпмей калган. 0 зге- Hi былай койр анда, б айсалд ы акы н В ал ерий Брюсовтын е з1 д е «енд! не болдык!» деп ж ыларан, шынында солай KepiHin калуы рас! А дам шын iuii уылы п кайрырмайды, егер де шын ж ы л а с а , та б а н а у зы н д а б асы на салмакты ой келмейдк 2. Л ен и н н щ ыстык-cybiFbi басы л ы нк ы раган кез. Бул кезде ж азуш ы лар есш ж инанкы рап, Л енинге салмакты 6 aFa б ер уге, Л енинд1 енбекнп б у к а р а г а тусш дгруге бет алады. Лениннщ басты-басты к тер щ жырлаура шркедй 3. IvaiiFbi т а р а п , де н е салк ы н д аран кез. Бул кезде: Л енин д е а д а м е к е н д т , ада м н ы ц де н е ш б е л г ш жасты ж асаган со н е л у г е THic екен!, 6ip aK е т, суйек, тамырдан куралран ден е са л у м е н сол д е н е н щ iCTereH iciniK елуш де айырма барлы ры , де н е е л е е д е ic е л м е й т ш д ш , Л енин кер- сеткен тур а ж о л Л ен и н н щ к т е г е н ic i, тастаган ураны, соларды кал ай оры ндауды н ж о л д а р ы , Л ен и н д ж штаб Ком мунист^ партияга иек артудык каж етп екешйп ж ы р ланады . Л ен и н е л е е д е Л ен и н н щ ж ол ы Tipi, онын жолын миллиондакан енбекнп ж астар басады, деген сез- дер айтылады. Ленин деген сез нысана (символ) есебшде колданылады. К аскаш а елен, энпм елер дщ сарыны осы. Ешй жинак- ты калай курасты рран ж ар ы м ы здан 6ip-eKi ауыз сез айтайык. Ленин елген куннсн бастап ж ер-ж ер деп баспасездер- д е елен , э н п м е л е р ж ыл сайын б а сы л а бастады . Eui6 ip

баспасездерде басылмай, ел ш ш д е ауызша тарап жур- генелендер де ушырасты. Осылардын кеб: б|раздан кейш жогалып кету кауш туды. Сондыктан сол елен, энпм е- лердщ 6ip ж ерде жиналып басылып, газеттерде, жене ю- таптарда, журналдарда басылгандары, ауызда ж урген- flepi, 6api кггап болып сакталуын к ездедж . Ж инак шы- рарудагы максатымыз осы. Эр жерде бытырап журген елендерди acipece, ел ау- зындагы елендерд1 жинап алу онайлыкка тускен жок. Барлык елен, энг!мелерд| жинап алуга газетте хабарлан- дыру ж азудан баска ынрайлы ж ол таба алмадык. Ха- барландыру ж е р гш ю т газеттерде тугел басылды. Капы калатын жерлер1 болмасын деп, жинактын баспага бе- р1лет1н уакытын кеш'рек салып, е ю айдан артык уакыт бердж. Хабарландыру шыккан куннен бастап елен. энгК мелер тусе бастады. Келген материалдарды кезж де тузе- Д1к. Енбектщ жарамдысы болса тастагамыз жок. Ж уз ауыз еленнен уш ауыз елен рана тандап алганымыз да болды. Октябрьдщ 10 жылдырына «Акындар шашуы» деген ытап шырарранда да жалпы ецбею ш букараныц кандай белсендшк керсеткен1н айтып ед1к, мунда да соны ай- тамыз. Кулак еспген жерден бар еленд1 ж 1бермегенде- pi жок. 0 лендерд1н б1рсыпырасы ел шаруаларышю. 1 ипнде атымен хат б!лмей, сез1н бглетш 6ipeyre жазгызып ж 1бер- гендер1 де бар. Ел енбекийлерЫ н жазгандарына айы- рыкша кен1лбелд1к. Д эш бар ы н кур ж!бергем1з жок. Ес­ пген, бшгендерш жазып ж 1берш , ж инакка ат салыскан жолдастар да аз емес, ондайларра алгыстан баска не айтайык. Жинакка Л енин туралы жазылгаи сездерд! тугел си- рызу ниет1 колра алынгандыктан. кейб1р жазушылардын 2-3 елевдерш тутасымен Ж1берд1к. Мундай влендерд1и xe6i акындардын Ленинге кай д эу 1рде кандай бага бер- гевдгше дэлел болды. Bip акынныц элденеш е eaeni ж 1- oepiflyiHe 6ip себеп осы. Жинактын баспага бернлетш уакыты 15 март едй ь'Рак жер-жерден келш улпрмеген материалдар болар “ п агфельд1н <Ирше дейш токтаттык та, апрельден api хутуге мумк'|нд'1к болмай, шама-шаркынша тускен мате- Риалдардын жарамдасынын алып баспара бере бердш. СЛД1Н алые тукшрлершдег! кейб1р шаруа акындарымыз-

дын К улагина хабарымыз ш алы нбай, жаксы елендерден калып кал Гайдары д а болу.ы,, мумкш.. Ц1 а=ма келгенше. х азак т ш н д е п Ленин тураяы жазы лгандарды тугел жи-. наука тырыскан едш, егер у л гере алмагандар болса, оган не амзл! Bip мунымен Л енин сыбагасы 6iie коймас, та­ ры да ж нналар, сонда у л прм еген матерналдар пайдала- нылар. Келген елен дерд щ гш шде ж арамсы здары да болмагаи ж ок. Б1рталай матерналдар ж а р а м а й калды. Олардын кейб|реулер|, Tsyipipcx ж а зга н 6 ip ey a in сез1мен уйлес келгенджтен алынбады. Не б о л м аса канша тырбанганы- мызбен 1ш ш де аларлыгы ш амалы болды . Bipax булар- ды отка ж аккам ы з ж ок, тэртш теп Tirin, архнвке табыс етт1к. М акалакын орта кезш де айттык кой: Ленинге бул толык сый ем ес. Ж ер ж у зш щ ецбекиилерш щ кесем! Ленинге 6 ip ж инак туп'л элден еш е ж инак та аз. Ж урттын кешлш аул ау уш ш той neci аз кэдесш кап­ ке балап, «орамал тонга ж а р а м а са д а , жолга жарайды» деп ал зкандай орамалды туырлыктай тонга балап бере- дк Б1здщ бул жинагымыз да Л енинге тон емес, орамал гана, 6 ip a x орам ал болганмен бул жабайы орамал емес, бул орамалды к ap6ip жпиш ке Ж )бшде казактын енбекап жазушыларынын кезшен там ган тамшынын дымы бар, ap6ip т уп н д е 6 ip-6ip кайгынын сарыны бар, сонымен кабат ap6 ip Ж1б 1нде Л енинге деген махаббаттын ыстык леб1 бар. Бул орамал мы цдаган казак енбекднлершн! Ленинд1 шын суйген ж у р ек тер ж д еп 6ip-6ip нэз1к кылы- нан куралып токылган орам ал. Бул казак енбекимлерМк колында м э н п г е лей in сакталып тозбайтын орамал. Бул орамалдык келем1 ыцжене, Typi сулу болмаганмен, ap6ip ж 1б 1нде тапш ылдык сарын, тарихи маныз бар. 1 апрель. 1928 жыл. Кызылорда. Kipicne атпен шыккан влендер жииарыиа

МЫК.ТЫ МАЙДАН Таптык д э у 1р1 туып, тап тартысы ашылгалы б а с ­ пасез тап куралы болып келед|'. Л енин, М аркс сынаы про- летариаттын улы кесемдер! е з есиеттер1н суйенген табыиа баспасез аркылы тараткан. П р о л ет а р и а т а карсы тап- тардын да мыкты куралынын 6 ipevi — баспасез. Кенес- тер Одагындары пролетариаттыц басынан канды кун кеше рана erri. Ол кезде 6ip жарыкан баспасез де енбек а'шргенмен, куресп'н неп зп куралы: мылтык, найза б о ­ лып келд|'. Баспасез coaapFa кемекип курал болды. Каз1р куралды курес, как Teric токталып, бейб1тш!л1к заман туды. Идеология майданы ашылды. П ш р таласы шыкты. Идеология майданындапл кернект1 куралдын 61- pi баспасез, онын ш ш д е керкем адебиет. Олай болса. керкем эдебиетке бага беретш, кетермелейтш заман туды. Казак баспасбзш 1к тарихы кыска, алгаш казак тш н - ае газет, журнал шыра бастаганынык е зж е 20 шакты жылдан аскан жок. Бастапкы жылдардын баспасездер1 отаршыл ук1метке карсы кимыл кылды. Т ш келген жер- де казак елш ултшылдыкка шакырып, отаршылдыкка карсы салгысы келд!. Осы ниетпен алпарысып журген ке- з!нде казак баспасез! февраль тенкеркмне кслш кил'жтк Февраль eKi (6ipiHe-6ipi карсы) тапты мыктап жй<тед1. Азамат сорысы басталып, ек! тап (екбекил мен байлар) каиды майданда сузктк Бурын «ултшыл, казакшылмыз» деп жургендер байшылдыгын керсет!п, алаш туын TiKTi. куралды куресте орыс байларынын етегшен устап, солар- ДЫн сойылын СОРЫСТЫ. Тепсе теб!нг1 узген, кеудесше кек каткан, к езк ен ж а- сы аккан, катын, баласы зар каккан, байлар жыландай

шаккан енбекшьаердщ Gi. uip.iiri у.ты майданда бай- ларды шкдатпады, мзйг 1К турЬТ ШЫРЫП, Октябрь тенкерю н ж асзды : соаиа. :к т;с-Н-др курылгая Кенес ri республика курды- V д!i;;i Польша алды Y.1U — ж глакашка, жер—шар- Леникшн: « Н а н — ашкя, каргс. уетемдж — пролета- vara, завод-фабрика — ® ,• ;:.у?сге асты. Орыс про- риатка берш сш !» дсгол у летариаты турмыс.тын, таг an кот с.к» алый, ом!рд1 ез TiJieriHe карай атдарды. Езьпген улттардын спб .K-piuiK к-j.iiH ашкан Октя- брь TOUKepici казн: ц ?о л !» дгдп Устем- «Т1зпнге бурын бай : •mi.iepi адебиетл де Д1КTeTiri кольша ко: rep in K-.-ry.iepi керек (онын iiuiii/ie керкст. eu5e!;uii.iepi саясат лЛК ол болмай келд . Себеб жарынан меш еу бол жерлернпк орнатып ттгн кв бола кетуге берген босташшгына тугел! и. алашордашылар- 9Я1 кедмедк Бул 6ip жаты, байшылдар саяеи бчлнс кол.-: •геткен сон баспасез- aiK Ti3riHiKe ж ар маеты. Свз. ы р тан сырлап, шин урлап, е з максаттарын эдебн !Ы (керкеьн болсын, керкем e.Meci болсып) жары эр уга тырысты. Бу- рын (Октябрьге acfiiii) кер1« :т туеше де юрмеген алашорданын б е л г ш адамд. пс-типл болып кетть Булар осы жолдярын сыпал in. ег.кгы жылдарта лей in белек алыл келд:. Bip [ тяйталасып карсы шыяамын дегендерд! мурнш бегсу жасады. Сонгы 6ipep > . екбёк1шлер1 саясат repi 6 at айыра бастады. вз 1 ЯСОК1 дар шыра бастады. тер;н, кезде ка; ламы бас 6iлетinдер аз . ....... .......____„ де, суйенген табыпыя саяси санасы каидай болса, содан аса алмады. К азак ецбек!шлер! саясат жаьы аан со.чгы жылдарда ескенджтен олардын жазушылары да ecri. Сонры 6ipep жылдын imiHAe эдебиет майдзньша: шаруадан, жалшы- лардан, малшылардан. ж уиы скерлердсн жана куштер косылды. Бул куштер бурынгы б1рен-сарандарга кемек 6epin, байшыл барытка карсы куреске шыкты. Турмыс- тын. устемдштщ тегеуршГ колында отырран енбеккн шала сауатт—ы-, кемиплш кеп, cesi он* 1 да)” г :ылдарды аз уакыттын

шлнде эдебиет майданынан сауырра 6 ip салып айдап шыкты. Байшылдар баяулады, буры нгы дай оларра кайда болса есж ашык бслмады . Екбекил жэзук:ы ларра баспа- сездер де ж эрдем берш , кетермеш 1 болды . BipaK арнау- лы эдебиет журналы болмагандыхтан енбекни жазушы- лар каламын ерк!н с!лтей алмай келд!. Осыидай жар- дайды, ескеи nyiirci еска а л ьт, тп!ст5 орындар эдебиет журналы» шы.-арута Kipicin, мына «Ж ана эдебиеттЬ ж а- рынка шыгарып отыр. Будан кеп бурый казак. тЫ нде «Ш олпан». «Сана» д е ­ ген керкем эдебиет журкалдары шыккан болатын. Ал «Жака эдебиеттщ » гты да , заты да слгрдан белек. Бул журнал: !) Алдымеи тап хуралы . Тап болганда енбекпи тап- тыц куралы. Енбекш! ж ггупы л ар ды н акылшысы. Кем- ini.iiriii тузететш сыиш кш .'Т эрбислейтш анасы. KopFaii- тын панасы, Колына ерюн тигеи сыбанясы. 2) Эдебиетт! марксизм тупгысыкан сынап, ойыи, кы- рын бipлей TeKcepin 6aF3 беретш тез, таразы. Эдш тере, эд|л болганда тап тшегшщ, екбекчп таптын максатынын 3) Эдебиет маселеа талкыра тугел Tycin, бас-аяры туйыкталран мзселе емес, 6ipii;e-6ipiHiH саяси m e ri кар­ ем ек! адам туг!л, 6ip партаяда гы eui адам да бул мэсе- лсде eKi кезкараста. BipaK жалпы 6aFbrr 6ipey, ол — KiM де кйм казак енбек1шлор1шц сойылын согысса, Кенес Ti- •'icriii плесе рана енбечошлер баспасезш сн орын ала ала- ды. 03ipre Казак.стаида багытын ашып icKe Kipicnen уйк.м — Каэакстандык пролетариат шаруа мен жумыс- кердердщ жазуш ылар уйымы. Эдебиет™ бул уйымнан тыскары багалайтындзр да ж ок емес. 4) Ж урнглда бзйш ыд багытка eciic жабык. Байшыл- дык Hci бар жззушылдрря жол ж ок. Ж урнал оларра кар­ ем курессд!. Олардыц бурычры сулу тйлдершщ сырын ашып, KiM екендерш казак скбекпплершс танытады. Непзшде бул журнал — казактыц енбекхш жазушы- ларынык манданына баскаи сыбагасы. 1-2•Жана одебия» журналы. 1928 жыл номерлер

СЫНАУДЫЦ ЭЛ1П-БИ1 Сонгы к е зде ж а с ж т т т е р д щ б!разы керкем эдебиетт! сынау iciMeu айналысып ж ур. А зда п болса да казак эдс- 6neTi, онын !Ш1Ндс Октябрьдсн кейш енбекиилер эдебиеп ©ст1. Соган сын керек деп 6ipep ж ы лдач 6epi кыккылдап жург.пз. Сонлыктан скнмен айналысуш ылар кебейгенше куанбаска болмайды. М ен пролетариат-шаруа ж азуш ы лар уйымын кол дайтын адаммык. Сондыктан маган ол уйымнык сын ту­ ралы, сыншылар туралы колданатын саясаты эбден ду- рыс, Пролетариат-шаруа ж азуш ы лар уйымы жастарга, жас болганда енбекип б у к ар адан квтер ш п келе жаткан жазуш ыларга яки сыншыларга арка TipefiTiH, калам ус- тай бастагакдарды и кемшыпгш ту зесш , катарга KoeyFa, тэрби.йлеуге тырысады. «Сеи'щ каламы н олак, ел! жаз- бай коя тур» деп ешк1мд! бетке какпайды. «Жаз, жазу устш де уйрен» дейдк Б!зд1к (онын imiH.ie мешн Де) сая’ сатымыз ж а за бастагандарга осындай. «Уйрен, тэрбие ал» деген с е зд е р ж ас жазушылар мен ж ас сыншылардын ж аттап алатын, есшен шыгар- майтын сезд ер к М е н т бул арада айтайын деп отырган анпмем ж а с сыншылар болгандыктан, тек сол туралы гана баяндау. К азактан э з 1рге у л п аларлыктай улкен сыншы шык- кан жок. Keii6 io мэселелерге тиш-кашып Раббас Тогжа- нсз, Хамза Ж усыпбеков та гы баскалар сын жазды. SipaK олар 6ipep такырыптын гана басын шалды. Сон­ дыктан казакта ауыз толтырып айтарлык сыншы бар.пэ- леннен ул п ал деп айта алмаймыз, Б 1здщтурмысымызга кай жагынан б ол са да орыс ел1 агалык етш келед!. Кер­ ке» адебиет сынына орыс халиы б!зден мын осе бай. Онын ерте к е зде Белинский, одэн кейш Плеханов, осы

куш Вронский. Луначарский;'Ф рише сиякты улкен сын- шыларыбар. Булардын жазгандары жалгы з орыска емес, букм елдщ эдебиетш е'улп бола алады. Б |'здт ж ас сын- шылар Tici баткан кунде солардан пайдэлануы керек. Теп'нде оларды окымай ез басыммен ic тындырамын де­ ген юаден шыгар жемкш амалы болады. Тук окымастан, басына кона салган оймен тартып отыратын жолдастар б|‘зле аз емес. © зш 031 сыншымын деп жургеи 6ip ж ас сыншымен сейлескешмде, мен!н: «Сын жазганда к!мд! колданып ж ур с!н ?»— деген сурауыма: «Белинскийд!» деп жауап кайырды. «Плехановты, я сол сеюлд! маркс- ш!л сыншыларды окыдын ба?» деп сурап eaiM, «Ж ок» деген жауап кайырды. Орыста сыншы кеп болганымен олар eKi сапка бел шелк 6ipeyi эдебиетп идеалист! к кез- бен таныса, 6ipeyi м ат ер и а л и ст кезбен таниды. Эдебиет- Ti материалист!к кез!мен танитын орыс сыншыларынын агасы Плеханов.1 Одан озгандарын эл! кергем13 жок. Плсхановтын эдебиетп калай танитынын бммеген Kici маркашл сыншы дэрежесшде бола алмайды. Эдебиетп марксист кезбен сынаудык и д еа л и ст кезбен сынауга уш кайнаса сорпасы косылмайды. Маркс гылымы эдебиетп сынагапда алдымен, op6iр шыгарманы тугызган саяси, экономикалык жардайды алады да, со- F3H когамнын кезкарасын, салт-санасын жамап, содан Kefiiii мынау былай екен деп билш айтады. «Енбекнй казак» ra3eTi»iin 296-санында Жанахмет Акпамбетов м е н т елендер!ме сын жазды . Сыны дурыс емес. Дурыс емес болганда жаксылаганнан яки жаман- дагандырынан емес. сынаган aaici дурыс емес. Мен бас- камын да, м е н т елешм 6ip баска. Жанахмет мешн еле- н!мд| сынаудын орнына меш сынапты. Онын макаласы- нын басында «Акыннын акындыры», «Д!нге кезкарасы», «Эёелге кезкарасы», «Акын e3repici», «Ел|'ктей не?» д е ­ ген сездер бар. Осы сез бастарынык e3i дурыс емес. Алдымен акыннын эйелге, дшге кезкарасы, елжтеу! яки баскалары езш щ ыктиярына байланысты емес, акын OMip cypin отырран когамнын дуниен! калай тануына бай- ланысты. Эйелд1 nepiiiiTe кып кекке ушыру, улшлдетш кою, оны ермепне айналдыру енбекс!з epiKKen байлардык жэнс байшыл жазушылардын ici. ' Эдсбнет такирыбындагы. Маркс. Энгельс, Ленин енбектершен 0,1 *ВДе еркш таныс болмауым керек. А втор.

Мен бул макаламда Ж анахметке соктыгайын деп отьпг'м ж ок, Ж анахм ет сездерЫ мысал ушш рана ал‘ дым. М е н т бул макалам тегш де Жанахметке гана емес, баска сын ж азуга бет алган ж астареа да арналран. Сон- дыктан сол ж астареа мен мынадай сын улпсш керсетер ем. Мумкж меш ю дурыс болмауы , олай болран кунде баскалар тузетер. 1) © лен, энпм е, роман, поэма, пьеса сыкылды керкем эдебиет шырармалар жазылран кезде когам турмысы кандай ед! (бай устем б е efli, енбекшшер устем бе ед1?) 2) М эдениет, дуние тану, салт-сана жарынан акын су- йенген тап кай дэр еж еде турды? Акын-жазушы суйенген табынын алдында отырды ма, артында журд1 ме? 3) Акын-жазушы шырармасы е з табынын шындыгы- на (шын турмысына) жанаса ма, жанаспаса кай жерш асырран, иес!н жасырран? 4) Акын-жазушынын шырармасына шаруашылыктын, саясаттын кандай эсер! тиген? 5) Мазмуны мен тур! акыннын жазуында тен бе яки 6ipeyi кем бе? Кем болса, онын ce6e6i не? Оран шаруа- шылык, салт-сана калай эсер еткен? 6) Акын-жазушынын е з 1 турмысты, дэу|рд1 калай танып, калай тусшген, онысына кандай ce3i дэлел? _ 7) Акын-жазушы елж тесе, елж теуш е себеп не? Ti.ii жетпегенд!г1 ме? 0 нерш щ кемд!Г1 ме? Болмаса ез табы салт-сана, мэдениет жарынан кенжерек болып, содан аса алмарандыры ма? 8) Акын-жазушы калай ескен? Бастап жазган кезш- дегк теселе бастаран кезш деп, ысылеан кезшдеп сезде- piH,ne кандай айырма, езгеш елжтер бар? Неге олай бол- ран? 9) Тапшылдык мэселесшде жанылыскан, болмаса ту- сшбей кеткен яки Tepic урындырран жерлер! бар ма? Болса, дэлелк себеб! кандай? 10) Ж олбнке жазушыларды сынарандай болса, OFaH косымша коятын сын: неге жолбике болады? Енбекчн халыктын сойылын б(ржолата сокпай, толкымалы бола- тын себеб: не? Оран шаруашылыктын, тап тартысынын, салт-саканын кандай эсер! бар? Мше, кыскаша айтканда, сынау жобасы мешмше осылай болу керек. Акынды бас-аягын туйыктап, тагды- рын тугел шеше сынау дурыс емес. Мынау акын былай деп, аржарына сурау 6eflriciH коймай, б1ржола Kecin ай-

ту — елген, енд1 колына калам алмайтын жазушыра бе- piaeriH сын. Сыншылар акыннык алдары кунше ж ауап- кер болмай-ак, колында отырган ж азуы н толык сынап. сокан гана кес!п билйс айтса да жарайды . Бул туралы эл1 де жазармы з. М еш ц бул макаланы жазрандары максатым сын жазуды н ез!м б м ген элш- биш баскаларра ауысу болды. Ж а с сыншыларымыздын б|'разы, элдекашан елген, оны тап тартысы кемген сы- наудын турлерш алып, кателесш бара ж аткан сиякты. Бул кателерд1 асыкпай тузету керек. «Енбекш! казак» газет!, 1928 ж. 2/И № 42.

ЖАЗУШЫЛЛРДЫН ТУРМЫСЫ ТУЗЕЛС1Н Бупнг! б ш м аяамнын кемелд! жасына келш елуш тексерт, тез тозбаудын (картаймаудын, жарымжандан- баудьщ) saiciH тауып отыр. А дам eMipi енбекке байла- нысты. Енбек адамды шыныктырады. ©HiMfli енбек 1степ, дурыс тынырып отырганда рана адам тозбайды. Осындай жатдайды еске алып, рылым 6 ip адамнын 6ip кунг! Tip- ш ш гж , кэрер жарыгын ушке беледй 1 ) 8 сарат уйкы, бул уакытта журектен баска дененш 6api де к'алкып жайы ладм, жумыстан эл ар еген ет-тамыр- ларын тыныстайды. С еп з сагатта адам кур аттай сшш- Hin, тынайып туре Ke.ieni. Тынысталган, жиналран куш енбекке кол ти п зсе, буркыратып eii.aipin тастайды. _ 2) 8 caFaT енбек штеу. Егер осы мелшерде FaHa ierc- се, ол енбек Kiciiii кажытпайды, кайта денеш шыныкты­ рады, акылын удетедк Бул м елш ерде енбек ктемеген адам азалы. 3) 8 сарат демалыс. Бул кезде адам аунап-кунайды. Таза ауага ш ырып, бойын ж азады . Канын таратады. Эр- гурл! мэдени Т1лектерж (ш ахм ат, дойбы ойнау, елен ай- ту, домбыра тарту, театр, киноларра бару, ан аулауга шыгу, KiTan оку тары баскалар сыкылды icrepfli) орыи- дай ды . Mine, рылымпын адам га тэтт! ©Mip етк!зу ушш бел- шектеп беретш кестеа осылар. Мен бул арада фальсафа айтып, барлык адамды ка- лай отыргызып-туррызуды тергеспреШ н деп отыргзным жок, мен!н жазайы н деп стырраным жазушылар туралы. Жазушынын Heri3ri en6eri ж а з у болмаса, ол жазушы бола алманды. Ж огарыда керсетьлген мш дегп 8 сарат- тык енбект! тугеЛ1мен, болмаса деш н жазушы жазуына жум сам аса. одан курдел i енбек те шыкпайды.

Мен азд ер ге Ka3ipri жазушымын деп журген жазу- шылардын (кебш есе ком мунистердт) кунделж кызме- п'н айтайын. Олар танертен caFaT 8 де турып тамарык iuieai де кызметке барып, 8 caFaT табан аудармай, кен- сенщ кызметш ктейди Ka3ipri ж ардайда кенсеш'н ж а- уапгы кызметш аткаратын адамра хундел|'к 8 саратпен канараттанура болмайды, 6ipa3 ж ум астарды уйде орын лап экелуге тура келедй Будан баска, кызметтен тыска- ры уакыттарда Typai жиылыстар болады. Осылардын бэр!н корыта келгенде жазушыра «жазуы ма» дерлж уа- кыт калмайды, калса (жумадан баска) кунiне ек кеп болранда ек!-уш-зк сакат калады. Ол eKi-уш саратта адамнын 8 сагатта арен аткаратын мэдени типектерш ту- гел орындау мумкш емес. Ж азушы кайсысын icreyni 6 iae алмай дагдарып калады. Егер баска мэдени Т1лектер1н тугел жауып койып, жалгыз ж азуды га на тандауга ой- ласа, одан да дэнсне шыкпайды. С ебебк epre-ii-Keui де- мей агыла беретш булактай адам ж ок. Жалрыз жазура гана айналсан, пенсе кызметшен ш аршаган миын бол- дырран аттай болпандап, жадырап ж еле алмайды. Ша- рыктап ойлай алмайды. Басын канрырып Sip жолды Sip emipin, 6ip Kemipin, тын кезшде басыкда журетш сезде- piHiiiH Ke6i аузына туспей, малтисын да отырасын. Dip жумадагы демалыс куш — жума яки жексенбгде, не бол- маса мейрам кундершде рана кол босайды. Анырындэ Ka3ipri калам иелсршщ (жазушылардын) Ke6i сол де- чалые кундершде Fana жазнан болады. Бул жешнде карапайым адам мен жазушы адамнын елеугп айырмасы бар. Жазушы емес кызметкер колы б!р сагатка босаса да еркше жайылады, тыныстайды, ал, ж а ­ зушы адам ондай тыныстайын лесе, жазуы калады да, соран жаны ашып, шаршаса да б 1рдемеш мыжгылай б е­ реди Мшекей б!зд1н жазушылардын, acipece коммунист ж а ­ зушылардын бупнге дейш турмысы осылай болып келе- аи Москва, Ленинград тары сол сыкылды улкен калалар- ла жазушылар мэселеа б1зден баскарак. Оларра бер!'летш б 1рсыпыра ж эрдем бар. Колдары брс. непзН Kaci6i — ж азу. Баска жумысты екшни м!нде- 11Мйеп ойлайды. Ол жазушылар жыл сайын шет мемле- ^еттерге саяхат жасауга ж1бер1леяй Биыл куз Одактык ‘фолетариат Жазушылар уйымы Безименский баста Faн алты *ьс жазушыны букиа Европа мен Американы ара- 91

лап uibipyFа ж1берген. Ж азуш ы аы н шын ж азуш ы болып шыруына улкен 6 ip себепкер нэрсе са ях а т. Оры сткк П у ш ­ кин, Л ермонтов, Толстой сынды сандактары ны н акын- жазушылык сауатын молайта тусуге олардын Кырым мен Кавказга ж а са га н саяхаттары д а зо р м ум к1нш !л1к бердь Булардын ен суду жазуларыны н 63i сол Кавказ турмысынаи алып жазрандары. Горькийдщ купит «ар уары» Альпы тауынын к!лемдей кулпырраи е т ш п н кер- геннен козды. Б1здщ жазуш ы лар б 1р айлык демалы ска шырады д а , ел ш е бары п уш кун тунеп, кайта кайтканша уакыты бЖ п калады. Bip сезбен айтканда, ем^рмен аз араласады. ©згеш былай койранда Казакстандагы Алатау, Алтай сыкылды ж ерлерге барып а р ал а п тусш , Казакстаннын бурыш-бурыш ымен тугел таны скан <5ip ж азуш ы ж о к . Оларды н керет1Н1 е з ауылы мен Кы зы лорда рана. Ауызды ку шеппен суртетш дэу(рден еттш. «Ж азу- шымыз ж ок» деп кынжылатын зам ан артта калды. О к­ тябрь тенкер!сшщ жешс! жанадан жарыкка жазушылар шыгарды. Ka3 ip б1зде К азакстанны н ®з ж ардайы на карай, бо- йына ылайык жазуш ы лары б а р . Ж а зу ш ы атына лайык енбекпп жазушыларымыз бар. Б у п н п ем!р — niKip таласы ны н eMipi. П ш р майда- нынын мыкты куралынын 6 ip ey i кэркем эдеб и ет бол са, керкем эдебиеттщ устасы — жазуш ы болса, оларга енд! айырыкша на за р са л у керек. С езд ! созб а к та й бермей, ен- д1 келтесшен кайырайык: 1) Э д еби ет майданы нда керийп, neriari енер! ж а з у ­ шылык екеш айкы ндалган ж а зу ш ы л а р б!рынгай ж а з у жумысына отыратын болсын. 2) Оку ком исеариаш нда ма. баска ж ерде ме (орны кажет ем ес) жазуш ыларра ж эрдем коры ашылсын. Н ар- компроста ж а с дарындарга ж эр д ем коры дегенд1 ай- тып ж ур . Е гер б у л кордын бары р а с б о л са , о д а н ж а с да- рындыларга (енбекш! ж азуш ыларра) ж эрдем берктетж болуы керек. 3) Ж азуш ыларра пэтер уй ж ен'жен д е кемек кврсету керек. Ал каз!р ж азуш ы л ар ды н Ke6 iHiH пэтер уймен кам'- тамасы з ет]'лу ж а й ы м ейлж ш е канараттанрысыз. Алдагы кунде бул кемш ш ктер жойылып, жазушынын ж ем ю т енбек етуж е мумкш иплж ж асалуы керек. Буран Халык Комиссарлар кенес! ме, болмаса баска 6ip мекемс

ме, aiiieyip ш ара цолданып, rinri арнаулы ка»луы кабыл- аау керек. 4) Жаздын басынан бастап жазуш ы лар саяхатка ке- iyi керек. Буран ruicri ж эрдем б е р у керек. Оларды н 6 i- разы Казакстанды араласа, кейб1р еул ер1н ш ет елдерге Ж|'беру кажет. Булан баска д а жазушыра керек ш арттар кеп, 6ipaK бэрш 33ipre айтпай, осымен канараттана турайык. Егер буд шаралар ктелмесе, жазушыдан курдел i шырарма шырады деу киын. Ж алпы кызметкер а з екеш рас. B ipan 1920—1921 жы лдардай емес, Kasip ж акадан кызметкер- лер косылып жаты р. Онын бержарында ж азуш ылар укВ метке де, партияга д а , енбекнллер журтшылырына да pence кызметшен Kepi, е з дарынымен — жазуы мен, кала- мымек кеп пайда келп редь уЕабекпЛ казак» газет!, 1928 жыл, 9/Н № 58,

ЖАЗУШЫЛАР КОНФЕРЕНЦИЯСЫ КЕРЕК Октябрьдщ аржагын былай коя турранда, Казакстан- да С овет е ш м е п курылгалы к а за к эдебиет! уш д э у 1рд! басынан кеш !рд1. 1920— 1923 ж ы ддары К азакстанны ц кай ж ерш де бол- са да тен к ерк ж е карсы байш ыл акы ндарды н ау ыздыры алулы болды. Байшыл ж азуш ы л ар с о в ег п к акш ага, Советке карсы ю таптар, ж у р н а л д а р , ш ырармалар шырарды. Ол шакта олардын б е л не мынауыц Tepic деген , салт-сана майда- нына шырып, ултш ы лдарды бетке у рган адам ж енд! бол- FaH ж ок. 1923— 1926 жылдардын, бас кезш де байшыл жазушы­ лар К азакстаннан кугын керли Ол кезде каз1рп' Казак- стан ек1 белек ед1 рой. Ecki К азакстаннан таяк жеген: Аймауытулы Ж усыппек, Ж ум а б а й у л ы Маржан, Кемен- герулы К ош ке, Б айтасулы Р абдол л а, Исхакулы Даниял сыкылды байш ылдар тутасымен Туркстанга барып, Ко ж анулы н ы к колтырынз паналады. Султанбек Кожанулы былтыр О р аз Исаулыны н сурауы на — «мешн »iriM тек- кер!ске карсы ж ш ед1» деген ж а у а п бердь Сол карсылы- гымен ол, каш ып барран байш ыларды бауырына панала- тып, «А к ж о л » г а зе л и колдарына берд1, «Ш олпан», «С а­ на» деген ж у р н а л д а р шырартты, К азакстанда бастыра алмаран мтаптарын басты. Осы айтылран шыгармалар- ды н 6api д е С овет ею метш е карсы болды . Ол кезде ен- бекш1 тап деп аузына алган адам болса, байшылдар «жа- зудын техникасын бшмейтш сокыр туйс» деп келемеж кылуга тырысты. Байшылдарды осы суйеудш арты, кэ- Д1м п б е л г ш бек-бике Смарул С адуакасулыны н нарком- flirine келш сокты. Ол Наркомпрос кезш де б|'здш баспа- сез1м1з кэд1м п байшыл б а сп а сезге айналды. Енбекчп жа-



зушылар н агаж у болды, мандайра урылды. Оларга баспадан орын бер!лмед1. B ipan К а за к ста н д а куш ей in ке- ле ж аткан тап тартысынын э сер ш ен туран енбекш ! на- ламгерлер, бетке сорылдык деп к ур есш токтатпады. Сол куресте ешкен ж о к , ecin шыныга бердГ С. Садуакасов Наркомдж тен кулап, казак коммунис- TepiHiH хо с т ен 6e3 in, партия ж ол ы на беш м делген кез!нен бастап ултшылдардык, байш ылдарды н адымы кыскарды. Б аспасездеп кен орындары тарылды. Сонымен катар ец- бею ш ж азуш ы лар ерттей каулап, бурынры 6ipeH-capaH- дарра ецбекш шердщ ез арасынан ж уздеген ж ас калам- дар коеылды. Газет, журнал, б аспасез солардын колына кепгп. Олар байшыл жазушылармен куресумен катар ен- бекш1 букар аны н рухани азырын табуга ж арады . Осы жазуш ы ларды н е с у ш ж аяры, К а за к ста н д а П ролетариат- Ш аруа ж азуш ы л ар уйымын KypyFa сокты. КемшййкНз уйым, кемш шкш з ic ешуакытта болмак емес. Ж орарры атап еткен ж аксы ж актары н былай кой- ранда, уйымнык д а , ж азуш ы ларды н д а ic ж у зж д е кем- aiKTepi, кателжтер1 кержд1. ¥йым ecin келе жаткан к у ц т ойдагы дай баскарып экете алмады. ¥йы мда б елгш устав пен платформа (ба- fmt) болмады . ¥йы м ж ер -ж ер ден бел!м ш елерш жаксы- лап аша алмады. Ашса да дурыс жолбасшылык ете ал­ мады. Ж азуш ылар жазуларында кеб1рек cypim n журд!. Ок­ тай зымырап б а р а ж аткан с о ц и а л и ст а курылыстын екш- шне ере алмады. Социалиста жарыстын жазушылардын Ke6i алды на ем ес, артына тусш отырды. Осы к ем ш ш к т ер неден ед1? Э р ине, ж азуш ылар басын косып, к е м д ж тер ж кенесш, eHfliri багытымыз былай бол- сын деп 6 ip каулы га келмегенд!ктен е д 1; муд1рмей тарта б ер е^ н э деб и ет майданы нда с э р а ж ол ды н жоктыры едй Ецбекил жазуш ыларды ani д е болса кермейтж, керсе д е бараламайты н, ecin калрянын сезбей тш жолдастар ж ок емес. BipaK 6i3 енд! ол х ал ден е г п к , мазмун жары- нан болсын, тур жарынан болсы н ал га KeTTiK. «Б !зде мы- надайлар бар » деп, 6ipa3 адам ды ауы зга алура жарадык. Енд1 61'зге осы енбекнй ж азуш ы ларды будан да тез eci- рет1н ж ол га са л у керек. К енес топырарында, пролетари­ ат устем дж ж д е не мэселе бол са д а кепш ш кпен, акыл- мен, съ езд, конференциямен meiuineTiHairi ic ж узш де кершген норсе. Осы жолды ж азуш ы лар да колданбаса

болмайды. Бул м эселеде кеш калган 61'здш К азакстан жазушылары, е зге республикалардын жазушыл.фынын lip емес, элденеш е конференциялары етп . Меш'н осы макаланы ж азгандагы максатым, осы кон­ ференция мэселесш с ез кылу. Р а с, конференция шакыру оцай емес, оран каражат, тагы баск а иэрселер керек. B i- рак киын болганм ен, кеп ж абылса ж ок табылады. К азак- станнын кенес, партия орындары кем епн т и п зсе, тук те киындык жок. М ундай кке, 93ipre уйымнын эл! келмейдк Уйткеш, ол эл1 ж а с , каражаты ж ок. BipaK уйым енд1 осы мэселен1 кол Fa алып, т ю с п орындармен се . лесу керек. Мешмше буран т ш сп орындар тартынбайды. Уйткеш, ка- 3ipri соц и ал и ста курылыста 6ip улкен майдан салт-сана майданы, мэдени тецкерк майданы. Осыкын екеуш е де енбекцн жазушылардын катынасы мол. Конференция ар- кылы киын мэселелерш шешш алып, к е м д т н с е й л е с т алып icKe Kipicce, кеп ж е м к 6epeTiHin 6i3 бул арада пар­ тия, кекес орындарына айтпай-ак коямыз. Оны олар 6i3- ден артык б1лед1. Кыскасын айтканда, К азакстандагы енбекпн ж а з у ­ шылардын басыи 6ip косып, 6ip конференция шакыра- тын уакыт жеттй «Екбекш! I. 17—X, номер 213.

КУШ BIPIKCIH Орталык партия комитет1н!н rijii — «Правда» газетЬ inn Ka3ipri козгап журген ipi мэселеепин 6ipeyi — керкем эдебиет майданы нда пролетариат куилн 6ipiKTipy. Бул мэеелеш козгаура себеп болтан нэрее мынау: 1929 жылы Максим Горький Одарымызга келгенде Ресейде каз1р 10.000 ж азуш ы бар екен, бул санды кыскартынкырап, сапа жагын катты ескеру керек д ё п ж азган . Расы солай ед1. Одакта не кеп, жазушы кеп, не кеп, жазуш ылар уйы- мы коп ед!. К енес жазушысымыз, ш аруа жазушысымыз, футурисш|'лм!з, жолбикем|'з деп ж ур ген арымдарды бы ­ ла» коиганда, пролетариат жазушысымыз дейтш дердж вздери «Перевал», «Кузнец», «В А П П », «Октябрь» атты уйымдарга б е л ж ш , езара б 1рл1'кке келе алмаган едй 1925 жылы Орталык Партия Комитет!, керкем эдебиет туралы арнаулы м эж Ы с шакырып, сол м эж ш ете: проле­ тариат тш еп н де п эдебиет уйымдарынын бэр1не де еркш жарыс берегла. Эз1рге ешкайсысын басым уйым деп са ­ нам аймыз деген каулы алган. Ол к е зде толып жаткан эдебиет уйымдарынын, шынында ешкайсысы пролетари­ ат тьлепнде о за шырып бэйге алура ж арамаран кез1 де, осындай жардайды ескерш берген Орталык Партия Ко- м и тетж ж ер кж жарысын уйы мдарды к Ke6i кате угынып, куш' буп’нге дейш , кеп ж ерде шырармаларды (мазмун, тур жарынан) манызданды ру ж ен1нде еза р а орынсыз та- ластармен жарысты. М ундай KepicTep керкем эдебиетте- ri пролетариат куш ж бытырататын нэрсе ед1. «Куш 6ipiK- Tipy» уранынын 6lp ce6e6i осы орынсыз KepicTi токтату. Екжин себеп: Кенестер Одары нда устемд1к пролета- риатта бол та имен, езге, карсы деген ж а у тап бар. Осы карсы таптын керкем эдебиетте сойылыи «жатый ж азу­ шылар бар . Олар, сырт елд е К ецеске ашык карсы болады

да, Одактык ош ш деп ел д е «токсанны н тобына»* жасы- рынып «Ак бш ектш » 2 Мукашын б е тш е уста п , саясатта- рын заманнын «агымына» карай ж у р и з е д к М ундай «агымшылдардын» кейде Кызыл кы лш ыгына алданып калатын ж ол дастар да болады . Е гер керкем эдебиетте пролетариат Kyuii 6ipiKnece, «ш см ьял эаз аск а сайта» се Mipeji» дегендей, байш ыл ж азуш ы л ар дьщ шоктыгы ка- терЬгед!. Олар пролетариатка карсылыгын пердел! тур- мен де, пердесоз турм ен де куш ейтедь Yuiinuii себеп: б1зд!н Одагымыз — ш аруа мен ж ум ы с шылардьщ Одаты. Ш аруа дейтш м оз баты рак, кедей, ор- таша. BipaK осы ш аруалары мы зды н бэр! салт-сана ж а- шнан, пролетариатпен тугел кабысып болган жок. Неше мын жылдан 6epi келе ж аткан ж екеш ы ш к т!лек, ж еке шаруа багу максаты ш аруадан тугел жойылып болган жок. Пролетариатпен кол устасы п, б!рлескен социалис- TiK (колхоз, совхоз) шаруа куруга ол а р, эл! тугел ж у - мылган жок. Когамнын шйндег! шаруашылык т ш е п б!р тапта 6ip Ж1к (сословия) пайда болса, ж й сп к санасы н саналап, се- 3iMiH баскаруга тырысатын ж етекш !с! д е (идеолог) пайда болады. Шаруанын саяси ж етекппс! болаты н дейпндердд (шаруанын жекеш !лд!к шаруасын колдайты ндарды ай- там) былай койганда, олардык езд е р ш е лайыкты жырын жырлайтын ж азуш ылары бар. Ол ж азуш ы дарды к шаруа жазушылар уйымы дейтш уйы мдары д а бар. Ш аруа жазушылары ш аруаны кайтадан к у р у (реконструкция) дэутрше дейш ш аруаны н ж екеиплдш куйш ж ырлап келдк Шаруада кайта курылыс басталгасы н, ол а р ушке белш - Дй 1) батырак, кедей, орташаны суйетш дер! солкылдак- тьж, жекеш!лд!к беттерш тастап, б!рлестщ шаруаны жырлауга, ш аруаны пролетариатпен мыкты б!рлшке ша- кыруга бет алды . 2 ) Орта ш аруанын б!рсыпырасынын социалисток ш аруага солкы лдактау карайтындыгын ка- Р'П, жекеш иш к шаруаны ж ы рлауга да б!лмей, б!рл еспк шаруаны жы рлауга д а бышей, Kefl6ip ш аруашыл ж а з у ­ шылар толкып ж ур. 3 ) Ауыл, поселкеде тап тартысы ку- шешп, бай-кулакка шабуыл ж асалганнан кей!н, ш аруа- шылмын деп ж урген жазуш ылардьщ б 1разы бай-кулак жагына б!ржола ауды . Булар шынында. еж ел ден шаруа- J Маржам елещ. жусыпбек Аймауытовтын кейшкерГ

шыл ем ес, байш ы лдар едк Ж а н а унем саясаты (Н ЭП ) аркылы байды тап тартысынын етк ел ш ен ам ан алып шы- гуга ж анталасаты ндар ед). К а за к т а м ун дай а д а м ЖусШ- бек Аймауытулы сыкылдылар. Ш аруа ж азуш ыларыны н уш ш пй ж у й е д е п л е р ж е 6i3, эрине, косыла алмаймыз. С а яса тта бай-кул ак пролета- риатка кандай карсы болса, эдеби етте ушпшн жуйе б!зге сондай карсы , с ондай кас. Ш здщ MiHfleTiMi3 е з 1М!зге кел- ген 6ipiHuii ж у й еш тэрби ел еу б о л с а , екшпп ж уйеш езЬ м1зге Тарту, бетк е какпау, байш ы л да р да н арасыи ж ж теу. Егер керкем э д еб и етт е п р олетар иат купи 6ipiKnece, 6i3 шаруа жазушыларын тэрбиелей алмаймыз. Т ертпш п себеп: Сансы з сапа болм айды , Максим Горь- кийше, он мы н коп болса м эсел еш скиш п жагы нан алып К араганда коп те емес. © йткеш ж у й р !к жарыста шыга- ды. Эдебиегп'н кай дэу1р1н а л са к та к ал ам га ж армаса- тындарды коп ушыратамыз. Осы ж ар м аскандар ды н iuii- нен, жарыста келеш еп молдары озып шыгады да жазу- шы атын алады . А л келешегш kim д е KiM сынаймын десе, 61'здщ оны бетке кагуга хакы мы з ж о к . Б 1'зд щ MiwieTi- м!з — ондайларга кемектеНп, есуш е ж эрдем десу. Керкем эдсбиет пролетариатты к салт-сана майданы ндагы мыкты 6ip кару болса, бул каруды бармакпен санайтьш бес-ал- гы адам тугел алып ж ур е алмайды . С олдаттын 6 opi 6ip- дей командир ем ес, 6ipaK солдатсы з командир м ай данда eiUKiMfli ж ен е алмайды. Атак алып ж ур ген ж азуш ы лары - мыз командир бол са, ауылдагы каламды ж а н а устаган ылиплер керкем эдебиеттщ солдаты. Сол солдаттан 613 келешекте керкем эдебиетке ком андир даярлайм ы з. К,ыс- касы 6i3re керкем эдебиетте кадр даярлау керек. Егер бар куш Ka3ip 6ipiKnece, 6i3 т е м ен деп л ер ден келеш ек yiuiH адам да я рл ай алмаймыз. М же, жалпы алганда, керкем эдебиетте пролетариат куипн 6ipiKTipyre Heri3ri себептер осы лар. Куш 6ipiKTipy ураны О дакты к е з г е ж е р ж д е жаксы - лап талкыланганмен, б!зд1н К азакстанда ani ондай тал- KUFa тускен ж о к . Тусед! дегенде, мен партия ж олбасш ы - лыгын айтпаймын. © лкелж П артия К о м и т ет е зш щ сонгы пленумында куш 6ipiKTipyniH Heri3iH айтып к е гп . М енш бул арада айтатыным эдеби ет майданы нда тал аска Tycin журген, эдебиетке эртурл1 кезкарасы бар коммунист жол- дастардын б 1разынын езж ш е туйе айдап ж урук Рас, Казакстанда Казакстан Пролетариат-Ш аруа жа-



зуш ылар уйымынан баска аш ылган занды уйым жок. Лшык байшылдыкты былай койранда, эдебиетте белгш см агулш ы лды к бар. Б ул за н д ы уйы м а та л м а га н м ен , ic ж узш де кезге керш гсн барыт смагулшылдыктын эдебиет- т е п ураны букараш ы лды к. B ip a n о л б у кар аш ы лды к 6i3- ге букарашы лдык емес, Ж усы пбек, К ош ке сыкылды бай- шылдар мен пролетариат барытындагылярды арайындас- тыргысы келетш букараш ы лдык. Б ул барыттын нег!з! — ултшылдык. ¥лтшылдыктын атасы — байшылдык. Смагулш ылдык керкем эдеби етте аз ic штеген жок. Ол барыт кейде партия тонын жамы лы п, партия атынан сейлеп ж ур дь Смарулмен саясатта айрылдьш деп журген ж олдастарды ц д а кейб!реу1 ез! сезбестен, кисын жен!йен Смарул антатын: «Казактан пролетариат акыны каз|р шыкпайды, казактагы бар куш М агж андарда, кедейнлл ж азуш ы лар онбайды» дегешп д е айтты. Пролетариат-Ш а- руа жазуш ы лар уйымын куруга карсы боп, «К енес жа- зуш ы лары » деген атты усы нды . С а й л а у р а дауы с алатын адам дар ды н 6api С овет а за м а ты сан ал ад ы рой, 61здш байшыл жазушылардын к еб1 за н ж узш де Кенес азаматы саналатын едй Олай болса, уйымга оларша байшылдар да Kipy керек е д ь бл к ел ж Партия Комитетами каулысы болранмен, «П р авда» куш бирж пруд! козр аранм ен, 6i3 бул ур ан дар - ды эл! он д ап yFbiHFaH ж окпы з. ©31-М13Д1Н кейб1'р Tepic ni- KipflepiMi3a i партия атынан с о й л е у д 1 тастаган ж о к п ы з. Е д 1> еш н ecn i кегш , ecKi ж ж ш ш д ж т к кара б а с к а кызы- гы мпаздыкты, 6ipeyfli оры нсыз м уж и бер уи п л ж т!, к ей де колдагы бзспасезд! кара бастыц вшпендШ гше пайдала- нушылыкты, « е з ninipiM устем болсы нды кты », е зг е г е ж ол берм еуге тырысушылыкты, тары с о н д а й куш 6ipiKTipyre залалды ж ол дар ды эл 1 кейб1р эде б и ет к е к есем бо л ар дей- TiH ж ол даста р ы м ы з тастаган ж о к . Эрине, куш 6ipiKTipy д еген н ен , ком м унист б'|ткен 6 ip- ак П1к1р д 1 ж а к та сы н де ге н с е з ш ы кпайды . Э д еб и е т т ш ки- сыны, эд!С1, тар ихы , сыны ту р ал ы к а й ком мунист болса д а 1зд ен у 1 керек. Э д еб и етте м а р к с н л л д ж кезбен ж ана- лыктар аш ып, керкем э д е б и ет т щ epiciH кенейтуге ж эр- демдесу-i керек. О сьш дай !зд е н у л е р д е тал ас-тарты с бол- май койм айды . DipaK осы та л а с ты пэиге, дэл ел ге Tipen, б е т ты рнаура, б !р е у д щ к з д |р ш TycipeftiHre апар м ау керек. К а за к зд еб и е т ш д е г! та л асуш ы л ард ы н к е ш ш л т ЭЛ1 кара бастан шыга алмай жур.