tripitaka_73

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 301พระผูม ีพระภาคเจา คร้ันยงั ทรงพระชนมอยมู ีพระสรรี ะประดับดวยพระวรลกั ษณ๓๒ ประการและพระอนุพยญั ชนะ พรอ มบริบูรณดวยพระสณั ฐานสูงและใหญประดจุ ตน ไมป ระจาํ ทวีป ท่ีประดับดวยประทีปมาลาอันรงุ เรือง ทรงสงางามเหมอื นพ้ืนนภากาศ ทร่ี งุ เรืองดว ยหมูดาวที่เปลงแสงเปน ขา ยรศั มเี ลอ่ื มประกาย.บทวา โสภติ แปลวา งามแลว . บทวา สาลราชาว ผุลลฺ โิ ต ความวาพระผูมพี ระภาคเจาสงู ๘๐ ศอก สงา งามอยา งยงิ่ เหมือนตน พระยาสาละ ทอ่ี อกดอกบานสะพร่ังทว่ั ท้งั ตน และเหมอื นตน ปาริฉตั ตกะสงู รอยโยชน ดอกบานเตม็ ตน. บทวา สตสหสฺสวสสฺ านิ ความวา พระองคท รงมีพระชนมายุแสนป. บทวา ตาวตา ติฏ มาโน ไดแก ทรงมีพระชนมย นื อยูเพียงเทา น้นั . บทวา ชนต ไดแก ประชมุ ชน. บทวา สนฺตาเรตวฺ า มหาชนแปลวา ยงั มหาชนใหข า มโอฆสงสาร ปาฐะวา สนฺตาเรตวฺ า สเทวก ดังน้กี ม็ ี ปาฐะนัน้ มีความวา ทรงยงั โลกพรอ มท้งั เทวโลก ใหขา มโอฆสงสาร.บทวา สา จ อิทฺธิ ความวา สมบัตนิ นั้ และอานุภาพดว ย. บทวา โส จยโส ความวา บริวารยศนัน้ ดว ย. บทวา สพฺพ ตมนตฺ รหติ  ความวามปี ระการดงั กลาวมาน้ันทง้ั หมด เกิดเปน สมบัติ ก็อันตรธานปราศไป. บทวานนุ ริตฺตา สพพฺ สงฺขารา ความวา กส็ ังขตธรรมทงั้ หมด ก็วางเปลาแนแท คือเวนจากสาระวา เที่ยงเปนตน. ก็ในพุทธวงศน ้ี ปริเฉทตอนทีว่ าดว ยนครเปน ตน มาในบาล.ี สวนวาระมากวาระ ไมไดม า วาระนนั้ ควรนํามาแสดง. อะไรบาง คอื ๑. ปุตตปรเิ ฉท ตอนวาดว ย พระโอรส ๒. ภริยาปริเฉท ตอนวาดวย พระชายา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 302 ๓. ปาสาทปริเฉท ตอนวาดวย ปราสาท ๔. อคารวาสปรเิ ฉท ตอนวา ดวย การอยคู รองเรอื น ๕. นาฏกติ ถปิ รเิ ฉท ตอนวาดว ย สตรีฟอ นราํ ๖. อภินิกขมนปริเฉท ตอนวาดว ย อภเิ นษกรมณ ๗. ปธานปริเฉท ตอนวาดว ย การบาํ เพญ็ เพียร ๘. วหิ ารปรเิ ฉท ตอนวา ดว ย พระวหิ าร ๙. อปุ ฏ ฐากปรเิ ฉท ตอนวาดว ย พุทธอปุ ฏ ฐาก.เหตใุ นการแสดงปริเฉทเหลาน้นั กลา วไวแ ลว แตหนหลัง กพ็ ระทปี งกรพระองคนัน้ มีพระสนมสามแสนนาง มีพระอคั รมเหสพี ระนามวา ปทมุ า พระโอรสพระนามวา อุสภกั ขนั ธะ ดวยเหตุนน้ั จงึ ตรัสวา พระชินศาสดาทีปงกร มพี ระมเหสี พระนามวา ปทมุ า งามปานปทมุ บาน พระโอรสพระนามวาอสุ ภกั - ขนั ธะ. มีปราสาท ๓ หลงชอื่ หังสา โกญจา มยุรา ทรงครองเรอื นอยูหมน่ื ป. พระชินเจา เสดจ็ อภิเนษกรมณด วยคชยาน คอื พระยาชา งตน ประทับอยู ณ พระวหิ าร ชอ่ื วา นันทา- ราม พระองคมพี ทุ ธอุปฏ ฐาก ชอ่ื วานนั ทะ๑ ทรงทาํ ความรา เรงิ แกโลก กพ็ ระพทุ ธเจาทกุ พระองคมี เวมัตตะ คือความแตกตางกัน ๕ อยา งคือ ๑. อายเุ วมัตตะ ๒. ปมาณเวมัตตะ ๓. กุลเวมตั ตะ ๔. ปธานเวมตั ตะ๕. รัศมเิ วมัตตะ.๑. บาลเี ปน สาคตะ.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 303 บรรดาเวมัตตะ ๕ นั้น ช่อื วา อายุเวมตั ตะ ไดแ ก พระพุทธเจา บางพระองคม ีพระชนมายยุ ืน บางพระองคมีพระชนมายนุ อย จริงอยางน้ัน พระผูม ีพระภาคเจา ทีปงกร มพี ระชนมายปุ ระมาณแสนป พระผมู พี ระภาคเจาของเรามีพระชนมายุประมาณรอยป. ช่อื วา ปมาณเวมตั ตะ ไดแ ก พระพุทธเจา บางพระองคส งู บางพระ-องคต าํ่ จริงอยา งน้นั พระพุทธเจา ทปี งกรมขี นาดสูงประมาณ ๘๐ ศอก สว นพระผูมพี ระภาคเจาของเราสงู ประมาณ ๑๘ ศอก. ชอ่ื วา กุลเวมัตตะ ไดแก บางพระองคเกิดในตระกูลกษตั ริย บางพระองคเ กิดในตระกูลพราหมณ จริงอยา งนัน้ พระพุทธเจาทปี ง กรเปน ตน เกดิในตระกลู กษตั รยิ  พระพุทธเจากกุสันธะและพระโกนาคมนะเปนตน เกิดในตระกลู พราหมณ. ช่ือวา ปธานเวมัตตะ ไดแ ก บางพระองค ทรงบําเพ็ญเพียรชว่ั เวลานดิ หนอ ยเทา น้นั เชนพระผูม พี ระภาคเจา กัสสปะ บางพระองคทรงบําเพ็ญเพยี รเปนเวลานาน เชนพระผูม ีพระภาคเจา ของเรา. ชอื่ วา รสั มิเวมตั ตะ ไดแก รัศมีพระสรรี ะของพระผมู พี ระภาคเจามังคละแผไปตลอดหมื่นโลกธาตุ ของพระผูมพี ระภาคเจา ของเราเพียงวาเดยี ว. บรรดาเวมตั ตะ ๕ นน้ั รัศมเี วมตั ตะ ยอมเนือ่ งดว ยพระอัธยาศยัพระองคใดปรารถนาเทาใด รศั มีพระสรรี ะของพระองคน ัน้ ก็แผไปเทาน้นั .สว นพระอัธยาศยั ของพระมงคลพทุ ธเจา ไดมแี ลววา ขอรศั มจี งแผไ ปตลอดหมืน่โลกธาต.ุ แตไ มม ีความแตกตา งกนั ในการแทงตลอดคุณทั้งหลายของพระพุทธ-เจา ทุกพระองค. อนงึ่ มีสถานท่ี ๔ แหงทีพ่ ระพุทธเจา ทุกพระองคไมท รงละเวน . โพธิบลั ลงั กเปนสถานท่ไี มท รงละ ยอ มมีในที่แหง เดยี วกนั แนน อน. สถานท่ปี ระกาศพระธรรมจกั รกไ็ มท รงละ อยใู นปา อิสิปตนะ มิคทายวนั เทา นัน้ . ในเวลาเสดจ็

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 304ลงจากเทวโลก ใกลป ระตูสังกัสสนครยางพระบาทแรก กไ็ มทรงละ. สถานท่ีเทา เตยี งท้งั ส่ตี งั้ อยู ทพ่ี ระคนั ธกุฎใี นพระเชตวันวิหารก็ไมทรงละเหมือนกัน.แมพ ระวหิ ารกไ็ มทรงละ แตพระวิหารน้ันเล็กบา ง ใหญบา ง. อนง่ึ ขออ่นื อกี ของพระผูมีพระภาคเจา ของเรามีสหชาตปรเิ ฉทตอนวา ดวยสหชาต และนกั ขตั ตปริเฉทตอนวา ดวยนักษตั ร มีเปนพิเศษ. เลากันวาสหชาต คอื สิ่งท่ีเกิดรว มกบั พระสัพพญั โู พธิสตั วข องเรา มี ๗ คอื พระ-มารดาของพระราหุล พระอานนั ทเถระ นายฉันนะ พระยามา กัณฐกะ ขมุ ทรัพยมหาโพธิพฤกษ พระกาฬทุ ายี. ไดย ินวา โดยดาวนักษัตรในเดอื นอาสาฬหะหลังนั่นแล พระมหาบุรษุ กเ็ สดจ็ ลงสูพระครรภพ ระมารดา เสด็จออกมหาภิเนษ-กรมณ ประกาศพระธรรมจักร ทรงทํายมกปาฏิหารยิ , โดยดาวนักษัตรในเดอื นวสิ าขะ ก็ประสูติ ตรสั รู และปรนิ ิพพาน โดยดาวนักษัตรในเดือนมาฆะ พระองคก ป็ ระชมุ พระสาวก และทรงปลงอายสุ งั ขาร, โดยดาวนกั ษตั รในเดอื นอสั สยชุ ะ (ราวกลางเดอื น ๑๑) เสด็จลงจากเทวโลก. ความพิเศษดังกลา วมานี้ ควรนาํ มาแสดง นเ้ี ปน ปรเิ ฉท ตอนวา ดว ยวาระมากวาระ คาถาท่เี หลอื งา ยดายท้ังนั้นแล. พระผูมพี ระภาคเจาทีปง กร ดาํ รงอยูจนตลอดพระชนมายุ ทรงทําพุทธกิจทุกอยา ง เสดจ็ ดบั ขันธปรนิ พิ พานดวยอนปุ าทิเสสนพิ พานธาตุ ตามลําดับ. ไดย ินวา ในกัปใด ทพ่ี ระทีปงกรทศพลเสด็จอบุ ตั ิ ในกัปน้ันไดม แี มพระพทุ ธเจาพระองคอนื่ ๆ อกี ๓ พระองคคือ พระตัณหงั กร พระเมธงั กร พระสรณังกร การพยากรณพระโพธิสตั วใ นสาํ นกั ของพระพทุ ธเจาเหลา นั้นไมมีเพราะฉะน้นั พระพทุ ธเจาเหลา น้นั จงึ ไมแ สดงไวใ นทน่ี .้ี แตเ พอื่ แสดงพระ-พทุ ธเจา ทุกพระองค ทีเ่ สดจ็ อบุ ัตแิ ลว อบุ ัติแลว ต้งั แตต นกัปน้นั ในอรรถกถาทา นจงึ กลาวคาํ นไี้ วว า

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 305 พระสมั พทุ ธเจา ผเู ปน ยอดของสัตวส องเทา คอืพระตณั หงั กร พระเมธงั กร พระสรณังกร พระทีปง กรพระโกณฑญั ญะ. พระมนุ ี คือพระมังคละ พระสมุ นะ พระเรวตะพระโสภิตะ พระอโนมทสั สี พระปทมุ ะ พระนารทะพระปทุมตุ ตระ. พระผูมยี ศใหญ ผูนาํ โลก คือ พระสเุ มธะพระสชุ าตะ พระปย ทัสสี พระอตั ถทสั สี พระธัมม-ทสั สี พระสิทธัตถะ. พระสมั พทุ ธเจา ผูน าํ คอื พระติสสะ พระผสุ สะพระวิปส สี พระสิขี พระเวสภู พระกกุสันธะพระโกนาคมนะ พระกัสสปะ. พระสมั พทุ ธเจาเหลาน้นั ไดมีมาแลว ทรงปราศ-จากราคะ มพี ระหฤทัยมนั่ คง เสดจ็ อบุ ัติแลว ก็ทรงบรรเทาความมดื อยางใหญ ดังดวงอาทิตย พระองคกบั ทัง้ พระสาวก ก็เสด็จดับขนั ธปรนิ พิ พานไปแลวดังกองไฟลุกโพลงแลวก็ดบั ไปฉะนัน้ . จบ พรรณนาวงศพระทีปงกรพุทธเจา แหงอรรถกถาพทุ ธวงศ ช่ือมธุรตั ถวลิ าสนิ ที ่แี ตงไมส งั เขปนกั ไมพิศดารนัก ดังกลาวมาฉะนี้

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 306๒. วงศพ ระโกณฑญั ญพุทธเจาที่ ๒ วาดวยพระประวตั ขิ องพระโกณฑญั ญพุทธเจา [๓] ตอ จากสมัยพระทีปงกรพทุ ธเจา พระพทุ ธ-เจา พระนามวาโกณฑัญญะ ผนู ําโลก ผมู ีพระเดชไมมีทสี่ ุด มีพระยศนบั ไมได ผมู ีพระคณุ หาประมาณมไิ ดยากท่ีจะเขา เฝา . พระองคทรงมีพระขันติเปรยี บดว ยแผน ธรณี ทรงมีศลี เปรยี บดวยสาคร ทรงมสี มาธเิ ปรยี บดวยขนุ เขาพระเมรุ ทรงมีพระญาณเปรยี บดว ยทองนภากาศ. ครง้ั นัน้ พระพุทธเจาทรงประกาศอนิ ทรีย พละโพชฌงคและมรรคสจั เพ่อื ประโยชนเ กอ้ื กลู แกส ตั วท้ังปวง. เมอื่ พระโกณฑญั ญพุทธเจา ผนู าํ โลก ทรงประกาศพระธรรมจักร ธรรมาภิสมยั การตรสั รูธรรมคร้งั ท่ี ๑ ไดมแี กสัตวแสนโกฏิ. เม่ือทรงแสดงธรรมตอ ๆ จากนัน้ ในสมาคม ของมนษุ ยและเทวดาทงั้ หลาย ธรรมาภสิ มัยครงั้ ที่ ๒ไดม แี กสัตวเกาหม่นื โกฏิ. สมัยเม่อื ทรงขม พวกเดียรถยี แสดงธรรม ธรรมา-ภิสมยั ครั้งที่ ๓ ไดม ีแกสตั วแ ปดหม่ืนโกฏิ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 307 พระโกณฑญั ญพทุ ธเจา ผูแสวงคณุ ย่ิงใหญท รงมสี นั นิบาต ประชุมพระขีณาสพ ผไู รม ลทิน ผคู งท่ี๓ ครัง้ . คือครั้งท่ี ๑ เปน การประชมุ พระขณี าสพจํานวนแสนโกฏิ ครงั้ ท่ี ๒ จาํ นวนเกา หมื่นโกฏิ ครัง้ ที่ ๓จาํ นวนแปดหมนื่ โกฏิ. สมัยนัน้ เราเปนกษัตรยิ น ามวา วิชติ าวี ครอบครองอสิ ราธปิ ต ยเ หนือปฐพี มมี หาสมุทรเปน ขอบเขต. เราเลี้ยงพระขีณาสพจํานวนแสนโกฏิ ผไู รมลทินผูแสวงคุณยิ่งใหญ พรอ มดวยพระโกณฑัญญพทุ ธเจา ผเู ปน นาถะเลศิ แหงโลก ใหอ ่มิ หนําสําราญดวยอาหารอนั ประณตี . พระโกณฑญั ญพทุ ธเจา ผนู ําโลกพระองคนนั้ทรงพยากรณเ ราวา จกั เปนพระพุทธเจาในกัปท่หี าประมาณมไิ ดน บั แตก ปั น้.ี ตถาคตจกั ออกอภเิ นษกรมณจากกรุงกบลิ พัศดทุ ่ีนาร่นื รมย ตง้ั ความเพยี รทําทกุ กรกิรยิ า นงั่ ณ โคนอชั ปาลนิโครธ รบั ขาวมธุปายาส ณ ทน่ี น้ั แลว จกั เขาไปยังแมนาํ้ เนรญั ชรา. พระชินเจา เสวยขาวมธปุ ายาส ณ รมิ ฝงแมน ํ้าเนรัญชรา จักเดินตามทางทเ่ี ขาตกแตง ดแี ลว เขา ไปท่ีโคนโพธพิ ฤกษ.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 308 ตอ แตน้นั พระผมู ีพระยศใหญ จักทาํ ประทกั ษิณโพธมิ ัณฑสถานอันยอดเยี่ยม จักตรสั รูที่โคนโพธิพฤกษชอื่ อสั สัตถะ ตน โพธใิ บ. พระชนนขี องทา นผนู ้ี จักมีพระนามวาพระนางมายา พระชนกพระนามวา พระเจาสุทโธทนะ ทานผูน้ีจักมีพระนามวา โคดม. คูพระอัครสาวก ชื่อวา พระโกลติ ะและพระอปุ -ตสิ สะ เปน ผูไมม ีอาสวะ ปราศจากราคะ มจี ิตสงบ ตง้ัมั่น พุทธอปุ ฏ ฐาก ชอื่ วา อานันทะ จกั บาํ รงุ พระชนิ ะเจา พระองคน .ี้ มีคูพ ระอคั รสาวกิ า ช่ือวาพระเขมาและพระอบุ ล-วรรณา เปน ผไู มมีอาสวะ ปราศจากราคะ มจี ติ สงบ ตงั้ ม่ัน. ตน ไมเ ปน ที่ตรัสรู ของพระผูมีพระภาคเจาพระ- องคน ั้น เรยี กกนั วา อัสสตั ถะ ตนโพธิใบ. มีอคั รอุปฎฐากชื่อ จิตตะ และหัตถอาฬวกะ มี อัครอปุ ฏฐายิกา ชื่อ นนั ทมาตา และอุตตรา. พระชนมายขุ องพระโคดมผูมพี ระยศพระองคน ัน้ ประมาณ ๑๐๐ ป. มนุษยแ ละเทวดาทั้งหลาย ฟงพระดาํ รัสของ พระผูไมมีผูเสมอ ผูแสวงคุณยิง่ ใหญน แ้ี ลว ก็ปรา- โมชปลาบปล้มื ใจวา ทา นผูนเ้ี ปนหนอเน้อื พทุ ธางกรู .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 309 หม่นื โลกธาตุพรอมทงั้ เทวดา กพ็ ากนั โหรอ งปรบมือ หัวรอรา ประคองอญั ชลนี มสั การกลา ววา ฝา ยพวกเราจกั พลาดคาํ ส่งั สอนของพระโลกนาถพระองคน ี้ ในอนาคตกาล พวกเรากจ็ ักอยูตอหนาของทานผูน ้.ี มนษุ ยทั้งหลาย เม่ือจะขามแมนํา้ พลาดทานาํ้เฉพาะหนา กไ็ ปถือเอาทาน้าํ ทา หลัง ขา มแมน าํ้ฉันใด พวกเราทุกคน ผวิ า จะผา นพนพระชนิ เจา พระ-องคน ไี้ ป ในอนาคตกาล พวกเราก็จักอยตู อ หนา ของทานผูน้ี ฉนั นน้ั เหมือนกัน. เราสดบั พระดาํ รสั ของพระองคแ ลว กย็ งั จติ ใหเลื่อมใสยิง่ ขน้ึ เมื่อจะยงั ประโยชนน้นั น่ันแลใหส าํ เรจ็จงึ ไดถวายราชสมบตั ิอนั ยิ่งใหญ แดพระชินเจา ครนั้ ถวายราชสมบัติอันยิ่งใหญแ ลว กบ็ วชในสาํ นกั ของพระองค. เราเลาเรยี นพระสูตร พระวนิ ัย และนวังคสตั ถุ-ศาสนท้งั หมดทําพระศาสนาของพระชนิ เจาใหง ดงาม. เราอยใู นพระศาสนานั้น ไมป ระมาทในอริ ิยาบถนงั่ ยนื และ เดนิ ถึงฝง แหงอภิญญาแลว กไ็ ปสูพรหมโลก.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 310 พระโกณฑญั ญพุทธเจา ผแู สวงหาคณุ ยิ่งใหญ มีพระนคร ชอื่ วา รมั มวดี พระชนกพระนามวาพระเจาสุนันทะ พระชนนีพระนามวา พระนางสุชาดา. พระองคท รงครองฆราวาสวสิ ยั อยหู มืน่ ป ทรงมีปราสาทอยางยอดเย่ียม ๓ หลัง ช่ือวา รจุ ิปราสาทสุรจุ ิปราสาท สภุ ปราสาท มีพระสนมนารสี ามแสนนาง มีพระอคั รมเหสี พระนามวา รุจิเทวี มพี ระโอรสพระนามวา วชิ ิตเสนะ. ทรงเห็นนมิ ติ ท้ัง ๔ เสด็จออกอภิเนษกรมณด วยยานคอื รถทรง พระชินเจา ทรงบาํ เพ็ญเพยี รอยู ๑๐ เดือน เตม็ . พระมหาวรี ะโกณฑญั ญะ ผเู ปน ยอดแหงสตั วสองเทาผูสงบ อันพรหมอาราธนาแลว ทรงประกาศพระธรรมจักรแกเ ทพดาท้ังหลาย ณ มหาวนั . ทรงมคี ูอัครสาวก ชอื่ พระภทั ทะและพระสุภทั ทะพระโกณฑัญญพทุ ธเจา ผแู สวงคณุ ย่ิงใหญ ทรงมีพระพุทธอุปฏฐาก ช่อื วา อนุรุทธะ. พระโกณฑญั ญพทุ ธเจาผูแสวงคุณย่ิงใหญ มีคูอคั รสาวิกา ชือ่ พระติสสาและพระอุปติสสา. พระ-โกณฑัญพู ทุ ธเจา ผูแสวงคณุ ย่ิงใหญ มตี นไมเ ปน ท่ีตรัสรู ชื่อ สาลกลั ยาณี [ตนขานาง]

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 311 ทรงมีอัครอุปฏฐาก ช่ือโสณะ และอุปโสณะ มีอคั รอุปฏฐายกิ า ชอื่ นันทา และสิรมิ า. พระมหามนุ ีพระองคนัน้ สง ๘๘ ศอก ทรงสงางามเหมือนดวงจนั ทร ประหนงึ่ ดวงอาทิตยเที่ยงวัน. ในยุคนน้ั ทรงมีพระชนมายุแสนป พระองคเมื่อทรงพระชนมอ ยูเ พยี งนั้น กท็ รงยังหมชู นเปนอนัมากใหขา มโอฆสงสาร. แผน ดนิ กง็ ดงามดวยพระขีณาสพ ผไู รมลทนิเหมอื นทองนภากาศงามดว ยหมูดาว พระองคกง็ ดงามเหมือนอยา งน้นั . พระอรหนั ตเหลา นน้ั ทาประมาณมไิ ด ไมหวนั่ไหวดว ยโลกธรรม ยากที่จะมผี เู ขาไปหา พระผมู ียศใหญเ หลานน้ั แสดงอทิ ธิปาฏหิ ารยิ แ ลว กน็ พิ พานเหมือนสายฟาแลบ. พระวรฤทธขิ์ องพระชินเจาไมมีอะไรเทยี บไดพระสมาธอิ ันญาณอบรมแลว ทง้ั นัน้ ก็อนั ตรธานไปส้ินสังขารท้ังปวงก็วา งเปลาโดยแนแ ท. พระโกณฑัญญพทุ ธเจา ผูทรงพระสิริเสด็จดบั ขนั ธป รินิพพาน ณ พระวิหารนนั ทารามพระเจดยี ของพระองคในพระวหิ ารนั้น สูง ๗ โยชน. จบวงศพระโกณฑัญญพทุ ธเจา ท่ี ๒

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 312 พรรณนาวงศพ ระโกณฑัญญพทุ ธเจา ท่ี ๒ ดงั ไดสดบั มา เมือ่ พระผูมีพระเจาทปี งกรเสดจ็ ดบั ขันธปรินิพพานแลวศาสนาของพระองคด ํารงอยูแสนป. เพราะอันตรธานแหง พระสาวกท้ังหลายของพระพุทธะและอนุพทุ ธะแมศ าสนาของพระองคก ็อันตรธาน. ตอมาภายหลงัศาสนาของพระองค ลว งไปอสงไขยหนึ่ง พระศาสดาพระนามวาโกณฑญั ญะก็อบุ ตั ใิ นกปั หนงึ่ . พระผูม พี ระภาคเจา พระองคนนั้ ทรงบําเพญ็ บารมมี าสิบหกอสงไขยแสนกัป อบรมบม พระญาณแกก ลา แลว ทรงดํารงอยใู นอตั ภาพเชนเดียวกบั อตั ภาพเปน พระเวสสันดร จตุ ิจากอตั ภาพนน้ั แลว บงั เกดิ ในสวรรคชนั้ดุสิต ดาํ รงอยใู นดุสติ น้ัน จนตลอดพระชนมายุ ประทานปฏญิ าณแกเทวดาทงั้ หลายจุติจากดสุ ติ ถอื ปฏิสนธใิ นพระครรภของพระนางสุชาดาเทวี ในราชสกุลของพระเจาสนุ ันทะ กรงุ รมั มวด.ี ในขณะทพี่ ระองคทรงถอื ปฏสิ นธิ กบ็ งั เกิดพระปาฏหิ าริย ๓๒ ประการดังกลา วไวใ นวงศข องพระทปี ง กรพุทธเจา. พระองคมเี หลาเทวดาถวายอารักขา ถว นทศมาสกป็ ระสตู จิ ากพระครรภพ ระมารดา ทรงเปน ยอดของสรรพสตั ว บายพระพกั ตรท างทิศอุดร เสดจ็ ยางพระบาทได ๗กาว ทรงแลดูทุกทศิ ทรงเปลง อาสภวิ าจาวา เราเปน ผูเลศิ แหงโลก เราเปน ผเู จรญิ ทส่ี ุดแหงโลก เราเปนผูประเสรฐิ ท่ีสดุ แหง โลก ชาติน้ีเปนชาตสิ ดุ ทาย ตง้ั แตบดั นี้ ไมมกี ารเกิดอีก. ตอนนั้ ในวันขนานพระนามของพระโพธิสัตวนัน้ พระประยรู ญาติทั้งหลาย กข็ นานพระนามวา โกณฑญั ญะ ความจรงิ พระผูม ีพระภาคเจาพระ-องคน ั้นทรงมพี ระโคตร เปนโกณฑญั ญโคตร. เขาวา พระองคมีปราสาท ๓หลงั นารืน่ รมยอยางยง่ิ ช่อื วา รามะปราสาท สรุ ามะปราสาท๑ สุภะปราสาท. ทัง้๑. บาลีเปน รจุ ิ สุรุจิ และสุภะปราสาท.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 313๓ หลงั นนั้ มีสตรีฝายนาฏกะ ผชู ํานาญการฟอนรํา การขบั รอ งและการบรรเลงประจาํ อยูถึงสามแสนนาง. พระองคม ีพระมเหสพี ระนามวา รุจเิ ทวี มีพระโอรสพระนามวา วิชติ เสนะ ทรงครองฆราวาสวิสยั อยูหมนื่ ป. พระโพธิสัตวนั้น ทรงเหน็ คนแก คนเจบ็ คนตายและนกั บวช เสดจ็ออกอภเิ นษกรมณด วยรถทรงเทยี มมา ทรงผนวชแลว ทรงบําเพญ็ เพยี รอยู ๑๐เดือน โกณฑัญญกมุ ารกาํ ลงั ผนวชอยู คนสิบโกฏิก็บวชตามเสดจ็ โกณฑญั ญ-กุมารน้ัน อันคนเหลานั้นแวดลอมแลว ก็ทรงบาํ เพญ็ เพียรอยู ๑๐ เดอื น ณดถิ ีเพญ็ เดือนวิสาขะเสวยขาวมธุปายาสรสอรอ ยอยางย่ิง ซงึ่ ธดิ าเศรษฐีชือ่ วายโสธรา ผมู เี ตาถนั อวบอ่มิ เทา กนั ณ บา น สุนันทคาม ถวายแลว ทรงยบั ย้ังพักกลางวนั ณ ปา ตนสาละ ท่ปี ระดับดวยผลใบออ นและหนอ เวลาเย็นทรงละหมูแลว ทรงรบั หญา ๘ กํา ท่ี สนุ ันทะอาชีวก ถวาย มาแลว ทรงทาํประทักษิณตนสาลกัลยาณี [ตนขานาง] ๓ ครง้ั ทรงสํารวจดทู ศิ บรู พา ทรงทาํตน ไมท ต่ี รัสรไู วเ บื้องพระปฤษฎางค ทรงปลู าดหญา กวาง ๕๘ ศอก ทรงน่ังขัดสมาธิ อธิษฐานความเพียรมีองค ๔ ทรงกาํ จดั กองกําลงั ของมาร ในราตรีปฐมยาม ทรงชาํ ระปุพเพนิวาสานสุ สตญิ าณ ในมชั ฌิมยาม ทรงชาํ ระทิพยจักษุในปจฉิมยาม ทรงพจิ ารณาปจจยาการ ทรงออกจากจตตุ ถฌานทมี่ อี านาปานสติเปน อารมณ ทรงหย่ังสํารวจในปญ จขันธ ก็ทรงเห็นลกั ษณะท้งั หลายดวยปญ ญาอันสมาํ่ เสมอ โดยอทุ ยพั พยญาณ ทรงเจรญิ วปิ ส สนาจนถึงโคตรภูญาณ ทรงแทงตลอดมรรคญาณ ๔ ผลญาณ ๔ ปฏสิ ัมภิทา ๔ ญาณกําหนดกําเนดิ ๔ ญาณกําหนดคติ ๕ อสาธารณญาณ ๖ และพระพุทธคุณทง้ั สิน้ ทรงมคี วามดําริบริบูรณแลว ประทับนง่ั ณ โคนไมท ี่ตรัสรู ทรงเปลงอุทานอยางนว้ี า

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 314 เราแสวงหาตัณหานายชา งผูสรางเรอื น เมอื่ ไม พบ จึงตองทอ งเทยี่ วไปตลอดชาตสิ งสารเปนอันมาก ชาติความเกิดบอ ยๆ เปน ทุกข ดูกอ นตณั หานายชาง ผสู รา งเรอื น เราเหน็ ทา นแลว ทานจกั สรา งเรอื น อีกไมได โครงสรา งเรอื นของทา นเราหักหมดแลว ยอดเรอื นเรากร็ ือ้ ออกแลว จิตของเราถงึ ธรรมเปน ท่ี ส้นิ ตัณหาแลว . คติแหงไฟท่ลี กุ โพลง ที่ภาชนะสัมฤทธท์ิ ่นี าย ชา งตีดว ยพะเนินเหลก็ กําจัดแลวก็สงบเย็นลงโดยลาํ ดบั ไมม ีใครรูค ติความไปของมันได ฉนั ใด. คติของพระ- ขีณาสพผูหลุดพน โดยชอบ ขามเครอ่ื งผกู คอื กามโอฆะ บรรลุสขุ อันไมหว่นั ไหว ก็ไมม ีใครจะรูคติของทา น ได ฉันนน้ั . ๑ ทรงยับยงั้ อยดู วยสุขในผลสมาบตั ิ ณ โคนโพธพิ ฤกษ ๗ สปั ดาหใ นสปั ดาหท ี่ ๘ ทรงอาศัยการอาราธนาของพรหม ทรงใครครวญวา เราจะแสดงธรรมครัง้ แรกแกใครเลา หนอ กไ็ ดท รงเหน็ ภกิ ษุ ๑๐ โกฏิ ซ่งึ บวชกบั พระองควา กุลบตุ รพวกนส้ี ะสมกุศลมลู ไว จงึ บวชตามเรา ซงึ่ กาํ ลงั บวช บําเพ็ญเพยี รกบั เรา บํารุงเรา เอาเถดิ เราจะพึงแสดงธรรมแกก ลุ บตุ รพวกน้กี อนใครหมดครัน้ ทรงใครค รวญอยางนีแ้ ลว ก็ทรงตรวจดูวา ภิกษุเหลาน้ัน บัดนีอ้ ยูท่ีไหนกท็ รงเหน็ วา อยูกนั ที่เทวะวนั กรงุ อรุนธวดรี ะยะทาง ๑๘ โยชนแตท่นี ้ี จึงทรงอันตรธานจากโคนโพธิพฤกษไปปรากฏท่ีเทวะวันเหมือนบรุ ษุ มกี าํ ลังเหยยี ดแขนที่คู หรอื คูแขนทีเ่ หยียดฉะน้นั .๑. ข.ุ อุ ๒๕/ขอ ๑๗๘.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 315 สมยั น้ัน ภกิ ษุสบิ โกฏิเหลา น้นั อาศัยกรงุ อรนุ ธวดีอยทู ีเ่ ทวะวัน. ก็แลเหน็ พระทศพลทรงพทุ ธดาํ เนนิ มาแตไ กล พากนั มใี จผองใสรบั เสด็จ รบั บาตรจีวรของพระผูมีพระภาคเจา ปลู าดพทุ ธอาสน ทําความเคารพ ถวายบงั คมพระผูมีพระภาคเจา น่งั แวดลอ ม ณ ท่สี มควรสวนหนงึ่ . ณ ทน่ี ้ันพระโกณฑญั ญทศพลอันหมมู นุ ีแวดลอ มแลว ประทับนั่งเหนอื พทุ ธอาสนอนั รงุ โรจน ประดจุ ทา วสหสั นัยนอนั หมูเ ทพชน้ั ไตรทศแวดลอม ประดุจดวงรชั นีกรในฤดสู ารททโ่ี คจรณ พนื้ นภากาศอันไรมลทนิ ประดจุ ดวงจันทรเพญ็ อนั หมูดาวแวดลอม. ครง้ัน้นั พระศาสดาตรัสพระธัมมจักกัปวตั ตนสตู ร มีปริวัฏ ๓ อาการ ๑๒ อนัยอดเยยี่ ม ซ่งึ พระพทุ ธเจา ทกุ พระองคท รงซอ งเสพแลว แกภิกษุเหลา นั้น ทรงยงั เทวดาและมนษุ ยแสนโกฏิ มภี ิกษุสบิ โกฏเิ ปน ประธานใหด่มื อมฤตธรรม.ดว ยเหตนุ ัน้ จงึ ตรัสวา ภายหลงั สมัยพระทปี ง กรพทุ ธเจา พระพทุ ธเจา พระนามวาโกณฑญั ญะผนู ําโลก ผมู พี ระเดชไมม ีที่สดุ ผูมบี ริวารยศกาํ หนดไมไ ด มพี ระคณุ ประมาณมิได ยากทผ่ี ใู ดจะเขา เฝา มีพระขันตอิ ุปมาดังแผน ธรณี มี พระศลี คุณอปุ มาดังสาคร มพี ระสมาธิอปุ มาดังเขาเมรุ มพี ระญาณอปุ มาดงั ทองนภากาศ. พระพุทธเจา ทรงประกาศอินทรยี  พละ โพช- ฌงคและมรรคสัจ เพ่อื ประโยชนเกอ้ื กลู แกส รรพสัตว ทกุ เมอ่ื . เมอ่ื พระโกณฑญั ญพุทธเจา ผูนําโลกทรงประกาศ พระธรรมจักร อภิสมัยการตรัสรูธรรมคร้ังแรกก็ไดม ี แกเ ทวดาและมนุษยแ สนโกฏ.ิ

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 316 แกอรรถ บรรดาบทเหลา นั้น บทวา ทปี งฺกรสฺส อปเรน ความวา ในสมัยตอ จากสมยั ของพระทีปงกรศาสดา. บทวา โลณฑฺ โฺ  นาม ไดแ ก เปนพระนามาภไิ ธยทที่ รงไดรบั โดยพระโคตรของพระองค. บทวา นายโก ไดแกเปนผนู าํ วิเศษ. บทวา อนนฺตเตโช ไดแก มพี ระเดชไมม ที ส่ี ดุ ดว ยเดชแหง พระศลี คุณพระญาณและบญุ . เบ้อื งตํ่าแตอ เวจี เบ้อื งบนถงึ ภวัคคพรหมเบ้อื งขวาง โลกธาตอุ ันไมมีทสี่ ดุ ในระหวางนี้ แมบ ุคคลผูหน่ึง ชอ่ื วาเปน ผูสามารถทจ่ี ะยืนมองพระพักตรของพระองคไมม ีเลย ดวยเหตุนัน้ จงึ ตรัสวาอนนตฺ เตโช. บทวา อมติ ยโส ไดแ ก มีบรวิ ารยศไมมที ี่สดุ . จริงอยู แสนปข องพระผมู พี ระภาคเจาพระองคน้นั ตลอดจนถงึ สมยั เสดจ็ ดบั ขันธปรนิ พิ พานในระหวางน้ี จํานวนภกิ ษบุ รษิ ัทกําหนดไมไดเลย. เพราะฉะน้ันจึงตรัสวาอมติ ยโส แมผมู เี กยี รตคิ ณุ ที่กาํ หนดมิได ก็ตรสั วา อมิตยโส. บทวาอปฺปเมยฺโย ไดแก ผูประมาณมิได โดยปริมาณหมแู หง คุณ เหตุนั้นจึงชือ่ วาอปปฺ เมยฺโย มพี ระคุณหาประมาณมิได เหมือนอยา งทตี่ รสั ไววา พทุ ฺโธป พทุ ฺธสสฺ ภเณยฺย วณณฺ  กปปฺ มปฺ  เจ อฺ มภาสมาโน ขเี ยถ กปฺโป จริ ทฆี มนตฺ เร วณฺโณ น ขเี ยถ ตถาคตสสฺ . ถาแมวาพระพทุ ธเจา พงึ ตรัสสรรเสรญิ พระคุณ ของพระพุทธเจา โดยไมตรัสเร่อื งอ่นื เลย แมตลอด ทง้ั กัป. กปั ทีม่ ีในระหวา งกาลอันยาวนาน กจ็ ะพึงสนิ้ ไป แตก ารสรรเสรญิ พระคุณของพระตถาคต ยังหาสน้ิ ไป ไม.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 317เพราะฉะนนั้ พระพุทธเจาทานจึงเรียกวา อปั ปเมยยะ เพราะทรงมีหมูพระคุณประมาณมไิ ด. บทวา ทูราสโท ไดแก เปนผูอ ันใครๆ เขาเฝาไดย ากอธิบายวา ความเปนผอู ันใครๆ ไมอาจเบยี ดเสยี ดกนั เขาไปเฝา ชอื่ วา ทรุ าสทะคอื เปนผอู นั ใครๆ ไมม ีอาํ นาจเทยี บเคยี งได.บทวา ธรณูปโม ไดแก ผเู สมอดว ยแผนธรณี. บทวา ขมเนนไดแก เพราะพระขนั ติ พระพทุ ธเจาทา นเรียกวา ผอู ุปมาดว ยแผนธรณเพราะไมท รงหวั่นไหวดว ยอิฐารมณแ ละอนิฐารมณ มลี าภและไมมลี าภเปน ตน เหมือนมหาปฐพอี นั หนาถงึ สองแสนสหี่ มนื่ โยชน ไมไหวดว ยลมปกติฉะนัน้ . บทวา สีเลน สาครูปโม ไดแก ทรงเสมอดว ยสาคร เพราะไมทรงละเมิดขอบเขตดว ยศลี สงั วร จริงดังทพี่ ระผูมีพระภาคเจา ตรสั วา ดูกอ นภิกษทุ ้ังหลาย มหาสมทุ ร ต้งั อยเู ปน ปกติ ไมล วงขอบเขต ดงั น.้ีบทวา สมาธินา เมรูปโม ไดแ ก ทรงเปน ผูเสมอคอื เสมือนดว ยขุนเขาเมรุ เพราะไมมคี วามหว่นั ไหวอนั จะเกิดแตธรรมทเี่ ปน ขาศกึ ตอสมาธิ หรอื วามีพระสรรี ะมน่ั คง เหมือนขนุ เขาเมร.ุ ในบทวาาเณน คคนปู โม น้ี ทานทําอปุ มาดวยอากาศท่ไี มม ีทสี่ ุด เพราะพระญาณของพระผูมพี ระภาคเจา ไมมีทีส่ ดุ พระผมู พี ระภาคเจาตรสั อนันตะ ไมมีทีส่ ุดไว ๔ อยาง เหมอื นอยา งท่ตี รสั ไวว าสตตฺ กาโย จ อากาโส จกฺกวาฬา จนนฺตกาพุทธฺ าณ อปปฺ เมยยฺ  น สกกฺ า เอเต วชิ านติ ุ .หมูสัตว ๑ อากาศ ๑ จักรวาล ไมม ีท่ีสดุ ๑พระพุทธญาณ หาประมาณมไิ ด ๑ ท้ัง ๔ นี้อันใคร ๆไมอาจรูได.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 318เพราะฉะนั้น จึงทรงทาํ อุปมาญาณอนั ไมมที ่ีสุด ดวยอากาศที่ไมมที ีส่ ดุ แล. บทวา อินฺทรฺ ยิ พลโพชฌฺ งคฺ มคคฺ สจจฺ ปฺปกาสน ความวา แมสติปฏ ฐาน สัมมปั ปธาน แสะอิทธิบาท กเ็ ปนอนั ทรงถือเอาดว ย ดวยการถอื เอาอินทรีย พละ โพชฌงคแ ละมรรคสจั เหลาน้ี เพราะฉะนั้น จึงทรงประกาศแสดง ธรรมเปน เครื่องประกาศโพธปิ ก ขยิ ธรรม ๓๗ ประการ โดยสงั เขป ๔มอี นิ ทรยี เ ปนตน. บทวา หติ าย แปลวา เพอื่ ประโยชนเกอ้ื กลู . บทวาธมฺมจกกฺ  ปวตเฺ ตนเฺ ต ไดแ ก เมอ่ื ทรงใหเ ทศนาญาณเปนไปอยู. ตอจากน้ัน ในมหามงคลสมาคม เทวดาในหม่ืนจักรวาล เนรมติอตั ภาพอันละเอยี ด ประชมุ กันในจกั รวาลน้นี ่แี ล. เลา กนั วาในมหามงคลสมาคมนั้น เทพบตุ รองคหน่ึง ทูลถามมงคลปญหา กะพระโกณฑญั ญทศพล พระ-ผมู ีพระภาคเจาจึงตรสั มงคลทั้งหลายโปรดเทพบตุ รองคนัน้ . ในมหามงคลสมาคมน้นั เทวดาเกา หมน่ื โกฏบิ รรลพุ ระอรหตั . จํานวนพระอรยิ บุคคลมีพระโสดาบันเปน ตนกาํ หนดไมไ ดเลย ดวยเหตนุ น้ั จงึ ตรัสวา เมือ่ พระผมู ีพระภาคเจาทรงแสดงธรรมนอกไป จากน้นั โปรดมนุษยและเทวดาทัง้ หลายในสมาคม อภสิ มยั การตรัสรูธรรมคร้งั ที่ ๒ ก็ไดมแี กเ ทวดาเกา- หมนื่ โกฏ.ิ แกอรรถ บรรดาบทเหลา น้นั บทวา ตโต ปรมฺป ไดแ ก แมใ นสวนอื่นอีก จากนน้ั . บทวา เทเสนฺเต ไดแก เม่ือพระผมู ีพระภาคเจาทรงแสดงธรรม. บทวา นรมรนู  ไดแก แกมนุษยแ ละเทวดาทง้ั หลาย. ครง้ั ใด

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 319พระผูมพี ระภาคเจา ทรงทาํ ยมกปาฏหิ าริย ยาํ่ ยมี านะของเดียรถยี  ทรงแสดงธรรม ณ ภาคพ้นื นภากาศ ครั้งนน้ั มนษุ ยและเทวดาแปดหมื่นโกฏิ บรรลุพระอรหัต ผูทีต่ ้งั อยูในผล ๓ เกินทจี่ ะนบั ได ดวยเหตุนั้น จงึ ตรสั วา คร้งั ใด พระผมู พี ระภาคเจา เมอ่ื ทรงยํ่ายพี วก เดยี รถีย จึงทรงแสดงธรรมโปรด ครัง้ นนั้ อภสิ มยั การตรสั รธู รรมครั้งที่ ๓ จึงไดมแี กสัตวแปดหม่นื โกฏ.ิ แกอ รรถ พงึ นาํ ตทา ศัพท มาจึงจะเหน็ ความในคาถาน้ันวา ครงั้ ใด พระผมู ีพระภาคเจา ทรงแสดงธรรม ครงั้ นน้ั ธรรมาภิสมัยจึงไดม ีแกส ตั วแปดหมน่ืโกฏิ. ไดยนิ วา พระโกณฑัญญศาสดา ตรัสรูพระอภิสัมโพธิญาณแลวพรรษาแรก ทรงอาศัย กรงุ จนั ทวดี ประทบั อยู ณ พระวหิ าร จนั ทารามในที่น้ัน ภทั ทมาณพ บุตรของพราหมณม หาศาล ชอื่ สุจินธระ และสุภทั ทมาณพ บตุ รของ ยโสธรพราหมณ ฟง พระธรรมเทศนาเฉพาะพระพักตรข องพระโกณฑัญญพุทธเจา มใี จเล่อื มใส ก็บวชในสาํ นักของพระองคพรอ มกับมาณพหมื่นหนง่ึ แลวบรรลุพระอรหัต. ครั้งนั้น พระโกณฑัญญศาสดา อนั ภกิ ษุแสนโกฏมิ พี ระสภุ ทั ทเถระเปน ประธานแวดลอ มแลว ทรงยกปาติโมกขข ้ึนแสดง ณ เพญ็ เดือนเชษฐะ(เดือน ๗) น้นั เปนการประชุมครง้ั ท่ี ๑. ตอจากน้ัน เมือ่ พระโอรสของพระ-โกณฑัญญศาสดา พระนามวา วชิ ิตเสนะ ทรงบรรลุพระอรหัต พระผมู ีพระภาคเจา ทรงยกปาตโิ มกขข น้ึ แสดง ณ ทา มกลางภกิ ษพุ ันโกฏมิ พี ระวิชติ -เสนะน้ันเปนประธาน นั้นเปน การประชุมคร้ังที่ ๒. สมัยตอ มา พระทศพล