tripitaka_73

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 501 พระสัมพทุ ธเจา บรรลุพระโพธญิ าณอันสงู สดุ ส้นิ เชงิ แลว ทรงประกาศพระธรรมจักร ณ กรงุ สมุ งคล. เม่ือพระสชุ าตพทุ ธเจา ผนู ําโลก ทรงแสดง ธรรมอนั ประเสริฐ สัตวแ ปดสิบโกฏิตรสั รู ในการ แสดงธรรมครัง้ ท่ี ๑. ครงั้ พระสุชาตพุทธเจา ผมู บี รวิ ารยศหาประมาณ มิได เสดจ็ เขาจําพรรษา ณ เทวโลก อภสิ มยั ครั้งที่ ๒ ไดมีแกสตั วส ามลา นเจ็ดแสน. ครงั้ พระสุชาตพุทธเจา ผูเสมอดว ย พระพุทธเจา ผูไมมีผเู สมอ เขาไปโปรดพระชนก อภสิ มยั ครง้ั ท่ี ๓. ไดม ีแกส ตั วห กลาน. แกอ รรถ บรรดาบทเหลานนั้ บทวา ตตฺเถว มณฑฺ กปปฺ มฺหิ ความวาในมัณฑกัปใด พระผมู ีพระภาคเจา สเุ มธะ ทรงอบุ ัติแลว ในกปั นนั้ นน่ัแหละ แมพระผมู พี ระภาคเจา สุชาตะก็อุบตั แิ ลว . บทวา สหี หนุ ไดแก ช่อื วาสหี หนุ เพราะพระหนุของพระองคเ หมือนคางราชสีห ก็ราชสีห คางลางเทาน้นัเต็ม คางบนไมเ ตม็ . สวนพระมหาบุรษุ นัน้ เต็มท้ังสองพระหนุเหมอื นคางลา งของราชสหี  จึงเปนเสมอื นดวงจนั ทร ๑๒ คา ดว ยเหตุนน้ั จึงตรสั วาสหี หนุ. บทวา อสุ ภกฺขนโฺ ธ ไดแกมพี ระศอเสมอ อิ่ม กลม เหมอื นโคอสุ ภะ อธิบายวา มลี าํ พระศอเสมือนกลองทองกลมกลึง. บทวา สตร สีว

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 502แปลวา เหมือนควงอาทติ ย. บทวา สิริยา ไดแ ก ดวยพระพทุ ธสิริ. บทวาโพธิมตุ ตฺ ม ไดแ ก พระสมั โพธญิ าณอันสงู สุด. พระผมู พี ระภาคเจา ทรงแสดงธรรมโปรดมนษุ ยท่ีมาใน สธุ รรม-ราชอทุ ยาน กรงุ สุธรรมวดี ทรงยังชนหกลา นใหบ วชดว ยเอหิภกิ ขุภาวะทรงยกปาตโิ มกขขึน้ แสดงทามกลางภกิ ษุเหลา นั้น นัน้ เปนสนั นิบาตครง้ั ท่ี ๑.ตอ จากน้นั เมือ่ พระผูมพี ระภาคเจา เสด็จลงจากเทวโลก ภิกษหุ าลานประชมุกัน เปนสันนิบาตคร้งั ที่ ๒. พระสทุ สั สนเถระพาบุรษุ ส่แี สนซึง่ ฟงขาววาพระสทุ ัสสนกมุ าร ทรงผนวชในสาํ นักของพระผมู พี ระภาคเจา บรรลพุ ระอรหตัจงึ มาเขา เฝา พระสชุ าตนราสภ. พระผูม ีพระภาคเจา ทรงแสดงธรรมโปรดบุรษุเหลา นน้ั ทรงใหบ วชดว ยเอหิภกิ ขุบรรพชา ทรงยกปาติโมกขข นึ้ แสดงในสนั นิบาตทีป่ ระกอบดวยองค ๔ นั้นเปน สนั นบิ าตครั้งท่ี ๓. ดว ยเหตุนน้ั จงึตรสั วา พระสชุ าตพทุ ธเจา ผูแสวงคุณย่ิงใหญ มีสันนิ- บาตประชุมพระสาวก ผเู ปนพระขณี าสพไรมลทินมี จิตสงบคงท่ี ๓ ครั้ง. พระอรหนั ตสาวก ผถู งึ กาํ ลงั แตงอภญิ ญา ผไู ม ตองไปในภพนอยภพใหญ หกลา น เหลา นั้นประชมุ กนั เปน การประชมุ ครง้ั ท่ี ๑. ในสันนิบาตตอมาอกี เมื่อพระชนิ พทุ ธเจา เสดจ็ ลงจากเทวโลก พระอรหนั ตสาวกหา ลาน ประชมุ กัน เปนการประชุมครั้งที่ ๒.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 503 พระสทุ สั สนอัครสาวก เมื่อเขาเฝาพระนราสภ ก็เขาเฝา พระสัมพทุ ธเจา พรอ มดวยภิกษุสาวกส่แี สน. แกอรรถ บรรดาบทเหลาน้นั บทวา อปปฺ ตตฺ าน ความวา ผูไมถ ึงพรอ มในภพนอ ยภพใหญ. ปาฐะวา อปฺปวตตฺ า ภวาภเว ดงั นก้ี ็ม.ี ความก็อยา งนัน้ เหมือนกนั . บทวา ตทิ ิโวโรหเณ ไดแ ก เมอื่ พระชนิ พทุ ธเจา เสด็จลงจากโลกสวรรค. จึงเห็นวาลงในอรรถกตั ตกุ ารก ทา นกลาวเปนการกวปิ ลาส.อกี นัยหนงึ่ บทวา ติทิโวโรหเณ ไดแ ก ในการเสดจ็ ลงจากเทวโลก. บทวาชเิ น ไดแ ก เมอ่ื พระชินพุทธเจา พึงเหน็ สัตตมีวิภัตติลงในในอรรถฉฏั ฐีวภิ ตั ต.ิ ไดยินวา คร้ังนั้น พระโพธสิ ัตวของเรา เปนพระเจาจักรพรรดิสดับขาววา พระพุทธเจา อบุ ตั ขิ ้ึนแลว ในโลก ก็เขาเฝาพระผูมพี ระภาคเจาสดบั ธรรมกถา ก็ถวายราชสมบตั ิในมหาทวปี ทั้ง ๔ พรอ มดวยรัตนะ ๗ แดพระภกิ ษุสงฆม พี ระพทุ ธเจาเปน ประธาน ทรงผนวชในสาํ นักของพระศาสดาชาวทวปี ทัง้ สน้ิ รวบรวมรายไดท่ีเกดิ ในรฐั ทําหนา ทข่ี องคนวัดใหสาํ เร็จ ถวายมหาทานเปนประจาํ แกพ ระสงฆมพี ระพุทธเจา เปน ประธาน พระศาสดาแมพระองคน น้ั ก็ทรงพยากรณพ ระโพธิสัตวนนั้ วา จกั เปน พระพทุ ธเจา พระนามวา โคตมะ ในอนาคตกาล. ดว ยเหตนุ ัน้ จงึ ตรสั วา สมัยนั้น เราเปน พระเจา จกั รพรรดิ เปนใหญ ในทวปี ทัง้ ๔ มกี าํ ลงั มาก ทอ งเที่ยวไปในอากาศ. เรามอบถวายราชสมบัตอิ ยา งใหญ ในทวปี ท้ัง ๔ และรัตนะ ๗ แดพระพุทธเจาผสู งู สดุ แลวบวชใน สํานักของพระองค.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 504 ชาววดั ทัง้ หลาย รวบรวมรายไดในชนบทมาจดั ปจ จัย ท่นี อน ที่น่ัง สาํ หรับพระภกิ ษสุ งฆ. แมพระพุทธเจา ผเู ปน ใหญใ นหม่ืนโลกธาตุ พระองคนน้ั ก็ทรงพยากรณเ ราวา ทานผนู จี้ กั เปน พระพทุ ธเจา ในท่ีสุดสามหมืน่ กปั . พระตถาคตตงั้ ความเพยี ร ฯ ล ฯ จกั อยตู อ หนา ของทา นผูน้.ี เราฟง พระดาํ รัสของพระองคแ ลว ก็ย่ิงรา เริงใจ อธิษฐานขอ วัตรยง่ิ ยวดขึ้นไป เพื่อบาํ เพ็ญบารมี ๑๐ ให บรบิ รู ณ. เราเลาเรียนพระสูตร พระวินัย และนวังคสตั ถุ- ศาสนทงั้ หมด ยังพระศาสนาของพระชนิ เจาใหงาม. เราอยูอยางไมป ระมาทในพระศาสนานน้ั เจริญ พรหมวิหารภาวนา ถึงฝง แหง อภญิ ญาแลว ไปสู พรหมโลก. แกอรรถ บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา จตทุ ีปมหฺ ิ ความวา แหงมหาทวปี ๔ ที่มีทวีป [นอ ย.] เปนบริวาร. บทวา อนตฺ ลิกขฺ จโร ความวา ทาํ จกั รรัตนะไวข างหนา ทอ งเทย่ี วไปในอากาศ. บทวา รตเน สตตฺ ไดแ ก รตั นะ ๗ มหี ตั ถริ ตั นะเปน ตน. บทวา อุตตฺ เม กค็ ือ อตุ ฺตมานิ เเปลวา อุดม อกี นยั หน่งึ พึงเห็นอรรถวาอตุ ตฺ เม พุทเฺ ธ แปลวา ในพระพทุ ธเจา ผูอ ดุ ม. บทวา นยิ ยฺ าตยิตวฺ าน

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 505ไดแก ถวาย. บทวา อุฏาน ไดแ ก ผลประโยชนท่ีเกิดในรัฐ อธบิ ายวารายได. บทวา ปฏปิ ณฑฺ ิย ไดแ ก รวมเอามาเกบ็ ไวเปน กอง. บทวา ปจจฺ ยไดแก ปจจัยตางๆ มจี ีวรเปน ตน . บทวา ทสสหสสฺ มิ หฺ ิ อสิ ฺสโร ไดแกเปน ใหญในหม่ืนโลกธาตุ คาํ นน้ี ัน้ พงึ ทราบวา ตรสั หมายถึงเขตแหงชาติพระผูมพี ระภาคเจา ทรงเปนใหญแ หงโลกธาตุ ท่ีไมม ีทส่ี ุด. บทวา ตสึ กปฺ ฺป-สหสฺสมฺหิ ความวา ในทส่ี ุดสามหมื่นกัปนบั แตก ัปน้ี. พระผูมีพระภาคเจาสุชาตะ ทรงมพี ระนคร ช่ือวา สุมังคละ พระชนกพระนามวา พระเจา อุคคตะ พระชนนีพระนามวา พระนางปภาวดีคพู ระอคั รสาวก ช่อื วา พระสุทัสสนะ และ พระสุเทวะ พระพทุ ธอปุ ฏฐากช่อื วาพระนารทะ พระอัครสาวิกา ชอื่ วา พระนาคา และ พระนาคสมาลาโพธพิ ฤกษช่ือวา มหาเวฬุ ตนไผใหญ เขาวาตน ไผใ หญน น้ั มรี ลู บี ลาํ ตนใหญปกคลุมดว ยใบทัง้ หลายท่ีไรม ลทิน สเี สมือนแกวไพฑูรย นารน่ื รมยอยา งย่ิงงามเพรศิ แพรวเหมอื นกาํ แววหางนกยูง ก็พระผมู ีพระภาคเจา พระองคน ้นั มพี ระสรีระสงู ๕๐ ศอก พระชนมายเุ กา หม่ืนป พระอัครมเหสพี ระนามวา พระนางสิรนี ันทา พระโอรสพระนามวา อปุ เสนะ เสดจ็ ออกอภิเนษกรมณด ว ยยานคือ มาตน . พระองคด ับขันธปรินิพพาน ณ พระวหิ าร สิลาราม กรุงจนั ทวดี ดว ยเหตุนั้น จึงตรัสวา พระสชุ าตพทุ ธเจา ผูแสวงคุณย่งิ ใหญ ทรงมี พระนครชอ่ื วา สมุ งคล พระชนกพระนามวา พระเจา อคุ คตะ พระชนนีพระนามวา พระนางปภาวด.ี พระสุชาตพทุ ธเจา ผแู สวงคุณย่ิงใหญ ทรงมี พระอัครสาวก ช่อื วาพระสทุ สั สนะ และ พระสเุ ทวะ พระพุทธอุปฏฐาก ช่ือวาพระนารทะ.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 506 มีพระอคั รสาวกิ า ชอื่ วา พระนาคา และพระนาค-สมาลา โพธพิ ฤกษของพระผมู ีพระภาคเจา พระองคนัน้ เรยี กวามหาเวฬุ. ไผตนนัน้ ลําตนตนั ไมม รี ู มใี บมาก ลําตรงเปนไผตน ใหญ นาดูนา ร่นื รมย. ลาํ เดยี วโดด เติบโต กง่ิ ทัง้ หลายแตกออกจากตน น้ัน ไผตน น้ันงามเหมือนกาํ แววทางนกยงู ทีเ่ ขาผูกกําไวดีแลว . ไผต น นั้นไมม ีหนาม ไมม รี ู เปน ไผใ หญ มีก่งิแผไปไมมชี อ ง มีรมเงาทบึ นา ร่นื รมย. พระชินพุทธเจา พระองคน นั้ วาโดยสว นสูง ก็๕๐ ศอก ทรงประกอบดวยความประเสรฐิ โดยเพราะอาการพรอมสรรพ ทรงถงึ พระพุทธคณุ ครบถว น. พระรศั มขี องพระองค กเ็ สมอดวยพระพทุ ธเจาทไี่ มมผี เู สมอ แลน ออกโดยรอบพระวรกายไมมปี ระ-มาณ ชง่ั ไมได เปรยี บไมไ ดด ว ยขออุปมาท้ังหลาย. ในยคุ นนั้ มนษุ ยมีอายุเกา หมน่ื ป พระองคท รงพระชนมย นื ถงึ เพยี งน้นั จงึ ทรงยังหมชู นเปน อนั มากใหขา มโอฆสงสาร. ครงั้ นนั้ ปาพจนคือธรรมวนิ ัย งามดวยพระ-อรหนั ตทงั้ หลาย เหมือนคลนื่ ในสาคร เหมือนดารากรในทองนภากาศ ฉะนั้น.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 507 พระพทุ ธเจา ผูเ สมอดวยพระพุทธเจา ผูไมม ีผู เสมอพระองคนนั้ ดวยพระคณุ เหลาน้นั ที่ชั่งไมไ ดด วย ทง้ั นั้น กอ็ ันตรธานไปสน้ิ สงั ขารทั้งปวงกว็ างเปลา แนแท. แกอ รรถ บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อจฺฉทิ ฺโท แปลวา มีรูเล็ก พึงเห็นเหมือนในประโยคเปนตนวา อนทุ รา กฺา หญงิ สาวทอ งเลก็ อาจารยบางพวกกลาว ฉิทฺท โหติ ปริตตฺ ก ดังน้กี ็ม.ี บทวา ปตฺติโก แปลวามใี บมาก. อธบิ ายวา ปกคลมุ ดวยใบทัง้ หลาย มีสีเหมือนแกว ผลกึ บทวาอุชุ ไดแก ไมค ด ไมงอ. บทวา ว โส แปลวา ไมไ ผ. บทวา พรฺ หาไดแ ก ใหญโดยรอบ. บทวา เอกกฺขนฺโธ ความวา งอกขึ้นลําเดียวโดดไมมีเพอื่ น. บทวา ปวฑฒฺ ติ วฺ า แปลวา เตบิ โตแลว. บทวา ตโต สาขาปภชิ ฺชติ ไดแก กง่ิ ๕ แฉก แตกออกจากยอดไผตนนนั้ . ปาฐะวา ตโตสาขา ปภิชชฺ ถ ดังนก้ี ็ม.ี บทวา สุพทฺโธ ไดแ ก ท่ีเขาผกู โดยอาการผกูเปน หาเสน อยางดี. กําแววหางนกยงู ท่เี ขาทําผกู เพอ่ื ปอ งกันแดด เรยี กวาโมรหัตถะ. บทวา น ตสสฺ กณฺฏกา โหนฺติ ความวา ไผต นน้นั เปน ตนไมมหี นามตามธรรมดา กไ็ มม ีหนาม. บทวา อวิรโฬ ไดแก ปกคลุมดวยก่งิ ไมม ชี อง. บทวา สนทฺ จฺฉาโย ไดแ ก มรี ม เงาทึบ ทานกลา ววา มีรมเงาทบึ ก็เพราะไมม ีชอง. บทวา ปฺาสรตโน อาสิ ไดแ ก ๕๐ ศอก.บทวา สพพฺ าการวรเู ปโต ไดแก ประกอบแลว ดวยความประเสริฐท้ังหลาย

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 508โดยอาการท้ังปวง ช่อื วา ประกอบพรอมดวยความประเสรฐิ โดยการพรอมสรรพ. บทวา สพพฺ คณุ มุปาคโต เปน เพียงไวพจนของบทหนา . บทวา อปฺปมาโณ ไดแ ก เวน จากประมาณ หรือชื่อวา ไมมปี ระ-มาณ เพราะไมอาจจะนบั ได. บทวา อตลุ โิ ย แปลวา ชั่งไมไ ด. อธบิ ายวาไมมีใครเหมอื น. บทวา โอปมิเมหิ ไดแ ก ขอ ทีพ่ ึงเปรียบ. บทวาอนูปโม ไดแ ก เวน การเปรียบ อธบิ ายวา อุปมาไมไ ด เพราะไมอ าจกลา วอปุ มาวา เหมือนผนู ้ี ผูน.้ี บทวา คณุ านิ จ ตานิ กค็ อื คุณา จ เต ความวาพระคุณทัง้ หลาย มพี ระสัพพญั ตุ ญาณเปนตน ทานกลาวเปนลิงควปิ ลาสคําที่เหลอื ทกุ แหง ความงา ยทั้งนนั้ แล. จบพรรณนาวงศพ ระสชุ าตพุทธเจา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 509๑๓. วงศพระปยทสั สีพุทธเจาที่ ๑๓ วา ดว ยพระประวัตขิ องพระปย ทัสสพี ทุ ธเจา [๑๔] ตอจากสมัยของพระสชุ าตพุทธเจา กม็ ีพระสยมั ภูพทุ ธเจา พระนามวา ปยทสั สี ผูมพี ระยศ ใหญ ผูนําโลก ผทู เ่ี ขา เฝาไดยาก ผเู สมอดวยพระ- พทุ ธเจา ผูไมม ีผูเ สมอ. พระพทุ ธเจา ผมู บี ริวารยศหาประมาณมไิ ด แม พระองคน น้ั รุงโรจนดังดวงอาทิตย ทรงกําจดั ความ มืดทกุ อยางแลว ทรงประกาศพระธรรมจกั ร. พระปย ทัสสพี ุทธเจา ผมู พี ระเดชอันชง่ั มิได แมพระองคน นั้ ก็มีอภิสมยั ๓ ครงั้ อภสิ มัยครั้งที่ ๑ ไดม แี กส ตั วแสนโกฏิ. ทาวสทุ ัสสนเทวราช ชอบใจมจิ ฉาทิฏฐิ พระ- ศาสดาเมือ่ ทรงบรรเทาทฏั ฐิของทาวเธอ กไ็ ดแ สดง ธรรมโปรด. ครง้ั นนั้ การประชมุ ของชนนับไมไ ด กเ็ ปนมหาสันนบิ าต อภสิ มยั คร้งั ที่ ๒ ก็ไดมีแกส ัตวเกา หมื่นโกฏิ. คร้ัง พระผูเปนสารภีฝก คน ทรงฝก พระยาชา งโทณมขุ ะ อภิสมยั คร้ังท่ี ๓ ไดม ีแกส ัตวแ ปดหมน่ื โกฏ.ิ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 510 พระปย ทัสสีพระพุทธเจาแมพระองคน ้นั ก็ทรงมสี ันนบิ าตประชมุ พระสาวก ๓ คร้งั พระสาวกแสนโกฏิประชุมกนั เปนสนั นิบาตคร้ังที่ ๑. พระมุนี พระสาวกเกา หมื่นโกฏิ ประชมุ พรอมกัน เปนสนั นิบาตครงั้ ท่ี ๒ พระสาวกแปดหมื่นโกฏิประชุมกัน เปนสันนิบาตครัง้ ที่ ๓. สมัยนั้น เราเปน มาณพพราหมณช ่อื วา กัสสปะคงแกเ รยี น ทรงมนต จบไตรเพท. เราฟง ธรรมของพระองค เกิดความเลื่อมใส ไดสรางสังฆาราม ดวยทรัพยแสนโกฏิ. เราถวายอารามแดพระองคแลว ก็ราเริงสลดใจยดึ สรณะและศลี ๕ ไวม ัน่ . พระพทุ ธเจา แมพ ระองคนน้ั ประทับนงั่ ทามกลางสงฆ ทรงพยากรณเ ราวา ลวงไป ๑,๘๐๐ กัปทานผูนีจ้ กั เปนพระพทุ ธเจา. พระตถาคตเสดจ็ ออกอภเิ นษกรมณ จากกรงุกบลิ พัสดอุ นั นารน่ื รมย ทรงต้งั ความเพยี รทาํ ทุกกร- กริ ิยา. พระตถาคตประทับ ณ โคนตน อชปาลนิโครธทรงรับขา วมธุปายาส ณ ท่นี ั้นแลว เสดจ็ ไปยังแมน ้ําเนรญั ชรา.