tripitaka_73

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 381 มอี ัครอปุ ฏฐาก ชอ่ื วรุณะ และ สรภะ มอี ัครอปุ ฏฐายิกา ชือ่ ปาลา และอุปปาลา. พระพทุ ธเจาพระองคน ้นั โดยสว นสูงทรงสงู ๘๐ศอก สงรศั มสี วางไปทกุ ทิศเหมอื นดวงอาทิตย, เปลวรัศมี ทเี่ กิดในสรีระของพระองคกย็ อดเย่ียมแผไ ปโดยรอบโยชนห นึง่ ทั้งกลางวันกลางคืน. ในยุคน้ัน มนุษยม ีอายหุ กหม่ืนป พระเรวตพทุ ธ-เจา พระองคนั้น ทรงมพี ระชนมย ืนเพยี งนั้น จึงยงั หมูชนเปนอนั มากใหข ามโอฆสงสาร. พระองคท รงแสดงกาํ ลงั ของพระพุทธเจา ทรงประกาศอมตธรรมในโลก หมดเชอื้ กด็ ับขันธปรินิพ-พาน เหมือนไฟหมดเช้อื ก็ดับไปฉะนัน้ . พระวรกายดงั รัตนะนน้ั ดว ย พระธรรมที่ไมมีอะไรเสมอื นน้ันดว ย ท้ังนน้ั กอ็ นั ตรธานไปสน้ิ สังขารทัง้ ปวงก็วา งเปลา แนแท. พระเรวตพุทธเจาพระองคน ัน้ ทรงมีพระยศทรงมบี ุญมาก ก็ดบั ขันธปรินพิ พานไปแลว พระบรมธาตุก็แผก ระจายไปเปนสวนๆ ในประเทศนัน้ ๆ. จบวงศพระเรวตพทุ ธเจาที่ ๕

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 382 พรรณนา วงศพระเรวตพุทธเจาที่ ๕ ตอมา ภายหลงั สมยั ของพระผมู พี ระภาคเจา สุมนะ เม่อื ศาสนาของพระองคอนั ตรธานไปแลว พวกมนุษยทมี่ ีอายเุ กาหมนื่ ป กล็ ดลงโดยลาํ ดบัจนมีอายสุ ิบป แลวก็เพิ่มขึ้นโดยลําดบั จนมีอายุหนึ่งอสงไขย แลว กล็ ดลงอีกจนมอี ายุหกหม่นื ป. สมยั น้นั พระศาสดาพระนามวา เรวตะ เสด็จอุบัตขิ น้ึแมพ ระองคก็ทรงบาํ เพญ็ บารมที ้ังหลายแลว บงั เกิดในสวรรคช ั้นดุสิต ซึ่งเปนภพทร่ี งุ โรจนด ว ยรตั นะเปนอนั มาก จุติจากสวรรคช ้ันดสุ ติ นัน้ แลว กท็ รงถอืปฏสิ นธิในพระครรภข องพระนางวปิ ุลา ผไู พบูลยด ว ยคุณราศรอี ันงดงามและนาจบั ใจ ซ่ึงเปนจุดรวมดวงตาของชนทั้งปวง เรืองรองดว ยความงาม ซ่งึ เกิดจากดวงหนาและดวงใจอนั มีสริ นิ ารกั ดจุ ดอกบัวบานตระการตา อคั รมเหสใี นราชสกลุ ของพระเจาวปิ ุลราช ผไู พบลู ยด ว ยความม่งั คง่ั ทุกอยาง อนั เกลือ่ นดวยเหตเุ กดิ แหงสริ ิสมบัติ ทรงถกู หอมลอ มดว ยราชบรพิ ารอนั งดงามประมาณมิได ประดับกายดว ยเครอ่ื งอลงั การทั้งปวง ในกรุงสุธญั ญวดี ซ่ึงมีทรพั ยและขาวเปลือกพรอ มสรรพ ถว นกาํ หนดทศมาสกป็ ระสตู จิ ากพระครรภข องพระชนนี ดจุ พญาหงสทองบินออกจาก จิตรกูฏบรรพต. ปาฏหิ ารยิ ท ้งั หลาย ในการปฏสิ นธิและประสูตขิ องพระองค กม็ ีนัยดังกลาวมาแลวแตก อน. พระองคม ปี ราสาท ๓ หลัง ชื่อสทุ สั สนะ รตนัคฆิและอาเวฬะ สตรจี ํานวนสามหม่นื สามพันนาง มีพระนางสทุ ัสสนาเทวีเปน ประธานกป็ รากฏ. พระเรวตราชกุมารนัน้ อันเหลายวุ นารีผูกลาหาญแวดลอ มแลวทรงครองฆราวาสวสิ ยั เสวยสขุ อยูหกพนั ป เหมือนเทพกมุ าร เมือ่ พระโอรสพระนามวา วรุณะ ของพระนางสุทสั สนาเทวีประสูติ พระองคก ท็ รงเหน็ นิมติ ๔

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 383แลวทรงเครื่องนุงหม อยางดีเบาๆ มสี ีสรรตางๆ ทรงสวมกณุ ฑลมณีมุกดาหารทรงทองพาหรุ ดั มงกุฏและกําไลพระกรอยา งดี ทรงประดับดว ยของหอมและดอกไมท ี่มีกลิ่นหอมอยางยงิ่ เปน กลมุ ที่ทาํ ความงามอยา งย่ิง เหมอื นดวงจันทรในฤดสู ารท อนั จตุรงคนิ ีเสนาทัพใหญแวดลอ มแลวประหนึ่งดวงจนั ทรอ นั หมูดาราเเวดลอม ประหนง่ึ ทาวสหัสนยั นอนั หมูเทพชนั้ ไตรทศแวดลอมแลว และประหนึง่ ทาวหาริตมหาพรหมอันหมพู รหมแวดลอ มแลว เสด็จออกอภิเนษกรมณดวยรถเทียมมา ทรงเปล้ืองเครอ่ื งสรรพาภรณ ประทานไวใ นมอื พนกั งานเรือนคลังหลวง ทรงตดั พระเกศาและมงกฏุ ของพระองค ดว ยมดี ที่ลับคมกริบเฉกเชนกลบี ดอกบัวเกิดในน้ําทีไ่ รมลทนิ และไมวกิ ล แลวทรงโยนข้นึ ไปในอากาศ.ทา วสักกเทวราชกท็ รงเอาผอบทองรองรับพระเกศาและมงกุฏนนั้ ไว ทรงนําไปยงั ภพดาวดึงส ทรงสรางพระเจดยี สําเรจ็ ดว ยรตั นะ ๗ ประการไวเ หนอื ยอดขุนเขาสเิ นร.ุ ฝายพระมหาบรุ ุษทรงครองผา กาสายะ. ที่เทวดาถวายแลวทรงผนวช.บรุ ุษโกฏิหนงึ่ ก็บวชตามเสด็จพระองค. พระมหาบุรษุ นน้ั อันบรุ ุษเหลา นัน้แวดลอ มแลว ทรงบาํ เพ็ญความเพียรอยู ๗ เดือน ในวนั วสิ าขบูรณมี เสวยขา วมธปุ ายาส ท่ธี ิดาเศรษฐผี หู นึ่ง ชื่อวา สาธุเทวี ถวาย แลวทรงยบั ย้งั พักกลางวนั ณ สาละวนั ตอนเย็นทรงรับหญา ๘ กํา ทอ่ี าชวี กผหู นึ่งถวายแลว เสดจ็เขา ไปทต่ี นนาคะ (กากะทิง) อนั ประเสรฐิ ท่ีนา ชน่ื ชม ทรงทําประทกั ษิณโพธ-ิพฤกษช ือ่ ตนนาคะ ทรงลาดสนั ถัตหญา กวา ง ๕๓ ศอก แลวประทบั น่ังอธิษฐานความเพยี รมอี งค ๔ ทรงกาํ จัดกองกําลงั มาร ทรงแทงตลอดพระสัพพัญุตญาณ ทรงเปลง พระอุทานวา อเนกชาตสิ  สาร ฯ เป ฯ ตณหฺ าน ขยมชฌฺ คา ดว ยเหตุนน้ั จึงตรสั วา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 384 ตอ จากสมัยของพระสุมนพทุ ธเจา พระชิน- พทุ ธเจาพระนามวา เรวตะ ผูนําโลก ไมม ผี เู ปรียบ ไมมผี เู สมอื น ไมมผี ูวดั ทรงเปน ผสู ูงสดุ ดังน.้ี ไดยินวา พระเรวตศาสดา ทรงยับยั้ง ณ ท่ใี กลโพธิพฤกษนั่นแล๗ สัปดาห ทรงรับคําอาราธนาของทาวมหาพรหม เพ่ือทรงแสดงธรรม ทรงใครค รวญวา จะแสดงธรรมแกใครกอ นหนอ ทรงเห็นภกิ ษุโกฏหิ นึง่ ทบ่ี วชกับพระองค และเทวดากบั มนษุ ยอ ่ืนเปนอันมากเปนผูถ งึ พรอมดว ยอปุ นิสยั จึงเสด็จไปทางอากาศ เสด็จลงทพ่ี ระวหิ ารวรณุ าราม อนั ภกิ ษุเหลานน้ั แวดลอ มแลว ทรงประกาศพระธรรมจกั รอนั ยอดเยี่ยม ท่ลี ุมลกึ ละเอยี ด มีปริวัฏ ๓ซ่ึงผูอ ่ืนประกาศไมไ ด ทรงยงั ภกิ ษโุ กฏิหนึง่ ใหต ั้งอยใู นพระอรหตั ผูที่ตงั้ อยูในมรรคผล ๓ กําหนดจํานวนไมถ ว น ดว ยเหตนุ ั้นจงึ ตรสั วา แมพระเรวตพทุ ธเจา พระองคนั้น อันมหาพรหม อาราธนาแลว ทรงประกาศธรรมซ่งึ กาํ หนดขนั ธธาตุ อันเปนเหตุไมเ ปนไปในภพนอ ยภพใหญ. แกอรรถ บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ขนฺธธาตุววตฺถาน ไดแก ทาํ การจําแนกขันธ ๕ ธาตุ ๑๘ โดยกาํ หนดนามรูปเปนตน. กําหนดรปู ธรรมและอรูปธรรม โดยสภาวลักษณะและสามัญลกั ษณะเปนตน ช่อื วา กําหนดขนั ธและธาต.ุ อนึง่ พงึ ทราบการกําหนดขนั ธแ ละธาตุ แมโ ดยอนิจจานุปส สนาเปนอาทิ โดยนัยเปน ตนอยางนี้วา รปู เปรยี บเหมอื นกอ นฟองน้ํา เพราะไมทนตอ การย่าํ ยี และเพราะตอ งขาดวน่ิ เปน ชิ้นเลก็ ชนิ้ นอยเปน ตน เวทนาเปรยี บ

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 385เหมือนฟองนาํ้ เพราะรน่ื รมยอยชู ว่ั ขณะ สัญญาเปรียบเหมือนพยบั แดดเพราะความยอยยบั ไป สังขารทั้งหลายเปรียบเหมือนตนกลวย เพราะไมมีแกน วญิ ญาณเปรยี บเหมอื นนักเลนกล เพราะลวง. ในคําน้ีวา อปฺปวตต ภวาภเว ความวาความเจรญิ ชื่อวา ภวะ ความเสอื่ ม ชือ่ วา อภวะ. พึงทราบความแหง ภวะและอภวะ โดยนยั เปน ตนอยางน้วี า สัสสตทฏิ ฐิ ชอ่ื วา ภวะ อจุ เฉททฏิ ฐิ ชื่อวาอภวะ. ภพนอยชอ่ื วา ภวะ ภพใหญชอ่ื วา อภวะ, กามภพชือ่ วา ภวะ รปูภพและอรูปภพ ชอ่ื วา อภวะ. อธิบายวา ทรงประกาศธรรมอันเปนเหตุไมเปนไปแหงภวะและอภวะเหลา นั้น. อีกนยั หนึ่ง อปุ ปต ตินิมิตในภพทงั้ สามมีกามภพเปน ตน ชอื่ วา ภวะ เพราะเปนเครือ่ งเปน เคร่อื งมีอปุ ปต ติภพ ช่อื วาอภวะ อธิบายวา ทรงแสดงธรรม อนั ทาํ การละความยนิ ดใี นภวะและอภวะทัง้สอง คอื ไมเปน ไป. กพ็ ระเรวตพทุ ธเจา พระองคนน้ั ทรงมีอภิสมยั ๓เหมือนกนั . แตอภิสมยั ครง้ั ท่ี ๑ ของพระองค เหลือทจี่ ะนบั จาํ นวนของผูตรสั รูไ ด. ดว ยเหตนุ น้ั จงึ ตรัสวา ในการแสดงธรรมของพระองค กม็ ีอภสิ มยั ๓ ครัง้ . แตอ ภิสมัยครง้ั ท่ี ๑ กลาวดวยการนับจํานวนผู ตรัสรูไมได. แกอรรถ บรรดาบทเหลา น้นั บทวา ตณี ิ ก็คอื ๓. ทานทําเปนลงิ ควิปลาส.อภิสมยั คร้ังที่ ๑ นไี้ ดม แี ลว . สมัยตอมา ไดม ีพระราชาพระนามวา อรนิ ทมะ ผูทรงชนะขาศกึในอุตตรนคร ซ่งึ เปน นครฝายเหนอื . ไดยนิ วา พระเจา อรินทมะพระองคนัน้ทรงทราบขา ววา พระผูม พี ระภาคเจา เสด็จถงึ นครของพระองค ทรงมชี นสามโกฏิหอ มลอมเสดจ็ ออกไปรับเสด็จพระผูม ีพระภาคเจา นิมนตเพื่อเสวยในวนั รงุ ขนึ้

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 386ทรงถวายมหาทาน ๗ วนั แดภกิ ษสุ งฆ มีพระพุทธเจา เปน ประธานทรงทําการบูชาดว ยประทีป กวา งสามคาวตุ เขาเฝา พระผมู พี ระภาคเจาประทบั น่ังแลว .ลาํ ดับนน้ั พระผูม พี ระภาคเจา ทรงแสดงธรรมมนี ัยอันวิจิตร เหมาะแกพระ-หฤทยั ของพระเจา อรินทมะน้นั . ในทปี่ ระชุมนั้น อภิสมยั คร้งั ที่ ๒ ไดม ี แกเทวดาและมนุษยพ ันโกฏิ ดว ยเหตุน้นั จงึ ตรัสวา ครั้งใด พระเรวตมนุ ี ทรงแนะนําพระเจา- อรินทมะ ครงั้ นัน้ อภสิ มัยครง้ั ท่ี ๒ ไดมีแกเทวดา และมนษุ ยพ นั โกฏ.ินเ้ี ปน อภิสมยั ครงั้ ที่ ๒. สมยั ตอมา พระเรวตศาสดา ทรงอาศัยอตุ ตรนิคมประทบั อยู ประ-ทับน่ังเขา นโิ รธสมาบัตอิ ยู ๗ วนั . ไดยนิ วา คร้งั นั้นมนษุ ยชาวอตุ ตรนคิ ม นาํเอาขาวตมขา วสวย ของขบฉัน เภสัชและนา้ํ ปานะเปน ตน ถวายมหาทานแดภกิ ษสุ งฆแ ลวพากันถามวา ทา นเจาขา พระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยูทไ่ี หน.ภกิ ษุทั้งหลายกบ็ อกแกมนุษยเหลา นนั้ วา ทา นผูมอี ายุ พระผมู พี ระภาคเจาทรงเขานิโรธสมาบัต.ิ เมอื่ ลว งไป ๗ วัน พวกเขากเ็ หน็ พระผูม พี ระภาคเจา ทรงออกจากนิโรธสมาบตั ิ ทรงรงุ โรจนดวยพุทธสิริของพระองคห าท่เี ปรียบมิไดเหมือนดวงอาทติ ยในฤดูสารท จงึ ทูลถามคุณานสิ งสข องนิโรธสมาบัต.ิ พระ-ผูมีพระภาคเจา จงึ ตรัสคณุ านิสงสของนิโรธสมาบัตแิ กม นุษยเหลา นนั้ ครง้ั นน้ัเทวดาและมนษุ ยร อ ยโกฏิ กต็ ง้ั อยใู นพระอรหัต. นเ้ี ปนอภสิ มัยคร้ังที่ ๓ ดว ยเหตนุ ั้น จึงตรัสวา ในวันท่ี ๗ พระนราสภ ทรงออกจากท่ีเรนแลว ทรงแนะนาํ เทวดาและมนษุ ยรอยโกฏิในผลสงู สุด ดังน้.ี

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 387 ใน สุธัญญวดีนคร พระอรหนั ตท บี่ วชดวยเอหภิ กิ ขุบรรพชาจาํ นวนนบั ไมถวน ไดมีสันนิบาตครง้ั ที่ ๑ ในมหาปาตโิ มกขทุ เทศครั้งที่ ๑. ในเมขลนคร พระอรหันตท ีบ่ วชดวยเอหภิ กิ ขบุ รรพชานับไดแ สนโกฏิ กไ็ ดม ีสันนิบาตครัง้ ที่ ๒. พระอคั รสาวกของพระผมู ีพระภาคเจา เรวตะ ช่ือวา วรุณะผอู นวุ ัตรตามพระธรรมจกั รเปน ยอดของภกิ ษผุ มู ีปญญาทั้งหลาย เกิดอาพาธ ในครั้งนั้น พระเรวตพุทธเจาทรงแสดงธรรม อันแสดงถงึ ไตรลกั ษณแกม หาชนท่ีประชมุ กนั เพือ่ ตองการถามภิกษไุ ข ทรงยังบรุ ษุ แสนโกฏิใหบ วชดวยเอหิ-ภิกขบุ รรพชาแลว ใหตง้ั อยูใ นพระอรหัต ทรงยกปาตโิ มกขข นึ้ แสดงในสนั นิบาตที่ประกอบดว ยองค ๔ นเี้ ปน สนั นิบาตครั้งที่ ๓. ดวยเหตนุ ้นั จึงตรสั วา พระเรวตพทุ ธเจา ผูแสวงคณุ ยิ่งใหญ ทรงมี สนั นิบาตประชุมพระขีณาสพ ผไู รมลทนิ หลุดพน ดี แลว ผูคงที่ ๓ ครัง้ . ผทู ่ปี ระชมุ กนั ครัง้ ที่ ๑ เกินท่ีจะนับจาํ นวนได ในการประชมุ ครัง้ ที่ ๒ นับจาํ นวนผูป ระชุมไดแ สน โกฏ.ิ ครง้ั ที่พระวรณุ ะอัครสาวก ผูไ มม ผี เู สมอดวย ปญญา ผอู นวุ ัตรพระธรรมจักรตามพระเรวตพทุ ธเจา พระองคน ้ัน เกิดอาราธนาหนกั ตองสงสยั ในชวี ิต. คร้ังนนั้ เหลา พระมนุ ีผเู ปนพระอรหันตจ าํ นวน แสนโกฏิเขา ไปหา เพอื่ ถามถงึ อาพาธของทาน เปน การประชุมคร้ังที่ ๓.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 388 แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา จกฺกานวุ ตฺตโก ไดแก ผอู นุวตั รตามพระธรรมจกั ร. ในคาํ วา ปตโฺ ต ชวี ติ ส สย นี้ ความสงสัยในชวี ติ ช่อื วาชวี ิตสังสยะ. ถึงความสงสยั ในชีวิตอยางนี้วา พระเถระถงึ ความสิ้นชวี ิตหรอืหรอื ยงั ไมถึงความส้ินชวี ติ อธบิ ายวา ถงึ ความสงสยั ในชวี ติ วา เพราะภาวะท่ีอาพาธรุนแรงพระเถระจะมรณภาพ หรอื ไมมรณภาพ. บทวา เย ตทาอปุ คตา มุนี เมือ่ เปน ทฆี ะ ดังน้ี ก็หมายความถงึ ภิกษุท้งั หลาย เม่อื เปนรัสสะพรอ มทัง้ นิคคหติ [มนุ ]ี กห็ มายความถึงพระวรณุ ะอัครสาวก. คร้ังนั้น พระโพธสิ ัตวข องเรา เปนพราหมณ ช่ือวา อตเิ ทวะ ในรัมมวดีนคร ถงึ ฝงในพราหมณธรรม เห็นพระเรวตสัมมาสมั พุทธเจา ฟงธรรมกถาของพระองคแลวตงั้ อยใู นสรณะ กลา วสดุดพี ระทศพลดว ยคาถาพันโศลก บูชาดว ยผา หมมคี า เรอื นพัน. แมพระพุทธเจา พระองคน ัน้ ก็ทรงพยากรณพระโพธิสตั วน ้นั วา จักเปน พระพทุ ธเจา พระนามวา โคตมะ ในท่ีสุดสองอสงไขยกาํ ไรแสนกปั นับแตก ัปน้ีไป. ดวยเหตุนน้ั จงึ ตรสั วา สมัยนั้น เราเปนพราหมณ ชอ่ื วา อตเิ ทวะ เขา ไปเฝาพระเรวตพุทธเจา ถึงพระองคเ ปน สรณะ. เราสรรเสริญศลี สมาธแิ ละพระปญ ญาคณุ อันสงู สดุ ของพระองคต ามกําลัง ไดถวายผาอตุ ตราสงค. แมพ ระเรวตพทุ ธเจา ผนู าํ โลกพระองคนน้ั กท็ รง พยากรณเ ราวา ทา นผนู จ้ี ักเปน พระพุทธเจา ในกปั ที่หา ประมาณมไิ ด นับแตกัปนีไ้ ป.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 389 เราต้ังความเพียร ฯลฯ จกั อยตู อหนาของทาน ผนู ี้.พึงกลา ว ๑๗ คาถาใหพ ศิ ดาร เราฟงพระดํารัสของพระองคแลว ก็ย่ิงเลอื่ มใส จึงอธษิ ฐานขอวัตรย่ิงยวดขึน้ ไป เพ่อื บําเพญ็ บารมีให บรบิ ูรณ. แมครง้ั นน้ั เราระลึกถึงพทุ ธธรรมน้นั แลวกเ็ พิ่ม พนู จักนาํ พทุ ธธรรมที่เราปรารถนานกั หนามาใหไ ด. แกอรรถ บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สรณ ตสฺส คฉฺ ห ตดั บทวา ตสรณ อคฺฉึ อห แปลวา ขาพระองคข อถึงพระองคเปน สรณะ. ฉัฏฐี-วิภัตติลงในอรรถทตุ ยิ าวภิ ตั ติ. บทวา ปฺาคุณ ไดแก สมบตั ิคอื ปญญา.บทวา อนุตฺตม ไดแก ประเสริฐสุด. ปาฐะวา ปฺ าวมิ ตุ ตฺ ิ-คณุ มตุ ตฺ ม ดังนก้ี ม็ .ี ปาฐะนัน้ ก็งายเหมอื นกนั . บทวา โถมยิตฺวาแปลวา ชมเชยแลว สรรเสรญิ แลว . บทวา ยถาถาม แปลวาตามกาํ ลงั . บทวา อตุ ฺตรยี  แปลวา ผาอตุ ตราสงค. บทวา อทาสหตดั บทวา อทาสึ อห . บทวา พทุ ฺธธมมฺ  ไดแก ธรรมท่ที ําความเปนพระพทุ ธเจา อธิบายวา บารมีธรรม. บทวา สรติ ฺวา แปลวา ตามระลกึ ถึง.บทวา อนุพฺรหู ยึ ไดแก ทาํ ใหเจรญิ ยง่ิ แลว. บทวา อาหริสฺสามิ แปลวาจักนาํ มา. บทวา ต ธมฺม ไดแก ความเปนพระพุทธเจาน้ัน. บทวาย มยหฺ  อภิปตฺถติ  ความวา เราจักนาํ ความพระพทุ ธเจา ทเ่ี ราปรารถนานกั หนามาใหได.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 390 ก็พระผมู ีพระภาคเจา เรวตพระองคนั้น ทรงมีพระนครช่ือวา สธุ ญั ญ-วดี พระชนกพระนามวา พระเจา วปิ ุลราช พระชนนีพระนามวา พระนางวิปลุ า คูพระอคั รสาวก ช่ือ พระวรณุ ะ และ พระพรหมเทวะ. พุทธ-อุปฏ ฐาก ช่ือวา พระสมั ภวะ คพู ระอคั รสาวกิ า ช่ือวา พระภัททา และพระสุภัททา โพธิพฤกษช ่อื วา ตนนาคะ พระสรรี ะสูง ๘๐ ศอก พระชนมายุหกหม่นื ป พระอคั รมเหสพี ระนามวา พระนางสุทสั สนา พระโอรสพระ-นามวา วรุณะ เสด็จออกอภิเนษกรมณดว ยรถเทยี มมา. คร้งั นัน้ เปลวพระรัศมีแลน ออกจากพระวรกาย ของพระองคยอดเยี่ยม แผไ ปโยชนหน่ึงเปน นติ ย ท้ัง กลางวันทัง้ กลางคนื . พระมหาวรี ะชินพทุ ธเจา พระองคน้ัน ทรง อนุเคราะหสรรพสัตว ทรงอธิษฐานวา ธาตุทง้ั หลาย ของเราทง้ั หมด จงเฉล่ยี ใหทั่วถงึ กนั . พระเรวตพุทธเจา พระองคนัน้ อนั มนุษยแ ละ เทวดาทง้ั หลายบชู าแลว ดับขันธปรินิพพาน ณ พระ- ราชอุทยานมหานาควัน แหงพระนครอนั ยิ่งใหญแ ล.ดว ยเหตุนน้ั จึงตรัสวา พระเรวตพุทธเจา ผแู สวงคณุ ยิง่ ใหญ ทรงมี พระนครชอ่ื วา สธุ ัญญวดี พระชนกพระนามวา พระ- เจาวปิ ุลราช พระชนนพี ระนามวา พระนางวิปลุ า. พระอคั รสาวก ชอื่ วา พระวรุณะและพระพรหม- เทวะ พระพุทธอปุ ฏฐา ชือ่ วา พระสมั ภวะ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 391 พระอัครสาวกิ า ชื่อวา พระภัททา และพระสุ- ภทั ทา พระพทุ ธเจา ผไู มม ีผเู สมอพระองคน น้ั ตรสั รู ณ โคนโพธิพฤกษ ชอื่ ตนนาคะ. อัครอปุ ฏ ฐา ช่ือวา ปทุมะ และ กุญชระ อคั รอุ- ปฏ ฐายิกา ช่อื วา ปาลา และอปุ ปาลา. พระพุทธเจาพระองคน ั้น โดยสว นสูง ทรงสูง ๘๐ ศอก ทรงสง พระรศั มีไปทกุ ทิศเหมือนดวงอาทติ ย อุทัย. เปลวพระรศั มีบังเกดิ ในพระสรีระ ของพระองค ยอดเยี่ยม แผไ ปโยชนหนึง่ โดยรอบ ท้งั กลางคนื กลาง วนั . ในยุคนนั้ มนษุ ยม ีอายุหกหม่นื ป พระพทุ ธเจา พระองคน ้นั ทรงมีพระชนมเ พียงนน้ั จึงทรงยัง หมูชนเปน อันมากใหขา มโอฆสงสาร. พระเรวตพุทธเจา ทรงแสดงกําลงั ของพระพทุ ธ- เจา ทรงประกาศอมตธรรมในโลก หมดเชือ้ กด็ ับ ขนั ธปรินพิ พาน เหมือนไฟส้นิ เชอ้ื กด็ ับไปฉะน้นั . พระวรกายดงั รัตนะน้นั ดว ย พระธรรมไมมีธรรม อน่ื เทยี บไดน ัน้ ดว ย ทง้ั นั้นก็อนั ตรธานไปสิน้ สังขาร ทง้ั ปวงกว็ า งเปลา แนแ ท.๑. ม. ช่อื วา สริ มิ า และยสว.ตี

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 392 แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้นั บทวา โอภาเสติ ไดแก สองสวาง. บทวาอคุ คฺ โต แปลวา ขน้ึ ไปแลว . บทวา ปภามาลา ไดแก ขอบเขตพระรศั ม.ีบทวา ยถคคฺ ิ ไดแ ก เหมอื นกับไฟ บทวา อุปาทานสงฺขยา แปลวา สิน้เชอื้ . บทวา โส จ กาโย รตนนโิ ภ ไดแก พระวรกายของพระผมู ีพระภาคเจานั้นมีวรรณะเพียงดงั ทองนัน้ ดว ย. ปาฐะวา ตฺจ กาย รตนนิภดงั นี้ก็มี ทา นกลาวเปน ลงิ ควปิ ลาส. ปาฐะนนั้ ความกอ็ ยางน้ันเหมือนกนั . คาถาทเี่ หลอื ในท่ที งั้ ปวงงายท้งั นั้นแล. จบพรรณนาวงศพ ระเรวตพุทธเจา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 393 ๖. วงศพระโสภติ พทุ ธเจาที่ ๖ วา ดว ยพระประวัตขิ องพระโสภิตพทุ ธเจา [๗] ตอ จากสมยั ของพระเรวตพุทธเจา พระพุทธเจา พระนามวา โสภติ ะ ผนู าํ โลก ผตู ั้งมน่ั มจี ติสงบ ไมมผี เู สมอ ไมมีผูเ ปรียบ. พระชินพุทธเจา พระองคน ้นั ทรงกลบั พระหฤทัยในพระนิเวศนของพระองค ทรงบรรลพุ ระโพธญิ าณส้ินเชิง ทรงประกาศพระธรรมจักร. ตง้ั แตอ เวจนี รกขน้ึ ไป ต้งั แตภวัคคพรหมลงมาในระหวา งมไิ ดเ ปน บริษทั หมเู ดยี วกัน ในเพราะการ แสดงธรรม. พระสัมพทุ ธเจา ทรงประกาศพระธรรมจักรทามกลางบรษิ ทั หมูนัน้ . อภิสมัยครั้งท่ี ๑ นับไมไดดว ยจํานวนผตู รสั ร.ู เมื่อพระโสภิตพทุ ธเจา ทรงแสดงธรรมตอ จากอภสิ มัยคร้ังที่ ๑ น้ัน ในการประชมุ ของมนษุ ยแ ละเทวดาทง้ั หลาย. อภสิ มัยครง้ั ที่ ๒ ไดม แี กม นุษย และเทวดาเกาหม่ืนโกฏ.ิ ตอมาอีก เจาราชบุตรพระนามวา ชยั เสนะ ทรงใหสรางพระอาราม มอบถวายพระพุทธเจา ในครั้งนน้ั . พระผูม ีพระจักษุ เมือ่ ทรงสรรเสริญการบรจิ าคทาน ก็ทรงแสดงธรรมโปรดเจาราชบุตรพระองคน น้ัครงั้ นัน้ อภิสมัยครงั้ ที่ ๓ ก็ไดม แี กสัตวพ ันโกฏิ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 394 พระโสภติ พทุ ธเจา ผแู สวงคณุ ยิ่งใหญ ทรงมีสันนบิ าต การประชมุ พระอรหันตข ณี าสพ ผูไ รมลทินผูม ีจติ สงบคงท่ี ๓ ครัง้ . พระราชาพระนามวา อคุ คตะพระองคนน้ั ถวายทานแดพระผเู ปน ยอดแหง นรชน ในทานน้ัน พระ-อรหันตร อ ยโกฏิกม็ าประชุมกนั . ตอมาอีก หมคู ณะ [ธรรมคณะ] ถวายทานแดพระผูเปนยอดแหงนรชน การประชุมครั้งท่ี ๒ ไดมีแกพระอรหนั ตเ กาสิบโกฏิ. ครง้ั พระชินพทุ ธเจา ทรงจําพรรษา ณ เทวโลกแลวเสดจ็ ลงมา การประชุมคร้ังท่ี ๓ กไ็ ดม ีแกพ ระ-อรหันตแปดสิบโกฏิ. สมัยน้ัน เราเปน พราหมณช ่ือ สชุ าตะ คร้งั นัน้ไดเ ล้ยี งดูพระพุทธเจาทัง้ พระสาวก ใหอ ม่ิ หนําสาํ ราญดวยขา วน้ํา. พระโสภติ พุทธเจา ผนู ําโลก พระองคน้ัน ทรงพยากรณเราวา ทานผนู ้จี ักเปน พระพทุ ธเจา ในกัปที่หาประมาณมิได นบั แตกปั น้ไี ป. พระตถาคตออกอภิเนษกรมณ จากกรงุ กบลิ พัสดุทน่ี ารืน่ รมย ทรงตัง้ ความเพยี รทําทุกกรกิริยา. พระตถาคต ประทับน่ัง ณ โคนตนอชปาล-นโิ ครธ ทรงรับขา วมธุปายาสในท่นี ้นั แลว เสดจ็ เขาไปยงั แมน า้ํ เนรัญชรา.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 395 พระชินเจา พระองคน ้ัน เสวยขาวมธปุ ายาส ณรมิ ฝงแมน า้ํ เนรญั ชรา เสดจ็ ดําเนนิ ตามทางอนั ดที ีเ่ ขาจัดแตง ไวแลวเขาไปทีโ่ คนโพธพิ ฤกษ. ตอนัน้ พระผมู พี ระยศใหญ ทรงทําประทักษณิโพธิมณั ฑสถานอันยอดเยย่ี ม ตรัสรู ณ โคนโพธิพฤกษช่อื อัสสัตถะ. ทา นจักมพี ระชนนี พระนามวา พระนางมายาพระชนกพระนามวา พระเจา สุโธทนะ ทานผูน ี้ จกั มีพระนามวา โคตมะ. พระอคั รสาวก ชอ่ื วา พระโกลติ ะและพระอปุ -ตสิ สะ ผไู มม ีอาสวะ ปราศจากราคะ มจี ติ สงบตง้ั มน่ัพระพุทธอปุ ฏ ฐาก ช่ือวา พระอานนั ทะ จักบํารงุพระชนิ เจา ผนู ี้. พระอัครสาวกิ า ช่ือวา พระเขมาและพระอุบล-วรรณา ผไู มมอี าสวะ ปราศจากราคะ มจี ติ สงบตั้งมัน่โพธพิ ฤกษข องพระผูมพี ระภาคเจาพระองคน น้ั เรยี กวา อัสสัตถะ. อัครอุปฏฐาก ช่ือวา จิตตะ และหัตถะอาฬวกะอัครอปุ ฏฐายกิ า ช่อื วา นันทมาตาและอุตตรา พระ-โคตมะผมู ีพระยศพระองคน้นั มชี นมายุ ๑๐๐ ป. มนษุ ยและเทวดาท้ังหลายพงึ พระดาํ รัสของพระ-โสภติ พทุ ธเจา ผไู มม ีผูเสมอ ผแู สวงคุณยงิ่ ใหญ ก็ปลาบปลมื้ ใจวา ทานผูน้ีเปน หนอพทุ ธางกรู .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 396 หม่นื โลกธาตุ ทัง้ เทวโลก พากันสง เสียงโหร อ งปรบมอื หวั รอ ราเริง ประคองอัญชลีนมัสการ กลาววา ผิวา พวกเราจกั พลาดคําส่ังสอน ของพระโลก-นาถพระองคน้ี ในอนาคตกาล พวกเรากจ็ ักอยูต อหนา ของทา นผนู .้ี มนุษยท ั้งหลาย เมื่อจะขา มแมนา้ํ พลาดทา นา้ํขางหนา ก็ถอื เอาทานํา้ ขา งหลงั ขามแมน้ําใหญฉนั ใด. พวกเราท้ังหมด ผวิ า ผา นพนพระชนิ พุทธเจาพระองคน้ี ในอนาคตกาล พวกเรากจ็ กั อยูตอ หนาของทา นผนู .ี้ เราฟงพระดาํ รสั ของพระองคแลว กร็ า เริง สลดใจ ไดท าํ ความเพยี รอยา งแรงกลา เพอ่ื บรรลุประโยชนน้ันนั่นแหละ. พระโสภติ พุทธเจา ผแู สวงคณุ ยิ่งใหญ ทรงมีพระนคร ช่อื วา สธุ ัมมะ พระชนกพระนามวา พระ-เจาสุธัมมะ พระชนนีพระนามวา พระนางสุธัมมา. พระองคครองฆราวาสวสิ ยั อยเู กาพันป ทรงมีปราสาทยอดเยยี่ ม ๓ หลงชอ่ื กมุ ุทะ นฬินี ปทมุ ะพระสนมนาฏนารี แตง กายงาม สี่หมนื่ สามพันนางพระมเหสพี ระนามวา มกลิ า พระโอรสพระนามวาสหี ะ. พระผเู ปนยอดบรุ ษุ ทรงเห็นนมิ ติ ๔ อภิเนษ-กรมณโ ดยปราสาท ทรงบาํ เพญ็ เพยี ร ๗ วนั .

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 397 พระโสภติ มหาวีระ ผูนาํ โลก ผูสงบ อนั ทาวมหาพรหมอาราธนาแลว ประกาศพระธรรมจักร ณสุธมั มราชอทุ ยานอันยอดเยย่ี ม. พระอคั รสาวกชอ่ื วา พระอสมะและพระสุเนตตะพระพทุ ธอปุ ฏ ฐาก ชื่อวา พระนกลุ า และพระสุชาดาพระพุทธเจาพระองคนน้ั ตรสั รู ณ โคนโพธพิ ฤกษชื่อวาตน นาคะ. อัครอปุ ฐาก ชื่อวา รมั มะและสุเนตตะ อคั รอุป-ฐายิกา ช่ือวา นกุลา และจติ ตา. พระมหามุนี ทรงสงู ๕๘ ศอก ทรงสงรศั มี สวางไปทกุ ทศิ ดงั ดวงอาทิตยอทุ ัย. ปาใหญ มดี อกไมบาน อบอวลดวยกลน่ิ หอมนานา ฉนั ใด ปาพจนข องพระโสภติ พุทธเจา กอ็ บอวลดว ยกลน่ิ คอื ศีล ฉันน้นั . ขนึ้ ชอื่ วา มหาสมุทร ใครๆ กไ็ มอ ม่ิ ดวยการเหน็ฉนั ใด ปาพจนข องพระโสภิตพทุ ธเจา พระองคน้นัใครๆ กไ็ มอ ิ่มดว ยการฟง ฉนั น้ัน. ในยุคนั้น มนษุ ยม อี ายุเกาหมื่นป พระโสภิต พุทธเจาพระองคน้นั ทรงมีพระชนมย นื ถึงเพียงนั้นจึงยงั หมูชนเปนอันมากใหข า มโอฆสงสาร.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 398 พระองคท้ังพระสาวก ประทานโอวาทานุศาสนแกชนทเี่ หลอื แลว เสด็จดับขนั ธปรนิ พิ พาน เหมือนไฟไหมแลวกด็ บั ไป ฉะนัน้ . พระพุทธเจา ผเู สมอดว ยพระพทุ ธเจาท่ไี มมีผูเสมอพระองคนัน้ ดวย เหลาพระสาวก ผูถึงกําลงัเหลา นนั้ ดวย ท้ังนน้ั ก็อนั ตรธานไปสนิ้ สงั ขารท้งั ปวง ก็วา งเปลา โดยแนแ ท. พระโสภติ สัมพุทธเจา ผูประเสรฐิ เสด็จดบั ขันธ-ปรินิพพาน ณ พระวหิ ารสีหาราม พระบรมธาตแุ ผกระจายไปเปน สว นๆ ในท่นี น้ั ๆ. จบวงศพระโสภติ พทุ ธเจา ที่ ๖

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 399 พรรณนาวงศพ ระโสภติ พทุ ธเจาที่ ๖ ภายหลงั สมยั ของ พระเรวตพุทธเจา พระองคน นั้ เมอ่ื พระศาสนาของพระองค อันตรธานแลว พระโพธิสัตวพ ระนามวา โสภติ ะ ทรงบําเพญ็บารมีมาสอ่ี สงไขยกาํ ไรแสนกปั ก็บงั เกิดในสวรรคช ้นั ดสุ ติ ทรงดาํ รงอยูต ลอดอายใุ นท่นี น้ั แลว อนั ทวยเทพออนวอนแลว กจ็ ุติจากสวรรคช้ันดสุ ิต ถือปฏสิ นธิในพระครรภของ พระนางสธุ ัมมาเทวี ในราชสกลุ ของ พระเจาสธุ มั มราช ใน สุธมั มนคร. พระโพธสิ ัตวนั้น ถว นกาํ หนดทศมาส กป็ ระสูติจากพระครรภของพระชนนี ณ สธุ มั มราชอุทยาน เหมอื นดวงจนั ทรล อดออกจากหลืบเมฆ ปาฏหิ ารยิ ใ นการปฏิสนธิและประสตู ิของพระองคม ปี ระการดงั กลาวมากอ นแลว. พระโพธิสัตวนน้ั ครองฆราวาสวิสยั อยหู มื่นป เมอื่ พระโอรสพระนามวา สีหกมุ าร ทรงถือกาํ เนิดในพระครรภข องพระนางมขลิ าทว๑ี พระอคั รมเหสียอดสนมนาฏเจด็ หมื่นนางแลว ทรงเห็นนมิ ิต ๔ เกิดสลดพระหฤทัย ทรงผนวชในปราสาทน่ันเอง ทรงเจรญิ อานาปานัสสตสิ มาธิในปราสาทน้นั น่นั แหละ ทรงไดฌาน ๔ ทรงบาํ เพญ็ เพียรในปราสาทน้ัน ๗ วัน ตอน้นั เสวยขา วมธ-ุปายาสรสอรอยอยางยิ่ง พระนางมขิลามหาเทวี ถวายแลว ทรงเกดิ จิตคิดจะออกอภิเนษกรมณว า ขอปราสาททปี่ ระดับตกแตงแลวนี้ จงไปทางอากาศตอหนา มหาชนที่กาํ ลงั ดอู ยูแลว ทําโพธิพฤกษไ วต รงกลาง แลว ลงเหนอื แผนดินและสตรเี หลา น้นั เม่ือเรานงั่ ณ โคนโพธพิ ฤกษ ไมตอ งมีคนบอก จงลงจากปราสาทกันเองเถดิ พรอ มกบั เกิดจติ ดงั น้ัน ปราสาทก็เหาะจากพระราชนเิ วศนของพระเจาสธุ ัมมราช ขน้ึ สอู ากาศเฉกเชนอญั ชนั บรรพตสเี ขยี วความ ปราสาทนัน้ มพี ้ืนปราสาทประดับดวยพวงดอกไมสงกลิน่ หอมอบอวล เหมอื นประดบั๑. บาลเี ปนมกลิ า

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 400ประดาท่วั พน้ื อมั พรรุงโรจนดัง่ ดวงทินกร กลมุ ท่กี ระทําความงามเสมอื นธารนา้ํทอง และด่งั ดวงรชั นกี รในฤดูสารท มขี ายขึงกระดง่ิ งามวิจิตรนานาชนดิ หอยยอย เม่อื ตองลมกส็ งเสียงไพเราะนา รักนา ใคร ด่ังดนตรเี ครอื่ ง ๕ ทีผ่ ูชาํ นาญบรรเลง. ดว ยเสียงไพเราะไดยนิ มาแตไกล เสยี งไพเราะน้นั กห็ ยังลงสูโสตของสตั วท้งั หลาย ประหน่ึงถกู ประเลาประโลมทางอากาศ อนั ไมไ กลชายวนะอนังามของตน ไม ไมตํ่านักไมสูงนัก ในหมูม นษุ ยทีย่ ืนเจรจาปราศรัยกันอยูในบานเรอื น ทาง ๓ แพรง ๔ แพรง และในถนนเปน ตน ประหน่งึ ดงึ ดดู สายตาชนดว ยสีที่แลน เรืองรองรุงโรจนด วยรตั นะตางๆ คอื ก่ิงอนั งามของตนไม และประหน่งึ โฆษณาปญุ ญานุภาพก็ดาํ เนินไปตลอดพ้ืนคัคนานต. แมเหลาสนมนาฎนารี ณ ท่ีน้นั ก็ขบั กลอมประสานเสียงดว ยเสยี งอนั ไพเราะแหงดนตรีอยางดมี ีองค ๕. เขาวา แมกองทัพ ๔ เหลาของพระองค ก็งดงามดว ยอาภรณคือดอกไมหอมและผามีสีสรรตา ง ๆ รวงรุงรุงโรจนเ กดิ จากประกายเครือ่ งอลังการและอาภรณประดบั กาย ไปแวดลอ มปราสาททางภาคพื้นนภากาศ ดจุ กองทพั ทวย-เทพ ดุจแผนธรณที ีง่ ามนา ดูอยางยิ่ง. แตน น้ั ปราสาทกไ็ ปทําตนโพธิ์พฤกษช่อื ตนนาคะ ซึ่งสงู ๘๘ ศอกลาํ ตนตรงอวบกลม ประดบั ดวยดอกใบออนตูมไวตรงกลาง แลว ลงตง้ั ทีพ่ ื้นดนิ . สวนเหลา สนมนาฏนารี ใครๆ มไิ ดบ อก กล็ งจากปราสาทนน้ั หลีกไป.เขาวา แมพระโสภิตมหาบุรุษ ผงู ามดวยคณุ สมบัตเิ ปน อันมากทาํ มหาชนเปนบรวิ ารอยางเดียว ทรงยงั วิชชา ๓ ใหเ กิดในยามทง้ั ๓ แหงราตรี. สวนกองกําลงั แหงมาร ก็ไปตามทางท่ไี ป โดยกําลงั ธรรมดาของพระมหาบุรษุ น้นั นนั่เอง พระผูมพี ระภาคเจาโสภิตะ ทรงบรรลพุ ระสมั โพธิญาณแลว ก็ทรงเปลงพระอทุ านวา อเนกชาตสิ  สาร ฯ เป ฯ ตณหฺ าน ขยมชฺฌคา ทรงยบั ยงั้