tripitaka_73

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 96 ปฐวที ่ีทา นกลาวไวในบาลีเปนตน วา อน่งึ ภิกษุใดขุดเองก็ดี ใชใหข ดุก็ดีซ่งึ แผนดนิ ดงั น้ี ชื่อวา สสัมภารปฐวี ปฐวธี าตุ ๒๐ สว น มีเกศา ผมเปนตน และสวนภายนอกมเี หลก็ โลหะเปน ตน อันใด ปฐวแี มนั้น เปน ปฐวีพรอ มดว ยสว นประกอบมีวรรณะ สเี ปนตน เหตนุ ้นั จงึ ชือ่ วา สสมั ภารปฐวี. ปฐวที ที่ านกลาวไวในบาลเี ปน ตน วา ภิกษุรปู หน่งึ ยอ มจําไดซึง่ ปฐวีกสิณดังน้ี ชอื่ วา นิมิตตปฐวี ทานเรยี กวา อารมั มณปฐวี บาง. ผไู ดฌานมีปฐวกี สิณเปนอารมณ บังเกดิ ในเทวโลกยอมไดช ่อื วา ปฐวี-เทพ โดยการบรรลุปฐวีกสิณฌาน สมจรงิ ดังที่ทานกลา วไวในบาลเี ปน ตนวาอาโปเทพและปฐวีเทพ ดังน้ี นช้ี ื่อวา สมมตปิ ฐว.ี พงึ ทราบวา ช่ือวา ปญ ญตั -ิปฐวี. แตในทน่ี ้ปี ระสงคเอาสสมั ภารปฐวี. บทวา สเทวกา แปลวา พรอมท้งั เทวโลก. ปาฐะวา สเทวตา ก็มีถามกี ด็ ีกวา . ความก็วา มนุษยโลก พรอ มทัง้ เทวโลกสวา งจาแลว . บทวา ปถุ ูแปลวา มาก. คาํ วา โลกนตฺ รกิ า น้เี ปนชือ่ ของสตั วน รกจาํ พวกอสุรกาย ก็โลกันตริกนรกเหลานั้น เปนโลกันตรกิ นรก นรกหนึง่ ระหวา งจกั รวาลทั้งสาม. โลกนั ตริกนรก นรกหนึง่ ๆ กเ็ หมือนที่วางตรงกลางของลอเกวยี น ๓ลอ ซึง่ ต้ังจดกันและกนั วาโดยขนาด ก็แปดพนั โยชน. บทวา อุส วุตาไดแ ก ไมต ้ังอยูเบอื้ งต่ํา. บทวา ตโม จ ไดแก ความมดื . บทวา ตพิ โฺ พไดแก หนาทึบ. เปนความมดื เปน นติ ย เพราะไมม ีแสงสวา งของดวงจนั ทรและดวงอาทติ ย. บทวา วิหโต ไดแก ถูกกาํ จัดแลว . บทวา ตทา ความวากาลใด พระผูม ีพระภาคเจา ทรงอาศยั ความกรณุ าในสตั วทงั้ หลาย ทรงแผแสงสวางเพือ่ ทรงทาํ ปาฏหิ าริย กาลน้ันความมดื ทบึ อนั ตั้งอยใู นโลกันตริกนรกท้ังหลายกถ็ กู กําจัดใหห ายไป.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 97 บทวา อจเฺ ฉรก ไดแก ควรแกก ารปรบมอื . อธิบายวาควรแกการปรบดว ยนว้ิ มือโดยความประหลาดใจ. บทวา ปาฏหิ ีร ไดแก ช่อื วา ปาฏหิ ีระเพราะนาํ ปฏิปกษไ ป. หรือ ช่ือวา ปาฏิหีระ เพราะนําไปเฉพาะซึ่งดวงจิตท่ีเขาถึงทฏิ ฐิและมานะของสตั วทั้งหลาย. หรือวา ชือ่ วา ปาฏหิ รี ะ เพราะนาํ มาเฉพาะซง่ึ ความเลอ่ื มใสของสัตวท้งั หลายผูยงั ไมเ ลือ่ มใส. ปาฐะวา ปาฏเิ หระ ดังนี้กม็ .ีความกอ็ ยางนัน้ เหมอื นกนั คําน้เี ปน ชื่อของคุณวเิ ศษแหงวธิ ีการจัดแสงสวางในขอน้.ี พึงนาํ คํานว้ี า เทวดา มนษุ ยแ ละแมส ัตวท่ีบงั เกดิ ในโลกนั ตรกิ นรกท้งั หลายแลเห็นปาฏหิ ารยิ ของพระผูม ีพระภาคเจา น้นั แลว กเ็ ขาถึงปต แิ ละโสมนสั อยางยง่ิดงั นี้แลว ก็พึงเหน็ ความในคําน้วี า เพราะเห็นปาฏิหาริยอ นั มหัศจรรย. นอกจากน้ีจะเอาคาํ ปลายมาไวตน ก็ไมถูก หรือจะเอาคาํ ตนมาไวป ลาย ก็ไมถูก. บัดนี้ เพอื่ แสดงวา มใิ ชมแี สงสวางในมนษุ ยโลกอยางเดยี วเทา นั้นในโลกกลาวคือสังขารโลก สัตวโลก และโอกาสโลก แมทัง้ สาม ก็มแี สงสวา งท้ังหมดเหมือนกนั ทา นพระสังคตี กิ าจารยทั้งหลายจงึ กลาวคาถาน้ีวา แสงสวางอนั โอฬารไพบูลยก ็เกดิ ในโลกน้โี ลกอนื่ และโลกท้งั สองพรอ มดว ยเทพ คนธรรพ มนุษยและ รากษสขยายไปทงั้ เบ้ืองต่ํา เบอ้ื งบนและเบ้ืองขวาง. แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา เทวา ไดแ ก สมมตเิ ทพ อปุ ปตติเทพและวิสทุ ธิเทพ รวมเทพทั้งหมดทานสงเคราะหไ วใ นบทน.ี้ เทวดาดวยคนธรรพดว ย มนุษยด ว ย รากษสดว ย ชอ่ื วาเทพ คนธรรพ มนษุ ยแ ละรากษส.เปน ไปกับดวยเทพคนธรรพม นษุ ยและรากษส ช่อื วา พรอ มดว ยเทพ คนธรรพมนษุ ยและรากษส. น้นั คอื อะไร. คอื โลก ในโลกแหงเทพ คนธรรพ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 98มนุษยและรากษสนน้ั . บทวา อาภา แปลวา แสงสวา ง. อุฬาร ศพั ทน้ใี นคําวา อฬุ ารา นี้ ปรากฏในอรรถมอี รอ ย ประเสรฐิ และไพบลู ยเปน ตน.จริงอยางนนั้ อุฬาร ศพั ทน ีป้ รากฏในอรรถวา อรอ ย ในบาลีเปน ตน วาอุฬารานิ ขาทนียโภชนียานิ ขาทนฺติ ภุฺชนฺติ ภกิ ษุท้ังหลาย ยอ มเคีย้ วยอมฉัน ของเคี้ยวของฉนั อนั อรอ ย. ปรากฏในอรรถวา ประเสริฐ ในบาลเี ปนตนวา อฬุ าราย โข ปนภว วจฉฺ ายโน ปส สาย สมณ โคตม ปส สติ. ก็ทานวัจฉายนพราหมณสรรเสรญิ พระสมณโคดม ดว ยการสรรเสรญิ อนั ประเสรฐิ แล. ปรากฏในอรรถวา ไพบูลย ในบาลีเปน ตน วา อติกกฺ มมฺ เทวานเทวานภุ าว อปฺปมาโณ อุฬาโร โอภาโส แสงสวา งไพบูลยไ มม ีประ-มาณเกนิ เทวานุภาพของเทวดาท้ังหลาย. อฬุ าร ศัพทน้นี ้นั พึงเหน็ วาปรากฏในอรรถวา ประเสรฐิ ในที่น.้ี บทวา วปิ ลุ า ไดแ ก ไมมปี ระมาณ. บทวา อชายถ ไดแ ก อบุ ตั ิแลว เกดิ ขึ้นแลว เปนไปแลว. บทวา อมิ สฺมึ โลเก ปรสมฺ ิ ฺจ ความวาในมนษุ ยโลกนี้ และในโลกอ่นื คอื เทวโลก. บทวา อุภยสฺมึ ไดแก ในโลกทง้ั สองนัน้ . พงึ เห็นเหมือนในโลกภายในและโลกภายนอกเปนตน . บทวาอโธ จ ไดแ ก ในนรกทัง้ หลายมอี เวจีเปน ตน . บทวา อทุ ธฺ  ไดแ ก แมใ นกลางหาวนบั แตภ วคั คพรหม. บทวา ติริยฺจ ไดแ ก ในหมืน่ จักรวาลโดยเบอ้ื งขวาง.บทวา วิตฺถต ไดแ ก แผซ า นไป. อธบิ ายวา แสงสวา งกาํ จัดความมืด ครอบคลุมโลกและประเทศดงั กลาวแลว เปน ไป. อีกอยางหนง่ึ บทวา ติริยจฺวิตฺถต ไดแก แผไปโดยเบื้องขวางคือใหญ อธบิ ายวา แสงสวางแผค ลุมตลอดประเทศไมมปี ระมาณ.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 99 ครง้ั น้ัน พระผมู พี ระภาคเจาทรงแผแสงสวางไปในหมื่นจกั รวาลทรงเขาจตตุ ถฌานอนั เปนบาทแหง อภญิ ญา ทรงออกจากฌานน้ันแลว ทรงเหาะข้ึนสูอากาศ ดว ยอธษิ ฐานจติ ทรงแสดงยมกปาฏหิ ารยิ  ทามกลางเทว-บริษัทและมนุษยบรษิ ทั อันใหญ เหมอื นทรงโปรยธุลีพระบาทลงเหนอื เศียรของพระประยรู ญาติเหลา น้นั . ก็ยมกปาฏิหาริยน น้ั พึงทราบจากบาลอี ยางนี้ ญาณในยมกปาฏิหาริยของพระตถาคตเปนอยา ง- ไร. พระตถาคตทรงทํายมกปาฏิหาริยในโลกนี้ ไมท ่วั ไปแกพระสาวกทัง้ หลาย คือลําไฟแลบออกจากพระกาย เบือ้ งบน ทอ น้ําไหลออกจากพระกายเบื้องลาง, ลําไฟ แลบออกจากพระกายเบ้ืองลาง ทอ น้ําไหลออกจาก พระกายเบ้ืองบน. ลาํ ไฟแลบออกจากพระกายเบ้อื งหนา ทอ น้าํ ไหล ออกจากพระกายเบอ้ื งหลงั , ลาํ ไฟแลบออกจากพระ- กายเบอ้ื งหลงั ทอ นํา้ ไหลออกจากพระกายเบื้องหนา . ลาํ ไฟแลบออกจากพระเนตรเบอ้ื งขวา ทอนํา้ ไหลออกจากพระเนตรเบ้ืองซาย, ลําไฟแลบออกจาก พระเนตรเบือ้ งซาย ทอ นําไหลออกจากพระเนตร เบอื้ งขวา. ลําไฟแลบออกจากชองพระกรรณเบ้ืองขวา ทอ น้าํ ไหลออกจากชอ งพระกรรณเบื้องซา ย, ลาํ ไฟแลบ ออกจากชองพระกรรณเบ้ืองซาย. ทอนํ้าไหลออกจาก ชอ งพระกรรณเบือ้ งขวา.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 100 ลาํ ไฟแลบออกจากชอ งพระนาสิกเบอื้ งขวา ทอนํา้ ไหลจากชอ งพระนาสกิ เบอ้ื งซา ย. ทอ นา้ํ ไหลออกจากชองพระนาสิกเบื้องขวา ลําไฟแลบออกจากชอ งพระนาสิกเบ้ืองซา ย. ลําไฟแลบออกจากจะงอยพระอังสาเบอ้ื งขวา ทอน้ําไหลออกจากจะงอยพระอังสาเบ้อื งซาย, ลําไฟแลบออกจากจะงอยพระองั สาเบื้องซา ย ทอนํา้ ไหลออกจากจะงอยพระองั สาเบ้อื งขวา. ลาํ ไฟแลบออกจากพระหตั ถเบอื้ งขวา ทอ นา้ํ ไหลออกจากพระหัตเบ้ืองซา ย, ลาํ ไฟแลบออกจากพระ-หตั ถเบื้องซาย ทอ นํา้ ไหลออกจากพระหตั ถเบ้อื งขวา. ลาํ ไฟแลบออกจากพระปรศั วเ บ้อื งขวา ทอน้าํไหลออกจากพระปรัศวเบือ้ งซาย, ลาํ ไฟแลบออกจากพระปรัศวเบอื้ งซาย ทอนาํ้ ไหลออกจากพระปรัศวเบ้อื งขวา. ลาํ ไฟแลบออกจากพระบาทเบ้ืองขวา ทอ นาํ้ไหลออกจากพระบาทเบือ้ งซาย, ลําไฟแลบออกจากพระบาทเบอ้ื งซาย ทอ น้าํ ไหลออกจากพระบาทเบ้อื งขวา. ลําไฟแลบออกจากทกุ พระองคลุ ี ทอนํ้าไหลออกจากระหวา งพระองคลุ ,ี ลําไฟแลบออกจากระหวา งพระองคุลี ทอ น้ําไหลออกจากทกุ พระองคุล.ี