tripitaka_73

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 401ณ ทีใ่ กลโ พธพิ ฤกษ ๗ สปั ดาห ทรงรับการอาราธนาธรรมของทาวมหาพรหมทรงตรวจดูดวยพทุ ธจักษุวา จะทรงแสดงธรรมแกใครกอนหนอ. ก็ทรงเหน็อสมกุมาร และ สุเนตตกมุ าร พระกนิษฐภาดา ตา งพระมารดาของพระ-องคว า กุมารท้ังสองพระองคน ี้ ถึงพรอ มดว ยอปุ นสิ สยั สามารถแทงตลอดธรรมอันละเอยี ดลุมลกึ ได เอาเถดิ เราจะแสดงธรรมแกก ุมารทง้ั สองนแี้ ลว เสด็จมาทางอากาศ ลง ณ สุธมั มราชอทุ ยาน โปรดใหพ นักงานเฝา พระราชอทุ -ยานเรียกพระกุมารทั้งสองพระองคมาแลว อันพระกมุ ารพรอมท้งั บริวารแวดลอมแลว ทรงประกาศพระธรรมจักรทา มกลางมหาชน. ดว ยเหตุน้ัน จึงตรัสวา ตอ จากสมัยของพระเรวตพทุ ธเจา พระพุทธเจา พระนามวา โสภติ ะ ผูนาํ โลก ผตู ้งั ม่ัน จิตสงบ ไม มีผเู สมอ ไมมีผูเปรยี บ. พระชินพุทธเจา พระองคน้ัน ทรงกลบั พระทยั ในพระนิเวศนข องพระองคแ ลว ทรงบรรลุพระโพธิ- ญาณสิน้ เชิง ประกาศพระธรรมจักรแลว. บรษิ ทั หมูหนง่ึ ในระหวางน้ี คอื เบอื้ งลา งตัง้ แต อเวจีนรก เบอื้ งบนต้งั แตภ วัคคพรหม กไ็ ดมใี นการ แสดงธรรม. พระสัมพทุ ธเจา ทรงประกาศพระธรรมจักร ณ ทา มกลางบริษทั น้นั อภสิ มยั ครั้งที่ ๑ กลา วไมไดด ว ย จํานวนผตู รสั ร.ู แกอรรถ บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา สกเคหมหฺ ิ ไดแ ก ในนเิ วศนข องตนน่ันเอง. อธบิ ายวา ณ พ้นื ภายในปราสาทนัน่ แล. บทวา มานส วนิ วิ ตฺตยิ

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 402ไดแก กลับใจ. อธิบายวาอยูใ นนเิ วศนของพระองค เปล่ยี นจติ จากความเปนปุถุชนภายใน ๗ วนั เทา นนั้ แลวทรงบรรลุความเปนพระพุทธเจา . บทวาเหฏา แปลวา เบื้องตํ่า. บทวา ภวคฺคา ไดแ ก แตอกนิษฐภพ. บทวาตาย ปรสิ าย ไดแ ก ทามกลางบรษิ ัทนนั้ . บทวา คณนาย น วตตฺ พโฺ พความวา เกินทจ่ี ะนับจํานวนได. บทวา ปมาภสิ มโย ไดแก ธรรมาภสิ มัยครง้ั ที่ ๑. บทวา อหุ ความวา บริษทั นับจาํ นวนไมไ ด. ปาฐะวา ปเมอภิสฺมึสุเยว ดังน้กี ็มี. ความวา ชนเหลา ใด ตรสั รู ในการแสดงธรรมของพระโสภิตพุทธเจา นัน้ ชนเหลา นนั้ อนั ใครๆ กลา วไมไ ดดว ยการนบั จํานวน. สมยั ตอ มา พระโสภิตพุทธเจา ทรงทาํ ยมกปาฏหิ าริย ณ โคนตนจิตตปาฏลี ใกลประตูกรุงสุทัสสนะ ประทับน่ังทรงแสดงอภธิ รรม เหนอื พ้ืนบณั ฑุกมั พลศลิ าอาสน ณ โคนตน ปารฉิ ตั รในภพดาวดึงส อันเปน ภพทีส่ าํ เรจ็ดวยนพรัตนแ ละทอง. จบเทศนา เทวดาเกา หมน่ื โกฏิตรัสรูธรรม นเี้ ปนอภิสมัยครัง้ ท่ี ๒. ดว ยเหตนุ ้ันจงึ ตรสั วา เมอ่ื พระโสภิตพุทธเจาทรงแสดงธรรม ตอจาก อภิสมยั ครัง้ ท่ี ๑ นน้ั ณ ทีป่ ระชมุ เทวดาทง้ั หลาย อภิ- สมัยครงั้ ที่ ๒ กไ็ ดม แี กเ ทวดาเกา หม่นื โกฏิ. สมยั ตอ มา พระราชกมุ ารพระนามวา ชยั เสนะ ในกรุงสทุ ัสสนะทรงสรางวิหารประมาณโยชนห น่งึ ทรงสรางพระอาราม ทรงเวนไวร ะยะตนไมดีเชน ตน อโศก ตน สน จําปา กะถนิ พิมาน บนุ นาค พกิ ุลหอม มะมว ง ขนนุอาสนศาลา มะลิวัน มะมว งหอม พดุ เปนตน ทรงมอบถวายแดภ กิ ษุสงฆมีพระพุทธเจา เปนประธาน. พระผูมพี ระภาคเจา ทรงทาํ อนโุ มทนาทาน ทรงสรรเสรญิ การบริจาคทานแลว ทรงแสดงธรรม. ครงั้ นนั้ ธรรมาภิสมัยไดมแี กหมูส ัตวแ สนโกฏิ นเี้ ปน อภสิ มัยครง้ั ที่ ๓ ดว ยเหตุนี้ จึงตรสั วา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 403 ตอ มาอกี เจาราชบุตรพระนามวา ชัยเสนะ ทรง สรา งพระอาราม มอบถวายพระพทุ ธเจา ครัง้ นั้น. พระผูมีพระจักษุ เมอื่ ทรงสรรเสริญการบรจิ าค ทาน ก็ทรงแสดงธรรมโปรดเจา ราชบตุ รนั้น ครั้งน้นั อภิสมยั ครง้ั ที่ ๓ ไดมแี กส ัตวพ นั โกฏิ. พระราชาพระนามวา อุคคตะ กส็ รางพระวหิ ารช่อื วา สนุ นั ทะ ในกรงุ สนุ ันทะ ถวายแดภ ิกษุสงฆมพี ระพทุ ธเจาเปน ประธาน. ในทานนัน้พระอรหนั ตรอยโกฏิซึ่งบวชดว ยเอหภิ ิกขบุ รรพชาประชมุ กนั . พระผูมีพระภาคเจา โสภติ ะทรงยกปาติโมกขขนึ้ แสดงทา มกลางพระอรหันตเหลา นนั้ . นเ้ี ปนสนั นบิ าตครงั้ ท่ี ๑. คณะธรรมในเมขลนคร สรางมหาวิหารท่ีนา รน่ื รมยอยางดีชื่อวา ธมั มคณาราม ถวายแดภกิ ษสุ งฆม พี ระพุทธเจา เปน ประธานอกี แลวไดถ วายทานพรอ มดว ยบริขารทกุ อยา ง. ในสมาคมนัน้ พระผูม ีพระภาคเจาทรงยกปาติโมกขข ้ึนแสดง ในสันนิบาตการประชมุ พระอรหันตเ กาหม่ืนโกฏิ ซึ่งบวชโดยเอหภิ ิกขุภาวะ นี้เปนสันนิบาตครงั้ ที่ ๒. สวนสมัยท่ีพระผูม ีพระภาคเจา ทรงจาํ พรรษาในภพของทาวสหสั นยั น อันหมูเ ทพแวดลอมแลว เสด็จลงจากเทวโลก ในดิถีปวารณาพรรษา ทรงปวารณาพรอ มดว ยพระอรหนั ตแปดสบิ โกฏิ ในสันนิบาตทป่ี ระกอบดวยองค ๔ น้เี ปน สนั นบิ าตครง้ั ที่ ๓.ดวยเหตนุ น้ั จึงตรัสวา พระโสภติ พทุ ธเจา ผแู สวงคุณยงิ่ ใหญ ทรงมี สันนบิ าต ๓ คร้ัง ประชมุ พระอรหันตขีณาสพ ผไู ร มลทนิ มจี ติ สงบ คงท.่ี พระราชาพระองคน ้นั พระนามวา อคุ คตะ ถวาย ทานแดพ ระผเู ปนยอดแหงนรชน ในกาลนน้ั พระ- อรหนั ตรอยโกฏิ มาประชุมกัน (คร้ังท่ี ๑).

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 404 ตอ มาอกี หมูชนชาวเมือง ถวายทานแดพระผู เปน ยอดแหง นรชน ครั้งนั้น พระอรหนั ตเกา สบิ โกฏิประชุมกันเปน ครั้งที่ ๒. คร้ังพระชนิ พุทธเจา จําพรรษา ณ เทวโลก เสด็จ ลง พระอรหนั ตแ ปดสบิ โกฏปิ ระชมุ กนั เปน คร้งั ท่ี ๓. เลา กันวา ครง้ั นน้ั พระโพธิสัตวของเราเปน พราหมณ ชื่อวา สุชาตะเกดิ ดที ้งั สองฝา ยใน กรงุ รมั มวดี ฟง พระธรรมเทศนาของพระผมู ีพระภาคเจาโสภิตะแลวตงั้ อยใู นสรณะ ถวายมหาทานตลอดไตรมาสแดภกิ ษสุ งฆม พี ระพุทธเจาเปนประธาน. แมพระโสภิตพทุ ธเจา พระองคน ้นั ก็ทรงพยากรณสุชาต-พราหมณน ้นั วา ในอนาคตกาล จกั เปน พระพุทธเจา พระนามวาโคตมะ. ดว ยเหตนุ น้ั จงึ ตรัสวา สมยั นน้ั เราเปนพราหมณช่อื วา สุชาตะ ใน คร้งั นน้ั ไดเ ลี้ยงดพู ระพทุ ธเจาพรอ มท้งั พระสาวกให อิ่มหนําสาํ ราญดว ยขาวและนา้ํ . พระโสภติ พุทธเจา ผนู าํ โลกพระองคน ้นั ทรง พยากรณเราวา ทา นผูนี้ จักเปนพระพุทธเจาในกปั ที่ หาประมาณมิได นับแตกัปนไี้ ป. พระตถาคตตั้งความเพียร ฯ ล ฯ จกั อยตู อหนา ของทา นผูน้.ี เราฟงพระดาํ รสั ของพระองคแ ลว กร็ า เริง สลด ใจ ไดท ําความเพยี รอยา งแรงกลา เพ่อื ใหประโยชน นั้นเกดิ ข้นึ .

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 405 แกอ รรถ บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา ตเมวตฺถมนปุ ตฺตยิ า ไดแก เพื่อใหเ กดิความเปน พระพุทธเจา น้นั . อธบิ ายวา ก็ครัน้ ฟงพระดาํ รสั ของพระโสภติพุทธเจาพระองคน ั้นวา ในอนาคตกาล ทา นผนู ี้จักเปน พระพุทธเจา พระนามวา โคตมะ ดงั น้แี ลว จงึ ปฏิบตั ิเพื่อบรรลุถงึ ความเปน พระพทุ ธเจา เพราะวาพระพุทธเจาทัง้ หลายมีพระดาํ รสั ไมผิด. บทวา อุคคฺ  ไดแก แรงกลา .บทวา ธิตึ ไดแก ความเพยี ร. บทวา อกาสหึ ตดั บทวา อกาสึอห แปลวา ขาพเจาไดท ําแลว. พระผูมีพระภาคเจาโสภติ ะ พระองคน ั้น มีพระนครชอื่ วา สุธัมมะพระชนกพระนามวา พระเจาสุธมั มะ พระชนนีพระนามวา พระนางสุธัมมาคพู ระอัครสาวกช่ือวา พระสเุ นตตะ และ พระอสมะ พระพุทธอปุ ฏฐากชอ่ื วาอโนมะ คพู ระอัครสาวิกา ชอื่ วา พระนกลุ า และ พระสุชาดา โพธิพฤกษชอ่ื วา ตน นาคะ. พระสรีระสูง ๕๘ ศอก พระชนมายุเกา หม่นื ป พระอัคร-มเหสีพระนามวา มกลิ า พระโอรสพระนามวา สีหกมุ าร. พระสนมนาฏนารีสามหมืน่ เจ็ดพันนาง ทรงครองฆราวาสวิสัยเกา พันป ทรงออกอภเิ นษกรมณโดยเสดจ็ ไปพรอมกบั ปราสาท. อุปฏ ฐากพระนามวา พระเจาชยั เสนะ. ดว ยเหตนุ ้นั จงึ ตรสั วา พระโสภิตพทุ ธเจา ผแู สวงคณุ ยิ่งใหญ ทรงมี พระนครชอ่ื วา สุธมั มะ พระชนกพระนามวา พระ- เจาสธุ มั มะ พระชนนีพระนามวา พระนางสธุ ัมมา. พระโสภติ พุทธเจา ผแู สวงคุณย่งิ ใหญมีพระ- อัครสาวก ชื่อวาพระอสมะ และ พระสุเนตตะ มีพระ พุทธอปุ ฏฐากชื่อวา พระอโนมะ.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 406 มพี ระอคั รสาวกิ า ชือ่ วา พระนกุลา และพระสชุ าดา. พระพทุ ธเจา พระองคน้นั เมื่อตรสั รู กต็ รัสรูณ โคนโพธพิ ฤกษ ชอ่ื วาตนนาคะ. พระมหามนุ ี สูง ๕๘ ศอก สงรัศมีสวางไปทกุทศิ ดงั ดวงอาทิตยอ ุทยั . ปาใหญ มีดอกไมบ านสะพรง่ั อบอวลดว ยกลิน่หอมนานา ฉนั ใด. ปาพจนของพระโสภิตพุทธเจา ก็อบอวลดวยกลิ่น คือศลี ฉนั นนั้ เหมือนกนั . ขึน้ ช่ือวา มหาสมทุ ร อนั ใครๆ ไมอิ่มไดดวยการเหน็ ฉนั ใด ปาพจนของพระโสภติ พทุ ธเจา อนัใครๆ กไ็ มอม่ิ ดว ยการฟง ฉนั นั้นเหมือนกัน. ในยุคนนั้ มนุษยมอี ายุเกาหมน่ื ป พระโสภติ ะพุทธเจาพระองคนัน้ เมอื่ ทรงมพี ระชนมย นื อยางน้นัจึงทรงยงั หมชู นเปนอันมากใหข ามโอฆสงสาร. พระองคท ั้งพระสาวก ประทานโอวาทานุศาสนแกช นท่เี หลอื แลว กด็ บั ขนั ธปรินิพพาน เหมอื นดวงไฟไหมแ ลว กด็ บั ฉะนนั้ . พระพุทธเจา ผูเสมอดวยพระพุทธเจาผูที่ไมม ีผเู สมอพระองคนั้นดว ย เหลาพระสาวก ผถู งึ กาํ ลงัเหลานัน้ ดว ย ท้ังนัน้ อนั ตรธานไปสน้ิ สงั ขารท้งั ปวง ก็วางเปลา แนแ ท.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 407 แกอรรถ บรรดาบทเหลานน้ั บทวา สตร สีว แปลวา เหมือนดวงอาทิตยความวา สองแสงสวา งไปทกุ ทิศ. บทวา ปวน แปลวา ปาใหญ. บทวาธูปต ไดแก อบ ทําใหม กี ล่นิ . บทวา อตปปฺ โย ไดแ ก ไมทาํ ความอม่ิหรือไมเ กดิ ความอ่ิม. บทวา ตาวเท แปลวา ในกาลนนั้ . ความวา ในกาลเพียงนน้ั . บทวา ตาเรสิ แปลวา ใหขาม. บทวา โอวาท ความวา การสอนครง้ั เดยี ว ชอ่ื วา โอวาท. บทวา อนสุ ิฏึ ความวา การกลาวบอย ๆชอ่ื วา อนุสฏิ ฐิ [อนศุ าสน]. บทวา เสสเก ชเน ไดแ ก แกช นทเ่ี หลือ ซึ่งยังไมบ รรลกุ ารแทงตลอดสัจจะ. บทวา หุตาสโนว ตาเปตวฺ า แปลวาเหมอื นไฟไหมแ ลว อกี อยางหน่ึง ปาฐะกอ็ ยา งนเี้ หมอื นกนั . ความวา พระผูมีพระภาคเจา ปรินิพพาน เพราะสนิ้ อุปาทาน. ในคาถาท่ีเหลอื ในทที่ กุ แหงงา ยท้ังนั้นแล. จบพรรณนาวงศพระโสภติ พุทธเจา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 408 ๗. วงศพระอโนมทัสสพี ุทธเจา ท่ี ๗วาดว ยพระประวตั ขิ องพระอโนมทัสสพี ุทธเจา [๘] ตอจากสมัยของพระโสภติ พทุ ธเจา พระ-อโนมทสั สสี ัมพุทธเจา ผูเ ปน ยอดแหงสตั วส องเทา มีพระยศหาประมาณมไิ ด มพี ระเดชอันใครลว งละเมิดไดยาก. พระองคท รงตดั เครอ่ื งผูกทง้ั ปวง ทรงรอื้ ภพท้ังสาม ทรงแสดงบรรดาเครอ่ื งไปไมก ลบั สาํ หรับเทวดาและมนุษย. พระองคไ มกระเพอื่ มดจุ สาคร อนั ใคร ๆ เฝาไดยากดุจบรรพต มพี ระคุณไมมีท่ีสุดดุจอากาศ ทรงบานเตม็ ทด่ี จุ พระยาสาลพฤกษ. แมด วยเพยี งเหน็ พระพทุ ธเจาพระองคน ้ัน สัตวทัง้ หลายก็ยินดี สตั วเหลานัน้ ไดฟงพระดํารสั ของพระองคซ ่ึงกาํ ลงั ตรัสอยู ก็บรรลอุ มตธรรม. พระองคม ีธรรมาภสิ มัย สําเร็จเจรญิ ไปในคร้ังน้ัน ทรงแสดงธรรมครงั้ ท่ี ๑ สัตวร อ ยโกฏิก็ไดต รสั ร.ู เมื่อพระองคท รงหล่งั ฝนคอื ธรรม ตกลงในอภสิ มยั ตอ จากคร้งั ที่ ๑ นน้ั ทรงแสดงธรรมครงั้ ท่ี ๒สัตวแปดสิบโกฏิ กต็ รสั ร.ู

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ท่ี 409 เมื่อพระองคห ล่งั ฝนธรรม ตอจากอภสิ มัยครัง้ ท่ี๒ นน้ั ยังสัตวท้งั หลายใหอ่มิ อภิสมยั ครง้ั ที่ ๓ ก็ไดม ีแตสัตวเจด็ สบิ แปดโกฏิ. พระอโนมทสั สีพทุ ธเจา ผูแ สวงคุณยิง่ ใหญพ ระองคน้ัน มสี ันนบิ าต ประชมุ พระอรหันตผ ถู ึงกําลังแหง อภิญญา ผูบานเตม็ ทแ่ี ลว ดว ยวมิ ุตติ ๓ ครง้ั . [ครัง้ ที่ ๑] เปนการประชุมพระอรหันตแปดแสนผูละความเมาและโมหะ มีจิตสงบ ผูคงที.่ ครั้งที่ ๒ เปน การประชมุ พระอรหนั ตเ จด็ แสนผไู มมีกิเลส ปราศจากกิเลสธลุ ี ผูสงบคงท่ี. ครงั้ ที่ ๓ เปนการประชุม พระอรหันตหกแสนผูถ ึงกําลงั แหง อภญิ ญา ผเู ยน็ สนิทมตี บะ. สมยั น้นั เราเปนยกั ษม ีฤทธิ์ เปน ใหญ มอี ํานาจเหนอื ยักษห ลายโกฏ.ิ แมครั้งนั้น เราเขา เฝา พระพุทธเจา ผปู ระเสรฐิ ผูแ สวงคณุ ย่งิ ใหญพ ระองคน ้ัน เล้ียงดูพระผนู าํ โลก พรอมทัง้ พระสงฆใ หอ่ิมหนาํ สาํ ราญ. พระมนุ ี ผมู ีพระจกั ษุบรสิ ทุ ธิแ์ มพ ระองคน้ัน ก็ ทรงพยากรณเราวา ทา นผนู ้ี จกั เปน พระพทุ ธเจา ในกัปทีห่ าประมาณมิได นับแตกปั นี้ไป.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 410 พระตถาคตเสดจ็ ออกอภเิ นษกรณ จากกรงุ กบลิ -พสั ดุ ท่นี ารืน่ รมย ทรงตงั้ ความเพียรทาํ ทุกกรกริ ิยา. พระตถาคต ประทับนงั่ ณ โคนตน อชปาลนิ-โครธทรงรับขาวมธุปายาสในทีน่ ั้นแลว เสด็จเขาไปยังแมน า้ํ เนรัญชรา. พระชินพทุ ธเจาพระองคน น้ั เสวยขาวมธุปายาสรมิ ฝงแมน ้ําเนรัญชรา เสดจ็ ดําเนินตามทางอันดีทีเ่ ขาจดั แตงแลว เขา ไปทีโ่ คนโพธิพฤกษ. แตน นั้ พระผมู ีพระยศใหญ ทรงทําประทักษิณโพธมิ ัณฑสถานอันยอดเยี่ยมแลว ตรสั รู ณ โคนโพธิพฤกษช่อื ตน อสั สัตถะ. ทา นผนู ี้ จกั มพี ระชนนีพระนามวาพระนางมายาพระชนกพระนามวา พระเจา สทุ โธทนะ ทา นผนู ้ีพระนามวาโคตมะ. พระอัครสาวก ช่อื วา พระโกลติ ะและพระสารี-บตุ ร ผไู มมีอาสวะ ปราศจากราคะ มีจติ สงบ ต้งั มั่นพระพุทธอุปฏ ฐาก ชื่อวา อานันทะ จกั บาํ รุงพระชนิ เจาพระองค น้.ี พระอคั รสาวกิ า ชอื่ วา พระเขมาและพระอุบลวรรณา ผูไมม อี าสวะ มีจติ สงบ ต้งั ม่นั โพธิพฤกษข องพระผมู พี ระภาคเขา พระองคน ้นั เรยี กวาตน อัสสัตถะ.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 411 อคั รอปุ ฏ ฐาก ชื่อวา จิตตะ และ หัตถะอาฬวกะอัครอปุ ฏฐายกิ า ช่ือวา นนั ทมาตา และ อุตตรา พระ-โคตมพทุ ธเจาผมู ีพระยศพระองคน ้นั มีพระชนมายุ ๑๐๐ ป. มนษุ ยและเทวดาไดฟงพระดํารสั นี้ ของพระอโนมทสั สพี ุทธเจา ผไู มมผี เู สมอ ผูแสวงคุณยิ่งใหญแลว ก็ปลาบปลื้มใจวา ทานผนู เ้ี ปน หนอพทุ ธางกรู . หมื่นโลกธาตุทัง้ เทวโลก ก็พากนั โหร อ งปรบมอืหัวรอ ราเรงิ ประคองอญั ชลีนมสั การ กลาววา ผิวา พวกเราพลาดคําสัง่ สอนของพระโลกนาถพระองคน ี้ไซร ในอนาคตกาลพวกเรากจ็ กั อยูตอ หนาของทา นผูน ้ี. มนุษยท ้ังหลาย เมือ่ ขามแมน ้าํ พลาดทา นา้ํ ขางหนา ก็ถือเอาทา น้าํ ขางหลังขามแมน ้ําใหญ ฉันใด. เราท้งั หมด ผิวา ผานพนพระชนิ พทุ ธเจา พระองคน้ี ในอนาคตกาลพวกเรากจ็ กั อยตู อ หนา ของทานผูนี้ฉนั นั้นเหมอื นกัน. เราสดับพระดํารัสของพระองคแลว ก็ยนิ ดสี ลดใจ อธษิ ฐานขอ วตั รยิ่งยวดข้ึนไป เพือ่ บาํ เพ็ญบารมีใหบ รบิ รู ณ. พระอโนมทสั สีศาสดา ทรงมพี ระนคร ชอื่ วาจนั ทวดี พระชนกพระนามวา พระเจา ยสวา พระชนนีพระนามวา พระนางยโสธรา.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 412 พระองคท รงครองฆราวาสวสิ ัยอยูหมน่ื ป ทรง มปี ราสาทชน้ั เยย่ี ม ๓ หลงั ช่ือ สิริ อปุ สิริ วฑั ฒะ ทรงมพี ระสนมนารสี องหมน่ื สามพันนาง พระ- อัครมเหสีพระนามวา พระนางสิรมิ า มพี ระโอรสพระ นามวาอปุ สาละ. พระชินพุทธเจา ทรงเหน็ นมิ ิต ๔ เสดจ็ ออก อภิเนษกรมณดว ยยาน คือวอ ทรงตงั้ ความเพียร ๑๐ เดอื นเต็ม. พระมหาวรี ะ อโนมทสั สมี หามนุ ีผสู งบ อันทาว มหาพรหมอาราธนาแลว ทรงประกาศพระธรรมจกั ร ณ สธุ ัมมราชอุทยานอนั ยอดเย่ยี ม. พระอโนมทสั สีศาสดา ทรงมอี คั รสาวก ชื่อวา พระนิสกะและพระอโนมะ มพี ระพุทธอปุ ฏ ฐาก ชื่อวา วรุณะ. มอี ัครสาวกิ า ชือ่ วา พระสนุ ทร๑ี และพระสมุ นา โพธิพฤกษของพระผูมีพระภาคเจา พระองคนน้ั เรียก วาตนอชั ชนุ ะ (ตนกมุ ). มีอัครอปุ ฏฐาก ชื่อวา นันทิวฑั ฒะ และสริ ิวฑั ฒะ มีอัครอปุ ฏฐายิกา ช่อื วา อปุ ลา และปทมุ า. พระมุนสี งู ๕๘ ศอก พระรัศมขี องพระองคแลน ออกไป ดุจดวงอาทติ ย.๑. บาลวี า สนุ ทรา.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนา ที่ 413 สมัยนั้น มนษุ ยม อี ายแุ สนป พระองคทรงมีพระชนมย นื ถงึ เพียงนัน้ จึงทรงยังหมชู นเปนอันมากใหข ามโอฆสงสาร. ปาพจนค อื ธรรมวินยั อันพระอรหันตทัง้ หลายผคู งท่ี ปราศจากราคะไรมลทินใหแผไ ปดีแลว คําส่ังสอนพระชินพุทธเจา จึงงาม. พระศาสดา ผูมีพระยศหาประมาณมิได พระ-องคน ้นั ดว ย คูพระสาวกอนั ใครๆ วัดมไิ ด เหลา นัน้ดว ย ทั้งนั้นก็อนั ตรธานไปสิน้ สังขารทงั้ ปวง ก็ วา งเปลา แนแ ท. พระอโนมทสั สพี ทุ ธเจา ผูชนะศาสดา ก็เสด็จดบั ขันธปรนิ ิพพาน ณ พระวิหารธมั มาราม พระสถูปของพระองค ณ อารามนัน้ สงู ๒๐ โยชน. จบวงศพระอโนมทสั สีพทุ ธเจา ที่ ๗

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 414 พรรณนาวงศพระอโนมทสั สีพทุ ธเจา ท่ี ๗ เมอื่ พระโสภิตพุทธเจา ปรนิ ิพพานแลว ภายหลังสมยั ของพระองคอสงไขยหนง่ึ กว็ างเวนพระพุทธเจา ทรงอบุ ัต.ิ เมอื่ อสงไขยนัน้ ลว งไปแลว ในกปั หนึ่ง พระพทุ ธเจากบ็ งั เกิด ๓ พระองค คือ พระอโนมทสั สีพระปทุมะ พระนารทะ. บรรดาพระพทุ ธเจา ๓ พระองคน นั้ พระผูม ีพระภาคเจาอโนมทสั สีทรงบาํ เพญ็ บารมีสบิ หกอสงไขยแสนกัป บังเกดิ ณสวรรคชน้ั ดสุ ติ อันทวยเทพออนวอนแลว กจ็ ตุ ิจากดุสิตสวรรคน ้ัน ทรงถือปฏสิ นธิในพระครรภข อง พระนางยโสธรา ผูม พี ระเตา ถันงามชอ น อัคร-มเหสีในราชสกลุ ของ พระเจายสวา กรงุ จนั ทวดรี าชธานี. เลา กนั วา เม่ือพระอโนมทัสสีกุมาร อยูในครรภของพระนางยโสธราเทวี ดวยอานุภาพบุญบารมี พระรัศมีแผไ ปตลอดเน้ือท่ปี ระมาณ ๘๐ ศอก รศั มดี วงจันทรดวงอาทติ ยขมไมได. ถวนกาํ หนดทศมาส พระนางก็ประสูติพระโพธสิ ัตว ปาฏหิ ารยท้งั หลายมนี ัยทกี่ ลาวไวแ ตหนหลัง. ในวนั รับพระนาม พระประยูรญาติเมื่อขนานพระนามของพระองคเพราะเหตุท่รี ตั นะ ๗ ประการ หลนจากอากาศในขณะประสูติ ฉะนั้นจึงขนานพระนามวา อโนมทสั สี เพราะเปนเหตุเกดิ รัตนะอนั ไมท ราม. พระองคทรงเจริญวยั โดยลําดับ ถูกบาํ เรอดว ยกามคณุ อนั เปนทพิ ย ทรงครองฆราวาสวสิ ยั อยหู ม่นื ป. เขาวา ทรงมปี ราสาท ๓ หลัง ช่ือ สริ ิ อปุ สิริ สิริวฑั ฒะทรงมีพระสนมนารสี องหม่นื สามพนั นาง มพี ระนางสริ ิมาเทวเี ปนประมุข เมื่อ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 415พระอปุ วาณะ โอรสของพระนางสริ ิมาเทวปี ระสูติ พระโพธิสตั วนนั้ กท็ รงเหน็นิมติ ๔ เสดจ็ ออกอภิเนษกรมณด วยยาน คอื วอ ทรงผนวชแลว ชนสามโกฏิก็บวชตามเสดจ็ พระองค. พระมหาบุรษุ อันชนสามโกฏนิ ั้นแวดลอมแลว ทรงบาํ เพ็ญเพยี ร ๑๐เดอื น. แตน ้นั ในวันวสิ าขบูรณมี เสดจ็ บณิ ฑบาตในหมูบาน อนปู ม-พราหมณ เสวยขาวมธุปายาส ที่ธิดาอนูปมเศรษฐีถวายแลว ทรงยบั ยั้งพักกลางวนั ณ สาละวัน ทรงรบั หญา ๘ กํา ที่อาชีวกช่ืออนปู มะถวายแลว ทรงทําประทกั ษณิ โพธิพฤกษชือ่ ตนอชั ชุนะ ไมก มุ ทรงลาดสันถัตหญา กวา ง๓๘ ศอก ประทบั นั่งขัดสมาธอิ ธิษฐานความเพียรมีองค ๔ ทรงกาํ จดั กองกาํ ลังมารพรอมทง้ั ตัวมาร ทรงยงั วิชชา ๓ ใหเ กิดในยามท้งั ๓ ทรงเปลงพระอุทานวา อเนกชาติส สาร ฯ ล ฯ ตณฺหาน ขยมชฺฌคา ดว ยเหตนุ ้นั จงึ ตรัสวา ตอจาก สมยั ของพระโสภิตพทุ ธเจา พระสัม- พทุ ธเจาพระนามวา อโนมทัสสี ผเู ปน ยอดของสัตว สองเทา มพี ระยศประมาณมไิ ด มพี ระเดชอนั ใคร ๆ ละเมดิ ไดย าก. พระองคทรงตดั เครอื่ งผกู พันท้งั ปวง ร้อื ภพท้งั ๓ เสียแลว ทรงแสดงบรรดาท่สี ัตวไ ปไมก ลบั แกเ ทวดา และมนษุ ย. พระองคไมทรงกระเพือ่ มเหมือนสาคร อนั ใคร ๆ เขา เฝา ไดยากเหมอื นบรรพต มพี ระคณุ ไมม ที ีส่ ุด เหมอื นอากาศ ทรงบานเตม็ ท่ีแลว เหมือนพญาสาล- พฤกษ.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย พทุ ธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาที่ 416 แมด วยการเหน็ พระพทุ ธเจาพระองคนน้ั สัตว ท้ังหลายก็ยินดี สัตวเหลานั้นฟง พระดาํ รัสของพระองค ซง่ึ กําลังตรสั อยู ก็บรรลุอมตธรรม. แกอรรถ บรรดาบทเหลา นั้น บทวา อโนมทสสฺ ี ไดแ ก นาดไู มมที ี่เทียบหรอื นา ดูหาประมาณมไิ ด. บทวา อมิตยโส ไดแก มบี รวิ ารหาประมาณมิได หรือมพี ระเกยี รติหาประมาณมไิ ด. บทวา เตชสฺสี ไดแก ทรงประกอบดว ยเดชคอื ศีลสมาธิปญญา. บทวา ทุรติกฺกโม ไดแ ก อนั ใครกาํ จัดไดยากอธบิ ายวา ทรงเปน ผูอันไมวาเทวดา หรอื มาร หรอื ใคร ๆ ไมอ าจละเมดิ ได.บทวา โส เฉตวฺ า พนธฺ น สพฺพ ไดแ ก ทรงตัดสัญโยชน ๑๐ อยา งไดหมด. บทวา วทิ ฺธ เสตวฺ า ตโย ภวา ไดแ ก กาํ จัดกรรมทไ่ี ปสูภ พท้งั ๓ดว ยญาณเครอ่ื งทาํ ใหส ้นิ กรรม. อธบิ ายวา ทําไมใหมี. บทวา อนิวตฺติคมนมคคฺ  ความวา พระนพิ พานอันเปนปฏิปก ษตอ การกลับ การเปน ไป ทา นเรยี กวา อนวิ ตฺติ บคุ คลยอมถงึ พระนพิ พาน อนั ไมกลับนน้ั ดว ยมรรคานนั้เหตุนน้ั บรรดาน้ัน ช่ือวา อนวิ ัตติคมนะ เครือ่ งไปไมก ลบั . อธิบายวา ทรงแสดงมรรคมีองค ๘ อนั เปนเคร่อื งไปไมกลับน้ัน. ปาฐะวา ทสเฺ สติ ดังนี้ก็ม.ี ความกอ็ ยางนน้ั เหมือนกนั . บทวา เทวมานเุ ส ไดแก สําหรบั เทวดาและมนษุ ยท ้งั หลาย พงึ เหน็ วาทุตยิ าวิภตั ตลิ งในอรรถฉฏั ฐีวภิ ัตติ. บทวา อสงโฺ ขโภ ความวา ทรงเปน ผอู นั ใครๆ ไมอาจใหก ระ-เพอ่ื ใหไ หวได เพราะฉะนนั้ จงึ ชอื่ อกั โขภยิ ะ ผอู ันใครใหกระเพือ่ มมไิ ด.อธิบายวา เหมอื นอยา งวา สมุทรลึกแปดหมื่นสี่พันโยชน เปนที่อยูแหงภตูหลายพันโยชน อันอะไรๆ ใหก ระเพ่ือมมไิ ด ฉนั ใด พระองคก ท็ รงเปนผอู นั

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย พุทธวงศ เลม ๙ ภาค ๒ - หนาท่ี 417ใครๆ ใหก ระเพอื่ มมิได ฉนั น้ัน. บทวา อากาโสว อนนฺโต ความวาเหมือนอยางวา ท่ีสดุ แหง อากาศไมม ี ท่แี ท อากาศมที สี่ ดุ ประมาณมิได ไมมีฝง ฉนั ใด แมพระผูม ีพระภาคเจา ก็ไมมีทส่ี ดุ ประมาณมไิ ด ไมม ฝี งดว ยพระพทุ ธคณุ ท้งั หลายก็ฉนั นน้ั . บทวา โส ไดแก พระผมู พี ระภาคเจาพระองคน้นั . บทวา สาลราชาว ผุลลฺ โิ ต ความวา ยอ มงามเหมือนพระ-ยาสาลพฤกษท่ดี อกบานเตม็ ท่ี เพราะทรงมีพระสรรี ะประดบั ดว ยพระลักษณะและอนพุ ยญั ชนะทกุ อยา ง. บทวา ทสสฺ เนนป ต พุทฺธ ความวา แมดวยการเหน็ พระพุทธเจา พระองคน ้นั . แมในฐานะเชนนี้ ปราชญท างศพั ทศาสตรยอมประกอบฉฏั ฐวี ิภัตต.ิ บทวา โตสิตา ไดแ ก ยินดี อมิ่ ใจ. บทวาพยฺ าหรนตฺ  ไดแก พฺยาหรนตฺ สฺส ของพระองคผ กู าํ ลังตรัสอยู ทตุ ยิ า.วิภตั ติ ลงในอรรถฉฏั ฐีวภิ ัตติ. บทวา อมต ไดแก พระนพิ พาน. บทวาปาปุณนตฺ ิ แปลวา บรรลุ. บทวา เต ความวา สตั วเหลาใด ฟงพระดํารัสคือพระธรรมเทศนาของพระองค สตั วเหลา นน้ั ยอ มบรรลอุ มตธรรม. พระผมู พี ระภาคเจา ทรงยับยงั้ ณ โคนโพธพิ ฤกษ ๗ สปั ดาห อนัทาวมหาพรหมทูลอาราธนาแลว ทรงตรวจดูโลกดว ยพุทธจกั ษุ เพื่อทรงแสดงธรรม ทรงเหน็ ชนสามโกฏิ ซงึ่ บวชกบั พระองค เปน ผูถ งึ พรอ มดวยอุปนิสัย ทรงใครค รวญวา เด๋ียวนีช้ นเหลา นนั้ อยูกันที่ไหน ก็ทรงเหน็ ชนเหลา นัน้ อยู ณ สธุ ัมมราชอุทยาน กรุงสุภวดี เสด็จไปทางอากาศ ลงท่ีสุธัมมราชอุทยาน. พระองคอนั ชนเหลา น้นั แวดลอ มแลว ทรงประกาศพระ-ธรรมจกั ร ทา มกลางบริษัทพรอ มทัง้ เทวดาและมนษุ ย ณ ท่นี น้ั อภสิ มัยท่ี ๑ ไดมแี กสัตวรอยโกฏิ. ดว ยเหตนุ ้ัน จงึ ตรัสวา