Б. Нұржекеұлы т11

ста Б ерш тэбеге Балхаш к, екен), эр TypAi кел1кке М .Т в лебаев \"Б1ржан — гускдларын ж азган екен. ез1ндей Kepin, ж урт о л кдоаспен кдрайды. га б елгш дэрежеде улес к, С С Р халы к, apTici, сыйлык,тыц лауреаты , аты мемлекеттж драма Римова да Талдыкрртан агы Оян деген ж ерде 1923- М уареповтщ \"Акэн cepi — зияньщ, F-Мустафиннщ ап ъ щ , М.И манжановтьщ ж ас талы м К,амаштыц, К ебегш де\" Ецлштщ, анасында\" Жер-ананьщ, й ы н д а\" З ей н е п тщ рел1н шыга биудь \"© ж е т кдгз\" а туралы ацыз\" фшймшде ноенер1нде де е з кдбьлетш лы\" романдарыньщ желта — Эйгер1м\" пьесасы ды. щ 6ipi — энш1, Кдзак, С С Р энеш Ракдппев. О л 1926- ында туган. Бала кезшде тш к е т т , содан 1959-жылы алды. Оньщ елге оралуы болды. О л табыстьщ ец иторы Э сетгщ эндер1мен Ракдппев ен ер сахнасына сет эндер1нен тек \"1нжу- з1 куйтабак,тарда, радиода ын. С о л 6ip эннщ езшен- э н п п лж к,уаты жак,сы

Ъвксутан НфкеЬ-ты_ ащарылатын. А л Эсетгщ жататын \"С м ет\" энш 93ip крйган жок, О л эндд Кдз Ержанов та айтатын, Рари Бурын тек аттарын ран эн екенш б1лмей журген \"Макрал\", \"Кдракез\", \"Кр тарихында кдйта ттр^тке б у л эндерд! ауы л сахн республикалык, радио, Кдзак,станньщ т у к т р -т у к ca3repi Э с ет Найманбаев 6ip насихаттаушы болды таланттар республикамыз Э сет шыгармашлыры алатын оньщ \"Акдфгы с мэтшш табуда да, энш е ете багалы. Дэнешке дейш гой ел1м д еген \" деп баст эр турлд келемде жазып ке толык, нускдсы Дэнеш Ра Э сетте ондай эн бар ек алдындары елмен, ж ерм е тарихына б 1рж ола крсты. Дэнештщ ез эншшгш оны ц Э сет шыгармашы а щ р г ен ецбегш щ ез1-ак,е алуына ж еткш кп деп ой Дэнештщ алгаш е л ку э т н е \" байланысты. Эннщ аса ерекш е едд. Б ул э н де жорылган 6ip эн болатын. аркдьлы б у л эн н щ э й гш екенш \"Ж улдыз\" журна жарияланган \"Ж езтандай дэлелдеген адам Куаны ш болды. Атакцы 'Тэкк уд Г ш

ы__________________ _ \"К и см ет\" энш щ 6ip нускдсына pre ж урт Эсетпга деп мойындай ак, С С Р халык, aprici Манарбек ифолла Курмангалиев те айтады. на атап, 6ipaK, ол эндердщ кдндай н \"Улкен Ардак,\", \"K iiiii Ардак,\", рсм ет\" сияк,ты Эсетэндерш енер ен де Дэнеш Ракышев болды. О л наларында, обылыстык, ж эне теледидарда орындап, байтак, к т р ш е таратгы. Сейтш, халык, втьщ шырармашылыгын б1рден- ы. Ka3ip о л эндердД орындаушы здьщ кдй кцырынан да табылады. ынан айрыкща мацызды орын е з \" атгы шыгармасыньщ толык, елге ж етизуде де Дэнеш ецбеп ш Эсеттщ \"Болж аусыз осы екен талатын б у л шырармасын эрк1м елген болатын. Акыры о л елецнщ кышевтан шык,ты. Бурын-сонды кенш бглмеупп ек, онын, е ле р ен криггасу энш де Дэнеш енер . ш , с а з г е р л т н бы лай крйганда, ылырын насихаттау жолында енер тарихынан ылайыкты орын йлаймыз. улатын елец e n d 3y i \"Ацшыныц щ курылысы, ce3i, орьшдау мэнер1 е кдзак, эндершде умытылды деп . Рылыми-фактшк салыстырулар Ыбырай Сандыбайулыныц э т алыны ц 1976-жылры 7-санында й эш ш \" атгы макдласында алгаш ш Султанов пен Султан Ж екеев шыгарран Ыбырайдыц умытылып 224

Kerri д еген тамаша э ш узак, у авторын кдйта тапты. О л табыск Тагы 6ip тамаша эннщ тагдыр О л эн — Ш ыцжац кдзак^арьшьщ ак,ьш Тацжарык, Ж олды улы н ы ц муцды, ойлы эуезд1 б у л эн н щ ыкыласкд толы. \"Амандасу\" эш д кунды шыгарма. Э дебиет1м1зге, музыкалык, м осындай накды улес крскдн, ога мен толыцтырулар е н п зген мададтауга турарлык,-ак, О л ез репертуары аркылы кдтарын да молайтты. \"К,ош, а сэуле\", \"Ж ан ерке\", \"Крцыр кд \"А я ул ы м \", “ И гай -а у\" тэр1зд1 э кррына крсылуына да Дэнепггщ А л ендДДэнештщ э н айту ш е б е дау болмаскд керек. О ны ц осы е аударган адамныц 6ipi М (С.Бакбергенов. \"А лты немелден М а к д а л унд1 эн п п н щ д ауы с шеберл1гш е атакды анпп М анар дэн риза болыпты. Дэнеш Радышев 03i де эн шыг алманыц\", \"Ж ер сулуы — Ж еттс бол\" сиядты эндерш республи 1лтипатпен айтып ж ур. \"О н е р жинагын 1984-жылы \"Мацтаныш ж ек е KiTen eTin басы п ш ы га Талдыцорран обылыстык, фил ктейдь Талдыкррган обылысыныц Ке эш ш Кдзак, С С Р М ем л е к е гп к комсомолы сыйлыцтарыныц лау С е р г е и epTici Н ур гали Н у ш еберлтне де республика жур 15-1345 225

уазуыттан кейш , сейтш , кд да Дэнеш себеп болды. ры Дэнеш ке байланысты. щ iuiiHeH шьнусдн талантгы ц эш \"Амандасу\". 0yeH i щ ce3i де сарынышца, де кдзаценерше крсылтан м эдениет1м1зге осындай- ан кунды-кунды деректер Д .Р ак ы ш евтщ е ц б е п кдзакдыц халык, эндер1 алма б ел жарым\", “Ж ан дз\", \"Бвпем\", \"Баянауыл\", э н д е р д щ к,азак, м узы к а щ тж елей кдтысы бар. ер л тн щ айрыкща екенше ерекш елтне алгаш кощл М ухтар 0 уезов екен. аскднда\", 1961-ж. 76-бет). ерекш елтн е, эн айту рбек Ержанов та кез!нде гарады. О ны ц “Саясында су\", \"CoFa кет\", \"Бакдпым ика енерпаздары улкен р\" баспасы оныц эндер шым — ел1м\" деген атпен арды. Д.Рацыш ев кэз1р лармониясы нда кддзмет ербулак, ауданында туган жэне Кдзацстан Ленин уреаты, Кдзак, С С Р ецбек сш жановтыц эн айту ртшылыгы эбден кднык.

Ъексутпан !Нф/секв-ты_ Халык, эндерДн, халык, ком ком позиторлары ньщ озык Н.НусДпжанов унемД е л ри Тукан е л м ен вскен же к е л е ж а тк д н К,азак, Т ы н ы ш т ы к ул о в а н ы , энш акдзшдар Ток,бай Исабеко Жуматай Жакдтбаевты, З Ораз Ы смайыловты, Э республикалык, конкурста ж ас эншД М ы рзахмет Мук акдян кдяз Ж у м а ш О с п а отбасылык, ансамблДн талд ретДнде сыйлайды. ЖетДсу жерД ежелден ен енерге декен куштарлыкы желДсД узбей жалкасып кел КэзДр Талдыкррканда о ж эне оры с группалары бар муражайы, он мьщ орынды Обылыстыц кдлалары мен кдлзмет керсететДн 330 кДтвпхана, 64 кинотеатр, е н ер п аз к оллективке ха берДлген. Обы лы с бойынша гана 40 мьщга жуык, адам е с у каркдлнын кергенде, ес осы обылыстаты алгашкдл эуелде К^аратал кдлхоз-сов Акру кдлхоз-совхоздарынь Театр алкашында Кдрата курушылардын, бДрД кэзДр Та 76 жастагы карт внерпаз — О л кезде эндД де, уйренуш Д едДк. А лк аш к б о й ы н ш а т е а т р г а 13 к деректДрДмДз К анабек Бай

____________________ мпозиторлары мен казак, совет к, туындыларын насихаттауда изашылыкына беленДп келедД. ердД е з енерлерДне аркду етДп С С Р халы к, эртДсД С а ра шД З е й н е п К,ойш ы баеваны ; овтД, Э бен Дэуренбеков пен Зайда Елкондинованы; жазушы ЭмДре К,ашаубаев атындакы а 6ipbnui орынды жецДп алкан кдмановты, талантгы айтыскер анбекованы, Елубаевтардьщ дыкрркандык^ар внерпаз урпак, нерпаздарка бай ж эне халыкдъщ ы да айрыкдю. О сы игД дэстур ледД. обылыстык, драма театр (казак, р), филармония тарихи елкетану ык, стадион, алты кинотеатр бар. н селоларындакы ецбекшДлерге к л у б п е н м э ден и ет уйД, 476 123 автоклуб бар. О н токыз алык,тык, д еге н ж окары атак, а керкеменерпаздар уйДрмесДне кдтысады. Осыншалык, мэдени сщ е ерДксДз тусетДн бДр нэрсе л театрдьщ курылуы. О л театр вхоздарыньщ, кейДн Кдратал — ьщ театры аталып едД. алда 1936-жылы курылады. Оны алдыкррган кдласында туратын — Кэден Балгынбаев. куйдД д е патеф оннан тындап комиссияньщ кррытындысы кДсД к,абылдандык,. Т у ч г ы ш йсейДтовтДц туысы М анасбаев 226

__________________ ОЗ Сайланбай деген керемет энпп 0 б ш ш м Нартайлакрв деген ж оралмады, — дейдд Кэден акрак Театр 1936-жылы кдлхоздар к,ойып журедд де (о л жылдарда М Т С бар екен), 1937-жылы мем Ендд театрда адам саны кебейе керектз материалды Таш кент к Tirin алып журедд. Театрды ц Бешмбет Майлиннщ \"Талтацбай 1949-жылы, театр Акру театрым Акру, Кдратал, Ецбекппкдзак, непзш де обылыстык, театр ку обы лы с жабылр'ан к езде, теат кеппрыедд. С о л театрдыц кур Бакирова K93ip Кдзак, С С Р халы атакдф ие болы п отыр. Кдрата eprici болтан энпп Ралымбек Н атындаты кдлхоздьщ халык, теат екен. А л Ш олпан Бакированы ©бдпсумар Кэнетов кдйтыс бол театрдыц бас реж иссер! болтан К apiici Жакдш Эбытаев та кдйты Кеден акракдл театр сахнас Ш егешц, Бекежанныц, Таргынны Ке-пбардыц релдершде ойнапты куйлер1де б 1ршама екен. Акру кдлхоз театрын уйым Разбек Жалдыбеков акракдл да т екен. - Театрды курута нускду аудандык, партия кэмитетшщ 6i ©м1рзакрв пен аудандык, комсо хатшысы Эбд1тали ©M ipeee поселкесш щ 6ip Keiueci сол атымен аталады. А л ©Mipeee ке Совет! Президиумьшыц секрет 227

Зендф ejmeiaimeu елке Kici болды, режиссер1м1з ж т т е м кейш согыстан кдл. мен М ТС-терде кэнсерт а Кдраталда 74 кдлхоз, 2 млекетпк бю джетке етедд. едд. О лар кш м-кеш екке кдласынан экелш, ездер1 алгаш крйтан спектакм йдыц TapTi6i\" екен. Кешн, мен крсылады. 1955-жылы , аудандарынын, театры урылады. А л 1960-жылы, тр Кдлзылорда кдласына амында болтан Ш олпан ык, ap iic i деген курм етп ал театрыныц б е л г ш 6ip Нуртазинов кэз1р Л енин трында кдлзмет icren ж ур ыц куйеу1 талантты энпп лыпты. К е т н п жылдарда Кдзак, С С Р ецбек сицрген ыс болыпты. сында ж урш Крдардыц, ыц, Есеншц, Жалбырдыц, ы. Кдрттыц e 3i шытартан мдасты руш ы ларды ц 6 ipi театр тарихынан кеп б1ледд у б ер ген д е р с о л к ез д е ri ipiHini хатшысы Нурбапа омол кэмитеттиц 6ipiHmi едь Ka3ip Ж а н су п р о в Н ур бапа ©м1рзак,овтыц ейш Кдзак, С С Р Ж о р ар ш тары болды, содан кешн

gjfey ram Н ф Ы а - узак, ж ы л Панфило терарасы болды, со болыпты, — дедд. 1949-жылы Акру те Ак,суда к лу б болмапт белшбеггп. Ек1 театр Кдраталга бар-жогы 3 таратылганмен, кер жумысын жалрастыр 6ipiHiui болып Акру х Кдратал мен Акруд келем1нде улкен мэде \"К.озы керпеш — Бая \"Кдяз Ж1бек\", \"Акдн c буын урпакдсд эстетик енерд1 таны п-б1л у д е театрларра сондыкд-ан Бала кез1мде Кдрата 6Ai еамде. Шамасы, керек. О л кезде Акдк кдлхозы аталатын. С кдлхоздьщ узынша ра жагьш 3 —4 ю р тш к е к едд. Сахнага жакдш тус балалар ж ерге отыра узын-узьш сэюге орна жетпейтснддктен, зал ж1пттер турегеп турат ау, теп, ойын бггкенш болуш ы едд ж ене сол ешюмге де кдшжылма Эртзстер \"К,озы кер жырларыньщ ш ш де жак,сы KepeTiHiM де о ынтам айтып ж етю зпа едд, ен орьшдалатын ту Еалымбек Нурразино

-у * __________________________________ в аудандык, атк,ару к эм итет1тц од а н зе й н е т к е шырып к,айтыс еатрыньщ Кдраталга крсылу ce6e 6i ты. О ны ц уст1не театрта кдржы крсылды деген жай аты болмаса, 3-4-ак, тутш кеш in барыпты. Театр ркеменерпаздар коллектив! ез ра 6epinTi. 1954-жылы обылыста халык, театры курылыпты. дьщ кдлхоз-совхоз театры обылыс ени кдлзмет аткдрды. Олар крйран ян сулу\", \"Ер Таррын\", \"Ж албыр\", cepi — Ак,токды\" спектаюлдер1 сан калык, тэрбие бердд, олардьщ ултгык, е п танымдык, н е п зш кдлады. О л н да е л риза. ал театрына алгаш тен-ri болтан кезш 1949— 1950-жылдардьщ 6ipi болуы казык,тары б1зддц ауыл \"Ж ам бы л\" С о л уакдяттары ад1спен салынран ана 6ip кдбат клубы болды. Сахна кетере салган, еденнщ 03i балшьпрган скд ynip-myirip болып ецкей гашкене атьгабыз да, б1зден кеган улкендер аласатын. Секппц e3i барлык, адамга лдыц арт жарында непзш ен кдлз- тьш. Адамньщ шыдамында шек жок,- ше отырмай кдрап туратындар кеп лар 6i3re орын жетпей кдлды деп айтын, шатак, шырармайтьш. рпеш — Баян сулуды\" крйды. Халык, м еш ц е ч жак,сы б1летппм де, ец осы жыр едд, сондыкуан оран деген аз. О л кезде б ул спектэгал музыкалы усы ете кеп болатын. К,озыньщ релш ов орындады. Э н айткднда, кез1 228

________________ OSend куммдеп, мандайы кдфтыстаньп туратын. С ол кезде кергеннен Нурразиновт! сырттай a\\i саган кез1мнщ к ом ба т 6ip ескертю Нургазиновтын, Крзы керпеш ш TiciMAi ашып, K03iMAi еяарейте э алдынан шыкдай, кдлайда ез1мд эуреленетшмш. Нургазинов ойн кдбылдауымда керемет керкем, рл1 О ньщ уш кемешнен, эр!ден кднша айкдйласа да, даусы кулак мелдете, ойнакд1 салатын. М ен керпеш пен Нургазиновтщ ара Спектэюлддц о л кездеп нускдсы ею ай он кунге елш е кдйтатын, айтып крштасатын. С о л энде кулагымда ызындайды. М е н ола саганам. Баянды, ripe, Ш олпан Бакир Аппак, эдем! едд. Жарк, етш сахн YPKiTin алармын дегендей, дем1м кдрадым. Сулудын, сулуы боп Ke да a\\i к ез алдымда. Э ш де, журю 6api Баянга сай едд. Балалыкдте ацсадык, Спектэюлден кейш ерпстер к согып кднша рет сураса, сонша Эрэтстер де, кдлхозшылар д жиналгандай едд. Кдратал театрынын, спектэкш ойынымызга да езгерю юрдд. жасадык, кдгаздан оюлап шалба М ектептщ кдсындага мал крран алып, 6ipiMi3 Крзы, еюшшм!з Кр Баянга таласатынбыз, кдялышт ce3i ойымызда кдлмаганмен, о кдрап e 3iMi3 с е з курасты ры п 229

ndeft efmefaimn елке пщырап, кдскд Tici KepiHin н куш бугшге д ет и мен на жакры керем. Балалык, юппндей. Сан рет мен ш е ук рагам кел1п, кдскд эн салатынмын. Айнаньщ дд Крзы га украткдш KeAin наган Крзы керпеш менщ , сымбатгы, сумдык, энип н шыратын сияк,танатын, к,ты кеспейтш, эндд жеде- нщ угамымда шын Крзы асында айырма жок, едд. ы бойынша Крзы керпеш , аттанар сет Баянмен эн ердщ сарыны eAi кунге арды балалыгыммен 6ipre рова ойнаган болу керек. нага Баян шыга келгенде, мдд iiuiMe тартып ы ьпы гап epiHAi. С о л ак, жуздд Баян ю-турысы да, келбетт де — ен 6i3 д е сондай Баянды кенсерт крйды. Халы к, крл рет сахнага кдйта шыкды. да тойдьщ тамашасына ш нен кешн б1здщ балалык, Агаштан оюлап кднжар арымызга ерн ек жамадык, ныц ашык, 6ip тусын тауып рдар болып, арамызда жок, тасатынбыз. Спектэю лдщ окщанын, узын ыргасына п алатынбыз да, ал кеп

Ъекеутт Нфкекв-тм 93iMi3me ойын крятынбы талай рет сабацтан да MyFaAiMiMi3 ту сыртымыз батырларым кдйтедд, е й Сейтсек, б1здщ класс кдлышык. Бос класкд K болы п турады да, элдекд м е деген оймен далага шы адам жок, Акдфындап м келе жатса, мал крра ж сацк,-сацк, дауысы еспле 6ipa3 уакдгг ойынымызд да, e3i KyAin Ж1бередд. керсетер деп ек, oirreyip еш ж азасы з кдлдырд умытпасам, Сулеймен едд. дей беретам, соган бола атайтын. Одан кейш \"Ер Таргы болып Кэден Балгьшбаев, Ралымбек Нургазинов п Олардыц ойынындагы oirreyip, 6ipiHeH 6ipi ете суйсш тп. Атагы бар ма эрттстер, соз жок, е з ойы тэрбиеледд, менщ азаматг А л обылыс колемшде ме ©нерддц эстетикалык менщ есЫ е ылги Кдратал TyceTiHi осыдан. Акрулык,тардыц ежел куиггарлыты OAi д е жалг Молык,бай кдлаган моде д е кдлыпты халы к, досту Елеп ескерсе, Талдыкр дэстур де, ондай жакры азаматгар д а аз емес, айть

м___________________ ыз. Ойын к эзы ш н а тусш кетш, кешотп кдлып журддк. Bip куш здан келш: \"Ой, мына менщ кара й ?\" - дегенде 6ip-ax, байкадык, ту ге л 6ipiHini сабакдщ бармай Kipin келген мутамм 6ipa3 ац-тац лай ойын кдлзыгымен аулада жур ыгады. Шыкра, мектептщ алдында мектептщ тощрегш айнала карал акуан ду-ду кулю, элдеюмдердщ едд. Б1лддрмей жакдшдап келш, ды ту сыртымыздан кдрап турады Класкд к елген соц кореам1здд p, мутал1м М з сол кылыгымызды ды. О л мугал1мшц аты-жош, . Ею созшщ б1ршде: \"0 й, замм\", — акын оны ц озш сыртгай \"Золрм\" ынды\" коргешм де еам де. Таргын , оньщ батыр сержтершщ ролшде пен Эбддкумар Кэнетов ойнады. баскд ш еб ер лж т ер ш кдйдам, шыркдган эдем1 ондер1 керемет а, жок, па, OFaH кдрамастан сол ындарымен бел гш дэрежеде меш гьпыма улес крсты деп ойлаймын. ендейлер аз болмаса керек. к, осерш, MOHiH оц пм е еткенде, л, Акру кдлхоз-совхоз театрыныц ден ойын-сауыкдсд, онерге деген гасып келедд. Акдш Сара, 1лияс, ени н еп з е з ipreciH кещтш, кэз1р урш е айналып отыр. ррган обылысында озгеге улп етер ы достурдд тудырган озык, ойлы ьш тауыса алмайсьщ. Оганымызды 230

__________________ Qie жаудан крррауда бага жетпес кдр автоматын и м бшчейдд? А л сол кезш де Матай стансасында аткэрыпты. О л G3i жасатан кдруд алып атып сынайды екен. Калашников 1919-жылы тутан. автомат, ал РПК, ПК , ПК Т, тары пулеметгер жасады. У ю м ет пен жорары баралады. 1950— 1954-жы Совет1не депутат болды, 1958-ж Epi атанды. 1949-жылы С С С Р М 1964-жылы Ленинддк сыйлыкзъщ Елдщ, ж ердщ дацкдш осында пе?! 231

iendef? efmekmwn елке ру болтан Калашниковтьщ конструктор Калашников токарь болы п кдязмет ды Лепсш щ кумына тытып М ихаил Тимофеевич . О л АК, А К М маркалы баскд маркалы автоматты н партия оньщ ол ецбепн ылдары о л С С С Р Жогарры жылы С о ц и а л и с те Ецбек М ем лекетп к сыйлырыньщ, щ лауреаты болды. ай жандар шырарады емес

Ъексуттн НфкеЬ-тм ЖОЦГАР КДКДА АЛКДБЫ -------------------------- М Ж оцгар Алатауы м аральпындагы жазык, еткел кдкдасы дейдд. Барлы цтау а л е м ь Алакелден еткен со алыстаццырап, б 1рде жакдш кдпталдап жарысады да от шакдлрым болады. Ж ала кдкдасында. Ж оцгар кдкд басталып, Кдятайдагы E6i-H кдкца аркдллы ер т е заман Кдзакртанныц кешпел1 хал отырган. Тарихшылардыц айтуын с е з тарихта ХН-гасырдан м эскерш щ сол кднатын \" зюнгар), оц кдиатын “ бур бойындагы ойраггарды \" ойратгарды \"жоцгарлар\" кеткен нэрсе. Жоцгар Ала шыкдфн дейдд. Ж оцгар кдкдасынан А желд1 Е бш щ жел1 дейд байланы сты аталган, ж е л кдрсы согаты н желдд Сай Сайкдн тауына байланыст KiniiripiM тастарды да ушы О ны энш еш н э а р е л е п ай бармайды. ©йткеш оныц дэлелге тартатын окдга да Ж оцгар кдкдасыныц жайылымынан баскдга крл

АСЫНАН ЖАРКЕНТ ЫНА ДЕЙ1Н М -------------------------- мен Барлык, тауыныц ею лдд кдзакдгар ежелден Жоцгар уы —Тарбагатайдыц улкен 6ip оц-ак, ею таудыц арасы б1рде шдацкдлрап uierapaFa дейш крс тырады. Енднщ ец тар тусы он а ц а ш к е л кел1 о сы Ж о ц г а р дасы Алакел келш щ шетшен Hyp келше дейш созылады. Осы ндарда-ак, Орталык, Азия мен ыцтары 6ip-6ipiMeH катынасып на Караганда, \"Ж оцгар\" деген мэл1м кершедд. Ертеде моцгол \"ж оц гар\" (жунгар, жиунгар, рацгар\" деп атаган екен. Еддл \"кдлмак,\" деп, ал шыгыстагы деп атау тарихи кдлыптасып атауыныц аты да сол непзден л а келге кдрай согатын к у п т дь О л атау E6 i-H yp келш е с о л жацтан согады. А л оган йкднныц жел1 дейдд, о л атау ты. Ебш щ жел1 атты KiciHi де, ырып экетедд деген ацпме бар. йткдн с е з дей салуга аузымыз растыгын делелдейпндер де, кеп. жерд н е п зш е н тастак, мал лайсыз. Бул арадага алакдндай 232

FaHa келдщ Ж алац аш к ел атан жаралауы кум, кцыршык, тас. К узындыры торыз шакдрым, ж ай ш е и KepiHin турады, Б ул к е л KimiripiM е зен дер куяды. Т у б ш табаны тепе, толкдшсыз кундер1 кекбас балык,тары бар. Жоцрар кдкдасы деген сездд, тарихынан хабардар ep 6ip адам вйткерп жоцрар мен кдзак, ханд кеп cofhc н епзш ен осы кдкдан Kepmi елдщ куип мен мумюнднз к кдй елдщ крластында кдлуымен жагында \"халык,тардыц улы переселение народов\") де осы к расырдыц бас к е з ш д е п моцр Ж оц р ар кдкдрасы аркдллы ж у энциклопедиясы: \"Ж оцрар к кцмылдарын бастай келе моцр барлык, кдлаларын, Ш у, Талас кдкдлратып, О рта А зи ян ы ц i орталык,тарын басып алды\", — Ke3ip Жоцрар кдкдасыныц а ецбеюшлер! мекендейдд. Аудан к жерд) алады. Алакел ауданы алга курылыпты, о л кездерде ауданра кдраса керек. Ke3ip б ул аудан тур кдрай кеп ултгы аудан болы п са кекешс еспейтш жер делжш к K93ip кызылша жогары сапада Алакел жер1экелердщ ерл!к, А з а м а т сорысыныц б а т ы р л а Анненковтыц баскесерлершен е Совет Одагыныц Батырлары Г.М.Б осы алакелдж ерлер. Алакел ауданында 12 совхоз кдшылша енддруден жылдан-жы О лар кднт кдлзылшасын енддр

нуы да сондык.тан, оны ц Келдщ еш бес шащрым, й кезбен-ак, о шетз м ен б у лге К усак, Ток,ты деген ш щ терецдш бес метр, 1 суы мелддр. Аздап сазан, , жалпы, кдзак, халкдяныц м бглуге ж ене естуге тшс. дык,тарыныц арасындагы ныц айналасында етп . Ею кебш есе Жоцрар кдкдасы н де багаланды. Оныц ар уркш ш ййп\" (\"великое кдкдасыз еткен жок, XIII- рол шапкдлншылыры да у зе г е асты. К,азак, с ов е т дкдасы м ацы нда cofbic рол эскерлер! Жеттсудыц жене Сырдария бойын ipi саяси ж ене мэдени дейдд (4-том, 481-бет). аузын Алакел ауданыныц келем ! 1,5 миллион гектар аш 1928-жылы 17-кдцтарда а 16 ауыл совет, 312 ауыл ррын халрдяныц курамьша аналады. Бурын кумдауыт, келген А ла к ел айматында енд1р1ледр , ецбек дестур!не аса бай. ары б ул ж ерд! атаман ерл!кпен крррап азат e n i Безродных, В.Н.Тощенко — бар. Аудан крй ес!руден, ылга табыекд жетш келедд. ру мен мемлекетке сату

Шсутпан Н’ фэкеЬ-ун ж еш н д еп он 6ipiHiui жылда орындау ж ет н KGTepin отыр. Алакел ауданыныц б орналаскдн. Бул ауданд дамыран, жалпы eric ке Жоцрар кдкдасынан одан кешнп аудан — С мын,, ж айылымы 589,2 м кдтар мал шаруашылыр Саркднтгыц батысы непзш ен ауыл шаруаш жалпы ке л е м !95 мыц ге К дн т кд1зы лш асы н ec жылкд1, шошкд ж ене аз Акрудыц солтустпс ж Кдпал аудандары бар. Б Н егш нен мал шаруашы ешы, жылкд1 впредь Ж Ауданньщ солтуспк-шы шектеседь Ж алпы ауыл 151,3 м ы ц гек та р б о л жайылымра пайдаланыл 4 кдлхоз бар. Бул аудан болы п келедь Ауданд шаруашылырына жарам 536, 6 мыц гектары жайы 63,2 мы ц гектар. Н е п айналысады. Букллодакдъ санаторш бар. Одан 6 ауданыныц территория совх о з бар. Бидай, кдн шаруашылырымен айна комбинаты, К ексу ме заводы, нан, курама же Талдыкррранныц ба орналаскдн, онда 5 кдлх кдра, кд1зы л крцыр ж е

ны_____________________ _ бесжылдыкдыц жоспарын терт н д е обылыс бойынша бастама батыс жатьш ала Андреев ауданы да егш ш ш к пен мал ecip y кдтар елем! 64 мыц гектардан асады. н батыскд кдрай журш отырганда, Саркднт ауданы. О ны ц erici 124,7 мьщ гектар. Ауданда егшшшкпен ры да жакры дамыран. ында — А к р у ауданы. Бул аудан шылырымен игурылданады. Егшнщ ектардай. EriHi непзш ен суармалы. cipeAi. М алдан сиыр, цой-ешм, здаган туйе впредь жарында Бериитебе, оцтуснгшде Бэрш тебеде 4 совхоз, 4 кдлхоз бар. ылырымен айналысады. Сиыр, крй- Жер1 жазык, сортан, топырак,ты. ыгыс жаты Балкдш кел1нщ шепмен л шаруашыльпъша жарамды жер1 л с а , о н ы ц 109,5 м ы ц гектары лады. Кдпал ауданында да 4 совхоз, нныц орналаскдн жер1 таулы ещр да шарын е зен ете кеп. А уы л мды жер1 650,7 мыц гектар, оныц ылымра пайдаланылады, eric келем! п зш ен мал шаруашылырымен ъгк, категориядагы \"Кдпал-Арасан\" 6ep i батыскд кдрай Талдыкррран ясы басталады. М унда 9 кдлхоз, 3 нт, кдгзылша, жугер1 егед1. М ал алысады. Текел1 крррасын-мырыш ермэр карьер!, Кдрабулак, кднт ем, май зауыттары бар. атыс жагын ала Киров ауданы хоз, 9 совхоз бар. Ж е р ш щ б!разы ене сур топыракды, батыс жары 234

&3 к ум д ы к е л е д Г К,ант к ,ы з шаруашылыгымен айналысады. Одан солтустж батысца к о р н а л а с ц а н , о н д а 10 с о в х о шаруашылыгымен айналысады гектар, мунда кур1ш ж эне тары Жайылымдык, жер1 1,641,3 мьщ ки1з уй жасау комбинаты бар. Ж о ц гар тауы ны ц e x i сглем1 обылыстын, оцтустж батыс б ел орналаскдн, б ул аудан 1973-жы к,алхоз, 5 с о в х о з бар . Е гш шаруашылыгымен айналысады. ендш аудандары Ж оц гар тауын бектер1не орналаскдн, а л кцлр солтусп к теркж ей жак, бетшде. Кербулак, ауданыныц солту Гвардия ауданы. Онда 12 совхо б1разы таулы, б1разы жазык, бол шаруашылыгымен айналысады картоптан жакры ешм алынады Гвардия мен Кербулакуьщ ш алкдбы, онда Панфилов ауданы совхоз бар. Жер1 жартылай т Топырагы н еп зш ен кумды шаруашылыгымен айналысады. басты саласы — крй ecipy бо саласы — жугер1 егу. М унда ж жугер1 е ар ьлед ь П анф иловта сурыптау зауьптары жумыс гст Арасан\", \"К ектал-Арасан\" санат Ж оцгар кдкдасынан баста терккеш н батыскд карай бэктер ■прелер тустан айналып етш, к ун гей ж агы н ш ы гы сца к,ар Талдыкррган обылысы малга да да бай. М а л бакдсдн, егш еккен ецбекш1л адамдарга да бай. Хал 235

3ендф efmebimm елке зылшасын егед ь мал к,арай К ,аратал ауда н ы з бар. Н еп зш ен мал ы. Епстнс жер1 46,9 м ьщ ы баскд дакдялдар епледь щ гектар. Ауданда Уш тебе 1 арасындагы жазыкда, легш е Кербулак, ауданы ылы уйымдастырылды, 2 ш нйлш пен ж эне мал Талдыкррган облысьшьщ ньщ оц тусп к кунгей жак, рандарыныц 6ap i таудьщ спк шыгыс жагында — з, 2 кдлхоз бар. Ж ер ш щ лы п келедд. Н еп зш ен мал ы. Бул ауданда ежелден ы. шыгыс жаты — Ж аркен т ы орналаскдн, 6 кдлхоз, 5 таулы, жартылай жазык, ы. Егш ш Ш кпен, мал . М ал шаруашыльныньщ олса, егш ш ш гш щ басты жогары сортгы тукымдык ж эне Кекталда жугер1 тейдь Ауданда \"Ж аркент- торийлер1 бар. алып, Ж оцгар тауыныц рлей келш Балкдш кел1не содан Ж оцгар тауыныц рай ж у л г е л е й с о з ы лг а н а, егш ге де, ж ер мен суга н, ж ер кутш, с у суарган лыцтыц жан азыгы болып

Ъексутпт НфЫсе-ты_ табылатын енерге де езге жак,сы а да м да ры м ен а шаруашылыгыныц ipi 6iAri Ецбек Epi Нурмолда Алда турмак, Одак, келемш де к е Кдю ыл Т у ордендд \"Октяб кдлхоздыц тератасы Н.Н.Г танда республика ж уртш ы езшщ жацашыл ецбепмен тем1р ж о л стансасыныц сыйльпыныц лауреаты М о сы обы лы ста кдюмет жас Б у л KiTenTi к,олына а обылысыныц жер-су ерек тарихынан, оныц ецбекк жайында азды-кепп мэ Ж епсуды ц осы 6ip шура унатса, онда б ул ютептщ м ш

____________________ еш е бай. Бул елке — ежелден аты ш ы клан елк е. К,алхоз ipi болтан ею марте Социалисте абергеновтыц атын республика епш ш к бьледь Сондай-ак, Ецбек брцдщ 40 жыддыеы\" атындаты Головацкийддц eciMiH д е бугшп ы льпы жакры б!ледь Bip кезде е л кулатын елец етюзген Матай машиниа ССС Р Мемлекетгж Мук,тар Кдптатаев та узак, ж ыл сады. алган шдырман Талдыкррган кшелМнен, еткеш мен бугшп кер ж ене енерл1 ул-кдюдары э л 1м е т ала алса; с о л аркдалы айлы елкесш сырттай да болса ш деп орындалды деп ойлаймыз. 236

_____ OSm МАКДЛАЛ ----------v ; -- ХАТЫНЬ КДЬАРМ ¥лы Отан согасы н еске алга дараланады: 6ipi — совет халкд eKiHiuici - неш с фашистершщ ш Е р л и т ацыз кдш кдншалык, айтк жарасы жазыла бермейдь Алапат сотыста и е а з кдлган у маганы да кеп. Уйлер рана емес, айналып кдлрандары кдншама. С о в е т халкдлны ц к,аЬар ф аш истерш щ жауыздыгын Белоруссияда кеп-ак, Алайда, жардайын керсен, — кезще, есп с сумдык, Деревняныц Хатынь атал байланысты екен. Х аты нь сорыскд деш н \"Ч ы колхоздыц ушшни бригадасы деревнялары сияк,ты он ьщ да Азамат сорысы, коллективтен кдмтитын ез1ндж данк,ты шеждр Белоруссия орманыныц шурайл хатыньдык,тар uiapyaFa кдфлы тарыныц аркдсында 6api де аукд бакдгасы, омартасы болтан. Хаты ш еберлер1 атанып, кезш де о адамдары тэж !рибе алмасу уш ш Ив, оньщ 6epi бурын, сорыск данцы шыкдан хатыньдык,тард oKHFapa байланысты данкы шы бо лж ам а ган . 237

Smdej? ejmeioimm елке ЛАР -----------------------------------• МАНДАРЫ анда, ею нэрсе айрыщна дшыц кдЬарман е р л т де, шектен аскдн жауыздыгы. кдныцмен, жауыздык,тын, уйлердщ, кдйта туррызыл- , кулл1 деревиянын, кулге рмандыры мен немш на куа ескертю ш тер Хатынь деревнясыныц сец — кулагъща сенбейтш луы — \"хата\" сез!м ен ырвоная зорка\" деген ы болган. Бую л совет Совет еюметш орнату, нд1ру кезещ жылдарын еа бар. М инск мацындары лы жершен мекен тепкен ы, уйы м ш ы л болгандык,- дтты турран. Э р уйдщ бау- ыньдык,тар зырыр е а р уд щ оларра ©зге колхозды ц ш ж ш келш турады екен. кд дешн. Зьныр е ар уд ен дыц куш ертец баскдша ыратынын о л кезде ешюм

Ы су ш т Щ ф Ь -у т CoFbic басталган со Хатынь азаматгары да ат крлында кдлады. Кдртга Гитлерпплердщ жауызды сумлык,тарды естидд. Ж билейдд. Деревняга а л т Солдатгарымен крса кдс саткдян с та р о ст а А л е к гитлершыер деревняга а \"атылады\" деген сезбе фельдфебель кернеу же саткдян старостага дере BipaK,, с т а р о с т а н ы ц кдрамастан, кемгар-шалд Ж ацагы буйрыкды кдйт ж олы онш а кеп б ум к са Арада аз кун еткен с гитлерппл офицер автом ер адамдарды 6ip ж ерге о л ю м нщ полицияга кды Ешюм ун кдтпайды. Оф и кдгзыл бандиттер д е л ата тепсшедд. Алайда, 6ipAe-6 © л у г е бар да, саткдлнд кдйсарлыгын кдшшерле тургындары партизандар кдястау жагдайга кдрам окдггудын да ретш табады уш н мектеп кдялып мукц урпак,тарыныц кдмын ер шыгармайды. BipaK, кеп у жауып, оныц орындык, кетедд. Ж а уга деген ешп 1943-жылдыц 22-наур Крита бегш, ертке куйге бар едд, туе ауа оны ц ор Сагат 11 кезш де С С бастаган уш ж узге жуы

___________________________________ ц, О таны н KppFayFa кептеген ттанган. К еп узамай деревня жау ар мен балаларды урей билейдд. ык,тары жайлы жан турипгерлж Ж а уга деген ж еккерш ш гп ce3iM т а т немгс фельдфебел1 келедд. сында Kepuii деревняда туратын к с а Л и е бар. Кдгкулап, шулап автомашинамен енедд. Э р пункт! н 6 iTeTiH ур е й м буйрык,тарын ерге ж еммдеп кряды. Сонан соц евня адамдарын жинаткд>1зады. а й к д й ы м е н к,орк,ытк,анына дардан езге ешюм жиналмайды. алап окдш 6epin, оккупантгар ол алмайды. соц, кдсында кдрулы кузет! бар, машинасымен келедд де, барлык, е жинауга буйырады. Сонан соц ызмет en d ci келеттнддпн сурайды. ицер ашуланьш айкдйлап, оларды ап, бэр 1цдд атып тастау керек деп 6ip адам полицияга жазылмайды. дыкда жок, совет адамдарыныц ер мукдта алмай кетедд. Хатынь рга да сан рет кемек бередд. Кцын- мастан хатыньдык,тар балаларын ы. Степан Рудак деген тургынныц цят жабдьщгап алысады. Сейтш, етптмен с у кешкен кезде де естен узамай гитлерпнлер келш мектеш! ,-столдарын лакдырып, кцратып пенддлж одан бетер ершидд. рызы - Хатынь деревнясыныц ен куш болды. Деревня тацертец рнында кдра тугш гана жатты. офицер1 крнппер Дирлевангер ык, кдрулы баскесерлер Хатынь 238

________________ Oim деревнясын кенет крршап алады ецбектеген баладан, ецкейген адамдарды кеш еге айдап шыг сыркдуларга да аяушылык, жасам Ж ауды ц ниет1 жаман екенш сан турл1зулымдык,тарын талайда влтсретшддктерш б ш п турса да т Фаш истер адамдарды экеп к жабык, кррага кдмайды. Одан a елестетсец, ене бойьщ турппгедь Ж асы ж еттске жеткен Иос к,арттарды да, е м ш е к т е п б а Яскевичтей жас келшшектердд д экеп тыгады. Ец Kiiui улы н крлы баласын соцынан е р т т Иосиф Б да сол KppaFa юредь ©AiM сагаты сезгенмен, бэлгам, балалар 6iAreH Ш агы н к,ора элд ен уак^пта Жыларан бала, не деп жубатары Кенет олар ыс пен тупннщ т е ш ауасьш жутып уйренген жандар к бастады . Ж а н та ла сы п 6a p i Жауыздардьщ ниетш олар сонда сыртынан жабык, демек, булард Крраньщ eciriH бузьш шыккд баудай туаредь Кеппкпей крра уетше кулайды. Ок, пен о п ъ щ азабын та ртьт Каминский деген кдрт кдна Tipi к санап кеткен жершен Каминскин адамдар тауып алады. Сейтш, 26 уйден туратын Хат кулге айналады. 149 адам, оньщ ш откд куйш, яки ок, THin кдза болд Kp3ip Х аты н ь деревнясы ньщ к ом п лекс-ecKepTKiui орнаты тургызылтан ескерпош тер — 6a 239

mdej) efmeiamMH елке ы. У й сайын ж ур е Tirnin, н Kapire д е й ш барлык, гады. Ж ауы здар ауру- майды. ершм-ак, ук,ты. Олардьщ ан 6epi естш жаткдн ж урт тазе букпедд. к еш ен щ басы нда!ы 6 ip apra суретп кез алдьща ь си ф Рудак сек1лдд а у р у а ла с ы м ен к,осып В ера де кднкпер KppaFa айдап ына кетерш, кдлган ж е-ri Баранавский мен жубайы жакр1ндаганын улкендер H жок, адамдарра лык, толады. ын брлмеген кемшр-шал. ш сездд. О рманньщ таза кдпырык/гупнге туншвиа i eciK Ke ум ты лы сты . а рана анык, туешдд. Есж ды т1р1дей ертемек. дндарды автоматтьщ, ofbi аньщ Te6eci адамдардьщ , с о л крфрыннан Иосиф кдлады. Ж ауы здар едддге ндд кешн ертке жиналган тынь деревнясы тугелдей шпнде 76 жас бала \"прядей ды. щ орнына мемориалды ылран. Т еселген жол, api де мунда кул тустес.

Ъвксутт Н<ф>/свке-уш Егер тур-туй бар болса, сеюлдд кулп н болар ма ед Хатынь мемориалын адамньщ м уа ш тур. О ньщ сонадайдан шалады. К шалкдйта устапты. Себи екенддпн ацтартады. Со кдйгыньщ меФн сен де а А л ы п MyciH Х а ты н ь Каминский к ар п ы елесте М усш н щ д ел кдсынд орнына мемориадды плит кул тустес асфальт жол б 26 уйше, ep6ip кудыгына aFaui у й д щ алгаш кы ф теселген. Ортасында узы теменг1 ж а рында сынык бурынры зуррындарыныц Окдлп керсец, уй сайын д ж етеу, кейбДршде алта муржаныц ушына крцыр сайын 26 крнырау куф рен тьл кдткдны сияк,ты. О Белорустарды ц K pcipe курбандарыныц к у ф р е Ф НемФ фаш истер1 мун деревнясында FaHa жасап ж ерш де фаш истер т жДбергеннен кейш орны 136 деревня бар. Дацкды да ескертюш орнатылган. толады. Ескертюш б ей п т тур н й ге сщ . Н е тк ен кдл деревняныц тусында кур оны ц 1шшде ондаган бал Кдграран м ен кдлпын Адамдарымен крсып елттр сор ы стан кей1н к,айта

ш_______ ____________ к э й т мен кдйрет те осы кул едД, деп ойлайсыц. ыц кдкдасында алып тулгалы щ ещндеп кек пен кдаретп кезщ рлына баласын келденефнен идщ салбыраган крлы оньщ елД ган кдрап, эке ж уз!ндеп ауыр аздап уккдндай боласьщ. ь к да ретш басынан кешкен етедд. да адамдарды ертеген крраныц та-шатыр орнатылтан. Содан ары бурын!ы Хатынь деревнясыныц а д е т и апарады. Э р уйддц орнын ф ундам ент! ecenTi т е р т балка ын муржа — батан. Муржаныц к, бар. С о л сыныкдщ осы уйддц ц тугелдей аты-жендер1жазылган. дерлДк жас бала болтан. Кей уйде ау, э й т е у 1р к уры ем ес. ¥зы н рау ш нген. Qp6ip жаргы минут не ун кдтады. ©льлерддц TipUepre л те к осы нау 26 уйде турган erri yHi емес, кулл1 фашизм Ф а тар!здд. ндай жауыздыкды тек Хатынь крйган жок, Bip FaHa Белоруссия т у р г ы н д а р м е н к,осып е р т еп ы Хатынь кусап кдцырап калган ы мемориалда осы 136 деревшиа . М уны керген кез ерш а з жаскд т еп жазуды окцсыц. Окцсыц да, лррын, н етк ен зулымдык,! Э р рбан болтан жуздеген адамньщ, лалардыц eciMAepi керсеттлген. на к елген деревнялар да кеп. риген 296 Белоруссия деревнясы TipuiuviriH бастаган. Х аты нь 240

_______________ ОЗе мемориалында о л деревнялардь Бул комплексте ел1м лагерьлер1 т ретшде орнатылган мемориалды кднатгьщ торлы терезелерш ен сот Белоруссия ж ерш е орнаткдн ела ОК.ИСЫЦ. К р е м а т о р и я п е ш т е камераларында туншыкдырыл 0ATipi/vreH адамдардыц саны да к Иэ, Хатынь кдс1ретш ум ы ту деревняньщ кдЬармандарыньщ бугшп жасампаз адамдар жалгаст курылыстардьщ орнына гул еске 6ip кундерд1 б у г ш п урпак, ж а курескен ерлердщ, ардагер аза бейнесшдей еске алады. Хатьш ь айтылып 6in iec ш еж1ре. ‘Л ен ин 0НЕР1М13Д1Н, МАК Кдзак, ССР-ш щ халык, apnici, сыйлыгыныц лауреаты К,анаб енерЫ здщ Курманбек Жандарбе Кдлибек Куанышбаев, Шэкен Ай Ж усш бек Елебеков сынды алы мандайлы жулдыздарыньщ 6ipi ед сияв,™ , ж аца замандагы жак,с Октябрьдщ еркеш болатын. С ж ылдарда Талдык,орган об ауданындагы Кдлпе аулынан т болашагына бой сала аттанган кеудесшдеп \"жанайын деген 6ip ш — Алматыга экелш, кы ецкей вн бф-ак, шыгарды. Содан былай о жемкгп ж олы басталды. Алташкы мен солыкгау мысалдарын была К,азак, музыкалы к, театры н ы ц 241

ендф efmeioimm елке щ да атгары жазылган. тутк^гндарына ескертю ш ы зэул1м канат бар. С о л тые кезшде фашистердщ ам лагерьлерш щ аттарьш ерш де ертелген, газ лган, иттерге талатып кулгш плитада жазулы. еш мумкш емес. Батыр щ бак,ытты бола ш агы н тыруда. Кул! кекке ушкрн ен. Келмеске кеткен сол асам п аз OMip ж олы н д а аматтардьщ умытылмас кдЬармандарыньщ GMipi н ы и ж ас\", 21.04.1972-жыл. КДАНЫШЫ Кдзак, С С Р М ем лекетп к бек Байсеш тов улттык, еков, К улэш Байсештова, йманов, Ахмет Жубанов, ыптар шогырындагы ай дь О л да, е з тургыластары сылык,тардыц Sip басы, Сонау жиырмасыншы бы лы сы н ы ц К,аратал талаптьщ тайын мшш, кара домалак, баланын, шырак,\" оны енегел! орда нерпаздардыц ортасынан оньщ енердеп epicri де ы талпыныстарын, елж теу ай крйганда, 1934-жылы ц ш ымылдыгын ашкдн

Ъвксутт Ифкеке-ты \"Айман-Ш олпан\" комеди бастап, \"KjtJ3 Ж 1 б е к т е Таррын, \"Ж албы рдагы \" \"Туткдш кд1здагы\" Арма \"А бай\" операсындагы А mbiFapFaH, К д н а б ек еш бейнелер галереясы осыл ойнасын, шынайы шы HipiMAepiH, ж ан Te6ipe me6epAiriMeH, тек е зш даусымен керермендд ба енжар, сулесок, кдлды Телегенш, Таргынын бы орта буында кемде-кем Халкдшыздьщ \"C eri3 барасы ец алдымен ос жарасса керек. ©йтпеге кдзак, оп ерасы ны ц тан емес, о л — улттык, м салуш ы лардьщ 6ipi, улт р еж и ссерлерд щ 6 ipi, о жазган драматург. Кдна \"Евгений Онегин\", \"Дуд кезш де журтшылык,ть езшддк крлтацбасымен к еш п ес i3 кдлдырды. \"©лдд деуге сия ма, о сез кдлдырран” , — деп Байсештов сынды абза санасынан мецп ешпек Ж акры ньщ аты, жаса умытылса умытылып та елмес icri бастап бергенд Сондай адамдардыц 6ip Кднабек Байсештов. Кд у л е а мэцгшк. О л — к салушылардьщ ж ене улт реж и ссерлердщ 6ipi. \"А р

ы____________________ иясындагы Арыстанньщ релшен еп\" Телеген, \"Е р Таргындагы\" Cyrip, “Бекетгеп\" Арыстан хан, н, \"А лты н сакддары\" Сапар шал, Аб а й - мше, Кднабек сахнага ш пестей eTin сомдаган керкем лайша туз1ледь О л мейл1кдй релде ы нш ы лдыгы м ен, обра зд ьщ iniKi eHiciH тап басып таныта бглер е рана тэн к уш е тембрл1 эсем асы бутш баурап алатын, еппимдд ы рм айты н. O c ip e c e Куанабектщ ы мейтш адам K£3ipri ага буы н мен болар. 3 кырлы, 6ip сы рлы \" дейтш асыл сы К,анабек сынды азаматына енде ше: К в е б е к Байсештов — ы м ал тарландарыныц 6ipi рана м у з ы к а те а тры м ы зд ы ц Heri3iH ттык, оп ер а е н ер ш д еп туцрыш л — киноактер, 6ipHenie пьеса абек сахнага крйган \"Амангелдд\", дарай\", \"Алтыншаш \" опералары ьщ ыстык, глтипатына беленш , кдзак, керкем енергнщ тарихына ойландаршы, елмейтурын артына п улы А ба й айтпакщы, Кднабек ал азаматыньщ eciMi халкдгныц емес. ган жакдылыты еркдлы жардайда а жататын mbiFap, 6ipaK, е м уппн дер тарих бетшде б!рж ола кдлмак, pi — Кдзак. С С Р халык, apraci днарацньщ кдзак, енерш е крскдн кдзак, музыка театрыныц непзш ттык, опера ен ер 1м1здеп алрашкдг рти ст\" деген сездд кдзак,даласына 242

_________________ ОЗе алып келген ж эне оган абыр кдрлыраштардыц да 6ipi. О л кдзак, жэне балет театрыньщ, мемлек директоры болып та талай ж ыл \"Халык, уцпн кдж ет!\" — дегенд шамам жетпес-ау деп, кдндай кды \"KeTiriH тауып, Kipniui болута\" \"О збы р болы с\", \"Зауре\", “ Ею кд пьесалармен кдтар, \"Достык, ж ол “Алтын таулар\" операларыныц кептеген драмалык, шырармалард елец жазуы — осы борышты уры Куандык, Шацгытбаевпен 6ipAec ай\", \"Ой, ж ттт ер -а й \" атты ком кулгаге кенелтш келедД. Ук1мет пен партия Кднабек жогары багалап, оны Ленин, Ецб Достыры, \"К ур м ет BeArici\" орден медальдармен наградтады. Кдйты Кдзак, С С Р М ем лекетп к сыйлыр Биыл сексенге келетш едД. ©MipiH i4 соцры ж ылдарында дэмдес-туздас болдым. Талдыкррран обылысыныц \"С ж уртш ы лыкден алрашцы к е Кднагацныц eMipi мен шырарм баяндама жасадым. Алмат \"Баяндаманы кдраздан о цып тур ем, Heri3riciH туртш алып, кдлран едд, бала?\" — деген болатын. С о Кездесуде Кднаьац толкдш, жу М ш беден тускен соц, цасым куларыма сыбырлап: \"Б ала, бД жокдын ба, кдлай шык,ты?\" — деддм, сел езгддецюрей крлын сыр айт, шын сурап ту р м ы н \", — бажайлап кдрады. \"Ж о , шын ай жак,сы с ей ледщ Д з,” — д е д 1м, 243

ендф efmefaimm елке рой эп ер ген алрашкд1 ,драма театрыньщ, опера кеттж филармонияньщ ДстедД. дД еспгенде, — Кднагац ын icreH де тайсакуамаган, асыкддн. Кез1нде оньщ дгз\", \"К елш ш ек \" сияцты лы\" балетшщ, \"Айсулу\", ц либреттосын жазуы, ды аударуы, 6ipa3 эндерге ынрандыгынан. А л оныц cin жазган \"Беу, кдгздар- едиялары елдД эл1 кунге Байсештовтщ ецбегш бек К диы л Ту, Халыцтар ндершен жэне кептеген ыс болганнан кеш н оран ры берьлдД. а мен о л KiciMeH 6ipa3 Сарыбулак,\" совхозында е з д е с у !м 1з ceT Ti еттД. ашылыры ж айында мен тыда кел1скеш м1зде: рганды онша унатпаушы нын еркш айтсац кдйтер о л айткднын орындадым. ртты риза Fbin сейледД. ма отырар-отырмастан ДрдеменД булд1рш алган дедД. \"Кднага, \"бес\", - ртынан цысып. \"Ой, шын деп, б у л ж о л ы к е з 1ме йтам, Кднага, шынымен, , ж у з !м н е н к у л ю i 3iH

Ш хшшн Щ ш кг- керсетпеуге тырысып крй. \"О йбуй, Кунабе журт. ©Mip бойы жи сэтге айрылып куп ж М ен бул ж олы крл К.ЫСЫП крйдым. С очр сыйлауым 6ipTe-6ipT Ушшнп ноябрь ку ш ы ры п, Ш окун ат Алматыдан мш ш к ж1бергем!з, кэз1р аст Ж олга шыга Жандарбеков жайын \"Куштар кещ л\" атт жатудьщ кужет1 болм Кунарачныц кутты сез1ммен сейлегенш, пайда болып, уш сыб жылап отырран жок, п урлана кураганымды Кузак, енерййч кура крскун крс таланттын дос болып, есек пен араларына дак, туарм болса суйсшддрсе кер умытып крлмаура тыр эцг1месш1ц туш ш К урекеч сейтетш едд жузш бурып екетш, д коч1л-куйш танысам 6ip рет байкатпады. Кербулак, ауданы алтыншы ноябрьде к алдык, Ауданньщ тер жазырынан ауатком Дифу деген дучген аалы. Бурыннан тан адам болрандыкуан,

-иш _________________ _ _ п. \"Ана-мынау жерлер1м болса, айтып епч осы ма?\" - деп рен ж т журмесш инаран бедел1м1зден бостан-боскд 6ip журмешк” . лыньщ сыртынан ундеместен кугсып- ры сезше кутты риза болдым. Куртты Te артып кеде жатгы. ул1 caFaT оннан аса \"Сарыбулакуан\" тындары к о л х о зг а карай журдпс. келген \"Жигулшм1зд1\" куйтарып тымызда — \"ГАЗ-69\". б ер е-ак , вчг1мем13 К у р м а н б ек нда болды. Оныц б1разы Кднарацньщ ты ютабына енгенддктен, куйталап мас; ал 6ipaK, Курекеч туралы айткунда то л к ут, айрыкдпа 6ip сагынышты , элсш-элсш даусында ерекше AipiA бырлай шырып кулганда, \"мына Kici па e3i?\" деген куджпен сан рет бетше ы айтпасам, акукутку куянат сеюддд. а шацыратын кетеруге улкен улес н, ейтш узак, жылдар бойы тату-тэтп н купраныштын, талай кукталанушан м ей, исш ктер ш сакуап eTyi кшд1де рек. Kyi3biFbin, кара шалдьщ ер сезш рысып, ыждайатпен тындадым. ©p6ip сайын: \"Курекем сондай ед1 рой! д\", — деп, сьщарын 1здегендей менен далага карайтын. Даусындары ддрыден да, кезшде жастьщ бар-жогын 6ipye ныч 6ipa3 шаруашыльпъшда болып, керпн Панфилов ауданына карай бет риториясы басталатын Тектурмастьщ м председателппч орынбасары Мая келшшек, тары баска исЬлер карсы ныс, 6ipa3 ж ыл 6ipre купмет йтеген 6i3 Мая екеум1з салган жерден 6ip- 244

6ipiMi36eH эз1лдесе кетпк. Ж у р алдыра отырды да, екеум1з тары Сонда Кднагац к ул т: — Кдязым, сен келш, мына бурюттей турленш шыга келдд, жаман екен, к ез1езгер ш кетп, — Ой, aFa, йпщ з ек е уш з бу кдлзмет гстегенб1з, — деп, М ая тустнддрт бердд. Кдиаган; тыцдап — Кдлзым, кдлай бултак,тас кергенде кетерш п кетп. ©3i ж екен, — дедд, бойына ж елж бггк кдязба унмен. — C i3 кдндай еддщз, ага, 6 лернрзден айта отырмайсыз ба бурылып. — Ендеше, кдязым, айт деген Тэртшс1здеу б1рдеме кетш кдлса — Тэуекел. © з обалым ез1ме. кдясты. Содан Кектал селосына жак кдязык, an riM e ci б 1тп едь А л г уйленддргенш, жаца Маяра e 3i е Taprinci3-ay деп тартынбай, рет-р Кектал селосына жете бере к Кднарацды ж ол бойында ту ганыстырдым. Экем нщ ескерден елгенш , м е т барып-кдкд<эн ата ауылдьщ жогарры жагында жат — © к еч сорыскд кднша жас Кднекец. — О н торызында. — Кднша жасында елдд? — С о л он торызында. — Сен кдншадасыц? — Оты з уш. Экемнщ ею жас BepiMi3 6ipa3 у н а з кдлдык кдлпымызда еттж. Кднарац ун 245

е р д е о л б1здщ машинага, ы эцп м ем 1здд ток,татпадык, м ен щ imM тулга кер ген абай болшы, бэленщ кез1 — дедд. урыннан таныспыз, 6ipre жагдайды ардден тартып п болып, басын шайкдды. сац да, мына бале ceHi жас кушмдеп мен сиякды кенш байкдтатын 6ip турл! 6i 3re с о л кдязык, э ц п м е - а? — дедд М ая, Кднагаца н езщ , ендд агац атытады. а, cerin журме. — Кулш, М ая маран кезш кдяндаранша, Кднагацныц г а ш эке -ш е ш ес 1 к,алай ескерткендей, осы арасы реттмен ту гел айтып бердд. кдсынан етш бара жатып, урран туран аулы ммен н кдйтпаранын, шешемнщ ам мен апамньщ да осы ткдндырын айтгым. сыцда кетш едд? - дедд сына келддм. к,. К ек та лд а н СОЛ YHC13 ндемеген соц, 6i3 т е р т т

Щ ц/т т _ бузбадык, Кектал мен Ж а аты) ортасындагы кдлыц T менщ иьпыма крлын сал — Ж ок, сен мендей ем 6epi Мая екеуще б е с т ке бар. Апырмай, кдндай а мандайымнан шертпеген 6ip рет жылатгым. Кдцны \"Кднабек, уйге журсещш деп кезш е жас алды. Жал да жылаттым. Ж иырма айрылдым. Вершен айры альш. — Кднага, Алданбегщ1 гой, — деддм, баскд не айт уйленген ейелш ен туран крйран). — Эй, Алдан Алданб KypciHin. — Жалрыз-жа кдрап, юс1ден OMip бойы сарына с ей леген ce3iHA кетг1м. Ж иырма же™ жас Кднаран; жасаураган кезш жеткенше ун-туназ сырт Жалпы, Кднагац Алда с о л балажандырын экем осы лай жак,сы керетш кш эсш Кднаран; ылри мой отыратын. Алтыншы ноябрь куш е ц б е к 1ш л е р !м е н к ездес атындары орта мектептщ деген Kici ез сезшде: \" таныткдн — Ж ам бы л ме \"Геккудд\" салган соц, е \"Гекку, Гекку!\" деп жур окдлп жургешм!зде, Кулеш тузымыз 6ipre болды. Осы

__________________________________ аркентгщ (Панфиловтын, ежелп TOFairea ене бергетказде, Кднекец лып: мес екенсщ, - дед». - Манадан елем, оньщ да 6ipaK, е з трагедиясы акдшак, болтам! Ж алгызым деп н екемдд де осы ейел деп журш ып ж урген жер1мнен 1здеп тауып: ш, келан кеп кутш кдлды гой!\" — лпы, жыламайтьш адам едь Оны а же™ жасында Алданбепмнен ылып келем, — дедд, кезше жас 1здщ орнын Алданьщыз басты тарымды б1лмей. (Кулэштан кешн улына да Кднаган, Алдан деп ат ектей кдйдан болсы н! — дедд алрыздан шаншылран шыбыкдсд ы ур ей кетпейдд. Сен щ екендд Ai керш, Алданбегтмдд сарынып сьщаа сорлатьш кетп гой м е т ! — ш б1зден жасырып, Жаркентке ткд кдрады да отырды. анбектз жш еске алатын. ©зш щ е тарткдндыгымнан, о л да м е т деп тусшддретш. © зш щ MiHiH, йындап, езш е e3i iperoKin кдлып ш Киров атындары колхоздьщ стж. Сонда Эбьлхан Кдстеев щ директоры Кржабек Байшалов \"Кдзак,ты баскд ж урткд алгаш ен Кулеш. Кулеш Улкен театрда ртещ не москвальщтар кешеде рш ть Алматы педтехникумында ш, Кднабек — ушеу1м1здщ дем- ындай ёнерпаз адамдармен атары 246

____ ___________ OSm шыкдай турып, таныс болган керем\", - дедД. Кездесуден кешн Кднаган; ма 6ipa3 сырларын айтты. Cipe, кдйдагыларды есш е салып кетк Оныншы ноябрь куш тацерте М ен бурынырак, турып, кутупи Милиция кунше арнап радиодан бойынша кдзакща концерт 6epin орындауында э н сурапты. Э л п оятайын деп, жатьш б елм еге к босагага жете бере, белме-бэлм толтырып \"Гэкку\" шыркдлды да крйып, Кднагац да шалкдсынан т Ke3i шарасынан шыгардай та Кднагац бедДрейе кдлыпты. Тул бердд, 6ocaFaFa суйенш сулк, тур кезшен eKi тарам сыргыган ж ас бара жаткдндай, кеуде тусым кдт асы л ce3iMAepiH эуез1мен жет кемсендеп: \"А йналайын! Айна Iprere аунап, бетш буркеп алды Кднагацныц сондагы даусы О л дауыста 6api — Кднагацн 0cip ece кешеп Кулэштщ Ж1бек, сагынгандыры, сол сагыныштан ты. О л ешюмдД жамандамайтьш елден есп ген эцпм енщ анык,-кд оны деп, кдзып айтпайтын. Ж акр жга сарынатын. Жакрыларды жо едД Кднагац. Екеум1з с о л сапар эке мен кдйттык,. О с ы кун1 он ы сагы к еш есш деп 80-уйге KeAin: \"Б жылдары Кдзак, С С Р М ем лекета Кдзак,ССР халык,эртиа Кднабек ж азуы бар так.та ескертю ш тщ бейнесше узак, кдрап турамын 247

Smdej? ejmeiomwH елке ны м ды мен мак,таныш аган Кулэш кд баиланысты Байш аловтьщ c©3i кдй- кен болу керек. ец крнакуйде болатынбыз. и эйелге шай эз1рлетам. н тындаушылардьщ сурауы n жаткдн. Bipey Кулэш тщ ш еспдДм де, Кднаганды кдрай тура жупрдДм. М ен м ен щ 6apiH сырлы эуенге а Kerri. Ж асты гы н бижтеп тусш, тыцдап жатыр екен. сырайып, ж уз! сазарып, ла бойым шымырлап кря рып кдлдым. Кднагацныц с журепмнщ устш сызып тгы сыздап кета. Ж1бектщ ткДзДп э н 6 irri. Кднагац алайы н!\" — дедД е ю рет. ы... кулагымнан ЭЛ1 кетпейдД. ныц бук1л сыры бар едь , Кднабектщ Телеген кезш н жыларанында свз жок,- ш, элдеюмдер жайындагы дныгын сурасац, кдйтесщ ры достарын, араластарьш ок,тап, сарынып отыратын баладай эбден TyciHicin ынганымды, Ф урм анов Б ул уйде емДршщ соцры ак сыйлырыньщ лауреаты, к Байсештов турган\" деген щ бет1ндег! Кднагацныц н. 0 3i Курманбек туралы

Ш е д ш и , Щ / Ж -д ш _ айтатын: \"Кдрк.-кдрк, к у кдйдан ж урещ ?\" деп, 6ip шыга келетшдей болады д деп, маган да о л Kici уйш Шындырьшда да, Кднар еш р cypin келедд гой. Сонд берем1з. \"Еге ЭНШ1 Эсет Найманбайулын де Энш ш к енер1мен де, а мен енер зертгеуш1лершщ Э сет Найманбайулыньщ байланысты эркдлай д орайдагы мэл1мет-деректер оймен темендеп материал Эсет Найманбайулыньщ да, бертш к еле 6ipa3 уак кэддм1тдей тарылраны да, Оньщ OMipi мен шырармаш тткелей тарихи жардайлар баласынан халык,тьщ энп шырарушыдан айтыскер, акд>гнына айналып ел-журт талайымен OMipimH, соцын е т ш к е т е д ь Акд>шньщ бел1т а зд е у болып, кеп у келдд. Алайда, Э сетгщ му едд. © й т к е т , Э сет OHepi - дастандары - халык, OM умьгг болуы мумкш емес кезецдег1 халкдлмыздьщ