Б. Нұржекеұлы т11

Зендф фнеклтен елке н пенделжпен рынасыд. ш б ай д ан о с ы н д а й акдял е куанасьщ. \"Т о й куганнан йтпакдгы, Куанышбайдыц бглетш дш мен ой туйе iri де 6ip басы на ж етш п адем1 шендестфедд. Оган ,тарта кецгл аударьщыз: бак,бак> дптап. рдай, рга аттап. гулдд кд>ф, кудайга шуюр, уылынды танып тургандай ей албыраган, быраган, дыздар тур салбыраган. лдд салбыраган жулдызды н баска и м булай елецге 1сун батып бара жаткднда ! К,уанышбайдын, е л е ф тпай алдьща экелш кряды: да кулак, тунып, ещдешн, — ай ж ер! табылмайтын ергенде, 6epiMi3 д е керец з. С о л керем етп ею ауыз га кдлай риза болм ассьщ ?! осыныц тагдырына экелш олдан бурысын-ай, рысын-ай.

Ъексутт Н ф Ы се- Жараскдн жалрыз Тас жарган ак, кдй ... Тагдырлас осы Топ кдшдыц оскен Куанышбайдьщ Алта кдзакзъщ б ую л ата-бабас — Айбын бар ала Ешкдшан жыгылм Ерлер1 ертепнщ с Еаламды устап тур Оныц \"М узтауын\" ок кеткендей сезшесщ: — ¥шар басы кек YcTi тупл, Музтау Тунередь туксиед Ж ер элемге душп Жерден repi сен М уз жамылып, бу Керген сэтге дДр Кдра жерден, таст О л осыдан отыз ж ы л б жазыпты. — Дауылга да KHA Бастап алга келем Кдра бастьщ куйт Тапсак, дедгк ел-ж деп, \"е р мураты — е л ун ак, елец ге крсыпты. Алай ж етепнде кдлып, жалгыз — Уакыт па, б1зде Жастык, шакдъщ Кдскыр пыйгыл, т Кдлды кдйда сэби Дос уйше шакдф Пенде емес, кекте Асып-тасар тупм1 Ел алдында борыш

-ш м _______________ здыгы ескертюштей, дйыцныц турысын-ай! кдйьщ, досым, саган, н жэлрыз ортасында. й Fa деген ыкыласында бугш п сына деген ьндыласы жаткдндай: абетен туысында, маган туы сында. сияк,ты 6ip рган уысында. кртанда, шынында да, муздап кте кунмен астаскдн, уьщньщ асты — аспан. д! жаратпай, пан сынды кдстаскдн. гарышкд жуыкрыц, улт-орамал буыпсыц. етшзер журекп, стан бетер суыкрыц. бурын \"Курдастарга\" деген елец HAirin He6ip тосын, м1з ewip конин. тгемей тыныштыгын, журтгьщ koh,U хошын, - ннн ецбек ету\" екенш сол кезде- йда о л да кейде куцпрт ойдьщ зсыраган екен: ер ме элде, ак и им? жогалттык,-ау naKTiriH. ту ли ум1т пе иналп и мшез, Tairi кун?.. фусыз юрмейшз, ен тускен трдейм!з. 1з жок, тындырган, штымыз 61рдей 6i3... 374

__________________QS EcKi достар б1здщ уйге с Жанга батар менде баск Кдлта жукд, кец|л жома Осындайда журек нпрга де1гп о л \"Есю достарра\" деген еле отырып, б1здщ де уайымымызды кдлара келген берйшздщ де ба кдзакщ eMipre кдбыса бермейтш алмаган адамды кдзак, акдга са б ул жагынан кудайра шугар. \"Тау булаты булкдшады Ж Ш т суйген туцрыш ре дейд1 е зш щ eMip тэж 1рибесш туйш. “Келецкей жазда жанды Кек терек те ю одей 6ip Тур кдлшыйып жар басы Адам сынды бейне балы “ Куз бен кещ л\" елец1ндеп жакры акдш екенш epiKci3 мойы да жакры акцш екешн окдфман ушш, бугал елец жинацтарын едд. Эйткенмен тещ здщ демш болады го й . М ен сол тамшыны татырдым деп ойлаймын. Куанышбайдьщ \"Bapi б1здщ ж дастаны бар. О л — 6i3 сияк, кешкен ортак, деу1рдщ саяси-к осыдан он ж ы л бурын шырар атгы гатэбшщ \"Ж а с дэурен\" ат оныц сушспендисп жырлаган суймесем\" деген елецнен баста шацтагы махаббат жырларына \"Бурылыс, мушстерде, Кд1з-ж1ггг сушскенде, Era бас туйкженде, Мен сеш еске аламын\", 375

Smdef? efmebmen елке соцпайды, кд жок, кдйры. арт кундердД ан жок,тайды, — ецшде. © з уайымын айтып ы крзрапты. Бул — ауылдан сымыздан еткен TipiuL/uK, ш кдялык, Сез1мдд бейнелей анамайды. Куанышбай — ы д1ри\\деп, ет кдпдайын\", — шен елец жазып, дел ой ы баураран, p жаураран. ында ак, кдйыц, ык, ауларан\". п осындай суреттер оныц ындатады. О ны ц шынында нра дэлелм ен аньпргап бер у куеге тарту керек болар тамшысынан да байкдута ы окрфманныц тацдайына жадымызда\" дейтш жалгыз ,ты замандастары бастан керкем сыйпатгамасы. А л рран “Крцыр к уз KyM6ipi\" талатын бугал 6ip бел1м1 — лнрикалары. \"Егерде ceHi аганына кдраранда, есейген а украйды. ,—

Шюутпан Ифкеке-уш_ дегеш осы ойыма куэ сеюл эл1 жаныньщ кдртаймаран оныц шпнде жацсы ак^нн ойлаймын. К,уанышбайдыц кеб1м окдды. Кггапкумар. Ж э н е ю ютэп сыйлайды. © з басым окыдым. Bip жакрысы, ai сарацдыгы жок, сурараны адам, с е з жок, кеп бжедь да, ен ер мен рылым жайы тец ш ю р лесе алады. Б Оны ц тары 6ip е р е к ш е л т — о л niKip б1длдрмешнше, жа айткдн соц барып бойымы ец кдж ет жер1 — осы: ок О л — шыгармаларымы жасайтын туцрыш табалд тау жок,” дейдд ю й кдзак, оцырман жок, М е н ез1м ж азганым а кдш ан К,уан ж аным ж ай тапкдн емес, О н ы ц б у л K£.iAbiFbi — б1 бойынша жендеген, ецде алган болсам, ол менен кц болар едд. К еп окцпышты аркдсында о л ысылтан сы елгезек сыншы болды. Ш е ш оц агаларыньщ, Мукдра И м ан асов, Кррабай сек1л Ахметова, Т еле н Эбднсо Ахметбеков, Кэддрбек Сеп С ерж Эбддрайымов сынды Сержбай Оспанов, Серж Т шыгармасын талдаран Куанышбайдыц етмдд ецбе айтатын адам екенш щ н аг

__________ __________ _ лдь Бул бел1мдеп влецдер оныц нын керсетедь Жакры адамныц, н ьщ жаны кдртаймауы тшс деп м1зден 6ip артыкдпылыгы квп ютапжыйгыш. О л 6i3re кебшесе м одан талай гатаггп сурап алып igiiaFa сарац болса да, ютэпке ыцды 6epin турады. К еп окдеан О л сондык,тан тарпх жайында нда да юммен болсын терезеа ул — оны ц 6ip epeKiiieAiri. — п ш р айткцпп. Жазранымызра анымыз жай таппайды. О л niidp ызга сеш м оралады. Bi3re оныц кдж ыш тыры мен айпрыштыры. зд ы ц халыкдра кдрай кддам дырыры. \"Табалдырык,тан биж , 6i3 уппн Куанышбайдан биж соран эбден дардыланганмын, ныш бай n iKip б1лд1рмейшше, елецдеп кутемш де журемш. 1здщ кутымыз. О ны ц айтуы еген шырармаларымды есепке цфуар кдламакд1 енддрш алган ыры мен midp айткцшпырыныц ыншы болып алды. Ж эн е ете ерхан мен Сейдахмет сьпрылды али, Туманбай, Кддыр, Сэкен лд1 т е т е агалары ны ц, К улэш в, Д улат Исабеков, Kapi6aft пзбаев, А к р елеу Сейддмбеков, ы замандастарыныц, Кецшшк, Туррынбеков кдтарлы цплершщ н сыни макдлалары — еп н щ 6ip парасы. © p i адал niKip га з айрагы. 376

Ешюмге жамандык, ойлама унаткдн uibiFapMaFa тез арада журетш Куанышбай эдебиеттщ пн, ажарын, бер екесш Kipri3e жедел, елгезек п ш р лер . ГП ю р oipTe ел1 эдебиетке айналады гам ы ры на к,ан ж у п р т у г е а нышбайдыц ецбеп — елеул1 ец еттп к еле жаткдн оган: \"Ж ет ш кэрия!\" — деймш шын журект “ Тур КДСИЕТТ1 КН1 Кдзакцгстанныц оцтуспк enip Кдсиетп Сы р да, Кдратау да, К кдлыц кдзакдыц басын буры отырган елке. Тарихи жазбал атанган бабаларымыз Тэщ ртау Сы рды ж айлапты. О д ан К,а мацайлапты. Кдсым М асими де кдраганда, ертеде турж тщ м бьлддрген. Машын дегеш Ш ы н е Э йгш Кирд1 эйплеп жецген гарихшылар массагет тайпасы Д емек сак, тайпасыньщ мацай шыккдны гой. О лай болса, о л Ежелп Уйсш мемлеке-ri мен Кдн да кешнп О гарар мен Турюст екен. \"Т уге л сездщ Ty6i - 6ip, аталган бабамыз да уйсш дэу1рш ж урпзнгп. Ш ыцгысхан зам шегарасы боп табылган Отырар анызы б1здщ заманда да бггп санамалап айту оцай болганм мен ш епне кез ж етпейтш 377

айты н, ж асамайты н, ©3i nirap бглддргп жанталасып щ де куга, ©йткеш эдебиет- eTiH — о л ж азып ж урген раз калган эдебиет б1рте- ы. Сондык,тан эдебиеттщ т са л ы с ы п ж у р г е н К,уа- цбек. Сондай елеул1 ецбек ш с жасыц к уп ы болсын, тен. ркестан”, 31.05.2012-ж ы л. 1Д1К ОЛКЕ pi — кдзак,елш щ атабест. К дзьпурт та осында. Бул — н да, K93ip д е 6ipiKTipin арга кец1л аударсак, Сак, у аркдьлы кешкенде, е уел1 пкдз асы п, К,ара тещзд1 еген тарихшыньщ айтуына ма дегеш мацай дегенд1 е л т щ мацайы дегеш екен. н айел патша Том ирисп ыныц адамы деп жазады. йындагы елден (м а + caKj да осы елкенщ перзенп. нды мемлекетшш, шегарасы танныц тещрепнен еткен , туп атасы - М айкы би\" шде елге билагш Кдзыгуртга манында Сартауылдыц р кдласыныц купиясы мен пей келедк М ун ы ц 6epiH мен, таратып айту — Ty6i тарам-тарам тарих. А л

Текшим Н<ф1секе-ты__ осыншама тарихты бойы крсиегп. X V H -расырдыц басынд Кдзак, мемлекетатн; шегара ушш ол - ете кеп ецбек с 6ipa3 батырдыц аты 6ipa3 айналтанына царап-ак, Е а болж аура болады. шапыраштылардыц уран ханныц бас батыры болс айналган Алатау батыр айтпайтын сырын ашып а Кдлмацтармен согыста тор жетш, Едьлдщ Х азар те щ болыпты. Курманразы езш осы бабамыздыц epAiriH жырау, дулат Жацсырул найман Кексерек, кдцлы батырлары болтан. Кдлмак сеюлдд крлбасы батырлары Наурызбайдьщ атасы Суле Сыйкдшбай да Е ам нщ ата атацты билер1 Кдзыбектщ а атасы Кудайбердд, Э йтек Е ам н щ сыйлас, сырлас ад е л басына кун туганда, Ec Турю станны ц топырагында араласкдн-ды. С олай болган Тауасарулы, ХХ-расырда Кдзанрап Байболов жазып К,азак, а т а у л ы н ы ц e шубырынды, Алкдкел су тагдыры осы оцтустжте ш хандардан кдйыр болмаган кдзакдд уш би иелж етп. 17 сыда Т е л е би, К дзы бек би д еген - дэлелаз сез) - уш

___________ _______ ы на здщ рген ж ер, с ез жок, да кдзацты EciM хан билеген. асын кецейту epi турацтандыру сйфрген хан. Оныц тусындаты 3 тайпаньщ жорык, уранына ам нщ ерекш е хан болтанын М эселен , X V III-расырда ы на айналган Кдрасай EciM са, крцыраттардыц уранына оны ц ец с е т м д !, басцата акылдасатын сардары болтан. рыз рет жекпе-жекте жещске щ зш е куяр сарасында кдйтыс ш щ \"Алатау\" атты эй гш кушн He арнапты. Э й гш Ж иембет м ерген м ен аррын Арынтай, Сарбукд Е ам н щ ец ceHiMAi к;гыц Кдскелец мен Шамалхан ын ж екпе-жекте елтарген эй гш ейм ен батыр мен оныц баласы акзы батырлары едь Кдзакуыц атасы Ш аншар мен Тел е бидщ кенщ атасы Ж идебай да хан дамдары болатын. Соныц 6api ciM ханныц кдсынан табылып, а ел татдырьга шешуге белсене нын XVH -расырда Кдзыбек бек оцтустж тщ шеж4ре акдшы та, жырлап та кеткен болатын. eciHeH к е т п е й т ш \"А ц т а б а н улам а\" заманында да халык, шеш1лген. Бацталас, тацталас соц, тагдыры талапайга тускен 726-жылы оцтустжтеп Ордаба- и, Эйтеке би (1700-жылы елдд ш еуш щ уйраруымен, хандардьщ 378

___________________ GS амалсыз келдсузмен бук1л кд Эбыкдйыр бас крлбасы боп бе Кдбанбай баскдрган орта ж уз баскдрран улы ж уз крлы да баг кдзак, крлы ражап улкен ж ещ ара Кдлмак, крфылган аталады 6ipAiKTiH, жемкп екешн ата-баб 6i3 д е мак,танышпен айты п 6ipAiKTin, татулыктын, нак,ты О л — отыз бес ж ылга с сорысымыздын,6ipiHiui бетбуры Орбулак,та е лу мьщ крлга кдрс жауынгершщ жещсшен к е й п yArici — осы Ордабасы. М ун айналган орындар барлык, халык б у л — кдзак,тыц рана тарихи кдзына Орбулак, пен Ордабас к,азынасына парапар б о л шубырындыньщ” ауыр жутш улдары Берлдкржа, Крйгелдд, Са батырларды да ел-ж урт есш Ацыракдй шайкдсынан бурын, ¥зынбулак, жазырында улы шайкдсып, с о л урыста Мушзд шырады. О л жекпе-жекте кдл жещп, казак, крлына рух бер Ацыракдй шайкдсында Беге баскдрран кдзак, ж ауынгерлер б ул урыс ж ол ашкдн болатын жещст1ц дэмш таткдн жауы жауыныц мысын басып тура санайтынымыз да осындай тар ерлжтерге байланысты. Кечес дэу1р1нде де е л кдмы Ha3ip Терекуловтар халкд1 ymi десеч, ойыча сап ете тусетш а иес! Кджымукдн. Kymi рана ем 379

GSmdej? фнектмт елке дзак,тыц 6ipiKKeH крлына елгзленедд. Оран Бегенбай, з крлы мен Кдзыбек бек ынады. Кешпспей 6ipiioceH щске жетш, майдан еткен ы. О л ж ещ с Ордабасыдары бамыз да, эке-шешем!з де, келем13. в й т к е ш о л — ж ен е т е ц д е о жок, yArici. созы лган улт азаттык, ысы.1643-жылы Жетзсудагы сы шыьдан жетз ж уз кдзак, п т ауызб1рлжттч тец д есаз ндай тарихи мак,танышкд к,та бар деп айта алмаймьш, и тумары. Eni6ip к ом б а т сыныц тарихи api рухани ла алмайды . \"Ак,табан ш аркдларан оцтустж тщ ацырык, Ш ойбек, Сецгабай ш ен шырармайды. в й гШ 1729-жылы ерте квктемде ж уз крлы кдлмак,тармен д1 © т еген батырдыц аты лмак, батыры Ботхишарды редь Одан кейшг1 болтан енбай мен Кдзыбек бек рппч улы жещске жетуше н. вйткеш рухы кетершп, ынгерддн, мысы эрдайым ады. Очтустжта кдсиетп рихи окщалар мен тарихи ын жеген Султан Кржанов, iH курбан болды. Оцтуспк адамныч 6ipi - алып куш мес, KiciAiri де мык,ты ондай

Ш ут т ____ адам 6ip гасырда б1реу-ак,туа Сшймбай Ахметов деген ата Кджымукднмен кдлай таны Турар Ырыскуловтыц туыск жергшк-п ек!мет Шэутлддр ж соц, 6ip кеш енщ бойында К кдрсы уйде турыпты. С туыскднынан езгелерге укра кед, шай нлеш к\", — д ел, у Кджекен, домыра да тартып, Екеуа э ц п м е л е с т отыртанда ешкдндай ж ау емес, олар aA тады екен. Kyuii кдндай зор м о л болтаны той. К^жымук шетке шыгарган и м бар едд repi етзржтщ етзмдд келетЬй дал eciMAi жок, Сэукец — Ce Кджымукднныц ата-бабасы туганын айтып 6epin едi. А Ж э н е дэлелмен айтып едд. К жуык, медал алган, кдзакдт тимеген адам. Ондай адам халык,тыц оны баталауы да таныткдн Кджымукдн, 6ip e3 Кджымукдн 6ip кезде Алмат таба алмай да кцшналган е батасы тусш еткен кдйран игуюр, бук1л кдзакдыц макта елд1 тэ р би е л ей т ш тарих. М ылайык,ты улык,талып ж ур атында 6ipAe-6ip республик кешен жогы да осы ойыма ¥лы Отан сотысы аталы нем1с фашистер1мен соты е батырлык, бейнесш анык, та ецбеккер эйелдер1 е з акдн атындаты танк колоннасы н 3

________________________________ атын болса керек. Тулюбастык, акды мутамм Kici б1рде езшщ ыс болганын айтып 6epin едд. кдны болтаны ушш, о л Kicim жакда жер аударып ж1берген Кджымукднныц уйше кдрама- С онда \"халык, ж ауыныц\" л кдшкдк,тамай, \"Эй, ллм, 6epi уйш е шакцгрып алады екен. , эн де айтып отырады екен. а: \"Сэкен, 1лияс, БейЫбетгер Ai акталады\", — д ел ашык, ай- р болса, KiciAiri де соншалык, кднта деш н кдзакдыц атын д? Еипбм. ©м1рде шындьпрган й белгш . Кэз1р кдшан екеш yip6eK Бакрергенов атамыз — ыньщ да, езш щ де оцтуспкте Аркдга кейш бартан дел едд. Кджымукдн, умытпасам, елуге айткднда, жауырыны жерге мныц ем1рде тууы да сирек, а сирек. Елш щ атын елемге 3i майданта 6ip ушак,сыйлаган тыдан ауылына кдйтута акдпа екен. Бдрде баталанып, б1рде Кджымукдн, K83ip, кудайга аньпны. Оныц eMipimn 93i — М ен ез басым Кджымукдн дел айта алмаймын. Оныц калык, д ереж едеп спорттык, дэлел. ып кеткен 1941 — 1945-жылты е та оцтуспк адамдарыныц аньпты. Сайрам ауданыньщ наларына М энш ук Мэметова н курды. Кдзак,тыц туцтьпи 380

_________________ 93 эскери генералы, Совет Од Рахимов - осы Оцтуспк ещрш ITIpnipri езб ек бодтандыктан, те л емш ескен азамат. М ен Ш Отан согысыньщ 70 жылдыгын керд1м. Кдтты рыйза болдым. О кдтыскдн адамдардьщ GAi-Tipic ж еш таскд кдшалып жазылга химовтьщ да eciMi жарцырап ту келемдд, мундай магыналы, вз кдстерлеген ескерткпп ез1рше ж а с а л г а н е м е с . К,азак, yu i ескертгаштен де эсерлг О ц тусп к тен шыкддн атак Нуртас Оцдасыновты мен жакдшдай алган емесшн. Ал окмаым, сыртгай сыйладым. А л универеитетте -пкелей дарю а мш деуге былай да кдкдш бар басшылыгымен галым болуым e3iM балалык, жасап содан ба терец багалай алгам жок, K9 халыцтык, тургыда болашакда Студент кез1мде не коллек Султанмахмутгыц шыгармаш о Kicire кдрсылау niidp айтгым. дпцз\" деддм бе елде \"айтпадыц сиякты б1рдеме деп цалд ашуланбады, 6ipaK, буртыйып дегендей б!рдеме айтты, дел н М ен in eMip тэж1рибемде, езш е жендеп мацтамаган ш эиртке к бтр ер д е диплом жумысыма Тацырыбым жыйрманшы га публицистикасына кдтысты. К Бейсекец меш кдтгы дайында турганымда, кемесиенщ баст 381

93m)ef> ejmebmen елке дагыныц Батыры Сабыр ш щ тулеп, Кдзыгуртга туган. о л — езб ек пен кдзак,ты Ш ымкент кдласындагы ¥лы на орай безенд1р1лген парки О щ у с п к ещ рш ен майданга ci ту гел аудан бойынша аты- ан екен. Сонда Сабы р Ра- урганына суйсщгцм. Мундай з майдангерлерш булайша е em6ip елде, eui6ip ж ерде iiH М ам ай К,органдагы к,ты Т е л е ге н Тэж1баевты, керд1м, 6ipaK, с е й л е с ш лайда е к е у ш щ д е KiTe6iH л Бейсенбай Кенжебаевтан алдым. С о л ю еш щ шэю рть шыгар, 6ipaK, дэп со юеш щ а мумкшдпе туып турганда, ас тартгым. М ен о л кезде 93ip ойласам, о Kici елддк, а терец ущ лген адам екен. квиумда, не семинарда ылыгына байланысты мен . \"Классик екенш дэледеме- цыз\" дедДм бе, eirreyip, сол ы м . К у д а н ы ц к,уд1ретц п, “ Е, сендер дэлелдецдер\" не дегеш е ам д е кдлмапты. е кдрсы айтпак турмак, езш кеп устаз кек сацтайды. О к у Бейсекец жетекпп болды. сырдыц басындары кдзак, К пвбш бердд, шюрш айтгы, ады. Алайда диплом KppFan тыгы М. Кдратаев арапша 1

Ъвксутан Нфкекв-ут__ жазып 6ip кдгаз берш едд, ал крргадым. Сондагы Бейсек ай! © з баласына кдгянат ж устазды мен ешюмнен ес емесшн, ендд кермейтппме с еткеш еш мде кдлмапты, шакдлртты. Кафедра м ецгер Bipa3 басу с ез айткдн б о лу ш еюрт бол. Аспирантурара берш е м т-е р к ш пайдалан\" деп ж урген пакдлрмын гой. еддм. “Ауы лда ж е а р шеш сылтаураттым. Ам а л не, р ж азуш ы болура мумк тусшддретшдей жанашыры агалык, кдмкррлырын е з де эттец! Алайда жер бетшде, Бейсекецдей хас асыл ада муцайып еске алам. ©йткеш бес-алты кдзак, та жок, деп екен! Кднабек Байсештов ж таныстым. С ол танысты а л ы п та р ы н ь щ 6ipa3 с ы р Курманбек Жандарбеков. жендет\", \"Йапурай\", \"Еке шырарран \"TyFaH е л ” ешн ай туган ел1м! Еркец еддм. Келш дегешн мен де суйсшш к достык, пен енерге деген ада соц, тш п жакры керш кетпм кдншалык, суйсш сем, ек соншалык, кдлнжылушы едд шер, талай сыр кеткенш бы Жазуш ы Ш эрбану Кумаров окд,1дым. Ж у з жылдыгына келген жагдайды айтыпт

__________ _______ _ лпш окдлй алмадым да, \"тертке\" кецнщ Кдратаевкд iperoKirem- жасалгандай кдгаалды. Ондай спген де емесшн, керген де сеюмддмш. Арада кднша уакргт , Бейсекец меш кецсесше рунпа болып ютейтш. Бардым. у керек, ум ы пы м . \"С ен маган а TycipeM. М ен жазран кггаптщ \", — дедд. М ен жазушы болам . Ондай усыныскд дайын емес шем, ауру эпкем бар\" дегендд рылыммен айналыса журш те к ш д ш б ола ты н ы н маран ым жок, едд. Сейтш Бейсекецнщ ережесш де ура алмай кдлдым, , оныц шпнде кдзак, арасында амньщ еткенш эрдайым мен ш Ke3ipri заманда Бейсекендей п бглем. Ылайым, кдтелессем етш ске келгенде ойда жок,та ы ры м ны ц арк,асында ен ер р ы н 61лд1м . С о н ы ц 6 ip i — О KiciHi керген де еддм, \"К ек еущ \", \"Б оз жорра\" ж ен е e3i йткднын есп ген де еддм. \"Ахау, ш тур есейсем де еркелепм!\" — кэйталайтынмын. Кднекецнен алдырын, ж ан кеи гп лтн еспген м. Ш ара екеушщ табыскднына еуш щ ажырасып кеткенше дм. Ш ара екеуш щ шпнде талаи йыл тары туйсшгендей болдым. ваньщ Ш ара туралы жазранын орай осы кунге д е т и купия ты. \"Халык, ж ауы\" боп жер 382

аударылып кеткен Шараныц эке пойызга мшгел1 турганда, Ш ар \"Байды ц куйы рш ы гы н 6i3 о мшпзбеймш!\" - деп, кундак,тау мен Курманбектз вагонга ю р п зб бузып-ж арып Kipin, К урек ец жаткднда, пойыз ж урш кетедД д кряды. Ам а л жок, соны ц артын пойызга мшедь Отыратын орын сырылыскдн журтган бауырын пана жок, кд1спак,та ж ан тапсы Ш ара пойыздан туседь Кдгзы KpiiFbiFa душар кылган атакуы ортада журу, онымен 6ipre халы мен Ш арага кдндай тозак, бо oKpiFaAbi 6epi кеп ойладым. “ CoF м е элде ж еке адамныц да ж ет е сурак, кекеш мнен кетпей крйд кызмет жасай журш, кдзагыныц Муратбаевты Курекец кдтты сы кдмкррльпын e3i тпселей Kepin кеппнде ж уз эн айтам деп, сыцры айрылыпты. С о л сыцрырынан ай кдндай шуакдд бел е уп н едД? дауы спен рана емес, ж аны м Сауытбек ¥саулыныц Жанболаткызыныц \"Сырдьщ Кд (\"Ахау Семей\" емес) эндершщ, Ж амал Омарова аркылы сак кызмет жасаган да Курекец екен болар. Кдзак, б1рл!гшщ бейнелж р Орбулак, ец1р1нде мен тусам, кдйталаран кдсиетп Ордабасыд туыпты. Дулатты алыс-жакдш к THic те. © й т к е ш о л - д а л кешбасшысы. Прозара да, дра 383

есш Алматыга экеле жатып аныц 6ip бэлш ебек эрпс: оты рган кдозыл вагонга улы улы н кушакуаган Шара бей крйыпты. Атасы eKeyi ц э лп эртшпен алысып е, Ш ара мше алмай кдлып нан келген тауар таситын н жок, дем алатын ауа жок, н-дагы баланы крррайтын ырран перзентш кушак,тап ыл вагонды крррдп, сол эртзспен еле-елген ш е 6ip ыкдд кдимет ету Курекец олд ы екен дегендД соны FaH тек кецес еим етз кшэм еоздш себеп пе?\" — деген ды. К ецес егам еп ушш-ак, ц да кдмын умытпаран Бани ыйлапты. ©йткеш Банидыц nTi. С о л Баниды еск е алу ырлаган даусынан б1ржола йрылтан даусьпп>щ e3i 61здД ?! © й т к е ш К у р е к ец энд1 м ен д е айтуш ы ед1 Foft. \"Ак,бепе\", Ш олпан драторрайы\", \"А хаудем ей \" , халык, эга \"С ещ ртпенщ \" куалып кдлуына тж елей нш енертанушылар быетш р эа м ш е айналран кдсиетп сондай б1рлжтщ yAriciH да досым Дулат Исабеков кдзакуыц 6api бгдедд, бъ\\уге K33ipri ж азуш ы ларды ц аматургия мен кесем сезге

Ъекутан 'Htfolceke-yiu_ д е кес1ле араласып келедд эдебиетте б1збен ыйык, Tip та оцтустиспц баласы. О л баскдша у л п тауыпты: кд 6ip сейлем жасайды. 1зден жетек. Мархабаттьщ 6ipa3 кдлып к,ойды, ал М ар ха шойкысын кдламымен аш М е н ек1мдерд1, би л й с жататындарды жак,тамайм жакры болса да халкычды Сондьнрган крлымыздан к халыкда бурура тырыс бетж ы рты су халык,тьщ ал тук те бермейдд. Сездд укд мумкш емес. Оцтустжке деген менщ (ш тартулармен кдтар б у отыруы да суйсш тедг Ap тырыздык, кдзак, ещ р ш щ б куннщ аясында ешюмнщ Т ырыз отыррандык,тан, оцт ДОСт у р i м ен эдет-р ур п ы сак,талган. Дем ек бул ещ р С онлы ктян ез1н улттык, уй пенделрктен, улттьщ бары так,таластык,тан, усак,-туйе © з ге жак,тьщ е зш е к ез Tiri тшс. Кдзак,станньщ барлы жеткенде, кдзак, халкынын кунге тез1рек ж етсек екен Кдсиетп елкешц жеке кдсиетп мерекес1 к у п ы б

______________________ д. Ж а сы 6ipa3 кши болса да, pecin журген М архабат Байгут жазуды 6i3uie бастап едь кэз1р длскдша кдйырады, 6ip сезбен ну деген - енерд1 ел-прмейтш 3 кдтарласы заманра 1лесе алмай б ат о сы заманньщ да ойкдл- шып жатыр. сп бас-аягы жок, балагаттап мын. ©йткеш жаман болса да, ы баскдрып отырран — солар. келсе, олардьщ бетш, журепн суымыз керек. А л олармен лауыздырын ерцпткеннен езге дайтынмен сез аркдллы куресу щ метрпадд осындай-осындай л ерррде кдзак,тардыц тырыз paFa сына сыймайтын ондай бэрш е де кджет, алайда оран аз щ к,олы оцай ж ете крймайды. туспкте кдзак,халкдлныц ултгык, ы е зге жакда кдраранда мол — улттьщ уйыткдлсы деген сез. йьгщ ы санаган enip усак,-туйек ын байлайтын бак,таластык пен ек ж1телуден бшк туруы керек. in отырганын естен шыгармауы ык, e^ipi оцтуспктей жагдайга н; бары б1ржола ашылады. Сол н деп -плеймш! е обы лы с атанран 80 жылдык, болсын! 27.08.2012-ж ы л. 384

___________________ ОЗе КЛАССИКАНЫ ТУДЫРРА Мукдн Телебаев — болдым-то бзлмеген талант. \"Б1ржан-Сара\" оп ; габысы оны мастандыра алтан жо !да зорды бер уге тш с адаммын де да о л \"К,озы К ерпеш — Баян с отырды. О ны ц б у л onepaFa бару сиякуанады. М укдн бала жасын махаббат хикаясын естш ескен б ©йткеш К,озы м ен Баянныц ма Aenci уезш е кдрасты Аякездщ кдс кудык,тардыц орны куга б уп н ге екен. С о л арада “ Кдлрык, кудык, сак,талыпты. Кудык, кдзып, ш елд кейш Кдрабайдыц токран мыц ж Крдар Aenci езенш ен сугарыпты-м журш еткен жолы ой тусш, эл! болып жатыр екен. “С ол ж ол — м азаматтары тас жолдан Ая кез жак жерден ететш узыннан-узак, жай Оныц бэрш кезшде Мукдн кермед керш, оны есп ген енерпаз жан т кцялдаган болар-ау. Ацыздыц окц ж ерш е тж елей байланысты К,о ж азбаганда KiM ж азуга THicTi кдласыц. Солай ету оныц перзен амал не, кдйран опера аяк,талмай одан баскд аяцталмай кдлган \"Н операсы да бар. Талдык,орган обылы сты к муражайында Мукдн Телебаевты Оны ц да KimiripiM езшддк тари мамыр айында М укдн елдеп iHici \"ауылга барып ж умыс 1стесем, табылар ма екен?\" деп сурайды макратымен Эбглмежш ендд куйс 25-1345 385

ендф ejmeioimm елке АН КУЙСАНДЫК, олдым деп токдгеюлсудд перасыньщ дуниежузшк ок, О л езш халыккд одан еп есептедд. Сондык,тан сулу\" операсын жазуга уында да 6ipa3 сыр бар нан К рзы мен Баянныц болуы керек. ахаббат кумбез1 бурынгы сында тана. К,одар кдзган дейш сак,талып келедд ,\" аталатын ж ер аты да ден аман шыгарганнан жылкдясын айдап экеп, мыс. Солтокран мьщньщ ! кунге дешн сайлауыт мынау\", — деп, Л е п о н щ кдсд карай 8-9 шакдярым йдак, ойпацды керсетедд. дд, еспмедд деймкпз, оны талайды ойлап, талайды циасы езш щ туып-ескен зы мен Баянды М укдн ед1 д еген ой га epiK ci3 нтпк парызы да гой. Т ек й кдлды. М .Телебаевты ц Н ияз бен Раушан\" атты к, тарихи-елкетану ц куйсандьиы саксаулы. ихы бар. 1944-жылдыц Э бьш эж ш ге хат жазып, о л ж ерден куйсандык, ы. AFa тглепн орындау андык, 1здеспре бастай-

Ъ ек су т т И ф к в к е-т ы ___ ды. Бурын аудан орталыгы М эдениет уйщ де 6ip куйсан Мукдн керген де екен. К кеш кен кезде сол куйсан кдлдырылыпты. ЕндД Эбш ч колхозындаБы мектепке ау соц о л куйсандык,ты Б е пристаньра жеткДзедЕ KppambiFaHFa экеледД. А л К 16 шакдфымдай жер. Акдфы куйсандык, \"У л п ге\" де жете баста Берш тебеге Балкдш к екен), эртурлД кел1кке та М .Т елеб а ев \"Б1ржан —С нускдлары н жазран екен. кезш дей Kepin, ж ур т о л к ьщыласпен кдрайды. АШТЫКТЫ ( “ Э бек ен дi (Э бж апар Ж ь ем /р” атты баяндам ада ай 1931 — 1933-жыл аралы шынайы бет перд еа узак, О н ьщ езДн кез1мен к ер ге Айткдндар кецес вшметше эдеш бузушылар деген сая ж ауы\" деген категорияг жагдайды кез1мен е сп ген жаны жай таппаган болу к С о л 6ip сурк дя к езецн кудДкпен кдраушылар, ж а айтатын шыгар деп тыжыр табылады. Бэлюм, оньщ об ©йткеш ол жылдардьщ та

_________________________________ Б ерш тебе болып турган кезде ндык, болыпты, оны 1935-жылы К еш н аудан орталыгы Aencire ндык, сондагы орта мектепте чэж ш сол куйсандык,ты \"Улп\" ыстырура рукрат алады. Сонан ерЫ тебеден туйел1 арбамен о л ар ад а н к е м е арк,ылы драшыган мен \"У лпн щ \" арасы ында мектептщ eri3 арбасымен едД. Узак, ж ол журш (ол ез1 ау кдласынан экелшген куйсандык, ап келген сол куйсандыкден С а р а \" о п ер ас ы н ьщ алгашкдя . К,азак,тын, талантты улы ньщ куйсандьпусэ эрдайым ыстык, \"А лаш а й н а сы \", 14.03.2013-ж ыл. ЫЦ АЛАПАТЫ ьш кы ш иев) ж азуш ы еткен - йт ылган косы м ш а п т р л ер ”) ыгындары ашаршылык, оньщ ж ы л бойы жасырылып келдД. ендер айтпады, айткдгзбады. е жала жапкдндар, жаулар, елдД яси тужырым бойынша \"халык, га жаткдлзылды. М ш е, осы Эбекецнщ оны жазбайынша керек. нщ шындыгына куш бупн де азушылар мен акдшдар eTipiK рынатындар арамыздан эл1 де бъективтт ce6e6i де бар шыгар. арихи кужатгары \"ете купия\", 386

___________________ GS \"купия\" дейтш тацбамен мурага жатты. Ж э н е 6ip есте тутатын нерс басында, тау пшнде, Tirrri айда аш кдзак,тыц санын, мелш ерш еы м еттщ кулкдо болмады. Д ем туспеген куш кдла бердд де. А л Алматы обылысы бойынш деректердщ взш е 6ip ете уц ш п 1932-жылы 2-мамырда Та кэменес1 Засухин дегенге кдтац ушш дейс1з гой? ¥лттык, саяса \"указывал, что политика Казахс неправильна, потому что допус что в ауле казахи пачками мру аудандык, кемесиенщ м эж ш с к 1932-жылы 5-маусымда ¥рж а балалар лэгершщ жагдайын те деп жазыпты: \"Смертны е случ зарыли, по мнению некото ребенка... наше мнение, что реб истощения\". 1932-жылы 16-тамызда Ш у ау жазган мал1метк \"П о приблизительному расч на 4 хозяйства... М н ого казах отрепья тянутся по дорогам, к сильное переселение казахов из станцию Ч у и пеших порядк несмотря на хороший урожай, б бы л сдан по плану заготовок\". Д ел осы жагдайды Э бекец мундай жагдайды Голощ екиннщ жандайшап кдзак,тардын, да жак Жагдайдыц шындыгы да сол Лично Курамысову\" деген б бастыгы Каринский деген азам 32-жылдыц 24-желток.санында 387

Sendejf ejm ebim m елке аттыц ец ту ктрш д е тьпулы се: жаппай ж ол усгшде, су алада арам кдтып жаткдн ш анык^аута да, айтуБа да м ек квп жавдай кужаткд ша кужаткд тускен кейб1р п кдрайыкдаы. алдык,орран ауылынын, ц ceric жарияланыпты. Не атты сынаганы ушш. (Он) станской парторганизации стили до такого состояния, ут от голода\", — делшштз кдулысында. ар ауылындагы ата-анасыз ексеругш уш орыс былай чаи ежедневно. Так, вчера рых ребят, дышавшего бенок умирал от жажды и уданынан Сергеев дегеннщ чету осталась одна лошадь хов, голодных и одетых в клянча милостыню... Идет з района в Киргизию через ком...\" В прош лом году, бы л голод, т.к. весь урожай ц д е жазады. Е л iniiHAeri щ де, оныц айналасындагы к,сы быгенш жасырмайды. ай. \"Лично Голощекину. белп м ен \"Балхаш строй\" мат \"о голоде Бертисе\" деп жеделхат та салыпты.

_ 1933-ж ы лды ц к,ацтар обы лы сты к, iHicneKTip М кдрацыз: \"Лично мною объехан следующ ие картины: 1. К олхоз “Андар\": бы ло 140 хозяйств, сейчас оста голода 40 человек,.. 2. К ол х о з \"К урамыс\"... 3. К олх о з \"Белагач\"... ум 4. К олх о з \"Октябрь\"... у 5. К олх о з \"Казрис\"... ум 6. К олх о з \"Ураз\"... ум ер Барлыгы 294 адам елген Кдзак,станда кднша колхоз санап керццз, сонда муны э не дейаз? Агайындар-оу, осыншам О нд а ci3 баягы да аты лы Голощ ек и н 1941-жылга алшандап журдд емес пе? жасынан 6epi кдн жылаган Эбекец акдфы оны жазы ондай аганы 6i3 сыйламага М уны аз десещз, обылы келтарешн. 1933-жылдын; акцанында \"по данным милиции коли пяти аулсоветам (1,2,3,4,10) человек, умерших, якобы, Мына уялмаушыльщгы к турмак, к^гргын согыста да Ак,судагы ата-анасыз б жылатарлык, \"П о данным м на почве недоедания доход 15 аулам ), а ум ер ш и х о т человек... Последние дни слухи о людоедстве, рассл

____________ рында К,аратал ауданынан М ухи н н ен туск ен мэл1метке но 6 колхозов, где выеснена о во время уборочной кампании алось 60 хозяйств, ум ерло от ум ерло от голода 27 человек. м ерло от голода 40 человек. ум ерло от голода 80 человек. м ерло от голода 48 человек. рло от голода 33 человека...\" н. 6 гана колхоздан. А л бую л бар едд ол кезде? Сонын, берш эдеш кггеген геноцид демегенде, ма естш мал елттрш керпцзпп. ып кеткен болар едпцз? А л деш н атылмай, аман-есен Соны ц бэрш б1лген, 13 — 14 н ж уреп н е купия сакуап келген п кетсе, б1зге ж етю зш кетсе, анда, и м сыйлауы керек? ыстык, мурагатган тэты дерек агы Ак,су ауданыньщ жагдайы: ичество умерших от голода по ) — 360 человек, не считая 758 своей естественной смертью\". кдрацызшы: 758 адам е з ажалы а о й п п кдлрыла бермейлд гой. балаларды ц жай-куй1 д е Kici милиции, количество умерших дит до 1083 человек (данные по т естеств ен н о й см ерти 2264 чащ е стали распространяться ледовано 3 случаи...\". Зампред 388

__________________ QS РИК-а сообщил, что передача, ■рестованных, оказаолсь варен У них во дворе пришедший ю /борной человеческим калом\". Адамды осыншалык, айуанды jepiH б и е турып шыбындай кд асшыларг-’а дем берген OKiMe айтьщыздаршы! Кеппргщ келс Оларды кеппрген соц, кцфы apyaFbi 6i3Ai кеппре ме? MiHe, сол адамдардын, алдындагы п 'Крюталац кезец\" повесш ж азу Краснобородкин деген кемен 1933-жылдыц 1-акданында был \"К о лхо з \"Ж олам ан\" 16 аулс не имеет ни одной животной ск н о нет даже овцы, козленка, д дворовой собаки\". Осындай хэлге ж еткен ада жарайды? 1933-жьшы 12-наурызда Ш мэл1метке кдрацыз: \"Умерло в доме откочевника при мне ум ерло 60 человек, ост Сонда кушне 18 — 19 адам сорыстан бетер сумдык,! \"не имея ничего, питаются ко нендей еЬмддк екенш бгле алма доедают кожи от своих подсти ш ерсть на костре, поджарива базаре в Гуляевке мы имеем в пр Зафиксировано несколько фак Ленин атындагы колхозда 19 49 адам апгган елш, соныц 41-ш Алматыныц тубш деп Таст жардай б о л г а н ы н ок,ып, ба елестетес1ц де, денец турш1гедд: 389

QSmdejf ofmekmeim влкв принесенная женами 2-х ным человеческим мясом... юноша 27 л ет кормился из . ык, хэлге Tycipin кррлатан, дфран басшыларды да, сол eTri де Kemipyre бола ма, се де кеппре алармысьщ. ылран бауырларымыздьщ менщ ойымша, Э бекец де перзенттж борышын осы у аркд1лы аткдрмак, болтан. нес Акрудан Курамысовкд лай деп жазыпты: совета имеет 140 дворов, отины, не только лошадей, даже нет во всем колхозе амдар елуден баскд неге Ш у ауданынан жазылган а за 1,5 месяца 800 человек, талось сейчас 60 человек\". елш отырран Foft. Бул — олючками джигим... (оныц адым)... Вторая их пища — илок. О вечьи — сжигают ают не огне и жуют... на родаже человеческое мясо. ктов людоедства...\" 933-жылдыц экран айында шщ Ti3iMi бер ш п п. так, ауылында мынандай аск,а жерд1ц жардайын : \"На питательных пунктах

Щ сут м __ трупы лежат прямо на улиц 1932-жылдьщ 24-кекектеп \"В смешанных колхозах очередь русским колхозни Тоболов, Облатком терарас Володько крл крйган 1933-ж Kepin отырсыздар, б ул кдлатын, байкдмауы мумюн жасалган, бэлюм, астарлы з Соньщ сырын, муцын, толмайтын трагедиясын Жылкцш шевтщ кдндай ж окымагандар да тусшетш б

____________________ це по несколько дней\", - деггп малгмет. выдаются продукты в первую икам\", деггп Обком хатшысы сы Молдажанов, ГП У бастыгы жылры 28-маусымдагы кужатга. аштык, — бастык,тар б1лмей н аштык, емес, ашыкзан-ашык, зулымдыкрен жасалган аштык! кдш ретш , о рн ы ешк,ашан н жазып кеткен Эбжапар ж азушы болганын ендд оны болар деп ойлаймын. 390

кХАЛЫК, ТАРДЫРЫНЫН, (Б . Нурж екеевт щ “Ж ау ж аг хакщ щ Куш кешеге дешн керкем шынайы cypeTTeyi кдж ет диалектикалык, дам у зацын, к дурыс суреттеу басты макрат еткен 70-80 ж ы л бойы осы мш не утгык, не тындырдык,? — д KpFaM eMipiH жаца куру кезещ Караганда, уткднымыз бен тап екен. Сонымен катар, утылганы д а баршылык, екен. BipaK, о с кдйшылык,тын, KepeFap занды аныцтауда ештеце эл1 тындыр бетбурыс жардай деп аталган с рана б1рсыпыра ец зор апат шек шурыл крлга алынуда. Бул сал жапа шеккен атацгы ардагерле ш а р а ла р ы р у х а н и ем1р1м мэдениет1м1здщ орасан о олкд1Лык,тарын ондап, орнын то эл1 кеп, алда турран макрат п Аны гы н айту керек, KpFaM ем жацалыгымыз Совет Одагын ы ез алдына тэуелаз мемлекет к рыноккд кешсе, мэдениет эм1р проблемага айналды. А л енд1 э д е б и ет тщ 6yriH r проблемасы алдымен халык, та 391

кдлын, ТУЫНДЫСЫ гадан а л га н д а \"р ом а н ы а) эдебиет eMip шындьпын деп келд1к. @м1рдщ кдйшылырын булжытпай деп б1лддк. Х Х-гасырдыц шдетп уагыздадык, Сонда дейтш мэселе бупн мына щнде алга шьпуда. Андап пкднымыз жок, емес, бар ымыз бен жогалткднымыз сы eKi арадагы курдел1 ылырын ашып, акр катын рмаппыз онша. Тек жаца соцры 4-5 жылдыц шпнде ккен \"ак,тачдак,тар\" саласы ада эдебиетгщ крянаттан ерш кдйта кдтарра келттру м1зд1 д у р с1лкшд1рд1, пырылган, ойсыраган олтыруда. Алайда олкрьлык, ен мшдет a /и ушан-тещз. м1р1ндег1 e3repiciM i3 бен ыдыратып, эр республика куруы болса, экономикада ршде ана т ш н ер б п у улкен ri езш е тэн кекейкест1 арихы мен халы к, тагдыры

Ъвксутан НфЫсв-wm_ болып отыр. К ейш п жылда туран эдебиет1М13дщ жанку борандата кдтыса алмара кдмти алмай, е стелж жаз жургешмде, жуырда Ш ымб дейтш термес1 керемет эс соншалыкды yftipin э к е гп халык, тагдырына кдтысты турлерш дэл тауып суре жанрында соншалык,дэл су крмак,ты ж анры романда крлымдары ец кдлыц р о м а жылы \"Ж алы н ” баспасынд \"Ж а у жарадан алранда\" ро романдарды будан бурын шпнде елеул1лерк Сэкен, Б Бабит, Бабиден сьщылды iAece таны лран талант Х.Есенж анов, З.Шашкин З.Ак,ышев, Э .К е к 1 лба е в К,.Жумад1лов, К,.Найманб халык, тарихы мен тагдыры о к ж ь ш да, niidp де жазды Б.Нуржекеев романыньщ бойы бастан кешкен киям терец суретгеуге бурын е сощ ы кдйта куру басталран аштыкд'ан 3 м иллион кэзак, мэламеттердд журналистерд болдык, Б.Нуржекеевтщ романдары ондай жалац сх жатпайды, тутас тужыр “взендер ернектеген е этнографиясы мен экологи туынды кдтарында танылс \"Ерл1-зайыптар\" деген проблемасын бай мэл1метт роман кдтарында кдбылда

__________ _________ ары жас келгенше байланысты уйдд мэселелерш е бурыюыдай андык,тан, барлык, жацалыцты зып, радио, теледидар тындап болат Ддлдабаевтыц \"Шындык,\" сер еткеш бар маран. Н еам ен д ей а з гой? Ж огарыда айткдн сурапыл шындыкдыц сумпайы еттеу1мен. Поэзияныц терме уретгелген болса, эдебиетопздщ а кдлай екен? — деген сауал а н а к ез саддырды. О л — 1990- да жарияланган Б.Нуржекеевтщ оманы. Келем1 542 бет. Келемдд да аз о к ^ а н ы м жок, Соныц Бешмбет, 1лияс, Мухтар, Сэбит, атаулы классиктер1м1з, оларра т иелер1 — БЕсенберлин, н, С.Ш айм ерденов, Д.Эб1лев, в, М .М агауи н , С.Сматаев, баев, т.б. Аталмыш авторлар ын аз жазган жок, Осыньщ кебш ым. М еш айрыкдпа алацдаткдн кдзак, халкдлныц жарты Facbip мет OMipi, муны батыл барып еш ю м epiK таба алмаган. Тек нда рана Голощекин эйтп-буйтп, ,жутады, кдлрылды деген жалац ддц усп р т жазранынан б1летш щ буры нгы келемдд повесть, хемалык,далбаса шырармаларра рымды туындылар. Мысалы е лк е \" елдщ ж ер байлырын, иясын таныткдн дерекп, Kepiicri са, 1989-жылы жарык, керген 540 б ет романы махаббат тен м о л кдмтыран жарасымды анраны аян. А л мына с ез етш 392

______________QS ан роман — ж урналист ны на ж ат ем ес , к,айта нынын, утымды е р е к ш е л ч, туспйктеме сезде тап б ге адам, — делш ген онда, — ■н жер тагдыры езара б1р 1НЫЧ н е п з п кеш п к ерле ген. Олардыц пшнде 6ipim айынан ауыл ем1ршщ бе ен, талай ш ы ргалац жагд аты, к,иыр-шиыр к дастарыныц арасында кдза ■у Октябрь революциясыны I баскдрган бодандык, 1дысп >елецде болсын, кешн Сове ындагы 6ipiHeH кей1н 6 ipi асы болсын, кдзак, халкдш I аштьнусд, кыргынга ушы ын, бэр ш бастан кеш кен 1ескеге ушыраган, Кдггайга .айында болсын, — Клтэп ' ында кершедь Клтэпбек ■ын туыс немесе ауылдас, алы Жангазы, Эрш, Кдсымха \"«Kip, Ытаса автордыц e3i а де болтан адамдар екен. Ш л ан адамдарды ц к,ай-к, о е т ш е н , iciHeH, м1нез1не dйсы сы ны ц улты , руы, :гынасы осы аркдшя анык совет одебиетшщ десту !юн б ул туындыньщ ознцц ымен ш ыгарманыц сти зш елш не кдтысты. Бул бур 'Йемен адам кейш н типт нпылап, (тандарткд айналды ихшыга Тен д эйектш к, п у ырымдылык, cypennire сай 393

Seudejf efmebimm елке тердщ публицистикалык, уйлес те уйкдс. Роман л т ютэп соцындагы 6ip басып д эл айтылган: \"Б ул — тагдыры, ауы л тагдыры, рлжте кдралады. Одан epi ер1 рет1мен т1збектелш mui кдтарда — Кггапбек, елортасында ecin, к е г т дайда шыцдалган совет к,иындык,та к,уралган болтан трагедия курбаны. ыц кдрсацында кдзакхыц пак,та болсын, 1916-жылгы ет угаметт орнаган 15 ж ыл жалгаскдн эуел1 азамат шыц колхоздаскдн, содан ыраган зобалац жылдары н Ж ет1су кдзак,тарыныц а кдшкдн кцын да кцямет бек сонын, б эр ш щ ж уан тщ тещ репндеп немесе жерлес, кернп кдзак,тар, ан, Махмут, Юсуп, Мукдн, айткдндай, тугелдей дерлш Шынында солай екеш элп ,айсыныц да керк1нен, ен айк^ш KepiHin тур. агайындык,, туысты к, к,тала туседг Эрине, б1здщ урге айналтан эд1с, айла- цк е з г е ш е л т бары аян. О л иль, керкем бейнелеу рынгыдай б ел г ш жоспар, енд1ру деген ж обамен ру тесш н ен аулак, Мунда ублицистке лайык, саяси керкемдж кдб1лет басым.

Ъексштн ИфЫсв-шм__ Ж е -ricy enipiH Aeri ел-ж ур кешкен астац-кестен, е ш р осындай кешуярлы айла-тэ К ^ сталац жатдайда К^г аш ыгып кддраны бар, э кдзак,тарыныц хал-жардайы кггэпте кдншама тарихи о ХХ-тасырдьщ бас кезш де м уш ю л хал-жардайы, имп кдзак, елднщ бодандык, куш турран халык, кдЬары, азам укш етш щ алрашк^1 алапат аштык,кэмпескелеу, кесапа жауыздык, саясаты — о ф акплермен тш сп мэл1мет деректййк керек ететйп Анненков, Дутов, Керенс халык?ъщ Ораз Жандосов ардагерлер! туралы тауы парасаттылык, пен тарихи айткднда, роман езгеш ел1п 03i айткдндай, кейшкерлер адамдар. Олардыц e3i де, i Оки отырып осыран ш е к о болмыстан алынран акцкдт Байы бы на барсак,, м ун крйылатын эстетикалык, автордьщ e3i мойындайды тагдыры, сушспеншшк, сый кдлай коллективтенд!р1лгеш басынан кешкен краретге ем ес, е л ©MipiHeH е л е е естелж терден сы р\". Рас, Элсияныц, Ж эмиханныц М э й г у л д щ т.б. кдлз бала жемнп\" деуге болмас. B шындыры дерл1к бар. тардырыньщ caTrL\\iri м ен

_____________ ______ ртты ц е л у ж ы л бойы бастан кдйшылыгын кдмту ушш дал эсйл кджет болтаны кертедк ггайра кдшкдны бар, ауырып, эцг1ме 6ip тещ р ек теп ауыл ы жайы туралы бола тура, 6ip окцралар кдмтылран десещзпп! еп кдрацры кдзак, ауылынын п ери али ст^ с ог а с тусындары ш, 1916-жылры сорыскд кдрсы мат сорысынын, салдары, Совет ты, колхоздастыру кцындыры, аты, Сталин мен Голощекиннщ о сы н ьщ 6api ж ен ш д е нак,ты ттердщ 93i кдншама дэйектшк, б е л г ш . О н ы ц устш е атаман ск и й жайында мэл1мет айту, в, Абдолла Розыбакцев сынды ып айткдн мш ездемелер! тек танымдылыкхын, б ел п а . Туйш 1пн щ тары 6ip кдоры, автордыц р тугелдей дерлж ем1рде болтан icrepi д е ойдан шыгарылмаран. о з нанасьщ. Ce6e6i — олардыц т шындык, екеш этой 6epin тур. ы ц ©3i к е р к е м шыгармара , ш арт ем ес п е?! Енд1 б1рде ы: \"Романда соз болатын айел йластык,тар, Акжазык,аулыныц ш, отызыншы жылдарда халык, ер — 6api де кцялдьщ жемкя е куэл1ктер: архивтер мен , сыпатталган Тэу1рбаланыц, ц, Ж эуЬардыц, Тоцтардыц, алардыц тардырын \"кцялдыц BipaK, б о лм ы с ты ц д элм е-д эл К,айсы сыны ц болга н м ен , сэтазддпне epiKci3 иланасыц. 394

___________________ ОЗ ©йткеш ол кездеп жагдаймен тагдырын шешетш махаббат а еш р зорлаган мэжбурлж. Мысал Кдтапбек Э лсияга крсылар Tayip6aAaFa уйлеигуте мэж бур кдрарцы кдзак, аулыньщ эмецгер адамдарынын, арасындагы ара шатак,тар, кдрсылыкуар, кдйшыл керсеттлген. BipiH-6ipi каре алм жазалау органына устату, аткдлз кдран, заманда кдрацры кдзак екенше кезщ жетедд. Роман ж керкем эстетикалык,туррыдан к кешпкердд терец крзбалап бей Б.Нуржекеев романыныц ма туррыдан узак, сю ж ет курса 6 азык, боларлык,, \" Ж а у ж агад алдына ондай макрат крймаган кдлам тимеген, тисе Tepic к танытура шак,талран о сы ро дуниетанымы айрыкща пайдал Эдетге керкем шьтармара тарт кггэпке тагатын MiH жок, емес. B макраты, устаган творчестволы О л — бурын журт жете бммей ж ы л бойы халык, басы на к у б ы л ы с та р ы н нак,ты к е р с Мэдениетш, тш н, дшш жан-жа отырран роман аталмыш жанр табыла бермегенмен, синтетик дуние таныткршт, тарихи бшмда туынды екеш сезаз. Б.Нуржекеевтщ творчествос буран деш нп шырармаларынд керсеткен болатын. О л ж ешнде Атап айткднда, автордьщ таби байлыгын, кдзак,тын, ана т>л ба 395

ОЗвндф efmekmtm елке есептесек, элп кридардьщ атаулы жогары ce3iM емес, лы, шын суйгешне уйленсе ед1, о н ы ц caTi ту сп ед й болды, оран себепкер — рлж салты. Сондай-ак, ауыл аздык, алауыздык, сынды лык,тар щлрарылыкден ж !!! мау, кдстасу, арыз жазып, зу дейттн б эл е -ж а л ет ц 6epi к,тьщ кднына сщ ген дерт жанрына крйылатын бшк кдраган каламгер кез келген нелеу1 шарт екеш белгш . атериал байлыгынан осы ip емес, б1рнеше романра дан алганданыц\" авторы н. Сондык,тан буран дейш к ерсетглген ауы л eMipiH оманды марлуматкд бай, лы гатвп деп бглген макул. татын таразыга салса, б ул Bipaic, автордьщ алра крйран ык, еддс-тэсш Tiirri баскд. йтш тутас 6ip ещрде отыз т у с к е н к,иямет eM ip сете бглу оцай ic емес. ак,ты 6L\\y шарт. С е з болып рдын, дардылы талабынан калык, жанрдьщ реалист!к арлык,тургысынан утымды сыныц мундай ерекш елт да да байырры турде бой е кез1нде жазганым да бар. ират кубылысын жер, су айлырын жакры бглеттнше

Ы с у т т < Н ф о М х -у т ___ тэн-ri болранмын. М ы на ж ол улгайып, ер б и тускен. Романньщ бас кейшке жагдайда кун кешкеш кеп н ж ерге, арайынра, туыскд, ад TyciHiri айкдш бой керсет Кггэпбектщ жас cepiri ак достык* i3eT, суш сп ен ш Ш урымдары да менмундалап т кдндай кдйры, кдындык, болм кетеретш Кггапбек. К дям ет шыдамай зар nierin жылап жылараньш каргенше куриь деп туйедд. Халкдшыц кдйр Ютапбектщ азаматтыры, ад e3i романга тарихтык, публ бастамасы. Бул барып т кеш пкерлердщ ем1рбаяны, атгары. Осы сарын б у и л бшмдарлык,туы нды боп таб Кггапбектщ, Шалкдрдын, айтылатын кдзак,тьщ т е л б TiAiH е р б п у г е куш салып тындыра алмай жаткдн жат романынын осы женш де ат деп бглемш. Кдзак, -плшщ к ж еке термин, сездерр ма т1рглуде десещ зпп. Кггапбе халыкдыц осындай кдзакды к,аб1леттер1мен к,атар у я надандыкдъщ да кдлдыкуар Шындык, болган сон, он тпырармднын реали сп к ман мынадай толгауды о кдша кдрацрыльщтан кеп кнынд дегендд умытып, кдра баст кдфкдысып, 6ipiH -6ipi мук ту птерш е ёздер1 жету1 м 3

_________________________________ лы кдламгердщ осьшау к эби еп ер1 Ю тапбектщ аласапыран нэрсеш адрартады. О ньщ туран дет-рурыпкд, салт-санага деген ткешн керешз. Оньщ успне кдш Ш аншардыц махаббат, Ш к мэселелер1 жайындары тур. Халкдшьщ басына тускен масын, соньщ бэрщ мойнымен т аиггык, кдгрнын м езетге о л да п ж1бередд: \"Буйтш ж уртгьщ ш. Ж урттан жаным садага!\" — ры-кдаретш кдшанда белк кен далдыгы алда турады. Мунын, лициспк сарын берген Kipicne турран шеж1ре, рулардьщ, ж ер атгары, е зе н атгары, топ л романньщ ен бойын алган былады. Ocipece, к ез тартатын ж эне баскдлардын, аузымен байлыгы. Kp3ip кдзакдъщ ана жаткдн, 6ipaK, эл1 кеп нэрсе тдайда \"Ж а у жагадан алганда\" ткдратын к д и м е л тым жогары кдншама умьггылран, канерген кдл, мателдер! орнын тауып ек араласкдн ел-ж урт imiHAe ын деп мак,тан тутатын кдсиет, т ту тат ы н к,арацрылык,тыц, ры бой керсетш отырады екен. н да турр ан м ш жок,. К,айта нызын арттыра тускен. К ле и те анда ж ан к уй зелед к \"К,азак, дык,тар тартады. Елддк мудде тары ньщ кдмы ушш, ездд-ез1 кдткднра мэз боп журш , аз м ум ю н. Bip-6ipiH e жауыкдсдн 396

адамдарда ортак, мудде, халыкд сену кдын, ейткеш жеке мудд жакдш, оны о й лау уш ш нем е бэлендей кеп бш м н щ кдже-п ж салсац, ертец о л есесш алдьща т мудде адамнын, езш ен repi урп рана емес, толы п жаткдн аразд ж ауыздык, кдз1лык,тардыц \"д у кдхлыкд'арды отызыншы жылдар А л KS3ip осы бэледен тап-таза \"Ж а у жагадан алганда\" романын екенш мойындау керек. Соным роман езш щ осындай езгеш ел жаца жанр жасап отыр. Оньщ ушнщ кереге, уык, шацырак, icne кдланган тутас тулгалы туынд тарихи окдралар мен деректер, р алынып, автордьщ экономикалы мшездеу елепн е тусш талданга б ул романнан окдфман талай бш Эдебиет сынында будан буры бойынша идеялык,-керкемддк т мш тару мумкш болар едь B алранданыц” жанрына жат б1л!мдарлыкден шыгарран пара К Ры лы м 397

дык, сана болады дегенге де адамнын, е з басына ете есе нэтиж есш к ер у yuiiH жок; бугш 6ipeyai мак,тай астай салады; ал халыкгык, пагына кджет\". Бул толгау дык, кдсастык, алауыздык, ур асы \" icneTTi. М ун д ай рдьщ задды н эти ж еа дешк. боп кетпк пе? Кетпесек нын, эл1де болса мацызды мен, сайып келгенде, бул лш м ен кдзак, эдебиетгнде щ курамы кдзак,тьщ кш з erri сан саласынан кдысып ды екеш даусыз. Мунда рулар мен ауылдар, аралас ык, экологиялык, суреттеу, ан, зертгелген. Сондык,тан ш м алады, тардыр таниды. ын дэстурге айналтан дарды туррыдан романга эркдлы Bipax, о л \" Ж а у ж агадан тпайды. Бул ак^лм ен, асатгы, пайдалы шыгарма. М ухам едж ан К А РА ТА Е В , дза к, Р есп у бл и к а сы Ултгык, академ иясы ны ц академ ип.

МАЗ М укдм едж ан Кдратаев. Та 03ЕНДЕР 0РН Сырашар............................... Сулар салган сулулык,........ Кенеден жеткен куэлжтер.. Ж аца заманныц ерлж шеж Ерлж ецбектщ yarici........... 1нжу-маржан секщщ........... Жонуар кзкпасынан Жэрке МАКД Хатынь кдЬармандары......... 0нер1М13дщ макданышы..... dmiri тагдыры....................... Э сет пен Ырысжан.............. Ken 6ipiKneii, ic б тс п ен ш ... Tin зандылыгы..................... Жазушы. Журналист. Реда Классик екешн енш бищж. Арактан экеьнз е л т пе ед1? К дтелж зандылыкка айналь Хош, ага!.............................. Агалыктан даналыккд барар