Жамбыл Ж

бленмен топка косылып, К андыр К0Н1Л куштарын, С уйтсш жырра достарын — ¥л ты баска, т1лек 6ip Е лдер Ti3e косканын. Отанымнык гулденш, ©лекге кос керкешп Ш атгыкты cyftin куш канын. ©ленменен урандап, Енбек пенен олжага Ш акы р Teric калды рмай Д аланы к ауыл, кыстарын.

19 3 7 БАЛАЛАРБА алалар, аманбысык, шырактарым, Майысып келге б1ткен курактарым! Журмесем есендесш тура алмаймын. 1шшен асып кетсе 6ip аптанын,. К онакка келд1, Mine, Ж амбыл атак, Сан жылдар жук кетерген 6yKip жотам. К арт б аб ан flayipiH e Meftipi канран Куанып жастырына сендей ботам. Б!лемш ем !рлерщ турран жайнап, Кунд13, тун жасты к ушш ж ары к сайлап. Ай, жулдыз, KyHHiH кез1, жел менен су — 6api д е сендердш элемге айрак,. 294

А СКАН БУЛБУЛ Орыстын влещнщ акын керю, Алмастай мын кубылган меруерД, Дуниеге асыл свзден тек л и маржан, Ж аркырап тар заманда шыгып еркш. Патшанын коркау бастык жендеттерш, Сен кердщ, таныдын сен лас жерш, Карыскан кан майданда кылыш тимей, Колынан канды жендет жанды бердщ. Н е керек, сезщ T ipi — е зщ Tipi, А лты ндай ж ар к ы р ай д ы ж а й н а п гул!» Ж уз жыл болды, кара жер сеш алгалы, Сен дуниелж акынсын осы кунь Куаны п кенда ж айнап , Mefiipi каны п, Баш курт, туркмен, белорус, к а за к танып Окиды жазганынды, шаттанады, Co3iHHiH 6ip д е 6ipi елмеу! аны к. Сен, Пушкин — калын журттын туысканы, Сен — 6i3fliK бул гасы р д ы н елен, энь вленш ж ана аткан тан, жайнаган гул, Ж упар ы , ш ж у, м ар ж ан, eMip сэш. Б ул кунде 6i3fliH OMip ж а й н а га н гул, Кулпырып, барган сайын твгед1 тур. Эн ш ы ркап, 6i36eH 6ip re куан, ш аттан, М энп влмес, асыл сездГ аскан булбул. 295

ПУШКИНГЕ в н е р д щ алды — кызыл Т1Л, Тыще жуйрш ол дулдул, Адыннын, м ухят тещзП— Пушкинге бугш 6ip жуз жыл. Мешн айткан жуз жылым — 0л1м1 емес, einipi, ©м1рде онын влмейд1 Ел суйген таза кекш . Элемге шыккан аты бар, Алтынмен жазран хаты бар, Кун свнбей ол сез свнер ме Ш ывдагы шынар eMipi, Хивада Ж1бек кырмызы, Кестелеп тжсе хор кызы; Ш ытырмак шимай гул шыгып, Тауыс кус жазса канатын, Коз тартып кврк1 алатын, Патсайыдай кулпырып; Пушкиннщ жыры дэл сондай, Элемнщ аж ар — Kepiri. Ш ам-шырак деген тас жатар Тешздщ терен тубшде, Сукп п адам соны ал ар Ш ам кылуга туншде. Май куйган шам сенсе де, Ш ам-ш ырак свнбес вм1рде. Ж аксы свз бейне шам-шырак, Орнаган мыктап кещлге. 296

Ж аксы сездщ иесж ViiFapa алм ан ел1мге. О лай болса Пушкиндд Tipi дел, керек сенуге. Ж аксынын жауы жексурын ■ Патш а, хан, би, бепн де; Ол eMipAin ертш дей А йналды рад KOMipre. Арпалысты, алысты, Бур.шттей ш ецгел салысты, Ел шырары акыннын Сезш жерге кемуге. Асылдын бетш ашушы EpiK-ri ел д щ ад ам ы — ¥лы Совет Одагы: Украина, орыс, белорус. Туркмен, езбек, казары. ¥лтынын атын санасан Элденеше он болады, Алып Отан б1рл1п,— Bip-ак ундей болады. Е л к.ад1рл1 ерлерге, Зе р кдгирл1 зергерге: Epi дана ел1мде — Асылдын, 6api багалы. Акылды туран жасым бар, ¥лы акыннын улпсш, М аржан eTin тарады.

КЫЗЫЛ ЭСКЕРГЕ Курыш куш, жаркылдаран болат семсер — Куралран ауыр кунде кызылескер, Ж атканда кун менен тун арпалысып Бастаран с е т Ленин, Сталин ер. Ардакты атын шыккан кан майданда, Атамас атаганды тандай бар ма? EpiK ymiH, елщ ушш, ж ерщ ушш.' Тайсалмай айкастьщ сен сан майданда... Ж айнаран 6i3fliH eMip бейне 6 ip бак, Ж ан-жактан жалактаран жау сыгалап, Ж асканбай. ж асай беред улы Отаным Курыш куш, ел шетшде, кузет1м сак. Алатау бойын аппак меруерт баскан, Казнасы Алтай, Кавказ койнын ашкан. Шуйпген кыран калкып куздарында, Сен турсын ел кузетш, тапжылмастан. Ж айкалган, кек даланы егш жапкан, М аужырап Mayeaepi нурра баткан. Кырымнан кылт еткенд1 кыран кезщ Сезед1 KiM болса д а келе жаткан. Сорысты 6i3 суймейм1з ел жылаткан, О л ici фашистердщ каррыс аткан. М алым кеп, бакша-жемю, жер-суым мол Bip суйем тшемейм1з жерд1 жаттан. 298

Ал егер сум кузрындар шыкса каптал, Тимек боп шекараны келсе аттап; Басшымыз партияньщ туы астында Ж ауызды ж ок кыламыз жер рып таптап. С ен сонда, кы зы лэскер, к а й р а тк а мш1 Турызып ж ау басына каралы кун. К алд ы рм ай сайд а саны н, к у м да i3iH, Талканда, ж ер дуниеден жоралсын сум! Сен ж'аура ум ты лранда к айраттан ы п, К ольта карт Ж амбылын домбыра алып, Ш абады сендерменен 6ipre ерлер1м Ш алкытып ерлш эн!н, майдан жарып!

X СЪЕЗГЕ ©ркендеп социалиста шаруам ecin, Бакш адай кец коныска кондым кеш л, вцгцрю, колхоз, совхоз 6api думай, Куншыгыс ж аца Отаным — алтын беек. Тамаш а ест1гем ж ок мундай заман, М асайрап ен жасаран epiicri адам. Ж асары п сендермен 6ip кол сорады К ария кеп-ri корген Ж амбыл бабац. Орныкты Куншырыстан тж тж орда, Кетерш кызыл жалау алып колга. Бул ж алау карацрыра кун боп туар Елше Куншырыстыц турран торда. зоо

X СЪ ЕЗД! КЛТТЫК.ТАУ Уа, курм етп улы съез1м! Баянды болсын кадамьщ. Басын косып отырсыа, Байтак ж аткан ел1мшц И п жаксы адамын. Сез сейлешн термемен, Ел1ммен 6ipre азат боп Ж ырым шыккан кермеден. влецде канш а хасиет? Ерлерш е ел5мнщ, Б аралы алтын зер1мшк, Бас коскан улы тобына, Байгазы га бермеген. Т1лде канш а касиет? Айшылыкты алты аттап, Асыл сезд1 такпактап, Топ алдында желмеген. Заманым мынау кулпырран Бурын тусте кермеген. Акиык, музбалактай Кыраннан квз ж1берсем, Ke pe M iH елд1 келбеген. Ж апалак ушпас жапанды Бэйшешекке шомылтып Ж айлау еткен заманым. Сусыз шелд1 кунартып Булак еткен заманым. Камыс пенен курайды Колдан кайта турызып, 301

Курак еткен заманым. Айыл кескен бауырын, Арканын топшы жауырын, Майра белеп сауырын, Пырак еткен заманым. Аш, арыкты тенгерш, Тарихты билеп мецгерш, Каусаран елге эл 6epin, Кем-тарына дэн 6epin, ¥ж м ак еткен заманым. Адам аяк. баспайтын Аскар алатауларды Адамга керек мулислц Булары еткен заманым. Ит байласа турмайтын Патш а мен байдын мекешв Арамыздан арылтып, Береке, бакыт, рахатка Тэг1лд1р 1п малынтып, Bip жуз жетп1с миллион Ерлерше ецбект1н Турак еткен заманым. Керсе танга калатын. Кар аса улг1 алатын, Берекел1 ел1мд1 Ж ер шарына нур берген Ш ырак еткен заманым. Уа, курметт1 улы съез1м! Кала менен дала да, Колхозданран ауыл да, Kapi менен бала да, Заира колын жайып тур; Соларра косып даусымды, Домбыра колра устадым, Ж ана занды занды eTin, Bipre шыркап эндетш, Кулпырып турран ел1мд1 Мунан д а квркем сэнд1 eTin, Таркады мулдем-куштарым.

ОДАК.ТАС Он ж еп ге ж ас толып, Басына шаттык бак конып, Ел1м Ж1п т б олганд а; Акыл, купи ер жетга, Кенллшен ш ер Kerin, Айдай балкып турранда; Домбырасын колра алып, Ж ыр арызып толранып, Ж ырдан жанбыр жаурызсын Елдщ карты Ж амбыл да. 7 ОДактас боп белшдж, О тау TiKTiK енип алып, 0 з алдына уй болып, О рда Tirin орын ап Куншырыстан ж ай салып. Босагасы алтыннан, Ш анырары куийстен, Белдеулер! ж1бектен, Уыктары келшкен. Отау сондай турленген, Беленгендей гулдермен, О л гулдену, деген iM — Техникдмен безенген; Аумай, талмай кешекйз, Ж айнап тары есем1з, Асуменен аскардай Алда талай кезекнен. Bi3 есекйз, ж айнайм ы з, Bi3 ш атты к деп, сайрайм ы з.

ЕГ1С ЖЫРЫ Ж ер жырттык,, кайнады ецбек, eric салдык, Ж арыспен екбек жазын 6i3 карсы алдык. Кыртысын кар а ж ердщ карсы айырып, Кажымай жер казнасы кабын жардык. Д ал ад а асыр салдык ойын, тойдай, Унтадык кесек ж ердщ 6ipiH коймай, Ж асырып оран алтын дэн тукымын Б т р д й с кектем п eric iciH тойлай. Несерлеп, бусандырып келгенде май, Орады колхоз жерш шалрын орай. Карсы алды алтын танды, энге салды Успвде епетж тщ кара торгай. Ираннын, юлемшдей жуз кулпырган Д аласы н eriH басты Казакстан, Телегей-тец1здей боп ж аткан eric Услнен калыктайды аэроплан. Кузеткен кызылэскер е л т шетш. Ер улым жаскандырар жаудыц бетш. ©се бер ерк1н шыккан шскен eric, Сактаура жаудан сен! солар кепш. Ж анды екбек, жан щаттанды, жайкалды eric, Толкындай басын булгар дала Teric — 304

Орындап, ул “ Сталин айткан сезш Берем1з ж ет1 м иллиард ж ердей жем1с. Жолымен турксибтщ поез заулап, Тиеп ап бидай, Kypiiu кетер шумак., Халк,ымныц у з д е а iciHe сай Не десе дал сонысы болып турмак. 20-Жамбыл Жаба?

CYP ЖЫЛАН Ыскырды тагы сур жылан, Eni айыр т ш у жылан; Бакытты бейбгг ел1мде Жасырынран сум жылан; Ой-шукырды саралап, Елд1 торып жаралап, Ж абы ктан KipreH ку жылан; Ерген иттер айтакка, Сатылран жауыз, бай тапка, Жарыктан кашкан бандалар, ©цшец сокыр жын жылан; Канкумарлар жыланы— Троцкий ылацы. Кайдары зулым сум жылан; Ж ай жылан ба, бул жылан? Кара жолда бас косып, Х алыкка кар а кун тосып, С актаган зэр1н бойына Турызбак боп 6i3re ылан- Халыктыц кара жаулары Бас косып кай-кайдагы, Е л е у а з ж ур1п ел1мде Нелер сумдыкты ойлады; Кутырран иттер жалактап, Аш каскырдай алактап, Олекей1 шубырып, IuiiHeH канж ар тарынып, Улы TiciH кайрады; зов

Кершген жерге коргалап, Ж арыктан тунге жоргалап, Жасырынып сагалап, Ой, шукырга сайдагы; Байкаусызда койыннан, Ш ыра келш бойыннан Бакы тты бейбгг ел1ме, Ел бастаган epiMe К апы да 0л1м сайлаган. Арамзанын куйрыгы Bip-ак тутам деген бар; Bi3 ж ы ланнан коры кпайм ы з, KeceTiH оны берен бар; Халыкка кастык ойласа. Кара тас басар кеудесш, Жаныштай таска езерлш Ел табаны — шеген бар; Халык каргысын алганга Арамыздан орын жок, Курысын, елсш сум мундар; Ж ер бедней жогалсын, 1н1нен ш ы кпай тунш ыгып, А така налет ку сумдар!.. Кузетке ш ыккан калы н ел. КаЬарлы бугш кабагы, Сур жыландар сумандап К ай ш укы рга Kipce де, BipiH койм ай табады ; Б а к ы т зад ы KymiHiK Сумдарды e3in тастарлы к Аскан алып табаны; 1ндерше су куйып, ¥ясын ертеп талкандап, Тамырын куртып шабады. Сансыз жылгы куресте, Т ап к ан icTin аныгын, Ащы менен тущыны Таткан талай халыгым, Айыра бглер ел-елдщ А к пен кара парырын. 807

Жауды аяран жаралы Жаура катал болайык Аалык каЬарын салайык, Кетермей басын езллеп TiciH карайык- Ж ер бетшен куртайык ьБаассыыеТлпе“е НдежжаыУыла~н~нзыанлымын. Куйрыры Tipi калмасын. Кулш кекке ушырып Тастайык шауып тамырын ^ейтщ таза шынардай Еркшдетш енбект! Елшш ессш, гулденсн, Мэнп куннщ KipuiiKcis алрэн сок алтын жарырын.

Токсан жыл турл! эн косып, Ж ы л да ж азда 6ip тосып, TaFH д а м1не м ай келдк Бетпак ш елге ж ан xipin, 0л1 бойра кан журш, Куздын музы бузылып, А рылды дария ойда ендь Кек кызралдак гул жарып, Н эр ж ин ап 6ofiFa ж ер — ана, Ж анды-жэндж куана, Сайрады булбул сайда ендк.. Ж ы л д а м e rin ericTi, Дуршдетш енбекп, Ж анры ртам ы з ж ер, KQKii, Тары д а тары есем1з — ©сетурын жай келдк Тасыды су, б ай л а енд1, Айда ericri, айд а ендП Октябрь мэнп — май айы К,ыс ызрарын айдаган. К,ара тунд1 киратып, Кажыранды ширатып, Тарыкканра дем 6epin, А ш -ары кка ен. 6epin, Ж ем '1с гул1 ж ай н аган ; Бейне бакш а айналан, Б улбул к,усап сайраран. Май куншде энге сал

Бакыггы елдщ баласы. Даусынды с е ти е с т п Батсын жаудын карасы! ¥ л т пен ултын, б1рлесш Косылды yni, карашы! Шыркатанда эндетш Ленинград, Мзскеу1м — Отанымньщ каласы Ун косады елдер1 Мухит пен Teni3, келдерк К авказ, Кыйыршыгыс пен Орта Азия арасы. Одактын uibiFbic жагынан, Он 6ipfliu 6ipi сапынан, Эндетш ун косады Казактык байтак даласы, Ж амбылдай карт бабасы.

ЖАЗ ЖЫРЫ Атымды ертте балалар, К ул'м деп м1не ж а з келдд. Туйе боздап, кой коздап, ТЫ лш катар каз келдГ Ж астардык ж\\з\\ жайрандап, К ек ем1рде сайрандап, М ахаббат, MefiipiM, эн мен куй, Ойын, кулю , наз келд1. Т ам аш а ©Mip, ш атты к ж ы р Кала, дала ой мен кыр, Ерекше жаз биыл ж аз — Т еплген кектен алтын нур. Н а зд а н а р ад ам аз ба енд1, Квйлек кек те, там ак ток, Еш бенде де уайым жок, Ж асарм ас кай ж ан ж азда енд!. О таны м — б а й та к M9Hri бак, Гул. бэйшешек толтан жер. Он 6ip ж у р т— он 6ip туыскан К ан аттас к а та р KOHFaii ж ер. Он 6ip журтым — он 6ip бак ImiHfle ерк1н сайрандап Мэуесш Tarri сорган ел. Ш араласы шанкылдап, Каз, yfiperi канкылдап, Квкорай шалрын, орман, кел; Ш алкып ж аткан ен дэулет, Салтанат, шаттык, сэн-сэулет, 311

Аймагым аскар «.орган бел. Жауын мен дауыл, бораннан Ж асканбай шалкып асамыз, Ж ауды жайкар ж арак сай Табанмен таптап басамыз; Кыздырып енбек дукенш, Ж елш л д етт жер бетш, Жемютен шашу шашамыз; Ж ер казнасын urepin Кезше жете ашамыз; Болаттан сункар ушырып Мухиттан api асамыз; MiHin алмас тулпарды Баспаран жерд! басамыз: Куаттан дария арызып, Ерлжтен ерлж турызып, 0рге орлеп, тасамыз! Ж айнай бер жазым жылдан жыл, Жацарып дуние турленсш; Алтын бакш а улрайып Будан да кызык. турге енсш; Ен бакытка ерюндеп Ж айлаган ел in гулденсш; Булбулып дулап сайрасын, Eu6erin кызып кайнасын, Нурывды элем, ел керсш; Бураудан «олын шешуге, Сешмеи тары шесуге ©неге болсын, дем берсш!

СУЛЕЙМАН СТАЛЬСКИЙГЕ Сулейман алтын булбул, сен Дагыстан, 1шшде сайрандаган гул багыстан. Kemeri жырткыш андар заманында,— Bi3 ecTiit орын алып тар капастан. Були капас жанарып гул жайнады, Бакыт жыры тогш п булбул кустан. Булбулдардын, мекеш меруерт гулд1 Б1з ж ы рлайм ы з, м актайм ы з ¥ л ы О тан. EcKi дуние ж ар асы н ж а зд ы 6api Еркшдеп кен бакш ада масайраскан. © лен K93i тауы м нан ту л ап акты ,— Дагыстан, даласынан Казакстан, Ел1м1з гул, к ы з г а л д а к * e p i балды , Н ур текксн T06ecinen эдем! аспан. Халыкка бакыт, булбулга дауыс берген Ленин мен Сталин гой ол данышпан. Барлык халык кастерлер Сулейманды — Асыл C03i ж аньщ ны н к!лтш аш кан. Мен де саган куттыктап сэлем жолдап, Кол согам даласынан Казакстан. Ж ерщ таулы, улы Кавказ, миуасы кеп, Сункарлар зангарында шыркап ушкан. Бакы т гул! каулаган шешек атып, ©Tip HCi анк ы ган к©нл!нд! аш кан. Ж астык, жайнап, еск!л!к сонш жатыр, Т аза ауа, М0лд1р сумей к©к гулстан. Картайсак та даусымыз жаспен б!рдей, Ж анардык, кайта тудык, осы тустан. Жийан кезш шыркаймыз ор кырандай, Таудан кулар далага судай таскан.

жлз Ж аз жайнап, жан-жануар жанаттанган, Ж адырап май айында науаттанран, Су aFbin, ж ер айналып жанарланран, Ж иЬанда б1здщ тандай тан атпаран. Ж аркылдап жабыркаусыз жайнады жан, Жулкынып жазгы епске жарактанран. Шынына шыбык шаншып, гул тулетш, Сайлы ел!м саяхатка саятганран. Кой коздап, туйе боздап, кулын кунап, Даланы н тел1 ойнактап аяктанран, Бузылмай айдын келдщ ак каймары, Кус шайкап балапаны канаттанран, Безесе icapi Ж ам бы л кызыл т1л!н — Хош керш казак, кыргыз мадактаран. Бэйгеден кунде келген Kapi тарлан, Бэрш де той, думаннын аяктаран. Куй боздап домбырадан, елен коздап, Кыз булрап орамалын карап калган, Ж уз жасап, жуз жаз керген бул Жамбылды Ешб1р ж аз бупнгщей каратпаран. 314

АЛАТАУ Изшген таулары бар ЖеДсудын. 1шшде орман, торай бггкен нудыц, Дариядай сол таулардан тулап тасып, Кересш тамашасын аккан судьщ. ЕсепЫз тау cypeTi кез жетпейтш, Ж ы рл ау р а к азн асы коп т1л жетпейт!н; 0piK, алма, алмурт, жиде-жем1стер коп Bip татсан аузыннан дэм кетпейтш. Карлы тау басы бигк мунар кетпес, Сырласып булттарменен болран кептес, Турл! андар мекен етш, OHin-ecin Ж уред! 6ip-6ipiM eH боп тшектес. Арыстан, аю, каскыр, тулю, борсык, Сллеусш, жолбарыстар тунде жортып Тулаган. аккан булак таскынында Асаудай ойнак салар балык шоршып. ETeri сол тауларды к мидай Teric, Teric жер гулш жарран миуалы eric, Елше мекен етш ецбек кылран Ж ег!зер аямастан турл! жемю. Алатау Жет!сумен кушактаскан, Ел1не к азы налы койнын аш кан, Бауырында Казакстан астанам бар — Агайын орыс, казак араласкан. 315

Ж айлау бар бул тауларда шеб1 шалрын, К ек майса ойы, кыры 6api балрын, Кызырын сол жайлаудын керем десен,— Ш ебше бауырын, тесеп жатып алрын. Ар жары — каптаган ел К,ытай жерь Бер жары — ен жайлаган к азак ел1, Басында бакыт жырлап Ж амбы л отыр, Желб1реп кызыл ж алау Ш ырыс бель

КЫМЫЗ YftiptoreH, кыш кы л, т э т п сэры кымыз, Аурура — ем, cayFa — куат, дэрь кымыз. Кедейлер урттар сусын таппаранда, Ерте-кеш байлар ш к е н Kapi, кымыз. Ашыран кен сабада алтын, кымыз, Бай, биге шаттык берген салкын, кымыз, Айтушы ек ш тен налып саран каррыс Кедейге келмегенде шартын, кымыз. Байда бар, жарлы да ж ок татым, кымыз, Кез сатып бардан ш к ен халкым, кымыз, Байлардын сабасында «аллаЬуп»1 тап, Кедейдщ торсырында там.тум, кымыз... Сапырган жайлау жайлап байлар, кымыз, Ш акырып 6ipiH-6ipi тойлар, кымыз. Кецейтш ж уан карын м ай KocyFa Сар дузды к козы erf мен шайнар, кымыз. У спннен дабыл урып ж е л 1, кымыз, Енбекпн ел атганранда Keri, кымыз, Байды куып, алура малый тартып Беретш ет пенен сут с е т , кымыз. Бай кайда?— Елден кудык бугш, кымыз, Теккердж зор сабасы тубш, кымыз, « А л л аЬ у п » —кудайдын сэлем1 ыен ракмет! болсыи де

Кершбей тунде жортып кумдарда жур, 1шпейд1 булак суын тупл, кымыз. Сапырган далам, калам 6api, кымыз, Ж айлауды к бугш болды cam, кымыз, Стахановшы ерлерге куат берер Bip суйеу ецбепне дайдо, кымыз. Енбегат ел тар ты п а л г а н Kapi, кымыз, Ен ескен колхоз аулы 6api, кымыз. Эр ферма ортасында кумшлдейд!, бзгеш е 6yriH T arri дэм1, кымыз, Уйip1лген, сэры алтындай сэры, кымыз, AypyFa — ем, cayFa — куат, дэр1, кымыз, Ел1мнщ социалиста асы болдык, Шыраршы, тары нен бар, кэне, кымыз!

ИСПАНДЫК, ТУЫСКДНДАРРА Кек даласы казактын Кулпырады гул жайнап, © збекстан 6ip aniM Гулстандай алма бак; Тэжжстан турленген Жел1 ж1бек кун шуак; Кайта туган бэршде К ажырлы 6epiK халкым шат; Сол ортада отырып, Салсам кезд1 шамалап, Испан елш керемш Кайнаган бойы куш, кайрат; Алпарыскан жауына ЛЗберш жатыр ок кадап; Куйылып жатыр майданга Батыр ж т т , ж уйрж ат. Туыскан бауыр, батыр ел, Сорысты 6i3 д е кергенб1з; Отанды жаудан тазартып, Кун-тун катып желгенб1з; А кыры кушт1 асырып, К андаты п ж ауды женгенб'ш; Ж елкесш киып жеб1рдщ Сазасын суйтш бергенб1з; Жеюспенен, табыспен Бакы тка cyflTin келгенб1з. 31S

Туыскан, бауыр батыр ел, Сал куишод аянба! Эл1 келмес аттынын BipiKKeH 6epiK жаяура; K ep in отыр Жамбылын. Ж ещсщ жацын, таяуда. Кысыц кетш, жаз келш, Ksrepreni тур жерщ, Азап кет1п, бак келш, Гулденгел1 тур елщ. Бш кке када, Кызыл ту, Сол ту болар Tiperiit. Женбей кару тастама, ■Пзпщц берме баскара, Казакстан атынан — Арнап сэлем айтканда Оздерден осы тшепм!

К.ЫТАЙ ХАЛ К.Ы Н А Б1здщ Kepmi KbiTaiiFa Ж апон тары урынды, К,ан 1здеген аш каскы р — Керетш емес тынымды. Карайган каны капитал, Ш ырармакна 6ip жанжал, К,ай м анд а осал ел бар деп, Ала кояр жер бар деп, Олжалауга, талаура Фашистер беД бурылды. Манжурды басып алранда Кытайга бэле салганда Kepin ек сонда-ак. зулымды. Айуандыры аскан жауыздар Ж азыксыз елге кол салып Катын, бала кырылды. Обалсынар оларда Адамдык, cipa ар бар ма? Дуние тугел тунЦць «Куа берсе коркакты, Батыр болар»— деген сез Осыран келер жорымды, О най-ак басып алам деп, Басына бэле салам деп, Тецесе де фашистер Кытайра э л аз шыбын-ды. Калын кытай козрэлып, Намысын х алы к колрэ алып. Бас косып карсы аттанды,

Бузбаймын деп жубымды. Кандай айла етсе де, Ш анхай мен Нанкин жетсе де, Катайды, кытай жумылды. CoKKbiFa карсы соккы ашып, Жырткыштардыд тум аны К,ан ж алата урылды. Tereypini тем1р халык колы Уйымдасып шыкканда Жаудын. бет1 сырылды. Чжу Д э деген 6ip батыр Халык эскерш бастаран Ер екен тым айбынды. Он мындаран жапоннын Колдарын койдай куранда, Куандырды халкымды. Эр майданнан ер шырып, Кирата жауды жекгенде Ецбекийсй элемн1к Куттыктады мунывды. Казакстан елшен, Отамы бакыт жер1нен — Куттыктаймын мен дары Ардакты ap6ip ульщды.

ВОРОШИЛОВ ТУРАЛЫ ПОЭМА TaFbi д а ел1м жел1 ©рт боп ecTi, Тардырды KopFacbin мен б олат ш е и т . Абиссиния тауында ажал ойнап, Испан улы ыстык дан белден кешть Манчжурд! дара туман тунек басты, Кытайга жалмауыз ж ау араласты. Кек кайнап кас душпанмен арпалысып, Ызамен калыц кытай жаура айдасты. ГПскен eriH коры ккандай сыбырласты, Мен де бугш шырарам даусымды ащы. Д ала мулгш тунжырар туршжкендей, Тау делдшп уржкендей тьщ-тындасты. Куздан кулап булактар шуылдасты, Орман, TOFafi оянып дуылдасты, Ж асырынып кекорайдын астын куып Зуларан арык шуы квкке уласты. К©к терек сулу кы здай тузеген туе, Ж айкалран акжонаста егш, курш . Айдын квл калык камыс, кора баскан Ш айкалат, еспргендей суык сыбыс. Тегьп жыр, кез жиЬанды, ш ы рка энге сал, KuieMAi Т урж м еннщ тубш е бар. 323

К азакстан жершде желдей ecin, Бакш алы ©збекстан гулше бар. Арала Тэжжстан аскарларын, Мунайлы Азербайжан астарларын. Одактын он 6ip елш тугел шолып, Bip толрап туШщй жыр тастар шарыц. Мен картпын к е г т керген iopi булбул, Ежелден ел тывдаран кене Жамбыл. Б упнде жырым ж ана, KyfiiM жаца — 0HiMiH ж ас ел1м тц кыраны алгыр. Ел шауып, журт жылаткан хан мен беки, Жырлаура даусым шыкпас сум жендетп. Мен жырлаймын, кетерген кекке атын Ел epi халык суйген большевика. Ленин мен Сталиндей терен акыл, ©cipreH маршал етш e3i накыл. Басшысы Армияньщ элемге айрак— Арналад жырым саган — Клим батыр. п Патшанык ларнат т а к — тэжЫнен Миллион ж ан корлык керген, таяк жеген, Баягыда кор болып етсе казак, Зорлыктан Украина да зар ещ реген. Мунда — бай, о н д а — сорды помещиктер, Куш кайда карсы турып оран тштер. Тек кана домбыра мен бандуранын1 Уншде i3i калды ауыр жуктер. Ж арлылык, каракрылык журтты баскан, Украина, даласында Казакстан, EcirriM, кеп уакига кезбен керд1м, Ондагы кара кущи еткен бастан. 1Б а н д у р а — укранна халкынын музыка аспабы. 324

CeMipfli помещиктер елд1 сорып, EriHiH ецбекиплер берд! орып, М олда, поп уын шашып, елд! аралап Халык. кезш anmayFa алдын торып. Кузрынша полиция елд1 бакты, Айдады, атты, шапты, турме жапты... Осындай кара кунде Клим туды — 0м1рде корлык, зорлык бейне абакты. Кара су, кара нан жеп сэры белде, «Кудайга» кул болранда, байга пенде, Ш ыж ы ган ыстык кунде eriH орып, Мал бакканды бйгерсш казак сен де. Ол ecTi к ы згалдактай сусыз шелде, Тураксыз ебелектей дауыл желде. М ал барып ж асты к ш агы н байда етк1зд1 Ж алац аяк, жалац бас ыстык жерде. Ащыныц кердж талай дэм1н алып, 0Mip KaaipiH таныдым арып-талып. Казактыц малды баккан малшылары Суйед1 ез Клиш н урып, танып. Клим eMipiH б!лем1з, 6i3 де кердж , Клим eMipiH танимыз, тузде кердж , Сондыктан да, ардакты 6i3re Клим К аш ан д а сен б!зджсш , 6i3 де сеид ж. Казактыц малшылары мыцнан тандап б ф е д кеп ж уйрж л Климте арнап, Ен тагып, к е к ш н Kecin, «осы» дейд1 Ш ыгатын сан тулпарды топтан caMFan. Ш 0тсе де жастык шагы азаппенен, Кемпу, корлык, зорлык, мазакпенен, Клим ecTi, ж е тп , ж1гп болды, Семсердей етюр, ежет, болат берен, 325

Заводта ерлштерш ел таныпты. 1Кектенген жумысшылар кезш тартты Тап арын, тап намысын таймай сактаапп Куреске шакырды ол бар халыкты. Ж уанга купи кеп деп бас урван жок, Кез келсе сырын ашты, жасырран жок, Тап ушш бар кайратын журд1 жумсап, Бойында от куаты басылган жок. Донбастыч шахтасында кайнаган кек К аткан кез, айтып болмас пэлендей деп, Жумысшы калын колын кетеруге Турганда ш тен тынып кутш 6ip «леп». Бул лепл сонда оларра Клим бердь Калын, топ Донбастары сонына ердь Кызыл ту жел KOTepin жалын жанды Ж алауы кайнаган кек басты жердь Кетерш тан сэулеЫ Клим ерд1, Жатпаува жаннын Keri хабар бердь Сондай кект1 жы рласам е а м е алам, Хан Жэнг^рге аттанран калын елдь Bip кезде И сатайдай кажырлы epiM, Кетерген xanFa карсы байтак елш; Тулпардын туярынан от жаркылдап, Калын кол Сарыарканьщ баскан белш, Ашулы каткан к абак елдщ Keri, Аттанран залымдыкка аскан шеп. Алдында Исатайдай батыр бастап, Камаран хан ордасын казак ель Клим ер тамам ултты алра бастап, Кетерген калын колды жаура нускап. Ел бастаран ер Kaaipik халык умытпас Кетерген ел те н д т н туын устап.

IV Зарлатып жет!м, ж еар , сан бейбакты Ок. кылыш, тем1*р 6yFay, канра баггы. Ерлерд1 ел бастаган т е р т алып, Сибирьге патша залым куды, айдатга. Ж ерлерден карлы-боран жолды баскан, Аязда шакырларан тутеп аспан, Ж асканбай зулым патша зардабынан, Т ал к ан к.ып т а с бурауды К лим к аш кан. Босаран жас кырандай тар капастан, Ол кашып Каспий erri тау мен тастан, Ж асырынып жендеттерден келед1 ол Бакуге — зор ewupic мунай таскан. Б акуды 6i3 б м едм з— тарихта аты, Елш е енбекпплер мэл!м данкы, Бастаган Сталишм ез колымен Бакудын, пролетарын зор кайратты. Б акуды 03iM барып кергеш м ж ок, Каныкпын — кермесем де естимш кеп. С ыкылды к а р а меруерт б1зд ш Эмб!, Ж анары Казакстан жулдызы боп. Бшемш онда бурап жердщ астын, Шырарар мунай майын судай таскын, Кеп жасадым. кеп керд1м, кеп естдам 1шшде аксакалды мынау жастын. Донбастын большевип Клим батыр, Bipre icTen Сталинмен болып ж акы н. Майданда шыккан таптын кесемше Кемек кып, сезш тывдап, сурап акыл. Bip болды кесеммеиен ауыр кунде, Кашан да т э т белек, жаны 6ipre. Табанды тар кезенде акылшысы Окопта, зор майданда, Кремльде. 327

V Букш халык козталып алтанда бет, Ленин, Сталин колдады болып медет, Толкынды тура жолта салды Клим Колтыктап тар жолдарда суйеп, жебеп. КаИарлы халык, кару ап сайлантанда, Бас косып аттанады жауыздарга, Ж ер мен су, завод, фабрик, оюмегп — Алута колмен тартып кан майданда. Клим ер еш коркыныш сезген емес, ©лем деп зор максаттан безген емес, Кол бастап жумысшыта кару берд1, Не жену, не женшу — таптык егес. Аулакта узак, тундер уйкы кермей, YriTTen журтты бастап, соккан желдей. Ленин мен Сталин бар куатшысы Калады кай енбекш! Климте ермей. Шакырды ел1мдеп барлык. ерд1, Колына мылтык берд1, кылыш берд1. YniHC кулак, койып шакыртанда Ш ыккан ед, сонда ерлер калыц колды. Ж ырласак, мундай ерлер ецбекш'| уш1н Корсеткен кан майданда кайрат, кушш, Dip танта ap6ip ici ертек болар, Урпагым шын батырды б1лем1с!н? VI Ж арк, eTin Октябрьд1н icyHi шыкты, Кун туды белдесетш жаумен мыкты. Бастатан енбекш! елд1 Клим кыран, Сан жауды мойнын уз1п, жерге тыкты. Кутыртан аш каскырла’р кашты, букты, Ж ас кыран KepiHreniH бурап сыкты. 328

Жумысшы, шаруанын, еюмет1 О рнады, 61зд 1н елде M auri мыкты. Заи шыкты — кедей, кемтар жер, су алды. Мал алды, тендш алды, карык боп калды. Ж алдама жауыз колын куып тастап, Кедейлер бак,ыт алган энге салды. VII Карацы з бай, ж уанны н е н д т iciH, Ж ан-ж актан курастырып калган купли. Каптады топ-топ болып тагы кузгын Бакытьш журттын тартып алм ак ушш. Шакырды Ворошилов аттануга, Кару ап, уйымдасып саптануга, Б акы т ymiH, ерш уш ш , тендш ушш, Халык ушш таласуга жер мен суга. Астында кызыл тудык басын косып, Кол шыкты келген жаудыц жолын тосып, Каптатып енбеканлер отрядш, Клим ер жауды куды, бетш осып. Б ш нер ердщ epi кезенде тар, Ел умтылып келгенде — алдында жар. Ленин мен Сталиннщ OHereci Согатын ic пен ж урек 6ip барабар. Казактын ардагер1 Аманкелдк Котерген кан майданда карангы елдк Б1рлес1п калы н колмен Климге epin, Жершде Казакстан жауын жешн. Амамкелднп ерткен Клим батыр, Е р л т н халкы суйген Kopin макул; Елден туган х алы к epi, х алы к кыраны ©TKip, ежет, табанды ; терец акыл. 329

V III Аш каскырдай жалавдап жем !здеген, М ал торып жайылымнан кой кездеген, Ж ырткыш андай eKi K93i кып-кызыл боп Кулкынынан басканы тук сезбеген. Тэрбие алган залым патша, бектен, Аттанды генералдар жем дэметкен. Ж алдама жауыз Колчак шырыс жактаи, Деникин mrepiMeH он ж а к шетген. К амалап батыс-Tepic — тус-тус жактан Ел1мд! каусатура банды актар... Коргандай ел шетшде, жау бетшде Каласы Царицыннык жатыр батпан. Осыны генералдар камап алды, Ж асканбай жасанган ж а у сорыс салды. Карсы алды, сескенген жок Царицыннын Басына Сталиннщ ©3i барды. Т ар жерде тапсыратын киын icTi, Досына Клим сынды батыр купгп. Сталин тапсырды да зор майданды, Ж он сштеп, куат 6epin колын кысты. Эскерд1 Клим ж ауга тузеп салды, Карысты жасанган жау ©ншен банды, Каскырдай каптаса да тус-тус жактан, Большевик женш шыкты зор камалды. KiM шыдар Клим колы каЬарына? Бандыны караткан жок жан-жарына, Ж алдам а солдаттардын 33peci ушып, Карамай кайта кашты алды-артына.

Акындар домбыраны долга алганда, Кунрентш куйд1 тодсан толгаранда, «KiMfli сез Fbin жырлайсын»— деп сурасак, М эж ш сте тереннен сыр дозраганда. Асыл сездщ neci адын сонда: — Ж ырлаймыз,— дер домбыра алсад долга, Ж ырлаймыз 6yriHri ем!р — ш ат турмысты, Ел1мд1 экеп салран б ад ы т жолра. О танымнын карулы ардадты epi, Суйетш, дад1рлейтш туран елдь Таласып тар кезенде жауды дуран, Ел1мшн арыстаны, ардагерк Е лш е ер л 1п м ен ж еткен данды, Астында ойнадтаран жирен аты, Ж ырлайм ы з ж оры ктарын К лим ерд1н EcTice ж ау дордатын куш куаты. Ж амбы л да энге салып куй тербейд1 Аузына Клим туссе, жыр кернейдд Айбатын, батырлырын, тулпар атын Ж ырласа кекке дулаш куй сермейдд Арыстан — жирен атты Клим батыр Колбасшы, алрыр кыран, терен акыл, Касында Буденныйдай жан жолдасы, Бастаумен атты эскерд! келе жатыр. Туйсшсе ж ау кашатын айбатынан, Керсеткен дан майданда дайратынан. Уйреткен Сталиннщ ж ас дыраны — Калыц жау зэреЫ ушдан ж ай д а атынан. Тастулек, таймас дыран музда ескен, Кек болат алмас дылыш нарды кескен, Ж ан досы Сталиншн. дасындагы, Тар жерде халыд тардырын долмен шешкен. 331

К уйретп Деникинд1, Врангелей, Коргады баскыншыдан 6eft6iT елдй Наркомы СССР-дын курал Kyuii, Атарын Клим ердш элем бшд!. IX Мэскеуде 6ipiHini май мейрамында, втетш улкен гойда б!зде жылда. Ж ол т у с т , Ж ам бы л сонда 6ipre болды, К ызырын мен айтайын журтым тывда! Лек-лек боп катарласкан калык халык, Ш ы рэды бакытты OMipiH эн рып салып, 1шшде: езбек, орыс, казак, кыррыз, Украина, грузин мен татар, тэж!к, Сталин Мавзолейден турар карап, Табысты, куанышты оймен санап, Кутгыктап ж аз бен жасты к бакыт жырын Ушырган балапанын сункардай-ак. Сап тузеп, эскер шырар катар-катар, Асынран бэршде бар 6ip бесатар, Туршдей жолбарыстын каЬарлы айбат Калын кол атгы, жаяу келе жатар. Будан сон танк! шырар тем1р тулпар, Кез келсе калын жауын кул рып унтар. Аспанда ушкан кустай тобектелер, Каптаган самолеттер болат сункар. Кекпенбек жердщ жуз1 кару-жарак, Болмайды мынасы деп колмен санап. 3en6ipeK , пулемет пен найза, кылыш Тамаша тан каласын турсан карап. Bip кезде атты шыгар коздей кайнап. П ар-пар боп тус-тусшен гулдей жайнап. Боз, курен, кара, жирен, ала, шубар 0тед1 ауыздырын карш-карш шайнап.

CeKipTin 6ip м езп л де аррымарын Шыгады Клим батыр жанган жалын. СуШкп маршал, Нарком ел корраудын, Астында жирен аты бейне сарым. 0тед1 желдей ecin журтты аралап, Шыратга Мавзолейге, журтка карап Сейлейд1 суырылып, 6ip-6ip талдап, Мшдетш ел корраудын колмен санап. Онын С931 е с т е д барлык. ж а к к а : Ташкентте, Фрунзеде, Ашхабадта, Бакуде, Тбилисиде, Алматыда С анк-санк етш келед1 бар ку л акк а. Кандай ж ау келсе дары етпес xayin, Кщирген Отанына тем ip сауыт; Улг1 алар наркомынан ap6ip эскер, Колхозшы, жумысшысы фабрик, завод, Халыкка кастык еткен жау жорралап Алдында ззндем1 иггей ж уз бурандап, Отанымды байларра iuiTeH сатып, Кетпек болран ел1мд1 мулде ыландап. Эскер'ш TiK турады, кузет!м сак, Халкым ж ауды коймайды, iHiH тапп ак. Су куйып 6ipiH коймай туншыктырыП, Зэрл1 т ш н суырып, TiciH к акп ак. Сырттан ж ау ж агалап жур ж ем тж !здеп, Егер де карсы ласса б!зд1 кездеп, Халык артыднан майданра тартынбайды Кылышынмен кврсетш калсан мезгеп. Мезгесен м езгш нде басты косып, Аламыз келген жаудын жолын тосып, Ел ушш, М эскеу ymiH, квсем ушш Айдаура ж ау ы здарды к бет1н осып.

Bip туда бас косады турл! тустан, MepreHi взбекстан, Казакстан, Тур1кпен атгы acnepi, Азербайжан Ушкышы, кырандары Тэжшстан. Мезгесен ж ауга карсы келгенде кез, Куамыз, каусата мыз ашканша кез. О дактык он 6ip елш катар тузеп, Шыгарып 6ip женнен кол, 6ip жердей сез.

АМАНКЕЛД! бленд! айт дегенде арылтканмын, Ж уйржтей домбырамды сабылтканмын, Е л суйген, ещ реп туран ерд1 м актап Тынысын душпанымнын тарылтканмын. Ойлансам, сез!м — ш енаре, киял жел!, 0тед1 кез алдымнан тарих бели Ерл!гж батырлардын. жырлау уипн Толранар Ж амбы л акын сейлегель ^Ардагер Аманкелдх ердщ epi, К ен epic, ж а л п а к д а л а туран жер1, Ел1 м ен м ек ен ш щ туы н устап, К ол бастап к а н м ай д ан д а а к к а н Tepi. Ленинш жаны суйш сонына ерген, Ж а у ы н а а ж а л орын т а р т к а н мерген, Ш ешеден ел камкоры ул боп туып, Ер болып майданда да ул боп елген. Казасы батырымнын журтты ен!реткен, Ол кезде Ж амбылдын да жасын теккен, Бул кунде ер ецбегш кошеметтеп, Ш ертемш ж ещ с жырын мен де кеппен. © лген ж о к , А манкелд1 эл1 Tipi, Энеки Ллул\\ тур а к ceM cepi; Орнатып ол кексеген арманды ойын, Мен де шат, рахаттанран картты н 6ipi. Батыр бол, балаларым, бэрщ дары, Тап берген душ пан и гп н сынсын сэры. CeMcepiH Аманкелд1 то т баспасын! Ел корра, улы KyHHin ту са шары. 335

УРПАК.ТАРЫМ АЛДЫНДА ¥рпак,тарым алдында, ¥сап жазры шалрынра, Мойындамай шалдыкты, Ж асарган Ж амбыл шарында Сайрайды, талай сайраган. 0юмет1 Советтщ Нурымен кундей балкытып, Болмаранды болдырран. К арасам кэз1м тойдырран, Бэйгеден озып жулде алган, Ш ауып муше кунде алран, б л ёц н щ кен!н казайыи, Бауырымды жазайын, Ж уйрш емен болдырран. Ж ау куппмнен корралайд, Ж ау жол’аса жорралап Кул болран, тары кул болад. Большевикпен ойнама, Кулатады тауынды; Большевикпен ойнама, Киратады жауыкды; Халыкпен жау ойнама, Тау тайлактай тарпиды; Халыкпен жау ойнама, Ж ауды жаншып куртады Курткан сайын жауларын ззв

Жамбыл мектеп бала

алары арасында влек шыгарып отыр.



Курыштай куш! артады; Сондыктан да, карт Жамбыл Отыз TicreH Terin жыр, 0лецнщ кара боранын, Куйдщ бомбы — жарарын Ж ауиа карсы тартады; Домбыраны мен тартсам, 0ленд1 шыркап мен айтсам, Бакыты уинн халыктык Топка айтамын алкалы. •Теи бул емес Ж ам бы лды к Толып жатыр тары да, Тары-тары айтары.

ХАЛЫК.ТАР ТУЫСКД Н ДЫ ГЫ Тывдаушым, келш маган сендер сынды, Ж ы рла — деп,. сурадыддар еткен.кундь ©ткенде домбырамды куйлеп ед1м Козгады ол — ун орнына кайры, мунды. Ызьщдап мук шакдандай желден жаман, Ашкысы келмейд1 аузын ecKi жарам . Акынра куй кернеген ун бере ме, Булдырап кеткен куррыр зарлы заман? Ойласам ecKi ж а р а от боп ж анад, ©лен, жыр куй кернетш айкай салад. Камаган халкын Ресей тар капаска — ©ткен кун — карыскан жак, каткан кабак- Тут1ккен кар а тунде кунд1 кермей, Арман рып тан сэулеан колды серией, Кэтерш ауыр ж у к п еткен ел!м! К,ан кара, ж аны ж ар а тек кана елмей. КаИарлы жауыз патша халыкты алдап, Булд1рш, ойран салып, елд1 жалмап, Коррады соныменен тэж бен тэры н, Ол кулдк ел жатканда уайым сарнап. К,ыркысты к а за к , кыррыз айдауменен, Ш абысты TypiK, армян кайрауменен, Тун, бурау, алдау, арбау, д1н-шарират К,ан куйып халык кез1н байлауменен.

Еврейд! «жешт» койып, Teuriperri, «Сарт», «ногай», «кыргыз», «хохол» — кубыжык erri. Y rirren emTecTipin ездо-езше, Туыстар 6ipi канын 6ipi тек и . Бастаран сэуле-nypFa адамзатты, Ленин кара тунде дабыл какты. Миллион ер кетерш п, 6ipre шыкты, Зорлыкты талкандады бейне абакты. О к — мылтык, кылыш, найза каруланып, Ленин мен Сталиннен нускау алып, Тенкерш жауы здарды тастады ел^м. Капитал колкасына колды салып. Ж иы рм а ж ы л босатканра е.;пм1зд1, Беледж , гулге орады к жер1м1здь Бакыттын улы Отаны О дак курдык, Ж инадык, турдж етек-жендм1здь EpiKTi ел армян, к азак, тэж ж , кыррыз, Бас косты алпыс улт — жайнады жуз; Ж аркырап ортасында улы Мэскеу — Ж урег1 Отанымнык жарык жулдыз. Юлемдей кайда барсан, ж айнаган жер, Кен дуние, енбек кызу кайнаран жер; Б а к орнап, ен д алара нурын Torin, 1шшде акын-булбул сайраран жер. Bapi дос, кайда барсан жаттыры жок, Bip кезде камшы ойнатып, атылран ок. Ж ерлерден тату-тэгп , сез естис1н, Ж аркын жуз 6ip бауырдан турандай боп. Bipi жок туман тунде кектескен ел, Ж ауласып жазыксыз кан арызран сел, 339