Жамбыл Ж

Дидары жаздын жаркырап, Жадырап кулд1 тары жер. Жасанган муздай жау-жарак Жайнады жазша жауынгер: Трактор елде аршындап Бузылды шындар, не 6ip бел, Cinipin донд1 топырак Кулпыртты кырды епндер; Булактар акты саркырап, Шыркады бебек ер1мдер. Араштар жайды жапырак, Шешегш атты не гулдер. Ti3ijiin кектш тершде Тырналар кайтты, Kepinaep! Соларды шопып 6ip сурак Кояйын, квн1л бвлшдер! Ж енудт юлт1 неде екен, — Саркылмас куштщ K63i не? Ж аз т1лi калай дер екен Салдындар кулак сезше: — Женудщ юлт! ежелден — Ашынрэн кекте, енбекте Жаралран бак боп неше елге — Ырысты жерде, элбетте! Сейлед1 нэрл1 жас курак, Сейлед] булак саркырап! Тырна ffa солай тш катты, Жамбылды еолар жырлатты.

HeMieri кож а туткан ел Болган ж ок em6ip когамда! Сабасы толык взендер Саркылмак па екен Дунайга! Бэйтерек, кайын, емендер, Бас имек пе курайга? TyfiFbiiiFa журген твбенде Ж арбандап ушкан теменде Ж апалак бвгет болар ма? Журектг', кушт1 берен ер Халыктыц камы дегендер Баскага бодам1 болган ба? Куатты жаздай кулпырып, Шыгамыз жайнап мейрамга. Кайратпен каИарлы умтылып KipeMi3 катты майданга. Б о д а м — (орысша подданый), бул жсрдс баскара тзуелд1 болран ба? деген магнада.

сынлык TyFaH ел1м, сез тында! CaFan айтар сез1м бар. Атак 6epin Ж амбылга «Ардакты, ерке — дедщ,— шал». Ал сейлейш алдында, С ез 6epin т1л данрылга. Сейлейтш жер келгенде, Журтым кезек бергенде Мен бегелш калдым ба? Зам аннан— заман тапталган Калын казак баласы; Ауыр азап аткарран Кезден эрып сорасы; 1здегенш таппаран Бурынры ата-бабасы; Сол азаптан куткарран Ленин — адам данасы. Сол еаммен аталеан, Мекен1 Б алты к ж агасы — Ойына б ш м , нур салран Б акы тты ц тунрыш каласы, Кайратына элем тан калган КалаРа сонау карашы! Алысып кыстай жауымен Каймырып титтей ыкпаран; Ж аудырса бомба эуеден Ж ауынан коркып букпаган; Жаудырран сайын ерлеген, Каланы кайта мыктаган; 619

Тыныштык, дамыл кермеген, Туш жок тугел уйыктаган; Аязда, карда, боранда, Ауыр кундер болганда Кабарын кажып шытпаран; Еасырдын мол мурасын, Бакыттыц сактап уясын, Лениннщ туын жыкпаран. Каймырып кала кушшен, Сескен1п зэрл! тусшен, 6л1гш тау-тау калдырып, Ж ынынан эбден айрылып, Сорылрэн итше кансылап, Басынан каны тамшылап, Каладан жаулар сырттаран. Кыстай дамыл кермеген, Ж аура ырык бермеген. Тал ай мынын жерлеген, Т е н т келген жаулардын К аласына Ленинн1н Камалына ел1м!пн, Халкым сыйлык тартады — Ш ашуы деп женуд1ц! Кек найзалар yftipreH, М уздай тем1р ки1нген, Алды на дабыл енгерген, Артына сауыт бектерген Ш еру тартып кол барсын! Жауды куган торлаган, Ерлерден не аяйык — Ж анын киып KopraFaH Ел1м1здт ордасын! Соларра сый — ет пен май, ¥н мен Kypiiu, кант пен шай Ж олдаймыз сан тоннасын; Ер сыйларан ел едж, Ен курметт1 тамагы — Сары майы, каймагы Е лд 1к соран жолдансын; Ж аура ататын орын деп, Ж ау ы н гер л т жолым деп, 620

Ж1берерм1з соларра KeMip мен мыс, коррасын; Сыр мен EpTic таскандай Жауды жаншып баскандай Козралгандай тау, куздар, Сыйлык арткан поездар Туйдек-туйдек козгалсын!

TEMIP Т¥ЛПАР М1НГЕН К.ЫЗ Караймын да караймын Кай-кайдары eMipre, Еске тусер талай кун 0тк ен менщ ел1мде — Ел басына кун туса, Ер аттанган шймге; Кек найзасын колрэ алып, Семсер байлап белiне; Дабы лдары н eHrepin, Сауыттарын бектерш, Ж ауар кундей TyHepin, Кешкен елдей удерш, Ерлер тарткан жорыкка Жауын женш келуге. Ел деп аньгк енсесе Ерге, тэшр, ел!м не! Солар маран жыр болтан Квп ой салып кешлге. Сондай кундер сын болтан Елдег1 кыз, келшге. Мен соларды квп квргем,— Тун уйкысын терт белген Ер тулпарын баптаган; Ек!талай кундерде Ер намысын сатпаран, Ерте турып, кеш жаткан, Ер орнына тун каткан, KipniK 1лмей тандарда, И е болып мал,, жанра

Ел ceHiMiH актаган; Не шаруаны колга алса, Б1тпей тыным TannaFan; Ердщ камын ойласа 1шкен асы батпаран; Ерге кайрат дем 6epin, Елге медеу бел болып, Ерден зият атанран; Eni айткызбай макул деп, Ел^журты кад1рлеп, Шаужайынан какпаган; Eici Kici бас «веса, Ертегщ ей аны з рып Елжфесе мактаган. Ел мыкты да — ер мыкты!— Екшш сел каптаран, Ерег1скен душпанды EpiK бермей таптаран. Туды тары сондай кун! Тары соны толгаймын; Зам ан туды тутеген О к rifeH eprriH туманы Дуниен1 буркеген; Ер жорыкта, майданда Талмай кылыш алтеген; Ел ymiH ер ж ан киран — Ж ы р емес пе бул терен! Ж ауды рса да ок зенб1рек Ж аскана ма ер журек? Тумандарда шымкаран, Ерлер кекте шыркаран, Болат кусын самгатып, CepiK болып бултпенен. Ж ау ypefliH ушырып, Квктен жасыл тус:р:п Ж ау тынысын 6iTeren. Отанда не арман бар Сондай батыр ул тапкан! Кайратын жан акРарар КаЬармандык турпаттан; Какырыры кан татып,

Окты кардай боратып, Танктер1н бурканткан; Турса дары куз камал, Тутесе де мунда ажал — Ерд|'к тауын жок шаккан! Ж аудан алып ел кегж, Ж айпап кырып ерлер1м, Кун сарылып, тун наткан; Аман .болса мундай ер, Ж еш лер ме туран ел! Сендерге де бул 6ip сын Елдег1 кыз, келшдер! Кунде керем ауылда TeMip тулпар мшген кыз: Ж апан кырды тенкерген, Жерд1 ершмен кемкерген; Елд1 азы кка ток еткен, Душпанра ажал ок еккен Ж эрдем берген кауымга! CapFaropa салынбай Оза журген басканда; Ж аксы nepin жанындай Тракторын баптаган; Каскалдактын канындай Касык майын сактаган; Майдан камы дегенде Уйдег! асын татпаран; Болысам деп ерлерге Титтей дамыл таппаган; KapaHFH айсыз тундерде, CepiK болып уркерге, Ш ыркап кырды тербеткен, Е стке жан — ер жеткен Кыз, келшшк еленш Аймак тугел жаттаган. Кырда eriH кулпырран С алм ак тартып баста дэн! Кыздарыма болыскан Yfifleri ана, ж ас балам. Ж урт кайраты торыскан, Шал да карап жатпаран. 624

Не кыруар кеп жумыс К,ыз, келшкм аткарган! Бейне м айдан бул 6ip ic — Кен даланы каптаган. Билегендей болды куш, Кетершем, шат болам; Ерге куат, елге ырыс — Кыздарыма мактанам! — Сталиншн сездерш Кекешнде сактаран; ©нкей ер1м-квзел1м А на сут1н актаган, Ертен тары керемш Ж инаранын кеп eriH. «Сенсе туран ел 6i3re, Bi3 HririrreH кемб1з бе? Астыры мол — ел кары к Б'1здер eKTiK — б!з алдык,!»— Ес1тсем сейдегенш Жырды тары актарам. Соны кунде ойлаймын Сонда былан толгаймын: Ертен жауды женгенде, Ерлер елге келгенде EKeyiHfli куш актап, Бэлки, жасы моншактап — Енд! дамыл алындар! Еркш eMip, барын бар! Кулын-тайдай 6ipre ecin, Кызы к дэурен сур! — десш, Суйер сонда ата, анан!

н КДЬАРМАН ХАЛЫК, ДОСТЫРЫ бтю зген ж ер1м жасымды, Агарткам сеиде шашымды Ы стыксыц ете тым маран; EpiMe ылп! болысып, Ел1мд1 ж аудан корысып, Ершбей сеиде жырларам. Алалы жылкы, акты кой Кырында ecin мындаран; Айдынды шалкар келдерщ Балыры тайдай туларан; Баркы ттай шуйгш белдер1м, Кэтерем узсе — кунаган. Ж аркылдап жасыл кегшде, Ж анбыры тарап eriHre — Ж айкалып жапан жырраран; Коймасы таудыц алынып, Ком1р' лер кыза жагылып, Кайнатып кенд! тур казан; KeMnip мен шал да шаршамай, Балага дейш каршадай Енбекте ширап, шындалран, К ару ап халык жаттырып Гитлерге ел1м сайлаган; Элемнщ аныз ce3i бон, Куаттын кайнар Ke3i боп, Е рж урек ерлер ujbiFapFaH — Кайарман Казакстаным, К арасам кез1м тояр ма, Куатты мундай болар ма, 626

Ол заманда, бул заман! Ж арасып журтпен дурмеп Epairi доска унаган; Суйюмд1 кепке KepiHin, Досына улп делшш Суршбей еткен сындардан. Немерем, мешц улдарым! Осынау 6ip жыл шпнде: Ш ат болып каЬар, кунице, К,олынды талай жырладым; А талы к айтып сез1мд1, А ла алмай Kopi кез1мд1, Ж орыкка жолдап турганмын; Сендерге жырмен дем 6epin Есендж, саулык сурадым. Ленинград пен Москва Киратып жауды касында Элемге атак шыгардын. Бастады колды Панфилов Ажалына жаудын сумдардын, Толтырды шаттык кешлге: Орыс, к а за к ерлер1м Тайсалмай шауып ел!мге, Гвардеец атанып, У лп боп байтак елше Ерлер1м ж аудан тагы алды Кездеген apFbi жаганы, Шаттыкха Tiirri симадым. Ж ауган октан жасканбай, Сарайларын ашкандай, Украина топырагын Квмрепндей ананын Суйшп менщ улдарым! Жасыратын сыр бар ма? — EcTin соны карт Жамбыл KeKiperi толкынып, Ж а с ipiKTi б у л д а 6ip. Ж егп жылды жыл куып, Кан майданда кабынган. Ж ауды женер кун жуык: «27

Кабыргасын капсырып. Душпанды 6i3 тыксырып, Сырамыз жан-жарынан. Куннен кунге кушейд! КаИарман халык достыры1 Калмайды аман жау будан, Жауды жедел куртуга, К аззкстан кунгп куй, Карыштай бас, сал уран! Ж еш сп ecTin тур халык Б1здш fly6ip сарыннан, Келе жаткан жер жарып Ертенп улы дауылдан!

ОТАН ЭМ1Р1 Тунжыраран кун туды, Ж ау колкара умтылды, Топыракка тенемек Ата мекен журтынды, Аянатын не калды? Аяулынды ж ау алды! Жер1м1здш сэулет1 Кавказга да таянды. Кубань, Кавказ, Дон, Едй! Ежелден кут ед1 бул — Ел ырысы аяулы. Есерсок ж ау ел1рген, Енбекпенен еплген Тартып алмак даярды. Хатер булты тенгенде. Ел намысы дегенде, Ерлер кашан аянды! Ж еме-жемге келгенде, Ж ауды кысып шенгелге Ж анын CHFbm алар-ды! Карыс жер1н — канындай, TeMip жолын — тамырдай; Заводтар мен фабриктер — Жер1м1здщ жанындай; Енбекпенен кегерген Кутты коныс кекооай — Ел1м1'здш багындай; Ата-баба мурасы — 629

Кезд!н кара-ап>тндай! Соларды жау шапканда Л аулам ас KiM жалындай?! Ж а у 6ip суйем жер алса, EciH ж им ак кушеймек. Ол кш кене бел алса, О салдамак б 1 зд т шеп. О йласандар осыны Шегшетш жен бар мз? Ж ауга кияр ол рурлы — Ж арты суйем жер бар ма? Шегшгенш — елгенщ, Ерлер енд1 соны ойла! — Елд1 жаура бергеннен блген арты к одан да! Уа, улы ерен, ж ас улан! Асыраран сеш елщ А к сут1мен жасыннан; Еш асырран ж ок ед!н Ж аудын кегш басыннан, Сол ержурек еренш Ерлжке Отан шакырран: — Адал улдар, балалар, К ез ж1бер!п карандар! HeMic алран жерлерде Калды кандай калалар! Шырылдаран бала бар, Ешреген ана бар, Енсесш ж ау баскан сон Е лде кандай 6aFa бар! Солар еске тускенде, Ж ан калай жай таба алар? Сай суйегт сыокырар, Кеуденде кек буркырар! Олай болса, кулак сал, Улдарым! 6ip сез1м бар: Аянбаран — жауды алар! Аяранмен мундайда Дей кермендер жан калар! Коркак адам кор болар, 630

Келенкеден коргалар, Курдай 6yFbin жорралар, Кершгенге жем болар, Кезден жасы сорралар. Ж уртка жэрдем берер ме, Киын кунде ондайлар? Ж аркы н 9Mip сурер ме, Коркак коян, торрайлар? Сондыктан, ер улдарым, Тынысыннын барында. Терт м уш ент сауында, Колда дармен турранда, Ш ылап ел1‘м, курбанга, Катайып тас, тем1'рлей, Карыс жепге шегшбей, Кас душпанлы каптандар Доннын жойкын селшдей! Катарын болса курыштай, КаЬарын болса кылыштай Ж а у калм айды ж ен1’лмей! Шеп’нбе! — деп Отан тур, Шегшбе! — деп халык тур, Соны адал орындао, Сонда FaHa eMip бар! Е л 1н есен сактаган, Арын жаура сатпаган, Ана cyTiH актаран Балаларын суйер шал!

БОЛЬШЕВИКПК ШЫНДЫК, ТУРАЛЫ М айтебенщ eHipi Сол куш аса нурланып, Алатаудык ак басын KyMicTi нурра кун малып, Кызгалдак пен сарралдак, Алакан аша гул жарып, Yfiipin тонн телдердщ, Балбетеге, шырмауык. Ж апырактанган тал, терек Ж айкала жайнай ырралып, Сайрарыш сан кустардан Тэгп эндер жырланып, Тамашалап соларды Тур ед!м биж белеете, Ш улаган 6ip кенеске К улак турсем: «Ауылра Келд! десп Фурманов». Фурмановты бурын да EcTireH Kapi кулагым. Алматы деп ecTireM Онын мекен турарын. «Жарып жатыр — дескен журт,— Бакыттын ешпес шырарын. «Орындайды — дескен журт,— Елдш барлык мурадын». Алматыга жете алмай, Арык, жауыр есекпен, 632 —

Кедейлжтч нэлеттеп Кунде тура тесектен, Ж етуге кунде асырып, Ж укарган сабыр, шыдамым. CaFbiHFaH epfli керген сон, А мандыкка келген сон, О дан 6 ip сурау сурадым: «Осынау жалпак жалганда, Ж ам бы л карт — дед1м — турралы! 1здеуден шындык журег! Bip уакыт та тынбады, Ж етшс бес жыл еткенше, Дауылда ушкан кептерше, Кез ушында булдырап, KyFaH шындык зырлады. ¥шкыр ойым умтылды, Сонда да OFaH жетем деп, К еш уаз тешз, асусыз Т аудан да зырлап етем деп, Богеттен 61'р ак. ете алмай, Ш ындыкка KyFaH ж ете алмай, Есекпен турмын тепендеп. — Ш ындык кайда бьлсен айт, Карт кулак с е т тындайды, Акылдылык, акындык, Достык бар екен еш'нде. Свз бастауы Жамбылды Уктырам деген сешмде, Сырласа келш сыпаны, Дед!: «шындык — ем!рде, Сол eMioni жасаушы Енбек суйген елжде, Бакытты елд) бастаган Ленин менен Сталинде. Акын карт, 6ipaK, шын бакыт, Тимейд1 TeriH улеске, 1ТТын бакы тка ж етед1 Ш ыдаган канды куреске. Большевиктер бастаса, Халык оны костаса, Мен кешл, шындык женуге».

Фурмановтын сездер1, ¥ялай калды ойыма. Жиырма бес жасымдай, К,уат Kipfli бойыма. Саркылган жырым тары да Таскындап болды дария. Ленин менен Сталиншн Куншен кез1м нурланып, ©TipiK пен шындыктын Ш епн бмшм айыра. Ж ырымды косып халыкка ©TipiKTi ертесМп, Шыбынсыз жасыл шындыктын Жайлауына ел кеилп, Елмен кондым жайыла. Жиырма бес жыл жайлауда, Талмады т ш м caftpayFa, Халкымныц шаттык тойына. Ш алынды 6ip кун кулакка, Гурс еткен мылтык дауысы, Селк ете калды кен далам, Селк ете калды тау iuii. KiM? десем, дейд1 — «фашистер, ©л!мт!кш1л аш иттер, Адамнык ан, тагысы». Сол кун1 жинап ел1мдй «Буындар! — дед1м — бел1ндН Асындар, дед1м — каруды. Ю мде-к1мшн кеудеде Советтж болса намысы. Кимендер нэлет камытты, Кутылган халкым кулдыктан Халыкка артык бакыт жок, Большевиктж шындыктан! Коррарын — бакыт табысы. Басталгалы бул майдан Мшеки болды жыл жарым, Сорыстын epTi epiCTen, Кызына лаулап тур жалын, 634

К ан Keinin жур п'зеден, Батыр кыз, батыр улдарым! Батыр кыз, батыр улыма Косылды барып жырларым. Аямай жатыр халкым да, Колдагы барлык жиранын. Кызым, улым, жырымныц Халкымнан алган куипмен Фашистерд1 кырранын E crice Kspi куларым, Таскындап жыр — буларым, Дуниеге еспрте, Ш ыркаймын жеш'с уранын. Ккптш аш кан бакыттын, Жиырма бес жылдыкта, Бакытта еркш жасаран, Айтарым MeHin ел-журтка: — Азат басты егер де Салмаймын десен кулдыкка, Фашистермен куресте, Малды, жанды аяма! Аятанмен, мал, жанды, Канкумар фашист коя ма? 1шсе K3HF3 тоя ма? Bip адым KefiiH аттама! Карасы жаудын ешкенше, Жекгенше жауды токтама! Ж ею стш б!зде TeTiri — Большевиктж — Ленинд!к — Сталиндж шындыкта!

KAPAFAH AblFA ХАТ К араганды ерлерП Майдандагы батырдай, Мэртебем деп сендерд1 Сыйлап сзлем ж1берд1м! Ж уз жасаган Жамбылдын Ж асытпас деп ж1герш; KaFap деп ецбек дабылын, Сыбанар деп бшепн. Жерлер1нде KeMip бар, KeMip болса — тем1р бар, TeMip болса — курал бар, Куралды елде — eMip бар, Кем ip керек ендеше, Кетерше согындар! Жанталасып жауын тур, Аянатын не орын бар? Ж ауар кундей тунерш Тусерсшдер шахтага; Кимылдакдар балалар, Халкымыздын бакытына! Кан тепл ген урыстан KeMip к азу катты ма? Аянсын деп жумыстан Ана 6i3fli тапты ма? Ж ау жарадан алганда Батыр карап жатты ма? Бас балалар, кимылда Ж ан аямай бул жолда.

Exi K63iM сендерде Ж урсемде мен киырда. Ер бурканып аттанса Курулы шеп буйым ба? Куш топаны каптаса Ж ауды жену киын ба?

АЛЫНБАС К.АМАЛ Тыныштык кунде сейлесем, Т еплген т1лден шекер-бал. Хатерл1 кунде теб1ренсем, Сез1мде менщ каЬар бар. Тундерде тыныш ж ата алман, Кулагым турш хабарра: Сталинград шаЬардан ¥мтылран душпан Едшге, Е д ш м ymiH ж ан кимас Ж ш ттер бар ма ел1мде? KopFaFaH соны ерлер1м Ту етш намыс, ел кегш, Erecin келген жерлерде Коркыткан емес ерд1 ел iм! Kemeri киын кундерде Ж ауы здар TeHin бургенде, КаИарман батыр Сталин Касына epTin достарын, Ертел болар ерлжпен, Киратып жаудын кыспагын, Царицын шенш бастырмай Бьпемш жауды женгенш. Солардан ecin таралган, Дауылды кунде жаралран Ержурек батыр улдарым Кадалса жаудан кан алган! Дарытпас уын жыланнын KepeMiH кам ал араннан! Ж алын мен TyTiH ш ш де, 638

Алынбас камал шшшде, Сталинград калан тур Ж артастай 6epiK кушшде. Казактын батыр улдары Ж ан ушш жаудан жан алган, Сендерд! Kepin тур K9pi Жанары талмай караудан. Бермендер жауга каланы Колымен елдщ каланган! CoKTbiFbin coFaH дулей жау, Ж осадай KaHFa боялган, Сендерде болып тур эне Х алайык K63i раламнан. Ежелден елдщ анасы, Е дш м нщ мацы бай. Коритын елдщ Kafleci Тамшысын касык канындай. Тэтам деп соны тенсе жау, Шыдар ма жанын ауырмай?! К омагай жауды телм1рген, Шарпындар, ерлер, жалындай, КаЬардын сел! каптасын Едшдщ таскын шарындай. Сталин Kepin мактасын Сендердей сабаз ерлерщ Жапырран жауды шалрындай. Ж1берд1м сонда баламды: Сталинград каланды Коргас деп журек, жанындай! — Алрадай, дед1м, аянба! Экеден тудын Жамбылдай. Жырымды жетюз ерлерге Майданра каккан дабылдай. Толкыны жойкын Едщге Косылсын ун1м дауылдай.

АТТАНДЫРУ Атаннан бата ал, балам, Аррымак атка мш, балам! Ак сакалы м желб1реп Артьщнан карап мен калам; Куларында кулыным, Дауысым журсш жырларан. Алрадайым арлы ед1н Ата сезш сыйларан; П ерзен тш щ алды едщ Кекш м д! кимаран. Аттандырдым майданга Аман-есен жур, балам! Абыройра ие бол, Af3t баспа 6ip кадам! Атак берген атана Ел KaflipiH б!л, балам! Ел ерл1г!, ел б1рл1г! Сынрэ тускен бул заман. С аган айткан сез1мнен Сабак алсын тындаран. Айтылган сез деп уксын — Ангарлы ж ан «бул маран». Хош, хош балам, хош балам! 640

1943-1944 _ ЖАН,А ЖЫЛ СЭЛЕМ1 астар маран гул тартып, Мен жастарра жыр тартып, Ж ана жылды тойлагам; Ж ан кызыкка кумартып, ©MipiMfli узарты.п Ортасында ойнагам; Ж асаулы жас карарай Ж ас ecnipiM баладай Карасам, кез тоймаган; CoFaH усап гул жайнап, Ж урунй efli жы р сайр ап К,ыз балам мен бозбалам. Ж ау гер ш ш к кун туып, Ж урт майданра умтылып, Умытылды ол заман. Енд1 керсем жастарды Тас туйшген кайарлы Халык камын ойлаган. Кун сарылып, тун наткан, Кабарына кар каткан. Кару аскан зор адам; s.«. 64|

М уздай TeMip курсанган, Алыптарга ycaFaH, Алдаспанды TtwiFaFaH. К арлы боран ioiiHfle, КаЬарманнын тусшде Елестейд1 сол маран. О кка тесеп кеудесш, Кушпен басып жау десш, Т у р ан елш KOpFaFaH. Кызым менен улыма С орыстын жана жылында С ыйлырым — жыр жолдаган.

ВОРОНЕЖ БАТЫРЛАРЫНА KepLnin ж аткан кен дала, Кунарлы конысы орыстын- Канындай корып сол жерд1, Б аты рл ар ж аумен сорыстын. Кылауы кусап асылдын К ыруар елден торыстын. Курыштан куйган камалдай Б егед щ бермей жол уст1н. Дардарды душпан таба алмай Кулпысын кутты К.ОНЫСТЫЦ, Воронеж болды 6efiHeci Мызрымас, 6epiK сол кушт!н- Атадан адал туран ул Аянбай жаумен алыстын. Азат басты кылмай кул Арынды сактап калыстын. Хатерден корка б1лген бе, КаЬарман улы намыстын? Каптаган жаудан каймыкпай, К аскара турып шабыстын- Дауы лга, селге булк етпес Ж артасша шыдап карыстык. К айтардын fleciH ж ауыздын Тексе де т е н т бар кушш. Воронеж батыры атандыц Б ас Tirin е л д т 6aFbi ymiH, 643

Женесш жауды, бшемш Куатын к у и т бар устем. Тодтамак. б!лем, таскын сел Таптамак, емес тау устш! М укатты жауды б1зд1ц ел Ж ен б еп солай а к icTin!

ЛЕНИНГРАД ЖАСТАРЫНА Аксакалды Жамбылра М ейман келд1 алыстан: Каласынан Лениншц К,алын жаумен алыскан; — Ж а у коршауын бузды — деп, Талай айлар карыскан! Онын айткан сездер1 — Bip кыздырды канымды. Dip толкытты жанымды; Курес десе тоймаган Ж астарды айтты жалынды; Куат куйып сол маран, Жырым сонда агылды. Ленинград жастары! Ш олам ceHi киядан, К.арлы боран, туманная; КаЬарманша курсанран, Карсы карап ажалга Ашу кернеп томсарран. KecKiHiwri коремш Кез1ме ыстык жулдыздан, Ж аура карсы сен едщ Курыш камал тургызган; Душпанра ырык бермедщ, Келгендерш жерлед1ц, Салрызбадын талаура Кашшердщ шенгелш; О дан 6epi он алты ай, 645

Т1ркескел1 дулей жау Калага жол табалмай; Караралы жалацдап Батып caFaH баралмай; Елестейсщ кезше Алынбайтын камалдай, Куткармайтын ажалдай! Каланы жау камаса Кажымадыц, саспадык, Кадам кейш баспадын; Душпан орын жаудырса * Каймыкпадын сен одан, Карсы курал жасадын; Суыктарда тонбадык, Айткан серттен аумадын Ризамын, жастарым! Адал тугаи, улдарым! Сендерде кез, куларым: Елестейд1 кез1'ме Катты coFbic кез1нде, Кабагыннан кар жауып Кала 6aFbin турранын, Сэн, сэулегп шаЬардын Тынбай ж ам ап сынрэнын; Тасын тесеп кешен!н. Кайта калап кесегш Талмай жумыс кылранын. 0Mip солай жалраскан, К ам алы на соктырып, Душпан бойын кан баскан... Кез1м мен!н сендерде, Жиын жасап теменде, Жазылмайды топтарын Ж ау ушканмен тебенде; Kipin кызу кенеске: Кала камын сез кылран Сендер батыр емес пе! KopFan жаудан каласын, Кайрат кылран баласын Ж урт каЬарман демес пе!

Турпаттарын елестер Тунерген тун ш ш де: Калам устап, толганган Калын ойдын устшде; Каламдарын куйган сез Куш бергендей Kicire; «Кажымандар, бауырлар! К андыбалак, ж ауы н бар!...» Дегеш щ и ecTice, Жумысты юм ауырлар! Ж астары на сэлем де! Kapi Ж амбыл, мен елде Батырлытын баяндап Байыптатып еренге, Домбырамнан куй те гт , Костым жырлап еленге. Ленинград ереш. Кулак салсын, карагым! Ж ау шапканда каланы Жан-жагыма карадым: Сонда ойыма келед! Квшес!нде Неванын Ер тулгаеы, денел1 Кутузовтай бабаннын; Машинадан кол сиггеп, Халкына ундеп каланын Тулгаеы тур елестеп ¥лы Ленин дананын; С вз1 семсер сек1лд1 — Шеж1рес1 заманнын, Шакырып тур ерлжке Батыр Киров карагым! Жданов, Жуков, Клим ер — Улп'с! солар, б ш нд ер , EHfliri ескен баланын! Ж ас жауынгер, ерен1м! Елд1н K03i сендерде; Ж еюс жакын, керем!н, CeHiM кэм!л кеудемде! Невадан жау жосылар 647

Дон, Ед1лден кашкандай! Ж ан калмас деп шошынар КаЬарыннан саскандай! Купине куш косылар Зэул1м К авказ аскардай! Ж ау шыбыны кысылар YcTiHeH зш баскандай! Дуб!рлерщ жер жарар ЖиИан кулак аскандай! Ж асыл ойнап, жауды айдар Ж ерден туманды ашкандай! Ес жирызбай душпанга Ш ап ерен1м, жасканбай! Ажал !здеп келген жау, KemeciH жер жастанбай! Сендер салран уранра Ж амбыл да ушн коскандай! Ж ещ с1НД1 жырлауды Ж ырау атан тоскандай!

БАЛ АМ А ХАТ -ь Хатынды, ботам, одыдым, Xajiiimi бшд1м сапардан. Куанып саган отырмын, Гвардеец атанып, Болыпсын, балам, даИарман. Кайтармай ж аудан 6eriHAi Каптаган долга дасарган. Жазыпты сэлем достарыц Сездер! семсер сек1лд1 Курыштан курап дадталган К ыруар елден тогысып Ж ^пттер ед1 аттанган. Каймыдпай жаумен согысып, «Куртамыз жауды жиЬаннан. Болмагы кэмш жакында Ж ауыздын орны жаЬаннам!» — Деп жазыпты хатында Хабарда елге дайтарган. Ecimie, балам, бар шыгар, Айтданым Отан OMipiH: Ш епнбе жаудан, жанды сал! Шеиплмек содан тагдырьщ. Айнымай, балам, антыннан Эдецшд т ш н алыпсын. TyciHfliM тугел хатыннан Тайынбай жауга барыпсын. ©3iKfli диып ел1мге Арынды садтап далыпсыц. К амалын жаудын опырып 649

KopuiaFaH шебш жарыпсыи. 6 л 1пн жолга толтырып Ta6aHFa таптап салыпсын. Kepepi сол деп нэж ктщ Хатыцда, балам, жазыпсын. Ризамын, балам, ризамын, Ризамын ердш бэрше! Аталык сез1м бул, жаным, Кулагын салсын Kapire: Тыншырар кундер жеткен жок, М айдан коп, балам, эл1 де. Калтырар эл1 жер мен кек Тезе алмай халык каИарше. Н айзарайдай суз!л1п, Ж ауызра жасыл жаркылдар. KipepiHe жер таппай, Залымдар сасып калтырар. Дауысын жаркын санкылдзр, Мэртэбэн басып артылар. Айбатын асар душпаннан Ж ауызды н куш1н жапырар. Аянба, балам, аянба! Бэлекет сонда аршылар. Алрадай, ылри, алда бол! Аянран адам болмак кор! Бэйгеге барын TireMiH Сендерге арнап осы жол! Д остарына осыны айт: Ж аулары нды женш кайт! Айтарым, арнап саран сол.

К.АМАЛ BV3FAH KAhAPM AH Ер cyAiKTi елше Ел намысын жыкпаран, К ару байлап белiне Кепи алган душпаннан. Хасиегп халыкка — Туткиы лдан cacnaFaH, Калын колды бастаган, Ойы терен тешзден, Бойы бшк аскардан, Колбасынын eciMi EciMi елдщ ураны EcTice ж ау жасканран. Батыр Кызыл Армия — Халкымыздын корраны! Раламра аян, жария Батырларым ондагы. Бакканы асыл муралар Дуние енбек сарсылран. Адам — адам болралы C e3iMAi сол козрады, Ойымды сол толрады, Бар тм епм соларда Болсын деумен жолдары! Ел KopFaFaH ерлерге — Ел! бэрш арнаран, Ен жуйр!гж сайларан, Енбектерш сый еткен, Ертепдей жыр еткен, Ел кемектен талмаран. 651

Токушы ед1м мен кеше EcTireHiH куларым: Орыс 6eciK тербетсе, Еркелетш уланын Айтатыны: «ер жетсе Ерлерге усап шырарым. Чапаевтай ер болса — Ж аскануды бьлмеген, Ж аура басын имеген!» — Деп еепгем уранын. К а зак iiuiH аралап, Ж урсем елд1 ж агалап EcTireMiH эр уйден, Ертег1дей элдиден: «Ер боп ecin, ел1м — де! Махамбеттей батыр бол; Карсы шапкан элемге! Аманкелд1 атандай Ж аудан, балам, шепнбе!» Кавказ тауын жайларан Грузиннен тындагам: «Тынба жауды жапырмай, Ж олбарыс тонды батырдай!> Б1лем Каспий мен елш, Тербеткенде 6e6eriH: «Керорылындай батыр бол, Ж аудан кайтпа!» — дегенш. Кай халыкта болса да Балара айтар мысал кеп; Батырлардык тулгасын Шеж!ре етш жырларан — «Сен де сондай болсан» — деп, Ойхой, iuipKiH, сонымен, Б абалардай ул керд1м Каймыкпаран вл1мнен. Кеше ecTice куларым, ByriH керд!м ел1мнен. О ктан кайтпай твг1лген; Оза тулпар тебшген, КаЬарланып умтылса, Ж ау туйдег1 сеплген. 652

Ж иырма бесте бурсанып, О т шашылган демшен, Хасиегп Отаннын Камы кетпей кешлден, Калган ата-бабадан Бойындагы ыстык кан Kahap болып куйылса, Тутей алмас жау жылан! Кыргын тапкыр фашистер Калды ма екен еспмей Батырларын Советтщ Турпатынан сом б к кен Ер пэрмеш сезмген. Ж ешс сонда-ак ееплген — Сталиншн сезшен. Ж ар салгамын ерлерге: — Кетпе Кавказ, ЕдЫден, Кут, береке ешрден! Берме Сталинградты К анш а TepiH теплген! Ж умса барлык куатты, Батырлары м , дед1м мен. Воронежден жылжыма, Ж ем болады шепнген! Улп ал сеш кураган Ленин мен Сталиннен! Б абал ар ш а басты TiK, Баспа кадам жершнен. Ж а р таск а устап ж ауды тос, Арын артык ел!мнен! ¥ л ы Отаннын 3MipiH О рындадын ерлер1м. Дегешне жау зулым Ж ете алмады, керд1 ел in! Ж артаска усап жол тостын, Дауылга ырык бермедщ. Бабаларш а белдестщ, Батырларш а сермедщ! Майыстырып белдерш, Бырт-бырт уздщ шенберш! 653

03iH коршап шенберге, Малгундарды жерледщ! Калбалактап кашты жау, КаЬарыннан сендердщ. KapFa тастап елгенш, Кайры басып ендерш. Кулл! элемге болды аныз Сталинградта женгенщ! Ризамын, ерлер!м! Ж ауга намыс бермедщ, Кажып кабак шытпадыц, Кан майданга ерледщ, Шеру тартып Батыска, Дуниеш кернедщ. Кабыстырып камалын, Тарылдырып заманын, Сындыра ж ау белдерш! Батырларым, ала кер Ж ауга кеткен ел кепи. Батые ж акка бара бер, Айыктырып жер, кегш, Баскан з1лден сершлсш Касиегп жерлерщ! Кайгыларын KeTipciH, К ан жы лаган шерл1 ел1ц! Батыр Кызыл Армия — ¥лы Ленин кураган, ¥лы Сталин шындаган, Жиырма бес жыл ерлшн Элем жуз1 сынаган; Кидаласып жур эш, Кан майданда тулаган. Керем ерлер турпатын Тас болатша тушлген; Алдаспанды yflipreH; Алдында су жырылып, ¥мтылса тау шлген. Камал бузган каЬарман, Жиырма бес жасында, 654

Кубылага бет алтан, Ж ауды ж енш жаншута1 Батыска умтыл, ерлер1м, Жерд1 тугел apuiyFa. Ленин туы астында! ¥лы Сталин касында! Кулл1 халык кемепн, Б акы т KyHi басында, Мен де жырмен косылдым Ж узге уласкан жасымда.

ТУ ACTblHflAFb! АНТ М алшы сырын бшем мен, Касында ескем жасымнан. Ел тарихын уйренгем Ертепип малшыдан. Малмен жусап, 6 ipre ерген Ж айы мэл1м расырдан, Киындыкты dip керген, М алра жаны ашыран: Бултты, желд1 кундерде Сактап боран-шашыннан; Тас каранры тундерде KopFan уры, каскырдан; Борандармен таласып, Жанбырларра малшынран; Етек — тесек, жен — жастык,— Сейтш дэулетп асырран. Кырды Ke3in байкадык Колхоз малы отырран. Жасыл жапан жайкалып, Дариядай толкыран. Сол ешрдщ бэрше Терт ту л ж и толтырран, Сол куат боп Kepire, KeKiperiM толкыран: Курен жоррам астымда Сур домбырам колымда, Ж 1г!т-желен касымда Бардым малды шолура. 656

Жылкы жатыр epicre, Кулындар жур кундыздай. Кезще ыстык, келкД Кунан, тайлар жулдыздай. Сиырлар жур манкиып Желшдер1 жер сызган. Бушрлер1 томпайып Бузау емген уыздан. Сахара той кылгандай, Дуылдатан кой коздап, Тойдын энш салрандай, Ботакандар жур боздап. Терт тулжтщ тш не Малшылардан юм озбак? Соны Kepin б1лд!м де Эн шыркадым жыр козрап. Бейб1т ж аткан Отанга Салганда кеп ж ау булж, Канын кайнап жапанда, Каракшыра жан куйш, Ер майданра MiHciH деп, Ел KopFaFaH ж ан киып, Ж ал-куйрырын ук1леп, Ж!бер1ндер сан жуйрж. Ж енелт1ндер барланды, Жуздеп-мындап мал жиып, Ж уз жасаган кэрщ ем. Ж ука тарткан каужиып. Кенескенде бэршмен TaFbi менен ал буйрык. IcrepimU KepeftiK Айтканымды куп алран; Ерге кемек берейж Кек алганша бу жаудан; Аршылранша жер1м1з Айыр басты жыланнан; Ж ау колындэры ел1м1з Кутылранша жылаудан,

Осы болсын антымыз Тойларында^ ту алран, Сталинге айтыкыз: Ер казакпыз сыналган! Беттен кайтпас 6ip алган. Сендерге арнап картыныз Тартты жырын куанган!

ТОЙ KYHI ТАЯУ Боранды кыстай бурсанран, Б о л ат пен TeMip курсанган, Бултты кундей тунжырап, Кабагын катып томсарран — КаЬарман Кызыл Армия Камалын бузып душпаннын Раламга кылып жария Жапырып жауды, жар салган! Ерлерге сэлем кэрщен, Туыскан елд1н бэрш ен: TireMiH тугел жолына, К айратым курыш эл1 де? TenKiHiH катты тигенде, Шыдамай жаудын камалы Шатынап, сынып, жарылды, Шабуыл жолы салынды! Тартылып жерден танабы Тынысы жаудын тарылды. Дегенмен катты майдан бар, Ышкынар эл1 айдаЬар, Ыскырар эл! шагам деп, Улдарым, одан таймандар! Куралды eTKip кайрандар, Ж асылдай атып жайнацдар! Ж осадай кылып жауызды Ж ещблтш жерден айдандар! 659

TacKbiiiFa к а л ы кактырып, Балыкша душпан кайрандар! Алатын жауды айлак бар. Крлында кушт! сайман бар. Кун1М13 ж акын сайрандар!

АТАМЫЗ ЖАМБЫЛ AKblHFA К азак поэзиясынык алыбы. халык гасыры карт Жамбыл, О зге Н. казак курамасынык жауынгерлер! майданынан жалынды сэлем жолдап, колынызды кы- сады. Bi3 жауынгерлер бул хатты эркайсымыз вз уш- м1зге жазып отыргандай сез1ммен, адал ж урепм 1збен алтын куннен элемге нур шаш кан жазына кез Tire, cyfliKTi к а за к даласын кезге елестете отырып, Ci3re жолдаймыз. О зда е з 1м1зд щ туган экем1здей ыстык ма- хаббатпен сагынып еске аламыз. Кажырлы экем1з, Ж амбыл! Ci3iiiH «Б алам а хат» деген еленш з тан алдындагы шыгыстын майда желш- дей желш 6i3 re жетть Б!здщ ж!гер1м1зд1 тасытты. Bi3 бэр1м1зде осы хатты ж азып оты ргандар, батыр дос- тарымыз туралы, О здщ тэгп жырларыкызды тагы да окимыз деген yMirreMi3. Тывданыз улдарыныздын унш: «Экем1з Ж амбы л алыстан Тындап кулак салыкыз, ¥лдарыннын майданнан Жауынгерлж сэлемш Кабыл Kepin алыныз. ¥лынды батыр сансыз мын Желшдей желпш жетстщ Ж егп а з д щ хатыныз. ЖолдагаН сэлем журектен, Жалынды ушкыр тшектен. Куш бердй карт атыныз. Уа, кад1рл! атажан, ¥лы жолга аттанган 661

Улдарыца сешшз. Жауды аяусыз кырамыз, Тургызбастай урамыз. Тазарранша ел1мЫ Квкорай шалгын KeaiMi3, Асу аскар бел1м1з, ■ Босанганша жер1м1з Токтамаймыз 6ip минут Таусылмаса дем1м1з! Фашист деген зулым жау Ойнамайды, кулмейдй Адамнын. т ш н бьпмейдк Kici елт1ру, кап iuiy,— ©3reni кезге ышейдк Свйлесу керек олармен: Кызыл оттын тш м ен, К вк зецб!рек ушмен, ¥ш кыр октыц сез1мен, Егеул1 найза ез1мен, Болат канж ар ж уз1мен, ¥гады соны немюгер, Тусшед-! шынымен. Осындай сумнын талайын KaJiTipin т\\лге уйретпк, Кабыррасын куйреттж, Ат артына суйреттж, Аз келгенш аздырып, Bip-6ipaen тобын сиреттж. Кызыл оггы как жарып, Жауран окка касарып, Душпанныц жаткан жерше 1рюлмей к!рД! ол барып Журект! батыр Бурышев; Гранатын колга алып, К ас батырша толганып, BipiH оцра кулатып, Б5р1н солга сулатып, Кырридай тид1 неМ1ске Ж анбырш а орын боратып, Батыр улын Баймурзин (Эбд|рахман ез аты)

Ойып тусер душпанын Ж М ттщ eTKip болаты. Ежелп жауын кергенде, Асыгып сабыр такаты, Кырып салар кынадай Жегкенде мезпл сараты. Ж ау кутылып кетер деп Узбейтш cipa кудердк Жылдамдыры нажарай. Кимылы ж ай орындай, Жасымайтын хйгерлк Bip урыстын устшде Немклш бес танюсш Б!р-б1рлеп ертеп хйбердЕ Кек 3en6ipeK суйреткен Арназаров Мырзабай, Улыныз ол да аскан ер. Ушкан кусты йлетш Ж елдей журш жуг1рер, Ауыздыкпен алысып, Тупке жеккен Кдрагер, 3eH6ipeicri тартатын, Keflepri болмай ылди, ер. Ж аяу эскер сонынан Кемек берд1 эркашан Канатсыз ушкыр ж1г1ттер. Атканы аумай тиетш, в л ш eTin HeMicTi Топ-тобымен уйетш. Талайын жойып душпанныч Уш танюсш киратты. Ж ауды тынбай елт1ру Ici ед1 онын суйетш. Кырдын кырары кыраны, Даланык ер куланы, HeMicrrepfli ею жуз Отыз торыз елт1рген Сулейменов Ыбрайым Казактын батыр уланы. Ашкейулы Райымжан, Талай батыр баулыран, 663

Акылды басшы капитан. ¥рыста салкын сабырлы, Кырандарын ep6iTin Ж еюске бастап журд1 сан. Толып жатыр осындай КаЬарман батыр жшггтер. 0з1нн1н шешен типнмен, Булбулдай тэгп унщмен ¥лдарынды жауынгер, Элемге айцын жырлап бер! Сум фашист!, атажан, Карыс суйем uirepi Бастырмаймыз, женем1з! Ci3 аркылы халыкка Осылай серт берем1з. Хош болыдыз, карт ата, ¥сындык, м1не, колымыз. Талай жылдар тэты да С ау-саламат болыныз. ¥лдарынньщ жешсш Квзщ1збен K©pi«i3. Асыл сезбен ерлерд1 Елге жырлап 6epi«i3.

-KY3 ЖАСАРАН ЖУРЕКТЕН (Жамбылдын жауабы) ©нкей epiM, балалар, Колымыздан ecipreH! Ар азырын алгандар . Ананнын а к тесшен! «Ата»-ласац еркелеп Орын берем касымнан. Сендер едщ сол бебек Он т1земе асылран, Айтушы ед1м мен ертек Килы зам ан расырдан, ¥ га бшсен, боп зерен К енш м судай тасьнан. 0ж ет едщ жасыннан Шырармаймын еамнен Сендер yuiiH басынан Талай куши ел кеинрген. Ержетюзген осылай Жаскандырмай еншмнен Елдщ камк,ор досындай Ер кэдес! есюден. Ж ау жагадан алранда, Аттандырдык майданга: «Жаура ойран сал!» — десумен, Сендер колка салганда. Ж ырды аяйын HeciH мен! Карактарым окыдым Хаттарынды арнаран. Батырлыкты токыдым 665

Бурын кулак шалмаран. Неше алуан ел еткен Мундай ерлж болмаган. КаЬарын жер тербеткен, Кайрат берген сол маран Баймурзин мен Бурышев. Жауран октан таймаран, Танктермен урысып Нажарайша ойнаран. Ыбырайым, Мырзабай Ж ау кырура тоймаган, Кездегенге боп кырги Кершгещц коймаран. Кенес eTin соны bwifh Кущцз-тущ ойланам. Сол батырлык болып куй, 0 лен.1мд1 козраран. Кайсы 6ipiH айтамын, К вцш м д1 толраран. Хаттарыннан байкадым Батырлыктын келбетш, М уздай тем1р курсанган, Ж ауар кундей томсарран, HeciH аяр туран ел 03i еарген баладан! Eci-flepri 6ip сендер Зор умишек караран. Беред! деп бите бер Keperifwi ел калаган! Бйяем, катты майдан бар! Кеп жер жатыр жау алган. Ж ау колында калгандар К.анды азапта каналган. Уа, карарым, балалар! Ер бол демей не д ей т, Ереушд! майданда Устем болсын мерейщ! Ж ауды кырып айдаура Талай кемек берешн. Дуб1р косып aflFaftpa Кызыл тыцц жебейш. _