Жамбыл Ж

КЭР1Л1К KeKiperiH гарйщеп, Кездщ алды ipiimen, К,аз-каз баскан баладай Буындарын flipLnflen; Картайган сон, немене, Xayin ойлайтын кунщ кеп. Айлашы екен кэршк Bipre тунеп, 6ip журш, Сыр бшд1рмей, сурамай, Не KepceTin тонамай, Мушенд! алган б1ршдеп.

ОКТЯБРЬ ТОЛFAybl Домбырамды колга алсам, Айналама кез салсам, Арыл-тегш жыр келер; Картайран бул шарымда Канат 6iTin ЖамбылРа, Калайыктын алдында, Какса шект1, жыр етш Жиырма eni жылды егер; ¥лы тойым — Октябрь Кеншме сап дуб1р, Журег1мд1 жыр бвлер. ¥лы Октябрь — жыр басы, Акындыктын арнасы; Октябрей айтсам-ак, Тас булактай саркырап, Квншмнен жыр ерер. Октябрьден бурын мен Keyin калган арна ед1м, Тук калмаган тур!нен KaycaFaH 6ip шал ед1м. Домбыра KyfliH хан бузып, Хандык курган зан бузып, Турран шакта шаршаган Шел1ркеген жан efliM. Жакбыр суын кермеген, ¥зак жаздай шелдеген Елег1зген елжтей, Жорткан жолсыз келденен, 521

Айдаладай ажарсыз Кансып, Keyin кап ед1м. Кураган кырда суйектей Зарланган зар жак ед1м. Шашыма ак юргенде, Бакыт KepfliM кермеген. Бастауымен Лениннщ Кеши tarepi керуен, Орыс, казак, кыррыз да Канатын кекке сермеген,— Жамбыл 6yriH толгаса, Туйдек-туйдек сез келер, Кайнар K03i болмаса, Кайдан арып су енер? Куяр арна болмаса, Куралар ма айдын кел? Кулпыра ма онда жер? Bipey TOFaH казбаса, Гулденер ме онда шел? Куанымды кегерткен, ©лещмд1 удеткен — MeHis арнам — Октябрь, Kapi бойга эл берген, ©лешме нэр берген Ленин менен Сталин — KeceMiM улы кеменгер. ©cinTi, керем, урпагым Екпшдеген енбеп: Салран узын тем1р жол, Казган жана езендер, Ел1мде завод, машина, Жер1мд1 куш кернедь Кызыл зскер — сункарым Жауларра ырык бермедН Жараласкан душпаннын, Талайларын жерлед1, Батыстагы 6i3fliH ДОС — Украина, Белорус Пан колында шерл! efli; Бурын, казак халкы да, 522

Хан колында шерл1 едь Отанымнын улдары, Октябрьдщ ypnaFbi, Езьпген халык кауымына, Bepin туды колына, Батыстары бауырына Бостандык ап 6epreni. Жырыма аркау болгандай, Тере берсем термеш Осы кунде кешл хош, Каны кандас ел!кпз дос. Украина, Белорус Менщ улым ceHiKi, CeHiH улын менш, Ер туган ул елдш, Бакытты 61зд1н жердга. Ел OMipi кун де той, Ойкой, кызык заман Foft Серг1ткен карт кеуденП Октябрьдщ тойында Жамбыл карттын ойына TycTi осындай KepreHi. Уа, курмелт улы кун! Жарык берген танымсын, Картайганда сен ушш Куй мен жырым эрылсын! Коз жумранша жырлаймын Ел журтымнын бары ушш. Бакытты айтсам бабым кеп, Куй жосылып, сез удеп, Тузелед1 шабысым. Куатым боп урпарым, Жаркын шырар дауысым. Мен жырлаудан талмаймын, Барран сайын самраймын Октябрьдщ таны ymiH. Ортасынан ауылдын! Тауларынан Жамбылдын Шыркаган бул кез1мде, Жер элемн!ц жузше Жет!п жатсын дабысым.

И1СТ1 MARFA HiciH ж аксы нэрсесщ ж а с адамга, Жараспайсын токсанды жасаранра. Ж ас кушмде жанымнан шыкпайтындар Bapi де уксап Kerri рой кашаранра. Ж абы жуйрш болар ма байларанмен, Ж асык болат болар ма кайраранмен? Ж ам бы л кайта ж асарып ж1ггг болмас Жарасын неше кайта майларанмен. Ж абарыны жапсырып иег1ме Ж ургеш м е ез1м де кулемш де, Королшдей картанын каужиыппын Канша жылу болганмен журег!мде.

Б13Д1Н, КИРОВ Жырым, онын бейнесш Ж ырла, сулу санадан, Курсе пенен жещетш, Тулгасы ед1 ол ж ем к тщ , Оны халык умытар ма! Сурашы ескен даладан. И л катты, эне, кен дала: Оны — адамнын гул1 деп, Ерд1 умытпай айтты ел: Б аты р Киров Tipi деп! С ункары ед1 дауылдын Канатын куш кернеген. Карлы Кавказ тауы да, Едш, Ж айык маны да Умыткан жок оны, етюр Кылышын жаура сермеген. Кап тауынан ол атса, Ж айыкта жаура жетшзш, Ж айыкта турып ок атса, Курылыктары душпаннык ©цмешнен етюзш, Ж аура ырык бермеген, Лениннен алган KymiMeH, Сталиндж iciMeH, Большевиктж кайратпен, КаЬарлы кушт! айбатпен Жауын женш жерлеген. К айралран оныц шындыры Майрылып Tirni кермеген. 525

Онын жылы MiHe3i Жалынды адам журегш Ж ырдай сулу тербеген. Онын C03i мухиттын Толкынындай ерлеген; Ол — бшк тау басына Ж акк ан оттай сонбеген; Онын шырын сезшен Куй шыккандай болушы ед Он eKi кабат пернеден. Оган арнап сондыктан Ж ыр тегем1н торытып Туйдек-туйдек термеден. KniHin сур шинелш Келга керд1 ол коз!мен Казакстан даласын, Аспанменен таласкан Алатаудын аясын; Алтын аткан Алтайдын Kepfli корнем саласын, Риддер1 менен Балкаштын Кен кернеген арнасын. Ж ылы жузбен сейлест! Kepin iHi, арасын, Заманынан хандыктын Кутылган жэне кулдыктын Кауымын Kepin, халыктын Шарыктатты санасын. Ерт1сте турып ойлады ол, Ж аркы н жузбен сейлед1 ол, Алтын Казакстаннын ©3iHiH туган улындай Корген кушып анасын. Ырысты Kepin шаттанды Толтырран коз шарасын; Мандайынан сипады Бакытты елд1н баласын; Мекен еткен epiM ед 1Р идд е р — Ka3ipri Лениногорск. 526

¥лы Ленин каласын, Ондагы улы майданда Душпанын женш ойрандап, Секкен жаудын жарасын. Канды кол жау капыста Ер Кировка ок атты, Кайран, курыш сункарды О к ка ушырып кулатты... Ол елген жок, шынында, блер ме окка большевик, Д ен еа курыш куатты! Б1здщ кызылэскердщ Сункарлары киякты, Тулпарлары туякты, Курыштайын куйылран KyMic к анат сункары, Ti3riHiH сузе ш апкандай Тау тарпиды тулпары, Bi3flin ерлер ж етыген, Болаттайын берюнген Е л 1мнщ осы шкэрП Кызылэскер жауларды, Польшадары пандарды, Тшскен Хасан келше Сумырай самурайларды Кирата женш шулатты! Тауды, орманды аудартты, Танюлерж тулатты; KyMic к анат кустарын Кара булттай каптатып Кектен жаура ок зулатты. Тары д а ж ау тшссе, TiKTecin окпен туШссе, Женем1з кыркып тш мдеп. Ж ешмпаз куштщ ордасы, Курсанран октын кордасы. Курсанып тур кунннде Кронштад. куршдеп; 527

Алтайдан бастап Балтыкка, Балтыктан бастап Карпатка Торыскан кушт1 кергенде Ж ау коркады д!р1лдеп. Осы кушт1 кергенде, Делебем козып менщ де, Ж ырга басам кул1мдеп!

Жамбыл кыргыз

халык акындарывыц арасында.



К ек ш к ушып дур erri. Ради шошып flip erri, Карны ашып калжырап, Е ю иыры салбырап, Кешке ауылга кур жегп... Атканы 6ip сауыскан, Октын бэрш тауыскан ¥ялранын байкаймын Бэсен шыккан дауыстан. I—Жамбыл Жа

Е, жаркыиым, келд1н бе? Айтшы, кэне, кеб1н не? К¥Р к у д а рым елендеп, Сен тындырып келер деп, Мен отырдым сешмде.

1940 ыртын сулу болганмен, Сезщ сылдыр ж1птсщ, Bipfli арытып койып ен, Б1р ceMi3fli мшшсш. Буйте берме, колхозшы:— Д е п журмесш,-«булiKci i u . sat

АРКАНЫН АРКДУЫ Kymi курыш 6i3Ain ел Салып болат тем 1р жол Тартты курыш жел1сш; Кестелеген жер!мд1, Кенелд1рген ел1мд1— TeMip жолым—бел купим Аркауындай ем!рд1н' , Канатындай елiм uiк, Жай'ды ерге epiciH; , К арталы мен А кмола Араларыц айдала — Саран ед бурын ел упйи. Батыр тугаи улдарым, Сарыарканы кестелеп, Турлендфд1 жер устш. Ж ан Kipri3in дал ага, Толтырды ну калара OpFbin тулпар отарба Жетт1 зулап Аркана; Отарбанын ерлерш К олдан ж асап ерлер|'м Kepfli тулпар желйпн! TeMip жолдай ею шек, Ж ырды жырлап екпшдеп, Несер жырым тегш ан. А луан улдын бул iciH Сталин кезбен кергенде, Аркадаиы ел ymiH

ApnaFa жол ергенде, Ж олды салган ерлерге Куанышты журектен, Ш ын ы кы лас ниетпен Жырдан сыйлык бершпн!

Балан бойдак жур ме эл! ала кыстай? Kerri ме элде шарыктап бала кустай? Корадагы тауыкка кезш тжкен, Тещректеп жур ме элде, кара кустай? «Кус баласы Кырымга»— деген свз бар, Сен укпасан бул сезд! езге yFap, QpiciH тар езщ де ж азган едщ, Саган тартса, узамай журген шыгар?

БОЛАТ ТОНДЫ БАТЫР Батырларын ел1мнш, BaFbi ашылган жер1мшн, Bip емес, мын ж ырларам. Ер боп TyFaH жастары м, Кайнаган куш, жас жалын Киын емес жыр маран. Тастулек, сайып кырандай М унартып ушып музды кун Улдарым елд1 KopFaFaH; Жырым 6ipre майданра Барсын октай ойнаран, Бомбысы жерде жарылса, TaHKici тауда ойнаран; KyMic канат, болат кус Топшысын тауда комдаган, Самолетке ер салып Жер1 бар ма шолмаган; Булт жамылып, муз жастап Командирлер кол бастап Сокса да боран — тонбаран. Болат тонды батырлар EnipereH ердей ел уипн Аямай ерлер бар куипн Ж ауды женбей коймаган! Кылышы кара тас кесш, Найзасы afiFa бойлаган. Ел1н epi KopFaca, Ел де ерш колдаган. 535

Б олат тонды батырым Бузды камал, тауларды. Е а м д е эл1 Хасан — кел М айданда жанбыр тег!п сел, Жапондарды жещйтш, Ж осылтканы кызыл ер! Ж ауга жауран жанбырым — Несер-нёсер, о к ед!, Калыц булт дегешм — Аслан жузш шымкаран Болат кустын тобы едк Айбынды осы жойкын куш, Украина, Белорус Ел|н азат еткенде Арды берген ж ок едП Кенмпмд] куанткан Халкымнын осы ecyi, бшрген оны тербетш О ктябрьдщ 6eciri. Beciri емей немене, Кез ж1берш карашы, Отаныма енеге — ¥лы Ленин каласы; Онан api кез салсан, Ei<i дуние арасы; Керсетш тур фин журтыи Балтык тещз жагасы; Каскыр жолды, муз кблдк Аюлы орман арашы; Сол орманнан KepiHin Ок аткан жау карасы; Элемге аян болган соц Б1зге ж ал к ая жаласы; Астан-кестен Балтыктын Тол-кыняа симай сабасы; . Каласы ушш Лениннщ, Халкы ymiH сол -финиш. Атой салып аттанды Отанымнын баласы. Жаландатан жаулардыц Bepiflfli мыкты сазасы!

Квре алмаран душпандар Не демейд!,— табашы; Керуен кешер, ит урер, Урген ит не 6ixipep! Юмшн жецш жатканын Атады, атар аттарын Тарих e3i барашы. К е н т б1здщ керуен, 0рлей асты ершен, Керуеши ерб!ткен Б1здш жердщ аясы. Катты салып шецгелш, Бурш жаткан фнн жерш Куткарып тунек, кулдыктан,— М енщ батыр ерлер1м. Танюлермен тау бузып, Окты кектен жаурызып, Елемей кел, куздарын, TereypiHi ж ау жанш ып, Жерд! баскан зш д1 аршып Kypefmi окпен муз, карын. Каласы ушш Лениннщ, Халкы yuiiH сол ф ин ти Майдан ашып жол тартты Болат тонды улдарым! ТетрекН болжасам, Курыш корран шекарам; Самаладай самсаган Болат тонды ез балам; Мандайында жаркырап Ж улдыздары жайнаран, Сол емес пе, шыркатып Жамбылды да козраран! Ел1м бейб1т, жер1м кут, Т ш м — шырын, жырым — жент Кемей1мнен коздаган.

TE3EKBAHFA Ж М ттер, не дейсйндер Тезекбайды? Тешш ген курен атка жирен тайды. Н е уй, не туз шаруасын ойламайды, Н е деп атаушы ед1ндер осындайды?!

БАКЫТ ЗАНЫ Хан, патша, би билеген, Зам ан д а елд1 илеген Ж уртты опкан ан керд1м, Дэрмен калмай денемде, Енд1 елем рой дегенде, 0M ipre аткан та н керд1м. ¥лы несем Лениннш Бастауымен — ел!мнш К езш аш кан за н керд1м. Лениншн улы жолымен Ж азы лран заннан сэн керд1м. Эр сезшен сол заннын, Халкым тапкан олжамныц А скар тауын сан керд1м. Занмен танра кенелш, Тендж алып тенелт, Ж айрандаран ел керд1м. KepKiH керд1м ел1мнщ. Гулш керд1м жер1мнж ©Mip деген айнадан. Бой жеткен кыз, бозбала, Картайган шал, nopi ана, Дауыс алып сайлауда Суйген улын елшщ Д епутат кып сайларан... Дем алура, енбекке, Оку, енер, ернекке, Сайланура, сайлауга, ¥лы Отанды корраура, Ашылран барым арнадан. 539

Сиырларым бузаулай, Кулык. бие кулындап, Аймарым мал андаран. Аррымак ат ойнактап, Ш апса шыккан бэйг! актап, Ауыздырын шайнаран. Озат шыккан ешммен, М айданшыл кш epiMMeH Бэйг1м бар ма алмаран. Кызык жок мен кермеген Занмен ecin ep6ireH, Халкым менщ кауларан... Бул зан — елдщ бары ушж, Бул з а н — аж ал жау уннн, Бул з а н — улы табысым, Бул зан — куат, эл маран.

БОЛЬШЕВИКТЕР ТОБЫНА Гумб1рлетш домбыра, Алсам ceni колыма, Пернелерге тш 6irin, Сез HecepiH е р б т п Ж ыр куйылар ойыма. Сейлесем дос-жаранра. Ж ыр куйылмас заман ба? Кек KaycupFan Талгардай, Шынын булак жаррандай, ©лен илркш лакылдап Симай кетер бойыма. Калай сисын кара елен, Коргасындай бар денем, Балкып ерид шаттыкпен Торысканда тойына! Мен FaHa ма бул келген, К ек epiM тал кулл1 ерен E pin келд1 соныма. Аксакалды, бурыл шаш,— Мен бастаран жыршы жас, Кутты болсын айтамыз Большевиг1м тобына! (Кол шапалащтау). Казакстан атынан, Топтарына шакыркан Карт жы рауын мен ед1м, Ж ырым шолып ел iuiiH, Елдщ улы жещсш, 541

Партиянын алдында Айтайын деп кеп ед1м! (Кол шапалсщтау). Осы топка карасам: Айбынындай ел1мнщ, Куатындай ж ер1мнщ, Оза шауып жулде алган, Сталиннен улп алгаи, Шын болаттан куйылран Балрасындай емфдщ Большевики керемш! ©MipiM e енеге, Б ак орнаткан келеге Байтак шалкар ерштен. Мызгымайтын жешспен О зат шыккан .ерешм! Б ш м десе бш мш , Т улж десе тул!гш, Мул:к деое мулйчн, ©Mip д ес е eniipiH, TeMip десе TeMipiH, KeMip д ес е KeMipiH, Алтын десе алтынын, Тшегенш халкымныц Сый рып тартты KeperiH. (Кол шапалсщтау). Ансаран елге су бердк Шел далалар гулдендк Дауысты ашып карлыккан Бугш eMip жанарткан, Халыктьщ суйген елешн, Майырылмас алмас заводтай, Bi3fliH осы екпрден Алуан сункар ер шыкты, Кауырсыны тем1рдей, Нажагайдай жаркылдап, Кектен жауран шартылдап Ж анбырш а OFbi тегьпген! Тайсалмастан ду'шпаннан, 642

Жерд1 казып iH салган Тем1рменен курсалган Ж ауды н iHiH жем1рген. Ж ауар кундей тунерш, Жорыкка жойкын удерш, К аулай ерген ж ер 1мнен Батырлары eaiMHiH, Касиегп жер!мнш, Ж ау бастырмайд шеншен; Соны к к у н т тобында ©лешм — ок колымда Мен де жаудан шегшбен! (Кол шапалсщтау). О, большевик ерлер1м! Елге тутка ернепм, Нур устше нур куйып, Бакы тка елд1 белендер! Коммунизм шынына ©рлей 6epciH енерл1 ел! Б ш м ге, кушке, icne уста Бар элемге боп нуска брлей берсш ерендер! Удеген сайын улы iciH, Сендер ушш, ел ушш— Сарайымнан санкылдап Шьшар талай елендер. Ж аудан кайтпас карт журек, Мен де азд ей большевик, Меш Kapi демендер! (Узак, ду к,ол шапалак,тау).

Ken ж урш , ж е г п к асу — Ашкезенге'. Кергенше енд1 кайтып мен тезем бе? Бшмеймш, жуктй эйелдей журек путч, Ж уР ем>3 урып кет1п кайсы езенге!...1 1 А ш кезен — таудын ен бит басындагы жМшке жер!. Акын езшш картайганын сондай кезенге текейдк

АСАУ YHPETKEH Ж1Г1ТТЕРГЕ Асау тайга мшуцп ек, Ауыл кез1п журунй ек. Атанушы ек «бозбала», Атымыз тек сол рана. Неге екенш шм бшсш? Не б ш м жок, не енер жок, Кур afiTeyip журунп ек, Сек1лд1 ед ж буыршын. 0 Mipfli бос етю здж, Ж уртка суйюм кетюздж. Сендер ондай болмандар, Елдщ камын ойландар!

Ж асымнан атым аян Ж амбы л ед1м, Суршбес елен сезге дангыл ед1м; Сейлесем сэры тунге шалдыкпайтын Какырап кайран даусым калды мен!ц. Ш алкыган аспан-кекке кайран эн!м, Шыркасам Kipri3eriH жиын сэшн, «Эу» десем, ауызымнан бытырайды ЦНркшге не болганын 6\\ле алмадым. Тэж!бай, сараи калай мешн муным? А улакта сурайтугын бул 6ip сырым: Эшй алган, эр!мд| алган сурамастан Кунэлк бэлшм буран кэрш пм ? 546

Ж ЫР БАТЫРЫ (Маяковскийге) Тунп жулдыз сэулеа, Кетершген тунджтей Су толкынын керкейтер! Д омбыраныц nepHeci Eri3 шекД керкейтер! Керкейер ме гул бакша, Булбул куйш толгамай? Керкейтпес пе тушндь К ект1 ж а р а туган ай Кунд1з ж ары к болар ма, Кунн1н нуры ойнамай? Ш апса жуйрж кесшген, П л сайгулж ecipren Тулпарындай Дегерес, Ж ы лкы KepKi болар ма, Журмеген сок жоргалай? Гулденер ме сусыз жер, Акпай булак айнадай? Жыр сымбаты болар ма, 0 м1рменен жайнамай? Б улбул KepKi болар ма, Турса уназ сайрамай? Кур жыр жанды тартар ма, Куйылмаса аймалай? Жыр ж т т п желпштпес, Урандамай майданга! Ж ыр куаты кушеймес, Окша атылмай жауларга! 547

Ж ыры вды ел суймесе, Турар ма жыр тандаура?! Ь 1лед1 б|'здщ кен дала Дарынды совет акынын, ©лен1н октай бораткан,’ Ж ауды женпш батырын, , Онын жыры калыдтап Халыктан тапкан жакынын. Маяковский ел улы, Ол ж айнаган жыр гул1,__ Онын жырын жырлайды MeHiH бук1л ауылым, Ж ыр батыры елген жок, О л ел1мге кенген жок, Онын атын умытпайды Бакытты ел1м, бауырым! Онын жырын жатка алды К азак халкы кауымым. Ташкентте взбек ез ел!м Грузин халкы — взепм, Орманда ескен ойрат та Ж аттады асыл сездерш — Жырынын к у н т жалынын! Ол — еленнщ маяп, Оны б м ед бар елк Ж ыр жолынын жарырын! ©шпес жырлы акыннын Тойын 6ipre тойлаута Келд1 тукан Мэскеуге Акын Ж ам бы л алыбын! Жаттасын акын улдарым Акындык онын арынын. Акындык онын дарыны Бейне — 61'здщ Махамбет, Онын ap6 ip сездер1 Ж ауды ертеген сеюлд1 врт! Махамбет акын жырымен, Курыш найза кырымен, Кетерген халык туымен Хан Жэнп'рден корыкпай Белдескен ер бетпе-бет!

Жауына к у н т жеюрт, Хан бетше TyKipin, Бакыты ушш халыктык Бел букпестен кеткен ед! Ж ыры ешпейтш акынга С оветах 6i3fliH батырга Той устшде толганып, Домбыраны колга алып, Б1лд1ремш жырмен ниет. Ол шын суйген акын ед, Партийны, eMipfli. Ол шын суйген батыр ед Кеменгер улы Лениндь Ол шын суйген адам ед Сталинд1 — берендП Сондай асыл акынды Сол ушш халы к суйедй Ж ырдан шыккан ерендь Акын, ашуг, жыршылар Таудан аккан булактай А ктар жырды, кел ендН ©Mip уш!н, халы к уш!н, елд!н данкы ymiH ©леннен ту кетере Ж ангырта барлык дауыспен Ж ы рга болеп бер елдП Ж ыр батыры — акын ул ©ипрде калай аттаса, Ci3 де, батыл аттандар, Канды майдан, дауылдан Кабак шытып, кайтпандар! Ж ы р — тербетс1н ел жанын, Жыр — жайратсын ел жауын Алган беттен кайтпандар! Ж ыр жешске шакырсын. Доска балдай татысын, Шел!н баскан даланын, Толкынындай Нуранын Жырды елге баптандар! Ж ырмен eMip сымбатын, Жырлап бакыт кымбатын, 549

Сары алтындай сактандар1 К иядан ушып кырандай Акынды жырра шакыра, Большевикше урандай, Ж ыр HecepiH тегелж Ш ыгалык озып шыгандай!

6М1РД1Н, ТУУЫ Москванык зенлр бшк конакуйш щ KipmiKci3 таза ж ары к терезелершен к арасам : мен ен алдымен Кре­ м ли» керемш. Кремльдщ жаркыраран кызыл жулды- зы кекке жетш зе котер1лген кызыл тудай жайнайды да турады. Сол бшк уйлердщ терезелершен караран- да мен 63iMfli Алатаудын бултпен таласкан, усынса кол ж етш а з зэул1м шыцында тургандай керемш. M ine, мен тары да ез1мшн М осквама келд1м. Онын ушан-кыйыр даладары, шар айнадай жаркыраран езен сек1лд1 кешелерш, Te6eci айды айм алагандай би- iK уйлерш кергенде тамашалырына коз суйшгендей. Ал, енд1 М оскваны тунде керсен ж ш -ж ш жулдыз сэу- л е а шашылган кекп кергендей боласы н да турасын. Сол астананын осы cypeTi ж ас ту гы кэрш ш де жанын жайнатып, канаттандыррандай. Мен ез1м шаттанганымнан сабадагы алтын тустес кымыздай ш айкала тербелш, М оскванык э д е м ш п ту- ралы айтура керкем сездерд1 де таба алмай отырмын. Сондыктан, сез маржанын булактай сорралатып сой- лей алмады деп секпеспздер, балалар! M efiipiM Ai ананын ак cyTi сэбшн ем1зуге кандай шее, сэбидш ce3iM i де анасына сондай талпынбас па? Сондай-ак мен жыр тур алы энпм е бастаранымда, жыршынын атын атаман кете алмайтын тэр13Д1мш. Олай болса, сол сешлд1 ж ана ем1рдщ куанышты куш туралы сейлесем, бурынры еткен зэрл1 ем1рдщ кезд1 жаспен жудырран кундерш кейде eciMe алмай кете алмаймын. Мен ем1рдш батырларын турызран жана зам ан а туралы сейлесем, сол заманаиы, flayipfli турыз- 551

FaH батырдын атын калай атаман. Бул Саманта дейш жетш с жылдай ойды тербеткен бурынгы ecni вм!рд!н есте калган келенкесш ойыма алып, мен ез1мнщ сол уактагы ж астык, шарым туралы б ip оцг'ше айта ке- тей1н: Мен отыздын шамасында ед1м. Ол кезде маган кен д аланы н м айыскан гулдер1 де, Кастек пен Каскелен- н1н толкынданран сулары д а жымия карап, сэлеммен тэ ж !» етш, и5лгендей болатын. Ол кезде менщ денем сунгакты, дузу, e3iM куатты ед1м. К,ол куатты, сон- дай-ак> TinTi ж уз жыл ж асаган еменнщ бутарын да кайырып сындырарлыктай ед1 де, ал кысканда ат- тын б олат тарасын тузетуге шамам келетш тар1зд1 едь BipaK, шынына келгенде, менщ куш!м колымда емес едк домбырамда ед1, ал енд1 домбырамнын купи жы- рымда едй жырдын Kymi шындыкты айткан асыл сез- де едь ейткеш шынайы айтылеан сезд1 халык суйетш едй унататын едь Мен уйс!з, Kyflci3, ушан кыйыр да- ланы тал ай кезд1м. М андайымды кун карып, бар денемд1 жел карып, ерн1м шелден кезерген кез efli, TinTi аны зак шалган eni бет1м куреюте тусуд1н орнына карайып та кеткен болатын. Мен кырык кыртысты жер куйкасын баскан са- йын, MeHiH эрб5р кадам ы м — домбыранын калтыраран шегшдей дыбыспен менщ журег1ме былай деп тш кат- кандай болушы едк Сен 63iRHiH туган жер1нде журш келе жатырмын деп ойлама, бул сенщ ж ерщ емес, сен бетен бегде адамнын иеленш отырран жер1мен ж урш келесщ. MeHiH ж урек ce3iMiM 0FaH арланран турмен ренжитш болды. Мен шаршаранда, шелдеген- де ансаран швл1мд! даланы н толкынды езендер1 рана баскандай болды, 6ipaK ол кезде езендердщ 63i де MeHiKi емес едй Мен даланы н кек буйра майса шебш ж астанып, ту н п д ал ада талай тунед1м. Ж упар HicTi даланын желмен тербелген гулдерш н сыбырын талай рет тындадым. Сонда д ал а гулдер1 маран: — Карыш та Ж ам бы л, карышта, сеш emKiM куал- мас, 6ipan 6i3fli — жердег1 гулд1 хан мен султан тап- тар, TinTi аямас! — деп тш каткандай тэр!зденетш. Dip KyHi мен болоснойдын аулына келд1м. Ауыл- 552

дык болосной icin-Keyin карта ойынына кора-кора кой салып, ерепсшойнап, ез ауылындаты 6ip кернп бш- Hi« уй>нде тойда отыр екен. Ол сол кезде ж ур тка к а ­ рал: — Менщ конак асым бэрще де жетедн алдынызра койылтан татамды — «бес бармакты» жеюздер, сапы- рулы турран кымызды iiuiimep, кшз тесеуль керпе са- лынулы — отырындар! MeniH аккеш лд! ниетпен icre- ген курм епм е риза болып, шаттанындар! — дед1 ко- разданып. Сол кезде к ы м ь т а тояттанкы рап отыррандырым- нан ба, элде, жаудырап маран карал отырран сансыз ж урттын Ke3iHiH ж анары нан ба? — oflTeyip колыма домбыраны ал д ы м д а, елещи дурщ дете бастадым, сон- дары ауылдык болосной правительдердщ куларына жетюзе жырларан жырымнын м эш а былай едп бай, ярни, ток торрай конакка барлык жырткыш кустар мен андарды шакырран екен, мунын М н д е койдан басканын 6api бар екен. Койдын 63i конактарра сойыл- FaH екен, ток торрай конактарды етпен сыйлап аты- рып, мен аюды да 6 ip асап кылрып жутып KOiOFa куд1- peTiM жетед1 дел мактанады. BipaK, аю1 онын касында Д1'зелес катар -ак отырран ж ок па? Аю гурйлдеп ашула- нып, торрайды обып койрандай кезбен тесе карайды, алайда, TopFafiFa аю ешнэрсе айтпастан, мейлщ, менщ кулагы м а конып отырсанда epiKriciH дегендей пейш 61лг1з1п, ж а н а шскен койдын етж е саусарын cyFa бер- Д1, ейткен1, аю e3eri узжгендей аш едн М енщ осы ма- ранада айтылран елешмд1 аяктатпай-ак, манадан 6epi K63in мелен айырмай, м е т жеп коярдай болып отыр­ ран, правитель елешмд! белш: — Кулдын кулдыры калмайды, кул, кул калпын- ша етед!, онын K63i езш щ ж у р е г т де кере алмайды, сондай-ак ол аю д а бола алмайды — дед!. Мшекей бул энг^меге, коп уакыт e rri. Ол кездег1 ондай мактанш ак правительдердщ cyfleri де олдека- шан курап калды. Ханды, султанды, банды, прави- тельд!, жандаралды, ярни елдщ еж елп душпандарын 1А ю деп отырраны — esi. 03in КаНарманга текегендепсь

халык найзара шаншып кул-талканын шыгарды, мше оны да ез кез1ммен керд1м. Ж ака айткан бурынры мактаншак, правительдерд! еске алганым а 6ip себеп болды ол былай: мен жа- кында Кремль уйлерш щ белмесш де болдым, онда менщ ден саушылыгымды докторлар карап, м ети ж урепм д! дурыс, ете жаксы деп ез1ме онык суретш керсетп. Мен esiMHin журепм нщ ете эдем! дурыс со- рэтындырын кез1ммен керш нандым. Ауылда мен осы кун! ез!мшк текежаумыт тукымы- нан туиан аргымарыма MiHin Узынагаш айналасында- ры колхоздарды кыдырып аралап журген кез!мде, ем1рдш кулдык пердес!н элдекашан сыпырран, бетш- де куаныш нуры ойнаран кш шат адамдарды керем!н. Мен халы к меннппне мэнг! сыйланып берьпген туган жерд!, сарарынан у з ш п ескен кек epiM алма барын, темеш урырын erin гулденд!рген д ал а аланын, yftip- yfiip, даланы тутып ж аткан малды, менш бакытты ур- пактары мнын эдем! мектептер!н, ж ана уйлерд!, ауру- ханаларды KepeMiH, мше осынын 6api халы ктш . Осы байлыкты н 6apiH халы кка берген большевик батырла- ры Ленин мен Сталин! Олар халык танынын бакыт нурын урларан каракшы душпандарра карсы кетерш- ген халыктын батырлары болды. Ол батырларра ха- лыктын e3i асыл жырдан ту токып кетерш, журег!иен найза сорып берген едк Эйте турса да ол кезде,колра KiceH, а як к а тас байланран зам ан да жауды женш, бакы т шынына шыру киын болып ед!. Сондыктан да, ол батырлар арманына жете алмай жан тапсырган болатын. Колхозымызра ж еш с кушш берген, бакы т нурын ж айнаткан , елместей батыр тугызран Ленин мен Сталин! Бурынры зам ан да патш а мен хан, султандар эр ултты 6ip-6ipiHe карсы койып алакез жасап кыры- лыстырран едь Сонын салдарынан жер бетш елген жандардын суйеп каптап кет!п едь «бленд! жерде е п з ceM ipefli, ел!мд! ж ерде молда сем!редЬ> — деген- дей, накактан кырылыскан жандардын жаназасын айткан м олдалар сем!рген ед!.- ©Mipre халы к бакыты ymiH Ленин мен Сталин 554

келдк О лар келген сон, элг! сиякты inipireH заманнын ecxi м акалы езш ен e3i euiin курыды. Орыс, к азак , ез- бек, уйрыр, украин, белорус халыктары улы достык- тын туын кетерш Сталиндж шындыкты тапты. Олар к а зф улы зан туынын астьгнда туыскандык журекпен суйккен, е з ш т туган ж е р ш т устшде, шат- тык заманнын кушшя шугласында жайнауда. Мен осы Москвада кек1регше алтын жулдыз када- ран талай батырды керд1м, оларды кергенде: бул ба- тырларга карсы тшскен душпандар тек кана езше шпм т1леу ymiH рана ти к е р деп ойладым. Бул батырлар аркылы мен б1здщ буюл жещмпаз халыкты керемш, олар аркылы мен кен байтак, еш- юм uieriHe жолай алмас жерд1 керемш. ©йткеш, ол баты рлар, ез1м1зд1н каны 6ipre туыскан Баты е Украи- наны, Батые Белоруссияны душпан торынан куткарып алды, олар Ленин каласына ок атура тырыскан бело- финдердш азу TiciH кагып алып, тас талканын uibiFa- рып женД1. Батырлары халыктын Кан майданнан таймаран. Ж аура атылран октары Найзарайдай ойнаран. Сталиндж куиймен, С -алиндж iciMeH Е р д ж керд1м ерл!гш Е л д ж керд1м б1рл!гж, Ту астында таймаган! Мен осынша жаска келсем де, ез1мнщ шын жа- сымды маран, жэне менщ халкыма бакыт берген Ленин мен С талин заманынан бастап санаймын, мен жаспын. Бурын — кулазыран ку далада каз1р Караранды, Балкаш , Емб1 нефт1, Арал, Каспий алыптары гурш- дейд1. Бурын туйе жолы менен i3iHeH баска еш норсе болмаган улан байтак Акмола-Карталы жонына мешн комсомол балалары м тем1р жол салды. Ушса кус к а ­ наты талиан, жанбырсыз швлде калган шел даладан мелд!р булакты арыктар, каналдар казылды, алма бактары ег1л д 1 — осынын 6api халыктын байлыры, ха- 555

лы к казнасы. Бурынгы казакты н кшз yfii туратын, балшыктан соккан уй туратын далага каз1р эдем! к а­ ла, завод, фабриктер салынды, осынын бэрше халык- тын 63i кожа! Бурынгы сумырай eMipfleri меннт турран, абакты TypFaH жерлерде, Ka3ip халкымыз мраморлы сарай- лар, зэул1м бшк театрлар, магазиндер салды. Бурынгы жусаннан баска ешнэрсе шыкпайтын кумайт жер- лерге, Ka3ip колхозды ел1мнщ алтын дэнд1 eriHi жай- калып, 6iTiK енуде, кауаш агынан жарып шырып гул- денген ак кум1стей м акта улпасы коз тартады. Улан байтак К азакстан даласында мьщрырып ж аткан мал, ондагы bi3Fbin ж аткан туйеш де, каптап ж аткан кой- ды д а, кум1с мойынды аргымак, жорралы yflip-yfiip жылкыны да санасац сан ж е т а а з тола байлык емес пе? Осынын бэрш менщ халкым ecipfli, осы байлык- тын бэр! халык казнасы. Менщ халкымнан байлыры аскан ешюм де жок, менщ туран ел!мнен, Отанымнан ешкандай ел бакытты д а емес, к у и т де емес. М осквама мен келш ©MipfliH керд1м ушпарын, Ж аркыраган жырымды Кремльге нускадым, Мен заннын мэнг1 ешпейтшщ, шурыласынын шуа- рында достаскан халкыммен 6ipre 9Mip сурудемш. Менщ журег!м — ж ана ем1рдщ тууы туралы жырлай- ды! Мен энг1меш к а за к тш н д е айтып отырмын, бф ак менщ co3iMAi, менщ улдарым барлык тщ де TyciHin сейлеЫн!

BVPblHFbl КАЗАКСТАН ТУРАЛЫ Туып, ecin, жайлагам, Казакстан аймагын. Керген талай заманда, Кек орманы ер1мдей, К ек майсасы кул1мдей, Алатауын кар кемген, Бауырына гул енген Жыр шыркагам даламда. Ол заманда кен далам, ©гей едщ сен маган. Гул 6i3 уш ш кектемей. Ел багын хан урлаган. Кулазыган кум кезгем, Ж абы ркатып жанды езген, Табаныма тас батып, Ke3iMe сора ж ас катып, Мандайымнан кун етш, Кактап жанды кинаган. Сол далада кангырып, 1здеп адам таппагам. ©лгендердщ суйепн Керген жендет таптаган. Тек мулпген кара жер, Курады тау, тебелер Жаннын терен сырындай, Акындардын жырындай Бауырына аялап Алтын, кумш, коргасын 557

Кен байлырын сактаган. Сол байлыкты алуга, Ол 6ip суррылт заманда, Елдщ долы батпаран. Д ал ада арып езендер, Мекендемей оны елдер, Толкынында балыкшы, Аумен балык тартпаран. Осынау кед даламда, Kyni кунпрт заманда Керуен де жол таппаран. Ж ут сонынан жокшылык, Кешке шескен итше улып, Ел кабарын ашкызбай, Азабы ж ок артпаран, П атш а салып 6ypayFa, Туншыктырып хан, молда, Азап шегш Ж амбыл да, Ол заманды мактаман.

Мен 6ip шал токсан ж асты курдас еткен, Тайганап журе алмаймын кия беттен. Ел кезбей, атка мшбей, араламай Ж атамын уйде тыныш сол себептен. Бул кезде бел!м буюр, кез1м булдыр,. Белге алып uibiFa алмайды т1зе куррыр; Куларым канылтырмен капталгандай К еп сезд1 еспмейд1 канрыр-кунлр.

АБАЙДЫН, СУРЕТ1НЕ М ынау турран А байдын cypeTi ме? ■ ©лен — сездщ уксаган кудретше — Акыл, кайрат, бшмд1 тек устаган 0 р Абайдын тетеген юм бетше! Акын атын тараткан ap6ip туска, блеш мен елмейтш салган нуска, Кол бастар ер, ел суйген акын болган Кандай арман бар дейсш бул туыста! Терек ойдын тубш де TeHi3i бар, Тесше кеп карасан — кешл угар. Сол терецге е ш т а д ущлте алмай Е а л сабаз ызамеи откен шыгар?!

ХОШ КЕЛД1ДДЕР1 Балдырган балрын, балалар, Мойнына кызыл байлаган, Турлерщ гулдей жайнзран, Карасам канша тоймаймыи. Айналам сендей жетюншек, Мэуелеп ескен бэйшешек, Ортанда гулдеп керкейген — ¥ялы мен 6ip бэйтерек. Ж асарып, кектеп бойлаймыа. «Жаке!» леп салган колкана Ж анадан жырлар толгаймын. Ж айнаган мынау заманда Ж ас болу кандай адамра Кызык пен б ак деп ойлаймын. М ектепке турган гумб1рлеп Куанып ойнап жупрш , Алура б ш м барасын. Кез1мд1 салсам осыран Кенш ме ойлар саласын. Ленин бабан окуынан — Сталин атан окуынан — ©Mipre право аласын, Сананын ашып кездерш, Ютаптын б ш м сездерж, ©MipfliH талай кездерш Б ш п , ата-ананын Бурын талай киналып Кынжылумен келгенш

Kepin oflFa туйесш. Мектепте Kici боласыц, Дурмекке epin, дуршдеп, М ектепке бэрщ 6yriH кеп Окисын, думай саласын. Томдарын окып Лениншн, Буларына жузш бш мш к Сусындап сонда канасын!

ЭЛЕМДЕ Б1Р ЖУЛДЫЗ БАР Мен шеккел1 кай зам ан 0м 1рдщ у зак сапарын... Не кермеген кене кез Агарганша сакалым. Килы-килы жол тартып, YMiT алда мунартып, Медеу болран кешлге Жалрыз, жансар сэулеге, Жеткешмше кумартып,— Bip расырды жасадым. О л 6ip кунг1рт тунекте Елестеген у м г т Мен бе, жалрыз 1здеген? Кеп сарылып кажалып Сол сзулеге кадалып, Юмдер кезш сузбеген? «Ymit алые, 6Mip шак* Ж аны кажып, жабыркап... К1мдер кудер узбеген. Кулл1 байтак елдей боп, Жасын жасап мендей боп,— Сейлескен жылы жузбенен Ютабындай екпрдщ — Шеж1ресш елщнщ EcTipci3 де, б1лерс!з Кенессеюз б1збенен: Осынша узак сапарда Куй мен жыр боп ермепм,

Жинап Tepin кергенд! ¥ з а к жолдан мен келд1м. Кайда барсам камыгып, Кабарын ашпай жабырып, Жол торабын жоралткан KepfliM eMip керуен1н. Жулдызбенен жол журш, Ж эрдем кут1п аспаннан, Жалбарынып сасканнан Кергем кекке сенгешн. Камалранра жол табар Кандай кайрат колда бар? Удере кешкен елменен Мен де 6ipre сенделд1м. Ж ас жалынды кушмде ©лек болып тергапм; Ызасын айтты осы елец Ж апа шеккен елдердщ. Таудын басын булт шалып Кулазып дала куарып Ж урт жарасы жыгылды, Канды жорык куылды Сокпарында сол куншн Н е Tenepim кермед1м? Аскар, аскар белдердщ, Кус ушпайтын шелдерд1н, Киырында ел кунрент, Байлар сорып жыландай, Кулар шокып кузрындай Хан, султаны «кудайдай» — Салып улы шенгелш, Ж уртты 6ypin сырымдап Тоя жед! жемдерш. Карсы шауып соларра Ел ерлер! нелер 6ip, Ж асы кыршын, жаны етюр, Каза тауып капыда Кергем талай елгенш. «KapaFafi найзан сынды ма? Кэрш жаны к тынды ма?» — Деп акыннан жыр борап, 564

KeKiperiH шерге орап Кайрыменен кемген кун... Зарыккан сон арайын, Саррайтып жузд1 сэры уайым, MyHFa толып сарайым, Ш олды кез1м жан-жакты : Аслан нурсыз, жер унЫз, К ара б ултка ай батты... KepiKci3 ж аз, К улансаз Суы курып, сай капты. Судырамай курары, Саркырамай оулагы Карт бурадай тунерш, \"Плаз бейне 6ip елж Жым-жырт шегш тау жатты. Келдерде ушпай каз, акку, Толкындамай 1ле, Шу Ka6aFbi 6ip ашылмай, Ел кезш ш жасындай Мвлт-мелт eTin жай акты. Баспанам жыртык ылашык, LIlbiFapFa куш ж ок кы р асып, Kepin тек мунды аймакты. Ы за кернеп бойымдь:, Сан толкытып ойымды, Зырырымды кайнатты! Ж ан шыдар ма куйшбей, Кушренген ел ун1ндей Ж амбы л куй1н аныратты... CefiTin ум1т свнгенде, KyHiM к а р а н дегенде Тынып TypFaH дуниен1н Ж ар к етю зш тунд!г1н Cepnin, кенет ашкандай, Керен дуние селт eTin Тугел кулак аскандай, Ж ер ж ара 6ip шыкты ун, CepniHiHe сол уннщ Cepnwfli де, сыррып тун, Ж ер мен K9KTI ж ары лкап Нурра белел шыкты кун! 565

Ел eHceciH талай жыл К ара тастай баскан з1л — Ыдырады кайры, мун. Бойын жазып жадырап Кунд1 кушты маужырап, Мелшшп ж аткан тау мен кум. Елдщ кургап кез жасы, Кекорай болып кел басы, Толып езен арнасы, Кунарланып кундары Кулпыра берд! куз бен шын. Куаныш белеп журепн Айтты сонда бар ел1м: Ж арык куш элемш ц— Ленин! Ленин! Ленин! ¥ лы еЫмш Лениннш, А таган сайын куш косып Куннен кунге удед1м. ¥ з ак сапар шеккел!, М аксатка осы жеткешм. Т алай зам ан 1здеген, Кептен кексеп кездеген YMiTiHe ж е г п ёл1М. ©MipfliH ауыр кыспагын Киратып Казакстаным, Отаннын улы халкымен, ©TKi3fli жиырма еткелш. Айтсам куши 6yriHri, К а зак халкы бурынры,— Kepin туран нуо куши — Ерен кушп\" ел болды. Kecereci кегерш К ен елкел1 бел болды, Асты KyMic, ycTi ырыс, Таудан алтын, сайдан мыс Телегей теш з кел болды. Ж ерден мунай атылса, Кектеп кустын канатын К актыратын жео болды. Азуын aflFa б!леген, Айбаттлна удеген 566