Жамбыл Ж

Сендерге елен айтканга Еш шаршадым демейн. Кан майдан боп жатканда, Карлырар ма кемешм! Ж уз жасаран журектен Жырларымды тегейш. Кектеменщ куншдей, Ж ауды жецш , кул1мдеп Келгешнд1 керейш, КаИарманым, кушм деп Беттерщнен ебейш!

«КЫЗЫЛ ЖУЛДЫЗ» ГАЗЕТ1НЕ Кайраулы кылыш, найзадай, КаИарлы ce3i найзарай, Талайдан машм ол маран. Тэрбие сезден талмаган, Жеюспен айтып данкты, Куреске ундеп халыкты, Ж ауынгер «Кызыл жулдызым» Ерлерге нуска танытты. Екбелн елге жетюзш, Ж ам бы л да жырын арыггы. Колымда кене домбырам, Сейлесе, накыл свз угам. Б ш м д 1 мывды жыгады, Батырдан душпан ырэды, Халыдпен жаны 6ip адам Кажымай коргап намысты Калайда женш шыгады!

АЛ ГАДАЙ ТУРАЛЫ ЭРБ1Р Ой Тунеу кунп кеткеннен Рали жана келдщ бе? Алгадайдын мурдесш Ж ол-женекей кердщ бе? Топырарын торка боп, Тыныш уйкта, дедщ бе? — Калай киып калдырдын Карт экецд! дедщ бе? Елж1рейд1 03eriM, Ауырады бел1м де... К аза болып кезел!м, Хал1м киын MeHiu де. и Алатауды айналсам, Алгадайды табам ба? Сарыарканы сандалсам, Санларымды табам ба? 0 л iM деген у екен Мендей к а р т адамга. Кунде уШмде кушренсем Коз1ме ж ас алам да. ш Темip ©зек пенде жок, 0лмес адам елде жок. 669

«Орынсыз деп wiiMi» , Ондай ойлау менде жок. Кеп жайланган жабынын Жал-куйрыры суйылар... Сол сиякты Жамбылдын, Жукарыцкы тур1 бар. К енш бос — кэршщ, Квкейлерщ урынар, Квтермей жан жалынын Квзден жасы куйылар.

АТАНЫ Н ЭЛДИ1 Ал, Куаныш, Куаныш Сещ етейш жубаныш, Алрадайым елгел1 Боп Kerin ем жыларыш. «Ата, ата» — деп келгесш, Айналайын, алайын. А к бепцнен ебкен сон Журег!мд1 жамайын. Ермек болып отырсан, Мен 6ip энге салайын. К,вншмд1 шат кылсан, Кетерш п калайын! 671

СЭЛЕМ CAFAH, КОМСОМОЛ! Сендерд1 айтсам, буркырап Бойда куат ередь Тас булактай саркырап Кеадлге елец келедк Б аска xayin тенгенде, Тутасып жау келгенде, Kahap шашып, умтылдын Кек буркырап кеудевде, Кек болатты кишдщ, Ж ауар кундей тушлдщ, Нажарайдай жаркылдап, Тастулектей шуйшдщ. Басты TiKTiK ел1мге, Камал болдык елще; Ж ауды бегеп шрдщ, блйчн жолрэ уйд1рдщ, От-жалынра куйд1рдщ. Калганын кайта жосылттын Ж андарынан шошыттын. Ж ас каЬарын таныттын. Ж алыныка карылттын. ЖеЫр катын, кемшр, шал, Ж ас бебекке болып жар, Кул-бураудан арыттын! Байтак Отан 6eciriH, Бакы тка ашкан ecirin, Бул Отаннын барында, Балам, артык Heci6in! Сендер Отан жднындай, 672

Жамбылдык ыему

уарлык-эдебнетт музей1.



Тамырдагы канындай, Заводтары жалындай, Шахтадары сарындай, Епндеп дабырдай, Эндетш мал барудай — Д уб1р1цд1 естимш Дурйядеген дауылдай. ¥йым болып куралып, Куат болып келеге, Толран айдай нурланып, Ж иырма беске келгенде, Той жасатып, куанып, Кызырынды кергенде: Сэлем саран, комсомол! — Тойларынды кутгыктап, Эн шыркаймын мен елде! Тойларыннын устшде Букш халык атынан Риза болып Сталин Алрыс айтар сендерге!

AK,blHflAPFA АРНАУ Алатаудан, Аркада н, Акындарым келшсщ. \"Плдерщнен бал та mf3h Ж акындарым келшсщ. EpTic, Ед!л, 1ле, Сыр Бас коскалы келшсщ. Журген JKepi думам жыр — Сендер елге квржсщ, Шаршы топта твг!лген С оздервд! сагындым. Козге жылы квршген 03,aepiimi сагындым. Астананьщ ел1мен Bip куанган кэрщмш. Алтын орда тер1нен К.ОЛЫНДЫ ЭЛЫП KOpiCKCH Сэлем! осы Жамбылдык. Ж ата алмадым тыншыгып Сендер келд1 дегенде. Bip отырдым, 6ip mbiFbin Елен кагып еленге. Мундай дуб1р, жарыста, Юм кызбайды намыска! Квтерменп боп келд1м,— Акындарым карышта. ¥лы жиын устinде Соз сарапка салынар, Ой тарапка шабылар. 674

брен жуйрж еткен жер ¥зын жол боп к.алынар. Кекендеген торынын Ы кайдан табылар? Ж уйрж жуйрж болар ма, Шаршы теске сермемей? Кыран кыран болар ма. Тас KHKFa ермелей? Ж орта жорта болар ма, Терт аяты тайпалмай? Батыр батыр болар ма, К,алын жауды кайтармай? Акын акын болар ма. Арка кызып, эн салмай,— Жиылтан кеп халайык, Ce3iHe уйып тамсанбай? Акындар кез салыкдар Кыйуаны шалындар, Кику салып талайдан Келе жаткан сарын бар. ¥зын жолда 6i3 еткен ©ренте кеп тэл!м бар. Ж ырта ылайык елж бар, Елге лайык epiH бар. Tepi толтан тулжке, ¥лан-байтак жер1н бар. Кекорайлы белin бар, Айдын ш алкар к ел1н бар. Сабасы мол кеп езсн ©лке толтан епн бар. Ж аз epici« кек жайлау, Кыс конысы — сонык бар, Тау мен далан сактатан Койыны толтан кеш к бар. Алтын, кум!с, кортасын, Мунай мен мыс, KeMip бар. Осы дэулет туртанда Неменеден кем1н бар? Осыларды толтайтын Акындарым, жен1н бар! 675

Кыруар завод, калан бар. Гул жайнаган далан бар. Сол даланы жайнаткан Журтка улп адам бар. Жауды куран жецкмтш Батырларга карандар. Ж ас арыстан шшшд1 Ж ауга ойран салран бар. Батырсынды Mycinai Мэлжтей кеп балан бар. КаЬарман кып жасаган Халкымызды заман бар. Не болганын бугшде Бебектердщ б1луге Дастан етш таравдар, Заманыныц жыршысы Сендерде не арман бар? Уа, Орынбай, Шашубай, Сендер озен басындай, Арытындар олендП Жазрытургы таскындай. Нартай, Калка. Кенен!м Маясар, Куат, Жаксыбай 0лен-жырдын езешн Арытындар таскындай. Сездерщнщ кушшен Ж ау журег1 турийксш, Ж ырларынды ecTiren Дос кумардан 6ip шыксын!

Жамбылдын мавзолсЫ.



ЭКЕ Э31Л1 С ойрэн тулю секции Сатышым жур ырсиран. Турабымнык турпаты — Букашадай тырсиган. Аккулыра карасам — 1ппн алган торанры1 Кызык керш балаша Отырамын соларды. Жаужапырак. секши Ж артыбай жур каудырлап. Мазамды да кет1рд1 Сез сейлесе саудырлап... Куйымшары 6ypicKeH Нарашыбек ешюдей. Жымын-жымын кулкпен Журе беред еспмей. Bapi маран аян Fofl, Айта берсем тары да. BipaK в л т калам рой Мен солардын «багына». eceTiii агаштык 6ip rypi. 677 ш

БАТЫР ТУЫ Туы турса кадаган Ердщ туган жершде; Атын айтпай оны адам Калай кисын вл!мге? Аманкелд1 батырым, Сен TipiciH ем!рде! Алысын мен жакынын Кунде ceHi керуде; Кару-жарак бойында, Семсер, кылыш белище. Ж урсш жешс жолында, Басшы болып шеруге. Арыстандай долданып, К,ан майданный тершде. Алдаспанды колга алып, Уран салып женуге. Сен жур демей не дейш, Рух берсен еренге! Тасытсак ер мерешн — Батыр баб ам !— дегенде. Урпагына бел болтан, Батырлар кеп ел-елде. Музбалактай титанам Мен де ceHi керем де. Шолсам байтак ел1мд1 Куш еред1 денемде. Осындай кут жер1нд1 Ж ауга ерен1н берер ме? 678

Юлен, батыр, ж ас берен Достыры 6epiK келгенде. Ел in ерк1н, ескелен Ж ете бермек дегенге! Кызыл туын желб1рер. Ленин берген, тебемде.

4 - coHFbi сез Сендщ бе^жаркыраран шам-шырагым. Калдыд ба тас бггелш, кос пуларым/ Ж атсам да твсек тартып дэрмешм жок, Сеп болып свйлетесщ, жэлрыз жары м/ Калыппын ие болмай ез1ме-0з 1м, Эл1м ж ок, куш, кайратты e n i кез1м, Балалар, ©лгёшмше болысындар, Сендерге сол-ак айтар сонры сез1м.

Жамбылдын 100

0 жасда толганын мерекелеу. Сурет — Тансыцбаев пен И. Остренкош\\,.

&щмл §§ Tycihiktep

РЕВОЛЮЦИЯ FA ДЕЙ1НГ1 0ЛЕЦДЕР1 МЕН ЖЫРЛАРЫНА TYCIHIKTEP Шагым— 1859-жылдары Жамбылды экесг Жабай думше молда колына окута берген. Молданьщ шыбытына, каталдыты мен топастытыиа тезе алматан Жамбыл окуды тастап кеткен. ЭкеЫ екiишi рет молдага кайта бермек болганда, осы еленд! айткаи. Жамбыл музетндеп архивте бул елен «Молда» деп ата- лады. Bipan, онда «окымаймын молдадан» деген екшил жарты- сы FaHa бар. «Exi иыгын комдаган» деген жол архивтеп ориги­ нал бойынша «Не окытпакшы ол магаи» болып езгерт1лд|. «Кезш жумып тенселш» деген жол музейдеп текстен а'ынып косылды. 9ленд1 Жамбылдын еске Tycipin айтуынан эдеби хатшысы Fa- ли Орманов 1941-жылы жазып алган. Бул жинакка ж1бершп отырган текст1н негЫ институттеп Жамбыл шыгармаларынын фонлысынан алынды. Ескерту: Бул еленнщ жэне революциядан бурынгы баска да шыгармаларынын кандай окигамен байланысты айтылганы жэне жыл мелшер1 акыннын эдеби хатшыларына айткан мэлК MeTTepi бойынша бер!лд1. 11-бет. <)кеме—Жамбыл 1861-жылдардан бастап елен айтуга, дом- быра тартуга эуестене бастайды. 0 ленд1 жаксы керш, топ жиын- дарда акындармен б!рге журедн бас коскан жерде эн салып, ол anil! кешннен ез1 устазым деп саиаган Суйшбай акынта сынат- кан кездер1 де болтан. СуГинбай Жамбылдын акындык каблеп барлыгын айтып баталатан. Суйшбай Аранулы (1827— 1895)— Жеткудагы Шапырашты руынан шыккан ipi айтыс акыны. Жас Жамбыл акындармен 6iprc айлап ел аралап, кайтып оралганда экесн «Уйсш, Найман рулары арасында журген мен'щ жолымды устауын керек» деп, езшш ру тартысына катысып журген жолын усынганда Жамбыл экесше осы еленд1 айткан. Сейтш, Жамбыл экесшен: «Жолын болсын!» деген ризалытын алады. Бул елецде кездесетш Сэрт1 — Найман руындагы Келлей деген епдщ баты­ ры. Сол батырдын кара атын экес1 Жабай олжа етш алтанды- гы— Жамбылдын экес1н женуге басты ce6e6i болтан. Жазып ал­ ган F. Орманов, ©лен бурынгы жинактарда жарияланган. Текст ннстСитауртытебпа_йтаакы—нЖ^шамыбпыфлмдаьларын>ьшайфтуоыннлаысыКнаарнагаанлдыандбыу.л13е-блеетн.

1865-жылдар iiuiHfle шыгарылран сиякты. Екей елшщ басын кос- кан Сарыбай би Жамбылдын данным естид|. Bip куш ол ел аузына йнне бастаран акынды уйше шакыртып алып: «Шырарым, сеш акын болды дейд! рой, сырт ест1генге сенбеуин ед1м, леб1зшд1 вз куларыммен естиж, влен айтшы» дегенде Сарыбайра жауап репнде Жамбыл осы еленд! яйткан. «Бул влен будан квблрек *Д>. умытып калсам керек»— дейд1 Жамбыл. Акыннын айтуынан жазып алган F. Орманов. 1946 жылры жинакта басылран. 14-бет. Жаныс акынга — Жамбыл 1866-жылдар шамасында Жаныс деген акынмен кездеседк Жаныс акын Жамбылра кездсспес бу­ рым Шыбыл руынан шыккан Шыкай деген акынды женген. Жа­ ныс акын айтыспакшы болранда Жамбыл оран арнап осыеленд1 айткан. Жаныс акын бул еленге жауап айта алмайды. Жамбыл­ дын айтуынан жазып алган F. Орманов, влен бурынгы жинак- тарра енген. Бул текст институттеп Жамбыл шырармаларынын фондысынан алынды. 15-бет. Пушыктын урыга айтканы— Бул еленд1 Жамбыл 1870-жыл- дар кезшде айткан. Жамбылдын вленд! айтуына мынадай жар- дай болтан: Суыктвбе деген жерде Шапырашты Жиембек деген пушык адам жолда еш урыга кездеседк ¥рылар Жиембектт Minin келе жаткан астындагы байталын алып кояды. Соныиан жаяулап калган Жиембек келе жаткан Жамбылра жолыгады. Жамбыл суоаран сон Жиембек урылардын аты Манас, Сырым екенш б1л1п калгандырын айтады. Жамбыл осы вленд1 Жием- бекке уйретш, буюл елге жайрызады. вз1 де журген жершде айтып журед1. Акырында Манас, Сырым байталды б!ржолата ciwipe алмайтын болтан сон, айыбымен Жнембекке кайтарады. Жамбылдын айтуынан жазып алган F. Орманов. Бурынгы жи- нактарда басылган. Бул текст институттеп Жамбыл шыгар- малапынын фондысынан алынды. 16-бет. Жылкышы — Бул вленд1 де Жамбыл 1870-жылдар шамасын­ да айткан1. Жас уакытында Жамбыл кейб1р жылдары жылкы барып кун!н керген. Bipre жылкы багып журген жылкышы ба- ласынын сурауы бойынша Жамбыл осы влети шырарган. Ол e3i уйренш алуымен 6ipre, квптен вкпелеп хабарласпадын деп жур­ ген калындыгына сэлем етш жолдайды. Жамбылдын айтуынан жазып алган F. Орманов. Бурынгы жинактарда басылран. Текст Жамбыл шырармаларынын институттеп фондысынан алынды. 17-бет. Кэмшэт кыз — Жамбыл 1876-жылдары ел аралап журш Шудары Кунту, Кешрек ел1не кез болады. KepiM деген байдын уй1нде болып, онын Кэмшат деген суду кызын кередк Кэмшат- тын акындыгы да болтан. Ол Жамбылды менсшбейдк Жамбыл кыздын жай-жапсарын 6iain алып, ертешне аттанатын кун1 журт алдында влен айтып кеткен. 6ленд1 Жамбылдын айтуынан жазып алран F. Орманов. Бурынгы жинактарда жарняланраи. Текст институттеп Жамбыл шырармаларынын фондысынан алынды, музейдеп текстпен салыстырылды. 18-бет. Сыртын 6ip суду жан екен — деп басталатын влек Кэмшат Kbi3Fa айтканынык жалгасы. 19-бет. Ел ед!« кут ларыган Ес1м — Малай — Жамбыл бул елеши 684

де 1876-жылдары Балкаш боАын аралап журш, Ыстынын белгш руы Eciu — Малайда болады. Жамбыл елше кайтарында осы влешмеи кош айтыскан. влети Жамбыл аузынан жазып алран F. Орманов. Бурынры жинактарда жарняланран. Текст Жамбыл шырармаларынын институттеп фондысынан алынды. 20-бет. Курыи — бул бленд! Жамбыл 1878-жылдардык шамасында айткан. Куздг KyHi Жамбыл мал барып жургенде ею жылкысын урлатып, кыррыз елше гздеп барады. Осы еленд1 арнап айткан сон Байеке деген Жамбылра жылкысынын 1шшен ею саягын тауып бередн блещи Жамбылдан жазып алран F. Орманов. Бурынры жинактарда жарияланган. Бул жЮершп отырган текст институттеп Жамбыл шырармаларынын фондысынан алынды. 20-бет. Шзбденге — Жамбыл 1879 жылдары кыррыз ел!н аралап журген кезшде Шэбден аулын 1здеп барып осы влети айткан. Жамбыл елещи жазып аларда F. Ормановка: «алгашкы сэлем- дескендег1 елещи ед1»— деген, 1946 жылгы жинакта басылран. 22- бст. Кедей куй! — Жамбыл ауылында 1879-жылы каггы жут бо- лып, ел ашыккан. Бул еленжЖамбыл аштыктан кайыр плел, нан жинаган Калкабай деген арайынына арнап айткан. вленд1 жа­ зып алган F. Орманов. Бурынры жинактарда басылран. Бул текст Жамбыл шырармаларынын институттеп фондысынан алынды. 23- бег. Сырттанта— Жамбыл 1880 жылдары Верный каласында (Ka3ipri Алматы) Найман руынын 6ipa3 адамдарымен ксздескен. Олардын шпнде аты aflri.ii Мамам бай, Тэнекешн EciM6eri, Кул- шаниан Сырттан батыр болран. Соларга арнап акын осы еленд1 шырарран. вэшш ею баласы Барлыбск пен Турлыбект1 ВсрныйРа окуга берген Сырттанды бул елешнде Жамбыл катере айтады. Сырттан кедей болран адам. Сондыктан байлар оран шет какпай- лык та жасаран. Жамбыл: «ею балам жеттлсе кутыларсын та- бадан»— деп оран емеурж б1лд1ргсн. влсндс айтылатыи Эренталь— елдш тыныштыгын бузып каталдык кврсеткен Капал уезшш бастыры. ЕЫмбек Эрентальды сабап Верныйга айдалса да уездш бас- тырын женш шырады. Сол уш1н Жамбыл Ес1мбектг мактап айта­ ды. Еамбек — Б1ржансалмен айтыскан аты мэл1м акын Саранын жакын аралары. Жамбыл осы елешнде Мамам балаларынык тыйын-тебен санагыштыгын сынап айткан. бленд! жазып алран F. Орманов. 1946 жылгы жинакта басылран. 24-бет. Мзмбетке — Жамбыл 1881-жылдары Меркедеп Ботпай ел1н аралап, Мэмбет деген байдыц уйшде 6 кун жатып елец айткан. Кей1ннен Момбет Жамбыл ауылын эдей1 керейш деп iaflen келш, хал-турмысымын нашарлырын елге айтып жаяды. Муны еспген Жамбыл Момбетт1 калын жиында сынап осы елешй айтады. ©лен бурынгы жинактарда жарняланран. Жамбылдын айтуынан жазып алган эдеби хатшысы F. Орманов. Бул текст институг- теп шырармаларынын фондысынан алынды. 25-бет. Кнсыбайга — Шамасы 1886-жылдарда Екей елmin 6и\\ Сары-

байдыц асы болран сиякты. Бул еленнш айтылуына мынадай жагдайлар себеп болса керек: Сарыбайдын баласы Кнсыбай К.а- ракастекте болралы жаткан топка бару ушш жана шапан, беш- пенг, em TiKTipefli. Жамбылдын киерге Жака KHiMi болмайды. Сонда Жамбыл: «Жака кшмдерщд1 маган бермесен, баскаларра бурылып кетем»— деп темендег1 еленД1 айтады: Бул Жамбыл 6ip свйлесе кызып кетер, Бэтуа-б1рл1гпш бузып кетер. Ебш тауып устамай, ешшлрсен, Байлап-матап койсак да узш кетер. Мунан кейш Кисыбайдын 6ipep киiмiн дана беретшд1гш 6iлin. Жамбыл: «Ей, Кнсыбай, Кнсыбай»— деп осы влекд! айта жене- лед1. Осыдан кейш Кнсыбай жана TiKTipreH бар кшмш Жамбыл- Fa береди вленд1 жазып алран F. Орманов. 1946 жылры жинадта басыпран. 26-бет. Сэт сайланарда — Жамбыл 1891-жылдар шамасында айткан. Дулат руынын Жаныс атты атасынан шыккан Сэт Ниязбеков екшиб per ¥зынкаргалы елже болыс болуга куш бурый камдана- ды. Капал адамдары CaiTi болыстыкка сайлаура карсы болады. Сэттщ елге icTeren озбырлыгын керген Жамбыл Карралы, Каске- лек e.ii бас коскан жиында Сотке карсы 03iHin осы влешн шыга- рады. Жамбылдан o.renfli жазып алран F. Орманов. Жинактарда бурын жарияланран. Бул текст институттег! Жамбыл шырар- маларыны I фондысынан алынды. 27-бет. племкке — Жамбыл 1896-жылы кыррыз ел1не бара жатып, Каскарау руындары Ногайбай аулында болады. Осы ауылда Ке- бекбай батырмен кездест, TiaeMic деген т:лд1 адамра арнап осы еленд1 айтады. Жамбылдын айтуынан жазып алран F. Орманов, ©лен бурынгы жинактарда басылран. Ж>бер1лш отырран бул текст KHCTHTyTreri шырармаларынын фондысынан алынды. 28-бет. Абышка — Жамбыл 1897-жы'ы кыррыз елж аралап, Мэмбе- Toai аулында болады. Сонда Жамбылды абышка (шал) деп атаган, 55 жастагы Kyfteyi урын келш жаткан кызга акыннын айткан елен1. Жамбылдын айтуынан жазып алран F. Орманов. Бурынгы жинактарда жарияланран. Текс институттег1 шырарма- ларыиын фондысынан алынды. 29-бет. Манке туралы — Жамбыл бул еленш 1900-жылдар шамасын­ да Шамалган боныкдагы елд1 аралап журш, сол е.пдж Мэнке деген болысы туралы айткан. Осы сапарында Жамбыл астында- ры атынын жоралранын Байтжес ел:ндег1 Каржау деген адамнан кередн Параны кеп берген Байтжес елш Мэкке жактап Жангой руынын болысын icne асырмайды. Жамбылдын Мэнке болысты ел алдында сымра алран елеш. Жазып алран F. Орманов, ©лен бурынгы жинактарда жарияланран. Текст институттег1 Жамбыл шырапмаларынык фондысынан алынды. 30-бет. венет — Жамбыл бул влети 1901 жылдары Бесмойнак тауы- нын уетшде Сэмбет деген Kicire ас бер1лген кезде айткан. Мунда Алматыдан, Эулиеатадан, кыррыз елшен адамдар шакырылган. Жамбыл Сэмбеттш елге кайырлы адам болранын баяндайды. Осы еленд1 жазып аларда F. Ормановка: «Сол елекшн ешмде

калган 6ip шумагы оси едЬ — деген Жамбыл. 1946 жылры жи- накта жарияланган. 31-бет. Мекеге б!реу барса Шыбыл барсын — Шыбыл руынан хажы боламыз деп б1рнеше Kici Мекеге барранда жолшыбай квпшшп казага ушырайды. Солардын 6ipeyi каза болгандардын дуниес1н алып аулына кайтып келгенде Жамбылдын оны сынап айткани. 0лен акын Умбетэл1 Кэр1баевтын еске туарушен жазылып алынды. 32-бет. Шалтабайга — 1905-жылдары Шапыраштыдагы Мырзабек елшш болысы Шалтабайды 6ip бас коскан жиында сынап айткан елеш. Шалтабай Кудайбергенов 1928-жылы конфискаланып кет- кен. Жамбылдын айтуынан жазып алран F. Орманов. Бурынры жинактарда басылран. Текст институттеп шырармаларынын фон- дысынан алынды. 33-бет. Калига— Жамбыл 1909-жылдардык шамасында Сарытау кумдары Сарыуйсшдерге барып, Эл1мкул датканын ауы.лдарын аралайды. Кайтып келе жатканда Курте езеш бойында отырган Ордабай баласы Кали аулында болып, оран арнап осы елекд1 шыгарран. Кали 1928-жылы конфискаланган бай. Жазып алган F. Орманов, ©лен бурынры жинактарда жарияланган. Бул ж1- берЫп отырган текст институттеп шырармаларынын фонды- сынан алынды. 34-бет. Кешмге— 1911-жылы Кешм Майкеулынын Екей руына старшин болып сайланганда Жамбылдын оны сынап айткан елеш. Жазып алган F. Орманов. Бурынры жинактарда жария- ланган. Институттеп шырармаларынын фондысынан алынды. 35- Кэд1рбайдын тебет! — Жамбыл бул еленшде Кэд1рбай деген байдын сарандырын, топастырын айтып, онын езшен итшщ пай- дасы барлырын керсетед1. ©лен бурын осы атымен орыс тЫнде шыккан жинактарда басылран. Жинакка ж1бер1лген текст Жам­ был музей1ндеп архивтен алынды. Жазып алган F. Орманов, ©леинщ кай жылдары айтылганы белпаз. 56-бет. Есенэл|' мешкейге— Есенэл1 деген бай ете мешкей болса ке- рек. Жамбыл Есенэлшщ уйше барранда, ол: «Жамбылдын журегЫе май батады дейс!к бе?»— деп женд1 бглектей казыны ез! жей 6epinTi. Жамбылдын сондары Есенэл! байды мыскыл етш шырарран еленг Жамбылдын айтуынан жазып алган F. Ор­ манов. ©лен Жамбыл музейшдеп архивтен алынып 1-рет жария- ланып отыр. 41-бет. бстепкеле — Алматы (бурынры Верный) каласында 1913-жы- лы Жетшу бойынша патшанын курметше арналган керме уйым- дастырылран. Бул кермеде YftciH, Найман, кыргыз адамдары бас косып, жыршы, домбырашы, кобызшы, т. б. артурл1 енерпаз- дар жиналран. Жамбыл улык-терелерд1н ор елден атакты би, бо- лыстардын кермеге экелген заттарын Kepin жургенде, бас ки1м- дер!н алып, кол кусырып шлгендерге шыдамай, улык-терелерд1 сыкак етш айткан елеш. Жамбылдын айтуынан жазып алран F. Орманов. Бурынгы жинактарында жарияланган. Текст инсти- туттеп Жамбыл шырармаларынын фондысынан алынып жШе- рЫп отыр. 42-бет. Патша SMipi тарылды— 1916-жылы июнь жарлыгын ecTireH 687

сон. Жамбылдык патша еюметже карсы кетершске кепшЫки шакырып айткан упт елеш. блещи жазып алтан F. Орманов Бурынгы жинактарында басылтан. Бул текст институттеМ Жам был шытармаларынын фондысынан алынды. 43-бст. 31лд| буйрык— 1916-жылты патша ешметше карсы халык кетершсшщ жайын суреттейтш елеш. Бекболат, Байбосын — сол кетерЫстщ басшылары. Каликул. Саттар кетершске катыскан- дар. ©лен бурынты жинактарда басылтан. Бул текст институтте- ri шытармаларынын фондысынан алынды. 45-бет. Жол уст|'Нде 1917-жылы кектемде жут болады. Жамбыл сиякты кедей уйлер астык еге алмай калады, ел ашытады. Осы жылдын кузшде, Узынаташ айматында тары жинап жаткан жол устшдеп Акмырза деген елге кездест, Жамбыл осы елешн айт- кан. Жамбылдын еске туарушен F. Орманов 1940-жылы жазып алтан. Бурынты жинактарда жариялантан. Текст шытармалары­ нын инстнтуттеп фондысынан алынды. 49-бет. Жамбылдын Айкумкпен айтысы — 1871-жылы Бурым атты кызбен кон!л косып, елшен алып кашады. Екей руынын 6ni Са- рыбай Айдосов — бул кыз бетен рудыч жеар1 деп, Бурымды елше кайтарып бередт Бутан ыза болтан Жамбыл домбырасын •колта устап баска руларды аралап кетедт Ел кезш журт, Мыр- забек аулында аты белгш акын кыз Айкумкпеи айтысады. Бул айтыста ек1 жасгын ез тешне косыла алматан мун-зары айкын баяндалтан. Айкум1стщ «Колдаты каршыганнан неге айрылдын» дегеш—мыкты болсан «Бурымды неге кайтып бердш» деп сынап айтканы. Айтыс бурынты жинактарда жариялантан. Жазып алтан F. Орманов. Текст инстнтуттеп шытармаларынын фондысынан алынды. 53-бет. Жамбылдын Бактыбай акынмен танысуы— 1873-жылдары шамасында Жамбыл Жепсу елinin кеп жерш аралатан. Жа- лайыр руынын адамы Кожакан дегеннщ уй1нде, шаршы топта жыр айтып отырган карт акын Бактыбаймен кездест, вленмен танысады. Жалайыр Бактыбай акын елде би, болысты сынатаи елеадмен белгш болады. Жамбыл сезшдеп: Мэл1м болтан езшсш»— деун Бактыбайдын Майкебала атты акынды женгендтш айтка­ ны. Бурынты жинактарда басылтан. Жазып алтан F. Орманов. Текст инстнтуттеп шытармаларынын фондысынан алынды. 56-бет. Бвлекпн кызыиыц Жамбылмен катысуы — Жалайыр руын аралап кайткан сапарында Балталы руынан шыккан Белек деген байдын кешiне кездеседк Жамбыл торы шолак атымен байдын салтанатты эсем кшнген кызымен катарласа кеп айтыска туседь Эз1л айтыстын аятын кыздын meiueci токтатады, Бурынты жи­ нактарда жариялантан. Жазып алтан F. Орманов. Текст инсти- туттеп шытармаларынын фондысынан алынды. 59-бет. Сары акынмен катысу — Жамбыл 1875-жылдар шамасында Сарыуйсшшц акыны Сарымен кездескен. Жамбыл елещй жазып алтан F. Ормановка былай деген: «Улкенсаз жайлауында отыртанда Сарыбайдшне 6ip топ Kici

тусе калды. 1шшде Сары акын бар екен, Сарыбайды эдеЙ1 1здеп келштк Сэлемдесш терге жайласкан сон-ак Сары акын Сары­ байды 6ypin ж1беред1. Сарыбай сасайын деген сон мен барып ара тусе кегли». Сары Екей руынын бит Сарыбай тустас болган- мен свзге келгенде онан жешлмейтш, шешен Kici болтан. 1946 жылгы жинакта басылган. 61-бет. Майкетпен дидарласу — вткен гасырдын 80-жылдарында Майтвбедеп Улкенсаз жайлауында Екей руынын бш Сарыбай Айдосовка берктген аста Жамбыл Майкетпен кездескен. Майкег ол кезде картайган. Дулат руынан шыккан акын. Онын Кул- мамбет жэне баска ipi акындармен айтысы белплк Бул айтыс танысу, амандасу ретшде еткен. Бурын жарияланган. Жазып ал- ган F. Орманов. Текст институттеп шыгармаларынын фонды- сынан алынды. 63-бет. Жамбылдын Шыиыл шалга айтканы—Жамбыл 1836-жылдар шамасында Албан-Суан руларын аралаган. Турген тауынын ете- гшдеп Тере жайлауында огырган Жуншбай детеншн уйшде жиын бар екенш ecrin эдеШ келедк Жамбыл келгенде бн, болыс- тар Шыбыл руынан шыккан 6ip шалга елен айткызып отыр екен. Жамбыл келгенсш журт оны каумалап: «Жамбыл айтсыи»— дегенге Шыбыл шал намыстанып елен айткан, соган Жамбылдын жауабы. 1946 жылгы жинакта «Жушсбайга жупну» деген атпен басылган. Айтыс непзшен Шыбыл шалга арналгандыктан «Жам­ былдын Шыбыл ma.TFa айтканы» деген атпен берш отырмыз. Жазып алган F. Орманов. Текст институттеп шыгармаларынын фондысынан алынды. 66-бет. Жамбылдын Белпршке айтканы — Жамбыл Албан руынын 6ip атасы Кызылбер1к руында уш кун елен айтып, байларынын мшез-кулкын байкапты, одан кей1н Жамбыл Асы жайлауында отырган Дэркембай дегенк1н аулына тусш, Кызылбер1к руы байларынын саракдыгын эшкерелеп Белт1р1кке айтканы. Айтыс 1946 жылгы жинакта «Албан елшде» деген атпен жарияланган. Жамбылдын айтыскан еленппн мазмуны Белт1р1кпен байланыс- ты болгандыктан «Жамбылдын Белт1р1кке айтканы» деген атпен ж1бер1лдк Жазып алган F. Орманов. Текст институттеп Жамбыл шыгармаларынын фондысынан алынды. 68-бет. Кулмамбет пен Жамбылдын айтысы — Жамбыл 1881-жылдар шамасында 1ле езен1н1ц бойында болгаи улкен жэрмеккеге ке- лед1. Бул жэрменкеде Орта, Улыжузден кептеген акындар бас косады. Топ шшде Жет1суга аты белпл1 кулаиаян аталган oflri.ii акын Кулмамбет тогыз акынды жен1п, ектем сейлеп отыр екен. Кулмамбетпн сурауы' бойынша Кудайберген деген бай Жам- былды шакыртып алдырады. Осы айтыста Жамбыл Кулмамбетп жен1п, ЖеПсудагы улкен акын атагын алады. Ел энпмеш бойын­ ша Кулмамбет Албан руынан шыккан, 1900 жылдары 70-тен асып каза тапкан. Кулмамбетпн Жамбылдан баска Тубек, Майкет акындармен айтысы белгш. Бул айтыста аталатын Kici аттары: Карасай — Шапырашты руынан шыккан батыр, Жонгар баскыншылыгына карсы согыс кез1нде атагы шыккан Токсейт. Ниязбек, Шойбек, Сэт, Мэнке, Ногайбай тагы баскалары Жепсудагы ipi бай, би, болыстар, 44 Жамбыл Жаба

Жамбылдын Сэт, Мэнкеш сынаган жеке олендер! осы жинакта бер1л!п отыр. Айтыс бурынгы жннактарында жарияланган. Ха­ лык акыны Умбетэлй Кэр1баевтын айтуынан жазылып алынды. Текст институттеп фондысынан алынды. 70-бет. Сарбас пен Жамбылдын айтысы— XIX гасырдык 90-жылда- рындагы Верный (Ka3ipri Алматы) каласында, Жепсу елшщ аткамшерлери— бай, би, болыс, терелер Кожамберд: деген бай- дын уйшде жиналады. Жиында Дулат елшщ Каскарау руынан шыккан Сарбас акын езшщ руы мен байларын мадактай берген сок, атагы шыккан Жамбылдын акындыгын бшетш Алматы мен Шапыраштынын адамдары: «Жамбылмен сынасып кореш, акын- дык дарындылыгын Жамбыл алдында байкатсын»— деп, Жам- былды шакырттырып екеуin айтыстырады. Бул айтыста Сарбас- ты женгендШ угшн, Жамбыл 150 сом бэйге алады. Жамбылдын шэмрттершн 6ipi халык акыны Кенен Эз1рбаевтын айтуы бойынша, Сарбас 1913— 1914-жылдары 60 тан аскан жасында ел- ген. Айтыс Жамбыл шыгармаларынын бурынгы жннактарында жарияланган. Жамбыл музейшдеп архив материалымен салыс- тырылды. Текст институттеп шыгармаларынын фондысынан алынды. ¥лыжуз елшщ аныз, энпмелер! (легендалары) бойынша Ал- бан, Дулат, Суан рулары Мазам кызы Домалак анадан тарайды. Сонымен 6ipre мунда кездесет1н Kici аттары: Саурык— XIX ра- сырдын 1-жартысында Шапырашты руынан шыккан батыр. Бай- дабек ел шеж1рес1 бойынша ¥лыжуздеп рулардын атасы. Сы- патай— Дулат руынын батыры. Бул айтыста аталатын Намаз, ¥сенбай, Сэл1мбай, Карабай т. б. Дулат, Шапырашты руынын феодалдары мен билерк Бу­ рынгы жинактарда жарияланган. Текст институттеп шыгарма­ ларынын фондысынан алынды. 85-бет. Жамбыл мен Досмагамбет акыннын айтысы— Айтыс — 1ле езенжщ бойында Уйсш 1ш1нде болган. Айтыс кай жылы болганы белг1с1з. Айтыста Жамбыл Досмагамбет акынды женедк Халык акындары Калка Жапсарбаев пен ¥мбетэл1 Клр1баевтын айтула- рына Караганда Досмагамбет Жалайыр руынын акыны. 1910- жылдары 27 жасында кайтыс болган. Айтыс Жамбыл музейшдеп архив материалдарымен салыстырылып, кейб1р жерлер! кыскар- тылды. Халык акыны Умбетэл1 Кэр1баевтын айтуынан жазылып алынган. Бурынгы жинактарда басылган. Текст институттеп шыгармаларынын фондысынан алынды. Бул айтыста аталатын Kici аттары: Калдай, Маман, Келдей, Балгалы, Кожакан Орта- жузд1к 1ш1ндег1 Найман, Жалайыр руларынан шыккан ipi бай, болыстар. Жамбыл булардын байлыгын, сарандыгын OTKip TWi- мен сынайды. 112-бет. Шашубай мен Жамбылдын айтысы— Бул айтыс 1909-жылда- ры Алматы каласында болган. Сарыаркадак cepUiK курып, ел аралап келген атакты акын Шашубай Байбулан байдын уйшде откен улкен жиынга катысады. Ол домбыра тартып, гармонь ой- найтын, елен мен энд1 б1рдей айтатын cepi энш1 акындардын 6ipi саналатын. Шашубай «сайраган Ортажуздщ булбулымын» — деп кос!ле.

кетерке сейлеп, Жеткуга данкы шыккан Жамбылмен айтыскы- сы келш уй иесшщ акынды тез алдыруын сурайды. Байбулан бай Kici x<i6epin Жамбылды шакыртады. EKeyi айтысады. Айтыс уетшде Шашубай акыннын мактаран адамдарын, эа- ресе уезд тшмашы Найман Бакия мен Байбулан байды Жамбыл катты сынга алады. Бакия мен Байбулан улыкка Tin типздш деп Жамбылга карсы жакжал уйымдастырса да жиылран кепшшк ею акынга б1рдей ерш беркгендкш, таре эдшетшздш icTen отыр- рандырын айтады. Айтыста аталатын Мэнке, CaMi т. б. Жеткудагы байлар. Каракерей Кабанбай, канжыралы Бегембай, Шапырашты Нау- рызбай сол рулардын колбасы батырлары болран. Айтыстын болран Mep3iMi женшде эрюм эртурл1 айтады. Жамбыл ауданындары Сер1кбай т. б. карттардык жазушы Са- паррали Бегалинге берген мэл1метше караранда бул айтыс XIX расырдын акырры жылдарында болран снякты. Ал Шашубайдын 63iKiH жэне Кенен Эз1рбаевтын айтуынша 1909 жылдарда ай- тысканра уксайды. Шашубай Жет1сура элденеше келген, сондык- тан да ол шамамен осы жылдарды мезгейдн Бул айтыс ел аузында да сакталран. Бурынеы жинактарда жарияланран. 130-бет. Нурила мен акындардыц айтысы жэне Жамбылдын берген тарелил— Бул айтыс 1919 жылдар шамасында жайлау уетшде болран. Айтыска Бармак, Шукгтай, Оспан, Саядш, Умбетэл1 т. б. акындар катынаскан. Халык акыны Умбетэл1 Кэр1баев жазушы Сапаррали Бегалинге айткан сезшде: «Осы айтыста туйе алдым» дептк Нурила акын шапан мен ж>бек кейлек алран. Айтыска катыскан Умбетэл! акыннын айтуына Караганда Казыбек деген жерде Мэнке дегеннщ inici Хасеннщ эйел1 босанып ул тауып соган той жасалган. Бул айтыс сол тойдын уетшде болтан. Жам­ был халык акыны Сэядш Кер1мбековтын жазып алып тапсырра- ны толык Typi емес, онда Нуриламен он 6ip акын айтыскан ед1— деген. 1946 жылры жинакта басылеан. 139-бет. бтеген батыр — втеген втерулулы туралы Жеткуда аныз жырлар коп. Ол туралы Суй1нбай, Майквт акындардан кейш де квптеген аныз жыр тараран. Жамбылдын жырлауы шама бойын- ша еткен расырдын 80—90-жылдары. Аныз бойынша втеген улы- жуздеп Дулат руынык Жаныс атты атасынан шыккан. Оны Жамбыл поэмасында: «втегеншн тууы, Жетку ед1 мэулет!, Сырымбет ед1 эулетк Дулат ед1 руы»— деп дэлелдейд1. Ел anriMeci бойынша втеген Жонгарра карсы согыстарра катысып (XVIII расыр), ерл1к кврсеткен. Жамбыл жырлаган втеген Уак руынан шыккан. Абай атап ететш вте- геннен баска, Жеткудары аныз, жырларда втеген Аблай жэне баска хан, султандарра карсы койылып, халык ушш бакыт 1зде- ген Kici ретшде айтылады. 691

Жамбыл жырлатан поэма тарихи шындыктьщ непзше куры- луымен катар, халыктык бакытты жер 1здеу туралы аныэы мен турл1 ертеп, мнфтсрМц acepi басым. Поэманы 1937-жылы Тайыр Жароков жазып алган: Жамбыл кайта жырлатанда поэманын Kipicne жэне кортынды 6e.niMiH со­ вет шыидытына байланыстыра коскан. Жинактарында жарияла- нып келедй Бул текст Жамбыл музейшдеп архив материалдары- мен салыстырылып тузеплдн 155-бет. Сураншы батыр' — Сураншы Хашмбекулы— Шапырашты ру- ынын Есхожа атасынан таратан. Жепсуда Кокан баскыншыла- рына карсы курескен. Архив деректершде ол 1847-жылдан орыс эскер1 кызметшде, ал 1859-жылы 15 январьдан офнцерлж пра­ порщик чиншде екеш жазылтан. Ол Жеисудагы казак рулары жэне кыртыздын Сарыбатыш, Буты, Солты т. б. руларын Россията косылуга уг1ттеуде кептеген енбек еткен. Ka3ipri Алматы облысы, Жамбыл ауданы Каракас- тектеп гарнизонта кэп кемектескен. Шокан Уалиханов Гутков- скийге жазган хатында Сураншыныц Кокан хандытына карсы курескендЫн айтады. Сураншы 1864-жылы орыс эскер1мен 6ipre Кокан хандытынан Казакстаннын онтусттн азат ету жорыгына катысып, сол жылы Сайрам кортанында болтан согыста каза тапкан. Поэмада аталатын Колпаков (Г. А. Колпаковский) Алатау окрупнщ бастыгы. Полковник Черняев 1864-жылты Коканга кар­ сы жорыкты бастаушы. Кудыяр (шын аты Худояр) Кокан ха­ ны. Орман (Орман Ниязбеков) кыргыздыц Сарыбатыш руынык манабы. Сыпатай Эл1беков Дулат руыныц би1. Россия Армия- сына кемектескен. Поэманын Совет тусында жырлантан вариаи- тына акын Kipicne жэне кортынды бел1м коскан. Поэманы Жамбылдын айтуынан 1938-жылы жазып алтан Калмакан Эбдщадыров. Алташ «Эдебиет майданы» журналынын 7—8 санында, кейш акыннын жинактарында жариялантан. Жам­ был поэманы еткен тасырдын 80—90 жылдарында жырлатан. 186- бет. Ертег1н1н ержшег! — Бул Жамбылдын Октябрь революция- сына meftiH айткан энпмеск Мунда Жамбыл бай баласынын шек- тен шыккан ершшекип мен eui6ip icxe колы тимей, жатып1шер жалкау екендтн айтып катты сынта алады. Жамбыл жастарымыздын ертегiнiн осындай ершшеп болып «icre* десен, «!стеледi тэты» деп суйей салып айтатын жалкау болмауын нлейдь Жамбылдын айтуынан жазып алтан К- Эбд1- кадыров. Энпме 1938-жылы 27-декабрьде «Онтустш Казакстан» тазетшде басылтан. Энпме Жамбыл шытармаларыныц орыс Ti- лшде шыккан жинактарында жарияланран. Ж1бершп. отыртан бул текст институттеп шытармаларыныц фондысынан алынды. 222-бет. 1 «втетен», «Сураншы» поэмаларыныц TyciHiKTepiH жазган— К- Турранбаев. 692

«Белсендмерге»— 1921 жылы Узынарашта болран косшы уйымыныц жиналыеына кейб1реулер Жамбылдын катысуына карсы болып, бегет жасайды. СоларFa арнап осы еленш айтады. <Белсенд1» деген сезд1 ол кейб1р асыра «лтеуинлерге кекесшдеп айткан. 0ленД1 жазып алган Рали Орманов. 1946 жылгы жина- гында жарияланган. 225-бет. Казахстан тойына — Казакстаннын, автономиялы Советик Социалист республикасынын терт жылдык мерекесше арнап 1924 жылы жырларан. Жамбылдын есте калрандарын кеШн- нен жазып алган Рали Орманов. Бурын жинактарында ба- сылран. Жинакка Ж1бер1лген текст Казак ССР Былым Академиясы- нын ил жэне эдебиет институпндеп Жамбылдын шыгармалар фондысынан алынды. 226-бет. Ескерту: 1. Бул фонды будан кейшп елендерше бершеин тусшжтерде институттеп «Шыгармаларынын фондысы» деп ата- Замана агымы— Жамбыл бул эпикалы жырын 1927 жылы , Октябрь Социалист^ революцнясынын он жылдык мерекеЫне ,1 арнаган. Жырды 1939 жылы, ноябрь айында, Жамбылдын кайта- лап айтуынан Рали Орманов жазып алран. Бурын жинактарында басылган. Ескерту. 2. Жамбыл Россияда Романовтар тукымыныц 6ip- Heuieyi патшалык курганда SMip сурген, сондыктан бул жырда айтып отыргаи Николай тек Николай II емес, Романовтын тукы- мынан болтан баска патшаларды да айтып отыр. 227-бет. «Уа, карагым келшшек»— Жамбыл бул еленд| 1933 жылы Каракыстак кыстагынык базарында май сатып турран 6ip келш- шект1 калжындап сынап айткан. Жэкен кандай жерде болмасын суырыпсалып тапкырлыкпен айткыштыгын керсетет1н еленде- piHiH 6ipi. Алрашкы рет еленд1 Рали Орманов жазып алран. 1946 жылры жинагында басылран. 252-бет. Жастар алдындагы сез — 1934-жылы, 16— 18 июнь кундер!, Алматыда коркем-енерпаздардын 1-республикалык слёт! етк1з1л- д1. Жамбыл осы елен!н сол слётте айтты. Бурын жинактарында басылган. Жинакта ж1бер1лген текст институттег1 шыгармаларынын фондысынан алынды. 253-бет. Жайлау — Жамбыл 1935-жылдын жазында колхоз жайлауын аралап келш, осы еленд! шырарган. бленд! жазып алран Рали Бурын жинактарында басылган текст1мен салыстырылды. Жинакка институттеп шырармаларынык фондысынан алынды. ,-256-бет. I Кайта жасардым— 1936-жылы, 26—28-апрель кундер1, Алма- I тыда Дзержинский клубында (осы кунп драма театрынын за­ лы), Москвада болатын казак искусствосынын онкундтне даяр- лык реннде халык керкем-енерпаздарынын республикалык II слёт! втк131лд!. , 693

26-апрель кунп жиында Жамбыл осы елещн айтты. бленд! жазып алган Эбд1лдэ Тэж1баев. влек 6ipiHuii рет «Социалисты Казахстан* газетшщ 1936- жыл, I май кунп санында «Шал сыры» деген атпен басылды. Жинакка ж1бер1лген текст газетте жарияланган тексимен, жинактарымен салыстырылды. Бул жинакка институттеп шыгар- малаоынын фондысынан алынды. 258-бет. Тугаи ел1м Бул эпикалык жырды 1936-жылы, 28-апрель ку- н| Халык керкем-енерпаздарынын II слёт1н1н катысушылары ал- дында айтты. Жырды жазып алган Эбдьтдо Тэж1баев. BipiHuii рет «Социалисты Казахстан» газетшщ 1936-жылгы, 1 май кунп санында «Жамбылдын жана толгауы» деген атпен узшд1 жарияланды. Кейшнен жинактарында толык Typi басылды. Туган e.niM — жыры орыс тшне аударылып «Правда» газеп- нщ 1936-жылы, 7-май санында басылды. Осы эпикалык жырдын «Правда» газетшде жариялануы ар- кылы Жамбылдын ец талантты халык акыны екенш Бушл одак таныды. Жинактын 263-бет1ндег1: Корд1ндер мше Жамбылды деген жолдар газет бойынша женделдь Ол жол бурынгы жинактарында: «Квретш болды Жамбыл­ ды» деп басылып келген. Жыр газеттег1 жэие жинактарында ба- сылган текспмен салыстырылды. Жинакка Ж1бер1лген текст институттег1 шыгармаларыныи фондысынан алынды. 259-бет. Халыктын сэлем!— 1936-жылы, май айында, Москва каласын- да болган Казак искусствосынын онкундМ кезшде ук1мет бас- шылары мен Москва журтшылыгына Казахстан халкынан айт- Бул еленнен кейМрек «Социалист Казакстан» газетшщ 1938-жыл, 15-июнь кунг1 санында узшд| басылган, кейшнен жи- нактапында толык Typi жарияланды. Жыр газеттеп жэие жинак­ тарында басылган текспмен салыстырылды. Жинакка институттеп шыгармаларыныи фондысынан алын­ ды. 264-бет. Ленин мавзолейше — Жамбыл 1936-жылы, 18 май куш В. И. Лениншц мавзолейш барып кередК Содан алган acepiMeii сол куннщ кешшде осы жырын айтады. Жырды жазып алган Калмакан Эбдщад1ров. Бул жыр ен алгаш «Социалиста Казакстан» газетшщ 1936- жыл, 27-май KyHri санында «Мавзолей» деген атпен басылды. Жыр газеттеп жэне жинактарындагы текспмен салыстырылды. Жинакка газет текстю бойынша ж1бериш. 267-бет. Мэскеу туралы жыр — 1936-жылы, май айында, Москвины аралап керед{, одан алган эсерше байланысты осы жырын ай- Бул жыр «Эдебиет майданы» журналынын 1938-жыл, 5-номе- ршде басылган. Жыр журналда жэне жинактарында жариялан­ ган текспмен салыстырылды.

Жинактын 271-бетшдегк Уздж шыккан жарыстан, Жинактын сол бетшдегк Кушсйд! халкым достыры-^ деген жолдар журналдагы текст бойынша взгерллдн Ол жолдар бурынгы жинактарында: Калмаган жан жарыстан, Кегерд! халкым достыры— делшш келген. Жинакка журналдары текст бойынша ж1бер1лдь 269-бет, Калинин аксакалга — 1936-жылы, казак искусствосынык он- KyHfliri кезшде, Кремльде ССР Одары Орталык Аткару Комите- TiHiH председател1 М. И. Калннинге Жамбыл Казакстаннын кер- кейген колхозды ауылынык байлырьш, колхозшыларынын мэде- ни турмысын жырмен айтып бередь Жырды жазып алран Эбдьт- дэ ТэжЮаев. Бурын жинактарында басылран текспмен салыстырылды. Бул жинакка институттег1 шырармаларынын фондысынан алынды. 271-бет. Клим батыр — Жамбыл Москвара барранда, жек1луд1 бьпмей- т1н, халык муддес1н ойлайтын, ¥лы Отанды корраушы Совет Армиясын керед), сол кездег1 Корраныс халык комиссары К. В. Ворошиловке арнап 1936-жыл, май айында казак нскусствосынын онкунд!г1 кезшде осы жырын айтады. Жазып алран Калмакан Эбд1кад1ров. Бул жыр «Социалист Казакстан» газетшш 1938-жыл, 23- февраль кунг1 санында басылды. Жинакка ж1бер1лген текст газеттег! жэне 1937— 1938 жылдар шыккан жинактарында басылран текст!мен салыстырылды. Жинактын 275-бетшдег>: Кенесары, Наурызбай Алатаура ок аткан, вз хандырын корраран. Заманында Кенеш Кыррыз, казак KapFaFaH. Карраран сок калын ел Бастарын оз1 жалмаран — деген жолдар газеттег! текст! бойынша женделдь Реакцняшыл-монархиялык козгалыстын басшылары Касы- мовтардын сырын эшкерелеп айткан Жамбылдын нег1зг! дурыс ойы калпына келт1р1лдь Бурынры жннактарда: Кенесары, Наурызбай Жауына карсы ок аткан, Орын кардай бораткан, Оларда мундай болмаган — деп бурамаланран. 273-бет. 695

Дастаркан жыры — 1936-жылры казак нскусствосыныц он- кундш кезшде «Москва» конак уШнде туыскан халыктарды кв- pin, олардын катары жараскан мызгымас достырына шаттанып айткан жыры. Бул елец буры* шыккан жннактарынын 6ipiieuieyiMen жэне Жамбыл музейпндеп Жамбылдын шыгармаларынык фондысымен салыстырылды. Ескерту: кей!нг1 елендсрде бул фонды «Музейдег! шырар- маларынын фондысы» дсп аталынады. Жинакка HHCTiiTyTTeri шыгармаларыныц фондысынан алын- ды. 276-бет. Орден алганда — ССР Одары Орталык Аткару Комитет! 1936-жыл, 26-май кунп каулысында Жамбыл Жабаевты «Енбек Кызылту» ордешмен наградтады. Жамбылдын орденд1 аларда ха- лыкка, Отанра, партияра жырымен кызмет етуге эркашанда 03ip екешн бшд1р1п, Кремльде айткан влеки Бурын жинактарында жарняланран текстермен салысты­ рылды. Бул жинакка инстнтуттеп шырармаларынык фондысынан алынды. 278-бет. Жамбылга— Жамбылдын «Енбек Кызылту» ордеши алуы- мен куттыктап 1936 жыл, май айында Тэж'.к акыны Расем Ла- хути осы елешн жолдады. Бурын Жамбылдын жинактарында басылран. 280-бет. «Расем Лахутнга» деген влен Жамбылдын Расем Лахутндт куттыктауына кайтарран жауабы. влен 1936-жылы, май айында Бурын жинактарында жарняланран тексплермен салысты­ рылды. Бул текст институттег1 шырармаларынык фондысынан алын­ ды. 28!.бет. Элемд1 келд!м аралап — 1936-жыл, 8-июнь куш Москвадан эз ауылы «Ерназар» колхозына кайтып келген Жамбылды куттык- таура кеп халык жиналады. Осы жнналган журтшылыкка езшш Москваиы Kepin, алр.ан acepin айткан жыры. Бул жырдан «Социалист Казакстан» газетжш 1936-жыл, 21-ноябрь Kyuri саиыида «Казак елеш» деген атпен узшд1 ба­ сылран. Кейшнен жинактарында толык TeKCTici жарняланран. Жыр газеттеп жэне жннактарындары тексймен салыстырылды. Ескерту: Сол кезде «Ерназар» колхозы деп аталатын кол­ хоз i«3ipri Жамбыл колхозы. Жинакка ж!бер!лген текст институттеп шырармаларынык фондысынан алынды. Бул жырдын атын вз текстшен алып «Элемд1 келшм аралап» деп езгергпк. 283-бет. Горькийге — 1936-жылы, 18 нюнь куш Алексей Максимович Горькийдщ кайтыс болран хабарын ешткенде шыгарран елеш. вленд1 жазып алган Калмакан Эбд1кад1ров. Бурын казакша текстю басылмаран, орыс тшнде «Умер большой человек» деген атпен жинактарында жарияланып кел­ ген. .. Л А

Жинакка музейждеп шыгармаларынын фондысынан алынды. 287-бет. .. „ Кект! ашу—1936-жылы, август айында троцкиишж, Зиновьев, Каменев бандыларына болтан сот процесс кезжде жауларга де­ ген халыктын ыза кепи, угамж айткан жыры. Жазып алган Эб- дждэ Тэж1баев. КейМрек «Казак эдебиен» газетшщ 1938-жыл, 10-апрель кунп санында жарияланды. Газеттеп жэне бурынгы жинактарында басылган текспмен салыстырылды. Жинактын 291-бетждеп: Фашист ит екеш, Айтындаршы бскер ме? — деген жолдар газет бойынша женделдь Бурынгы жинактарында: Сталин жарык кун болса, Иттердщ ит екен! Айтындаршы бекер ме? — т бойынша ж1бер1лд1. 289-бет. *лы зан— mao жылы, 12-июнь куш жарияланган СССР жа- на Конституциясынын проекткш буюл халык болып терт жарым ай бойы талкылады. 1936-жылы, 26-август куш СССР жана конституциясынын проекпсж талкылауга арналган «Ерназар» колхозыныц митин- rici етшзидк Митннпде Жамбыл жана конституциянын проек- TiciH шын журепмен карсы алып, осы жырын айтты. Жазып ал­ ган Калмакан Эбджадфов. Бул жырдын уз!нд1с1 «Социалиста Казахстан» газетшщ 1936-жыл, 27-август кунп санында «Жамбылдын «Ерназар» кол- хозынын митннпсшдеп сезЬ деген атпен басылган. Толык текс- Tici «Советт1к Караганды» газетной 1938-жылгы, 5-декабрьдеп санында басылган. Газеттеп текспмен жэне бурынгы жинакта- рымен салыстырылды. Бул жырдын атын ез текстшен алып «¥лы зан» деп езгерт- TiK. 291-бет. Балаларга — Жамбыл 1937-жылы, 8-февраль куш ез ауданын- дагы балалар уйже барады. Курметпен карсы алган балаларга осы елеши айткан. Жазып алган Калмакан Эбдщад1ров. Бурын басылган жинактарымен салыстырылды. Жинакка ж1бер1лген текст институттеп шыгармаларынын фондысынан алынды. 294-бет. Аскан булбул — Бул елен 1937-жылы, февраль айынын бас кезжде А. С. Пушкнннщ елгенше жуз жыл толуына арналган юбилейге эз1рлж кезжде антылган. 0ленд1 жазып алган Калма­ кан Эбд1кад1ров. Бурын жинактарында басылган текспмен са­ лыстырылды. ды. Ж29и5н-баектк. а институттеп шыгармаларынын фондысынан алын­ Пушкинге— Казахстан жазушылар одагы 1937-жылы, 10- февраль куш, Алматы каласында А. С. Пушкиннщ елгешне жуз

жыл толуына арналган жиналыс етшздк Осы жиналыска Жам- был да катысып, езжж 1937-жыл, 6-февраль кунг! Куйбышев атындагы колхозда А. С Пушкинге арнап шыгарган жырын ай- тып бердЦСол кездеп Куйбышев атындагы колхоз K33ipri Жам- был атындагы колхозга косылган). Жазып алган Калмакан Эб- джад!ров. Жыр «Казак эдебиет!» газетжж 1937-жыл, 10-февраль кунп санында басылды. Бул влек газеттеп жэне Казак ССР Рылым академиясынын к!тапханасындагы Жамбыл шыгармаларынын фондысымен са- лыстырылды. Ескерту: бул фонды кейжп влендершж тусжжтершде Ака­ демия штапханасындагы шыгармаларынын фондысы деп кыс- картылып аталынады. Жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ды. 296-бет. Кызылэскерге — 1937-жылы, февраль айында Совет Армия- сы мен Согыс-тешз флотынык кунже арнап шыгарган. 0ленд1 жазып алган Калмакан Эбджад!ров. 0лен «Казак эдебиет!» газетжж 1938-жыл, 4-март кунн са­ нында жарияланды. Газеттеп жане бурынгы жинактарында басылган текспмен салыстырылды. Жинакка ж1бершген текст институттеп шыгармаларынын фондысынан алынды. 298-бет. X съезге— 1937-жыл, 21-мартка Казакстан советтержж онык- шы тетенше съез1 шакырылды. Съездж карсанында Жамбыл осы жырын айтты. Жырды жазып алган Калмакан Эбджад|ров. BipiHUii рет «Социалистж Казакстан» газетжж 1937-жыл, 20-март кунг! санында жарияланган. Газеттеп жэне жинактарындагы тексимен салыстырылды. Жинакка газеттеп текст бойынша Ж1берид1. 300-бет. X съезд! куттыктау — Алматы каласында, 1937-жылы, 21- март куш Советтердж Букшказакстандык тетенше оныншы съе- 31 ашылды. Съезге хурметт! конак ретжде Жамбыл да катысып, осы куттыктау жырын айтты. Жамбылдын бул куттыктау жыры «Соииалист1к Казакстан» газетжж 1937-жыл, 22-март кунг! са­ нында «Съезге» деген атпен басылды. Жыр газеттеп жэне жи­ нактарындагы текспмен салыстырылды. Нактыландыру ушж жырдын атын «X съезд! куттыктау» деп езгерттж. Жинакка газет тексис! бойынша ж!бердж. 301-бет. Одактас — Советтж Бук!л Казакстандык тетенше X съез! Казакстан автономиялы республикадан Одактас республика бол- ганын жариялап, Казактын Советтж республикасынын Жака конституциясын кабылдады. Осындай зор тарихи макызы бар кунге (датыга) байланысты Жамбыл осы елешн шыгарды. Жа­ зып алган Калмакан Эбджад!ров. Жыр «Социалистж Казакстан» газетжж 1937-жылы, 24-март кунп санында басылган. Жыр газетте жэне жинактарында ба­ сылган текспмен салыстырылды. 698

Жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ды. 303-бет. Eric жыры— 1937-жылы, апрель айында кектемп епс кезш- 0лец <Екп1нд1» газепнт 1938-жыл, 15-апрель кунп санымен жэне Академия кпапханасындагы шытармаларыныц фондысымен салыстырылды. Жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алынды. 304-бет. Сур жылан — 1937-жылы, апрель айында троцкийннл-буха- рннш!л шпиондардын сот npoueci кезшде ызалы, кеки ашумен айтылтан. бленд! жазып алтан Калмакан Эбд1кад1ров. Бурыиты жннактарында басылган текспмен салыстырылган. Бул жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алын­ ды. 306-бет. Май — 1937-жылты Eipimui май мейрамын куттыктап айт- Бурын жннактарында басылган текспмен салыстырылды. Бул жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алын­ ды. 309-бет. Жаз жыры — 1937-жылы, май айында колхоздын ericiH, жай- лауын аралап келш айткан олень вленд! жазып алтан Рали Орманов. Бурый жннактарында басылган текспмен салыстырылды, жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алынды. 311-бет. Сулейман Стальскийге — 1937-жылы, 17 май куш Дагыстан- нын атакты акыны Сулейман Стальскийд1к 68 жаска толтан ку- нше арнап айткан куттыктау елен1. Бурын жннактарында басылган текспмен салыстырылды. Бул жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алын­ ды. 313-бет. Жаз — 1937-жылы, июнь айында шытарган. 6ленд1 жазып алтан Тайыр Жароков. Бурый жннактарында басылган текспмен салыстырылды. Бул жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алын­ ды. 314-бет. Алатау— 1937-жылы, июнь айында колхоздын бау-бакшала- рын аралап келш айткан олень Жазып алтан Калмакан ЭбдЫа- Бурын жннактарында басылтан текспмен салыстырылды. Бул жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алын­ ды. 315-бет. Кымыз — 1937-жылы, июль айында Алматы каласындаты «Каменское плато» курортын, «Турксиб» санаториясын аралап кыдырады. Ондагы .демалып жаткан ецбекннлермен эцг1мелес1п отырып осы елецш айтады. Бурын жннактарында басылган текспмен салыстырылды, Жинакка институттеп шытармаларыныц фондысынан алынды. 317-бет. Испандык. туыскандарга— Испания халкыныц франконнл.

Италия мен гитлерипл Германия фаижстерже карем согысынык 6ip жыл толуына байланысты 1937-жылы, 18-июль куш, Испан халкына, онын батыр улдарына арнап осы еленж айтады. Bipimui рет «Эдебиет майданы» журналынын 1938-жыл, 5 но- мер!нде басылган. влек журналда жэне жинактарында басылган текст!мен салыстырылды. Жинакка журналда басылган текст бойынша Ж1бер1лд1. 319-бет. Кытай халкына— 1937-жылы, 7-июль куш Жапония империа- листср! Улы Кытай елше шабуылын бастады. вз ел1н Жапония империалистержж баекыншыларынан коргап, куресш жаткан кы- тайдык батыр халкына, данкты улдарына арнап июль айынын аяк кез1нде осы жырын айтады. Жыр «Социалнст1к Казакстан» газетжщ 1937-жыл, 17-октя- брьдеп санында жэне жинактарында «Кытайга» деген атпен кыс- карган турде басылып журген. Музейдеп шыгармаларыныц фондысынан жырдык «Кытай халкына» деп аталатын толык Typi табылды. Жинакка осы жана табылган толык Typi ж1бер!лд1. 321-бет. Ворошилов туралы поэма — Жамбыл Улы Октябрь социа­ ли ст революциясынын XX жылдык мерекен карсанында Ок­ тябрь революциясынын жешеш баскарган жэне азамат согысы- нын геройлары туралы елен, поэмалар шыгарады. Сонын 6ipi сол кездег1 СССР Отан KoDFay халык комиссары Климент Ефремович Ворошнловтык Советик Отанымызды коргаудагы cinipren зор енбег1 туралы айтылган осы поэма. Поэма ек алгаш «Социалист Казакстан» газетжж 1937- жыл, 3-сентябрь кунп санында басылган. Бул поэма газеттеп жэне музей1ндег1 шыгармаларыныц фон- дысымен салыстырылып женделдй Жинакка ж1бер1лген текст ииституттеп шыгармаларыныц фондысынан алынды. 323-бет. Аманкелд! — Ленинград кинофильмжж кызметкерлер! 1937— жылы, сентябрь айында, Жамбыл ауданында «Аманкелд1» кино- картинасын туардь Жамбыл «Аманкелд1» кинофильм1н туарунн коллективпен энпмелесш отырып, Аманкелджж Казакстанда со­ вет ешметш орнатудагы ерлж icTepiH еске алып осы еленд1 айт- BipiHiui рет «Социалист^ Казакстан» газет1нж 1937-жылы, 8-сентябрьдеп санында жарияланды. Газеттеп, музейдеп шыгармаларынын фондысымен жэне жи­ нактарында басылган текстер1мен салыстырылды. Жинакка институттег1 шыгармаларыныц фондысынан алынды. 335-бет. Урпактарым алдында— 1937-жылы, 7-октябрь куш, ССР Одагынын Жогаргы Советш сайлау карсанында жас сайлаушы- лар алдында айткан жыры. Жазып алган Тайыр Жароков. ©лен TeKCTici газетте жэне музейдег1 шыгармаларынын фондысымен салыстырылды. Ен алгаш «Казак эдебиет1» газетжж 1937-жыл, 15-октябрь- 700

деп санында басылган. Газетте жэне жинактарында жариялан- FaH текстер1мен салыстырылды. Жинакка институттеп шырармаларынын фондысынан алынды. влекши атын 6ipiHuii жол бойынша «Урпактарым алдында» деп взгерттж. 336-бет. Халыктар туыскандыгы— Жамбыл ¥лы Октябрь социалист революциясынын XX жылдык мерекес! карсанында халыктардын булжынас достытын. Октябрь революциясыныа манызын, Совет Одарынын бумл элемге yari ел болып отырганын жэне Социа­ л и ст когамнын тупкшкп женгенш бейиелейтш б1рнеше жыр- лар айткан. Сол елекдердщ 6ipi «Халыктар туыскаидыры». Бул жырды «Ерназар» колхозында 1937-жыл, 3-ноябрь куш жыр- лаган. Осы жыры 6ipiHUii рет «Социалист Казакстан» газетшщ 1937-жыл, 5-декабрьдеп санында басылраи. Газетте жэне жинактарында жарняланран текстер1мен са­ лыстырылды. Жинакка институттеп шырармаларынын фондысынан алын- Улы кеш — Октябрь революциясынын XX жылдык мерекес; карсанында. «Ерназар» колхозында, 1937-жыл, 5-ноябрь куш жырларан. блещи жазып алран Калмакан Эбд1кад|ров. Газетте жэне жинактарында жарняланран текстiмен салыс­ тырылды. Жинакка институттег1 шырармаларынын фондысынан алын­ ды. 341-бет. Октябрьд1н XX жылдырына— 1937-жылы, 6-ноябрь куш Ок­ тябрь социалист революциясынын XX жылдык мерекесше ар- нап жырларан. блещи жазып алран Калмакан Эбдщад1ров. Академия штапханасындары шырармаларынынфондысыжэне жинактарында басылраи текспмен салыстырылды. Бурый «XX жылдык тойда» деген атпен басылраи. Накты атау ушш «Октябрьдщ XX жылдырына» деп езгергпк. Жинакка инстнтуттег! шырармаларынын фондысынан алын­ ды. 346-бет. блгеш'ц жок, сен Tipi — Дарыстаннын атакты халык акыны Сулейман Стальский 1937-жылы, 23-иоябрь кумi кайтыс болды. Бул хабарды еаткен Жамбыл 26-ноябрь кун1 «Ерназар» колхо­ зында осы элекш шыгарран. Жазып алган Калмакан ЭбдЫади ров. BipiHuii рет «Социалиста 'Казакстан» газетшщ 1937-жыл, 27-ноябрь кунл санында басылды. Газетте жэне жинактарында басылган текспмен салысты­ рылды. Жинакка газетте басылган текст бойынша ж1бершд1. 348-бет. Жещс пен шаттык— СССР Жогаргы Советшщ сайлауыкар­ санында «Ерназар» колхозынын сайлаушыларыныц жиналысын- да, 1937-жыл, декабрь айында жырларан. бленд! жазып алран Эбдшдэ Тэж1баев. Бул елен 6ipiHiui рет «эдебиет майданы» журналынын 1938- жылры, 5-номершде басылган. Журналдагы жэне жинактарын- дагы текспмен салыстырылды. 701

Жинакка журналдагы текст! бойынша жйбершдь 350-бет. 12-декабрь— 1937-жылы, декабрь айында СССР Жогаргы Советник сайлауы карсанында, сайлаушылар алдында жырлаган. 0лен «ЕкшндЫ газетшщ 19о8-жылы, 12-декабрь KyHri са- нында басылран. Газетте жэне жинактарында басылган текси- мен салыстырылды. Жинакка газет TeKCTici бойынша ж1бериш. 351-бет. Шыныктырды болаттай — СССР Жогаргы Советшщ сайлауы карсанында, 1937-жылы, 11-декабрь куш, «Ерназар» колхозында коммунистер мен партияда жоктардын блогына усынылган кан- дидаттарга 6ip ауыздан дауыс беруге шакырып айткан жыры. Bipimui рет «Социалисты Казакстан» газетшщ 1937-жыл, 12-декабрь кунп санында басылган. Газеттеп жэне жннактарындагы текст1мен салыстырылды. Жинакка газетте басылган текст бойынша ж1бер1лд1. 353-бет. Туыскан ел— Курмети халык акыны Жамбылды Грузия жазушылар одагы 1937-жылы, 25-декабрьде етшзшетЫ Шота Руставелид1ц «Жолбарыс TepiciH жамылган батыр» атты поэма- сынын 750 жылдык мерекесше арналган пленумга шакырды. Кавказ елше аттану карсанында 6ip неше влек, жырлар шыгара- ды, сонын 6ipi 14-декабрь куш айткан осы жыр. BipiHiui рет «Эдебиет майданы» журналынын 1938-жылгы 5-номершде басылган. Жыр журналда жэне жинактарында басылган текспмен са­ лыстырылды. Жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ды. 355-бет. Акын (Шота Руставелиге)— 1937-жыл, декабрь айынын бас кезшде «Жолбарыс TepiciH жамылган батыр» атты поэманын ав­ торы Шота Руставелиге арнап шыгарган. Жазып алган Калма- кан ЭбдЫад1ров. 0лен 6ipiHini рет «Казак эдебиеп» газетшщ 1937-жылгы, 27-декабрьдеп санында басылган. Газеттеп жэне жинактагы текспмен салыстырылды. Жинакка газеттеп текстi бойынша ж1бер1лдт 358-бет. Кавказга— 1937-жылы, 15-декабрьде, Кавказга саяхат жа- сауга шыгатын куш айткан. Жазып алган Тайыр Жароков. ©лен музейшдеп шыгармаларынын фондысы жэне бурын жинактарында басылган текспмен салыстырылды. Жинакка музейдеп шыгармаларынын фондысынан алынды. Кавказга сэлем — Жамбыл Кавказга аттанган сапарында Кызылорда каласынын тусынан еип бара жатып 1937-жыл, 17- декабрь куш осы елещн айткан. ©лещи жазып алган Тайыр Жароков. Bipiiimi рет «Социалисты Казакстан» газетшщ 1-938-жыл, 25-январь кунп санында басылган. Газеттеп, музейдеп шыгармаларынын фондысымен жэне жннактарындагы текспмен салыстырылды. Жинакка газетте басылган тексп бойынша ж1бер1лдт 360-бет. Орынбор каласы туралы жыр — Кавказга аттанган сапа- 702

рында 1937-жыл, 19-декабрь куш Орынбор (каз1р Чкалов) кала: сынын тусынан етш бара жатып осы вленд1 айтады. блещи жазып алган Тайыр Жароков. Орыс тшнде «Песня об Оренбурге» деген атпен «Кавказга саяхат» атты жинакта басылган. Бурын казакша текст! жария- ланбаган. Бул жинакка музейдеп шыгармаларынын фондысынан алынды. 362-бет. Чапай — Кавказга саяхат жолында 1937-жыл, 20-декабрьде Куйбышев облысы, Чапаевск станцнясынын тусынан erin бара жатып осы жырын айтады. блещи жазып алган Тайыр Жаро- BipiHmi рет влек «Социалист Казакстан» газетшщ 1938- жыл, 21-февраль кунп санында жарияланды. Жыр газеттег1, музейдег1 шыгармаларынын фондысымен жа- не жинактарында басылган текст1мен салыстырылды. Жинактын 365-бетшдеп: Серпу ушш ер Чапай Кайратка мшш жорытты. Жинактын 365-бетшдеп: Эр тамшысы Жайыкка. Жинактын 365-бетшдеп: Алтын алап епнге — деген жолдар газеттеп текст! бойынша женделдт Бул жолдар бурынгы жинактарында: Серпу уш1н кушше Tycin Чапай жорытты, Эр тамшысы Едшге Ед1лд1н тамшы суына болып басылып келген. Алтын алап епнге — деген жол бурынгы жинактарынан калып койган. Жинакка га­ зеттеп TeKCTici бойынша ж1бермд1. 363-бет. Одак — 1922-жыл, 30-декабрьде улт республикаларын куру. Сарлык ¥лт республикаларыныц Одактык 6ip мемлекетке— СССР-Fa 6ipiKTipy туралы тарихи каулы алынды. Бул тамаша датанын 15 жылдык мерекес1н1н карсанында Жамбыл Москвада роков °СЫ Жырын шь“'аРады- ©ленд! жазып алган Тайыр Жа- Жыр «Социалистш Казакстан» газетшщ 1937-жыл, 30-де- кабрь кунп санында басылган. Жыр газетте, жинактарында ба­ сылган текспмен салыстырылды. Жинакка газеттеп текст! бойынша Ж|бер!лд1, 366-бет. Ленин — Жамбыл Кавказга бару сапарында Москвада бо­ лып, Ленин музейш, мавзолейш тагы да аралап кередк Осы аралаудан алган эсешмен Москвада, 1937-жыл, 22-декабрьде осы жырын айтады. бленд! жазып алган Тайыр Жароков. 703

Eipimui рст елен «Ленин туы» газетшщ 1938-жыл, 21-ян- варьдагы саныида басылран. Газеттеп жэне жинактарындары тексимен салыстырылды. Жинакка институттег1 шырармаларЫныц фондысынаи алын- ды. ЗЬУ-бет. Тьшык Доннын улдарына — Жамбыл 1937-жылы, 23-декабрь Kyui Москвадан Кавказка аттанады, сол куш Дондары-Ростов каласы тусынан ет1п бара жатып осы жырын айтады. 0лецд| жа- зып алран Тайыр Жароков. Бул жыр 6ipiHiui рет «Казак эдебиет1» газетшщ 1938-жыл, 10- апрель кунп санында басылран. ГазеТтег1 жэне жкнактарындары текснмен салыстырылды. Жннакка газетте жарияланган текст! бойынша жЮершдь 372-бет. 0м1р жыры— 1937-жылы, 26-декабрь куш, Тбилиси кала- сында Шота Руставелид1н «Жолбарыс Tepicin жамылган батыр» атты поэмасынын 750 жылдырына арналгаи Грузия совет жазу- шылар одарыныц пленумы ашылды. Бул жырды Жамбыл осы пленумда айтты. Жазып алран Тайыр Жароков. BipiHini рет «Казак эдебиетЬ газетшщ 1938-жыл, 10-июнь кунг1 санында басылран. Газеттег1 жэне жинактарындагы текст1мен салыстырылды. Жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынаи алын- ды. 375-бет. Кайта кслген жастык— 1938-жыл, январьдщ аяк кез1нде Москваны, Тбилисид1, Горид1, Бакуд1 аралап кайткан Жамбылды карсы алуга жиналран халыкка айтып берген елею. 0лен «Социалист Казакстан» газет1н1к 1938-жыл, 16-фев- раль кунп санында басылран. Газетте жэне жннактарында жарияланган текст1мен салыс­ тырылды. Жинакка газеттег1 текст бойынша ж1бер1лд|. 378-бет. Халык армиясы— 1938-жыл, март айынын бас кезшде Жам­ был колхоз даласын аралайды. Атпен серуенде журш казак хал- кынын еткендеп басынан кещкен тарихын шолып, оны таларан хан мен бектерге ызалы сездерш айтады. Ka3ipri казак ауылына бакыт эперген, бейбгпшлш eMip орнаткан халык улдарына, Со­ вет армиясына, онын карулы кушш баскаратын К- Е. Ворошилов- ка шын журепнен шыккан куанышын б1лд1рш, алгысын жол- дайды. Жырды жазып алран Гали Орманов. Бул жырдын казак тшндеп текст! бурын басылмаган. Орыс тшнде «Армия народа» деген атпен жннактарында жарияланып Жинакка Академия ютапханасындагы шырармаларынык фондысынаи алынды. 379-бет. Сэлем бук!л халыктан— 1938-жыл, 22-февраль KyHi Совет Армиясы мен Согыс-тешз флотынын XX жылдык мерекесше ар- нап айткан. Жазып алкан Калмакан Эбдщадыров. Бул елен «Социалист Казакстан» газетшщ 1938-жыл, 23- февраль кунп санында басылран. Жыр газеттег1, Академия ютапханасындагы шыгармалары- 704

ныч фондысы жэке бурый шыккан жинактарындаты текспмен тексершдк Ж инакка ннституттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ДЫ tJiiepjiii ecyi — 1938-жыл, 1-март кун1 Жамбыл Алматыдаты Опера балет театрында болады. СССР халык артнсткаеы Кулаш Байсеитованын жоне тары да баска артистердщ эшн тыпдап, ойнын керш, казак халкынын керкеменершт ескенше куаныш- ын б1лд1рш шыгавган жыры. Жырды жазып алтан Калмакан Эбдшадыров. BipiHuu рет «Казак эдебиет!» газетшщ 1938-жыл, 22-март кунп санында басылган. Бул жыр газеттеп, Академия ютапханасындагыЖамбыл шы- гармаларыиык фондысымен жэне жинактарында басылган тексп- мен тексершдь Жинакка ннституттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ды. о86-бет. Жогалт кезж— 1938-жыл, март айында бухариниил-троцкий- ш1л шпиондардьщ,знянкес бандылардын 6ip тобына сот npoueci кезшде, фашистерге сатылтан опасыздардын калдыктарын кал- дырмай жою керек деген халык уюмш айткан жыры. Жазып алтан Калмакан Эбдшадыров. BipiHiui рет «Социалисты Казакстан» газетшщ 1938-жыл, 4-март кунп санында басылды. Жыр газетте, жинактарында жарияланган текспмен салыс- тырылды. Жинакка ннституттеп шыгармаларынын фондысынан алын- Улыма (папаннниплерге)— Солтустш полюете 9 ай турып, окын табигат байлыгын зерттеген Советтщ батыр терт галымы Папанин, Кренкель, Федоров, Ширшовты 1938-жыл, 19-февраль куш Солтуст1к полюешш муз туткынынан совет ледоколш баста- ган О. Ю. Шмидт командасы куткарады. Олар 15-март куш Отанымыздын улы астанасы Москвага келедк Бул хабарды есп- ген Жамбыл совет галымдарынын кажырлы енбектерше суйсВ Hin, осы елещн айтады. бленд) жазып алтан Калмакан Эбдщадыров. 0лен 6ipiHiui рет «Социалист1к Казакстан» газетшщ 1938- жыл, 17-март кунп санында басылды. Газеттеп, Академия ютапханасындаты шыгармаларынын фондысымен жэне жинактарымен тексершдь Жинакка ннституттеп шыгармаларынын фондысынан алын- ды. 390-бет. Кун нуры — 1938-жыл, 20-март куш бухариннлл-троцкий- ш1л шпиондарга Жотарты сот орнынын ушм1 жарияланды. Сот процесшщ кортындысында фашистщ жалдамалы бандалары со­ вет мемлекетшщ кернекп кайраткерлер1 В. Р. Менжинский, -у В. В. Куйбышев, М. Горькийд1 жауыздыкпен елпргендштер! бел­ ил! болды. ---- Кун нурындай халыктын Горькийше кастык жасатан жауыз- 45-Жа 705

дардын арекетше ыза болган Жамбыл осы еленш 22-март кун! М. Горькийге арнап шыгарды. вленд| жазып алган Калмакан Эбдшадыров. BipiHiui рет бул влек «Социалисты Казакстан» газетшш 1938-жылы, 18-нюнь кунп санында басылган. влек газеттеп, Академия ютапханасындагы шыгармалары- нын фондысымен жэне жинактарымен салыстырылды. Жинакка институттеп шыгармаларынын Фондысынан алын- ды. 392-бет. Куйбышевке — Бул еленд! фашистердщ сатынды бандалары бухаринилл-троцкийшшердш жауыздык эрекетшеи мезплйз каза тапкан В. В. Куйбышевке арнап 1938-жыл, 23-март айын- да шыгарады. блещи жазып алган Калмакан Эбдшадыров. Казак тшндег! текст бурый басылмагаи. Орыс тшнде «Куй­ бышеву» деген атпен жинактарында басылып келген. Жинакка Академия штапханасындагы шыгармаларыиык фондысынан алынды. 394-бет. Енбек туралы жыр— 1938-жыл, апрель айында квктемп ericTi айдаушы колхозшыларга келш, олармен экпмелест отырып айткаи елеш. влек Жамбыл аудандык партия комитетшш т т «Больше- виктш жол» газетшш 1938-жыл, 10-апрель кунп санында ба­ сылган. Жинакка газеттеп текстен алынды. 396-бет. Бакыт туралы жыр—1938-жыл, апрель айында, вз ауылынык колхозшыларымен экпмелест отырып айткан елеш. влек 6ipiHiui рет «Большевнктш жол» газетшш 1938-жыл, 10-апрель кунп санында басылган. Газетте жэие Академия ютапханасындагы шыгармаларынын фондысымен тексермдй Жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алын­ ды. 397:бет. Бес1к жыры— 1938-жыл, апрель айында балалар яслшн ара- лап Kepin, жас бвбектерге арнап осы жырын шыгарады. Жырды жазып алган Тайыр Жароков. Алгаш рет «Октябрь балалары» газетшш 1938-жыл, 6-ап- рель кунп санында басылган. Жыр газеттеп, музейдеп шыгармаларынын фондысымен жэ­ не жинактарымен салыстырылды. Жинакка газеттеп тексп бойынша ж1берййп отыр. 398-бет. Мастек пен тулпар— 1938-жыл, 12-апрель куш уюмет Жам- былга ат сыйлады. Жамбыл езшщ уймет берген атын Kepin турып, революциядан бурынгы eMipi мен Ka3ipri eMipiHiH арасын- да жер мен кектей айырма бар екенш жыр ет!п, ecKi eMipiH мэс- текке, жана емйрш тулпарга тенеп айткан жыры. «Социалиста Казакстан» газетшш 1938-жыл, 16-апрель кун- ri санында басылган. Газеттег1 жэне жинактарындагы текспмен салыстырылды. Жинакка газетте басылган текст! бойынша Ж1бер1лд!. 401- 706

Отанды суй — Бул жылдарда халыктын кад!рл! акыны Жам- былга енд1рктерден, колхоздардан, мекемелерден конактар келш, онымен сейлесш, асыл свздер|н есту адамдарымыздын салтына айналды. Сондай енд1р1стерден кслген 6ip топ конагына oapi- Mi3Ai тарбиелеген Отанды, Коммунист партияны, онын сушкт1 кбсемдерш суй деп айткан венет елеш. влен 1938-жыл, апрель айында айтылран, жазып алган Калмакан Эбджадыров. «Социалист Казахстан» газетжде 1938-жылы, 17-апрель кун- ri санында басылран. Газетте, бурынгы жинактарында басылран текетшен са- лыстырылды. Жннакка газеттеп текст! бойынша ж1бер1лд1. 404-бет. BipiHiui май жыры — 1938-жыл, 1-Май мерекесже арнап жыр- BipiHUii рет «Социалист Казакстан» газетжж 1938-жыл, 1-май кунп санында «Май» деген атпен басылган. Бурын жи­ нактарында жарняланбаран. Газетте басылран текепмен салыстырылды. Ескерту: Жамбыл жыл сайын Май мерекесже арнап жана елендер, жырлар шырарып отырган. Бурын 6api де «Май» деген атпен бер1л1п келген. 9p6ip жылры жырын нактыландыру уш!н майра арнап айткан жырларына эртурл1 ат бердж. Бул жырды «BipiHUli май жыры» деп атадык- Жннакка газет текстю бойынша жЮериш. 405-бет. Кун толгауы— 1938-жыл, 1-Май мерекеа кун1 жырлаган. Бул влек 6ipiHiui рет «Социалист Казакстан» газетжж 1938-жыл, 5-май кунг1 санында басылран. влек газетте жэне жинактарында басылран текЫмен са­ лыстырылды. Жииактын 407-бет1ндег1: Кулпыртып квкке бвлеп жердщ тур1н, Жннактык 407-бетждеп: Кек далам мже елеши шыкты бастап, Жннактык 408-бетждеп: «Кулпырран Грузия шуарындай Мен уmiи сонау Мадрид туран ауыл!» деген- жолдар газет текст! бойынша женделдй Бурынры жинактарында: Кулпырып квкке врлеп жердщ турж; Кен далам Mine вМ1рд1 шыкты бастап; Кулпырран Грузия шуагындай Мен унин сонау Горн туран ауыл, деп басылып келген. Жннакка газет TeKCTici бойынша ж1берйци. 407-бет, Мсн1к бакытым— Жамбыл взжщ акындык кызметже 75жыл толу карсанында, май айынык бас кезжде айткан эцпмесн Жа­ зып алган Калмакан Эбджадыров. 707

«Социалист Казакстан» гаеетжщ 1938-жыл, 20-май кун- ri санында басылды. Газетте, жинамарында басылган текспмен салыстырылды. Жииакка институттеп Жамбыл шытармаларынын фондысы- Тагы OiTTi Жака куш — 1938-жыл, 17-май KyHi Жамбылдыц творчестволык енбепне 75 жыл толу мерекесше арналтан халык енерпаздарынын республикалык Ш слеп ашылды. Жамбыл сол слётте осы жырын айтты. Жазып алган Кал- макан Эбджадыров. «Социалист Казакстан» газетшщ 1938-жыл, 18-май кунп санында басылды. Газеттеп, музейшдеп шытармаларынын фондысымен жэне жинактарымен салыстырылды. Жинактыц 413-бетшдеп: Алатаудын ылацы, Ылайлантан булаты, Ала тулы Абылай, Асыр салтан хан Кене— Елден 9ЛД1 ол неге? Кайгырмадым мен неге? Ke6iHci3, караз елее де— деген узшд1 бурынгы жинактарынан алынып тасталтан. Газет­ теп TexcTici бойынша непзп оригиналы калпына келпршд!. Жинакка институттеп шытармаларынын фонцысынан алыи- ды. 413-бет. Кымбатты сый— 1938-жыл, 19-май куш Жамбыл Жабаев- тыц творчестволык кызметше 75 жыл толуына байланысты Ленин ордешмен наградтатан СССР Жогаргы Совет! Президиу- мыныц каулысы жарияланды. Бул хабарды еспген Жамбыл 1938-жыл, 21-май куш осы елекш айтты, жазып алган Тайыр Жароков. BipiHUii рет «Социалист Казакстан» газетшщ 1938-жыл, 22-май кунп санында басылды. ©лен газетте жэне жинактарында басылган текспмен са­ лыстырылды. Жииакка газеттеп текст! бойынша Ж1бер1лдк 416-бет. Жамбылта сэлем — Украина халкыныц атакты акыны Пав­ ло Тычина 1938 жыл, май айында еткен Жамбылдыц акындык кызметше 75 жыл толу мерекесше арналтан пленумта келдк Сол пленумда Жамбылта арнап осы еленш окыды. ©лен текст! бурын Жамбыл жинактарында жарияланбаган. Бул жииакка «Украина жырлары» атты казактын мемлекеттж керкем эдебнет баспасы 1954 жыл шытартан жннактан алынды. (36—37-беттер). 417-бет. Балам Тычинага — Жамбыл Павло ТычинанынГкуттыктауына арнап осы еленш айтты жэне езшщ шытармаларынын жинатын сыйлады. Бул елен бурын Жамбыл жинактарында басылматан. Жииакка музейшдеп шытармалары фондысынан алынды. 419-бет. 708

Гулленд! далам — Бул елея ! аралап серуендеп i айткан жиры. «Социалист!к Казакстан» газетжщ 1938-жылры 5- i санында басылран. Жинактарынпа бурый жаоия- ланбаган. Газеттеп жэне Академия ютапханасындагы шыгарма- ларынын фондысымен салыстырылды. Жинакка газетте басылран текст! бойынша ж1бео1лд1. 420-бет. Мент ем!р!м — |938-жы\"ы. 24-ию«ь куш етюзжетж Казак ССР Жогарры CoeeTiHiH сайлауы (6iniHUii шакырылуы! карса- нында халык езжж ардакты акыны Жамбылды Казак ССР Жо- раргы Советшж депутаттыгына кандидат eTin усынды. Жамбыл 1938-жыпы. 10-июнь кун! сяйлаушылармен кездесу жиналысында айтып берген ем!рбаяны. Жазып алран Калмакан 8бд!кадыров. «Соцналнст!к Казакстан» газетжж 1938-жыл 12-юинь кунп санында басылран. Жинакка ж!бер!лген текст! газеттег! жэне Академия кггап- ханасындары шыгармаларынык фондысында сакталган архив- пен тексерьлд!. Жннактык 424-бетждеп: Жинактык 426-бетшдсг!: Itt? Казактык канва кумар Кене ханы. Кеше рана басылды шыккан шаны, Хан болмады, как !шкен каскыр болды, Бе-irici жок кем!лген мола cani... Аскактаран адамда тоба болмас. Ел карраран адамда мола болмас — деген жолдар газеттег! текст! бойынша косылды. Жамбыллык бурынры жинактарын курастырушылар тузетулер енпзж, Жам­ был шырармасындагы шындыкты бурмалап келген. Сонын салда- рынан Касымовтардын феодалдык-монархиялык козгалысынын сырын эшкерелеп айткан елендер! бурынры жинактарынан алынып тасталынран. Бул жинакка ннстнтуттег1 шырармаларыньж фондысынан алынлы. 422-бет. Жамбылпын халык уш1н калган жасы — Жамбыл бул Алеши 1938-жылы. 14-нюнь KVHi сайлаушыларынык алдында айткан. Оле1'П1 жазып алран Калмакан Эбд!калыров. Bipiumi рет «Социалист^ Казакстан» газептн- 1938-жыл, 20-нюнь кунп санында басылран. бленнж текст! газеттеп жэне Академия ютапханасындагы шырапмаларынын фондысымен салыстырылды. Жинакка институттеп шырармаларыньж фондысынан алын- Толгау— Бул влен 1938-жыл. 24-июнь кун! болган

ССР Жогарпд Советш!н сайлау мерекесше арналган. Жазып алган Калмакан Эблп<адыров. 24 иБ1р1нш| Рет «СоцилисПк Казакстан» газет1н!н 1938-жыл, тарла «Толпу» легО|ЛптпенГжариял^ыпПтелдГЫЛГа''' ЖиНаК' газеттеп жэне Академия ютапханасындагы шыгармалары- нын фондыеымеи салыстырылды. Академия ютапханасындагы шыгаоыаларынын фондысы бойынша женделль Бул жинакка институттеп шыгармаларынын фондысынан алынпы. 435-бет. Жек1с жырын сайрандар— 1938-жылы, 10-июнь кун1 Алматы- да Казакстан Коммунист (болыиевиктер) партиясынын 11-съез1 ашылды. Съезд! куттыктауга Жамбыл вз колхозынан эдей1 ар- нап келш, осы жырын айтты. Халыктын данкты акынын съезд делегаттары Tin турып, куттыктады. Залда «Казак халкынын жыршысы — Жамбыл жасасын!» деген уран кетер1лд1 деп жа- зады газет. Жырды жазып алган Тайыр Жароков. Бул жыр 6ipiHuii рет «Социалиста Казакстан» газетшщ 1938-жылы, И-июль кунп санында басылды. Жыр газетте жэне бурынгы жинактарында басылгаи текст1- мен салыстырылды. Жинакка газеттеп текст! бойынша Ж1бер1лд1. Жинактын 439-бетшдеп: Фашистерден акты кан — деген жол газеттеп текст! бойынша жонделдь Бурынгы жинакта: Душпандардан акты кан — делшш келген. 438-бет. Халык улдарына— 1938-жыл. 15-июль куш Жамбылдын ауы- лына Совет Армиясынык Н бел!м!шн командир! Борис Ярков Жамбылмен амандасуга барады. Осы командирмен сейлескенде Жамбылдын айткан елеш. Бул влек орыс типнде «Сыновьям народа» деген атпен ба- сылып журдь Бурый казак т1л1ндег1 текст! жарияланбаган. Жинакка Академия ютапханасындагы шыгармаларынын фондысынан алынды. 441-бет. Депутат Жамбыл Жабаевтык Казак ССР Жогаргы Совст1и1ц бiрiниIi сессиясын ашардагы сез! — 1938-жылы, 15—17-июль кун- fleoi Казак ССР Жогаргы CoeeTiHiH 6ipiHmi сессиясы eTTi. Уюмет уйшщ мэжЫс залында 6ipiHiui сессияны ашып Казак ССР-нын депутаты Жамбыл Жабаевтык сейлеген ce3i. Жырды жазып алган Калмакан Эбджадыров. Б!рiнш! рет «Социалист Казакстан» газетшщ 16-июль кунг! санында басылды. Жыр газетте жэне Академия ютапханасындагы Жамбыл шыгармаларынын фондысымен салыстырылды. Жинактын 442, 443-беттершдеп: ... Кардын басын кар алар, . Ханнын басын ел алар. 710