Жамбыл Ж

Мешеу кундер болды умыт. КаЬарман мешц халыгым К упгп, epiKTi сезд1 езш , Колда бшпк, бак. пен кут — Ел карулы мэнгшк Ж аутандау ж ок эрюмге. К ару— бакыт кузен Оны устаран кызыл ер, Б ейб1тш ш к суйед1 Купи курыш (мздщ ел. Осындай шат кушмде, Жер1мд1 ш арлап кезем!н Кещ л кусы кырланып, Ек1 б е н м нурланып, 0 з 1м д1 ерк1н сеземш . Ш екараны 6aFbm тур Ы лри баты р, кезел1м; Кэздер1мен шалып тур Ш еказ жаткан даланы, Тау менен сай-саланы, Калын орман, ну, жыныс — Е р л с , 1ле езен'ш, Колхозды ауыл, каланы; Кырау баскан бутаны, Кар кымтаран жотаны. Кала толган саганы; Окып, ойнап шулаган Мынау бала-шаганы; Б а й та к ж атк ан ез ел1м, Осыны шолып, ой толFan, Кырды аралап келемш. Ворошилов батырым Калаулы улы халкымнын, Тойда еленд1 дамытып, Жан-жагымды жангыртып, К уттыктайын деп ед1м. Батырым, маршал, ер улым, CyfliKTici ел1мню, Ленин ерге м е с т , 382

Сталинмен 6ip е с л и Алып акыл, кемегш. Киын кунде кол бастап, Ж ауды кырдын ойкастап, Сан жешске жетшздщ! Елд1 суйеп, демедщ , Сен бастаган ерешм Кунде арттырды енерш. Ел1ч кидГ болат тон, Шекарасы болаттан Берж серлн елще: «Касиетп жер1ме Em6ip жауды жолатпан!» Деп уэде бергенщ.

СЭЛЕМ БУК1Л ХАЛЫК.ТАН Кенш кокке шарыктап, Куанбаска немене, Куйрандай куат ceprifli Токсандары денеме. Сакшы ерлердщ салтанат Тойында жырым жебеле, Ж ыр кырманын тэбеле, Улест1р ж у р тка себеле, Куанышка жырынды айт, Кызыл кыран epiimi айт, Ерд! айтпасан, сырыннын Ажары, Ырэ келе ме? Олай болса ой тербет Ж оргаласын тш, Жамбыл, Ж ел жетпес жуйрж домбыран, Б абы на келт1р, мш Ж ам бы л. Сандурашы советпн Кастерлеп баккан, дур Жамбыл. Бала ойнары тебе едщ. Теменнен томен сен едщ, Кун астынан коршген Б олды н 6yriH шын, Ж ам бы л. Токсаннан асып тыкайран, Кайратты токсан бул, Жамбыл. Булактын. кез1н 1здесен, Ырыс берген кш десен, Ty6i терен тунгыйык, Т еплмес неге сыр. Жамбыл, Т орыз акы н корш алап 384

Жамбыл Казак ССР иску Д. Нурпеисованын вз< ш

усствосына енбеп сшген кайраткср шмгарган куйж тынлап отыр.



Отырса Ж амбыл тершде; Токсан б:рде кол жетсе Ойга туспес ем!рге. Ш ирыккан ж1бек ш еш ш п, Жазылр^н жуйрпс кесш п Агызатын кун болды Арынды жырды MeHin де. Айтып т ш м жетпейтш, Аскардай басып етпейтш, Кастерл1 калык касиет Толып жаты р ел1мде. ¥йткы coFaH Сталин, Сталинит шэюртк Фрунзе, Клим, Чапаев Айбынды тугаи арыстан Ш абакка шапкан наЬандай Теренде жауын кагыскан, Елд1 шауып ак, манап, Алашорда кан жалап, Хан, патша езген халыкты Тары ydayFa нокталап, Арпалыскан кезшде Ерлер!м жаура шабыскан. Ж алынды туы желб1реп KopFayra елш шырыскан. Кызылэскер улыма, Оный, жиырма жылына, Ворошилов батырра, Ж ас ecnipiM баладан, Ата менен анадан, Ж ырмен сэлем акыннан! Сэлем буюл халыктан! ¥лымды ер рып еар ген , Ленин менен Сталин — Ж асасын кос данышпан! 25—Жамбыл Жабаеа.

6НЕРД1Н, e c y i Неге шыксын домбыра Ж анадан шек такпаса, Такканынан не пайда, Бабыменен какпаса, Кур кагудан не пайда, Эн менен куй таппаса, Куйкылжыган кус эуез, Косылып соган айтпаса. Керкеменер — ж ас бебек Булд!ршш болмас бакпаса, Тортасын алган балкаймак Бойына сылап жакпаса. Улпшдеген кызыл шок Басына ую такпаса, Бебектер келер ешмтал Еркелетш баптаса. Ж амбылдын аты акын ба, Ж ылгадай жыры акпаса, акын деген 6ip булак К вмш ер K03iH аш паса. Кезш ашар квпш шк CyftciHe ты ндап костаса, Арзан болар алтын сез ■Елеуаз жерге тастаса. Ел KaflipiH ел баккан Ерлер бшер деген сез, Зер кдгирш зер соккан, Зергер бшер деген сез. 0 м ip барда есюрмес, 386

Барасы кунды ерен сез. Алтын ipre ел барда, Сталин сынды ер барда, ©рлеген ел1м енерпаз Ел1 жаксы адамнан, Epi жаксы адамнан, Туар ма бала xtirepcis? Токсан уште Жамбылды, Кулэш сынды булбулды, Сталин сынды бакшашы — ©cipAi демей не д е р а з.

ЖОРАЛТ K63IH Бакытты халык, свз тывда! Кастаскан ж ау б!ткен жок, Тунге уйренген жарканат, Куннщ оган сэш жок. Koperi нэжгс кузгынга А дал асты н дэм1 жок. Улы тьвд жыланнын С актаган эл1 зэр! квп. Елге жылы каны жок— Адамнан кутпе жаксылык. ¥яты жок, ары жок, Ж ан кадарш бшер ме Денесшде жаны жок, Ж аны жок дене сасыса, Ж укпалы шдет елщ е,— Квмгеннен баска eMi жок. Кунге не деп KepiHep, Кун суймейтш кар а бет! Итке оны тенесек, Ит жеркенер,—«жала» деп Ж ыланга оны тенесек, Дем ес пе ед1 «эр! экет». ¥ксасы жок элемде Бул не деген пэлекет? Элем корк! асыл-ды, Ж оюга еткен эрекет. Адамдыкты бшмейтш Элпет! ж ам ан 6ip шдет.

Куйбышевтей кесемдь Горький сынды шешевдд Элем суйген керемет, Ш ам-шыракты euiipin, ©MipiHe кол сугып, Ж ургендерден не ум гг!? Мен тйгеймш, калы н ел, Ел е к ш — мен Жамбыл Ж о галт K93iH ыланнын, Койма ж е р д е ^ р минут! ©скен елдщ улдары, Ж ен1мпаз ер б ала бол! Бакытты елдщ камкоры Климдей елге пана бол.

VJIblMA (Папанинш1лерге) Ад басты Алатаудыц Жамбылымын, ©ленн'щ улы суре дадрылымын; Коктемдей дызралдадты дызыд заман К,айта туып жасарран балрынымын. Ырысты далы ц халдым — гул1м менщ, Гул1мнщ кызралдары жырым менщ; Т етзден таскындаган зор дуаныш Ойымды тербеткендей бугш менщ. Бейнесш терт заманныц ез1м керд1м, Зам анны ц онан apFbi сезш керд1м, К алм ад хан, Тезек тере, Кудыяр хан, ¥сдынын Н иколайдыд кезбен керд1м. Мен дашан айтам десем жыр таппадым, Келмед1 тапсам жы рды сыр садтарым. Коданныд жалад дабат шапанындай Ж ырымныд унатпаушы ем дуррадтарын. Ж ы р таптым, Kici менен iT таппадым, 1с дер л ж ауызга алар куш таппадым, Сондыдтан, «агаш ерге — жш дуйысдан», Ж ыр таптым, мадпал, дундыз еш таппадым. Тодсаннан асты жасым, жузге келд!м, Табылды арман етш 1здегешм, 390

Ел кврд1М, ел бастаган ерд1 кердам Кез1мде олак тарткан сезге меню. Ер кэрсек сезге сияр асырьш айт, Тещздей толкындаган тасынып айт. Шоктыгы кетершсш суйген достын, Ппшню душпаныцнын кашырып айт. Ж ырынды досын болса к у в д р ш айт, Ж ау болса, ж ай тигендей булд1рш айт. Ж ыр деген 6ipeyre ок. 6ipeyre бал, Д эл тиген а к перендей жулдырып айт! Ей, Ж амбыл олай болса, ерге кара, Жер1нде жайрандаган елге кара. Косылып омырткасы езенге езен Косактай косылыскан келге кара. Тещздей ел талабын шалкып жаткан YMirri ушкыр киял болашактан. ¥лы на мен мактанбай к1м м актанар 1спенен ел киялын орындаткан. Аз емес атакты улым, элденеше Киялдан асып туран токсан есе! «ТэщрД1Н» бермес багы н тартып алган Ж амбылмын, жер кожасы мен ендеше. ¥лым бар курыш MiHin кект1 ерлеген Кунге асып ай мен жулдыз калган темен. Кунше жумыр жерд1 жет1 айналса Ж етуге болжалына куш! келген. Тумсыры жумыр жерд!н каткан музы, Тылсым боп ем!рбаки жаткан музы, Тылсымнын ашып ж ар ы к ашты сырын Ел!мнщ алып туран улы, кызы. CyftiKTi Сталиндей шын данама! Торыз ай муз тесенген терт балама. Папанин, музды т1лген Е р Шмидт1м Бул сезд1 арнап айттым ci3re рана!

KYH HYPbl Пернеге машыктанран Kapi бармак, Арынын домбыраныц шьщра самрат, Актарып Ж епсудыц таскынындай Ал, агыт, елещнд1 Горькийге арнап! Ежелден менщ сез1м елге арналран, Ж урег!мд1 ел сырымен мен жалеагам, Ел1мнщ жаны суйген улдарына Ж амбылда жыр калсын ба арналмаран?! Сондыктан, домбырамды аламын да, Кетемш аскар ойдын алабына. Арыт деп, асыл сезд1ц казынасын Сейлесем Kapi досым домбырама. Бул Ж амбыл талай-талай жыр шырарды, Токсан жыл токыранын тугел казды. Ленин мен Сталиннщ суйген досы Жырлаймын бугш Горький дауылпазды. Ж ы рлайды Горькийд1 айтып е л д т 6api, Ж аттайм ы з онын жырын ж ас пен Kapi, Уйренген дауылпаздыц оиегесш С ункардай KOKTi кезд1 балалары. Уа, Горький аскан терец, ел ралымы, Аскар ой, дария акыл,-соз дацрылы. Асылдын кылауындай эр сез1ндк Х алыктыц кад1рлейд1 к ар т Ж амбылы. 392

Ер суйдщ, енбек суйдщ, елд! суйдщ, Куандын ел куанса, 6ipre кулдш. Сункардай сорраладын. каЬар шашып, Ж ауларга, зулымдыкка окша тише. Уа, Горький халык ырысы кунд1 суйдт, Халык yiniH. к айрат тектщ , жанды к, куйдщ, Калайша жаудьщ саган ешжкенш TyciHfliM, тугел бэрш туйд1м-туйд!м. Уа, Горький, мэнг1 елм ейтш шынды с у й д т , Достыкты, махаббатты су й д т шуйгш. Осыны колдарымен жасап берген — Ленин мен Сталиндей улды суйд т. Коргадын Л енинн т улы туын, КаЬарлы каламынмен жауды кудын. Кастаскан кара журек сур жыландар Капыста зэрл1 TicTin типзд1 уын. Уа, Горький! Ардактадын эдш етл, Барш а адам суйд1 оны адал ниетл. К,ас кылган ©Mipiipe ж ау нал ета К,аЬарланып курыш халы к талкан eTTi. Ел1мде Ленин Tipi, Горький Tipi, Ж у р е н ел1м1зге кундей жылы. Ж аулардан елд!, жерд1 тазартамыз! К алады калыбында куннщ нуры.

КУЙБЫ Ш ЕВКЕ Ленин мен Сталиндей ердщ улы Ж урекке сэры майдай тиген жылы, Ж аннаты н ж ер ycTiHiH колдан соккан Бандиты, ырыс куйган елдщ улы. Шын улдын саркылу ж ок елпршде, Бейне» байтак елдщ кецшнде. Т ерт жагы н ш ыцнан калап, тек боп турран, 0л1мнен хакы барма женшуге. 0лмейд1, елмек емес ел суйген ул, Алпыс у лт 6api б1рдей тен суйген ул. Сушки адал улым Куйбышевке Елж1реп, журек майдай суйсшген ул. Кун нурын ел басына TycipreH ул, Ж ауымен улы-азулы алыскан ул, Достыкты н б1рлiK пенен уйыткысы Большевик ел баскарран данышпан у л .' Дананын Сталиндей cepiri улым, Тарихтын иранбактай xepiri улым. Ж айнаран байтак Отан бакшасына Енбег!н жаркыраган се т и улым. Аударран жер кыртысын тракторым, ©рмектей ере салтан енер-бшм. Самолет acnaHFa ушса, жерде поезд Автобус желден жуйрж пырак мйадм. 394

Кулпырран кызралдакты Алатауым, Бакытты колхоз атты ж ака кауым, Элемнщ ен алыбы аскер куипм Ушырран кулш кокке келген жаудын. 0M ipin осы сешн. ор1стеген. ©piriK осы сенщ желпстеген, Саладай сан жыл акса саркылмайтын Елщ бар Социалиста Отан деген. К,ол салеан OMipine улы тырнак, Курайдай тубш жулран калды курап, ¥лы Отанра арналган Ж амбыл жыры Кунде эсер елмен 6ipre шьщра шарлап.

ЕНБЕК ТУРАЛЫ ЖЫР Бэрщде аманбысын жалпы халкым, Орденд1 устерщ е келд1 картын, К арт та болсам ескерд1 енбепмдй Ж ер мен к е к п н iuiiHe Kerri данным. Ж ассыкдар талпынындар талап етш Айтылган бул с ез1мшн бшсен парный. Енбек кымбат дуниеде, ецбек улык, Ершбей умтылывдар ерте турып, Кандырып сутарындар eriHiwtf Коймастан арам шэбш таста жулып. Алындар машинанды ремонттап, Ш абыска сайманынды кой реттеп, Аткаррын наунанынды мэментшде B irn e firiH жумы с барма кылсан квптеп. Ж ауы здар койып па ед1 зар енретпей, За р ж ы лап жер мен cyFa ж урдж жетпей, К ож а Fbin ж ер мен cyFa epiK берд1 Ж етермен бул байлыкка енбек етпей? Насикат у г т м е кецш белгш, Сталиннйл батыры енбекнл елдщ. Керд1ндер орден алган азаматты Емшегш нШрген сон кар а жердщ. 396

БАК.ЫТ ТУРАЛЫ Ж ЫР Расырра айрак Kapi мен, Алдымда расыр жасаран Сез есйтчм кэрщен: «Дуадак болдым суы жок, Акку болдым кел1 жок, Сыбызры болдым YHi жок. Асыл болдым куны жок», Дейтш бурын кэрйлер. Туяры болат тулпардай, Канаты курыш сункардай, KepiKTi келд1 кекорай Айдында жузген аккудай Б ал дариядан су iiuin, Куат алран дэмшен Тунрыш келген Kapi мен. Шынардан бшк шыбырым Зам анны н кврд1м тунырын, 6м1рдщ шашкан урырын Армансыз жанны н 6ipi мен, Заманым да жорары, Адамым да жорары Бурынры еткен кэрщен Асып тудым бэршен. 397

БЕС1К ЖЫРЫ Уйыктасын деп бебегш, Домбыранын. кос шегш Ж амбыл бабац кагады, Каккан сайын елею Булактайын агады. Кагады Ж амбыл кос шегш 0 cyin ушш, есуш, ¥йыктасын деп бебегш, Тербелсш деп б естц. Кекте де жулдыз уйыктады Ж айлауда жусап мал дагы. М амык жунд1 ж ас ылакан, ¥йыктап кырда ботакан, Алтын жалды кулыншак, Ж ум ып K03iH бузаукан, Сыйда сирак кошакан — Телдш 6api уйыктады, ¥йыкта сен де балакан! Ш епртке уйыктап шебшде, Бака жусап келшде, Калгып курак езенде, Балык тагы уйыктады Амудария тубшде. Болды сешц дегенш, ¥йыкта сэулем, бебепм! Отаныннык cyfliKTi Be6eriHiH 6ipiciH — 398

Бэршен де сен суду, Бэршен де ер суду, Б1здш жердш кулпырран Ж а с e cn ipiM epicin! Бэрш ен ж аксы ecciH деп, Be6eriM ceHi колдаран, Кремльден жан атан Сталин ceHi ойларан. Балалык, жастык шарыцды, 0 cipfli ел1н дарынды; Елшменен 6 ip кердщ Ж аркы раган барынды; Бак. жулдызы жайнатты Ж а с бебег1м жанынды; ©MipiH кек шалкыран, Жолын ашык андаган, Сен ушш бакша булбулы Суду энш сайраган. Сайдын суду гулдер1 Сенщ ушш жайнаран, CeHin ymiH сэры алтын А ккан кум1с арнадан. Кез1н, ж а р ы к ж улдыздан, Ш ашьщ ж 1бек кундыздан, Сен 6ip арты к керкемсщ Биж аскар, шын-куздан. К ара кез, сэби 6e6eriM Аса 6epciH енерщ. Батыр болып есе бер Ж анарынды жанрызран. Б ал а кунде е з ш 1з‘ Сендей болып еспедж, Сум ем1рдш бурынры Н е 6ip уын кешпедж? Май айында уранын Салып, колда флагык Шыкканыцда кешеге, Куанганнан к ез1ме Ж астар келш, ег'ше 399

Tycin кетед мешн. де Балалык, шагым ес!ме. Ж лпт боп ес, сен жылдам! Пионер жэне комсомол Боласын ecin ж ас бебек, Комсомолдан оскен сон, Боласын ж т т — большевик. ¥йык.та палкам , ж а с бебек! Becirin балрын толван нур, KesiHAi жум, д е м п ш ал, Кузетте кызылэскер тур. Туган елдщ туында Kapire, ж ас буынра Бак,ыт нуры жанып тур.

МЭСТЕК ПЕН TYJ1 ПАР Ертеде, ерте-ертеде Астыма м е н 'т MiHreHiM: Тулпар емес мэстек ед, Шуу-шуулеп эрец жургешм, Борбайы борша, арка арша, Котерген эрек ез белш. Жауырны казган ошакхай. Кыр аркасы пышактай, Суйреткен жалгыз сулдерш. Сол мэстекп теошш, блевдетпм, эн салдым; OftFa бардым, кы р бардым, Кара коз кызга кез салдым Ауылдан ауыл аралап, Туларымды сабалап, Tencine берд!м, турмадым М азак erri каракез Мэстег1мнщ турманын. 6 лец 1мд1 ерлетт1м, 0 рге кулаш серметт1м, Калыц елдщ М и д е — Зарын айтып сорлынын Кайрылыны енретом. Ж еарлер/п жетектеп, Ж ет1мдерд1 тербетт1м. Квтерем мэстек устшде Т алай да, талай жерд1 елтм . Талраураран елд! егпм. Кундердщ кущ болранда 26—Жвмбыл Жаба 401

Ат шаптырран, той кылран Думанды жерге кеп жетпм. Аррымак коскан бэйгеге Б айлар к,ылды к е а р д к «Мэстек мшген эр! тур! Ж у йр ж MiHreH 6epi тур!»— Деп жынданып еЫрдь К ызырын калды м кере алмай Ордага калдым ене алмай, Бэйгесше ат косып, Шабыска калдым ере алмай. Ж ата кетпм б!р жерге Корлыкка керген кене алмай. Т у а м д е кврд1м 6ip тулпар Ж ер тепсшген жануар, Карай калдым кез алмай, Окыранып шакырды Шыр айналып тура алмай, Кайрырыппын туам де Калам ба деп мше алмай. TaFbi MiHfliM мэстекке ¥йкымды ашып, туе тарап, Елд1 кез in женелд1м Жануарды какпалап. Он тепешеем 6ip басып, «Токтай туршы токта!» лап; Тусте керген тулпарым Таптырмай Kerri эбден-ак- Ж ас журекп жаншыды Киялра тулпар уялап. К ез ашып 6ip кун карасам Ак тускен кезде шашыма, Кадалыпты кызыл ту Алатаудын басына. Каж ы рлы халкы м шырыпты Ж ауына карсы ашына. К ектемш н KyHi туыпты Калыпты туман басыла. Ж айлаудан байды куыпты, Бас буррызбай кашыра. Yflip-yflip жылкыны 402

Yfiipin экеп койыпты 03iMHiH, д эл касыма. Ж айлауды басты ез малым, Ж ан адан жы рды козрэдым. Б зйгел‘1 тойда колхоздыд Жуйршш керд!м озранын. Ж абары жуннен арылып Ж етйдо мэстек тулагы, Ж ыры мды суй in ардактап Таныды мен1 Сталин, Ецбепм е сыйлык, деп, Туамде керш ынтыккан Тартты алдыма тулпарын. Тулпарыма карасам, Танадай кез1 жайнайды. Акдудай мойны иш п , Казырында ойнайды. Токымы ж!бек, epi алтын, Ауыздырын шайнайды, Узенгкй сынрырлап Карасам кез1м тоймайды. Канатты тулпар астымда, Кундыз берж басымда, Омрауымда ордешм, Ж ар достарым касымда, Кайтадан MiHe аттандым, К,иырра болжап кез салдым, Токсанга келген жасымда. Д алам да гул, тауым гул, Аслан ашык, жер жайсан. Туманмен 6ipre турш п, Курыпты кезден ылайсак. Домбы рам 6yriH сайрайды Сершлш, ceprin эн салсам. Шуу жануар, шуу тулпар! YcTiiwe 6yriH мен суккар, Алты айлыкты алты бас, Алдымда куткен халкым бар!

ОТАНДЫ СУЙ Балкытып бакыт уйып елге, жерге, Ж асарган мен Ж амбылмын елмен 6ipre. К елд1 дос, суйсшдгрд1 к е ц ш м хош, Махаббат, кою достык калын елде. Суйюмд1 ун, эсем эшм, терен куШм. Енезем — ы стык журек, кещ л, миым, Отанга, ел журег1 Сталинге Тартатын дем б1ткенше менщ сыйым. Ж асарран Ж ам бы л д а бар жалрыз TipeK, Кулпырран ш атты к ш алкып, eMip удеп. TiperiM — большевиктер елге уйткы ©Mipre epic берген ж алгы з журек. Сол ж урек ел достыгы 6epiK б1рл 1к, Б1рлжЫз болм ак ед1 кандай т 1рлж, Элемдж адал адам бакыты ушш Ж ыры лмас ырысты ту сол емГрлж. Мен расырдыц айрагы, ж узге келд1м, Ел б1рл1гш, бакытын 1здеп ед1м. Айды аялап, кун куштым, нур жамылдым К ездесш жетш с уште 1здегешм. Урпарым 1здеп келген бакытты жас, Ю мде-юм б 1рл1К бузса — халы кка кас, Б1рлжтщ 6epiK туы тек коммунист, 0сиет1м — сол ушш кушарывды аш! 0сиет!м: шындыкты, адалды суй, А рдактаган халыкты, адамды суй. Е лд щ тшкен ipreciH и гш к к е T an 6yriHri бакытты заманды суй. 404

Б1Р1НШ1 МАЙ Ж ЫРЫ Ж ер жасарып май туады. Элем тулеп кулпырады. Кек майсадан шешек атып Булбул гулге умтылады. Ж ады раган ж азды н куй! Неше алуан ун шырады. Ж аз анасын суйген квщл Суйген сайын ынтырады. Ортекедей ойнактаган Колхозымнын. жылкылары. Ак. м аржандай ертедп шык Нурын шашып кун шырады. Ж ан жасарткан майдын керш Ж упар Hci анкымалы. Тасыткандай шаттык селш Кандай журек шалкымайды! Суйген 9Mip 6ip м ахаббат Сагат сайын артылады. Кдтык, болып уйыгандай Адал халык ынтымагы. Май куншде жанга жайлы Ынтымакпен кун туады. Май куш нщ майда жел1 Май куйгандай журег1ме. Х альщ аралык калын достык, Жетк!згендей тшепме. Ж урег'ш де И спан батыр Пиренейдш тубег!нде Ж ауыз жаумен жагаласкан 405

EpiK алгалы ез елше. Куншырыста улы К,ытай Аскар шыннын кезеншде, Келген жаура карсы шапкан Ашулы ок езепнде. Нысап кетш аскынран жау О к ка умтылран e3i елуге. Б1рлж туын кетерген ел Ж аура ж анка беремш бе! Улы О таны м — совет ел1м Бакыт уйып колемшде Ленин ж олы бакыт туы Гулденд1м мен жиегшде. Ж алп ы элемде осындай кун М ен узам ай керемш де!

KYH ТОЛ FAybl блеш м, май кушшн толга жырын! Как, канат, куаныштьщ актар сырын, Жастырым — шыккан кундей туды жана, Кулпыртып кекке белеп жердщ турю. Кул болтан кара зындан сур мекенде, Тамуктай жаншып азап суык керде, Езшген халкым босап шыкты сонда Ленинмен жарык жолга — Октябрьде. Кектей туе, Отанымнык шаттык бары, Келий ушып, сайрай тусий, булбул тары; Булбулдай шаттык жырын актарындар От журек еркшдютщ адамдары! Суйюмд! к еп м д еп кулед1 кун, Сол кунн1н толгап жы рын беред! ун. Аслан, жер айналанын. 6api б!здю Халкыма кол кусырып барынран шын. Тауына Алматынын коз ж1берсем, Кара орман, буркыраран суын корсем, Тулрасы Алатаудын халкыма усап Кайратпен квтершед менin енсем. KepneciH Kapi уйкынык е ш к т тастап, Кен далам мше еленд1 шыкты бастап, Кектемнщ кун нурына шомылран сон Ш алдар д а бозбаладай Kerri ойкастап. 407

Кектей туе, Отанымнын шаттык 6aFbi, Кел ушып, сайрай' Tycmi, булбул тары; Булбулдай шаттык жырын актарындар, От журек ерю ндптн адамдары! О, кушм теге Tycmi сэуленд! сен, Кушщмен кеп тарасын бакытты елен; Нурыннан баска елге де жы лу ж1бер, Май куши ел1мдеп суйсш элем. Айт, кушм, жы рларанда акын Ж амбыл, Кыррыздан даусын косып шыкты Эл1мкул. Кулпырран Грузия шуагындай Мен ymiH сонау М адрид туран ауыл! Кектей туе, Отанымнын шаттык багы, Кел ушып, сайрай Tycm i. булбул тары; Булбулдай шаттык жырын актарындар, От журек ерюнджтщ адамдары! О, кушм, Жамбылыкнын тарат жырын, Тарат сен, улы халык эн мен куйш. Ж етю з сен. май шурласын куткен елге, Бакытты бай Отаннын шаттык ушн. Тасысын жарык бакыт таскан сайын, Ш аттырым аса TycciH аскан сайын, Ж ер 6eTi 6i3flin жырмен дауыс берш Сейлейт1н болсын тугел бакыт жайын! KyuiM сен, л еб щ ыстык, Tyciu жаркын, KyuiM сен, тар ткан сыйык Кызыл алтын. Сан жылдар сепкен сэулен мунаураткан XaaaapFa, патш аларра етпей рахым. К ектей туе, Отаны мнын ш аттык бары, К ел ушып, сайрай Tycm i, булбул тары; Булбулдай шаттык жырын актарындар, От журек еркй1д1ктщ .адамдары! 408

MEHIH. БАК.ЫТЫМ Гори поезынын вагонында, Тбилисиден С талинит туван ж ерш е келе ж аткдн ж олы мда. ш ет елдщ 6ip жазушысы маган карап, былай дедк — Ж амбы л мырза, Ci3 жер бетшде курдастары- ныздьщ аз калрандырына бакыттысыз рой! Мен ол мырзара карады м да, былай деп ж ауап к,а- йырдым: — Ci3 хател есеаз, меш н бадыттылырым к а й та мен- де к урдастардьщ к еп ттш д е. 172 миллион совет азам ат- тары — мен1н курдастарым. О лар д а, мен де, мешн букш Отаным д а, оз1м1зд1н навыз ем ip суре бастараны- мыз ¥лы О ктябрь револю циясынан 6epi рана деп 6i- лем1з. Осы энг1ме ес1ме тускенде, мен откен кун1мд1 ой- лаймын. Ол маран терен шыцырау болып ед1, ол шыцы- раудын устш е булт гу1лдеп, тум ан каптап, куннщ жуз1н корш ап ед1. Мен осы шьщ ырауда туып, кун сэу- лесш е uibiFypa, еркш дем алура, бар дауыспен жы р жырлаура жетп1с жыл талмай талпындым. Bip кезде, карсы алдымнан молда шыра келд1. О л меш уйтып, намазра жырып, шыныраура кайыра кулатты. Мен куштер1мд1 жинап, тары да uibiKFa шыктым, 61- рак мешн алдымнан болыстын старшыны шыкты. Онын колында OTKip кайралран пышак бар едн Сарсылран колымды жаралап, тары да шыныраура шым куладым. Акырры куштер1мд1 сарып кылып, мен кузар би1кке талай-талай ерлед1м. П атш анын губернаторы жэне оны KopuiaFaii байлар, судьялар, м олдалар, бэлсш ген чи- новниктер жогары да турып, менщ ем1р1мд1 «сактап»

маран аркан тастады. Бул арканнык тусында тузак бар едь Ол тузак мешн мойынымды кылгындырып, та- мырымдары канымды токтатты. Мен кан-кан колым- мен арканга жармасып, тузакты TiciMMeH шайнап, шы- ныраура кайта зымырадым. Сейтш , 70 ж ы л е т п . Акырында eMipiMHiH 72-жылын- д а, мен бакытты eMipre ж е та м . Э л ар еп , азап керген ке- з1мде Ленин мен Сталин колын созды. Мен шынырау- дан шырып, там аш а гулдердь ж упар ш е л шептердй кыруар м алдарды, сымбатты уйлерд1 керд1м. Мен на- рыз кунд1 керд1м, таудьщ асыл тасындай таза ауада дем алдым. Мешн жаным да алма араштай гулдедк K03iM жулдыздай жайнап, кеудемд1 ш аттык кернедь елендер1м кектемдег! 1ле езенш дей тасыды, мен ж а- еардым. 18 ж асар хмгптей шагыма келд1м. М ше, мешн откен кундер1м мен Ka3ipri бакытты, куаныш ты eMipiMHiH бастамасы осы шшкене те неудiH ш ш д е тур. Мен бул бакытты, куанышты ©MipiM тура- лы, буюл халыкпен 6ipre, шын журег1мнен ез1мнщ елендер!мд1 жырлаймын. Мен 70 жыл бойы кексеген, халыкпен 6ipre умтыл- FaH бакыттын, д эу л етан , куаныштын ертегщегщей алкабын таптым. Бул бакыт алкабы дегешм — мешн ¥лы Советах Отаным. Мунан 62 жы л бурын, Ж етш у даласындагы 6ip ай- тыста, мен еагш деп жыршысын сыкакпен елен кылып, секкен Ш ернияздан султан молдага улы ттлмен былай дед!: — Улы бэйгеде мешн сайгулж жуйр1г1м артта кал- ды, ал, жайлауыш Ж амбыл суреге бурын келдк Ол сай- гул ж eKi ж ы лдай жем жемесш , сейтш Ж ам бы л сиякты ашыксын — дед!. Мен бул энпм еш ecTin, Ш ернияздан мен молдара:— Сатылран жанды маймен де, аштыкпен де тузей ал- майсын- Х алык ужданын етпен де, алтынмен де сатып ала алмайсын... 0 3 i жылан, 03i коркау болатын тек султан рана. Еш уакыгга бауыр — жалынды таза жу­ рен бола алмайды,— дед1м. Бастан кешкен кыруар жылдардын ш ш де болган 410

мынадай okhf3 д а кез алдыма келедй Байлырымен, дангойлырымен данкы ш ы ккан Кдгйрбай бай 6ip рет улкен той жасады. Байды к малый кузететш 6ip HTi елш ть Байды к ж1гггтер1 кеп жы раулар мен домбыра- шыларды жинады. Кэд1рбай оларга: «юм де юм м е н т илмд! жоктап елек айтса, м е н т дэулет!мд1 мактаса, улкен сыйлык алады» — дедь Байдык еагш де журген жалран жыршылар терше- рше сыймай, кожайынын м актап, онык дэулетш , KyuiiH, «MefiipiMKmiriH» дэрш тедк Мен шеткер1 отырып, олар- дын ©лендерш эбден тындадым. О лар басылган кезде, домбыраны кэрып ж1берш, ж ы рш ыларга карап . ©лен- ге бастым; рияшыл жалган жыршыларды да, обыр Кэ- д1рбайды да бет-жузш е карам ай туйред1м. Ей жыршылар, жыршылар, Ж ыр айтар ма осылай, С ездертнт дэм1 жок. К уйл ер тн т сэш жок; Пайдасыз журтка кур айкай. MaKTaFaHFa сабылып, Уятсыз, арсыз саран бай. Бастарынды кетерпй, TmeHin, сурап, жыланбай... И л и жаман демеймш, Кузетш жур малыкды, К©пшшкт1 булд1рш, Урлап алрандарывды. Айтсам ce3iM нанымды, 0 л ек оттай жалынды, Сенен журтка ит жаксы Кузеткен котан, аулынды. С ей тт, м т е ©3iMHm барлы к ©м1р!мде кыр кожайын- дарынык бетте шындыкты корыкпай айтып шайкасу- мен ©том. Сол ушш олар меш ж ек керд1, ал, м е н т эр- 6ip С0з1мд1 халы к суйш багалады. Мунан ею жыл бурын мен Москвада болдым. Кремльдт сарайында болдым. Онда Одагымыздын ак ­ сакалы Михаил Иванович К ал и н и н н т колынан мен 411

улы наград — Отанымыздын касиетп орденш алдым. 0ткен жылы К авказга, С тал и н и т туган жер1не бардым. Улы Сталиниin, бурынгы каргыс аткан заман- дагы турган ушн керД1м. Бул уй — баягы куанышсыз, бакытсыз, аш, шабылып-жаншылган, куруга бет алган казак, халкыньщ мындаган жудеу кыстауларын eciMe Tycipfli ............................................................................. Мен Ka3ip токсан уштемш. BipaK, мен жаспын, ба- кыттымын. Мен эл1 атка мыкты отырамын. MeHi куа- нышты, куатгы, батыл улдарым, немерелер1м мен ше- берелер!м коршауда. Олар — коммунист, комсомол, пи­ онер болды. Мен Q3iMHiH со циалиста Отанымды ел- meyci3 ж аксы керемТн. Отанымды барлы к жаулардан кай минутта болса да еленмен жэне мылтыкпен кор- FayFa мен1к даусым мен колым эл1 де куатты.

TAFbl Б1ТТ1 ЖАНА КУШ Ж амбыл алсын домбыра, Сал кулакты, Майтебе, Токсан уш жыл жолдассын, Токсан уш жыл сырлассын, Неше токсан етмзген — Ж асанды картсын ертеден. Ортадан алсан Шыцгыс бар, Таягы найза долга устар, Шанышкан адам боршасы, Елде канша кылмыс бар, ©miKTi неге хан-торе? Е, Майтебе, Майтебе! Болган кезде хан — тебе, Болтан кезде бай — тебе, Мешреу едщ сен неге? Ашулы ед1м мен неге? К е п и 6epin кулд1рген, Жылы жузбен кай тере? Алатаудын ылакы, Ылайланган булагы, Ала тулы Абылай, Асыр салган хан Кене — Елден елд1 ол неге? Кайгырмадым мен неге? Ke6iHCi3, к е р а з елее де. ©ткен кунд'1 жы рласам, Суйшгендей нем бар ед? Ел мен ханды белетш © зод ей бш к шык бар ед, 413

ApFbi бетщ H3Fap ед, Bepri бетщ мук, зар ед, Иырывда бай, манап Бауры н толган кулдар ед. Кул атаган халыкты — Хандардын, ханы Кудияр ед; Император атагы Туйесш жуткан тупмен Батпакты судын наЬаны — Патш а деген мундар ед. Bnix сен1ц басьщ деп, Кунге турган жакын деп, Сеш ескерген KiM бар ед? Ж амбылды алып акын деп, Ел суйетш жакын деп, MeHi ескерген юм бар ед? Сол сиякты мунды кун, Ж елдей саулап ©ткенде, Сенен ызгар кеткенде, Менен мун-зар кеткенде, Куаныш, бакыт несерш Тамылжытып. теккенде, Кара, мына Жамбылра, Ж ы р тегед1 алдывда! Бозбалалык куй берген, 0м1рден бел!п сый берген. Ж аркы раган кун берген, Алжаспайтын ми берген. Алтынменен аптатып, Кум1спенен каптатып, Зэул1м сарай уй берген. Астыма жорга м ш п зт, Уст1ме торка KHri3in, Тэкаппар бггкен шынардын Басын маран Hriein, Тебемд1 кекке тиг1зген. Кеп т1лепн кереген, Кынжылмайтын береген, Бул не деген бай заман! Майтебешн, бауыры 414

Кызгалдактай жайнаган; Ел гулшщ булбулы, Ж амбыл бугш сайраран; М ен кемшген курыш ем Т ауы п мен1 нур зам ан. Кайта сорып семсер рып, Алрыр таска кайраган, Керегше шапсын деп, Ел жанына байларан. Алып халкым — анам ен, CeHi суйген б ал ан ем, Араласкан алпыс улт, Кумы алтын* суы сут, Туын тжкен ырыс — кут, Д остыры 6epiK ж ан а ж урт, ¥йткысы онын — большевик Ж узге келген Жамбылды Советке муше сайлаган. Олай болса Ж амбылга Тары 6irri ж ана куш. Анам ушш — ел ушш, Колхоз-совхоз калы н ел, Токсан уш жыл журген жер, ¥сыныс етсен мен уш1н, Арнанын аузын ашайын, Тещз болып тасайын, Кулпырып кайта жасайын, ¥зарты п жырдын epiciH. Алпыс ултгы улы Отан — Ж ан шыкканша жыр айтам — Суйген ел1м, сен уш!н.

КЫМБАТТЫ СЫЙ Дуниеде жалрыз кун бар нуры сенбес, Оны сенед дегенге элем сенбес, Акылдыц сомдап соккан бш к шыцы Ленин мен улы Сталин сотая тевдес. Енбекке бере алаты н анык, 6aFa М ухтажы ж ок, epiKTi хал ы к кана, Ондай ел — бакыт тапкан ез Отаным Ер улы ел бастатан алып дана. Алыбы адамзаттын улы Ленин, Ецбек еткен халыктын, куш — Ленин. Ж урепмнщ тершде жулдыз едщ, Мэнг1л1к такты м енд1 ceHi Ленин. К,ымбат сый, кы м бат бакыт, ш е к а з куны, YKiMeTiM сыйласа — халкым сыйы. Ш аттык замай арнасы атып жаткан, Мен емес муны таккан — халык жыры.

ЖАМБЫЛ FA СЭЛ ЕМ Коршаган жердщ жузш коп дариялар, Толкынын толкын айдап арады олар... Койнында миллион озен тары да бар. Ж аркылдап жер бетше шыкса солар, Карай кал: жайкалып 6ip кек жасылдар, Гулдейд1 ш етаз-ш екш з ш ел-такы рлар. Бар дала кемкершген гул-шешекпен, О ражап! BipeyiHeH 6ipeyi еткен. BipaK та, сол гулдердщ бэрш ен де Айрыкша суйюмменен турран езге, Bip гул бар киялымызды орбггетш, Ж аЬанды анырырак керсететш. О, Ж амбыл, сенсщ нэры з жердщ Hspi. Нэр алар таулары мен далалары . Осындай шаттык ш акта туыстыкпен, МейрГммен, оттан ыстык махаббатпен, Сэлемш сэрынышты саган деген Гулдеген Украинанын экелд1м мен! О, Ж амбыл, ен ражап гул сенсщ — акьш, ¥рпактан урпактарра таралатын. Жырывдын. MiHci3 таза сулулырын Курметпен касиеттеп cyflin 6yrin — Ж олдаган арнап саган кымбатты шал Ж айнаган Украинанын сэлемш ал! 417

Алдында эдем! энмен айтып елек. Тулгана тамашалап карай берем, Тек кана партиянын куатымен Таныдым тугаи осы жер1мд1 кен. Сол ушш, Казакстан — туран аймак, Отырмын ордаца кеп ерк'ш сайрап. Мен саган кызырамын, караймын да, Bip киял жаты р ж ары к сарайымда, А к шашты суретчкад ж ы р толраран С алуды айнымастан erriM арман. Ж ырыма ерл!к сезш шертер мен'т Косылды Kacnerri елендерщ. 0м1рдщ вггщ узак азап жолын, Елщнщ тастай ауыр кердщ сорын. Ж олында енд1 гулдер иin басын ByriH сен туе кергендей такданасыц. Туе емес! 0cciH гулдер жы рла-ж ырла, Гул шаш кан Mauri коктем заманында!

БАЛАМ ТЫЧИНАБА — Ата — деп маран да арнап ж!бершс!и, Жатсан. да сонау алые Украинада. Куш артып отырранда ак, уй1мде © лен т мешменен келд! тшге. Отты жыр ез баламнын тартуы деп, Сактадым жардай керш журепмде. Кеп рахмет ескергенге, елегенге, Украина 6ip мактаным ер кеудемде. Сыйра — сый, курметще — курмет!м деп, Ж1берд!м жинарымды балам, мен де.

ГУЛДЕНД1 ДЛЛАМ Аксакалым алтын деп Б ата берд1 ел маган. Булактын кезш ашкандай, Арнанын суы таскандай, 0 p ic берд! жыр матан. А латауда Kapi aFaiu, Ж апы раксы з, гулЫз ж алацаш Суалса суы узак жыл, Ж арылса сонан бугш гул, Куйраны болар нур маган. MaFaH д а, байтак елге де, Балкаш , Арал келге де, Кызылкум, бетпак шэлге де, Арыс коныр белге де Сондыктан KipreH шырай, сэн. Батпайтын rayhap куш бар. Солмайтын кызыл гул! бар. Раушан жарык, атты так. Ел ueci мен — адам Бул заманнык жырынан Kapi жанды аяман. Кушагымды жайранда Койныма келш кун Kipfli 420

Ш ат eiuipwii Ж амбы лды, Ж ам бы л емес ж алпы елд1 Суйшд1рд1, кулд1рдь О ртам а келд1 ырыс — кут, ©picrefli тары ум 1т, Ш арыктады шаттырым Гулденд1 далам , гулденд1.

МЕН1Н, 6 M IP IM К ак аган кар аралас coFbm боран, Ел урей,— кок найзалы жау торыран. Байрара, Ж амбыл, Ханда мен туыппын Ж амбыл деп койылыпты атым сонан. Ел уркш журген кезде куш-туш, Сары аяз кеш женекей боран куш, Кар кауып, музга тускен Ж амбыл екем, Жутынып суык ауа шыккан уш. Мен емес, суы к демд1 ел де алыпты, Тарылткан кысан заман кек жарыкты. Кара кун хан билеген, канды жорык Дегендей ел аузында соз калыпты. Коз аштым, сорраларан канды керд1м К ам ы ккан канды жасты жанды керд1м, Е л керд1м — ецреп боскан анды кердам, Койнында Алатаудын зарды керд!м. Бой бермес ел ©Mipi асау uiepi, Турса д а курсауланып токсан жер1, Б1рде от, б!рде суды кектей кешш, Талпынып тшегше басты wrepi. 0м1рмен араласкан ecri Жамбыл, Ел баскан отты, суды к е н т Ж амбы л, Кулыннан кунан да ерлеп, денен де ерлеп Ш ыккандай бола калды 6ecTi Ж амбыл. 422

Он жаста ойнап журд1м бала болып, ©ленге белд1м кеш л ал ан болып, Райы ттап тан а MiHin, козы бактым, Енбекп иемденгенде шама келш. Койшымен кенес курдым кыр басында, ©ленмен ермек болдым жолдасыма. Сол енбек калыткыдай Kerri алып Байлардын жакындатпай мырзасына. ©лещи оркендегпм, opiuin, есл и , Кэргенде жаксы жырды кустай уштым, «Ж ас акын», «жап-жаксы акын», «Ж амбыл акын»— Дегенде дара болып кезге туспм. Он бесте-ак домбыраны алдым колрэ, Тен баскан торт аятын болдым жорга, Он алты жел1 узайтты, epiCTerri Тускендей бултартпайтын да крыл жолрэ. Топ десе он ж епм де тартынбадым, Семсердей майдандары жаркылдадым. Акынды ауылга ермек басып озып, Ж улды здай козге Tycin, артылраным. EpiKci3 он с е п з ж ас мшг!зд1 атка, Bip Ж ам бы л бол1нгендей eni ж а к к а ,— Bip жары кайнап ескен калы н ел1м, Bip жары атка мшген бай мен датка. Атымды «жаксы» тартты «арымалап», Коршалап кеп отырды кайырмалап, ©лени!к майлы басы копте калып, Отыргам улы басын байта кадап. Ж ауларды ел KapFaFan жамандадым, М анапка жаксы созд1 таба алмадым. Аз co3iM бай, м анапка арналганда, Ж алтактап ел не дер деп аландадым. Келгенде жеме жемге, елде калдым... Шалшыюса шатылмадым, колде калдым. 123

Ш алкардын шалкып жузген мен аккуы Келмед1 сасык, шалшык, жерде калрым. KepiHin отырып «кекек» деп жасы рынбак ойнаран баладай: Алпыс каскыр аналы, Жетгйс каскыр балалы, Hiierrepi бэршщ Жиылып келш кой кырмак,— деген сезд1 ел «жум бак» деп айтып журутш едь Алпыс аналы каскы р да, жетш с балалы каскы р да адам ед1 — хан, бек, датк а, билер болатын. Ел бейне 6ip кел бетш- де толкыннан турран кебш тэр1зд1 сыррып, ж е н к ш п ка- шып журет!н. Улы тырнарын салган калмак ханынын, К,окан ханы Кудыярдьщ, аш буй1рден кадалран орыс патшасынын, елге тиген ыланы аз болмаган едь К,окан ханынын ел баскарура койрэн д аткасы ж ал п ак елд1 ж аялы кка айналдыратын. Ел аузына какпак, басына токпак болатын. Ел шабыншылыктан коркып сынаптай сыррып кеше беретш, кэш е берет1н. Ж ынны д ойнары кеше алмаран жок-жуканьщ устшде болатын. Осыны керген Ж амбылдыд журег! ол заманга тас болып каткан. Босып кешкен елдщ epiciHiH 6ip шет1 — Карралы. Узынагаш, 6ip ш ет!— Ж ам бы л тауы, Байга- ра, TinTi Арыс, Сырдария болып журд1. Экем Ж абайдыц ат пен танара ж у п н артып кешкен елдщ артынан epin отыратын куй1 болып ед1. Ж о л да егш-тег1л жыларан зарды н yni ani куларымда ызывдап туррандай елестейд1. Ж ы ландай улы зэр1н ш аш кан заман, Даланы сасык туман баскан заман, И г ш к , улгш! icTin жен! болмай, Канкумар канасынан аскан заман. BipiHiH 6ipi иырын б аскан заман, Ш аянын усак-туйек жутып койып. Аранын айдаЬардай ашкан заман. Д аланьщ 6ip жары — от, 6ip жары— муз, К,арыран алдын ж алы н, аркасын сыз, 424

Бауырдай белш-белш отка салган, Казактын жай емес ед болуы Ушжуз. Уйгыр, казакты н кедейлер1 ар к а е т-1 арш а, борбай eri борша болып азып-тозды. «Кудайдын ж ерЬ деген жер калмады ,— байдын жер1 болып, ж е р а з кедейлер со- лардын басы байлаулы бендеа болды. «Он ею айдын 6ipeyi арай болды, Епдщ 6ipi бай, мыны малай болды. Келдей аккан кез жасты KepeMiciH, Бай, манап озбырлыгын калай болды!»— деген жыр айтылды. Байлардын айткан жауабы: дедь — Кудай кедей кылган сон обалын жок, Саган айтам жок болсан малай бол деп. Ж ер мен суын тапсын да, барып консын, Шакырдым ба соларга жанай кон деп...— Кун етюзд1 кедей де жылай тусш, Бай акырса кедейдщ зэреа ушып, Малай катын карайды жыпылыктап, Байын Kepin иыгы кеткен тусш. Биге шагып барады кедей бакыр, М аган корлык берд1 деп байлар, акыр. Bi3 де ci3flin букара, е л ш з foA Тендж эпер байларды тергеп, шакыр. Виден кайтар кедейге «жылы» ce3i: Мынкылдаган киканды койшы батыр, Жуындысын imceH де кун кересщ, Асыраган байлар гой сендерд! акыр! — дейт1н. Жасым жиырмадан асты, шарыктап кетершген акындыгым, халыкты катыктай уйыткан жалынды жы- рым, MeHi жубата алмады. Мен1н окпаны кен тшег1м- HiH койны бос ж аткандай ед1. Ж асты кка ж енд1р!п, тас- кындап жыр айтайын десем де, айта алмадым. Жыр- 425

дын зар жагы басым бола бердй ©ледге бершген жыл- дарым м е т талай жерге суйредк Улыжуздщ жерш де, елш де. ел баскаргандары н да керд1м. К атар жаткан кыррызды керуге кустай талпындым. Ондагы ел мен жерд1 кергел1 кыррыз елш е бардым. Сол кезде кыррыз елш баскарран Ш эбден тереге жолырып: Ак.ынра дайын дейтш ат, шапанын, Ш апан уш ж мен адам мактамадым; Елщнщ улдырынан кулдыры басым жатыр Кай жакта елдщ тузын актаранык? Тунергеи ел кабагы жабык жатыр, Bipi ток, мыннын е зе п талып жатыр, Ел баскару карыннын камы ма еди Ит те, кус та тамарын тауып жатыр. Казактык канра кумар Кене ханы, Кеше рана басылды шыккан шаны. Хан болмады, кан 1шкен каскы р болды, БелгЮ1 ж о к кем1лген мола сэнь Аскактаган адамда тоба болмас, Ел KapFaFan адам да мола болмас; Елден туып, ер болсан, елге кара, IIIipiK курай ауылра кора болмас.— дед1м. Отырран м анаптын 6ipi: — Ж ам бы л, ханды мактаралы келд1н бе, боктага- лы келд1н бе? — дедь Мен: — E xeyi де емес,— елдщ муддесш жоктагалы келд1м — дед1М. Хапньщ бедней ашу ызгары кэр1нд1, артынан езу тартып кулдь Мен жиырма беске шыктым. Патша ныгайды. Онын уйсз приставы елд1 канаран кузрынра айналды. Кедейленген ел басы байдыц коген1не байланды. Ел билейтш болыс, би уш ж ы лда 6ip сайланды. Ел камын жеген батырлар Сибирьге жер айдалды. Ж ас отызга келгенде Д аланы к тур! езгерд!,

©згергенш коз кердь Кул-талкан боп терт казн, Болыстарга сез бердь Аранын ашты бай, манап Удете тусп езгендк Ел налыды коныска, Б ас бил!г1 болыста, Болыс сайлау, кан тепе, Акша тегу уйезге. Приставка жалбактау, Кудайындай сыйыну 0ю м болран болыска, Сайлау ушш шабысты, Елд1 быт-шыт бел in ап Ырсылдасып алысты; Ы лай судын 1ш1нде Кер наЬ андай кап>1сты; Bo3Fa тускен ерттейш Елд1 уйтш тауысты; Жерошактыи басында И т пенен ит жолырып, Аузына май жарысты; 0 К1М емес, кене ме. Ж ылан ба элде, немене, Ззрл1 тшдк улы азу, Аш буШрден жабысты. Ел жудеген уст1не жудей берд!, ел менен жы р сура- ранда, кепкен ботанын тулыбына ем1ренген маядай, батырларды жырла дейтш болды. Елд! ж ары кка шы- FapaTbin батырлар да туар-ау, сондай батырдын са- бында турып, туын кетерш, сонына epepMi3-ay эл1, де- сетш . Елге бостандык эперген Ленин, Сталин, Вороши­ лов, Чапаев, Буденный, Аманкелд1 сиякты баты рлар­ ды сол кездщ езш де-ак ел- ансаран болатын. Халык- тын сол батырлардьщ туын котергсшн кез!ммен кер- fliM. Отыз беске келд1м. Албандагы Кулм ам бет акын айтыстарында бай, ыанаптарды сынап, м1неуден Kopi erecTi ру араздырына аударгысы келетш efli. E ki акын 427

к.осылран жерде айтыс уйымдастыратын, женгенше бэйге беретш — урдю болды. Сол ретпен: Кулмамбетпен салыстым, KyuiTi акынмен алыстым, Итермелеп манаптар, Ж ыртуын жырттым намыстын. Мешк жорарыда: А з сез1м бай-манапка арналганда, Ж алтактап ел не дер деп алавдадым,— дегенiM осындай реггерде едь К ырыктын кырын 6ip басып Е лудщ шыктым бел iне, 0л ен менен жырымнын Сунгцйм шалкар келше. Ортадан орным жогары, Уйдщ шыктым тер1не, Ел суймеген адамньщ Ж о л ам ай к е т м meHiHe. Алпыстан ж ас асканда 0 р л е й туст1 SHepiM, Орыс, езбек, уйгырдын С анадым 6apiH — ез ел1м. Ынтыга тывдап жырымды, Коштады Ж амбыл келгенш, Орыс, казак кедеш Д ос болганын тшед1м. Ел болып керген азапта Айырма бар дем ед1м. Алпыстын келд1м 6eciHe, Е лд щ Kyfti кеп туст1 Картайган сайын еаме, Терен-терен ойландым, Мувды шага жырладым,