Жамбыл Ж

щ ъ-Щ

ЯШ

КАЗА^ ССР fblAblM А КА Д Е М И Я СЫ Т|А ЖЭНЕ ЭЛЕБИЕТ ИНСТИТУТЫ -------------------- ----------------- --------- ЖАМ5ЫА ЖАБгАЕВ------ -------- Щ рМРМЛАР КА ЗА КТЫ К MHMAEKETTIK З С в р к е ж З д е б и е пг БАСПАСЫ А л м а т ы ■ 1957

лгы сез Жамбыл Жабасв шыгармалары толык лошак болып та, же. ке ютапшалар тур1нде де б1рнеше рет басылды. ¥лы акыинын шыгармалары халык арасыма квп тарап, эбден ciiiicin ке-rri, онып квптеген елендерш осы куш эршм-ак жатка айга бередт Буя Жамбыл олендержш вм1рЛ1пн, халыктыгын кнрсетедг Жамбыл шыгармаларыиын толык жинагы 1946 жылы акын­ нын туганына 100 жыл толуына байлаиысты шыгарылган ед1. Келеа толык жинагы 9 жыл вткеннен Kcfiiii 1955 жылы шыкты Алгашкы жинагы 6ip том етшп шыгарылды да, сонгы жинагы том болып шыкты. Ексуш де 6acnaFa даярлаган Казак ССР ылым Дкадемиясыпын Т1л жэне Эдебиет институты болатын. Биыл, 1957 жылы, Т1л жане Эдебиет институты Жамбыл шыгармаларыиын толык жинагын ymiumi рет шыгарып отыр. Бул б1ршинден, сан жагыиан да, тглап кою жагынан да ecin бара жаткам- окушы журтшылыктын плени орындау болса. сшшшдеи, Жамбыллын бупнп куннш талабына сай нелепн. уакыт вткенмен вэшш api мазмундык, api керкемдж манызын жоймаган сан алуан шыгармаларык квб1рск наснхаттау макса- тымен |'стел1шп отыр. Жамбыл шыгармаларыиын Миде тап бу- riiiri танда окушы талгауынан етпейтш, жеке адамта табыиу- шылык сарында шыгарылган кенб1р леп!рме влендер мен жеке шумактар бар екен! рас. Ондай елендер мен жеке шумактарды редакция бул жинакка Kipmyai кажетс1з деп таггты. BipaK ондай елендердш жалпы саны Tiirri аз, бас—аягы 16-ак елен. жеке шыгармаларынан кыскарган шумактар саны да оншалык- ты кеп емес. Сондыктан жалпы Жамбыл шыгармаларыиын саны мен сапасына бул кыскартулар eui6ip осер етпейдц оиын мазмуиына нуксан келт1рмейд1, вйткеш Жамбыл шыгармалары улкеи 6ip тещз болса, бул кыскарган жолдары шшкене 6ip келинктей рана. Кыскарту болган жерлсргс редакция квп нукте калдырып отырды. Жамбыл текстше сшкандай жана, бвгде сиз косылган жок, взгерту жасалган жок, егер б1рл1-жарым влеин1н аты езгергеп болса, ол да сол вленн!н Миен, Жамбыл- дын вз сезшен алынды. Жэне бул тус1нд1рмеде айтылды. Жам- былдыц ен эдем1, керкеыдш жагынан шебср шыгарылган тол.

tay i цел uepi.'lin отыр. ________ Сонымен катав. 6wi жиияитя ....— «.-дашп Iшныра турса да, мунда да жорарыда аитылрандан Kei\"i6ip кыскартулар жасалып отыр. BipaK Жам- былдын акындык бетш корсететш улкендцюшш елендер1 мунда тугел камтылды, SyriHri окушы бул жинактан Жамбыл женшде толык маглумат ала алады. Жамбылдын революцияра дейпрг! шырармалары колем жа- рыкан аз. Онын ce6e6i акыннын революциядлн бурынгы елен- дершщ Kenuiuiiri б|'здщ flayipiMi3re толык жетпеушде. Билерд1, болыстарды, молдаларды еткф тишей сынап анткан талай елендер1 болраны созс1з. BipaK ол олендер кезшде каразга туаршмеген жэне устем таптын азулы 0К1Лдер1 халык мунын, шындыкты, эдшлжп жырлаура кысым салганы мэл1м, сондык- тан да акын жырларьшын ауызша тарауына да мумкшдж бола бермедн Тек совет дэу|'ршде рана Жамбылдын ертеректе айт- кан шытармаларын e3ineii жэне ел арасында тарагандарын оде. би хатшылары жазып алды. Акыннын революцияра денiнri жырлары онын Tipi кезшде де толырьшан каразра Tycipiaren жок, ofiTKeni Жамбыл ертерек- Teri елендерш кайталап айтып беруден repi жана советтж OMip- ai жырлаура оте ынтыкты. Жамбылдын революцияра aefliHri 70 жылдык oMipiHfle айт- кан елендершш колда бары кырык шакты.’ Ол шыгармалары- нын 03i де квб1несе, эр кезде шыгарган, эртурл1 жанрдан ку- ралран, шырарылган кезендер! шамамен рана айтылып журген жырлар. Акыннын совет floyipinaeri шырармалары колем жагынан элдекайда коп. Жамбылдын совет дэу'фшдег! жырлары Отаиы- мыздын кызыкты oMipiHiHпозтикалыкТ1лмен жазылран кундел!- riHe айналып, советтж тамаша дэу1рдщ ошпес ескертмин

Жамбыл шырармаларынын ерекше кундылык жагы онын совет eMipiHiK шындырын халыкка эсерл1 квркем свзбен сурет- теп берудшде, Терек ой, канатты киялмен керсетушде. Советик дэу|р Жамбылды кайта жасартты. ¥лы акын казактыц халык поэзиясынын кунды дэстурлерж шебер пайдалана отырып, OFan жана ун, жана такырыпты жыр, жака квркем текеул1 сездерж | косты. Отанымыздык ap6ip даму кезеюндег1 улы табыстары Жамбылдын асыл жырларынан кек орын алды. Жамбыл езшщ шыгармаларын советик дэучрдш улылытын, у бакытты совет халкын жырлаута арнады. Жеадстен жешске - бастап отырган Коммунист партия туралы, онын улы кесе В. И. Ленин туралы жэне Коммунист партиянын, Совет ме лекетж!к KepiieKTi кайраткерлер1 туралы жырлады. Халыкта Л дын мызгымас достыры, олардын патриоттык icTepi Жамбы жырларынын Herisri аркауы болды. Жамбыл творчествосынын буюлхалыктык дэрежеге квте| лш, шарыктауына уммет пен партия квп жардайлар жасад Совет дэу!ршде, acipece. 1936-жылдан бастап, Жамбылдын к сында болып, елендерж жуйел1 турде жазып отыру ушш 6i неше эдеби хатшылар бвлждк Осы жылдардан бастап Жамбы Отанымыздык кен байтак елкесш аралайды. Bipiieme рет Мос вала, Тбилисиде, Бакуде жэне баска калаларда болып,—социали Tin. Отанымыздык улы курылыстарын ез квз1мен керш таныс ды. Эдеби хатшылаоы Жамбылга кунделжп газеттерд1 окь береди болып жаткан \"улы язгерктермеп, жакалыктармен, х лыкаралык окигалармен таныстырып отырады. Жамбылды эдеби хатшылары марксизм-ленинизм классиктержш улы енбек- Tepiмен, орыс, украин жэне баска да халыктардык классик акындарынык шыгармаларымен, совет дэу1ржщ талантты акын- жазушыларынык творчестволарымен таныстырады. Жамбыл радио хабарын узбестен тындайтын болады. Мундай саяси- агарту жумыстары акыниын ой-epiciiiiH Kenyine эсер етпей койран жок. Жамбылдын: «Мен1ц yuiin ap6ip жана кун жана KiTan, мен оны элемдег! ен кызыкты кубылыс деп '(млемш, тэж- рибеде басымнан кешкешй ойыма терен токып отырамын»,— лсйтini де осыдан. / 7 Данышпан акын социалист ем1р1м|'здт шындырын ерекше / шабытпен жырлайды. Онын жырлары аркылы казак халкы Коммунист партията шын бер1лгешйгж, шекс1з суШспеншшгж талай рет 6iлд1рд1. Партиялык баспасездщ бетжде, жиналыс- / тарда, нлакаттарда Жамбыл свздер1 накыл свз, есиет сез, eTKip n. сез бои таралып кетп. Жамбыл советтж дэу1рдж буюл халык Ханыгаи талантты акыны болды. Окушыларр» усынылып отырран бул жннак 1955 жылы шыккан уш томдык иег1зшде курылды. Kefi6ip влендер мен шумактардын шыгып калганы болмаса, ол жинакты даярлауда квптеген текстологиялык жумыстар журиэ1лген болатын. Жам- был шырармаларынын тексты карау мен жазба эдебнет тексты ек' турл' eKelli айкыи BapiMi3re мэл1м. Жамбыл шыгармаларын жазып шыгарран жок, суырып салыГГ'.тйтты

«лекдерш шыгару устшдс

Шевченконын туганына 125 жыл толуына байланысты оган арнап «Тарас» деген жырын шыгарды. Бул кез екшш дунис- жузшк coFuc басталган гитлернпл-фаижстер баска 6еиб1т ел- дерд! басып алып жаткан кез! ед>. Осы жагдайдан хабары бар Жамбыл Тарас Шевченкога арнаган жырында туыскан Укранн халкын кырагылыкка, шекараны 6epiK коргауга, егер жау тие калса, аяусыз соккы бсругс 33ip бол деп ундейдь «...Жау карайды жалмандап Ел1мшн аргы шегжен, Дэм татпакка суымнан. Жайкалган жасыл кепмнен. Дайын бол, Meniii Украинам! Беруге жауга квп соккы, Агытпа семсер белжнен! Жайрасын сумырай фашистер, Атылган октан сен!ммен, Табыссын душпан ел1ммен»,— деген жолдар газетте бар да. жинактарлан калып койган. Жамбыл «Ворошилов туралы поэмасында» совет мемле- кепи куруда аса ерекше енбек Ышрген адамдарды. совет хал- кынын героикалык традициясын жастарымызга улп ету, хал- кымыздын батырлык салтын дэрштеу, жастардын патриоттык ?ухын квтеру, бейкамдыктан 6e3flipyai максат етш кояды. азстте басылган поэмакын алдынгы Kipicnecinne Жамбыл ха- лыкаралык жагдайларды ескерте отырып, халыкты Отан кор- рауга эз!р бол, кырагы бол деп-ундейд!. Сол халыкты кыра- рылыкка шакырган бвл1м Отан сорысы кезжде эз1рленгсн жннактан шырып калган Улы Отан сорысы кез1нде майяанга кеткен экелержш, ара. ларынын, жолдастарынын орнын басып, ерлерше кызмет еткен тракторшы, комбайншы кыз. келжшектерге арнап Жамбыл «TeMip тулпар мжген кыз» деген жырын шырарды. Газетте басылган тексте тракторшы кызяардын ерлж купли сипаттай- тын, адам образын берепн жерлер 1946 жылры жннактан алы- нып калган. Газеттен бул жолдар да жазылып алынып, жинак- ка жанадан косылды. Еск1 жинактарда кеткен хателердщ барж б1рдей келпре бермей, тек олардын канлай багытта екенж корсету ушж рана 6ipep мысал келт!piл.ti. Жамбылдын 1946 жылры жинагын газетте басылган Тек­ ст!мен рана салыстырын коймай, сонымен катар, Жамбылдын музеШнде жэне Казак ССР Ь'ылым академиясынын мтапхана фоидысындагы, Жамбыл айткан кезде, эдеби хатшылары жа- зып алгандарынан сакталынган колжазбаларымсн салыстырылды. Осындай зерттеу жумысыныц кезжде табылран ютапханадагы, музсйлег! фондаларынла бар, бурынгы жинактарында баеылма- ган оншакты влен жанадан косылды. <Кэр1бвйдын тебеи», «Eceiuuii мешкейге», «Горькийге», «Орынбор каласы туралы жыр», «Халык Армиясы». «Куйбышевке», «Балам Тычина-

L

Р еволюцияеа дейш п 0ЛЕНДЕР1 м е н ЖЫРЛАРЫ

г

ып-шып етш молданын Колындагы тобылры, Козралтпайды жон жарым, Талай дуре сорылды. Торсылдатып танадай, Ж ыртар болды тонымды. Twin ащы бала деп Кайнатты эбден сорымды. Окымай-ак. кетейш, Байламакыз жолымды. Алдыныздан етейш Не жазып ем сол рурлы? Окымаймын молдадан, Н е окытпакшы ол маран? Бала келсе сабакда Ж ем дэметкен дорбадан. А к. сэлдесш TeHKepin

Кезш жумып тенселш, Боз шгендей боздаган. К,айтш сабак бередь Айтканы iuike конбаган? Окымаймын ещн одан, Домбыраны долга алам, © лен KipreH тусше Ж®ргепнде мен болам. Кинама эке, кинама! Болмас енд1 зорлаган.

Жамбыл бала жасынан-ак, кой айтура эуесте С

багыл журш. домбырамеи влек ене бастайды. Сурет — Н. Т а ц с ы ц б ае в т 1к 1 .



ЭКЕМЕ Сер-пшн урлап КаРа атын, Ж азыксыз киып канатын; Ж апанда жаяу калдырып, Жайым жок каррыс алатын. Ел арасын егес кып, Ойым жок булж салатын. Коныстан елд1 бостырып HeMi3 бар ещц шабатын! ©лен мен сезд1 дос кылып Курамын акын санатын. Батанды маган бер, эке, Т ш м е мен1н ер, эке! Ж апанык улы акын боп — Ж аксы icTenTi — дер, эке. Домбыра алып сейлейш Кунде жасап мереке. Мерекел1 болтан сон Елде болар береке. «¥рлык Ty6i — корлык» — деп Болармыз кур келеке. 13

CAPbIBAHFA Сарыеке^салдымб1р сез сынынызга, Слздщ сын таразы гой сырымызга. Колыма домбыра алып талап кылдым, БереЫз кандай 6aFa улыньдоа? Жаманнын кенЪн-кокте, жерде басы, Алые кой auFapFaHra. ею арасы. Жаксынык 03i\\imiK,''ofibi бшк, Б1рдей ме екеуш ц Mopra6aci? Б1реулер малмен оЦЫн бектерт жур, Айтканды акыл, нуЦд жек Kepin жур. Квтерin дуниенщ кен-коцырын, Апарып кай шукырра теккел! жур? Б1рсулер «кайтемш» деп калтандап жур, Эрюмшц аузына жалтандап жур. Б1реулер б ш п турып жете алмайды, Аярын кандай нэрсе аркандап жур? К вкш кейб1реуд1н, булытта жур, VcTayFa кун мен айды жуыктап жур. Б1реулер кара с©зд1 камшы кылып, Куды MiHin, куланды курыктап жур. Кайсысын маган сонык еп кереа'з? Экетсем esiM тандап, екпелераз. Суйекемнщ суйгенш ойласаныз, ©леи болсын cepiriH деп 6epeci3.

ЖАНЫС MeHiH nipiM — Суйнй Сез сейлемен сыйынбай. Сырлы, сулу сезХе M aFan та ртка н/сы йындай. Суйшбай — аеЛ свйлесем Свз келед1 буркырап, Кара дауыл куйындай, EKniniMe кезжкен Кетер ме екен жытылмай. Кулаштап 6ip кетейш Квбек1 кусап тыгылмай. Кашсан куып жетейш Б1зге ж абы2 буйым ба-ай! Селтендеген акынды Кермеуил ед1м шыбындай. Кэне, свйлеп ж1берцй, Айтыспагын шынын ба-ай? Деп келдщ бе Жамбылды Кунде женген Ш ыбылдай3. j бе н— арыктап журш ет алган жылкы. абы — карапайым жылкы. ыб ыл — Улыжуздеп ру аты. 18

П¥ШЫК.ТЫН, VPbIFA АИТКАНЫ Шырып ем бупн MiHin кек байталга, Кез болдым екеуще кек кайканда. Кек байтал ез1 сем|з, 63i буаз Ж ануар шаба алмаса екпе айтам ба? Екеущ келе сала пушыкты алдын, ©KneciH e3i д1мкес кысып та алдын. Калрандай кэрындысы курттан ол1 Пушыкты бартылдатып ушыктадын. Олжалап кетершндер байталымды, Калмайын мен де бупп айтарымды. Осы елец кайда барсац кику салып, Куалар бойларыцнан сайтанынды. Бшемш 6ipin Манас, 6ipin Сырым,1 Пушыкты тонаранык жаман ырым. Атынды 6ipeyiHHin 6ipiH этап Kepin пе ек адам тонап будан бурын. Ала бер байталымды Сырым, Манас, Байталга мейлin елю, мейлщ талас. Атынды екеущнщ б ш п алдым, Аржары кереп жок, болды халас! 1Сырым, М а н а с — Каскарау елшен пшика» урн 16

блен айтуга axeci рук- сат бермеген Жамбыл Жет!су ел(нщ атакты акыны Суй!мбайга келс- fli. Суй!мбайлан руксат бата алып, халык ара- сынаа влен!н айта бас-





I жылкышы Сары тунге сарылып, юршк имей, Салкын кузде 6ip жылы уйд1 бшмей, Сахарада салактап кущцз, туш Буралкы ит пен малшынын силы б1рДей. С аяк 1'здеп Саркемер, Сартау кумнан Табылса деп, жонымыз 6ip тш нбей. «Байтал тулл бас кайгы» болып журш Кайтпекпй едж тесектен 6i3 тущлмей! 2-Жамбыл Жабаеи.

КЭМШАТ КЫЗ Кермиык Кэмшат кыздын. кердж керкш, Кондырран шекесше кундыз беркш. Секций алтай тулю сылан кагып, Шенше келт1рмей тур емш-еркш. Кырандай кияннан-ак шер ед1м, Кыркада кызыл жузш бурса 6epTiH. Ш ак жукпас шашасына санлак сд1м, Ш алдыкпай шаршы теске caMFan ед1м, Кумайдай журт авдымай, к и я р э ушып Алатын тоятымды тандап ед1м. Айдыннын а к шортанын ж1бермейтш, Ж асымнан ж аза баспас карм ак ед1м. Болганмен сыртым кораш, шим суду, Сол рана журепме берген жылу. Ажары бет пей iiirrin б1рдей емес Керек-ау, Кэмшат^соны пайым кылу. Солмай ма кектемдеп эдем1 гул? Онбай ма арудары ал кызыл тур? Енкейш екшдже кун куласа I<epiKci3 кершбей ме дуние 6ip? Осыныц бэр! мысал ойлаганга, Кэмшат кыз ойлан, ойлан ба, оны 031R биь Кошлге келш 6ip сез калганнан сон, Тыпар ма айтып етпей ку кызыл т!л!

Сыртык 6ip сулу ж ан екен, Сыпайы кезге кершген. Сыр-мшезш бар екен Сейлесуге ершген. К,амка камзол KHiHin, Кас-кабагык кершген. Карапайым адамнан Комйтсынып жершген. Жубайынды ecirriM Тавдап тапкан елщнен: ©3i карау, тарыншак Кас Карымбай1 делшген. СалганынХы керермш Соган барып серуен. Сейлесермш оралып Сонда Кэмшат сешмен! :б а й—: анызындагы сарандмктын белпс!

Г— Ел едщ кут дарыган EciM, Малай,1 Кыдырып кызырынды кердш талай. Арканда урлеп irnin, шайкап тек л и , Кайткалы бет тузед1М елге карай. Кеи. бтгкен етёк-жеад агайын ен, Bepiirri саган дэулет сорэн карай. Балака 6eciKTeri б ел гш Foft Санатка шнбеген Кожан калай? Барармын баян кылып бэр!н теске, Б ейш н, берекенмен болар есте. Адамнын алые журсе ансары ауып, Керуге кумартары сол емес пе? Ж ан екен жарын сауран аларманда... Артымнан мен кеткен сон солай деспе. Ат мшд1м, атан алдым, шекпен кид1м Жен1м жок ceHi мактап сейлемеске. Арайын-туран есен бол, Алшайып атка м1нейш. Енд1 айналып келгенше Ансай-авдай журейш. Ш уйгш те сонылап, Шынарына тунед!м. Кош аман бол, курметт! ел, Kaflipinai бшейш. EciM М а л а й— Жепсудагы ру аттары. 20

КУРЫН Eiti жылкы алдырдым Майтебенщ жонынан. Бергешм жок. колымнан, ¥ры экегп торыран. I31 осылай ойысты, Куып келем сонынан, Свз1м емес, Бэйеке, Озд1 ypuFa жорыган. Кыдыр шалган жы.пкынын. Каратыныз тобынан! Табылмаса тобыннан, KepefiiH вз сорымнан. 21 I

ШЭБДЕНГЕ Уа, шаЬибаз,' хан Шэбден! Атым арып келд1 эбден. Тоным тозып жудед1м, Орын бермей ж ан тврден. Ак ордака енейш, Аман сэлем берешн, Аз дамылдап алайын, ©3iMe-03iM келейш. Жан тан калган сез1мд1 Алдана 6ip TerefliH. Кун киядан батканша Ай киядан асканша Арыл-тепл тер болып, Ж орралайын, желеШн. Басы би!к Алатау Ж ер ещрден кершер, Арнап келд1м батыр-ау, Амандасып колын бер! Ауыл алые болса да Атагынды керд1м бел. Атым арык, тон тозык, Кысып келд1 аштык, шел. Жер1м1зде жут болып, ©спей калды биыл тел. Буйымтайым, муным да Эз1рше айтар ci3re сол. и б а з — сабаз, ер. 22

СЭТ САЙЛАНАРДА Лашын кустай таранып Сыртын, суду кер1нген, H eiui медеу саналык, Ж ел есед! жерщнен. Кайымады туйелер, Кысырады биелер, Кыста кырсыз жут болдын, Елге ж упщ й уйе бер. Шырынмен де шаршаттын, Енд! кайтш куй еиер? KepreHiMie сол болса, Нем1з калды суйенер? Казбасам да мен онша, Елдщ езь ак жуйелер.

Т1ЛЕМ1СКЕ Ей, Т1лемю, TiJieMicI Т ш ц Mipfliu огындай. Tиin кетсе куйадрген СексеуГлдщ шорындай. Карсы келген жан болса Кутылмайды сорылман. Кур сулдеа калганша, Кара терге шомылды-ай. Кебекбай мен Ногайбай, Т тцнен-ак, именш Ж ур Foft сен! сога алмай.

АБЫШКА' Мэмбетэл1 аулында Атандым мен абышка, Абышка деп мына кыз Тиш Kerri на мыска. Абышканын. сакалы Элде буран таныс па? Абышканы байкасам Емес екен алыста. Абышка ма, карашы. Б|здш эсем дауыска. Узак iaHFa карлыкпас, Улы дуб ip шабыста. Айткан сез1м шет болса, Сынатайык халыкка. Не болмаса женде езщ, Тулран тузу жан екен, Тусшетш эр нуска. — кыррызша шал деген сеэ. 29

1 МЭН.КЕ ГУРАЛЫ Ж ангойлык1 болысы пысык келед1, Мурындары пушык келедь Ею арадан ептеп жершде Кездерщ кысып келедь Сездерш узарта келед1, ©нешш кызарта келедк 0HiMi азы рак жерде Устше туз арта келедк Ыныранып отырып алады, Эр алуан кырга салады.

есиЕт Ой-хой, дуние серуен! Адам 6ip кешкен керуен. Дуниеш кызык калдырып, Асамыз eMip белшен. Kipce леб1з — шыкса жок, Xayin етвд ер шймнен. Кылышбайдан таралып Сез нускасы келшген. Дос-жаранга, кем-тарра Кайырлы бол делшген! Кылган кайыр болмаса, Н е экетесщ ем 1рден? Даулетчцнеи не пайда Таусылмастай кершген! Жалрыз муран сол болар Колкайырын бер1лген, Б аска дуние 6ipi де Квшлмейд1 кебшмен.

Мекеге 6ipey барса Шыбыл барсын, Шыбылдан баскан барсак шырындарсын,. Ke6iHiH елгендердщ жинап алып Акыретке барранда шырылдарсык.

ШАЛТАБАИРА Салкын келш тон-торыс Сыртка сыздап карайсын. «Менен баска жок болыс»,— Деп 03iimi санайсык. Ш арга1 тусер шарында К,ара тер боп сабылдын. Аялран ж ок малый да, Акжем болып шабылдык. Елге сез!н, жеткенше: «Жамарат!..:» деп жалындын. Кол бшпкке жеткен сон, Салрырттыкка салындыц. Сан рет кеп алдында Сарым сынып сарылдым. .Сазаратын Жамбылга — Саран сонша не кылдым? Баксы басы канрырар Бабын таппай тамырдын. Ж анды ecineH тандырар, Киынын-ай бабыннын! 1Ш а р — Октябрь революцмясынан бурый болыс сайлаиар- да колдаиылатын тас. 3•

КАЛИГА Ей, Ордабайулы Кдлиым! YcTinae тур ак, уйпр, Касында тур кара yftin. Атарынды бшемШ, Сыртыннан-ак тамимын. Атан сурап, ат сурап Деп келгем ж ок жариын. Байдабектщ1 6ipi едщ, Сарыбайбше2 улы едщ. Сарытау кумды мекеидеп Баярыдан жур едщ. Сахарада конысын, М алга толы opicin. Сойылынды сорып тур Ульщын мен болысык, Б1здей жаЬан кезбеш Комытсынсац комытсын. BipaK, айтып кетейш: Ж уз1М кайтып керген жок Сенен коркып нетейш? Куле-куле журс!и ел, Мен-менсшген бейлпад, Елге жайып. етешн. бек — Улыжуз руларынык улы атасы, о йбi ше — Улыжуз руларыньщ 6ip

кекш гЕ Bepi отыршы, KexiMiM, Кандай екен оюмщ? Елд1 билеп алура Кай арадан беюдщ? Элде бекщ келдщ бе, Арын сатып бетчщпн? Bip тояйын дедin бе Акысын жеп жепмнщ? Элде рарып кез жасын Кврёйш деп беюндщ? Ашып жауап кайыршы, KexiM сенен етчщцм!

КЭД1РБЛИДЫН, Т6БЕТ1 Апктарын алдырып Астымда атым болдырды. Aiiдал ада калдырып, Куба жонга коидырды. Ж аяу калдым кацгырып, Не жаздым мен сол рурлы. Ж уртга калган журынмен Ат аягын байладым. Дор‘| шеппен ем кылып Элирмеуге ойладым. Манайынан шыбынды Бурюп сьлтеп айдадым. Елд1 copFaii тередей, Атка конган елемей Бугелектерд1 айдадым. Туйе журген сокпактан Таптым сулы 6ip апан, Атымды обден суардым, Жараларын жуалдым. Сйлкнш атым ccincn, Коя берд1 Kicinen. ©з'1М баурында отырран Кырга карап салдым эн. — Шыда 6ipa3 жануар Енд1 жолда болдырма. Ж олдас та жок.жалынар, Тек ер.мег1м домбыра!.. Таудан асты кун бурып,

Ай кершда 6ip жактан. КеледГ екен 6ip KiriT Кылан атка жук арткан. Кетерше салдым эн, Атын бурды ол маран, Ж®н сурастык ж алмажан. — Шырагым, мен Жамбылмын. 9з1н кайдан, атын юм? Ауылдарын кай жерде? Катын, балан, бар ма элде? Ток ба yfl^eri балалар, Канша ед уйде ул мен кыз. Мол ма ед уйде ет, кымыз? Ж1г!т жерге тусп аттан, — Менде болмайды ол мактан. Бала тугш катын жок, Катын алар затым жок- Елд1 кезген сен акын. Kaflip6aflFa 6ip барып, Ж айын бар ма тоятын? Bi3 калдырган кай-кайда, Ж олаушысын _бу кунде, Барып кетсен болмай ма? Кэд!рбайдын уйше? Кеше ел!п 6ip твбет!. Бай кайрысы болды коп. Ш акса керек кара курт, Ит арсылдап жулынып, Эбден ьшыр болды журт. Ж ер тырналап дэнгелеп 0 лд]' акыры сол твбет. H iri KQpin Кэд1рбай Ж ылап, урсып, салды ойбай. Ат шаптырды жан-жакка Акын-жыршы деген!н Бэрш жкып алмакка. Бай бейш н, MeflipiH, Сэн, салтанат сейшн, Акыл KymiH, зей!н!н, Ен акыры тобетш Куймен, жырмен мадактап 37

Б эйрг1 кылып OepeTin. Бай сыйламак боп отыр, Зерл1 шапан, елу кой, Еш 61'рдей жорра атын, Ет-кымызды былай кой, Ж уз такта шай, 6ip катын... Сенек озар жок акын Сен гой соны алатын. II Жыршыларда дамыл жок, Кундаз-туш айкайлап. Кэд1рбайды мактап кеп Терлеп-тепшш сор кайнап: «Tanip ашкан барынды, Кыдыр баккан малынды. Жуйр1п'н тек жулдызын, Жорган-судын кундызы. ©з мшезщ кырмызы Ел-журтьща жарымды, Шынжыр балак, шубар тес, Ата TeriH мэл1м-д:'. Ж андаралмен жакын боп, Талай атын жайылды. Губернатор келмесе Тамарывды сарынды. Атын сенщ ендеше Патшага да танылды. Атамандар 1здеп кеп, Bipre тулк! карысты. Кыыыз iuiin, етщ жеп Уйпнде дем алысты». III Жыршы б1ткен шуылдап М актаганы Кэд1'рбай, Ит5н жоктап 6ip уак, — бул жерде баяндау

Елден маза, Kerri жай. Шаршады, эбден терледк Ж амбы лга да свз берд1, Турды терден Кэд1рбай, Карап койды Жамбылга, Китар козш тецкерш. Сандыктарын 6ip шолып, Тулюлерш 6ip Kepin, Кымыз жутып алды да: — Ж ырлайды деп ecrifliM Ауызына тускендь 1шшде бар сумдьиы, Куйлерщ боп — шер жылау, Салады деп журтка ылау. Кане 6epi жакын кел, Твбет1мд1 жырлап бер. Ke6icinai шеш,— дедь IV Кун жосылып женелдп Ei<i шектен боратып, Коя берд!м еленд1, Жыршыларга каратып: — Ей жыршылар, жыршылар. Ж ыр айтама осылай! Сездерщнщ даMi жок, Куйлерщнщ caHi жок, Пайдасыз журтка кур айкай. Мактаганга сабылып, Уятсыз, арсыз саран бай, Бастарывды квтерпп, Тш ент, сурап жыланбай! Сеадер!не куйшд!м, Канша айтсанда тойгам жок, Шыкпай калды 6yflipiM . Ж амбылга кулак сальщдар, Сез!мнен пайым алындар, Ж арлыдан безген байымас. Тшене берген жарымас. BaflFa жылап жалынтан, 39

Ж урт болмайтын нагыз нас. ©лсешз адам — еЫркер, Акылсыз -адам малмен тен. Байларга басын имегеи EpKin бон отер дуииеден. ©лецш саткан ку кезеп, Ол 6ip шыбын, сур нежен. Ей жыршылар, кулак сал, С ездернш тындадым. Байга селтен кактыцдар, Шыдады эзер ку жаным. Ал, Кэд1рбай кулак сал! Ж амбыл сезш тындап кал: Ит!вд1 жаман демейм!н, Кузет!п жур малынды. К епш ш кп булд!р!п, Урлап алгандарынды. Итщ куып каскырды, Ауылдан талай кашырды. Тацынан талай тарткылап, Каскырды талай састырды, Дауысьшен шошытып, Каскырларды тыксырып, Таудан талай асырды. EcTicen MiHe расымды! Айтсам сез1м нанымды, 0 лек!м оттай жалынды. Ауылды торып андыган, Каскырды талай кан кылган, Сенен журтка ит жаксы, Кузеткен кота и, ауылды. Кетпеймп! айтпай онымды: Кайнатып кудай сорынды. Ит елмей-ак, сен елеен Болар eni тым-ак орынды.

ЕСЕНЭЛ1 МЕШ КЕИГЕ Жаралралы жегешн казн, жамбас, Карнын ашты дегенге адам нанбас. Ет пен майды iiuiHe сыкап тырып Адамшылыкка инедей орын калмас. Ылри бокты квтерген еипрщше, Атан е п з сиякты сея 6ip маубас, Сен тойганмен, б1реулер аш калып жур. Деп ойлама туб'шде Tepiigtf алмас... 41

0СТЕПКЕДЕ YflciH, Найман санлары ©степкеге1 жиналдын; Ж олдыц ушып шавдары, Алматыга куйылдын. Елде журген Екейлер* Калада кур уйыдщ. ¥лы к керсен уйлырып, Ж елд 1 куип' камыстай Жапырылып шлдщ. Ж урш тз сыр алыспай Ж айларывды тушн;рм. Келтчрдвдер намысты Бек корланып куйвдм . Буйтш кызык. кэргенше, 03i жаксы yfiiMHiH. Шулрымаймын сендерше, Keperi жок сыйыннын. Кор болмаймын олгенше. 0 лен1ме-ак сыйындым. — керме — выставкада дегеш. а б м а и, Е к еб — ру аттары.

ПАТША ЭМ1Р1 ТАРЫЛДЫ (1916—жьины OKHFa) К ы зы ры нды кеп керд1м Карабастау, Кулансаз'. Кундер1мд1 ©ткерд!м Сенде журш узак жаз. Патша эм!р! тарылды. Оран кылар бар ма ылаж? 1шке толган зарымды Ю мге айтармын кылып наз! Кеген кезд1 косактап, Калай киы п 6epeMi3? Кездщ жасы моншактап Квшл т е р боп влерьмз. Кек жайлауды калдырып Кайда к е ш т кетерипз? KeKipeKTi зар кылып, Корлыкпен кайтып етеркмз? «Бес уйден 6ip ж нтг!» — деп! Болыстар жур шапкылап. Ж асауылдар уй тштпек Кылыштары жаркылдап. Буйтш керген кун курсы» Жапырактай калтырап! Таусылрандай тынысын, Кун де журек кансырап. У, К у . — жайлау аттары

Дуниенщ Keaairi — Ж ургеш вде басын бос. Ж ан кысылса (Гелгш Табалмайсын жаркын дос. 0 з араннан шыккандар Т аяк coFap eaine. «Эр нэрсеге 6ip зауал» Дейтш ед1 кезшде. Би, болысты TSHpi атты Ел KopFayFa жарамай, А рзйы нды eKiperri Кез жасына карамай...

31ЛД1 БУйРЫК, Верныйден1 жандаралдар буйрык кылды, Куйрыгы буйрыганын тштГ suuti. «Отыз 6ip — он тогызды алад» деген Суык хабар халыкты булнындырды. Ж ылады сорлы халык малый айтып, Кеткен сон колдан шырып келмес кайтып - Дейд1 де ешрейд1, епледь Кайгыныц кунщз-туш KyfliH тартып. Верныйдын кадам баспай каласына, Кем тр, шал жылап жатыр баласына. Eui6ip ем табылмады 1здесе де Халыктын журектеп жарасына. Пристав к ел т калды бала сурап, Ел жатыр бермейм!з деп койдай шулап, «Кырсан да баламызды бермейм!з!» — деп, Тайсалман эке-шеше жатыр сулап. Пристав ашуланды «аламыз» деп, >KiriTrep жур: «бармаймыз, каламыз!» деп. «Егер де бул Typiwii взгертпесен, Басыца 6ip ойранды саламыз» деп. Ел-ел боп жиылды кеп ap6ip сайга, Ал элеумет, карандар мына жайга, Секдей болып согылып толкындайды — «Bip сая бола м а — деп шыбын жанга?» Верны й:— Алматы каласынын революциядан бурынгы

Жиыдды бозбалалар 6ip кезецге, Каргалы деген таскын 6ip езенге. Пристав Kerri — «epii<ci3 аламын» деп, Kepecin бул icri деп кезегшде. Бэр in де ол пристав жаттап алды, Бастыларын кагазга хаггап алды. Аттандырып бул елге солдаттарын, Басты-басты KiciHi саптап алды. Кун ыстык кайнап турган сарша тамыз, Ж анында кан, малында калмай мацыз, Оразанын куш eni сол уакытта, Бул кунде оразаны не кыламыз! „Суында Каргалынын ауыз ашты, Bip бэлекет халыкда душарласты. Басшылары кеткен соц тагат алмай, Жиылган журт дагдарып жанталасты. Келд1 де алып Kerri жаксыны айдап, Барады боздадтардын KQ3i жайнап, Кун ыстык, кайнап турган сарша тамыз, Жонелд1 абактыга соры кайнап. Ж аксыдан жаксы коймай алды санап, Камалды абактыга кыргыз, казак, Бш мед1 не болганын сырттагы ел, Камалгандар TipUeft тартты азап. Шулайды абактыга кам алган коп, Сырттагы жур: «6i3 ещй кайтелпз?» — деп, Губернатор, жандарал жауапка алды: «Ж айлауда ту' KOTepin шапкан юм?» — деп, Ешкайсысы айтпаган сон, айгай сап кеп, 8 з! айтты жандаралдын «Бекболат!» — деп. Еекболат бола калса ту котерген, Буйрык кылды: «дарга асып тарт!» — деп. Каликулды 6ipre жазды дарасына, Байбосыи коса Kerri арасында,

Абактыда калгандар есген танды — Козшщ камшы rain карасына. Экетп байрустарды ap6aFa сап: «Иманынды айтатын молданды тап, Yiuepimii шырарыа, еккей надан, Мунан былай сейлеме, аузынды жал!» Самсаны' алран екен Ботпай2 камап, Оларра ж и т и е н Kerri сабап, Туткындарды босатып ала алмады, Dip бэлеге екший бэле жамап. Пристав та Самсара барган екен, Жаныбектщ м е ш т н камап алран екен, Ж аныбек кажы жанына ара турды, Bip болыс ел жиналып барран екен. Ала алмай куш бойы элек болды, Ж аныбек приставка себеп болды, Ертеншде кутылып Узынагашка — Шандатып коле жатты кара жолды. Болек-белек топтанып шоктай болып, Б ай кепест1 елт1рд1 Ботпай болып, Колына онан баска тук туспед! — Кезсе де бул макайды эбден шолып. Акыры улыкка тук кыла алмастан, Не боларын бул icTiH б!ле алмастан, Куш жинамай карусыз урыс кылып, Бозбаланы бМрд! кек алмастан. Шиенде3 эскерлермен урыс болды, Сол урыста топ басы Саттар олд!, г Вот а й— ру аты. 3 Ш ие н — жер аты. Бул сез «Казак эдебиет1» газетойн 29-март, 1957 жылгы номершде басылтан макаласына байланысты женделд1. Бурыиры жинактарынын бэршде де «ШеМбея» деп хате басылып келген. 47