Yorgun Savaşçı-Kemal TAHİR

YORGUN SAVAŞÇIKEMAL TAHİR(1910-1973)

Kemal Tahir İstanbul’da doğdu. GazihasanpaşaRüş yesi’ni bi rip girdiği Galatasaray Lisesi’ninikinci sını ndan ayrılarak öğrenimini yanda bırak .Avukat ka pliği, ambar muhasipliği, gazetecilik gibiişlerde çalış . 1938’de, Nâzım Hikmetle birlikteyargılandığı Donanma Komutanlığı Mahkemesi’ndeon beş yıl hapse mahkum edildi. On iki yıl Çankırı,Çorum, Kırşehir, Malatya cezaevlerinde ya ktansonra, 1950’de Genel Af Yasası uyarınca geri kalancezası bağışlandı. 1955’ten sonra yayımlamayabaşladığı romanlarıyla edebiya mızın önde gelenyazarları arasına ka ldığı gibi, tarih konusundakigörüşleriyle de düşün haya mızı etkiledi. 21 Nisan1973’te, bir kalp krizi sonucunda İstanbul’da öldü.

İthaki Yayınları 362 Edebiyat 288Kemal Tahir Bütün Yapıdan 5Yayına Hazırlayan: Sevengül Sönmez İthaki,Temmuz 2005, İstanbul © 1965, Kemal TahirBu kitabın telif hakkı Kemal Tahir Vakfı temsilcisiONK Ajans Ltd. Şti. ’den alınmıştır.© 2005, İthaki Yayınları

BİRİNCİ BÖLÜMVON KRES PAŞA’NIN DÜRBÜNÜ

1Filis n cephesindeki subay arkadaşlarının“Cehennem Topçu” dedikleri, Yüzbaşı Cemil,dürbünü indirmeden kısa kısa gülünce, teyzesininkızı Neriman gözlerini örgüsünden kaldırıppencereden baktı:— Neye güldünüz?— Hiç...— Kuzum neye güldünüz?— “Bataryateeş” diye bağırsaydım, korkarmıydın?— Ödüm kopardı.— Dalmışım. Cemil dürbünü indirdi. Bizimbölükler karşı tepeye saldıracaklarmış da korumaateşi açacakmışım, gibi geldi.— Nedir koruma ateşi?— Düşman siperlerine gülle yağdırırsın, başlarınıçıkarıp ateş edemezler!

Neriman bir an daldı:— 31 Mart’ta toplarınızı oraya koymuştunuzaklınızda mı? Duvardaki genç subay fotoğra nabakıp gözlerini hemen indirdi. Nazmi’yesormuştum, “Üstümüzden aşar mıydımermileriniz?” diye...— Aşardı! El yordamıyla cigara pake ni arayanCemil de gözlerini fotoğra an kaçırdı. Nazmi’nintopları soldaydı, benimkiler sağda...“Abdülhamit’in muha z tümeni çarpışmazsa... ”diye kıvranıyordu Nazmicik...— Çarpışsın mı istiyordu?— Çarpışsın ki, birkaç mermi savurup herifinsarayını başına yıksın...— Yıkabilir miydi?— Sanmıyorum! Hiç mermi yakmadan topçuolduk biz... Manevra bile görmemiş k. Acemitopçu palavracıdır. Cigarayı derin derin çek . On yılgeç 31 Mart’tan bu yana... Nazmi rahmetli yirmiikisindeydi 31 Mart’ta... Demek ben de yirmi

üçümdeymişim...— Ya ben?— Sen mi? Cemil dürbünü bırak . Saçlarındantutup Neriman’ın başını yavaş yavaş büktü. Durbakayım! On altına yeni girmiştin güzelim...— Çekme... Ay saçlarım... Neriman biraz direndi,sonra gözlerini kapayarak kendisini bırak , öpüşuzayıp soluğu kesilince inleyerek ağzını kurtardı.Delirdiniz mi Cemil ahi?..— Abi demeyecektin ya!..— Bırakın... Biri girse içeri?.. Annem anladıvalla... “Bu soğukta, her gün yıkanmak neyin nesi...” dedi geçende...— “Temizlik imandan” diyemedin mi?“Evleniyoruz” deseydin!— Bırak saçlarımı... Örgü şişiyle Cemil’in elineyalancıktan vurdu. Dün konuşuyorlardıSaraylanımla... Baytar Salih Bey’in damadı geldi yaesirlikten... Evde kıyamet kopuyormuş... Giderkenkundakta bırak ğı oğlan beşini bi recek...

“İstemem bunu. Gitsin evimizden” diyeparalıyormuş kendini... “Alış rmak gerek çocuğu... İçlenir, günah... ” diye laf dokundurduannem...Enver, ne demiş, bilin bakayım! “Annanne, Cemildayımın yanında, başını niçin örtmüyor annem,nikâh düşmez de ondan mı?” demiş...— Vay bacaksız vay!..— Benimle yatmaya alışık... Korkuyor yerinialırsın diye...— Yedi yaşında nikâha aklı eren oğlan,eğleniyordur bizimle... Elini Neriman’ın yanağındanboynuna, boynundan göğsüne, göğsündenoyluğuna indirdi. Benim korktuğum başka...— Neymiş?— Gelecek arkadaşı düşünüyorum. Kalacakbirkaç gece...— Evet?— Evetmiş... N’aparız?

— Uslu dur... Neriman bacaklarını istekle sık ,gerindi. Çek... Çek elini... Asıl düşünecek şeyidüşünmüyorsun da...— Neymiş?..— Ödüm kopuyor gebe kalırım diye... Uykularımkaçıyor.— İyi ya... İster istemez söylersin teyzeme... “Bizhemen evleniyoruz, ” dersin... “Nerden çık ,sipsivri bu?.. Neden bu kadar acele?” derse, “Tanrıbuyruğu... ” dersin...— Alay edeceğine düşünsene biraz beni...— Sen niçin düşünmüyorsun?— Ben düşünebilir miyim? Erkeksin sen...Güçlüsün... Düşünmek sana düşer... Çek elini... Bakne diyeceğim... Subay mı beklediğiniz arkadaş?— Değil...— Nerede kaldı?.. “Dokuzda” dememişmiydiniz? Duvardaki saate bak . Dokuz buçuk...Kızarım gelmezse... Mu akta canım çık ... İçki

içmeyin olur mu öğleüstü...Aşağıda bir kapı açılıp örtülünce Cemil elini çek ,Neriman hemen dürbünü aldı:— Gelir değil mi yüzde yüz?.. Pencereye döndü.Dürbünle bakmak hoşuma gidiyor. Siz yokken alıpoturuyorum buraya... Görmediğim yerlerigösteriyormuş gibi avutuyor beni... İnsanlarınyüzlerini iyice seçiyorum karşı düzlükte... Bütündürbünler güçlü müdür bu kadar?— Eh...— Savaşa giderken mi almıştınız bunu?— Hayır... Von Kres Paşa’nın armağanı...— Kimin?— Von Kres... Bir Alman paşası... Topçu a şokulunda komutanımızdı. Kanal’a da beraber gittik.— Niçin armağan etti?— Bizim batarya, Süveyş Kanalı’nda bir gemiyakmıştı da...

— Çok pin ymiş... Öyle bir işe bu armağan az...Karşı tepeden mi gelecek beklediğiniz arkadaş?— Bilmem...— Nasıl adam?Cemil az kalsın bu soruya da “bilmem” diyecekti.Bıyıklarını çiğneyerek gülümsemesini sakladı.“Arkadaş”ın yüzünü hiç görmemiş . İ hatçılarınkodamanlarından, eski Diyarbakır Valisi DoktorÇerkez Reşit Bey’i bekliyordu. Reşit Bey, Ermenileriöldürme işinin belli başlı suçlularındandı. Kapa ldığıBekirağa Bölüğü’nden kaçırılmış on iki gün kadarönce...— A... A... Nedir o? Birini kovalıyorlar Cemil abi...Silah çekmiş polis...— Silah mı? Ver bakayım? Cemil dürbünü aldı.Nerede hani? Birden davranıp çömelime gelmiş .Tabanca mı herifin elinde parlayan?— Tabanca... İyi gördüm. Hırsız mı kovalıyor?Hırsızı vururlar mı kaçarsa?

Kaçan adam kara paltoluydu. Cemil sura nıseçmeye çalış . Gözlüklüydü. Düzlüğün bi mindekiağaçlardan birinin gövdesine tutunup bir anduralamış, sonra kaygan yokuşu inmeyebaşlamıştı.Kovalayan polis, kaçanı gözden kaybedincedurup döndü, konağın köşesinden koşarak çıkanarkadaşına, Bulgar mandırasını dolaşması işare niverdi. Sonra düzlüğün bi minde iki büklümyaklaş . Kara paltolunun kaçmaktan başka bir şeydüşünmediğini anlayınca doğruldu, bacaklarını aç ,sol koluyla silahı destekleyerek nişan aldı.— Vuracak Cemil abi... Vuracak göz göre...Eyvah vurdu!Kaçan adam kurşun sesiyle sendelemiş,dengesini bulmak için kollarını havada çevirerektopukları üstüne biraz kaymıştı.— Vuruldu. Vurdular değil mi zavallıyı?Cemil, savaşa ilk giren genç arkadaşların telaşınakarşı kullandığı kalın sesiyle Neriman’ı payladı:

— Sus bakalım... Yok bir şey!..Adam düze inmiş . Karla örtülü tarlada bata çıkakoşarken mandırayı dolaşan polis, kırk adımdaateşe başlayınca eğilerek elini beline attı:— Vurulmuş değil mi Cemil abi?.. Kamındanvurulmuş...— Sanmam... “Silah çekiyor” diyecek , vazgeç .Vurulmadı, hayır...Adam doğrulup döndü; tabancasını yukarıdanaşağı indirerek, poligondaymış gibi rahat, iki kurşuna . Tarlanın ortasındaki ağaca kadar gerileyip eskihasırların arkasına siperlendi.— Gözlüklü, gördünüz mü Cemil abi, serserideğil...Tepenin düzünde, üniformalı polisler meçlerinitutarak koşuyorlardı.Mahallede kadın çığlıkları, çocuk bağır larıbaşlamıştı.Cemil dürbünü atıp sıçradı:

— Kapıya Neriman... Koş kapıya...— Kapıya mı?— Koş diyorum... Aç kapıyı... Hayır, açmabüsbütün... Aralık dursun... Sedirden atlayıpyüklüğe ye şmiş . Dur kız... Teyzem farkına varırsakorkar. Büyük çaplı mavzer tabancasını kılı ndançekerken sordu. Komşu bahçeye geçebilir miyizarkadan?Karşılık beklemeden kapıya a lınca Nerimanyetişip koluna sarıldı:— Hayır Cemil abi... Hayır olmaz...— Delirdin mi? Çekil... Bırak diyorum!..Neriman’ı iki kere silkeledi, vurup düşürmezsekurtulamayacağını anlayarak duraladı. Bırak...Aşağıdan Selimanım’ın sesi duyuldu:— Ne var Neriman? Sen mi bağırdın?— Kapıyı kapa n anne... . Kol demirini vurun...Olmaz, hayır...— Bırak saçmalıyorsun... Üst üste kurşun sesleri

gelince, pek de farkında olmadan, Cemil, tabancayıvurmak için kaldırdı. Bırak diyorum, bırak. .Neriman tabancanın neden kaldırıldığınıanlamadığı halde, Cemil’in gözlerindeki parıl danürkerek bir an geriledi, sonra yeniden atılıp bağırdı:— Dur Cemil abi... Silah boş...— Hay Allah kahretsin...Cemil tabancanın sürgüsünü çek . Neriman’ınoğlu Enver kurcalar diye eve gelince şarjörükilitliyordu. Boş silahı karyolanın üstüne atıp dolabakoştu.Selime teyze basamakları gıcırdatarak çıkarkensöyleniyordu:— Buraları dağ başına döndü yavrum... Sofapencerelerinden birini sürdü. Dur bakalım, genekimler vuruşuyor gündüz ortası...Cemil, bavuldan şarjörü alıp doğrulduğu zaman,baytar emeklisi Salih Bey’in umursamaz sesisokaktan duyuldu:

— Kendini vurdu herif...Cemil şarjörü sürerek pencereye gitti.Kara paltolu adam, ağacın beş adım berisindeyüzükoyun yatıyordu.Baytar penceredeki kadınlara anlattı:— Üç kurşun a arka arkaya... Sonra doğruldu,elini kaldırdı. Teslim olacak sandım. Tabancayıağzına sokup tetiğe bastı.— Kimmiş?. Neden kovalıyorlarmış?..— İlahi Selimanım... Bu zamanda, sorduğun şeyebak...— Koşsanıza Salih Bey... Belki daha ölmemiştir.Polisler parmakları te kte yaklaşmışlardı. Birisipo nin burnuyla dokundu. Selime teyze bağırmayabaşladı:— Ölüyü tekmeliyor bu edepsiz... Şuna bir şamarindirecek yiğit yok mu?Şubat güneşini yavaş yavaş bulut kaplıyor, ince

bir esin , tarlanın ortasında yatan ölüyü sisebenzeyen boz bir dumanla örtüyordu.Neriman inledi. Cemil şaşkın döndü. Koparacakgibi sık ğını anlayınca kızın kolunu hemen bırak ,özür dilemeye benzeyen bir gülümsemeyle sedireoturdu. Tabancayı boşal . Ömründe ilk defagörüyormuş gibi, şarjörü bir zaman evirip çevirdi.İçi triyordu. Gerilen bir sinir, sol omzundaki eskişarapnel yarasını, belli belirsiz sızlatmayabaşlamış . Mangalı önüne çek , ateşi açıp bircigara yaktı. İçini çeker gibi içti.— Kim olabilir bu adam Cemil abi?— Bilmem.— Sorup geleyim mi? ilNeriman karşılık beklemeden çıkınca, Cemil eliniyüzünden geçirerek pencereye döndü.Ölünün üstüne çekilen yır k hasın savrulankarlar yavaş yavaş kapa yor, küçük tümseği, dahaşimdiden, bir taze mezara benze yordu. “Delibunlar... Gündüz gözü çıkarılır mı adam, saklandığı

yerden?.. Kendilerini hüküme e mi sanıyorlar? Yokcanım! İşini bilir Patriyot... Hayır, Doktor Reşit Beydeğildir bu... ”Cigarayı ağzında unutmuş, fişeği şarjöre sokupçıkararak dalmıştı.Neriman’ın oğlu Enver soluk soluğa içeri girdi:— Dayı... Dayıcığım! Öldü adam... Kendinivurdu. Gördünüz mü siz?— Yok...— Ben gördüm... Dudakları soğuktanmorarmıştı. Kara gözleri parlıyordu. İttihatçıymış...Cemil önce bir şey anlayamadı, sonra irkildi:— İttihatçı ne demek?— İ hatçı mı? Savaşta bunlar yendirmiş bizi...Vatan hainiymiş bunlar... Bildiğin, gâvur...— İ hatçıların gâvur olduğunu kim söyledisana?— Hacı Bakkal...

Hacı Bakkal, Abdülhamit’in aşçılarındandı. 31Mart’ta, başına ak sarık sarıp çok oyunlargöstermiş, ortalık ya ş ktan sonra “Kâbe’dengeliyorum” diyerek köşe başına bakkal dükkânıaçmış . Savaş yıllarında, İaşe Nezare ’ndeki bazıkodamanlarla toptancı Rumlara aracılık edip parayaptığı söyleniyordu.— Sevindi mi Hacı Bakkal, adamın kendinivurmasına?..— Çok sevindi, “oh olsun” bile dedi. İmansızgidermiş kendini vuran, öyle mi Cemil dayı,cehennemi boylarmış... Enver şarjörü görüp a ldı.Nedir o? Ver bakayım, ver azcık n’olur?— Yaramaz işine...— Ben biliyorum, kurşun bunlar... Tabancakurşunu... Sen bunlardan hiç a n mı savaştagâvurlara Cemil dayı?.. Hiç İ hatçı öldürdün müsen?— Haydi yavrum, annen çoraplarını değiş rsin.... Islatmışsın bak, üşüyeceksin...

Enver, gönülsüz, çıkınca Cemil duvardakifotoğrafa baktı.Kendisini İ hat Terakki Cemiye ’ne PatriyotÖmer sokmuştu. Yıl 1906... Manas r’da, yağmurlubir gece, yola çıkmışlardı. Bir köşebaşında, Patriyotözür dileyerek gözlerini bağladı, elinden tutupçamurlu sokaklardan geçirdi, bir kapıyı üç kereçaldı. İçerden üç kere “Muin”, üç kere “Hilâl”dediler. Patriyot üç kere “Hilâl”, bir kere “Muin”diye karşılık verdi. Gözlerindeki bağ alındığı zaman,karşısında kızıl cüppeli, kara maskeli üç kişi, ortadabir masa, masada bir tabancayla bir kitap vardı.Tanıdık bir sesin -Eyüp Sabri’nin sesi “Cemiyetegirmek için iyice düşündünüz mü? Hâlâ kararlımısınız?” sorusuna, “Evet” demiş; “Yasalarıtutmayan idam olur, ” sözüne, “Peki” diye karşılıkvermiş . Yemin e . Böylece ölüme söz vermiş,karşılığında 9-2 numarayı almış oldu.Bu yolun ucu, kötüsü gelirse, belki de ölenekadar sürece Fizan, Taif, Yemen sürgünlerinebağlıydı. O zaman bu yola girenler padişahdamatlıklarım, en büyük başkentlerdeki ataşe

militerlikleri, müşir paşalıkları peşin peşin tepmişsayılıyordu. Kazanırlarsa hürriyete kavuşacaklardı.Neydi bu hürriyet? Herkesin dilediğini yapması...Nasıl uyuşur askerliğin sıkı düzeniyle, peki?.. Bunubile düşünmeye vakit kalmadan, akıl almayacakkadar kısa zamanda, iki yıl sonra, akıl almayacakkadar kolaylıkla, birkaç telgraf çekilerek, kazanıldıhürriyet... Cemil duvardaki resme daldı bir zaman...Tuna’dan Basra’ya, Sinop’tan Trablus’a uzanankoca İmparatorluğun uzanan koca imparatorluğungerçekten sahibi oluverdiklerini anlayamadan öldüNazmi, yirmi al yaşında, çevrilmiş Edirne şehrinisavunurken... Aç, hasta, umutsuz...Fotoğra aki Nazmi hep öyle kederlegülümsüyordu, oğlunun kendisine “İ hatçıgâvuru” dediğini duymuş gibi...Neriman, suratı kül gibi, çıktı yukarı:— Doktormuş... Adı, Reşit Bey... Valiymiş...Geçenlerde cezaevinden kaçmış... Yaklaş , sesinialçalttı. Bu muydu beklediğiniz arkadaş?— Arkadaş mı? Yok canım...

— Tanıyor musunuz Vali Reşit Bey’i?— Hayır, tanımıyorum...— Tanımıyorsunuz da, niçin “kapıyı aç” dediniz?Komşuların bahçesine geçilip geçilemeyeceğinisordunuz? Korku, boğazından yukarıya, seğirmehalinde, gözle görülür gibi çıkarak dudaklarınıtitretmeye başlamış, bakışlarındaki dargınlığı birdensıyırmış , izini sürüp buraya girdiğin görseydiler. .Evi çevirseydiler... Vuruşacak nız değil mi? Cemilgözlerine bakmak için eğildi, dizlerinin üstüneçökerek yumruğunu ağzına götürdü.Vuruşacaktınız Cemil abi... Ölecektiniz siz de...— Daha neler?.. Cemil gülmeye çalış .Saçmalıyorsun... Yok öyle şey... Elini uza ama,Neriman’ın sarsılan omzuna koyamadı. Neyin nesibu ağlamak?.. Nerden çıkarıyorsun bunları?..— Ben çocuk muyum Cemil abi?.. Başını kaldırdı.Anlamaz mıyım ben? Arıyorlarmış kaç gündür. Ölüdiri tutamasaymışlar, kaçarken yanında bulunansubayı asacaklarmış bunun yerine... Gözlerininucunda iri yaş damlaları göründü. Niçin bize

acımıyorsun hiç? Yolunuzu bekledik bunca yıl...— E peki... Geldik ya işte... Parmağıyla kızınburnuna dokundu. Ağlanır mı vara yoga?.. Yok öyleşey diyorum... Kes artık...— Geldiniz ama alışamadınız bize...Yerleşemediniz bir türlü... Kulağınız hep kirişte...Gece yarısı, sokaktan adınızı çağırsalar, silahı kapıpkoşacaksınız...— Koşacak mıyım? Cemil bu soruyu, sankikendisini sormuştu. Gözlerini kırpış rarak karşılığınıaradı. Yanılıyorsun... Beni yerimden, Alman vinçlerikaldıramaz artık...— Ben anlamaz mıyım?.. Yapmayın... Bırakınboğuşmayı... Başkaları gibi muhtaç değilsinizaylığa... Bize yetecek paramız var Allah’a şükür...Yanağını Cemil’in eline sürerek yalvardı. Acıyınbize... Acıyın n’olur! Biraz düşündü. Dün gece gelensubay, “Kaçan adamı saklar mısın?” dedi,“Saklanın” dediniz, değil mi?— Allah Allah... Sapı n sen iyice... Yok öyleşey... Yok, inan olsun.

— Siz bu adamı bekliyordunuz... Şarjöre bakaraksayıklar gibi konuştu. Vuruşacak nız... Yüzünüznasıl değiş birden... Bu kadar alış nız mıboğuşmaya?.. Duramaz mı oldunuz dövüşmeden?Daha ne kadar sürecek bu ölüp öldürmeler?..Hesapladım geçenlerde... Hapse girdiğinizden buyana, on yedi yıl geçmiş... O zamandan beri,Makedonya’da vuruştunuz... Trablus’tavuruştunuz... Balkan Savaşı’nda vuruştunuz... Dörtyıl da seferberlik sürdü... Bu dört yılda bizi dört saatdüşündünüz mü?— Haksızlık ediyorsun... Bak bana... Neriman’ınyüzünü avuçlarının içine aldı, öpmek için eğildi.Kimim var benim senden başka?.. Kaç keresöyledim... Seni düşünürdüm her zaman, en sıkışıksıralarda... Sen aklıma gelince, ödüm kopardıölümden... Seni nasıl özlediğimi...— Özlerdiniz de niçin dönmediniz savaş biterbitmez?.. Neden geciktiniz, aylarca?— Anlattım ya...— Üstünüze vazife değilmiş ki o silahları oraya

getirmek...— Yol üstü, bırakıverelim, dedik...Neriman kendini öptürmemek için bir sesduymuş gibi kalkıp kapıya döndü:— Yemeklere bakayım...— Dur kız... Şurda biraz konyak vardı galiba...Ver de öyle git...Neriman kapıda durdu:— Gündüz içilir mi?Araş ran bakışlarla sıkın lı bak biraz...Gözlerine, önce bağışlayan, sonra beğenen birgülümseme geldi. Bu gülümsemede, küçükçocukların sevimli haşarılıklarını hoş gören gençannelerin övüncü vardı. Başını iki yana sallayarakdolaba gi , konyak şişesini aramak için eğildi.Entarisi gerilmiş, belinin inceliğini, kalçalarının kızyuvarlaklığını meydana çıkarmıştı.Cemil dilini dudaklarından geçirdi. Cephedeymişde sıçrayarak yer değiştirecekmiş gibi toplandı.

— Nereye koydunuzdu?.. Bulamıyorum...Neriman’ın sesinde, dişi bir çağırış, istekli birkışkırtma vardı.Cemil, elinin tersiyle ağzını silerek, gürültüsüzyaklaş , arkadan sarılıp diri göğüsleri kocamanelleriyle kavradı.— Bırakın Cemil abi... Sapı nız mı gündüzortası?..Neriman hızla doğrulmuş, sağ omzunu ileriatarak gerinir gibi, nazla dönmüştü. Kurtulmak içingövdesini arkaya atınca bel kemiği çatırdadı.Cemil bu sesle ürpererek kırmızı dudaklı yarı açıkağza, menekşeye benzeyen kadın kokusuna eğildi.— Bırakın, hayır...— Dur, bak ne diyeceğim... Belli etmemeyeçalışarak yatağa doğru itiyordu. Yok bir şey. .— İstemem... Neriman karyolaya dayanınca, biran, gerçekten direndi. Hayır istemiyorum Arka üstüdüşerken korkudan gözleri büyümüştü. Burada

olmaz, hayır...Nazmi’nin resmi asılı bu odada, şimdiye kadarhep ışıksız yatmışlar, Enver’le Selime teyzeyeduyurmamak için, hırsızlar gibi ürkek, dilsizler gibikonuşmadan, büyük bir günah işliyorlarmış gibitutuk, sevişmişlerdi. Cemil erkeklik onurunuyaralayan bu pısırıklığı üstünden atmak için,çamaşırları, sabırsız, hoyrat, sıyırmaya çalışırken,Neriman’ın, utançsız, iştahlı kendisini sevişmeyeçoktan bırakmış olduğunu sezemiyor, biriciktutkusuna karşı geliniyormuş gibi kızdığını, böylecede, gerçekten günahsız bir sevişmeyi, düşmanca birboğuşmaya çevirdiğini anlayamıyordu.Neriman kollarıyla yüzünü kapatmış, Cemil de,birine meydan okumak duygusuyla aydınlığıistediği halde, gergin kamın çıplaklığını görüncesuratına vurulmuş gibi, gözlerini yummuştu.Belli etmemeye çalış lar ama, ilk defa suçortaklığının alçal lmışlığın, kirlenmişliğini,tedirginliğini duydular.Neriman gözleri yerde, hızla çıktı.

Cemil, ne yapacağını kes remeden, odanınortasında durup uzaklaşan ayak seslerini dinledi.Ar k canı içki istemiyordu. Gene de dolaba gidipşişeyi aldı. Duvardaki fotoğrafa bakmamayaçalışarak pencereye geldi.Doktor Çerkez Reşit Bey, İ hatçıların as ğı as k,kes ği kes k valisi eski hasırın al nda uslu usluya yordu. Şuba n dondurucu soğuğunu sankiduyabilirmiş gibi, onun yerine Cemil’in içi ürperdi.Reşit Bey giderayak, bir av hayvanı gibikovalanmanın, bir çıkmazda kıs rılmanın ne demekolduğunu iyice öğrenmiş, başkalarına bol bolverdiği ölüm korkusundan kendisi de payını almıştı.Cemil, şişenin mantarını dişleriyle çekerken,yaşama denilen didinmeyi, umutlarıumutsuzlukları, güvenleri güvensizlikleri,övünmeleri utançlarıyla, bir anda bi ren mini minibir kurşunun akıl almaz gücüne, ömründe belkiellinci defa gerçekten şaşıyordu.Gözleri, tarlanın ortasında yatan ölüde, şişeyikaldırdı. Az kalsın boş bulunup, her savaştan sonra,ilk kadehi içerken, yeni ölmüş arkadaşlara yap kları

gibi, hazırola gelip “Şerefine!” diyecekti.Tanımadığı bir başıbozuk için, bunu saçmabularak sedire oturdu. Şişeyi kafasına dikip soluğukesilene kadar içti.Sertleşen rüzgâr karları savurmaya, camınötesindeki görüntüleri, las kle siler gibidonuklaştırmaya başlamıştı.Kanına yayılan rahatlandırıcı sıcaklık,damarlarından geçerek yüreğini kaplıyordu.Cigara ararken konyağın kekremsi tadını üst üsteyutkundu.— Nedir bu öttürdüğün?..— Bu mu? Bir bedevi havası, teyzecigim!..— Hep böyle mi gider, yoksa yalnız bir yerini miöğrendin sen?— Size göre hep böyle gider ama bedeviler içinfarklıdır.— Sakın maval olmasın, Arap’ın yalellisi?

— Eh... Yalelli de sayılabilir... Hediye adlı bir kadınsöylerdi bunu... Şam’a gi kçe dinlerdik! Dışarıyakulak verdi. Bir gürültü geldi de... Rüzgârmış...Coşardı Araplar, kendilerini yerden yere atarlardı.Yakalarını yır p göğüslerini rnaklarıyla yolanlarolurdu, şanoya koşup kafalarını tahtalaravuranlar...Selime teyze suratını astı:— Belki coşturucuymuştur sözleri...— Sanmam! Herif sevdiği kadını, doğuramamışkörpe deveye benze yor. Bildiğimiz deveye değil,ak deveye... Gözleri sürmeliymiş... Ayak bilekleriince... Karnı gergin yuvarlakmış da...— Yeter, anladım!— Hem sorarsınız, hem de anlatmaya meydanvermezsiniz.— Selime teyze gazeteye döndü, Cemil,damarına basmak için sordu:— Önemli haberler var mı?

— Yok! Hep bildiğimiz şeyler... Yangın yerlerinde,karmanyolacılık sürüp gidiyor. Kalpazanlaryakalanmış gene para basarken... Nuriye Hanımadında bir utanmazı polisler tutmuş, reaya kadınlarıgibi açık saçık gezerken Şehzadebaşı’nda... Başkabir şıllık, asker elbisesi giymiş, oynaş ğı heriflesinemaya gitmiş... Foyası meydana çıkınca, ahali azkalsın paralayacakmış... Başımıza taş yağmadığınaşükür... Bunca savaş oldu, kan gövdeyi götürdü,Allah bize niçin acımaz? Neremize acısın? KöprüdenKadıköy’e giden vapurda Türk hanımlarına yabancıaskerler, sarkın lığa kalkışmışlar. Biz bir yandanbirbirimizi öldürüyoruz sokak ortasında, bir yandanda, Harp Divanlarımız asacak Müslüman arıyor.Selimanım, sanki arananlardan biri de Cemil’mişgibi, ürkek bir sesle sordu:— Bugün sokağa çıkacak mısın?— Yok. Hayır!— İyi, bu havada kovulan çıkmaz. Otur sıcacık...Sırtüstü uzan da kemiklerin dinlensin!..Selime teyze gözlüklerinin üstünden yeğenine

dargın dargın bakarak cigara yaktı.Ak saçlı, pembe yanaklıydı. E ne dolgundu. Kışınroma zmaları azdığı için, köşe minderinden pekkalkmıyor, yaz gelene kadar, bu alt odadakalıyordu. Gi kçe sertleşen rüzgâra, bir zamankulak verdi. Cemil, “Şimdi denizde olanlaraAllah’tan destek isteyecek” diye bekledi.— Öldürdükleri adamı tanıyor musun?— Yoook... Mahpustan kaçmış... BekirağaBölüğü’nden...— Kaçmadı, kaçırdılar. Yanına ka kları subayı,kaçıran vuracaklarmış da, “Olmaz” demiş... Bugünde polislere, kıyasıya atmamış.— Kim söyledi?— Polisler... Şaşılacak şey... “Merhametli”desem, Ermeni sürgününde binlerce insanöldürtmüş, çoluk çocuk...— Belki öldürtmemiştir.— Öldürtmese yargılanmaktan niçin korksun da,

canına kıysın? Neriman çok üzüldü. Azarlarsın diyesana göstermedi ama ağladı bir zaman, “Saklandığıyerden çıkmasaydı ölmezdi, yaşamakta olurdu,şimdi bizim gibi... ” diye avundu. Susup rüzgârıdinledi. Oğlanı çağırmaya çık ydı... Oturupağlamasın! Gelse de bize birer kahve pişirse. .— Sesleneyim mi?— Bırak! Vara yoğa ağlaması hiç hoşumagitmiyor. Kıyametleri koparacağım, ama sokakortasında, güpegündüz, takır takır adam öldürülenbir yerde, hadi sen ol da ağlama bakalım! Ne kötügünlere kaldık! Adam bir yolunu bulup savuşmuş...Canını kurtarmaya uğraşıyor. Hüküme n koluuzundur. Bırak yakalasın! Bırakmaz namussuz!..— Kime söylüyorsunuz, polislere mi?— Polislere neden söyleyecekmişim? Hiç üstümevazife değilken haber verene söylüyorum.Doktormuş o herif de... Saraylanım polisesormuş... “Bahşiş mahşiş, nişan mişan verirler minamussuzluğuna karşılık, yoksa, şanı şerefi için miyap bu işi?” demiş... “Nişan mı kaldı bugünlerde

hanım? Verseler verseler, beş on lira rakı parasıverirler, ” demiş polis! Sağ yakalasaydılar asarlarmıydı yüzde yüz?— Bilmem. Sanmıyorum. Valiler de emir kulusayılır. Böyle işler için, bence hüküme e olanlarıasarlar asarlarsa...— Ortalıkta bir asıp kesmek la dır gidiyor. HocaYahya Efendi, Fulya tarlasında vuruşulduğunuduyunca, önden bir iki kopuk salmış... Sonracüppesini toplayıp geldi, “Cemil oğlumu merake m, ” dedi. Ayaküstü konuştuk biraz...“Askerlikte mi kalacak, yoksa çekilip başka bir iş mitutacak?” diye sordu. “Bizi görmeden kes ripatmasın, ” dedi. Başka bir şey daha söyledi ama...— Neymiş? Aklıma gelen mi?..— Bunda gülecek ne var?.. “Aklıma gelen mi?”dediğini biri duysa, akim var sanır... Şu dünyadagirmediğin savaş kalmadı da ne oldu? İngiliz’eyenildiniz, bunca düşmanı memleketedoldurdunuz!.. Çanakkale’de bu kadar insan öldü,o gün sokmadığınız gemiler, şimdi Beşiktaş önünde

ya yor. Aklını başına devşir! Dedelerimiz ne demiş?“Yuvarlanan taş yosun tutmaz, ” demiş... Benimhesabımca, sen otuz ikini bi rdin, otuz üçünegirdin!.. Balkan’dan sonra, beni dinleyipevlenseydin, şimdi boyunca oğlun olurdu.— Yeniden mi başlayacağız teyzeciğim? Kaç keresöyledim, biz Yeniçeri takımıyız! Bizim yasamızda,emekli olmadan, sakal koyvermek de yoktur,evlenmek de...— Bir de utanmadan eğleniyor benimle... Gençlikher zaman böyle kalmaz. “Eyvah” dersin ama işişten geçmiş olur. Peki, peki uzatma!.. Hoca YahyaEfendi’ye ne diyelim?— “Bunlar Yeniçeri takımıymış... ”— Maskaralık istemez!— “Maskaralık istemez” diyorsunuz... Önümüzedüşen oldu da “Hayır” mı dedik?Selimanım gözlerini kırpış rarak şüpheli şüphelibaktı:— Önüne düşen olsa...

— Düşen olsa... Bizi isteyen uygunca bir hanımda bulunsa bende evet hazır ki, oynaya oynaya...— Bak, böyle söyleyeceğim Yahya Efendi’ye...Caymak yok!.. Askerliği bırakmak işi n’olacak, peki?— Durun bakalım... Hiçbir şey düşünmedimdaha... Bize şimdilik, yarım aylık veriyorlar...Sürdüğü kadar sürmez bu böyle... Gün olur,düzelir. Bakın ne dersiniz! “Cemil çok duygulandı,'Sağ olsun!’ dedi. ” dersiniz...— Saraylanım teyzenin de bir isteği var senden...— Emretsin! Baş üstüne, . .— Diyor ki... “Yetmiş iki buçuk millet ayakta...Her gün gazetelerde türlü türlü uygunsuzluklarokuyoruz, subaylara sataşıyorlar” diyor.— Peki?..— Rica ediyor, “Bizi severse, sivil giysin, Yanınasilah almasın. ” dedi.— Anlıyorum ama... İçeri giren Neriman’a güldü.Boş yere üzülüyorsunuz! Herkes kime sataşacağını

bilir.Neriman meraklandı:— Neymiş anne?.. Cemil abim ne diyor?— Ne diyecek? “Bu kız nerede kaldı? Hani bizimkahvemiz?” diyor.Neriman kahve takımını ge rip mangalın önüneçömelince, Selimanım Enver’i sordu.— İçeri girmiyor. Sinirleri bozulacak diyekorkuyorum. Aklı fikri öldürülen adamda... Gitmişbakmış, kan görmüş... Aslında bir şey gördüğü yokama, görmüş gibi anla yor. “Cemil dayım, askerdeçok adam öldürdü mü?” diye sormasın mı? Sahi...Siz hiç adam öldürdünüz mü kendi elinizle, gözgöre, Cemil abi?— Yok... Topçular göz göre adam öldüremezler,isteseler de...Neriman, Cemil’in alay e ğini anlayıncasomurttu:— Öyleyse daha kıyıcı olur topçular... Gözüyle

gören, ne de olsa, biraz acır! Siz gülüyorsunuz ama,ben üzülüyorum. Adamın hali gözümün önündenhiç gitmiyor. Nasıl bunal lar güpegündüz? Biraralık iki Yanına bakmış... Ayaklarını yere vuruptepelerin arkasına sıçramak geçmiş r içinden,eminim. Savaşlarda da böyle mi olur? İnsan savaşmedyalarından uzaklarda bulunmayı ister mibunalırsa?..— Bilmem... Unutmuşum! Savaşa ilk girdiği gün,insan, evet, biraz sarsılır. Bütün kurşunlar dönedolaşa gelip beni bulacak sanır! Tam tamına böyledeğilse de buna yakın bir şey...Neriman kahveyi fincanlara boşal rken Cemil’inyüzüne dargın dargın bak . Cemil, topçuların yu ayürekli olduklarını ileri sürdü. Bir de hikâye anla ama kadınları gütdüremedi.Neriman mu ağa gidip Selime teyze de gazeteyieline alınca, kalktı, ayaklarını sürüyerek yukarı çıktı.Kemiklerini kütürdeterek gerindi. İstanbul’a geldigeleli üstünden bir türlü atamadığı yorgunluk, sankidinlendikçe artıyordu.

Sedire oturdu, gözlerini kırpış rarak Doktor ReşitBey’in siperlendiği ağaca daldı.Karlar, kurşun renkli gökte, kömürleşmiş kağıtparçaları gibi savruluyor, üstüne kara karlar yağanbir dünya, doğup büyüdüğü bu mahalleyle beraberyavaş yavaş yabancılaşıyordu. Aslında buyabancılık on yedi yaşında Harp Okuluögrencisiyken, apansız Taşkışla’ya götürülüpyeral nda penceresiz bir hücreye, tek başınakapa ldığı gece başlamış, bir daha da yakasını hiçbırakmamış . Hücrenin havası, günlerdirdeğiş rilmemiş bulaşık suları kadar iğrenç . Yerdeinsan pislikleri vardı. Yatacağı tahta sedirin üstündekedi kadar fareler telaşsız dolaşıyorlardı. Ancak ikiha a sonra ışık vermişler, beş ha a sonrayukardaki odalardan birine çıkarmışlardı. Yakalananjöntürk takımıyla ilgisi olmadığı anlaşılıp salıverildigizaman, annesini yatakta buldu. Arama yapmak içinev basılınca “Oğlum asılacak” korkusuyla sağyanına inme inmiş, dili tutulmuştu. Gözleritanımadan bakıyordu. Oğul acısı, yüreğinde, birdaha çözülmemek üzere donup kalmış . Cemil’i

tanıyamadan öldü.Cemil üstüne çöken sürekli tedirginliği zorlayarakeski yaşayışını sürdürmek istemiş ama, sorguda,geceyi beraber geçirdiğini söylememek için her şeyigöze aldığı sevgilisi de ar k eski sevgili olmaktansanki çıkmış . Meyhanelerde, balozlarda,hovardalık arkadaşlarında bile ar k tat tuz yoktu. Ozamana kadar hiç ilgilenmediği Jöntürk gazetelerinemerak sardı, gizli derneğin Süleyman Paşa kolunayazıldı. İh lalci yasak yayınları, Yeni Cami’deki Arapşemsiyeciden, Eminönü’ndeki Berber BektaşiBabası Hacı Haşim Efendi’den, Halıcıoğlu’ndakiMeyhaneci Dimitri’den alıp Harbiye’dekiarkadaşlarına dağı yordu. Subay çıkınca Rumeli’yegönderilmeyi, topçuluğu bir yana bırakıpMakedonya’da çete boğuşmalarına ka lmayısağladı. Karanlıkta patlayan silahların mavzer mi,Manliher mi, Gıra mı, Keller mi olduğunu, ete değipdeğmediğin, günlük raporlardaki “Üç yerinde... birvuruk” gibi sözlerin “Üç ölü, bir yaralı” anlamınageldiğini kolayca öğrendi. Ün almak için değil, dostdüşman, hiç kimseden geri kalmamak için Rodop

dağlarında Sosyalist Sandanski’yi, Paniçe’yi,Lubniça balkanlarında, Nasyonalist Sarafofu,Garvanofu aradı. Pusulara girip çık , bombalıbaskınlar düzenledi, Vardar Yenicesi gölününortasındaki sazlıklarda, Yovan çetesinin sığınağınıdağı . Ulah köylerinde, a cılıktaki ustalığıyla,gümüş kakmalı Karadağ tabancaları, an kaVenedik tüfekleri kazandı. O sıralar, Makedonya,cephe gerisi olmayan bir savaş meydanıydı.Milleder yalnız başka milletleri değil, kendikendilerini de vuruyorlardı. Bir an dalgınlık,ölümdü. Her dönemeç, her ev, her ağaç, her cami,her kilise, ha a sevgili yatakları bile pusu yeriydi.Her yanda soygun, yangın, ölüm kol geziyordu. İşdurmuş, ekip biçme, alışveriş, okuma yazmadurmuştu. Her şey selin önünde sürükleniyorgibiydi. Bu durdurulmaz sürüklenişte Osmanlıordusunun lime lime üniforması büsbütünparalanıyor, yamalar uçuşup erlerin, subaylarınederi, edep yerlerine kadar açılıyordu. Her şeydeğişmenin, ya da batmanın kaçınılmazlığınıispatlamaktaydı.

Cemil, bir yudum konyak iç . A f, cemiye en,Abdülhamit’in son dayanağı, Müşir Şemsi Paşa’yıvurma ödevi aldığını, sıcak bir temmuz gecesiapansız söylemiş . Şakalaşır gibiydi. Lacivertgökyüzünden bir yıldız ak . Patriyot Ömer, Nazmi,kendisi, sırtüstü ya kları hasırdan dirseklerinedayanıp hemen doğrulmuşlardı. Bi şik evdePatriyot’un Ulah sevgilisi Nina, iştahlı sesiyle,konyak gibi acı bir çingene şarkısı söylüyor, A f,dünyayı, yaşamayı, kucaklamak is yor gibi, kollarıiki yana açık sırtüstü yatmış, zevkle dinliyordu.Gözleri yıldızlarda, vasiyet e : “Korvet Kaptanıİsmail Hakkı’ya yazarsınız, kızı nikahlasın... ‘Şimdiyekadar şakaydı bu eniştelik... Şimdi ciddi... ’dersiniz... 'Hürriye kazanmadan olmaz’ diye haltetmesin... ” A f yatar yatmaz uyudu. Üç arkadaşkaranlıkta cigara iç ler bir zaman. . A f m çaldığıkeyifli ıslıkla uyandılar. Tabanca seçiyordu. İlksevgilisiyle buluşmaya giden, şıklığa meraklı birasteğmen gibi tertemiz, pırıl pırıldı. Manas rpostanesinden çıkan Şemsi Paşa’yı, her zamankiserinkanlılığıyla vurup düşürdü. Bu sırada üçarkadaş meydana bakan evlerden birinin

penceresinden, filintalarla gelişigüzel ateş ederekAtıf’ın kaçmasını kolaylaştırmaya çalışıyorlardı.Üç gün sonra, bir perşembe sabahı, Manas rHarp Okulu ders nazırı Yanyalı Binbaşı Vehip Bey,bir top arabasının üstüne çık . Hürriye n ilkkonuşmasını şöyle bi rdi: “Yaşasın Manas rkahramanları... Yaşasın Ohri fedaileri... Yaşasınİzmir tümeni arslanları... Yaşasın vatan... Yaşasınmillet... Yaşasın Cemiyet... Yaşasın Ordu...Vatandaşlar ya anayasa, ya ölüm!.. ” Sonra?. ,yemen, Haran, Arnavutluk isyanları... SonraTrablus yenilgisi... Balkan rezilliği... SonraSarıkamış... Kanal... Çanakkale... Galiçya... SonraIrak-Filis n cepheleri... Sonra bozgun... “Bozgunbile değil... Batmaz bu... ”Cıvık bir şeyi silmek is yor gibi, Cemil eliniyüzünden geçirip konyak şişesini aradı. “Sonra bubitmez tükenmez yorgunluk... Dinledikçe artan bupelteleşme... Otuz üç yaşındayken yüzyaşındaymışsın gibi yaşamaktan bu usanmışlık...Sevdiğin kadını bile adam gibi özlemeye üşendirenbu... ”

Karşı tepeye bak . “Bir filinta olsaydı. . Tanıdıkbir filinta... Tabancalı herifi düşürebilir miydikburadan?.. ” Bir yudum konyak iç : “Düşürürdüm.Çekilmesini sağlardım. Kapıyı tutardı. ” Gözlerinikıs : “Tutardı da n’olurdu? Keşke tutsaydı da neolacağını o zaman düşünseydik... ”Bir gürültü duyarak aşağıya kulak verdi.“Alışamadınız bize, yerleşemediniz bir türlü...Adınızı çağırsalar silahınızı kapıp koşacaksınız... ”Neriman’ın umutsuz, korkulu sesini omuz başındasanki duyuyordu.— Cemil... Cemil abi...— Ne var? Kapı mı çalındı? Polis mi?— Susun, yavaş... Neriman biraz önce duyar gibiolduğu sıl yla koşuyordu. Polis değil... Dünakşamki teğmen... Sizi sordu. “Bilmiyorum evdemi?” dedim... “Çıkmış” diyeyim mi?— Saçmalama... Zorla kalk . Şişeyi sedirin arkaminderine dayadı. Eşele şu mangalı sen... KolunuNeriman’ın beline doladı. Ürkek oldun... Boynunuöptü. Boşuna... Vallaha boşuna... Kahveyi çabuk

getir de savalım hemen...Neriman, annesinin odasına girince kapıyı açtı:— Oooo... Sen misin teğmen?.. Buyur...Hayrola!..— Rahatsız oldunuz yüzbaşım... Teğmen Faruktopuklarını vurup selam verdi. Maksut Bey yolladı,beni... Rica ediyor...— Geç, geç hadi... Cemil terlikleri gösterip kapıyıörttü. Giy şunları ayağına...— Hiç girmesem... Nasıl olup da ayaktadurabildiğine şaşılacak kadar yorgun görünüyordu.İşim acele yüzbaşım!— Uzattın... Çıkar kaputu...— Maksut Bey, selam söyledi. Mümkünseuğrayacaksınız bugün karakola... Daha doğrusuuğrayacaksınız mutlaka... “Sivil giyinsinmümkünse... ” dedi. Oda kapısına bakarak sesinialçalttı. Tabancanızı da alacaksınız yanınıza...— Tabanca mı? Bir şey mi oldu Patriyot’a

sakın?..— Patriyot Ömer Bey’e mi?.. Yok, hayır...— İyi öyleyse... Hadi gir. Kahve içmeden olmazbu havada...Teğmen Faruk kaputu çıkardı. Göğsü daracık,omuzları, dirsekleri, dizkapakları sipsivriydi.Yenilmiş Osmanlı ordusunun üniforması içinde,incecik boynuyla büsbütün çelimsiz görünüyor,herkesten, fazla üşürmüş gibi insana acımaveriyordu.Cemil sedirde yer gösterip mangalı önüne sürdü:— Duydunuz değil mi Reşit Bey işini?..— Evet... Harp divanına telefon e polis,müjdeyi verdi, hemen... Faruk pencereden bak .Şurada mı vurmuş kendini?.. Çocuklar öylekonuşuyorlardı?— Ağacın dibinde...— Çok üzüldü Maksut Bey... “Az kalsın başınaderde sokuyorduk Cemil’in... ” dedi. Sizi

karıştırmak istemediydi hiç...— Bak sen!..Patriyot Ömer Bey bir türlü inanamadı, kocaİstanbul’da adamı saklayacak güvenilir bir yerbulunamadığına... “Beni dinle teğmen... ” dedi. “Gitşimdi, al Reşit Bey’i... Söyleyeceğim adrese teslimet... Gerisine karışmayın... Yaz bakalım aklınaadresi, ” dedi. Ona kalsa, hiç size sormadangetirecektik rahmetliyi buraya...Cemil bir an düşündü:— Doğru... Çıkarı da buydu bunun... Nedendinlemediniz Patriyot’u? Hiç de gerekli değildisormak... “Olmaz” diyebileceğimi nasıldüşündünüz? Hayır, seni suçlamıyorum... Bu kadarkılı kırka yarmazdı benim bildiğim Maksut Arap...Aklınızda bulunsun, böyle durumlarda eskikomitacıları dinleyeceksiniz. Vah vah, Patriyot’undediği yapılsaydı, ölmezdi adamcağız...— İnanır mısınız, bir ara Patriyot Ömer Bey’insaklandığı eve götürmeyi bile düşündük...

— Akıl alır şey değil... Reşit Bey İ hatçıların ilerigelenlerinden... Nerde bunca İ hatçı?.. Devletdaireleri bile ellerinde daha... Bunca kabadayı,bunca fedai n’oldu? Arap oğlu, beni düşüneceğine,güpegündüz yer değiş rilmeyeceğim akü etseydiya!Faruk’un, sapsarı yüzü, mavi gözleriyle yarımkalmış, yağlıboya bir portreye benziyordu.Cemil, ellerini ısıtan delikanlıya bakarken daldı.Şimdi burada Teğmen Faruk’un yerinde, DoktorÇerkez Reşit Bey oturmakta olacak , bir meslektaşıtara ndan ele verilmeseydi, “Nedir bu rastlan denilen rezillik?.. İkisinden biri, bir an, bir camekanabaksaydı... ikisinden birine, saa sorsaydı, birçocuk... Bir sürçme... Bir an durup bir şeytasarlama... Bir mendil, bir kağıt unutup almak içingeri dönme... İnsanların kaderinde ne korkunçdeğişmeler yapabiliyor?.. ” Daldığı için özür dilergibi gülümsedi:Bak arkanda konyak var... İç bi yudum...— Konyak mı? Teğmen Faruk dönüp bak . Ne

güzel!.. Şişeyi aldı. Sağ olun yüzbaşım!.. Kaçırmaişine ka lanların, Patriyot Ömer Bey’den başkahepsi yakalandı. İşkence ederler de, Reşit Bey’insaklandığı evi söyletirler diye korktuk...Şişeyi ağzına götürürken kapı vurulunca, sankidünyada, kendilerinden başka canlı kimsekalmamış gibi şaşarak irkildi.Cemil kapı aralığından kahve tepsisini aldı.— Rahatsız ettim yüzbaşım... Konyak yeterdi!Cemil cigara pake ni uza , dalgın. . “Başınınderde sokulması” meselesine takılmış . PolislerDoktor Reşit Bey’i, hemen yakalamayakalkmasaydılar da, izini sürseydiler. Buraya girdiğinigörüp evi çevirseydiler. . Şimdi, kendi ölüsü de,morgdaki mermer masalardan birinde ya yorolacak belki çırılçıplak... “Atlat bunca savaşı... Gel,doğduğun mahallede, kendi polislerininkurşunlarıyla geber... Hem de silahları bırakıp pese kten sonra... ” Nazmi’nin fotoğra na ba .Vurulduğu saniyeye kadar, vurulduğu anda bilebelki hiç ölümü kondurmamış Nazmi de... Savaş