Budala-Fyodor Mihailoviç Dostoyevski

— Ya... hepsi o kadar ha! Öyleyse ben...Üzerinden aşırı derecede ağır bir yükü atmışgibi hırsla, derin bir soluk alıp verdi. Henüzhiçbir şeyin “bitmediğini”, şafağın sökmediğini,konukların yalnızca bir şeyler atıştırmak içinmasadan kalktıklarını, biten tek şeyinLebedev’in saçmalaması olduğunu sonundaanlamıştı. Gülümsedi, verem kızarıklığıyanaklarında iki parlak leke olarak titreşmeyebaşlamıştı.Alaylı bir tavırla,— Ben uyurken dakikaları saymışsınızYevgeniy Pavloviç, dedi. Farkındayım, geceboyunca gözlerinizi ayırmadınız benden... A!Rogojin! (Masada oturan Rogojin’e başınıeğerek selam verdikten sonra kaşlarını çatıpfısıldadı prense:) Demin rüyamda gördüm onu.(Birden konuyu değiştirdi yine:) Eh, evet...Konuşmacımız nerede, nerede Lebedev?Söylevini bitirmiş olsa gerek? Neler anlattı? Birdefasında dünyayı “güzellik” kurtaracakdediğiniz doğru mu prens? (Yüksek sesleseslendi herkese:) Baylar! Prens dünyayı

güzelliğin kurtaracağını iddia ediyor! Benseonun şimdi âşık olduğu için böyle düşündüğünüiddia ediyorum. Baylar, prens âşık. Burayageldiğinde yüzüne bakar bakmaz anladım âşıkolduğunu. Utanmayın prens, yüzünüz kızarıncaüzülüyorum. Hangi güzellik kurtaracakmışdünyayı? Böyle dediğinizi Kolya söyledi bana...Sıkı bir Hıristiyanmışsınız, öyle mi? Kolya öyledediğinizi söylüyor.Prens dikkatli dikkatli baktı İppolit’in yüzüne,ama bir şey söylemedi.İppolit birden, kendini tutamamış gibi,— Bir şey söylemeyecek misiniz? dedi. Belkide sizi çok sevdiğimi düşünüyorsunuzdur?— Hayır, hiç de öyle düşünmüyorum. Benisevmediğinizi biliyorum.— Ya! Dünkü olaydan sonra da mı? Düniçtendim size karşı.— Dün de biliyordum beni sevmediğinizi.— Sizi kıskandığım için mi? Kıskandığım için

mi? Hep öyle düşündünüz, şimdi de öyledüşünüyorsunuz, ama... ama neden söylüyorumki bunu şimdi? Şampanya içmek istiyorum;şampanya koyun bana Keller.— Artık içmemelisiniz İppolit, içkikoymayacağım size...Prens, İppolit’in önündeki kadehi uzağa itti.Bir şey düşünmüş gibi, itiraz etmedi İppolit:— Sahiden de... hem bakarsınız, bir şeyderler... aman umurumdaydı sanki nediyecekleri! Öyle değil mi, öyle değil mi? Sonrane derlerse desinler, öyle değil mi prens? Sonrane derlerse desinler, bize ne, öyle değil miprens? Ama hâlâ uyku sersemliğimi atamadımüzerimden. Çok korkunç bir rüya gördüm, şimdihatırladım... Sizi gerçekten hiç sevmesem bileöyle bir rüya görmezsiniz umarım. Hem birinisevmiyorsan ne diye kötülüğünü isteyesin ki,öyle değil mi? Neden durmadan soru soruyorumben? Hep sorular soruyorum! Elinizi verin banaprens, bütün içtenliğimle sıkacağım elinizi, işteböyle... Hayret, uzattınız bana elinizi? Demek

biliyorsunuz onu içtenlikle sıkacağımı. Belkidaha içmem. Saat kaç? Ama gerekmez, saatinkaç olduğunu biliyorum. Zamanı geldi! Şimditam zamanı. Orada ne oluyor, meze mi, yiyecekmi veriyorlar? Öyleyse bu masa boş demektir.Çok güzel! Baylar, ben... Ama herkesdinlemiyor beni... Bir şey okumak istiyorumprens. Mezeler daha ilgi çekicidir kuşkusuz,ancak...Birden göğüs cebinden hiç beklenmedik birbiçimde, üzerinde kocaman kırmızı bir mühürolan, dosya kâğıdı boyutunda büyükçe bir zarfçıkardı, masanın üzerine önüne koydu.Onun bu beklenmedik hareketi buna hazırolmayan ya da daha güzel bir deyişle, başka birşeye hazır topluluk üzerinde etkili olmuştu.Yevgeniy Pavloviç bile şöyle bir sıçramıştıoturduğu sandalyede. Gavrila hemen yaklaştımasaya. Rogojin de... Ama onun yüzünde nelerolduğunu biliyor gibi, küçümser bir ifade vardı.Biraz ötede duran Lebedev meraklı bakışlarlayaklaştı, ne olduğunu anlamaya çalışıyor gibibakmaya başladı zarfa.

Prens kaygılı,— Nedir bu? diye sordu.— Söyledim size prens, güneş ucunu gösterirgöstermez yatacağım. Söz veriyorum. (Haykırdıİppolit:) Göreceksiniz! (Herkesin yüzüne aynıtavırla, meydan okurcasına baktıktan sonraekledi:) Ama... ama... bu zarfı açamayacağımımı düşünüyorsunuz yoksa?Onun titrediğini fark etmişti prens. Herkesinadına o cevap verdi:— Öyle bir şey düşünen yok burada.Birilerinin öyle düşündüğünü neredençıkardınız? Ayrıca... ne tuhaf bir düşünce bu?Nedir bu İppolit?Sağdan soldan sesler yükseldi:— Ne oluyoruz? Yine ne oldu ona?Herkes İppolit’in yanına gelmişti. Kimikonuklar ise hâlâ mezelerden atıştırmayısürdürüyordu. Kırmızı mühürlü zarf mıknatısgibi herkesi çekiyordu.

— Dün yazdım bunu, size buraya gelipyanınızda kalacağıma söz verdikten hemensonra yazdım prens. Sabaha doğru da bir rüyagördüm...Prens ürkek bir tavırla kesti İppolit’in sözünü:— Bunu yarına bıraksak nasıl olurdu?Sinirli sinirli güldü İppolit.— Yarın “artık geç olacak”! Ama korkmayın,kırk dakikada, bilemediniz bir saatte okuyupbitiririm... Hem görüyor musunuz, herkes nasılilgilendi! Hemen yanıma sokuldular, mührebakıyorlar, yazımı zarflayıp mühürlemeseydimkimsenin ilgisini çekmezdi! Ha-ha! Gizliliğinetkisi böyledir işte! (Yüzünde o garipgülümsemesi, gözleri parlayarak sesiniyükseltti:) Zarfı açayım mı, açmayayım mıbaylar? Bir sır var bunun içinde, bir sır!Hatırlıyor musunuz prens, “artık geç olacak”diye kim demişti? Apokalipsis’de büyük, güçlümelek söylemişti bunu.Yevgeniy Pavloviç söze karıştı, yüksek sesle,

— İyisi mi okumayın onu! dedi.Bunu öylesine beklenmedik bir huzursuzlukiçinde söylemişti ki, çoğu kimse tedirginolmuştu.Bu kez prens elini zarfın üzerine koyupbağırdı:— Okumayın!Konuklardan biri,— Ne okumasından söz ediyorsunuz? dedi.Yemek zamanı şimdi.Bir başkası,— Yazı mı okuyacak? diye sordu. Bir dergiiçin falan mı yazmış?Bir üçüncü kişi,— Belki de can sıkıcı bir şeydir, diye ekledi.Soranlar oldu:— Neymiş okuyacağı?

Bu arada prensin ürkek tavrı İppolit’ikorkutmuştu. Morarmış dudaklarında çarpık birgülümseme, çekinerek fısıldadı prense:— Yoksa... okumasam mı? (Biraz öncekicoşkuyu, heyecanı arıyormuş gibi herkesingözünün içine, yüzüne tek tek bakarakmırıldandı:) Okumayayım mı? (Tekrar prensedöndü:) Siz... korkuyor musunuz?— Neden? diye sordu.Yüzünün ifadesi giderek daha çokdeğişiyordu.İppolit oturduğu sandalyeyi altından çekmişlergibi birden ayağa fırladı.— Bir yirmi kapikliği olan var mı? Ya damadeni herhangi bir para?— Alın! dedi Lebedev.Bir an, hasta İppolit’in delirdiğini düşünmüştü.İppolit telaşlı,— Vera Lukyanovna! diye seslendi. Alın şu

parayı, masanın üzerine atın: Tura gelirseokuyacağım!Vera ürkek ürkek bir paraya, bir İppolit’e,sonra babasına baktı, bir daha parayabakmaması gerektiğini düşünüyormuş gibibaşını beceriksiz bir biçimde kaldırıp parayımasaya attı... Tura geldi.İppolit, kaderinin ağırlığı altında ezilmiş gibimırıldandı:— Okunacak! (O anda ölüm cezasınaçarptırıldığının kararını okusalardı kendisine,yüzü bundan daha çok solmazdı. Yarım dakikasustuktan sonra birden ürperdi.) Bununlabirlikte... Ne oluyoruz? (Aynı soru dolu, ısrarlıbakışını herkesin üzerinde dolaştırdı.) Yazı turamı attım ben yazgım için? (İçten bir şaşkıntavırla prense döndü. Kendine gelmiş gibicanlanarak, kararlı haykırdı:) Ama insanışaşırtan psikolojik bir durum bu prens! Bunu notedin prens, unutmayın. Yanılmıyorsam, ölümcezasıyla ilgili bilgiler topluyorsunuz... Öyledediler bana, ha-ha! Ah Tanrım, ne saçmalık, neaptallık! (Kanepeye oturdu, dirseklerini masaya

dayadı, başını ellerinin arasına aldı.) Hatta çokayıp!.. (Birden başını kaldırdı.) Ayıp olmasıumurumda değil! (Birden karar vermiş gibiyükseltti sesini:) Baylar! Zarfı açıyorum... Ben...yine de dinlemeye zorlamıyorum sizi!..Heyecandan titreyen elleriyle zarfı açtı,mektup kâğıdı boyutunda, incecik yazıyla doludolu birkaç kâğıt çıkardı içinden, masaya önünekoydu, kâğıtları düzenlemeye başladı.Konuklar arasında homurdananlar vardı:— Nedir bu böyle? Ne oluyor burada?Okuyacağı nedir?Bazıları susuyordu. Herkes oturmuş, meraklaİppolit’e bakıyordu. Belki gerçekten deolağanüstü bir şey bekliyorlardı. Vera babasınınoturduğu sandalyeye tutunmuştu, korkudanneredeyse ağlayacaktı. Kolya da onun gibikorku içindeydi. Sandalyeye çökmüş olanLebedev birden ayağa kalktı, mumu aldı, daharahat okuması için İppolit’e yaklaştırdı.İppolit nedense,

— Baylar, bunun... bunun ne olduğunu şimdigöreceksiniz, dedi.Hemen arkasından okumaya başladı:— “Zorunlu Açıklama!” Epigraf: “Aprés moile déluge...”[35] (Bir yeri yanmış gibi haykırdı:)Tüh, lanet olsun! Ciddi ciddi böyle aptalca birepigraf nasıl yazabilmişim?.. Bakın nediyeceğim baylar... İnanın, bütün bunlar aslındabelki de korkunç derecede saçma şeylerdir!Yalnızca benim düşüncelerimdir bunlar... İçindegizemli... veya yasak bir şeyler olduğunudüşünüyorsanız, yani kısaca...Gavrila sözünü kesti:— Açıklamayı bırakıp da okumaya başlasanıznasıl olurdu?Bir başkası,— Çok uzattı! diye ekledi.O ana dek söze hiç karışmayan Rogojin,— Amma da konuştu, dedi.

İppolit birden başını çevirip baktı ona, gözgöze geldiklerinde Rogojin acı acı gülümsedi,tane tane konuşarak tuhaf bir şeyler söyledi:— Bu konu böyle halledilmez delikanlı, böyledeğil...Rogojin’in ne demek istediğini kimseanlamamıştı kuşkusuz, ama bu söylediğiherkesin üzerinde tuhaf bir etki yaratmıştı.Herkesin kafasında aşağı yukarı aynı anlaşılmazdüşünce belirmişti. Ne var ki Rogojin’in busöylediğinin İppolit’in üzerinde korkunç biretkisi olmuştu: Birden öylesine titremeyebaşlamıştı ki, onu tutmak için kolunu uzatmıştıprens. Birden sesi kısılmamış olsaydı belki birçığlık bile atardı İppolit. Tam bir dakika ağzınıaçıp bir şey söyleyemedi, sık sık derindensoluyarak Rogojin’e bakıyordu. Sonunda tıkanırgibi, kendini çok zorlayarak şöyle dedi:— Demek siz... sizdiniz, öyle mi?— Ben mi? diye sordu Rogojin. Ben mi?İppolit’in neden söz ettiğini anlamamıştı.

İppolit çıldırmış gibi avazı çıktığıncabağırıyordu:— Geçen hafta size uğradığım günün gecesisaat ikide odama gelen sizdiniz!! İtiraf edin,sizdiniz değil mi?— Geçen hafta gece mi? Sen aklını mı kaçırdındelikanlı?“Delikanlı” işaretparmağını alnına koyupdüşünüyormuş gibi yine bir dakika kadar sustu;ama bembeyaz yüzündeki korkunun çarpıttığıgülüşünde birden sanki kurnaz, hatta mağrur birşey belirdi.Sonra neredeyse fısıltıyla, ama kendine aşırıgüvenle tekrar etti:— Sizdiniz! Odama geldiniz, bir şeysöylemeden pencerenin önündeki sandalyede birsaat oturdunuz. Hatta daha fazla... Geceyarısından sonra saat birden üçe kadar... Sonrasaat üçte kalkıp gittiniz... Sizdiniz o, sizdiniz!Neden korkuttunuz beni... neden acı çektirdinizbana? Anlamıyorum, ama sizdiniz o!

Korkudan titremesinin dinmemiş olmasınakarşın, ansızın sonsuz bir nefretle parlamıştıgözleri.— Şimdi öğreneceksiniz her şeyi baylar, ben...ben... dinleyin...Tekrar büyük bir telaşla önündeki kâğıtlarlauğraşmaya başladı. Kâğıtlar karışıp dağılıyor, biraraya toplamaya çalışıyordu onları; titreyenparmaklarının arasında kâğıtlar da titriyordu.Uzun süre düzene sokamadı kâğıtları.Sonunda başlayabildi okumaya. Beklenmedikyazının yazarı ilk beş dakika sık sık soluyarak,dağınık, düzensiz bir biçimde okudu. Ama sonradüzeldi sesi, okuduğu anlaşılmaya başladı.Ancak arada bir oldukça güçlü bir öksürükkesiyordu okumasını. Yazının yarısından sonraiyice kısıldı sesi. Okudukça artan heyecanısonunda, dinleyenlerin üzerindeki rahatsızlıkverici etkisi gibi en üst düzeye çıktı. İşte o“yazı”:“ZORUNLU AÇIKLAMAM

Aprés moi le déluge!Dün sabah prens bendeydi. O arada yazlığınataşınmam için ikna da etti beni. Bunda ısraredeceğini biliyordum zaten. Yazlıkta onundeyimiyle, ‘insanların arasında, ağaçların altındadaha kolay ölebileceğim’ konusunda bir sürüşey söyleyeceğinden de kuşkum yoktu. Amabugün ölebileceğimi değil de,‘yaşayabileceğimi’ söyledi. Aslında benimdurumumda ikisi de hemen hemen aynı anlamageliyor ya... İkide bir ‘ağaçlardan’ söz etmeklebana neyi anlatmak istediğini, neden sözü hep‘ağaçlara’ getirdiğini sorduğumda şaşkınlıklaöğrendim ki, o akşam Pavlovsk’ta sözde orayaağaçlara son kez bakmak için gittiğimisöylemişim. Kendisine ha ağaçların altında, hapencereden karşıdaki duvarın tuğlalarınabakarak ölmüşüm, fark etmeyeceğini, iki haftaiçin bunu büyütmenin hiç gerekmediğinisöyledim, hemen kabul etti... Ama yeşilliğin,temiz havanın bana kesinlikle iyi geleceğini,heyecanımın ve rüyalarımın değişeceğini, belkide hafifleyeceğini düşündüğünü söyledi.

Gülerek, bir materyalist gibi konuştuğunusöyledim ona. Her zamanki gülümsemesiyle,kendisinin bir materyalist olduğunu söyledi. Hiçyalan söylemediği için, bu söylediğinin biranlamı olsa gerekti. Çok hoş bir gülümsemesivardır. Bu kez dikkatle inceledim onu. Şimdionu seviyor muyum, sevmiyor muyum,bilmiyorum. Bunu düşünecek durumda değilimşu anda. Ayrıca söylemeliyim ki, ona olan beşaylık nefretim son bir aydır bütünüyle dinmeyebaşladı. Kim bilir, belki de özellikle onu görmekiçin gitmişimdir Pavlovsk’a. Ama... nedenbıraktım o zaman odamı? Ölüme mahkûmbirinin köşesini terk etmemesi gerekir. Benimiçin son karar verilmemiş olsaydı, tersine, sonsaate kadar beklerdim, kesinlikle terk etmezdimodamı, ‘ölmek’ için onun yanına Pavlovsk’ataşınmam önerisini kabul etmezdim.Acele etmem, yarına kadar bu ‘açıklama’yıkesinlikle bitirmem gerekiyor. Bu demektir ki,yazdıklarımı tekrar okuyup düzeltecek zamanımolmayacak. Onu yarın prense ve evindekarşılaşacağımı umduğum iki üç tanığa okurkentekrar okumuş olacağım. Burada yalan tek

sözcük olmadığı, yazdıklarım yalnızca gerçek,tam anlamıyla katı gerçek olduğu için, yazımıorada okurken neler hissedeceğimi şimdidenbilmiyorum. Aslında böyle, ‘yalnızca gerçek,tam anlamıyla katı gerçek’ diye yazmam dagereksiz kaçtı. İki hafta için yalan söylemenin negereği olabilir ki? iki haftalık bir yaşam içindeğmez. Yazdıklarımın gerçek olduğunun engüçlü kanıtı da budur. (Not: Bunu unutmamakgerekir: Şu dakikada, yani şu dakikalarda aklımbaşımda mı? Hastalıklarının son evresindeveremlilerin kimi zaman geçici delilik anlarıyaşadıklarını söylemişlerdi bana. Yarın bu yazıyıokurken dinleyiciler üzerinde bırakacağımizlenimden anlayacağım bunu. Bu sorununcevabını kesinlikle belirlemek gerekiyor. Yoksahiçbir şey yapamam.)Sanırım şu anda son derece aptalca bir şeyyazdım. Ama düzeltecek zamanım yok,söyledim bunu. Ayrıca beş satırda bir kendimleçelişkiye düştüğümü fark etsem bile, bu yazınıntek sözcüğünü değiştirmeyeceğime özellikle sözverdim kendime. Yarın yazımı okurken testetmek istiyorum düşüncelerimin akışını.

Yaptığım yanlışları fark edebilecek miyim? Buodada kaldığım altı ay süresince düşündüklerimgerçek miydi, yoksa hep sayıklıyor muydum?Eğer iki ay önce bu odayı temelli terk etmem,Meyer’in duvarıyla vedalaşmam gerekseydi,eminim bir hüzün çökerdi içime, ama şimdihiçbir şey hissetmiyorum, oysa yarın temelliayrılacağım bu odadan da, duvarımdan da...Demek, iki hafta için birtakım düşünceleri dertetmeye, üzülmeye değmediği kişiliğimde yeretti, bütün duygularıma hükmediyor. Amagerçek mi bu? Kişiliğimin artık bütünüyle yenikdüştüğü doğru mu? Şu anda bana işkenceedecek olsalar, sanırım duyduğum acıdanbağırmaya başlarım. İki haftalık bir ömrümkaldığı için bağırmama, acıdan etkilenmemegerek yok deyip susmam.Sahi, gerçekten iki hafta ömrüm mü kaldı,yoksa daha fazla mı? O gece Pavlovsk’ta yalansöyledim: Aslında B. bir şey söylememişti bana,görmemişti bile beni. Ama bir hafta önce tıpöğrencisi Kislorodov’u getirmişlerdi. Düşünceyapısı olarak bir materyalist, ateist, inkârcıdır.

İşte ben de özellikle bunun için çağırmıştım onu:Nihayet, çıplak gerçeği kırıtmadan, lafı eviripçevirmeden söyleyecek biriydi benim içingerekli olan. O da öyle yaptı, yalnızca öncedenhazırlanmış olarak değil, hatta haz duyarak(bence o kadarı da fazlaydı) açık konuştu. Biray, koşullar iyi olursa belki biraz daha fazlaömrüm kaldığını söyledi. Çok daha erken deölebilirmişim. Ona göre ansızın, sözgelimi yarınbile ölebilirmişim. Böyle olayların görüldüğüoluyormuş. Daha çok yakında, üç gün önce,benim durumumda olan veremli genç bir kadınKolomna’da alışverişe çıkmak için hazırlanırkenbirden kötü hissetmiş kendini, divana uzanmışve oracıkta son nefesini vermiş, ölmüş.Kislorodov bütün bunları pek kurularak,duygusuzca, hiç sakınmadan ve benionurlandırmayı istiyormuş gibi, yani kendisi gibiölümü umursamayan, her şeyi yadsıyan yücebiri olduğumu söyleyerek anlatıyordu. Herneyse, gerçek açıktı: Bir ay... daha fazla değil!Yanılmadığına inanıyorum.Çok şaştığım bir şey de prensin ‘kötü rüyalar’gördüğümü nasıl anladığı. Tam öyle,

Pavlovsk’ta ‘heyecanımın ve rüyalarımın’değişeceğini söyledi. Peki ama, nedenrüyalarım? Bir tıp adamı mıdır, yoksa her şeyisezinleyebilen olağanüstü zeki biri mi? (Amasonuçta bir ‘budala’ olduğu da kesin.) Sankiinadına, gelişinden önce tam güzel bir rüya (buaralar yüzlercesini gördüğüm bir rüya)görüyordum. Sanırım, onun gelmesinden bir saatönce uyumuştum. Rüyamda bir odadaydım.Ama benim odam değildi bu. Geniş,benimkinden yüksek tavanlı, güzel döşeli,aydınlık bir odaydı. Odada bir dolap, birkomodin, bir divan ve benim karyolam vardı.Karyolam büyük ve genişti. Üzerinde yeşil ipekbir örtü vardı. Ama bu odada korkunç birhayvanın, bir ucubenin olduğunu fark etmiştim.Akrebe benzeyen bir şeydi, ama akrep değil.Daha iğrenç, daha korkunç (belki de doğadaböyle yaratıklar olmadığı için daha korkunç) biryaratıktı, belki de özellikle bunun için girmiştirüyama ve asıl sır da bundaydı. Dikkatleinceliyordum onu: Kahverengi kabuklu, onsekiz on dokuz santim uzunluğunda birsürüngendi. İki parmak kalınlığında bir başı

vardı. Bedeni kuyruğuna doğru giderekinceliyordu, öyle ki kuyruğunun ucu ancakyarım santim kadardı. Başının dört beş santimgerisinde gövdesinden kırk beş derecelik açıylaiki yana ayrılan sekiz on santim uzunluğunda ikibacak vardı; üstten bakınca bu hayvanPoseidon’un üçlü zıpkınını andırıyordu. Başınıinceleyemedim, ama sağlam iki iğneyi andırankısa, (yine kahverengi) iki duyargasınıgörmüştüm. Ayrıca öyle iki duyarga dakuyruğunun ucunda ve ayaklarının her birindevardı, böylece iğne gibi toplam sekiz duyargasıoluyordu. Yaratık bacaklarıyla kuyruğunaabanarak odanın içinde koşturup duruyordu.Koşarken gövdesi ile bacakları kabuğuna karşın,olağanüstü bir çabuklukla yılan gibikıvrılıyordu. Öyle ki iğrenç bir görünümü vardı.Beni sokacağından çok korkuyordum. Onunzehirli olduğunu duymuştum. Ama bana en çokacı veren, onu odama kimin yolladığı, bununlabana ne yapmak istedikleri, bunun nasıl bir sırtaşıdığı sorularıydı. Yaratık komodinin, dolabınaltına giriyor, köşelere sokuluyordu. Sandalyedeoturuyordum, bacaklarımı altıma toplamıştım.

İğrenç yaratık odayı bir baştan öte başa koşarakgeçti ve oturduğum sandalyenin çevresinde biryerde kayboldu. Korkuyla bakındım her yana.Ayaklarımı altımda topladığım için sandalyeyeçıkamayacağını düşünüyordum. Ansızınarkamda, tam başımın arkasında tuhaf bir hışırtıduydum. Dönüp bakınca iğrenç yaratığınduvardan yukarı tırmandığını gördüm. Tambaşımın hizasına gelmişti, inanılmaz birçabuklukla kıvrılan, dönen kuyruğu saçlarımadeğiyordu. Hemen sandalyeden yere attımkendimi, o anda iğrenç yaratık da gözdenkayboldu. Karyolaya yatmaya cesaretedemiyordum, yastığın altından çıkacak gibigeliyordu bana. Annemle onun bir tanıdığıgirdiler odaya. İğrenç yaratığı yakalamayaçalışıyorlardı. Ama ikisi de son derece sakindi,korkmuyorlardı bile. Ama bir şeyin farkındadeğillerdi. Birden ortaya çıktı iğrenç yaratık.Şimdi çok durgundu, özel bir niyeti var gibiydi,yavaşça sürünerek (bu daha da iğrenç yapıyorduonu) yine odanın ortasından geçerek kapıyayöneldi. O sırada annem kapıyı açıp, beş yılönce ölen Ternyof cinsi siyah, uzun tüylü, iri

köpeğimiz Norma’ya seslendi. Norma odayadaldı, iğrenç yaratığın karşısında çakılıp kaldı.İğrenç yaratık durmuştu, ama olduğu yerdekıvrılıp duruyor, ayaklarıyla, kuyruğununucuyla döşemede tıkırtılar çıkarıyordu.Yanılmıyorsam, hayvanlar mistik korkuhissedemezler. Ama o anda Norma’nınkorkusunda sanki son derece olağandışı,neredeyse mistik bir şey vardı, benim gibi o dabu hayvanda uğursuz ve gizemli bir şey buluyorgibi geliyordu bana. Usul usul, ama dikkatliceona doğru sürünerek ilerleyen iğrenç yaratığınkarşısında Norma birkaç adım geri çekildi.İğrenç yaratık birden köpeğin üzerine atılmak,onu sokmak istiyor gibiydi. Gelgelelim, Normabütün korkusuna, her yanının titremesine karşın,çok kötü bakıyordu ona. Birden korkunçdişlerini gösterdi, kıpkırmızı, kocaman ağzınıalabildiğine açtı, hayvanın üzerine atılmayahazırlandı, birden atılıp dişlerinin arasına aldıonu. İğrenç hayvan oradan kurtulmak için vargücüyle çırpınmaya başlayınca Norma ağzınıaçıp tekrar kapayarak çabuk bir hareketle bu kezyutacak gibi iyice ağzının içine aldı onu.

Hayvanın kabuğu çıtırdadı. Norma’nın ağzınındışında kalan kuyruğuyla bacakları korkunç birbiçimde çırpınıyordu. Birden acıyla ciyakladıNorma: O arada iğrenç yaratık Norma’yıdilinden sokmayı başarmış olacak, köpek acıdanciyaklayarak, uluyarak ağzını açınca, içeridehâlâ kıpırdayan yarı ezilmiş sürüngeni gördüm.Ezilmiş bir hamamböceğinden akan beyaz sıvıgibi bir şey sızıyordu Norma’nın diline. O andauyandım, odaya prens girdi.”İppolit okumayı birden kesip, biraz sıkılgan,şöyle dedi:— Baylar, bu yazdıklarını kontrol etmekamacıyla tekrar okuyamamıştım, anladığımkadarıyla, gereksiz çok şey yazmışım.Gördüğüm bu rüya...Gavrila hemen kesti sözünü:— Evet, öyle.— Kabul ediyorum, gereksiz çok şey varburada, yani özellikle de benimle ilgili...Bunu söylerken yorgun, bitkin görünüyordu

İppolit, mendiliyle alnının terini siliyordu.Lebedev söylendi:— Doğrusu, kendinize büyük ilgiduyuyorsunuz...— Tekrar söylüyorum beyler, kimseyi benidinlemeye zorlamıyorum. İsteyen gidebilir.Rogojin duyulur duyulmaz bir seslemırıldandı:— Başkasının evinden... insan kovuyor.O ana kadar söze karışmaya cesaret edemeyenFerdışçenko ansızın,— Ya hepimiz birden kalkıp gidersek? dedi.İppolit hemen önüne indirdi bakışını, kâğıtlarıeline aldı. Ama bir saniye sonra tekrar kaldırdıbaşını, kıvılcımlar saçan bakışlarıylaFerdışçenko’nun yüzüne dik dik bakarak,yanaklarında kırmızı iki leke, mırıldandı:— Hiç sevmiyorsunuz beni!

Gülüşenler oldu. Ama çoğunluk gülmüyordu.İppolit’in yüzü kıpkırmızı olmuştu.Prens,— İppolit, dedi. Kapayın o yazdıklarınızı, banaverin ve benim odama geçip yatın. Uyumadanönce veya yarın oturur konuşuruz. Ama bukâğıtları bir daha açmamak koşuluyla. Tamammı?İppolit prensin yüzüne çok şaşırmış gibi baktı.— Olacak şey mi bu? dedi. (Tekrar canlandı,heyecanla haykırdı:) Baylar! Bu yaptığımaptallıktı! Okumaya bir daha ara vermeyeceğim.Dinlemek isteyen dinler...Aceleyle bardaktan bir yudum su içti,bakışlardan kurtulmak için iki dirseğini birdenmasaya dayadı, hırsla okumaya başladı. Birazsonra sıkılganlığı geçmişti...“Birkaç hafta için yaşamaya değmeyeceğidüşüncesi tam anlamıyla etkisi altına almayabaşlamıştı beni. Sanırım, bir ay önce dört haftaömrüm kaldığını öğrendiğimde etkilenmeye

başlamıştım, bu duygu üç gün önce,Pavlovsk’taki o akşam toplantısından döndüktensonra bütünüyle yerleşmişti içime. Bu duyguyuilk kez prensin verandasında, son yaşamdeneyimimi yapmaya kalkıştığım, insanları,ağaçları görmeyi aklıma koyduğum (varsın bensöylemiş olayım bunu), heyecanlandığım,Burdovskiy’in, yani ‘komşumun’ hakkınısavunduğum, bir anda herkesin kollarını açıpbeni kucaklayacağını, bir şey için onlarınbenden, benim onlardan özür dileyeceğimizidüşündüğüm anda hissetmiştim. Anlayacağınız,yeteneksiz bir aptal gibi hareket etmiştim. İşte oanda çakmıştı beynimde ‘son inanç’.İnanamıyorum, bu ‘inanç’ olmadan altı ay nasılyaşamıştım! Verem olduğumu, aslaiyileşemeyeceğimi çok iyi biliyordum.Aldatmıyordum kendimi, durumumu da çok iyibiliyordum. Ama bunun bilincine ne kadar çokvarıyorduysam, yaşama tutkum da o ölçüdeartıyordu. Dört elle sarılmıştım yaşama ve nepahasına olursa olsun, yaşamak istiyordum.Kabul ediyorum, beni bir sinek gibi ezmeyekalkışan karanlık, kör talihime, kuşkusuz,

nedenini bilmeden kızabilirdim. Ama nedenkızmakla yetinmedim? Nedenbaşlayamayacağımı bile bile yaşamayabaşladım? Bir şey yapamayacağımı bile bile, birşeyler yapmaya kalkıştım? Kitap bileokuyamıyordum, bırakmıştım okumayı: Ne diyeokuyacaktım ki? Altı ay için bir şeyleröğrenmeye ne gerek vardı?Ah, Meyer’in duvarının dili olsa da konuşsa!Çok şey yazdım ona. O pis duvarın üzerindeezbere bilmediğim tek leke yoktur. Lanet olasıduvar! Ama o yine de Pavlovsk’un bütünağaçlarından değerlidir benim için, yani şimdibenim için herhangi bir şeyin değeri olsaydı,Pavlovsk’un bütün ağaçlarından değerli olurdu...Hatırlıyorum, nasıl da açgözlü bir hırslaizliyordum onların hayatını. Önceleri böylemeraklarım yoktu. Odamdan çıkamayacak kadarhasta olduğumda kimi zaman küfürler ederek nebüyük bir sabırsızlıkla bekliyordum Kolya’yı.Her şeyin en küçük ayrıntısına iniyor, hersöylentiyle ilgileniyordun. Öyle ki tam birdedikoducu olup çıkmıştım. Sözgelimi,

önlerinde yaşayacakları uzun bir yaşam varkenzengin olmayı nasıl başaramadıklarını aklımalmıyordu (gerçi şimdi de almıyor ya). Yoksulbirini tanıyordum. Daha sonra bana onunaçlıktan öldüğünü söylemişlerdi. Hatırlıyorum,tepem atmıştı. O yoksul adamı diriltmek gelseydielimden, sanırım diriltip idam ederdim onu. Kimizaman kendimi haftalarca iyi hissettiğimoluyordu. Sokağa bile çıkabiliyordum. Amasonunda sokaktan öylesine nefret etmeyebaşlamıştım ki, herkes gibi sokağaçıkabilecekken inadımdan günlerce odamdandışarı adımımı atmıyordum. Kaldırımlardasağımdan solumdan geçip duran, telaşlakoşturan, her zaman aceleci, asık suratlı, endişeliinsanlara katlanamıyordum. Neden hep üzgün,hep endişeli, telaşlıydılar? Her zamanki hüzünlüöfkeleri (çünkü öfkelidirler, öfkelidirler,öfkelidirler) nedendir? Mutsuzluklarının suçukimindir? Hem önlerinde altmış yıllık koca birömür varken neden yaşamayı bilemiyorlar?Önünde yaşayacağı altmış yılı varken nedenaçlıktan ölmeyi kabullendi Zarnitsın? Üstelikneden herkes sırtındaki pılı pırtıyı, nasırlı ellerini

göstererek öfkeyle bağırıyor: ‘Biz çift sürenmandalar gibi çalışıyoruz, didiniyoruz, köpeklergibi açız, yoksuluz! Başkaları yan gelip yatıyor,çalışmıyor ama onlar zengin, biz fakiriz!’ (Hepaynı şarkı...) Bizim evde, üst katta İvan FomiçSurikov diye, ‘soylulardan!’, her zaman yırtıkpırtık, düğmeleri düşmüş giysilerle dolaşan,sabahtan akşama kadar onun bunun ayakişlerine koşturup duran zavallı bir insanmüsveddesi var. Konuşmaya kalkın onunla:‘Yoksulum, açım, perişan durumdayım, karımöldü, ona ilaç alacak param yoktu, kışın daçocuklarım soğuktan dondu, büyük kızımbirinin kapatması oldu...’ Durmadan yakınır,ağlar! Bu aptallara hiçbir zaman acımamışımdır,hiçbir zaman! Şimdi de, önceleri de... Gururduyarak söylüyorum bunu! O neden birRothschild değilmiş? Neden Rothschild gibimilyonları yokmuş? Neden karnavalçadırlarındaki gibi yığın yığın Napolyon veçarlık altınları yokmuş? Yaşadığına göre her şeyonun iradesine bağlıdır oysa! Bunuanlayamıyorsa kabahat kimin?Ah, artık hiçbir şey umurumda değil; artık hiç

kızmıyorum, ama tekrar söylüyorum, ozamanlar, o zamanlar geceleri hırsımdandüpedüz yastığımı kemiriyor, yorganımıparçalıyordum. Ah, ne hayaller kuruyordum, neçok şey istiyordum; beni on sekiz yaşında, yarıçıplak, evsiz barksız sokağa atmalarını, kocakentte yapayalnız, kimsesiz, işsiz güçsüz, açdolaşmayı, bir akrabamın, bir tanıdığımınolmamasını, karnım aç, ezilmiş, hırpalanmış(böylesi daha iyi!), ama sağlıklı olmayı ne çokisterdim... İşte o zaman gösterirdim ben...Ne mi gösterirdim?Ah, siz bu ‘açıklamamla’ kendimi ne kadarküçük düşürdüğümün farkında olmadığımısanıyorsunuzdur! Evet, benim henüz onsekizimde bile olmadığımı; bu son altı aydayaşadıklarımın aksakallı biri olana dekyaşamaya bedel olduğunu unutup, hayatı henüztanımamış değersiz biri olduğumu düşüneceklerolacaktır! Ama olsun varsın, gülsünler bana,bütün bunların masal olduğunu söylesinler.Gerçekten de masallar anlattım kendime.Gecelerimi hep bu masallarla doldurdum, şimdi

hepsini hatırlıyorum.İyi ama şimdi (masal anlatma zamanım çoktangeçmişken) tekrar anlatmalı mıyım onlarıburada? Hem de kime! Eh, Yunan gramerineçalışmamın bile manasız olduğunu çok iyibildiğim o zamanlar masallarla avutmuştumkendimi işte. Kendi kendime ‘Cümle yapısınagelemeden öleceğim!’ demiş ve daha birincisayfasını okumadan masanın altına atmıştımkitabı. Kitap hâlâ orada yerlerde sürünüyor.Matryona’ya onu oradan almasınıyasaklamıştım.Varsın, ‘açıklamam’ kimin eline geçerse, kimonu sonuna kadar okuyabilecek sabrı gösterirse,benim deli veya bir lise öğrencisi olduğumu,daha doğrusu, kendisinden başka insanlarınyaşama hiç değer vermediğini, onu çok ucuzaharcadığını, aşırı tembelce, aşırı vicdansızcaondan yararlandığını, dolayısıyla hiçbirinin onuhak etmediğini düşünen bir ölüm mahkûmuolduğumu sansın... Ne çıkar ki? Yalnız açıkçasöylüyorum, böyle sanan okuyucumyanılacaktır; bu düşüncemin ölüme mahkûm

olmamla hiçbir ilgisi yoktur. Sorun onlara, herbirine tek tek sorun bakalım mutluluktan neanlıyorlarmış? Ah inanın, Kolomb Amerika’yıkeşfettiği anda değil, onu keşfederken mutluydu.İnanın, mutluluğu belki de Yeni Dünya’yıkeşfetmeden üç gün önce doruğa çıkmıştı,umutsuzluğa kapılan adamlarını gemiyiAvrupa’ya döndürmek üzereyken kararlarındanvazgeçirdiği anda... Önemli olan Yeni Dünyadeğildi, yerin dibine batsındı Yeni Dünya!Neredeyse Yeni Dünya’yı görmeden, neyikeşfettiğini anlamadan ölmüştü Kolomb. Önemliolan yaşamdır, yalnızca yaşam... onun keşifsüreci, sürekli ve bitmek tükenmek bilmedenyaşamı keşfetme çabası, yoksa keşfetmiş olmakdeğil... Ama ne diye söylüyorum ki bunları! Şuanda anlattıklarımın boş şeyler olduğundan, beni‘güneşin doğuşu’ üzerine kompozisyon yazanbir küçük sınıf öğrencisi sanacaklarından veyabir şeyler anlatmaya çalıştığımı, amabeceremediğimi söyleyeceklerinden kuşkumyok... Ancak şunu da ekleyeyim: Bir insanınkafasında doğan dâhice veya yeni herdüşüncede, hatta ciddi her düşüncede, onu

anlatmak için ciltlerce kitap yazsa, otuz beş yılsözlü olarak anlatmaya çalışsa yine dekafasından bir türlü dışarı çıkmayan, ömür boyuiçinde kalacak, başkalarına anlatamayacağı birşeyler her zaman vardır. Böylece belki de enönemli düşüncelerini, düşüncelerinin obölümlerini hiç kimseye tam olarak anlatamadanölür. Ben de bu altı ay içinde bana acı veren herşeyi yazıya yeterince dökememiş olsam da, hiçdeğilse, şimdiki ‘son inancıma’ varmamın bananelere mal olduğu belki de anlaşılmıştır. Benimiçin malum birtakım amaçlarla, ‘açıklamamda’bu görüşüme de yer vermeyi uygun buldum.Her neyse, devam ediyorum.”

VI“Yalan söylemek istemiyorum: Bu son altı aysüresince, gerçeğin beni avucuna aldığızamanlar oluyordu; kimi zaman da onunçekiciliğine kendimi öylesine kaptırıyordum ki,ölüme mahkûm olduğumu arada bir unuttuğum,daha doğrusu o kararı düşünmek istemediğim,hatta kendimi işlerime verdiğim bile oluyordu.Sırası gelmişken, o zamanki durumumuanlatayım. Sekiz ay önce hastalığım iyiceağırlaştığında insanlarla her türlü ilişkimi kestim,eski arkadaşlarımı bıraktım. Zaten yüzü gülmezbiri olduğum için onlar da kolayca unutuverdibeni. Öyle olmasaydım da hemen unuturlardıkuşkusuz. Evde, yani ‘aile içinde’ de yalnızdım.Beş ay önce odama kapanmış, kendimi ailemdenbütünüyle soyutlamıştım. Ailede bir dediğimi ikietmiyorlardı. Belirli saatlerde odamı toplamak,yemeğimi getirmek dışında odama girmeyekimse cesaret edemiyordu. Emirlerim karşısındatitriyordu annem, odama girmesine izin verdiğimzamanlar karşımda yakınmaya bile cesaretedemiyordu. Gürültü çıkarıp beni rahatsız

ettikleri için sürekli dövüyordu çocukları. Öyleki dayak yerken haykırışlarından sık sıkşikâyetçi oluyordum. Bu yüzden belki deseviyorlardır beni şimdi! Sanırım, ‘SadıkKolya’ya (ben takmıştım ona bu adı) da çok acıçektirdim. Ama son zamanlarda da o banaçektirdi. Hepsi doğaldı tabii bunların, insanlarbirbirlerine acı çektirmek için yaratılmıştır. Amabana öyle geliyordu ki, hastanın kaprislerini hoşgörmeye baştan söz vermişti kendine. Doğalolarak bu da sinirimi bozuyordu. Ne var kiprensin ‘Hıristiyan yumuşak başlılığına’özeniyor gibi geliyordu bana. Ama biraz komikkaçmıyor da değildi bu. Çocuk gibidir Kolya,genç, heyecanlı... Elbette her şeye özenecek.Ama bazen onun artık kendi aklıyla yaşamasınınzamanı geldiğini düşündüğüm oluyor. Çokseviyorum onu. Bizim üst katta oturan, sabahtangece yarılarına kadar onun bunun işine koşturanSurikov’a da az çektirmedim. Sürekli olarak,yoksulluğunun asıl sorumlusunun kendisiolduğunu anlatmaya çalıştım ona. Öyle kisonunda korktu, bana uğramayı kesti. Çoksakin, uysal biridir. (Not: Uysallığın korkunç bir

silah olduğunu söylerler, bu konuda prensin nedüşündüğünü öğrenmek gerekir, kendisininsözüdür çünkü.) Ama mart ayında onların veçocuğunun onun deyimiyle nasıl ‘donduklarına’bakmak için üst kata çıktığımda, çocuğun cesedibaşında elimde olmadan güldüm. Çünkü yine‘kendisinin suçlu’ olduğunu anlatmayabaşlamıştım Surikov’a. O sırada birden astısuratını adam, bir eliyle omzumdan yakalayıpötekiyle kapıyı göstererek alçak sesle, yanifısıldayarak şöyle dedi: ‘Çıkın bayım!’ Çıktım,ama çok hoşuma gitmişti onun bu yaptığı. Benikapı dışarı ederken bile hoşlanmıştım bundan.Ne var ki aklıma geldikçe onun bu söylediğisonraları ağır bir duygu uyandırıyordu bende,hiç istemesem de, ona karşı tuhaf, acıma dolu birküçümseme duyuyordum. Onu aşağıladığım oanda (böyle bir niyetim olmasa da onuincittiğimi hissediyordum) bile öfkelenmemişti!O anda dudakları titremeye başlamıştı, amayemin ederim, öfkesinden değil; omzumdantutmuş, kesinlikle hiç kızmadan o görkemlisözünü söylemişti: ‘Çıkın bayım.’ O andaoldukça mağrur, hatta yüzüne hiç gitmeyecek

kadar (çünkü doğrusu komik bir ifade vardıyüzünde) mağrur, ağırbaşlıydı, ama öfkelideğildi. Belki birden küçük görmeye bilebaşlamıştı beni. O günden sonra iki üç kezmerdivenlerde karşılaştım onunla, birden dahaönce hiç yapmadığı bir şey yapmaya başlamıştı:Beni görünce şapkasını çıkarıyordu. Ama dahaönce olduğu gibi durmuyordu artık, utanarakçabucak geçip gidiyordu yanımdan. Beniküçümsüyorsa da, kendine göre birküçümsemeydi onunki: ‘Uysal’ bir küçümseme.Belki de sırf korkusundan çıkarıyordu şapkasını,ona kredi veren kadının oğlu olduğum için...Çünkü sürekli olarak borçluydu anneme ve buborçtan kurtulma gücü de yoktu. Sanırım asılneden de buydu. Oturup konuşmak istiyordumonunla ve inanıyorum, konuşmaya başlayacakolsam, on dakika geçmeden özür dilerdi benden;ama ona hiç ilişmemeye karar verdim.O sıralar, yani Surikov’un bebeğinin‘donduğu’ martın ortalarında birden iyihissetmeye başlamıştım kendimi. İki hafta kadarsürmüştü bu. Dışarı çıkmaya başlamıştım. Amadaha çok hava karardıktan sonra çıkıyordum.

Sokak lambalarının yandığı ayaz mart geceleriniseverim. Kimi zaman uzaklara gittiğim bile olur.Bir gece Şestilavoçnaya’da ‘kibarlardan’ birikaranlıkta arkamdan gelip yanımdan geçti. İyicegörememiştim onu. Kâğıda sarılı bir şey vardıelinde. Üzerinde mevsime göre pek ince, dar,kısa, biçimsiz bir palto vardı. On adım kadarötemdeki sokak lambasının altından geçiyorduki, cebinden bir şeyin düştüğünü fark ettim.Adımlarımı sıklaştırıp yürüdüm, adamındüşürdüğü şeyi yerden aldım. Tam zamanındayetişmiştim, çünkü tam o anda uzun paltolu biridikilmişti tepeme, ama yerden aldığım nesneyielimde görünce bir şey söylememiş, elimdekinekaçamak bir göz attıktan sonra uzaklaşmıştı.Yerden aldığım şey eski moda, tıka basa doluderi bir cüzdandı. Nedendir bilmem, içinde parahariç her şeyin olduğunu ilk bakışta anlamıştım.Cüzdanı düşüren adam bu arada kırk adımuzaklaşmış, kalabalığın içine karışmıştı.Arkasından koşmaya, seslenmeye başladım.Gelgelelim, elimden ‘Hey!’ diye bağırmaktanbaşka bir şey gelmediği için adam dönüpbakmıyordu bana. Ansızın sola döndü, bir evin

avlu kapısından girdi. Ben kapıdan girdiğimdekaranlık avluda kimsecikler yoktu.Vurguncuların yaptırdığı cinsten, kiralık küçükdairelerden oluşan kocaman evlerden biriydi bu.Böyle evlerin bazılarında yüzden fazla daireolur. Koşarak avlu kapısından girdiğimde genişavlunun sağında dipte, karanlıkta iyicegörememiş olsam da, biri var gibi geldi bana.Köşeye kadar koşunca karşıma bir merdivengirişi çıktı: İnanılmaz derecede pis, karanlık, darbir merdivendi. Yukarıda birinin basamaklarıçıktığı duyuluyordu. Koşarak basamaklarıçıkmaya başladım. Çalacağı kapı açılana kadarona yetişebilmeyi umuyordum. Öyle de oldu.Basamaklar dar, ama sayıları son derece çoktu.Öyle ki soluk soluğa kalmıştım. Beşinci katta birkapı açılıp kapandı. Ben üç merdivenaşağıdaydım. Ben beşinci kata çıkıncaya,sahanlıkta soluklanıp zili buluncaya kadararadan birkaç dakika geçmişti. Sonunda daracıkmutfakta semaveri yakmaya çalışan bir kadınaçtı kapıyı. Bir şey söylemeden sorularımıdinledi (söylediklerimden bir şey anlamadığıbelliydi), bir şey söylemeden yine daracık olan,

korkunç derecede alçak tavanlı odanın kapısınıaçtı bana. İğrenç bir mobilyası vardı odanın.Perdeyle kapatılmış kocaman bir karyoladaTerentiç yatıyordu (kadın öyle seslenmişti ona).Terentiç sarhoş gibi gelmişti bana. Masada, sacaltlıkta bitmek üzere olan bir mum yanıyordu.Hemen yanında da neredeyse dibine gelmişkocaman bir şişe vardı. Terentiç yattığı yerdenbir şeyler mırıldandı bana. Kolunu sallayarak birsonraki kapıyı gösterdi. Kadın gitmişti.Terentiç’in gösterdiği kapıyı açmaktan başkayapabileceğim bir şey yoktu. Ben de öyleyaptım, bir sonraki odaya girdim.Bu oda öncekinden de dar ve sıkışıktı. Öyle kikapıdan girince ne yana döneceğimibilememiştim. Köşedeki tek kişilik dar karyolaodanın çok büyük bir bölümünü kaplamıştı. Gerikalan mobilya ise, üzerleri eski püskü giyecekyığılı üç basit sandalye ile muşamba kaplı eskibir divanın önünde duran tahta bir mutfakmasasıydı. O kadar ki, masayla karyolanınarasında neredeyse geçecek yer kalmamıştı.Masanın üzerinde, öteki odada olduğu gibi sacaltlıkta bitmek üzere olan bir mum yanıyordu.

Karyolada sesinden en çok üç haftalık olduğuanlaşılan bir bebek ağlıyordu. Hasta, solukyüzlü, genç görünümlü, lohusa yatağından yenikalktığı belli, üstü başı dökülen bir kadınçocuğun altını ‘değiştiriyordu’. Öte yandanbebek bir türlü susmuyor, ağlıyor, annesinincılız memesini istiyordu. Divanda üzerine frakabenzer bir şey örtülü, üç yaşlarında bir kızuyuyordu. Çok eski redingotlu bir adam(paltosunu çıkarmış, karyolanın üzerine atmıştı)masanın yanında ayakta duruyor, içinde yarımkiloluk iki buğday ekmeği ile iki küçük parçasucuk olan mavi kâğıt paketi açıyordu. Masanınüzerinde ayrıca bir çaydanlıkla siyah ekmekparçaları vardı. Masanın altında açık bir bavulladöküntü giyeceklerin dışına taştığı iki bohçagörünüyordu.Kısacası, odada korkunç bir düzensizlik vardı.İlk bakışta ikisinin, erkeğin de, kadının dadüzgün, ama yoksulluğun küçülttüğü insanlarolduklarını hemen anlamıştım. Bu öyle biryoksulluktur ki, onunla mücadeleye herkalkışıldığında sonunda düzensizlik üste çıkar,hatta insanlar artık onunla mücadelede kurtuluşu

düzensizlikte bulur, bu düzensizlikten de hergün biraz daha artan acılı, intikam duygusu dolubir haz duymaya başlarlar.Odaya girdiğimde, benden hemen önce gelmişolan adam getirdiklerinin paketini açarken biryandan da karısına heyecanlı heyecanlı birşeyler anlatıyordu. Kadın bebeğin altını henüzdeğiştirmemişti, o da hemen bir şeylerdenyakınmaya başlamıştı. Haberler kötüydü, belkiher zaman olduğu gibi iğrençti bile. Yirmi sekizyaşında gösteren bu esmer, sıska, simsiyahfavorili, yüzü sinekkaydı tıraşlı erkek oldukçakibar, hatta hoş görünmüştü gözüme. Yüzü hafifasık, bakışı kasvetliydi. Ama sanki pek birmağrurdu. Ben odaya girdiğimde tuhaf bir sahneyaşandı.Sinirli alınganlıklarından olağanüstü haz duyaninsanlar vardır, üstelik bu duyguları en üstdüzeye çıktığında (ki bu pek sık olur) hazları daen üst düzeye çıkar. Öyle ki böyle anlardaaşağılanmış olmak, aşağılanmamaktan daha çokhaz verir onlara. Bu sinirli tipler zekiyseler, yanisinirlenmesi gerekenin on katı sinirlendiklerini

anlayacak durumdaysalar, sonraları büyük acılariçinde pişman olurlar yaptıklarına. Adam birsüre şaşırmış gibi baktı yüzüme. Kadın ise,odalarına birisinin girmesinde korkunç bir şeyvarmış gibi dehşetle bakıyordu. Daha iki sözcüksöyleyememiştim ki, iyi giyimli olduğum,özellikle de bu berbat yere elimi kolumusallayarak girdiğim için kendimi son dereceaşağılanmış hissetmiş olabileceğim, kendisininde utandığı bu kötü ortamı gördüğüm içinolacak, adam birden neredeyse çıldırmış gibiüzerime saldırdı. Kuşkusuz, bütün öfkesinibirine olsun kusabilme fırsatını yakaladığınasevinmişti. Bir an bana vuracak bile sanmıştım.Sinir krizi geçiren kadınlar gibi yüzü bembeyazolmuştu. Onun bu durumu karısını dakorkutmuştu.Öfkesinden titreyerek, sözcükleri bile tamsöyleyemeden bağırdı:— Buraya girmeye nasıl cesaret ediyorsunuz?Çıkın dışarı!Ama o anda elimdeki cüzdanını gördü.

Elimden geldiğince sakin, soğuk bir tavırla(öyle olması gerekiyordu),— Sanırım siz düşürdünüz bunu, dedim.Bir süre büyük bir korkuya kapılmış, olanbitenden bir şey anlayamıyormuş gibi durdukarşımda, sonra çabucak yan cebine daldırdıelini, dehşet içinde açtı ağzını, eliyle alnınavurdu.— Aman Tanrım! Nerede buldunuz bunu?Nasıl?Cüzdanı yerden nasıl aldığımı, arkasındannasıl koştuğumu, seslendiğimi ve nihayetmerdivenlerden çıktığını tahmin edip neredeyserastgele buraya kadar nasıl geldiğimi kısaca,elimden geldiğince heyecanlanmadan anlattım.Karısına dönüp haykırdı:— Aman Tanrım! Belgelerimiz, her şeyimiziçindeydi. Her şeyimiz... Ah, beyefendi, bana nebüyük bir iyilik yaptığınızı biliyor musunuz? Sizolmasaydınız mahvolmuştum!

Bu arada, cevap vermeden gitmek için kapınınkolunu tutmuştum, ama o anda öylesine biröksürük nöbetine tutuldum ki, zor ayaktaduruyordum. Bana boş bir sandalye bulmak içinadamın odanın içinde dört bir yana nasılkoşuşturduğunu, sonunda bir sandalyeninüzerindeki pılı pırtıyı yere attığını, sandalyeyihemen yanıma getirdiğini gördüm. Dikkatliceoturttu beni sandalyeye. Ama öksürüğüm birtürlü dinmiyordu, üç dakika daha devam etti.Kendime geldiğimde, üzerinden pılı pırtıyı attığıbir başka sandalye almış, yanımda oturuyor,gözlerini kırpmadan yüzüme bakıyordu.— Yanılmıyorsam... rahatsızsınız? (Hastanınyanına giren bir doktorun genellikle sorduğutavırla sormuştu bunu.) Hekimim ben.(Doktorum dememişti. Bunun söylerken, oandaki durumundan ve içinde bulunduğuortamdan yakınıyor gibi koluyla odanın içinigöstermişti.) Gördüğüm kadarıyla, siz...Elimden geldiğince kısaca,— Veremim, diyerek ayağa kalktım.

Hemen o da ayağa fırladı.— Belki de büyütüyorsunuzdur, hem...ilaçlarınızı alınca...Hâlâ kendine gelememiş gibi ne diyeceğinibilemiyordu. Cüzdan sol elindeydi.Elim kapının kolunda, tekrar kestim sözünü:— Endişelenmeyin, geçen hafta B. (yine B.’yisürmüştüm öne) muayene etti beni, durumumkesin... Affedersiniz...Tekrar kapıyı açmak ve sıkılgan, dürüst,karşımda ezilip büzülen doktoru yalnızbırakmak istiyordum ki, lanet olası öksürüğümtekrar başladı. O anda benim doktor tekraroturmam, biraz dinlenmem için ısrar etmeyebaşladı. Karısına döndü. Karısı yerindenkalkmadan bana hoş, gönül alıcı birkaç şeysöyledi. Söylerken çok utandı, o kadar ki, soluksarı, kuru yanakları al al bile olmuştu. Kaldım,ama onları sıkmaktan çok çekindiğimi hersaniye belli ediyordum (öyle olması dagerekiyordu). Benim doktor çok üzgündü,

görebiliyordum bunu.Kesik kesik konuşmaya başladı:— Keşke ben... Size nasıl teşekkür edeceğimibilemiyorum, ayrıca size karşı çok dasuçluyum... ben... gördüğünüz gibi... (tekrargösterdi odayı) şu anda durumum bu...— Ah, dedim, görecek bir şey yok, her şeyortada. İşinizi kaybetmiş olmalısınız,durumunuzu anlatmak, tekrar göreve dönmeninyollarını aramak için buraya geldiniz, öyle değilmi?Şaşkınlıkla sordu doktor:— Nasıl... anladınız?Elimde olmadan, şakacı bir tavırla karşılıkverdim:— İlk bakışta belli oluyor... Taşradan pek çokinsan böyle umutlarla koşup geliyor buraya,sizin yaşadığınız koşullarda yaşıyor...Doktor birden büyük bir heyecanla dudaklarıtitreyerek konuşmaya başladı. Durumundan

yakınıyor, anlatıyordu. Ne yalan söyleyeyim,anlattıkları ilgimi çekmişti. Yaklaşık bir saatdinledim. Öyküsünü anlattı. Son derece sıradanbir öyküsü vardı. Taşrada hekimmiş. Bir devletdairesinde çalışıyormuş. Karısını bile hedef alanbirtakım dedikodular dolaşmaya başlamış kentte.Doktor hiçbir şeyi önemsemiyor, budedikodularla mücadelesini sürdürüyormuş.Gelgelelim, il yönetiminde doktorundüşmanlarından yana bir değişiklik olmuş;adamcağızın arkasından dolaplar çevirmişler,iftiralar atmışlar. Sonunda görevinden olmuş vedurumunu anlatmak için elinde avucunda olanlaburaya, Petersburg’a gelmiş.Besbelli anlattıklarına uzun süre kulak asanolmamış, sonra birileri dinlemiş, ama haksızbulmuşlar onu, daha sonra birtakım sözler veripoyalamışlar, arkasından terslemişler, sonra biryazıyla durumunu anlatmasını emretmişler,sonra bu yazısını kabul etmemişler, bir dilekçeyazmasını istemişler... Kısacası, beş aydır buişlerin peşinde koşturup duruyormuş. Bu aradabütün parası da suyunu çekmiş. Sonundakarısının eski giysilerini bile rehin bırakıp

karşılığında para almışlar. Bu arada bir çocuklarıdaha olmuş ve... ve... ‘bugün dilekçeme kesinolumsuz cevap verdiler, oysa yiyecekekmeğimiz yok, bir şeyimiz kalmadı, üstüneüstlük karım da doğum yaptı. Ben, ben...’Sandalyesinden ayağa fırlayıp öte yana döndü.Karısı köşede ağlıyordu, çocuk yineviyaklamaya başlamıştı. Cebimden not defterimiçıkardım, birtakım notlar almaya başladım.Yazmayı bitirip ayağa kalktığımda doktorkarşımda ayakta duruyor, korkulu bir meraklayüzüme bakıyordu.— Adınızı not aldım, dedim. Bu arada başkaşeyleri de: Görev yaptığınız yeri, görevyaptığınız ilin valisinin adını, görevdenayrılışınızın ay ve gününü. Bir arkadaşım var,bir okul arkadaşım, Bahmutov... amcasıdördüncü dereceden devlet görevlisi PyotrMatveyeviç Bahmutov bir dairede müdürdür...Birden titreyerek haykırdı benim hekim:— Pyotr Matveyeviç Bahmutov mu? Şu andaher şey ona bağlı!