Budala-Fyodor Mihailoviç Dostoyevski

sıradanlıktan, rutinden kurtulmak içingösterdikleri olağanüstü çabadadır. Ama yine dedeğişmez, oldukları gibi kalırlar. Bu arada birölçüde değişmiş olsalar bile, kurtulmayı öylesineistedikleri sıradanlıklarını atamazlarüzerlerinden. Ama yine de ilgi çekici, orijinal,özgün insanlar olmayı isterler.Öykümüzün şimdiye kadar okuyucuyayeterince açıklamadığımız (itiraf ediyorumbunu) kahramanlarından bazıları bu çeşit“sıradan”lardan, “özelliksiz”lerdendir. VarvaraArdalionovna Ptitsına da, onun kocası BayPtitsın da, ağabeyi Gavrila Ardalionoviç deonlardandır.Aslında, sözgelimi, insanın zengin, iyi biraileden gelmesi, hoş görünümlü, eğitimli, akıllı,hatta iyi niyetli olması, ama öte yandan hiçbiryeteneğinin, hiçbir özelliğinin, hatta hiçbirtuhaflığının, kendine özgü tek bir fikrininolmaması, yani kesinlikle “herkes gibi”olmasından daha sıkıcı bir şey düşünülemez.Zengindir, ama bir Rothschild değildir; saygınbir ailesi vardır, ama hiçbir zaman bir etkinliği

olmamıştır; dış görünümü hoştur, ama neredeysehiç ifade yoktur hoşluğunda; iyi bir öğrenimgörmüştür, ama onu nerede kullanacağınıbilemez; aklı vardır, ama kendi fikri yoktur;kalbi vardır, ama soyluluktan yoksundur vesaire,vesaire... Böyle insan çoktur dünyada, hemtahmin edildiğinden de çoktur. Bütün insanlargibi onlar da iki ana gruba ayrılır: Birinci grupdar kafalılar, ikinci grup “biraz daha kafasıçalışanlar”. Birinci gruptakiler daha mutludur.Dar kafalı “sıradan” bir insan için kendini,sözgelimi, olağanüstü, sıra dışı biri olarakdüşünmekten, herhangi bir kuşku duymadanbuna içtenlikle inanmaktan daha kolay bir şeyyoktur. Kadınlarımızdan bazıları için saçlarınıkısa kestirmek, mavi gözlük takmak, nihilistolduğunu söylemek, hemen o anda kendineözgü “inançları” olduğuna inanmasına yeterlidir.Bazılarımız için, kalbinde toplumsal, soylubirtakım duygular hissetmek, kimsenin onunhissettiklerini hissedemeyeceğine, dahasıinsanlığın gelişmesinde kendisinin önderolduğuna kolayca inanmak için yeterlidir. Biribir yerden iki sözcük duysun veya başı sonu

belli olmayan iki sayfacık bir şey okusun,hemen bunların “kendi düşünceleri” olduğuna,kendi beyninde doğduğuna inanmaya başlar. Budurumlarda saflığın küstahlığı (böyle denebilirsekuşkusuz) inanılmaz bir düzeye çıkar. Bütünbunlar akıl alacak şeyler değildir, ama çok sıkçıkarlar karşımıza. Gogol, saflığın buküstahlığını, aptallığın kendine, kendiyeteneğine bu aşırı güvenini, inanılmazkahramanı Teğmen Pirogov’da[43] son dereceparlak bir biçimde anlatmıştır. Kendisinin birdâhi, hatta her çeşit dâhiden de üstünolduğundan en küçük bir kuşkusu bile yokturPirogov’un. Büyük bir dâhi olduğundanöylesine kuşkusu yoktur ki, bunu bir kez bilesormaz kendine. Aslında soru diye bir şey deyoktur onun için. Öyle ki büyük yazar,okurunun incinen etik duygusunu tatmin içinsonunda kırbaçlatmak zorunda kalmıştır onu.Gelgelelim, büyük adamın şöyle bir silkindiğini,işkenceden sonra kendini toparlamak içinkocaman bir parça böreği mideye indirdiğinigörünce şaşkınlık içinde kollarını iki yana açmış,okurlarını da öylece bırakmıştır. Gogol’ün bu

büyük Pirogov’u böyle küçük rütbeliresmetmesine her zaman üzülmüşümdür. ÇünküPirogov’un kendine öylesine bir güveni vardırki, omuzlarında apoletlerinin yıllar geçtikçekabarması, dolmasıyla kendisini sözgelimi birgeneral, hatta büyük bir ordu komutanı olarakhayal etmesi onun için çok kolaydı. Hayal etmekde değildi onunki, kuşkusu yoktu bundan...General olduktan sonra neden bir ordu komutanıolmayacaktı? Öylelerinin sonra savaş alanlarındane çok fiyaskolara neden oldukları bilinmedikşey midir? Hem edebiyatçılarımız, bilimadamlarımız, hatiplerimiz arasında da ne çokPirogov’lar vardı. “Vardı” diyorum ya, kuşkusuzşimdi de var...Öykümüzün kahramanlarından GavrilaArdalionoviç İvolgin öteki gruptandı. Herşeyiyle, tepeden tırnağa “daha akıllılar”grubundan olsa da, orijinal, özgün olmak isteğibir hastalıktı onda. Ne var ki bu gruptakiler,yukarıda söylediğimiz gibi, birinci gruptakilereoranla çok daha mutsuzdur. Asıl önemli olanşudur ki, akıllı “sıradan” biri bazen (belkiyaşamı boyunca sürekli) kendini bir dâhi,

orijinal bir insan olarak görse de, kalbinde onusonunda umutsuzluğa düşürecek kadar ilerigidecek bir kuşku kurtçuğu da hiçbir zamaneksik olmaz. Buna boyun eğecek olursa da,içine işlemiş kibri tümüyle zehirlenir.Gelgelelim, yine aşırı uçta bir örnek aldık: Buakıllıların büyük çoğunluğunda olaylarböylesine trajik gelişmez. Yıllar sonrakaraciğerleri az veya çok bozulur, hepsi okadar... Ama bu insanlar yine de gençlikyıllarından başlayarak durulma çağına gelenekadar orijinallik isteğiyle yıllarca çılgınlıklaryaparlar. Çok tuhaf olaylarla karşılaşıldığı daolur: Dürüst bazı insanlar sırf orijinal olmaisteğinden alçakça bir iş yapmaya bile hazırdır.Hatta kimi zaman bu mutsuz insanlardan bazılarıyalnızca dürüst değil, iyi yürekli de olurlar,ailelerinin kaderi onlara bağlıdır, çalışaraksadece ailelerinin değil, başkalarının bilegeçimini sağlamaktadırlar, peki ama neye yararbu? Yaşamlarının sonuna kadar huzurbulamazlar! İnsan olarak sorumluluklarını çokiyi yerine getirdikleri düşüncesi yatıştırmaz,teselli etmez onları. Tersine, sinirlerini bozar:

“İşte bunun için uğraştım durdum bir ömürboyu... bu bağladı elimi kolumu... bu engel oldubarutu bulmama! Bu olmasaydı kesinlikle yabarutu bulurdum ya da Amerika’yı keşfederdim,aslında ne olduğunu şu anda bilmiyorum, amakesinlikle bir şey bulurdum!” Bu bayların enkarakteristik özelliği de neyi bulmalarıgerektiğini, barutu mu bulacaklarını, Amerika’yımı keşfedeceklerini ömürleri boyunca bir türlübilememeleridir. Ama hiç kuşku yok ki, buluşyapma uğruna çekecekleri özlem de, acı daKolomb ile Galileo’nunkinden aşağı kalmaz.Gavrila Ardalionoviç de böyle başlamıştı, amahenüz yeniydi. Daha uzun süre numaralaryapması gerekiyordu. Yeteneksizliğini sürekli vederinden hissetmesi, öte yandan da kendineyeter bir insan olduğundan emin olmak içinduyduğu önüne geçilemez isteği daha ilkgençlik yıllarında yüreğini fena yaralamıştı.Kıskanç, istekleri taşkın bir gençti, hattadoğuştan aşırı sinirliydi sanki. İsteklerinintaşkınlığını onların güçlü olduğuna verirdi.İsteklerindeki tutkuyu, coşkuyu göstermek içinbazen en pervasız adımları atmaya hazırdı.

Gelgelelim, iş bu pervasız adımları atmaya kararvermeye gelince, kahramanımız hemen pekakıllı oluverirdi. İşte bu öldürüyordu onu. Sırfhayalini kurduğu bir şeye ulaşmak için enaşağılık bir şeyi yapmaya bile karar verebilirdi.Ne var ki son çizgiye geldiğinde kahramanımız,sanki inadına, böyle alçakça bir şeyiyapamayacak kadar dürüst kesilirdi. (Ancakufak tefek alçaklıklar yapmak için hemen herzaman hazırdı.) Ailesinin yoksulluğundan vesosyal düzeyinin düşüklüğünden nefret eder,tiksinirdi. Annesine bile tepeden bakar, onuküçümserdi. Oysa toplum içindeki yerini,kariyerini annesinin adına ve kişiliğine borçluolduğunu da çok iyi bilirdi. Yepançinler’inyanına girince kendi kendine hemen, “Alçaklıkyapacaksam varsın sonuna kadar yapayım, yeterki sonunda kazanmış olayım,” demiş, ama hiçbirzaman alçaklığı sonuna kadar vardırmamıştı.Peki ama, neden ille de alçaklık yapmasıgerektiğini düşünüyordu? O sıralar Aglaya’dandüpedüz korkuyordu. Ama onunla ilgilenmeyiyine de bırakmamış, genç kızın onun düzeyineineceğini ciddi olarak hiç beklememesine karşın,

ne olur ne olmaz diye, onunla yakınlaşmaçabasını sürdürmüştü. Daha sonra NastasyaFilippovna ile ilişkisi sırasında birden her şeyevarmanın tek yolunun parada olduğunu düşünüroldu. Biraz korkuyla olsa bile, o sıralar kendinebüyük bir güvenle her gün şöyle tekrarlıyordu:“Alçaklıksa alçaklık!” Sık sık cesaret vermeyeçalışıyordu kendine: “Alçaklık edeceksen,sonuna kadar gideceksin. Eski kafalılar böyledurumlarda korkar, ama biz korkmayız!” Aglayakonusunda yenilgiye uğradıktan, olaylarkarşısında ezildikten sonra ruhsal yönden iyiceçökmüş ve daha önce deli adamın getirip çılgınkadının ayaklarının altına serdiği, çılgın kadınında onun yüzüne fırlattığı paraları gerçektengetirip prense vermişti. O paraları geri verdiğiiçin daha sonra bu yaptığıyla pek övünse de çokpişman oldu. O zamanlar, prensin Petersburg’dakaldığı üç gün süresince gerçekten durmadanağlamıştı, ayrıca “herkesin yapamayacağı” budavranışı yüzünden ona pek acıyarak baktığıiçin bu üç gün içinde prensten nefret etmeyi debaşarmıştı. Ne var ki bütün üzüntüsününyalnızca, sürekli ezilen, çiğnenen kibrinden

geldiğini içtenlikle itiraf ediyordu kendine ve bubüyük acı veriyordu ona. Ancak aradan uzun birsüre geçtikten sonra, Aglaya gibi masum, tuhafyaradılışlı bir kızla ilişkisinin nerelerevarabileceğini anlamış, bundan emin olmuştu.Pişmanlık duygusu içini kemiriyordu.Görevinden ayrılmış, kendini derin bir hüzne,kedere bırakmıştı. Anne babasıyla birliktePtitsın’ın evinde kalıyordu, bu arada açıktanaçığa da küçümsüyordu Ptitsın’ı. Oysa öteyandan onun öğütlerini dinliyor, ona akıldanışacak kadar da uysal davranıyordu.Sözgelimi, bir Rothschild olmayı düşünmediği,kendine bunu bir amaç edinmediği için dekızıyordu ona. “Tefecilik yapıyorsan, sonunakadar yap, ez insanları, soy soğana çevir...göster kendini, Yahudilerin kralı ol!” Ptitsınalçakgönüllü, sakin biriydi. Bütün bunlarayalnızca gülümseyerek karşılık veriyordu. Amabir kez Gavrila ile ciddi olarak konuşmayıgerekli görmüş ve son derece ağırbaşlıkonuşmuştu onunla. Yaptığı işin alçaklıkolmadığını, Yahudi demekle ona haksızlıkettiğini; paranın değeri buysa bunda kendisinin

bir suçunun olmadığını; doğru, çağdaş ve dürüstbir iş yaptığını, bu “işlerin” aracılığınıyürüttüğünü; nihayet, görevini dürüstçe,başarıyla yerine getirdiği için bu çevreninönemli kişileri arasında çok iyi bir isim yaptığınıve işlerinin giderek geliştiğini söylemişti. “BirRothschild olmayacağım ben (gülümseyerekeklemişti:) Rothschild olacağım da ne olacak?Belki Liteynaya’da bir evim olur, hatta iki...orada dururum işte.” Bunu söylerken şöylegeçiriyordu içinden: “Kim bilir, bakarsın üçevim olur...” Ama hiçbir zaman yüksek sesledile getirmezdi bu hayalini. Böyle insanları severdoğa, hoş tutar onları. Kesin üç değil, dört evleödüllendirecektir onu. Bunu da oçocukluğundan beri hiçbir zaman bir Rothschildolabileceğini düşünmediği için yapacaktır.Ancak dört evden öteye gitmeyecektir doğa,Ptitsın’ın işi o kadarla kalacaktır.Gavrila Ardalionoviç’in kız kardeşi bambaşkayapıda bir insandı. Onun da güçlü istekleri vardı,ancak onunkiler çok daha dirençli, taşkındı. İşson sınıra dayandığında son derece akıllıdavranırdı, bu akıllılığını sonuna kadar da

sürdürürdü. Doğrudur, o da orijinalliğe özenen“sıradan” insanlardandı, ama kendisinde enküçük bir orijinallik olmadığını çok erkenanlamıştı ve bunu pek dert etmiyordu. Kim bilir,belki de bir çeşit gururdan önemsemiyordubunu. Hayatta olağanüstü bir kararlılıkla attığıilk akıllıca adım Bay Ptitsın’la evlenmesiolmuştu. Ne var ki kocaya varırken hiç de şöyledememişti kendi kendine: “Alçaklıksa alçaklık,yeter ki amacına ulaş.” (Ağabeyi GavrilaArdalionoviç ona evlenme onayını verirken azkaldı söyleyecekti ona aynı şeyi...) Tersine,Varvara Ardalionovna kocası olacak erkeğinalçakgönüllü, cana yakın, az çok eğitim görmüş,hiçbir zaman en küçük bir alçaklık yapmayacakbiri olduğuna inandıktan sonra evlenmeye razıolmuştu onunla. Varvara Ardalionovna’nın ufaktefek alçaklıkların üzerinde durduğu yoktu.Böyle ufak tefek alçaklıklar nerede olmuyorduki? İdeal erkeği arayacak değildi ya! Ayrıcaevlenmekle annesine, babasına ve kardeşlerinebarınacak bir yer bulmuş olacağını da biliyordu.Gavrila’nın mutsuz olduğunu görünce, aileiçindeki eski tatsızlıklara bakmadan, ona yardım

etmek istemişti. Ptitsın bir işe girmesi için aradabir (anlaşılacağı gibi dostça) uyarıyorduGavrila’yı. Kimi zaman şakayla karışık şöylediyordu ona:“Sen generalleri de, generalliği deküçümsüyorsun, ama dikkat et, sırası gelince‘onlar’ general olacak ve sen de göreceksin!”Gavrila alaylı gülümseyerek “Nereden çıkarırlargeneralleri, generalliği küçümsediğimi?” diyegeçiriyordu içinden. Varvara Ardalionovnaağabeyine yardım etmek için eylem alanınıgenişletmeye karar vermişti: Büyük ölçüdeçocukluk anılarından yararlanarak Yepançinler’eyanaşmaya başlamıştı. Kendi de, ağabeyi deçocukken

Yepançinler’in çocuklarıyla birlikte oynarlardı.Bu arada şunu da söyleyelim, VarvaraArdalionovna Yepançinler’e gidip gelirkenolamayacak bir hayal peşinde koşsaydı, kendinikoyduğu insan grubundan belki de bir andaçıkardı. Ama herhangi bir hayalin peşindedeğildi. Hatta bu konuda epeyce sağlam birhesabı bile vardı: Aile üyelerinin kişilikleri,karakterleri üzerinde duruyordu. Aglaya’nınkişiliğini uzun uzun incelemişti. AğabeyiyleAglaya’yı yeniden yakınlaştırmaya kararlıydı.Belki biraz başarılı da olmuştu bu konuda. Belkibiraz da hata yapmıştı; sözgelimi, ağabeyinefazlasıyla güvenmekle, ondan hiçbir zamanveremeyeceği birtakım şeyleri beklemekleyanılmış olabilirdi. Ama ne olursa olsun,Yepançinler’in evinde oldukça ustalıkladavranıyordu: Haftalarca ağzına almamıştıağabeyinin adını, her zaman son derece dürüst,içten davranıyordu, ağırbaşlı, sadeydi.Vicdanının derinlerine gelince, oraya bakmaktankorkmuyordu, hiçbir şey için de suçlamıyordukendini. İşte bu güç veriyordu ona. Ancak arada

bir, kendisi de aşırı gururlu olduğu için öfkeyekapılmış, kendini beğenmişliğini bastırmayaçalışırken yakalıyordu kendini. Yepançinler’denher eve dönüşünde çoğu zaman böylehissediyordu.İşte şimdi de Yepançinler’den dönüyordu vedaha önce söylediğimiz gibi çok üzgün vedalgındı. Üzüntüsünde acı bir alay da vardısanki. Pavlovsk’ta tozlu bir sokakta gösterişsiz,ama geniş, ahşap bir evde oturuyordu Ptitsın. Buev yakın zamanda onun olacaktı ve şimdidenbirilerine satmaya hazırlanıyordu. VarvaraArdalionovna verandanın merdivenleriniçıkarken yukarıda bir gürültü duydu.Ağabeyiyle babası bağrışıyordu. Salona girinceodanın içinde aşağı yukarı dolanmakta olanGavrila Ardalionoviç’i gördü. Öfkeden yüzübembeyazdı, neredeyse saçlarını yolacaktı...Yüzünü buruşturdu Varvara, şapkasınıçıkarmadan, yorgun, kanepeye bıraktı kendini.Bir süre daha susar, ağabeyine neden odanıniçinde böyle koşturup durduğunu sormazsa,onun kesinlikle kızacağını bildiği için hemen

sorar gibi şöyle dedi:— Yine aynı şey galiba?— Ne aynı şeyi! diye bağırdı Gavrila. Aynışeymiş! Bu kez neler olduğunu Tanrı bilir! Neaynı şeyi! Çıldırdı ihtiyar... Annem hüngürhüngür ağlıyor. Sana bir şey söyleyeyim miVarvara, kovacağım onu evden ya da...(Başkasının evinden kimseyi kovamayacağınıfark etmiş olacak ki, bir an durup ekledi:) ya daben alıp başımı gideceğim.— Biraz hoşgörülü olmalısın, diye mırıldandıVarvara.Birden parladı Gavrila:— Neyi hoş göreceğim? Kime neyi hoşgöreceğim? Onun adiliklerini mi? Hayır, yettiartık, sen ne dersen de, buraya kadar! Hayır,hayır, hayır! Yaptığına bak: Hem suçlu, hemgüçlü! “Kapıdan girmem ben, yıkın duvarı...”derler ya. Senin bu halin nedir? Yüzünden düşenbin parça.Canı sıkkın, cevap verdi Varvara:

— Ne varmış yüzümde?Gavrila dikkatle bakıyordu kız kardeşininyüzüne. Neden sonra birden sordu:— Orada mıydın?— Evet.— Dur... yine bağrışmaya başladılar! Rezalet!Hem de böyle bir zamanda!— Zamanın neyi var? Özelliği neymiş buzamanın?Gavrila daha da dikkatli baktı kız kardeşininyüzüne.— Bir şeyler öğrenebildin mi? diye sordu.— Beklenmedik bir şey yok. Hepsidoğruymuş. Kocam senden de, benden dehaklıymış. En başta söylediği doğru çıktı. Onerede?— Evde yok. Neymiş doğru çıkan?— Prens artık resmen damat adayı. Karar

verildi... Ablaları söyledi bana. Aglaya kabuletmiş. Olayı gizlemiyorlar bile artık. (Oysaşimdiye kadar her şey gizliydi.) Adelaida’nındüğünü tekrar ertelendi, iki düğünü aynı gündeyapmak istiyorlar, ne şiirsel bir düşünce, değilmi? Şiir gibi! Odanın içinde koşturup duracağınaevlenmeleri üzerine sen de bir şiir yazsana! Buakşam Belokonskaya onlara gelecek. Tamzamanında geliyor, başka konuklar daolacakmış. Gerçi tanışıyorlar, ama prensi takdimedecekler Belokonskaya’ya... Galiba resmenduyuracaklar olayı... Ama konukların yanınagirdiğinde prensin bir şeye çarpıpdevirmesinden, kırmasından veya ayağı takılıpyere kapaklanmasından korkuyorlar. Ondanbeklenir çünkü.Gavrila kız kardeşini büyük bir dikkatledinliyordu. Ama Gavrila için son derece önemliolan bu haberden hiç etkilenmemiş gibigörünmesi Varvara’yı şaşırtmıştı.Bir süre düşündükten sonra şöyle dedi Gavrila:— Öyle olacağı belliydi, (tuhaf, kurnaz birgülümsemeyle kız kardeşinin yüzüne bakarak

odanın içinde, şimdi çok daha sakin, dolaşmayısürdürürken ekledi:) her şey bitti demek!Varvara,— Olayı filozofça kabullenmen çok iyi, dedi.İnan, sevindim buna.— Evet, büyük bir yük kalktı üzerimden. Enazından senin de...— Sanırım, seni usandırmadan, itirazsız,içtenlikle hizmet ettim sana. Mutluluğun içinAglaya’dan neler istediğini bile sormadım sana.— Yoksa... Aglaya’dan beklediğimin mutlulukolduğunu mu düşünüyordun?— Hayır, felsefeye yapma lütfen! Elbette birbeklentin vardı. Elbette bizden de bu kadar:Aptal yerine konulduk... Ne yalan söyleyeyim,bu işi hiçbir zaman ciddiye almamıştım.Aglaya’nın şakacı kişiliğini hesaba katarak,yalnızca “ne olur ne olmaz” diye, en önemlisi deseni yatıştırmak için bir şeyler yapmayaçalışmıştım. Sonuç alamayacağım yüzdedoksandı. Doğrusu senin ne elde etmek

istediğini de hâlâ bilmiyorum.Bir kahkaha attı Gavrila.— Şimdi de kocanla birlikte, bir işe girmemiçin sıkıştırmaya başlarsınız beni. Arkasındansebat göstermek, irade gücü, azıküçümsememek falan üzerine konferanslarınızgelir... Hepsini ezbere biliyorum.Varvara bir an düşündü. “Aklında yine birşeyler var galiba!” diye geçirdi içinden.— Nasıl? dedi Gavrila. Anne babasının neşesiyerinde miydi?— Galiba değildi. Ama sen de tahminedebilirsin bunu. İvan Fyodoroviç memnun.Ama anne korkuyor. Damat adayı olarak onaeskiden de hiç iyi gözle bakmadığı biliniyor.— Ben de aynı fikirdeyim. Damat adayı olacakbiri değil, yakışmaz da. Besbelli bir şey bu...Benim öğrenmek istediğim, şimdi durum nasılorada? Aglaya resmen “evet” dedi mi?— Şu ana kadar “hayır” demedi, benim

bildiğim bu kadar... Zaten daha fazlası dabeklenemez ondan. Çekingenlikte, utangaçlıktane kadar acayip olduğunu bilirsin:Çocukluğunda da konukların karşısınaçıkmamak için dolaba saklanır, iki saat oradaotururdu. Kocaman kız oldu, hâlâ aynı kafada.Sana bir şey söyleyeyim mi, ben nedense orada(onun açısından da) ciddi bir şeylerin olduğunudüşünüyorum. Renk vermemek için sabahtanakşama prensle alay ettiğini söylüyorlar. Amabelli etmeden her gün ona bir şeyler defısıldadığı kesin. Çünkü pek mutlu görünüyorprens, yüzünden gülücükler eksik olmuyor...Prens çok komik şeyler yapıyormuş. Ablalarıöyle diyor. Ayrıca sanırım gözümün içinebakarak alay da ediyorlar benimle.Gavrila sonunda yüzünü ekşitmişti. Varvarabelki de ağabeyinin bu konuda nelerdüşündüğünü öğrenmek için özellikle açmıştıkonuyu. Ama o anda yukarıda yine bağrışmalarbaşladı.Gavrila, öfkesini yönlendireceği bir şeybulduğu için sevinmiş gibi bağırdı:

— Kovacağım onu!— O zaman, dün yaptığı gibi kapı kapı dolaşır,hakkımızda kötü kötü şeyler anlatır yine...Birden çok korktu Gavrila.— Nasıl, dün yaptığı gibi mi? Ne demekistiyorsun? Yoksa...Birden uyandı Varvara.— Aman Tanrım, dün oraya gittiğini bilmiyormusun yoksa?Utancından, öfkesinden kıpkırmızı olduGavrila’nın yüzü.— Nasıl... Gerçekten gitmiş mi oraya? diyehaykırdı. Tanrım, öyle ya, oradan geliyorsun!Bir şeyler öğrenebildin mi bari? İhtiyar orayagitmiş ha? Söyle, gitmiş mi, gitmemiş mi?Gavrila kapıya koştu. Varvara atılıp arkadansarıldı ona.— Ne oluyorsun? Peki ama, nereye? diyordu.Şimdi onu dışarı salarsan daha kötüsünü yapar,

evleri tek tek dolaşır...— Neler yapmış orada? Neler söylemiş?— Bir şey söyleyemiyorlardı. Ne olduğunuanlayamamışlar. Ama herkes korkmuş. İvanFyodoroviç’le görüşmek istemiş. Ama yokmuşİvan Fyodoroviç. O zaman LizavetaProkofyevna’nın yanına çıkmak istediğinisöylemiş. Önce çalışmak istediğini söyleyip,kendisine bir iş vermesini istemiş ondan. Sonrabenden, kocamdan, özellikle de sendenyakınmaya başlamış... Bir sürü şey anlatmış.Gavrila sinir nöbeti gelmiş gibi titremeyebaşlamıştı.— Neler anlattığını öğrenemedin mi?— Ne öğrenebilirdim? Ne söylediğini kendi debilmiyormuş ki! Belki de hepsini anlatmakistemediler bana.Gavrila başını ellerinin arasına alıp pencereyekoştu. Varvara öteki pencerenin önünde oturdu.Birden,

— Çok tuhaf bir kız şu Aglaya, dedi, tamçıkarken durdurdu beni, “Anne babanıza derinsaygılarımı iletin, dedi. Birkaç güne kadarbabanızla görüşme fırsatını bulabileceğimiumuyorum.” Öylesine ciddiydi ki bunusöylerken... Çok tuhaftı...— Şaka ediyor olmasın? Belki alay ediyordu?— Sanmam, garip olanı da bu zaten.— Ne dersin, sence ihtiyarla ilgili bir şeylerbiliyor mu?— Orada hiçbir şeyden haberleri olmadığındankuşkum yok. Ama şimdi sen söyleyince aklımageldi, Aglaya bir şeyler biliyor olabilir. Amabiliyorsa yalnızca o biliyor, çünkü babamaöylesine ciddi bir tavırla selam yollayıncaablaları şaşırmıştı. Hem neden özellikle babama?Bildiği bir şeyler varsa... prens söylemiştir ona!— Kimin söylediği belli! Hırsız! Bir bueksikti... Ailemizde bir hırsız var, hem de “ailereisimiz”!Birden öfkeyle bağırdı Varvara:

— Ne hırsızı! Sarhoş uydurmasından başka birşey değil bu! Hem kim çıkarmış bunu? Lebedevile prens... Sanki kendileri doğru dürüst insanlar!Bilmiş şeyler... İkisinin de şu kadar değeri yokgözümde...Gavrila canı sıkkın,— İhtiyar hem hırsız, hem ayyaş... bendilenci... kız kardeşimin kocası tefeci... TamAglaya’nın yüzünü kızartacak bir aile.Söylenecek başka bir şey yok. Çok güzel!— Kız kardeşinin kocası, tefeci dediğin kişisenin...— Karnını doyuruyor diyeceksin, değil mi?Çekinme, çekinme söyle lütfen.Kendini toparladı Varvara.— Ne diye kızıyorsun? Bir şeye aklı ermeyenküçük bir çocuk gibisin. Bütün bunların seniAglaya’nın gözünde küçülteceğini misanıyorsun? Öyleyse onu hiç tanımıyorsun. O engözde damat adayını geri çevirip, tavan arasındaaçlıktan nefesi kokan bir üniversite öğrencisine

seve seve koşar... Öyle bir kızdır işte Aglaya! Budurumumuzu kararlı ve gururla kabullenseydin,onun gözünde ne kadar ilginç biri olacağınıbilemezsin. Prens öyle avladı onu işte. Önce hiçilgilenmiyormuş gibi davrandı... Ayrıca herkesingözünde de bir budala... Yalnızca bunun içinailesini ayağa kaldırdı. Onun istediği bu işte! Eh,ne diyeyim, hiçbir şey anlamıyorsun!Gavrila esrarlı bir tavırla,— Eh, anlayıp anlamadığımı göreceğiz! diyemırıldandı. Ama ben yine de ihtiyarın yaptığınınduyulmasını istemezdim. Prensin dilinitutacağını, olayı anlatmayacağını, Lebedev’inanlatmasına da engel olacağını sanıyordum.Üstelediğimde bana bile her şeyi anlatmamıştı...— Demek ki o söylememiş olsa da her şeybiliniyor... Şimdi ne yapacaksın? Ne olacağınıumuyorsun? Bir umut daha varsa o daAglaya’ya acı çekiyor görünmen...— Bütün romantizmine karşın, bu skandalgözünü korkutmuş olabilir. Sizlerde her şey birçizgiye kadardır çünkü, her şeyin bir sınırı

vardır.Ağabeyine onu küçümser bir tavırla bakaraksesini yükseltti Varvara:— Aglaya mı korkacak? Ne kadar yüreksizsin!Siz erkekler hiçbir şeye değmezsiniz. Alaycı vetuhaf bir kız olsa da, hepinizden bin katsoyludur o.Gavrila kendini beğenir bir tavırla mırıldandıyine:— Peki, tamam, tamam, kızma...— Ben annem için üzülüyorum, diye sürdürdükonuşmasını Varvara. Babamla ilgili bu olayınonun kulağına gitmesinden korkuyorum. Ah,bundan çok korkuyorum!— Herhalde gitmiştir bile, dedi Gavrila.Varvara üst kata, annesinin yanına gitmek içinkalkacak oldu, ama birden durdu, ağabeyinedikkatli dikkatli baktı.— Kim söylemiş olabilir bunu ona?

— Belki de İppolit. Sanırım bize gelir gelmezbüyük bir zevkle yapmıştır bunu, raporuyetiştirmiştir anneme.— Söyler misin, nereden öğrenmiş olabilirbunu? Prensle Lebedev kimseye söylememeyekarar vermişlerdi. Kolya bile bir şey bilmiyor.— İppolit mi? Bir yolunu bulup öğrenmiştir.Onun ne hinoğluhin olduğunu bilemezsin. Nededikoducudur, burnu her pisliğin, skandalınkokusunu hemen alıverir. Ama ister inan isterinanma, onun Aglaya’yı avcunun içine aldığınaben inanıyorum! Henüz almadıysa da, almasıyakındır. Şimdi Rogojin de görüşmeye başladıonunla. Prens nasıl fark etmiyor bunu? Şimdi debana kötü bir oyun oynamak hevesinde! Candüşmanı olarak görüyor beni, uzun zamandırfarkındayım. Yarın öbür gün ölecek, hâlâ nelerdüşünüyor, anlayamıyorum! Ama hakkındangeleceğim onun. Kimin kime oyun oynayacağınıgörecek!— Bu kadar nefret ediyorsan neden bizeçağırdın onu? Hem oyun oynamaya değer birimi o?

— Onu bize çağırmamı benden sen istedin.— Yararlı olacağını düşünmüştüm, oysabiliyor musun, şimdi kendi âşık olmuşAglaya’ya, mektup yazmış ona. Neler olduğunubana soruyorlardı... az kaldı LizavetaProkofyevna’ya da yazacakmış.Gavrila kötü kötü güldü.— Bu açıdan tehlikeli değildir! Gelgelelim,olay öyle değil. Aglaya’ya âşık olmasınaolabilir, çünkü daha çocuk! Ancak... yaşlıkadına imzasız mektup yazacak kadar da değil.İçi kin dolu, aşağılık, kendini beğenmiş biridir!..Aglaya’ya beni kötülediğinden kuşkum yok,biliyorum bunu... Önce ondan başladı... İtirafediyorum, başlangıçta aptal gibi anlattım ona herşeyi. Prense olan hıncından benim yanımdaolacağını düşün-müştüm. Ne kurnaz tilkidir o!Artık çok iyi tanıyorum onu. Hırsızlık olayınıannesinden, yüzbaşının karısından öğrenmiştir.Bizim ihtiyar yaptıysa, yüzbaşının karısı içinyapmıştır bunu. Durup dururken gayet rahatbirden bana ne dese beğenirsin: “Generalanneme dört yüz ruble vereceğine söz verdi.” O

anda her şeyi anladım. Gözlerimin içine alaylıbir bakışı vardı. Anneme de o söylemiştir, sırfkadıncağızın yüreğini parçalamak zevkinitatmak için. Peki ama, neden ölmüyor, söylermisin bana lütfen? Öyle ya, üç hafta sonraöleceğini söylüyordu, oysa şişmanladı bile!Öksürüğü de azalmış. Dün akşam kendidiyordu, üç gündür kanlı da öksürmüyormuş.— Kov onu gitsin.Gavrila küçümser bir tavırla,— Nefret etmiyorum ondan, tiksiniyorum,dedi. (Beklenmedik bir öfkeyle yükseltti sesini:)Hayır, hayır, nefret ediyorum ondan, nefretediyorum! Ölürken yüzüne karşı dasöyleyeceğim bunu... can çekişirken! Onunitiraflarını okusaydın... Aman Tanrım! Ne küstahbir saflıktı o öyle! Bir Teğmen Pirogov’du o,trajedide bir Nozdrev[44], en önemlisi de küçükbir çocuk! Ah tam o anda, sırf şaşkınlığınıgörebilmek için onu bir güzel kırbaçlamayı neçok isterdim! Ama ne oluyoruz? Yine başladıgürültü! Nedir bu böyle? Artık bu kadarına

dayanamayacağım. (O anda kapıdan girenPtitsın’a seslendi:) Ptitsın! Ne oluyoruz? Bugürültü nedir? Yine mi başladılar? Bu... bu...Ama gürültü hızla yaklaştı, birden kapı açıldıve ihtiyar İvolgin öfkeyle, alı al moru mor,kendinde değilmiş gibi atıldı Ptitsın’ın üzerine.İhtiyarın arkasından Nina Aleksandrovna, Kolyave en arkada İppolit daldı odaya.

IIİppolit beş gün önce taşınmıştı Ptitsın’ın evine.Son derece doğal gerçekleşmişti bu. Prenslearalarında herhangi bir özel konuşma veya fikirayrılığı gibi bir şey olmamıştı. Tartışmadıklarıgibi, sanki dostça ayrılmışlardı hatta. O akşamİppolit’e öylesine düşmanca davranan GavrilaArdalionoviç iki gün sonra, birden aklına negeldiyse, onu ziyarete gitmişti. Nedense Rogojinde gidip gelmeye başlamıştı hastayı görmeye.Prens ilk günlerde başka bir eve taşınmasının“zavallı çocuk” için çok daha iyi olacağınısanıyordu. Prensin evinden ayrılırken şöyledemişti İppolit: “Çok iyi yürekli Ptitsın evindebir köşe veriyor bana.” Onu eve almaları içinısrar edenin Gavrila olmasına karşın, sankiözellikle, Gavrila’nın yanına taşınacağındankesinlikle söz etmemişti. Gavrila buna gücensede içine atmıştı.Kız kardeşine hastanın durumunun düzeldiğinisöylerken haklıydı Gavrila. Gerçekten de İppoliteskisine oranla biraz daha iyiydi şimdi ve bu ilkbakışta anlaşılıyordu. En arkada, acele etmeden,

dudaklarında alaycı, pis bir gülümsemeylegirmişti odaya. Nina Aleksandrovna pek ürkekgörünüyordu. (Bu son altı ay içinde haylizayıflamıştı. Kızını kocaya verdikten sonra onunyanına taşınmış, çocuklarının işine karışmazolmuştu.) Kolya telaşlı, ne yapacağını bilmezhaldeydi; evin içindeki bu yeni karışıklığın asılnedenlerini elbette bilmese de, kendi deyimiyle“generalin çılgınlıkları”ndan pek bir şeyanlamıyordu. Ama çok iyi anladığı bir şey vardı:Babası her yerde, her saat öylesinesaçmalıyordu, birden öylesine değişmişti ki,sanki eski babası gitmiş, yerine başka birigelmişti. Ayrıca bir de ihtiyarın üç gündürağzına damla içki koymamasıendişelendiriyordu onu. Lebedev ve prenslearasının olmadığını, hatta onlarla tartıştığını dabiliyordu. Kolya kendi parasıyla aldığı yarımlitrelik bir votka şişesiyle yeni gelmişti eve.Annesi Nina Aleksandrovna’yı üst kattan beriikna etmeye çalışıyordu.— Gerçekten anneciğim... inan, içsin dahaiyi... İşte üç gündür ağzına bir damla koymadı.Baksana, hiç tadı yok. İnan, içse daha iyi

olacak... Borçlular cezaevindeyken degötürüyordum ona...General ardına kadar açtı kapıyı, eşikte durdu.Öfkeden titriyordu. Ptitsın’a doğru gök gürültüsügibi gürledi:— Sayın bayım! Hükümdarına yıllarca hizmetetmiş saygın bir ihtiyara, babanıza, yani hiçdeğilse karınızın babasına bir süt çocuğunu, birtanrıtanımazı tercih edecekseniz bir dahaadımımı atmam buraya, evinizde göremezsinizbeni. Kararınızı verin bayım, hemen şimdi verirkararınızı... Ya ben, ya şu... vida! Evet vida!Farkına varmadan söyledim ama iyi oldu! Vidagibi delip giriyor ruhuma çünkü, hem en küçükbir saygı duymadan... vida gibi!İppolit atıldı öteden:— Tirbuşon olmasın? dedi.— Hayır, tirbuşon gibi değil! Karşındaki birgeneral senin, şişe değil. Nişanlar, madalyalaralmış bir insanım ben... sen ise bir sıfırsın!(Öfkeyle Ptitsın’a döndü, yine bağırdı:) Ya o, ya

ben! Kararınızı verin bayım, şimdi, hemenşimdi, şu anda!O arada Kolya bir sandalyeye getirdi ona.İhtiyar neredeyse bitkin, çöktü sandalyeye.Ptitsın şaşkın bir durumdaydı.— Biraz yatıp... uyusaydınız, diyecek oldu.Gavrila kız kardeşine alçak sesle,— Bir de gözdağı veriyor! dedi.— Uyumak ha! diye bağırdı general. Sarhoşdeğilim ben sayın bayım! Hakaret ediyorsunuzbana. (Tekrar ayağa kalkıp konuşmasınısürdürdü:) Farkındayım, farkındayım, buradaherkes bana karşı. Herkes, herkes. Yeter artık!Gidiyorum... Ama bilesiniz ki sayın bayım,bilesiniz ki...Sözünün sonunu getirmesine izin vermediler.Sakinleşmesi için yalvarmaya başladılar ona.Gavrila öfkeyle bir köşeye çekilmişti. NinaAleksandrovna titriyor, ağlıyordu.İppolit sırıtarak haykırdı:

— Ne yapmışım ben kendisine? Neyimdenyakınıyor?Birden söze karıştı Nina Aleksandrovna:— Daha ne yapacaktınız? Ayıp sizin buyaptığınız... zavallı bir ihtiyara vicdansızca acıçektiriyorsunuz... hem bu durumunuzda!— Önce durumumda ne varmış hanımefendi?Size saygım büyüktür, özellikle size efendim,yalnız...— Vida işte! diye haykırdı general. Döne döneruhumu, kalbimi deliyor! Benim de tanrıtanımazolmamı istiyor! Şunu bil ki süt kuzusu, sen dahadoğmamıştın, benim bir sürü nişanım, madalyamvardı... Oysa sen kıskançlıktan çatlayıp ikiyebölünmüş, durmadan öksüren...çekememezlikten, inançsızlıktan ölmek üzere birsolucansın... Gavrila neden buraya getirdi kiseni? Herkes bana karşı, yabancılardan oğlumavarana kadar herkes!Öteden bağırdı Gavrila:— Yeter artık, trajediye çevirdiniz olayı! Bütün

kente rezil etmeseydiniz bizi olmaz mıydı?— Nasıl? Ben mi rezil etmişim seni sütkuzusu? Seni ha? Benim yaptıklarım ancak onurverir sana, utanç değil!Ayağa fırlamıştı ihtiyar, bu kez tutamamışlardıonu. Ama Gavrila Ardalionoviç çileden çıkmışgibiydi. Büyük bir öfkeyle bağırdı:— Onurdan söz edene bakın!General hışımla ona doğru birkaç adım atıp,yüzü bembeyaz, gürledi:— Ne dedin sen?— Ağzımı açarsam... diye bağırdı Gavrila, amagerisini getirmedi.İkisi de son derece sinirli, birbirinin karşısınadikilmiş, öyle duruyorlardı. Özellikle Gavrilaçok sinirliydi.Nina Aleksandrovna oğlunun yanına koşup,— Ne yapıyorsun Gavrila? dedi.

Öfkeyle araya girdi Varvara:— Saçmalamaya başladınız! (Annesininkolundan tuttu.) Gel sen anneciğim.Gavrila trajik bir tavırla,— Anneme dua et, onun için bir şeysöylemiyorum sana, susuyorum, dedi.General iyice çileden çıkmış gibi, büyük biröfkeyle,— Söyle! diye gürledi. Söylemezsenlanetliyorum seni, söyle!..— Çok korkardım sanki beni lanetlemenizden!Peki, bugün, sekizinci gündür, ortalarda deli gibidolaşmanızın suçlusu kim? Sekizinci gündürdiyorum, farkında mısınız? Gününü bilebiliyorum... Dikkatli olun, sabrımı taşırmayın!Her şeyi dökerim ortaya... Dün Yepançinler’dene işiniz vardı? Saçı sakalı ağarmış ihtiyarabakın hele, sözde aile babası... Pek güzel!Kolya,— Kes artık Gavrila! diye bağırdı. Sus, aptal

şey!İppolit aynı alaycı tavrıyla ısrar ediyordu:— Ne yaptım ben ona, ne yaptım da gücendi?Neden vida diyor bana? Duydunuz, değil mi,vida diyor! Üstüme gelen kendisi. Deminyanıma geldi, Yüzbaşı Yeropegov diyebirisinden söz etmeye başladı. Sizinsohbetinizden hoşlanmıyorum general.Biliyorsunuz, daha önce de uzak duruyordumsizden. Umurumda değil sizin YüzbaşıYeropegov’unuz, bunu bilmiyor musunuz?Yüzbaşı Yeropegov’unuzun hikâyeleri dinlemekiçin taşınmadım ben buraya. Açıkça söyledimkendisine bunu, belki Yüzbaşı Yeropegov diyebiri hiç yoktur dedim. Kıyameti kopardı...Gavrila kesip attı:— Elbette yoktur!Bu arada general aptallaşmış gibiydi, anlamsızanlamsız çevresine bakınıyordu. Oğlununsözlerindeki olağanüstü açıklık zaten çarpmıştıonu. İlk anda söyleyecek bir şey bulamamıştı

bile. Ama ne zaman ki Gavrila’nın söyledikleriüzerine İppolit kahkahayla gülmeye başlayıp“Gördünüz mü işte, kendi oğlunuz da YüzbaşıYeropegov diye biri yoktur diyor!” dedi, iyiceşaşırdı ihtiyar:— Kapitan[45] değil Kapiton... Kapiton...Emekli yarbay Kapiton Yeropegov... Kapiton.Gavrila artık iyice sinirlenmişti.— Hayır, Kapiton diye biri de yok, diyebağırdı.— Neden... neden yokmuş? diye mırıldandıgeneral.Yüzü kıpkırmızı olmuştu.Ptitsın ile Kolya ortalığı yatıştırmayaçalışıyorlardı:— Kes sesini Gavrila!Kolya ile Ptitsın’ın onu savunmaları kendinegetirdi generali. Gözdağı verircesine bağırdıGavrila’ya:

— Neden yokmuş? Neden öyle biri yokmuş?— Yoktu da ondan... Yoktu öyle biri, olamazda! İşte o kadar! Kapatın bu konuyu artıkdiyorum size!— Bu da benim oğlum işte... öz oğlum,elimde... aman Tanrım! Yeropegov, YeroşkaYeropegov yokmuş!Taşı gediğine koydu İppolit:— Bir Yeroşka diyor, bir Kapitoşka...— Yeroşka değil bayım, Kapitoşka,Kapitoşka!.. Kapiton, Kapitan Alekseyeviç...yani (yüzbaşı değil) Yarbay Kapiton... emekli...Marya ile evli... Marya Petrovna Su... Su...Sutugova’yla... Askeri okuldan arkadaşım olurkendisi. Onun için kanımı döktüm... göğsümüsiper ettim ona... yine de vuruldu. KapitoşkaYeropegov diye biri yokmuş ha! Öyle biriolmamış ha!Büyük bir hırsla bağırarak konuşuyordugeneral. Ama anlatmak istediği başka, bağırdığışey başkaydı sanki. Doğrusu, başka zaman olsa

Kapiton Yeropegov’un gerçekten olmadığıüzerine çok daha kırıcı sözlere katlanır,kuşkusuz bağırıp çağırır, olay çıkarır, kendinikaybeder, ama sonunda yine de yatıp uyumakiçin üst kata odasına çıkardı. Oysa şimdi (insankalbinin tuhaflığı yüzünden) Yeropegov’unvarlığından kuşku duyulması gibi bir hakareteuğraması bardağı taşıran son damla olmuştu.Mosmor olmuştu ihtiyarın yüzü, kollarını havayakaldırıp avazı çıktığınca bağırdı:— Yeter! Lanetliyorum... Gideceğim buevden! Kolya, bavulumu getir, gidiyorum...buradan!Çabuk adımlarla, son derece öfkeli çıktıodadan. Nina Aleksandrovna, Kolya, Ptitsınarkasından koştular.Varvara ağabeyine döndü.— Yaptığını beğendin mi? Belki yine orayagidecek. Rezalet ki, ne rezalet!Gavrila öfkeden tıkanacak gibi bağırdı:— O da hırsızlık yapmasaydı! (O anda birden

İppolit’le göz göze geldi. Neredeyse öfkedentitreyerek bağırmayı sürdürdü:) Size gelincebayım, başka birinin evinde olduğunuzu ve...buradaki insanların konukseverliğindenyararlandığınızı, zaten yarım akıllı olduğu belliihtiyarı sinirlendirmemeniz gerektiğiniunutmamalıydınız...İppolit bir an öfkelenir gibi olduysa da hementoparladı kendini. Sakin bir tavırla karşılık verdi:— Babanızın yarım akıllı olduğunakatılmıyorum. İnanın, ben tam tersini, hatta sonzamanlarda daha çok akıllandığınıdüşünüyorum. İnanmıyor musunuz bana? Pekdikkatli, kuşkulu konuşmaya başladı çünkü, herşeyi sorup soruşturuyor, her söyleyeceğini tartıpbiçiyor... Şu Kapitoşka konusunu da belli biramaçla açtı. Düşünebiliyor musunuz, beniyoklamak istedi ve...Gavrila birden yükseltti sesini:— Aman! Sizinle ilgili ne amacı varsa var,beni ilgilendirmiyor! Rica ederim, benimle oyunoynamayın bayım! İhtiyarın neden bu durumda

olduğunu biliyorsanız (son beş gündür laftaşıyıp durdunuz, demek bir şeylerbiliyorsunuz), zavallıyı sinirlendirmemeniz,olayı abartarak annemi üzmemeniz gerekirdi...Çünkü bütün bunlar saçmalıktan başka bir şeydeğil, yalnızca sarhoş uydurmaları, o kadar...üstelik hiçbiri de kanıtlanmış değil... hem benimgözümde hiçbirinin şu kadar değeri yok... Amayoo, sizin ortalığı karıştırmanız, casuslukyapmanız gerek, çünkü siz... siz...Gülümsedi İppolit.— Bir vidayım...— Çünkü aşağılığın tekisiniz, yarım saatişkence ettiniz insanlara... Dolu olmayansilahınızla kendinizi öldüreceğinizi söyleyerekkorkutmak istediniz onları. Utanmadan oyunoynadınız, intihar edecekmiş gibi numarayaptınız... iki ayaklı iğrenç yaratık.Konukseverlik gösterdim size, şişmanladınızburada, öksürüğünüz azaldı ve karşılığını böyleverdiniz...— İzin verirseniz, iki sözcük söyleyeceğim

efendim. Burada sizin değil, VarvaraArdalionovna’nın konuğuyum ben. Hiç dekonukseverlik göstermediniz bana, hiç... Ayrıcabana sorarsanız, asıl siz Bay Ptitsın’ınkonukseverliğinden yararlanıyorsunuz. Dört günönce anneme Pavlovsk’ta bana bir evkiralamasını, kendisinin de buraya taşınmasınısöyledim. Çünkü şişmanladığım falan yoksa dave hâlâ öksürüyorsam da, burada kendimi dahaiyi hissediyorum. Dün akşam haber yolladı banaannem, daire hazırmış, size şunu söyleyeyim ki,annenize ve kız kardeşinize teşekkürlerimibildirdikten sonra evimize geçeceğim. Dünakşam kararımı verdim. Bağışlayın, sözünüzükestim. Sanırım, daha bir şeyler söyleyecektiniz.Titremeye başladı Gavrila,— O! Öyleyse... dedi.İppolit biraz önce generalin oturduğusandalyeye son derece sakin bir tavırlaotururken,— Öyleyse izin verin oturayım, diye ekledi.Ne de olsa hastayım... Evet, şimdi dinlemeye

hazırım sizi. Nasıl olsa sizinle son konuşmamızbu, hatta belki son görüşmemiz de...Birden içi burkuldu Gavrila’nın.— İnanın, sizinle hesaplaşacak kadarküçülmeyeceğim. Eğer siz de...İppolit sözünü kesti Gavrila’nın:— Benimle çok yukarıdan konuşuyorsunuz.Buraya taşındığım ilk gün kendime sözvermiştim: Sizinle vedalaşırken içimde birikmişher şeyi size olanca açıklığıyla dökmekzevkinden kendimi yoksun bırakmayacaktım.Bu sözümü özellikle şu anda yerine getirmekistiyorum. Ama elbette sizden sonra.— Bense sizin bu odayı terk etmeniziistiyorum.— Konuşursanız iyi edersiniz, konuşmadığınıziçin sonra pişman olacaksınız çünkü.— Kesin artık İppolit! dedi Varvara. Bütünbunlar çok ayıp, rica ediyorum, susun!İppolit ayağa kalkarken,

— Yanımızda bir kadın var diye mi? dedi.İzninizle Varvara Ardalionovna, sizin için kısakesmeye hazırım, ama yalnızca kısa keserim, okadar. Çünkü ağabeyinizle benim aramda bazışeylerin açıklanması zorunludur ve arkamdabilinmezlikler bırakarak buradan gitmeyekesinlikle razı olamam.— Düpedüz bir dedikoducusunuz siz! diyebağırdı Gavrila. Sırf bunun için dedikoduetmeden ayrılamıyorsunuz buradan!İppolit soğukkanlılıkla,— Görüyorsunuz işte, tutamadınız kendinizi,dedi. İnanın, konuşmadığınıza çok pişmanolacaksınız. Bir kez daha bırakıyorum size sözü.Bekliyorum...Gavrila Ardalionoviç susuyor, küçümser birtavırla bakıyordu İppolit’e.— İstemiyorsunuz demek. Kararınızdandönmeyeceksiniz. Kendi açımdan ben deelimden geldiğince kısa keseceğim. Bugün ikiüç kez burada gördüğüm konukseverlik

konusunda sitem edildi bana. Haksızlıktı bu.Beni buraya davet etmekle ağınıza düşürdünüzbeni. Prensten intikam almak isteyeceğimidüşünüyordunuz. Aglaya İvanovna’nın banayakınlık gösterdiğini, itiraflarımı okuduğunuduymuştunuz. Nedense kendimi sizinçıkarlarınıza bırakacağımı hesaplayarak, işinizeyarayacağımı umuyordunuz. Daha açıkkonuşmayacağım! Sizin bir şeyleri itiraf etmenizide, söylediklerimi doğrulamanızı daistemeyeceğim. Sizi vicdanınızla baş başabırakmak, şimdi birbirimizi anlıyor olmamızyeter bana.Bağırdı Varvara:— Son derece olağan bir olaydan Tanrı bilir,neler çıkarıyorsunuz!Gavrila mırıldandı:— Söyledim sana: “Dedikoducudur.”— İzninizle devam ediyorum VarvaraArdalionovna. Elbette prensi sevemem de,kendisine saygı da duyamam. Gerçi... komik

biridir, ama kesinlikle iyi biridir. Gelgelelim,ondan nefret etmem için herhangi bir neden yok.Ağabeyiniz beni prense karşı kışkırtırken hiçrenk vermedim. İşin sonunda gülenin benolacağımı biliyordum çünkü. Ağabeyinizinağzından bir şeyler kaçıracağından, büyükaçıklar vereceğinden kuşkum yoktu. Beklediğimgibi de oldu... Şimdi hoş görmeye hazırım onu,ama yalnızca size olan saygımdan dolayıVarvara Ardalionovna. Ne var ki benim öylekolay kolay oyuna gelmeyeceğimi söylediktensonra, ağabeyinizi kendi gözünde aptaldurumuna düşürmeyi neden o kadar çokistediğimi de açıklayacağım size. Şunu bilin ki,hıncımdan yaptım bunu, açıkça itiraf ediyorum...Ölmeden önce (her ne kadar şişmanladığımısöyleseniz de yakında öleceğim, biliyorumbunu), evet, ölmeden önce, saygıdeğerağabeyinizin önde gelen üyelerinden biriolduğu, hayat boyu bana çektiren ve ömrümcenefret ettiğim çok kalabalık bir insan grubundanbirini olsun aptal durumuna düşürürsem, cenneteçok daha sakin gideceğimi düşünüyorum.Gavrila Ardalionoviç, sırf şunun için nefret

ediyorum sizden (belki şaşıracaksınız buna),evet, sırf şunun için nefret ediyorum sizden: Enküstah, en kendini beğenmiş, en adi, en iğrençsıradanlığın doruktaki temsilcisi, vücuda gelmişhalisiniz! Sıradanlığınız, kendinden en küçükkuşkusu olmayan bir sıradanlık sizinki, Olympostanrılarınınki kadar serinkanlı ve kendinibeğenmiş bir sıradanlık. Sıradanın dasıradanısınız! Kafanızda da, kalbinizde dekendinize ait tek bir düşünce yok ve asla daolamaz. Ayrıca alabildiğine kıskançsınız, büyükbir deha olduğunuza inanıyorsunuz, ne var kikaranlık bazı anlarınızda yine de kuşkununziyaret ettiği oluyor sizi, kızıp köpürüyorsunuz,kıskanıyorsunuz... Ah! Ufkunuzda kara noktalarvar şu anda, yakında tam anlamıylaaptallaştığınızda kaybolacaklar. Ama yine dehoş diyemeyeceğim uzun, karmaşık bir yol varönünüzde ki seviniyorum buna... Şimdidensöylüyorum size, o kadını eldeedemeyeceksiniz...— Dayanılmaz bu kadarına! diye bağırdıVarvara. Kesecek misiniz artık, iğrenç yaratık!

Gavrila’nın yüzünde renk kalmamıştı.Susuyordu. İppolit durdu, büyük bir zevkle baktıGavrila’nın yüzüne, sonra bakışını Varvara’yaçevirdi, gülümsedi, öne eğilip selam verdiktensonra tek sözcük söylemeden çıktı.Gavrila Ardalionoviç haklı olarak kaderinden,şanssızlığından yakınabilirdi. Varvara’nınönünden kocaman adımlarla geçerken kızkardeşi onunla konuşamıyor, ona bakamıyordubile. Sonunda pencereye gitti Gavrila, kızkardeşine arkası dönük durdu. Varvara “iki ucupis değnek” Rus atasözünü hatırladı. Üst kattagürültü yine başlamıştı.Gavrila kız kardeşinin yerinden kalktığını farkedince ona döndü.— Gidiyor musun? Bir dakika bekle, şuna bak.Varvara’nın yanına gelmiş, önüne, masanınüzerine küçük bir pusulaya benzeyen, katlı birkâğıt parçası atmıştı.Varvara ellerini çırparak haykırdı:— Aman Tanrım!