Budala-Fyodor Mihailoviç Dostoyevski

Gerçekten de benim hekimin bir rastlantısonucu dahil olduğum öyküsünde de,öyküsünün sonuçlanmasında da her şey, bütünolaylar önceden hazırlanmış, bir romandaymışgibi son derece uygun bir biçimde birbiriniizlemişti. Bu zavallı karı kocaya bana pek umutbağlamamalarını, benim de yoksul bir liseöğrencisi olduğumu (bilerek küçük olduğumuvurgulamıştım, oysa lise öğrencisi falandeğildim, bitireli çok oluyordu), dolayısıylaadımı öğrenmelerinin hiç de gerekmediğini,şimdi doğru Vasilyevski Adası’na gideceğimi,orada arkadaşım Bahmutov’u göreceğimi,amcasının gerçekten dördüncü dereceden birdevlet görevlisi ve bekâr olduğunu, çocuğuolmadığından yeğeninin, yani arkadaşımın birdediğini iki etmediğini, soyadını sürdürecek biriolduğu için onu çok sevdiğini kesin bildiğimisöyledim. ‘Bakarsınız, arkadaşım sizin için birşeyler yapabilir, benim için de kuşkusuz.Amcası ilgilenirse...’ diye ekledim.— Ekselanslarına durumu anlatmak fırsatınıverselerdi bana! Kendilerine sözlü olarakaçıklayabilmek onuruna erişebilsem!..

Tam böyle, ‘onuruna erişebilsem’ demişti.Belki de sonuç alamayacağımızı, bütün çabamınboşa gidebileceğini bir kez daha tekrarladıktansonra, yarın sabah onlara uğramazsam bir sonuçalamadığımı, işin bittiğini, artık bir şeybeklememelerini ekledim. Yerlere kadar eğilerekyolcu ettiler beni. Sevinçten kendilerindedeğillerdi sanki. O anda yüzlerindeki ifadeyi hiçunutmayacağım. Bir arabaya atlayıp doğruVasilyevski Adası’na gittim.Lisede birkaç yıl Bahmutov’la iki düşmangibiydik. Arkadaşlar arasında bir aristokratsayılıyordu; en azından ben öyle diyordum: Çokgüzel giyiniyordu, okula özel atlı arabaylageliyordu, son derece alçakgönüllüydü, herzaman harika bir arkadaştı, olağanüstü neşeliydi,hatta pek zeki olmasa da (öyleyken sınıfınınbirincisiydi), kimi zaman olağanüstü espriliydi.Oysa ben hiçbir derste birinci değildim. Benimdışımda bütün arkadaşlar çok seviyorlardı onu.Bu birkaç yıl içinde birkaç kez yakınlıkgösterecek olmuştu bana, ama ben her seferindeyüzümü ekşitip sinirli bir biçimde uzaklaşmıştımondan. Şimdi yaklaşık bir yıldır görüşmüyorduk.

Üniversitede okuyordu. Saat dokuzda odasınagirdiğimde (büyük merasimle girebilmiştimodasına: Kendisine benim geldiğimin haberverilmesi gerekmişti), önce şaşkınlıkla, hattabiraz soğuk karşıladı beni, ama hemen sonraneşelendi, yüzüme bakarak birden kahkahalarlagülmeye başladı.Bazen cüretkârlığa varsa da karşısındakini aslaincitmeyen o her zamanki sevimli laubaliliğiyle–ki ona pek yakıştırdığım, aynı zamanda ondannefret etmeme de neden olan bir özellikti bu–bağırdı:— İyi de nereden aklınıza esti buraya gelmekTerentyev? (Sonra korkuyla ekledi:) Ne o?Hastasınız galiba?Öksürük nöbetim yine başlamıştı. Birsandalyeye çöktüm. Güçlükle solukalabiliyordum.— Telaşlanmayın, veremim... dedim. Sizdenbir ricam olacağı için geldim.Şaşkınlık içinde oturdu. Hemen doktorun

olayını anlattım ona. Amcasının üzerinde büyüketkisi olduğunu, dolayısıyla bir şeyleryapabileceğini söyledim.— Yapacağım, kesinlikle yapacağım, yarınamcama gideceğim... Bütün bunları banaböylesine güzel anlattığınız için çok dasevindim... Peki ama, Terentyev, nasıl oldu dabana başvurmak geldi aklınıza?— Amcanız bu konuda çok şey yapabilir. Hemeskiden beri düşmandık sizinle Bahmutov, soylubir insan olduğunuzu bildiğim için, (anlamlı birtavırla ekledim:) düşmanınızın bir ricasını geriçevirmeyeceğinizi düşündüm.Bir kahkaha atarak karşılık verdi:— Napolyon’un İngiltere’ye başvurması gibi!Yapacağım bunu, yapacağım! (Benim kararlı,ciddi bir tavırla sandalyeden kalktığımı görünceekledi:) Hatta mümkün olsa hemen şimdigiderdim!Gerçekten de bu iş beklenmedik, daha iyisiolamayacak biçimde halloldu. Bir buçuk ay

sonra bizim hekim başka bir ilde yeni bir göreveatandı, yolluk, hatta para yardımı aldı. Onlara sıksık gidip gelmeye başlayan Bahmutov’un (oysaben bilerek artık gitmiyordum onlara, bana gelendoktoru da biraz soğuk karşılıyordum) doktorukendisinden borç para almaya dayönlendirdiğinden kuşkulanıyordum. Bu altıhafta içinde Bahmutov’la iki kez görüştüm. Birüçüncü kez de doktoru uğurlarken karşılaştık.Bahmutov evinde şampanyalı bir akşam yemeğivermişti. Doktorun karısı da katılmıştı yemeğe,ama bebek için çok erken ayrılmıştı. Mayısınbaşlarıydı, pırıl pırıl bir akşamdı. Güneşkocaman bir tepsi gibi iniyordu körfeze.Bahmutov beni evime götürüyordu.Nikolayevski Köprüsü’nden geçiyorduk. İkimizde hafifçe içkiliydik. Bahmutov heyecanlazaferini, bu işin iyi sonuçlandığını anlatıyor, birşeyler için bana teşekkür ediyor, bu yoksulaileye böylesine büyük bir iyilik yaptığı için çokmutlu olduğunu söylüyor, buna benim nedenolduğumu belirtiyor, günümüzde bazılarınınbireysel iyilik yapmanın hiçbir anlamıolmadığını söylemelerinin saçma olduğunu iddia

ediyordu. Benim canım da konuşmak istiyordu.— Bireysel ‘sadaka’, dedim, insanın doğasınıincitir, kişiliğini aşağılar. Ama örgütlü ‘sosyalsadaka’ ile kişisel özgürlük iki ayrı kavramdır vebiri ötekini yok etmez. Bireysel iyilik kalıcıdır,çünkü kişisel bir ihtiyaçtır; bir kişinin bir başkakişiye doğrudan etkisinin canlı ihtiyacıdır.Moskova’da Alman asıllı yaşlı biri, bir ‘general’,yani dördüncü dereceden bir memur varmış.Günlerini cezaevlerinde, suçlular arasındageçiriyormuş. Sibirya’ya sürgün her kafileVorobyev Dağları’nda bir ‘ihtiyar general’inonları karşılayacağını bilirmiş. İhtiyar işini sonderece ciddi, özveriyle yapıyormuş. Çevresinikuşatan mahkûmların arasında dolaşıyor, durupher biriyle ilgileniyor, her birine neye ihtiyacıolduğunu soruyormuş; hemen hiçbir zamanhiçbirine öğüt falan vermiyor, hepsine ‘yavrum’diye hitap ediyormuş. Onlara para veriyor,dolaklar, dolaklık bezler, çamaşır gibi gereklieşyalar yolluyor, kimi zaman da, mahkûmlarınruhlarını kurtaracak din kitapları getirip okumabilmeyenlere de okuyacaklarına inanarak,okuma bilenlere dağıtıyormuş. Mahkûmlara

suçlarının ne olduğunu nadiren soruyor, birmahkûm kendi anlatmaya başlarsa ancak ozaman dinliyormuş. Her suçlu onun içinaynıymış, aralarında ayrım yapmıyormuş.Kardeşleri gibi konuşuyormuş onlarla, onlar dababa gibi görmeye başlamışlar onu. Kucağındabebekle mahkûm bir kadın görürse hemenyanına gidip çocuğu okşuyor, seviyormuş;gülsün diye parmağını şaklatıyormuş. Ölünceyekadar yıllarca aynı şeyleri yapmış. Öyle kisonunda Rusya’da, Sibirya’da bütün mahkûmlartanır olmuşlar onu. Sibirya’da bulunmuş birmahkûm anlatmıştı bana: En azılı katillerin bilearada bir generali hatırladığına tanık olmuş.Ayrıca mahkûmları görmeye geldiğinde çokseyrek olarak yirmişer kapikten fazla paraverebiliyormuş onlara. Ama mahkûmlarSibirya’da onu pek heyecanlı veya ciddihatırlıyorlar da değillermiş. Sırf zevk için on ikicana kıymış, altı çocuğu şişlemiş bir ‘kaderkurbanının’ (anlattıklarına göre, böyleleri varmışaralarında) Sibirya’da cezasını çektiği yirmi yıliçinde birkaç kez de olsa, durup dururken birdeniçini çekip şöyle dediği oluyormuş: ‘İhtiyar

general hâlâ yaşıyor mudur acaba? Belki bunusöylerken bir parça da gülümsüyordur. Hepsi okadar işte, bir daha sözünü etmiyormuş. Peki, bumahkûmun yirmi yıl unutamadığı ‘ihtiyargeneral’in onun ruhuna nasıl bir tohum ektiğinibilebilir misiniz? Evet, Bahmutov, bir kişininkaderinin, bir başkasıyla böyle birleşmesi neanlama gelir biliyor musunuz?.. Koskoca biryaşam ve bizler için gizli kalacak, çetrefilonlarca şey söz konusudur burada... En iyi, enzeki satranç oyuncusunun ancak birkaç hamleileriyi hesaplayabileceğini söylerler. On hamleyihesaplayabilen bir Fransız satrançoyuncusundan, mucize adam diye söz ediyordugazeteler. Peki, bu öyküde bilmediğimiz kaçhamle var? İyilik tohumunuzu, ‘sadakanızı’,hangi biçimde olursa olsun, iyiliğinizi başkabirine verirken, ona benliğinizin bir bölümünüvermiş ve onunkinin bir bölümünü kendinizealmış oluyorsunuz. Karşılıklı olarak kişiliklerinizbirbirine karışmaktadır. Biraz daha dikkatedecek olursanız bilgiyle, hiç beklemediğinizkeşiflerle ödüllendirileceksiniz. Sonundakesinlikle işinizi bilim olarak görmeye

başlayacaksınız. Her şeyinizi kaplayacaktırbilim, belki bütün yaşamınızı dolduracaktır. Öteyandan, düşüncelerinizin tümü, dağıttığınız,belki de unutup gittiğiniz tohumların tümübüyüyecek, benliğinizi saracak ve sizdenbaşkalarına geçecektir. Peki, insanlığınyazgısının belirlenmesinde ne gibi bir etkinizinolacağını nasıl bilebilirsiniz? Bilim ve bu yaşamuğraşınız sonunda sizi çok büyük bir tohumatmak, dünyaya dev bir düşünce armağan etmekdüzeyine çıkaracaktır...Böyle uzun uzun konuştum.Bahmutov heyecanlı, birine sitem ediyormuşgibi haykırdı:— Ama unutmayın ki, bir hayat esirgendisizden!O sırada köprünün üzerindeydik. Kollarımıkorkuluğa dayamış, Neva’ya bakıyordum.Korkuluklardan aşağı olabildiğince sarkarakşöyle dedim:— Aklıma ne geldi, biliyor musunuz?

Bahmutov korku içinde neredeyse bağırarak,— Kendinizi suya atmak mı?Ne düşündüğümü yüzümden okumuşolmalıydı.— Hayır, şimdilik şöyle düşünüyorum: İki, üç,bilemediniz dört aylık bir ömrüm kaldı; amasözgelimi, yalnızca iki ay kaldığında iyi bir şeyyapmayı kafama koyarsam, bunun için bizimdoktorun işinde olduğu gibi çalışmam,koşuşturmam, uğraşmam gerekirse sırf zamanımolmadığı için bundan vazgeçeceğim, (iyilikyapmayı ille de istiyorsam) olanaklarıma uygun,biraz daha kolay başka bir ‘iyi iş’ arayacağımkendime. Kabul edersiniz ki, eğlenceli birdüşünce bu!Zavallı Bahmutov benim için çokendişeleniyordu. Evime kadar götürdü beni. Okadar kibardı ki, bir kez bile teselli etmeyekalkışmamış, genellikle hep susmuştu.Vedalaşırken içtenlikle sıktı elimi ve beni ziyaretetmesine izin vermemi rica etti. Beni ‘tesellietmek’ için gelecekse (çünkü susmasına hep

susuyordu ama, yine de beni teselli etmeyegeleceğini biliyordum, bunu anlattım kendisine),her gelişinde bana ölümü daha çokhatırlatacağını söyledim. Omuz silkti, ama yinede hak verdi bana. Hiç beklemediğim kadarsamimi bir şekilde ayrıldık.Ne var ki ‘son inancım’ın ilk tohumu o akşamve o gece düştü içime. Bu yeni düşünceye hırslasarıldım, her yanından büyük bir hırsla tartmayabaşladım onu (bütün gece gözümü kırpmadım),bu düşüncenin derinlerine indiğim, onubenimsediğim ölçüde korkum arttı. Sonunda çokbüyük bir korku doldu içime ve günlerce oradançıkmadı. Bazen bu sürekli korkumu düşündükçeyeni bir dehşet duygusuyla birden elim ayağımbuz kesiyordu. Bu dehşet duygusunun etkisiyle‘son inancım’ın içime iyice yerleştiğini vesonuçta kendi çözümünü üreteceğinidüşünüyordum. Ancak çözüm için gereklikararlılık yoktu bende. Üç hafta sonra bir şeyimkalmamıştı, eski kararlılığımı tekrarkazanmıştım, ama hayli tuhaf bir biçimde.Bu açıklamamda her şeyi rakamlarıyla,

tarihleriyle veriyorum. Kuşkusuz, benim içinhiçbir anlamı olmayacak bütün bunların, amaşimdi (belki de yalnızca şu dakikada) benimyaptığımı yargılayacak olanların ‘son inancım’ınhangi mantık zincirinden doğduğunu açıkçaanlayabilmelerini istiyorum. Biraz yukarıdayazdığım ‘son inancım’ın gereğini yapmam içineksik olan kararlılığım, hiç de mantıklı birdüşünce süreci sonunda değil, bambaşka biritmeyle, belki de olayın seyriyle uzaktanyakından ilgisi olmayan son derece tuhaf birolayla ortaya çıkmıştı. On gün önce, buradasözü edilmeye gerek olmayan bir işiyle ilgiliRogojin uğramıştı bana. Daha önce hiçgörmemiştim onu. Ama kendisiyle ilgili çok şeyduymuştum. İstediği bilgileri vermiştimkendisine, hemen çıkıp gitmişti; yani banayalnızca bilgi almak amacıyla geldiği içinilişkimiz de orada bitebilirdi. Ama çok ilgimiçekmişti Rogojin. O gün bütün gün tuhafdüşüncelerin etkisi altındaydım; öyle ki sonundaertesi gün ben de onu ziyaret etmeye kararvermiştim. Ziyaretimden Rogojin’inhoşlanmadığı belliydi, hatta tanışıklığımızı

sürdürmenin gerekmediğini ‘kibarca’ ima bileetti, ama yine de hoş bir saat geçirdim yanında,sanırım o da... İkimizin de fark etmemişolamayacağı bir zıtlık vardı aramızda. Özelliklebendeydi bu çelişki: Günleri sayılı biriydim, oise hayat doluydu, içinde olduğu anı doya doyayaşıyordu, ‘son’ inançlarla, rakamlarla, olanbitenlerle, şununla bununla ilgilenmeyen,kafasına taktığı şeyler dışında hiçbir şeyiumursamayan biriydi. Umarım, amacınıanlatmayı beceremeyen, bu kötü edebiyatçıyıkullandığı ‘kafasına takmak’ deyimi için bağışlarBay Rogojin. Gerçi başkalarını pekumursamayan biriydi, ama bütün soğukluğunakarşın onun zeki biri olduğunu, çok şeyianladığını düşünüyordum. ‘Son inancım’dan sözetmemiştim ona. Ama öyle sanıyorum ki,konuşmamdan onun ne olduğunu anlamıştı. Hiçkonuşmuyor, sürekli susuyordu. Yanındanayrılırken, aramızdaki bütün farklılığa, zıtlığakarşın, les extrémités se touchent[36] (bunu onaRusça söylemiştim) dedim; hatta ‘son inancım’ıanlamaktan zannedileceği kadar uzakolmayabilirdi de. Canı çok sıkılmış gibi yüzünü

buruşturdu, kalkıp şapkasını aldı, arayıpbenimkini de buldu, gitmeye hazırlanıyormuşumgibi bana uzattı, beni kibarca yolcu ediyormuşgibi, kasvetli evinin kapısına kadar benimlegeldi. Evi şaşırtmıştı beni, mezarlık havası vardıevinde. Ama kendisinin bu havadan hoşlandığıbelliydi, bu da anlaşılır bir şeydi: Öylesine doludolu, canlı bir hayatı vardı ki, dekoragereksinimi yoktu.Rogojin’e yaptığım bu ziyaret bitkindüşürmüştü beni. Ayrıca kendimi hiç iyi dehissetmiyordum. Akşama doğru iyice halsizdüştüm, karyolaya uzandım. Arada bir ateşiminyükseldiğini de hissediyordum. Arada birsayıkladığım da oluyordu. Saat on bire kadarKolya yanımda kaldı. Her şeyi, onunanlattıklarını da, aramızda neler konuştuğumuzuda hatırlıyorum. Ne var ki arada bir dakikalığınagözlerim kapandığında İvan Fomiç’igörüyordum. Sözde bir yerden milyonlargeçmişti eline. Bu kadar parayı nereyesaklayacağını bilemiyor, kara kara düşünüyordu.Paralarını birilerinin çalacağı korkusuyla tir tirtitriyordu. Sonunda, sözde toprağa gömmeye

karar vermişti onları. Sonra ben ona bunca altınıboş yere toprağa gömmektense, hepsini eritip‘donan’ bebeği için bir tabut döktürmesini,bunun için de bebeği mezarından çıkarmasınısöyledim. Benim bu şakamı Surikov minnettarlıkgözyaşları dökerek karşıladı, hemen planıuygulamaya girişti. Yere tükürüp uzaklaştımyanından. Kendime geldiğimde Kolya o aradauyumadığımı, uzun süre ona Surikov’la ilgili birşeyler anlattığımı söyledi. Arada derin bir hüznekapıldığım, ne diyeceğimi bilemediğim anlaroluyordu. Öyle ki yanımdan ayrılırken Kolyaoldukça endişeliydi. Onun arkasından kapıyıkilitlemek için kalktığımda birden Rogojin’inevinin kasvetli odalarından birinde kapınınüzerinde gördüğüm bir tabloyu hatırladım.Oradan geçerken göstermişti onu bana Rogojin.Sanırım beş dakika kadar durdum tablonunkarşısında. Sanatsal yönden bir özelliği yoktu.Ama tuhaf bir huzursuzluk yaratmıştı içimde.Çarmıhtan yeni indirilmiş İsa vardı tabloda.Hatırladığım kadarıyla, ressamlar İsa’yıtablolarında ya çarmıhta ya da çarmıhtanindirilmiş, olağanüstü güzel bir yüzle

vermişlerdir. En büyük acıları çekerken bile bugüzelliği eksik etmezler yüzünden. Rogojin’inevindeki tabloda bu güzellikten eser yoktu. Butablodaki, çarmıha gerilmeden önce dedayanılmaz acılar çekmiş, işkencelere katlanmış,haçı taşırken muhafızlarca acımasızca dövülmüş,halkça taşlanmış, yere düşüp haçın altındaezilmiş, (en azından benim hesabıma göre) altısaat süreyle olmadık acılar çekmiş, yara bereiçinde bir insan cesediydi. Gerçekten deçarmıhtan yeni indirilmiş, yani canlılığını henüzyitirmemiş, soğumamış bir insanın yüzüydüyüzü. Bedeni henüz katılaşmamıştı, sanki hâlâacı çekiyormuş gibi bir ıstırap ifadesi vardıyüzünde. (Ressam büyük bir başarıyla vermiştibu ıstırabı tablosunda.) Ama yüzü çok kötühırpalanmıştı. Her şey doğaldı, kim olursa olsun,onca acıdan sonra ölen her insanın yüzü öylegörünürdü. Hıristiyan kilisesinin daha ilkyüzyıllarda İsa’nın sembolik değil, gerçek acıçektiğini, dolayısıyla bedeninin de çarmıhta tamve kesin olarak doğa yasalarının etkisi altındabulunduğunu belirlediğini biliyorum. Tablodaİsa’nın yüzü darbelerle yaralanmış, şişmişti,

kanlı korkunç morluklarla doluydu. Gözleriaçık, gözbebekleri kayıktı. Ortaya çıkmış irigözaklarında cam gibi, ölü bir donukluk vardı.Gelgelelim, çok tuhaftır, büyük acılar çekmiş buinsanın cesedine bakarken ilginç bir sorugeliyordu insanın aklına: Cesedi tam böyleidiyse (gerçekten de öyle olması gerekirdi), onuböyle gören bütün öğrencileri, gelecektekiönemli havarileri, onu izleyen ve haçın dibindebekleyen, ona inanan, tapan bütün kadınlarcesedine bakarken bunca acıya katlanmış buadamın dirileceğine nasıl inanacaktı? Buradaister istemez şöyle düşünüyor insan: Ölümböylesine korkunç bir şeyse, doğanın yasalarıböylesine güçlüyse nasıl üstesinden gelinebilirdibunun? Doğayı yenmiş, doğanın baş eğdiği,‘Talita kumi’ dediğinde kızı ayağa kaldıran,‘Lazar, dışarı çık’, dediğinde ölmüş Lazar’ımezardan çıkaran bir insan, doğanın yasalarınışimdi yenemediyse sonra nasıl yenecekti?Bakınca, bu tabloda doğa kocaman, acımasız vedilsiz bir hayal gibi ya da (tuhaf olsa da) çokdaha doğrusu büyük, yalnız başına bütündoğaya ve onun bütün yasalarına, belki de

yalnızca o varlığın doğması için yaratılmış bütünyeryüzüne bedel, çok değerli bir varlığıduygusuzca, sessizce yakalamış, acımasızcaparçalayıp yutmuş yeni model dev bir makinegibi görünüyordu! Bu tablo herkesin boyuneğdiği ve ister istemez sizi de etkisi altına alan okaranlık, küstah, anlamsızca-sonsuz gücüanlatıyor sanki. Cesedin çevresini almışkalabalık (tabloda bu kalabalıktan kimse yoktur)o akşam bir anda bütün umutlarının, hattaneredeyse inançlarının yıkılmasına neden olanbüyük bir üzüntü ve telaş içinde olsa gerekti.Her biri içlerine bir daha asla çıkarılamayacakmuazzam bir düşünce ekilmiş olsa dahi, oradandehşetli bir korkuyla ayrılmış olmalıydı.Öğretmen bu tablodaki durumunu öldürülmedenönce görebilseydi o çarmıha çıkar mıydı, öyleölmeye razı olur muydu? Tabloya bakarken busoru da geliyor insanın aklına.Kolya gittikten sonra tam bir buçuk saat, belkigerçekten de sayıklama arasında, hatta kimizaman hayal olarak gördüm bütün bunları. Şekliolmayan bir şeyi, şekilli olarak hayalindegörebilir mi insan? Ama arada bir bu sınırsız

gücü, bu büyük, karanlık, sağır varlığı tuhaf veimkânsız bir şekle bürünmüş olarakgörüyormuşum gibi geliyordu bana.Hatırlıyorum, biri, elinde bir mum, kolumdantutmuş beni götürüyor sanıyordum. Bana iğrenç,dev bir örümceği gösterip bunun o büyük,karanlık, çok güçlü varlık olduğunu söylüyordu,öfkelenmem üzerine de alay ediyordu benimle.Odamda tasvirin önünde geceleri her zaman birkandil yanar. Bulanık, çok zayıf bir ışığı vardırbu kandilin, ama yine de her şey görünür,kandilin altında kitap bile okuyabilirsiniz.Sanırım saat gece bire geliyordu... Uyanıktım,gözlerim açık, yatıyordum. Ansızın açıldıodamın kapısı, Rogojin girdi.Girdikten sonra kapıyı kapadı, bir şeysöylemeden baktı bana, sessizce odanınköşesine geçti, kandilin neredeyse tam altındakisandalyeye oturdu. Çok şaşırmıştım, meraklabakıyordum ona. Rogojin önündeki küçükmasaya dayadı dirseklerini, sessizce banabakmaya başladı. İki üç dakika böyle geçti.Hatırlıyorum, onun bu suskunluğu gururumuincitiyor, canımı sıkıyordu. Neden konuşmak

istemiyordu? Onun bu geç saatte gelmesinielbette yadırgıyordum, ama hatırladığımkadarıyla buna pek şaşmış da değildim. Hattatersine, sabahleyin ona niyetimden açık açık sözetmemiş olsam da, anladığını biliyordum. Buniyetiminse öyle bir özelliği vardı ki, geceningeç saati olsa da, kuşkusuz bir kez dahakonuşulabilirdi üzerinde. Ben de onun buamaçla geldiğini düşünüyordum. Sabahleyinbiraz soğuk ayrılmıştık. Yüzüme iki kez alaylıbaktığını bile unutmamıştım. İşte şimdi de aynıalay vardı bakışında. Gururuma dokunuyordubu bakışı. Onun gerçekten Rogojin olupolmadığı, hayal görüp görmediğim, sayıklayıpsayıklamadığıma dair en ufak bir kuşkuduymamıştım başlangıçta. Hatta aklıma bilegelmemişti.Bu arada Rogojin oturmayı, bana yine öylealayla bakmayı sürdürüyordu. Öfkeyle döndümyatağımın içinde, ben de dirseğimi yastığımadayadım. Sonuna kadar susmaya kararlıydım.Her nedense, kesinlikle önce onun konuşmayabaşlamasını istiyordum. Sanırım, öyle karşılıklıotururken yirmi dakika geçti aradan. Birden

şöyle bir şey geldi aklıma: Ya bu Rogojin değilde onun hayaliyse?Hastalığım süresince de, daha önce de hiçhayal görmemiştim. Ne var ki dahaçocukluğumdan beri, hatta şimdi de, yani yakınbir süre öncesine kadar, bir tek hayal görsem,aslında hayallere inanmasam da hemen oradaöleceğimi düşünürdüm. Ama onun Rogojindeğil de hayali olabileceğini düşündüğüm andahiç korkmadığımı hatırlıyorum. Üstelikkızmıştım bile. Ayrıca şu da çok tuhaftı: BuRogojin miydi, yoksa hayali mi sorusu dayeterince ilgimi çekmiyor, huzursuz daetmiyordu. O anda başka bir şey var gibiydikafamda. Sözgelimi, beni daha çok, evinegittiğimde üzerinde sabahlık, ayağında terliklerolan Rogojin’in şimdi neden fraklı, beyazyelekli, beyaz kravatlı olduğu düşündürüyordu.Bir şey daha geliyordu aklıma: Bu bir hayalse veondan korkmuyorsam neden ayağa kalkıpyanına gitmeyecektim, ne olduğunuöğrenmeyecektim? Bunu yapmadığıma göre,belki de korkuyordum. Ne var ki korktuğumudüşündüğüm anda birden elim ayağım sanki buz

kesti. Sırtımın ürperdiğini, dizlerimin titrediğinihissettim. Gerçekten korktuğumu o andaanladım. Rogojin dirseğini masadan çekip ayağakalktı, gülmeye hazırlanıyormuş gibi oynattıdudaklarını. Dik dik bana bakıyordu. Öylesineöfkelenmiştim ki, üzerine saldırmak geliyorduiçimden, ama önce ben konuşmayacağımakendime söz verdiğim için karyolada yatmayısürdürüyordum. Ayrıca onun Rogojin olupolmadığından da emin olamıyordum.Bu böyle ne kadar sürdü, hatırlamıyorum. Oarada birkaç dakikalığına kendimden geçipgeçmediğimin de farkında değilim kuşkusuz.Ama sonunda kalktı Rogojin, odaya girdiğindebaktığı gibi yine durgun, dikkatli baktı bana(ama gülmüyordu artık), sessizce, neredeyseparmaklarının ucuna basarak kapıya yürüdü,kapıyı açtı, dışarı çıktı, arkasından kapıyıkapadı. Yataktan kalkmamıştım. Gözlerim açık,düşüncelere dalmış, öyle ne kadar yattığımıhatırlamıyorum. Neler düşündüğümü de Tanrıbilir. Tekrar nasıl daldığımı da hatırlamıyorum.Ertesi sabah, saat dokuzda kapımı çaldıklarındauyandım. Sabahları saat dokuza kadar kapımı

açmaz, çayımı getirmeleri için seslenmezsem,saat dokuzda Matryona’nın kapımı çalmasıgerekir. Kapıyı açtığım anda şöyle bir düşüncegeldi aklıma: Kapım kilitli olduğuna göre geceRogojin nasıl girmişti odama? Düşününce,odama girenin gerçek Rogojin olamayacağınainandım, çünkü geceleri bizim evde bütünkapılar kilitlenirdi.İşte ayrıntılarıyla anlattığım bu değişik olaykesin ‘karar vermeme’ neden olmuştu. Demekson ve kesin kararıma mantık veya mantıklıinanç değil, nefret yardımcı olmuştu. Böylesinetuhaf, beni küçük düşüren bir hayatta kalamam.O hayal küçültmüştü beni. Örümcekgörüntüsüne bürünen bir karanlık güce boyuneğecek gücüm yok benim. Ve ancak karanlıktakesin kararlı olduğumu hissedince rahatladım.İlk adımdı bu, bir sonraki adımda Pavlovsk’agittim. Ama bunu yeterince ayrıntılı anlattım.”

VII“Daha çocukken, çocukların düellolarla,haydutların saldırılarıyla, onları düelloyaçağırdıklarında namlunun karşısında nasıl birsoylu duruşla bekleyecekleriyle ilgili öykülerdenhoşlanmaya başladıkları o komik yaşlardaykenedindiğim küçük bir cep tabancam vardı. Bir ayönce o tabancamı çıkarmış, gözden geçirmiş,hazırlamıştım. Durduğu sandıkta iki de mermibulmuştum. Barut boynuzunda da üç atımlıkbarut vardı. Berbat bir tabancadır, mermi hepyana gider ve ancak on beş adıma kadar etkiliolur. Ama tam şakağa dayandığında kuşkusuzişe yarayacaktı.Pavlovsk’ta güneş doğarken ölmeye kararvermiştim. Yazlıkçılardan kimseyi rahatsızetmemek için parka çıkacaktım. ‘Açıklamam’polisle ilgili her şey için yeterliydi. Psikolojimeraklıları ve isteyen herkes kendileri içingerekli her şeyi çıkarabilir bu açıklamamdan.Ancak yazdıklarımın gazetelerde yayınlanmasınıistemem. Prensin onu kendine saklamasını, birnüshasını da Aglaya İvanovna Yepançina’ya

vermesini rica ediyorum. İsteğim budur.İskeletimi bilimsel araştırmalarda kullanılmaküzere Tıp Akademisi’ne bırakıyorum.Hiçbir yargıcın beni yargılamasını kabuletmiyorum. Her türlü yargılamanın dışındaolduğumu biliyorum. Geçenlerde aklıma şöyletuhaf bir düşünce gelince çok gülmüştüm: Şuanda birden herhangi birini veya topluca onkişiyi öldürmek ya da dünyada en kötü sayılanson derece korkunç bir şey yapmak essekafama, bana işkenceler etmeyi, acılarçektirmeyi düşünen mahkeme iki üç hafta sonraöleceğimi öğrenince acaba ne büyük birçıkmaza düşerdi? Sıcacık hastanelerde, doktorunbakımında, belki de evimden çok daha konforiçinde ölürdüm. Benim durumumda insanlarınaklına şakadan da olsa, böyle şeyler nasılgelmiyor, anlayamıyorum. Ama belki degeliyordur, bizde şen şakrak insan çoktur çünkü.Beni yargılayacak herhangi bir mahkemekabul etmesem bile, sağır ve dilsiz bir suçluolarak yargılanacağımı biliyorum. O yüzden bircevap bırakmadan gitmek istemiyorum; özgür

bir insanın cevabı elbette, yoksa kendinisavunmaya zorlanmış birinin sözleri değil, hemhiç değil! Özür dileyeceğim kimse yok, canımöyle istediği için konuşacağım.Önce tuhaf bir düşünce var burada: Kim, hangihakla, hangi duygu adına iki haftalık yaşamhakkımı elimden alabilir? Hangi mahkemeninböyle bir yetkisi olabilir? Özellikle kim içingereklidir benim cezalandırılmam, cezamı uysaluysal çekmem? Gerçekten de birileri için gerekliolabilir mi bu? Ahlak adına mı? Anlarım, sağlıklıolsam, gücüm kuvvetim yerinde olsa ve ‘biryakınımın vb... işine yarayabilecekken’hayatıma bunu benden kimse istemeden sonverirsem, eski anlayışa, ahlaka veya başka birgörüşe göre yanlış bir şey yapmış olabilirim.Peki, ya şimdi önümde sayılı günler varken?Nasıl bir ahlaktır ki bu, sizin hayatınızdan başka,sözü sonunda kesinlikle Hıristiyan kanıtlarlamutlu düşüncelere (öyle ki ölmekte olduğunuziçin mutlu olmanız gerektiğine) getiren prensinteselli edici sözlerini dinleyerek canınızı verirkençıkaracağınız hırıltılarınızı duymayı ister? Prensgibi bütün Hıristiyanlar sonunda oraya getirirler

sözü: Bunu yapmayı pek severler. Hem şugülünç ‘Pavlovsk ağaçları’yla anlatmakistedikleri nedir acaba? Yaşamımın sondakikalarına bir tat vermek mi acaba? Kendimine denli unutursam, yaşamak ve sevmekhayaline kendimi ne denli kaptırırsam, Meyer’induvarından, onun üzerindeki öylesine içten vesafça yazılardan beni ne denli uzaklaştırırlarsa, odenli mutsuz edeceklerini anlayamıyorlar mıyoksa? Bu sonsuz şölen bir beni fazla buluyorsa,neyleyim ben sizin o doğanızı, Pavlovskparkınızı, güneşinizin doğuşunu batışını,masmavi gökyüzünüzü, mutlu yüzlerinizi?Güneşin ışığında çevremde vızıldayarak dolaşıpduran şu küçücük sinek bile bu şölenin, bukoronun bir üyesi olduğunun, burada onun dabir yeri olduğunun bilinciyle mutluyken, buşölenden haz duyuyorken, ben sırfyüreksizliğimden dışlanmış olduğumu buzamana dek anlamaya yanaşmamışken, herdakika, her saniye bunu düşünmekzorundaysam neme gerek bütün bu güzellikler?Ama biliyorum, prens ve çevresindekiler bütünbu ‘düşmanca, haince’ söylediklerimden sonra

utancımdan, ahlakı yüceltmem içinMillevoye’nin ünlü dörtlüğünü[37] okumamı nekadar isterlerdi:O, puissent voir votre beauté sacréeTant d’amis sourds à mes adieux!Qu’ils meurent pleins de jours, que leur mortsoit pleurée!Qu’un ami leur ferme les yeux![38]Ama inanın bana, inanın saf insanlar, güzelahlakı yücelten bu dörtlükte, Fransız şiirinindünyayı bu akademik kutsamasında gizliöylesine çok nefret, kafiyelerinde uzlaşmazöylesine çok öfke vardır ki, şairin kendi bile zorduruma düşmüş, bu öfkesini duygulu gözyaşlarıdiye benimsemiş, öylece de öl-müştür. Huzuriçinde yatsın! Yalnız şunu unutmayın, insanınkendi küçüklüğünün, zayıflığının bilincinevarmasının öyle bir utanç sınırı vardır ki, bununötesine geçemeyip kendi utancından muazzambir haz duymaya başlar... Tevazu bu anlamdaçok büyük bir güçtür kuşkusuz, bunu kabul

ederim, ama dinin tevazuu bir güç olarak kabuletmesinin hiçbir manası yok.Din! Sonsuz yaşamı kabul ediyorum, belki herzaman da kabul ettim. Varsın yüce gücüniradesiyle bilinç tutuşmuş olsun, varsın dünyayabakıp ‘Ben varım!’ desin bilinç, varsın yazgısıbu güçle yok olmak olsun (çünkü bir nedenle,hatta nedeni açıklanmadan öyle olmasıgerekiyor), hepsini kabul ediyorum, ama yine deher zamanki soru geliyor aklıma: Tüm bunlardabenim tevazuuma ne gerek var? Beni yediği içinkendisine övgüler düzmemi beklemedenyiyemiyor mu beni? İki hafta beklemekistemediğim için orada birileri gücenir mi acaba?Buna inanmıyorum; evrenin ahengi, birtakım artıeksi hesapları, bazı kontrastlar gibi nedenlerlebenim, bir atomun değersiz yaşamına ihtiyaçduyulduğuna inanmak çok daha makul geliyor.Tıpkı diğerlerinin yaşamını sürdürmesi için hergün pek çok varlığın yaşamının kurban edilmesigibi (elbette bunun kendi başına pek de önemlibir düşünce olmadığını belirtmek gerek). Olsunvarsın! Kabul ediyorum, başka türlü, yanisürekli olarak birbirini yemeden dünyanın

düzeninin kurulması olanaksızdır belki; hatta budüzenden bir şey anlamadığımı bile kabuledebilirim. Ama bana ‘ben varım’ deme bilinciverildiğini kesinlikle biliyorsam, dünyadüzeninin hatalı kurulmasından, başka türlüvarlığını sürdüremeyeceğinden bana ne?Öyleyken, kim ne için yargılayabilir beni? Siz nederseniz deyin, bütün bunlar olanaksızdır,haksızlıktır.Bu arada, çok istememe karşın, gelecektekiyaşamın da, cennetin de olmadığını hiçbirzaman düşünemedim. Daha doğrusu, hepsi varbunların, ama bizler gelecekteki yaşamdan da,onun yasalarından da bir şey anlayamıyoruz.Peki ama, bunu anlamak o kadar zor veolanaksızsa, benim için ulaşılmaz, anlaşılmazolan için nasıl sorumlu tutulabilirim? Evet, onlarda, elbette onlarla birlikte prens de boyun eğmekgerektiğini, düşünmeden, yalnızca ahlaklı olmakiçin boyun eğmek gerektiğini, uysallığımsayesinde öteki dünyada kesinlikleödüllendirileceğimi söylüyorlar. Onuanlayamadığımız için kendi kavramlarımızı onayakıştırarak Tanrı’yı aşırı derecede

küçümsüyoruz. Ama tekrar söylüyorum, onuanlamak olanaksızsa, insanın anlamasına izinverilmemiş şeylerle ilgili sorulara insanın cevapvermesi zordur. Öyleyse kaderin gerçekiradesini, yasalarını anlayamadıysam, beni nasılyargılayacaklar? Neyse, din konusunukapatalım.Evet, yeter artık. Bu satırlara geldiğimdesanırım güneş de doğmuş olacak, gökyüzünde‘çınlamaya’, aydınlattığı dünyaya sınırsızgücünü yağdırmaya başlayacaktır. Yağdırsın!Doğrudan bu gücün, yaşamın kaynağınabakarak öleceğim, bu yaşamı istemeyeceğimartık! Doğmamak elimde olsaydı, bu komikkoşullar altında var olmayı belki de seçmezdim.Ama ölmek, geride kalan günlerimi yaşamamakyetkim var hâlâ. Pek büyük bir yetki, pek büyükbir başkaldırı değil bu.Son açıklamam: Hiç de bu üç haftayıyaşayacak gücüm olmadığı için ölmüyorum.İsteseydim gücüm yeterdi buna. Bana yöneltilenaşağılamalarla yeterince teselli bile bulabilirdim.Ama ben bir Fransız şairi değilim ve böyle teselli

istemiyorum. Nihayet çekici bir yanı da varbunun: Doğa üç haftalık ömrümle hareketlerimio derece kısıtlamış durumda ki, canıma kıymambelki de kendi irademle başlayıp bitirebileceğimson iş olacak. Belki de son bir iş yapmaolanağından yararlanmak istiyorumdur.Başkaldırı kimi zaman az iş değildir...”“Açıklama” bitmişti. Sonunda susmuştuİppolit...Kimi zaman kinik açıkyüreklilikte öyle birsınıra ulaşılır ki, sinirleri bozulan, ölçüyükaybeden kişi artık hiçbir şeyden korkmaz olur;her türlü rezalete hazırdır, haz da duyar bundan.Nedenini açıkça bilmese de saldırır insanlara,sorun çıkacak olursa, bu sorunu halletmek içinbir dakika sonra çan kulesinden atlamaya dakesin kararlıdır. Bu durumun belirtisi genelliklefiziksel gücün azalmasıdır. İppolit’i o ana kadarayakta tutan bu aşırı, neredeyse olağanüstügerilim işte gelip bu son sınıra dayanmıştı.Hastalığın bitirdiği on sekiz yaşındaki bu çocuk,ağaçtan koparılmış küçük, titrek bir yaprak gibigüçsüzdü. Ne var ki (son bir saattir ilk kez)

başını kaldırıp dinleyicilerinin üzerinde bakışınıdolaştırdığı anda yüzünde ve bakışında mağrur,son derece küçümser, aşağılayıcı bir nefretbelirdi. Dinleyicilerine meydan okumak içinacele ediyormuş gibiydi. Ama dinleyicileri deöfkeliydi. Hepsi birden gürültüyle, cansıkıntısıyla kalkıyordu masadan. Yorgunluk veiçki gerginliği artırmış, karmakarışık, çamur gibibir etki yaratmıştı üstlerinde.İppolit, ağaçların aydınlanmış tepelerinigörünce oturduğu yerden koparılmış gibi ayağafırladı, prense bir mucizeyi gösterir gibi ağaçlarıişaret ederek bağırdı:— Güneş doğdu! Doğdu!— Siz doğmayacak mı sanıyordunuz? dediFerdışçenko.Gavrila, şapkası elinde, canı sıkkın, kayıtsız birtavırla, gerinip esneyerek,— Yine bütün gün kavrulacak ortalık, dedi. Yabütün ay böyle kurak olursa!.. Gidiyor muyuz,Ptitsın?

İppolit konuşulanları büyük bir şaşkınlıkiçinde dinliyordu. Birden bembeyaz kesildiyüzü, titremeye başladı. Gavrila’ya dönüpgözlerinin içine bakarak, şöyle dedi:— Beni aşağılamak için gösterdiğiniz bukayıtsızlık çok anlamsız... Aşağılık bir insansınızsiz!Ferdışçenko bağırdı öteden:— Bu ne saçmalıktır! Ne zayıflıktır!— Tam bir aptal, dedi Gavrila.İppolit biraz toparladı kendini. Yine titreyerekve her sözcükte duraklayarak,— Öfkenizi hak ettiğimin farkındayım baylar,diye başladı. Bu sayıklamalarımla (önündekinotları gösterdi) sizlere işkence ettiğim içinüzgünüm... Ya da size yeterince işkenceetmediğim için üzgünüm... (Birden YevgeniyPavloviç’e dönüp sordu:) İşkence ettim size,değil mi Yevgeniy Pavloviç? İşkence ettim mi,etmedim mi? Söyleyin!

— Biraz uzundu, bununla birlikte...— Hepsini söyleyin! Hayatınızda hiç değilsebir kez yalan söylemeyin!Böyle derken titriyordu İppolit.— Benim için hiç fark etmez! Yalnız ricaederim bir iyilik yapın ve beni rahat bırakın.Yevgeniy Pavloviç tiksinir gibi öte yanaçevirdi başını.Ptitsın prensin yanına geldi:— İyi geceler prens.Vera,— Ne yapıyorsunuz siz, çocuk biraz sonratabancayla canına kıyacak! diye haykırdı.(Dehşet içinde İppolit’e koşmuş, hatta kolunayapışmıştı.) Duymadınız mı, güneş doğarkenşakağına ateş edeceğini söyledi, nedir sizin buyaptığınız?Birkaç kişi, bu arada Gavrila da öfkeylehomurdandı:

— Hayır, yapmayacaktır bunu!Kolya da yapıştı İppolit’in koluna,— Dikkat edin baylar! diye bağırdı. Gözünüzüayırmayın ondan! Prens! Neyiniz var prens?Vera, Kolya, Keller, Burdovskiy hepsiİppolit’in başına toplanmış, dördü de kollarındanyakalamıştı onu.— Buna hakkı var, hakkı var!.. diye mırıldandıBurdovskiy.Ama o da kendinde değilmiş gibiydi.Lebedev prensin yanına geldi. Sarhoştu.Küstahça bir öfkeyle,— İzninizle prens, dedi, emirleriniz nedir?— Ne emirlerinden söz ediyorsunuz?— Hayır efendim... İzin verin efendim... Sizesaygısızlık etmek istemem ama... ben de evsahibiyim efendim... Gerçi siz de ev sahibisiniz,ama kendi evimde böyle... İşte öyle efendim.

General İvolgin birden öfkeyle, pek kararlı,yükseltti sesini:— Kendini vurmayacak, şımarıklık ediyorçocuk!Ferdışçenko doğruladı generali:— Yaşayın general!— Kendini vurmayacağını ben de biliyorum,çok sayın generalim, ama ev sahibi olarak yinede...Bu arada Ptitsın, prensle vedalaştıktan sonraelini İppolit’e uzatıp şöyle dedi:— Bakın ne diyeceğin Bay Terentyev,yanılmıyorsam açıklamanızda iskeletinizden sözediyor ve onu akademiye bağışladığınızıyazıyordunuz. Sözünü ettiğiniz sizin iskeletiniz,yani sizin kemiklerinizdi, değil mi? Kendikemiklerinizi bağışlıyorsunuz?— Evet, kendi kemiklerimi...— Tamam. Yoksa bir yanlışlık yapılabilir... Birolaydan söz etmişlerdi de...

Birden sesini yükseltti prens:— Ne diye takılıyorsunuz ona?— Neredeyse ağlatacaklar onu, diye eklediFerdışçenko.Oysa İppolit’in ağlayacağı falan yoktu. Şöylebir yürüyecek oldu, ama çevresini almış dört kişihemen kollarından yakaladı onu. Gülüşenleroldu.Rogojin,— Amacı olayı buraya getirmekti zaten,kolundan tutulmak istiyordu. Yazdıklarınıokuması da bunun içindi. Hoşça kal prens.Amma çok oturduk. Kemiklerim sızlıyor.Yevgeniy Pavloviç gülerek,— Gerçekten kendinizi vurmak istiyorsanızTerentyev, bunca komplimandan sonra, sizinyerinizde olsam ben sırf onlara inat, kendimivurmaktan vazgeçerdim, dedi.İppolit, Yevgeniy Pavloviç’in üzerine yürürgibi,

— Benim kendimi nasıl vuracağımı görmeyiçok istiyorlar! diye haykırdı.— Ama ne yazık ki göremeyecekler.— Siz de öyle mi düşünüyorsunuz?Yevgeniy Pavloviç, İppolit’i korumayaçalışıyormuş gibi, sözcükleri uzatarak,— Sizi kışkırtmaya falan çalıştığım yok, dedi,tersine çok olasıdır ki vuracaksınız kendinizi.Önemli olan kızmamanız...İppolit, Yevgeniy Pavloviç’e ondan dostça biröğüt bekliyormuş gibi bakarak güven dolu birtavırla,— Onlara bu yazıyı okumakla çok büyük birhata yaptığımı şimdi anlıyorum, dedi.Yevgeniy Pavloviç gülerek karşılık verdi:— Komik bir durum, ancak... doğrusu, sizenasıl bir tavsiyede bulunabilirim, bilemiyorum.İppolit sertçe, ısrarla ona bakarak sustu birsüre. Arada bir kendinden geçiyor gibiydi.

— Olmaz efendim, dedi Lebedev, izninizle,nasıl bir iştir ki bu... “kimseyi rahatsız etmemekiçin sözde parkta ateş edecekmiş şakağına!”Merdivenden inip üç adım uzaklaşırsa tabancasesinin duyulmayacağını sanıyor.— Baylar... diye başlayacak oldu prens.Lebedev öfkeyle kaptı sözü prensin ağzından:— Hayır efendim, izin verin çok sayınprensim, sizin de gördüğünüz gibi, şaka değilbu, çünkü konuklarınızın en azından yarısı öyledüşünüyor ve burada bütün bu konuşulanlardansonra, şimdi onun bunu gurur sorunu yapıpkesinlikle kendini vurması gerekiyor ve ben evsahibi olarak efendim, tanıkların önünde sizinyardımınızı rica ediyorum!— Ne yapmam gerekiyor Lebedev? Sizeyardım etmeye hazırım.— Bakın ne yapacağız efendim: Öncehepimizin önünde övündüğü tabancasınıverecek bize. Bunu yaparsa, hastalığını gözönüne alıp geceyi evimde geçirmesine izin

vereceğim. Elbette benim gözetimimde olmasıkoşuluyla. Ama yarın istediği yere gidecek.Bağışlayın beni prens! Silahını vermezse hemenşimdi bir kolundan ben, bir kolundan generalyakalayacağız onu ve polise haberyollayacağım, ondan sonrası polise kalmış... BayFerdışçenko’nun poliste tanıdıkları vardır, ogider haber verir.Her yandan sesler yükseldi. Lebedev coşmuş,taşkın hareketler yapıyor, Ferdışçenko polisegitmeye hazırlanıyor, Gavrila kimsenin kendinivurmayı falan düşünmediğini iddia ediyor,Yevgeniy Pavloviç susuyordu.İppolit birden sordu prense:— Hiç çan kulesinden aşağı düştüğünüz oldumu sizin prens?Safça karşılık verdi prens:— Yo, hayır...İppolit, prense ondan cevap bekliyormuş gibibakarak tekrar fısıldadı:

— Bana yönelen bu nefreti beklemediğimi misanıyorsunuz? (Bunu söylerken gözleriparlıyordu. Birden herkese doğru bağırdı:) Yeterartık! Suçluyum... Bütün suç bende! Lebedev,işte anahtar (Para çantasını çıkarıp içinden üçdört küçük anahtarın takılı olduğu çelik bir halkaaldı.) Sondan bir önceki de bu işte... Kolyagösterecektir size... Kolya! (Kolya’ya bakıyor,ama onu görmüyordu.) Nerede Kolya? Evet... Ogösterecek size... Valizimi dün birliktehazırladık... Lebedev’i götürün Kolya; Valizimprensin odasında masanın altında... benimvalizim... anahtarı şu... Tabancam valizindibinde, barut boynuzu da yanında... Dün Kolyakendi topladı valizimi Bay Lebedev. Sizegösterecektir onu... Ama yarın sabahPetersburg’a gitmek üzere buradan ayrılırkenvereceksiniz onu bana. Duydunuz mu? Bunu dasırf prens için yapıyorum, sizin için değil.Lebedev hemen kaptı anahtarları,— Hah böylesi daha iyi! dedi.Anlamlı anlamlı gülerek, şaşıran, sanki birşeyler söylemek isteyen Kolya’yı da peşinden

sürüyerek bitişik odaya koştu.İppolit gülen konuklara bakıyordu. Onunsoğuktan donmak üzereymiş gibi dişlerininbirbirine vurduğunun farkındaydı prens.İppolit öfke içinde prense,— Hepsi alçak bunların! diye fısıldadı.Prense bir şey söylemek istediğinde her zamanöne eğilerek fısıldıyordu.— Boş verin onları... Çok bitkinsiniz...— Şimdi, şimdi... şimdi gidiyorum.Birden sarıldı prense. Tuhaf tuhaf onunyüzüne bakıp gülümseyerek,— Belki de delirdiğimi düşünüyorsunuzdur,dedi.— Hayır, ama siz...— Şimdi, tamam, susun, bir şey söylemeyin.Durun... Gözlerinize bakmak istiyorum... Şöyledurun, gözlerinize bakacağım. Bir insanla

vedalaşacağım...Ayakta duruyor, gözlerini kırpmadan prensinyüzüne bakıyordu. Yüzü bembeyaz, şakaklarıterden sırılsıklamdı, elinden kaçırmaktan korkargibi tuhaf bir biçimde sımsıkı tutuyordu prensinelini.— İppolit, İppolit, neyiniz var? diye haykırdıprens.— Tamam... yeter... gidip yatacağım. Güneşinsağlığına bir yudum içeceğim... İstiyorum bunu,istiyorum, bırakın beni!Çabucak bir kadeh kaptı masadan, yerindenfırlayıp bir anda verandanın kapısına koştu.Prens arkasından koşacak oldu, ama sankibilerek, tam o anda Yevgeniy Pavloviçvedalaşmak amacıyla elini uzatmıştı ona. Birsaniye geçti aradan, ansızın çığlıklar yükseldiverandadan... Arkasından olağanüstü birkarışıklık oldu.Olan şuydu:İppolit verandanın çıkışında, sol elinde kadeh,

sağ eli paltosunun yan cebinde, merdiveninbaşında durmuştu. Keller, İppolit’in sağ elinindaha önce, prensle konuşurken, sol eliyle onunomzuna ve yakasına dokunurken de heppaltosunun yan cebinde olduğunu iddia ediyor,ilk kez paltosunun cebindeki bu sağ elindenkuşkulandığını söylüyordu. Nasıl olmuşsa, bukuşkunun neden olduğu huzursuzlukla İppolit’inarkasından koşmuştu. Ama yetişememişti. Oanda İppolit’in cebinden çıkardığı sağ elinde birşeyin parladığını fark etmiş, aynı anda küçük bircep tabancasının namlusu İppolit’in şakağınadayanmıştı. İppolit’in kolunu yakalamak içinKeller atılmış, ama o anda İppolit tabancanıntetiğini çekmişti. Tetiğin düşmesinden çıkankeskin, kuru bir ses duyulmuş, ama arkasındanbir patlama olmamıştı. İppolit üzerine atılanKeller’in kollarına kendini kaybetmiş gibi, belkide öldüğünü düşünerek yığılıp kalmıştı. TabancaKeller’in elindeydi. Bir sandalye çekip oturttularİppolit’i. Herkes başına toplandı. Her ağızdan birses çıkıyordu. Herkes bir şey soruyordu. Tetiğindüşmesinden çıkan sesi herkes duymuştu, amacanlı, hatta yaralanmamış bir insan vardı şimdi

karşılarında. İppolit neler olduğunuanlayamadan oturuyor, boş boş çevresindekikonuklara bakıyordu. O anda Lebedev’le Kolyakoşarak gelmişlerdi.— Tutukluk mu yaptı? diye soranlar vardı.Düşüncesini açıklayanlar vardı:— Belki de doldurmamıştı tabancayı?Keller tabancayı incelerken,— Dolu! ama... dedi.— Tutukluk mu yaptı yani?— Kapsül yokmuş, dedi Keller.Bunun arkasından gelen acınası durumuanlatmak bile zor. İlk andaki korkunun yerinihemen gülüşmeler almıştı. Bundan hain bir hazduyanlar, kahkahalarla gülenler bile vardı.İppolit kriz geçiriyormuş gibi hıçkıra hıçkıraağlıyor, elini kolunu sallıyor, herkesin üzerineatılıyordu. Bu arada Ferdışçenko’ya bilekoşmuş, ona sarılmış, kapsül koymayıunuttuğuna yeminler etmişti. “Tamamen

unutmuşum, bilerek kapsül koymazlıketmedim,” diyordu. “İşte burada, ceketimincebinde kapsüller, tam on tane.” (Herkesegösteriyordu kapsülleri.) Yanlışlıkla cebindepatlar falan korkusuyla kapsülleri koymadığını,gerektiği anda koyabileceğini düşündüğünü,nasılsa, birden unuttuğunu söylüyordu. Prensekoşuyor, Yevgeniy Pavloviç’e koşuyor, “onurlubir insan...” olduğunu herkese göstereceğini,yoksa “onursuz biri olarak kalacağını...”söyleyerek, tabancayı ona geri vermesi içinKeller’e yalvarıyordu.Sonunda büsbütün kaybetti kendini. Prensinodasına taşıdılar onu. Bu arada iyice kendinitoparlayan Lebedev hemen doktora adamyolladı, kendisi de kızı, oğlu, Burdovskiy vegeneralle hastanın başında kaldı. Kendindeolmayan İppolit’i götürürlerken Keller odanınortasında durdu, her sözcüğün üzerine basabasa, son derece heyecanlı ve kararlı, şöylebaşladı:— Baylar, aranızdan biri benim yanımda birdaha onun kapsülü tabancaya bilerek

koymadığından kuşku duyduğunu, zavallınınnumara yaptığını söyleyecek olursa karşısındabeni bulur.Ama cevap veren olmadı ona. Sonunda hepbirlikte, aceleyle dağılmaya başlamıştı konuklar.Ptitsın, Rogojin, Gavrila birlikte çıktılar.Yevgeniy Pavloviç’in kararını değiştirdiğini,konuşmadan gitmeye hazırlandığını görünce çokşaşırdı prens.— Hani herkes dağıldıktan sonra benimlekonuşmak istiyordunuz? diye sordu.Yevgeniy Pavloviç hemen çöktü prensinyanındaki sandalyeye.— Çok doğru, dedi, ancak bir zaman içinerteledim bu niyetimi. Size şunu itiraf edeyim ki,şu anda biraz şaşkın durumdayım, hem siz deöylesiniz. Kafamın içi karmakarışık, oysa sizinlekonuşmak istediğim konu benim için de, siziniçin de çok önemli. Biliyor musunuz prens,ömrümde ilk kez tam anlamıyla dürüst, yani birart düşüncem olmadan bir iş yapayım dedim,

ama şu anda bunu yapacak durumda olmadığımıhissediyorum, belki siz de... öylesiniz... Neyse,sonra konuşuruz. Üç gün beklersek (üç günburada değilim çünkü, Petersburg’da olacağım),bakarsınız sizin için de, benim için dekendiliğinden aydınlanır olay.Böyle dedikten sonra, orada oturması biletuhafmış gibi ayağa kalktı. Prens, YevgeniyPavloviç’in canının sıkkın, sinirlerinin bozukolduğunun, ona düşmanca baktığının, bakışındabiraz önceki şeyin hiç de bulunmadığınınfarkındaydı— Aklıma gelmişken, şimdi hastanın yanınamı gideceksiniz?— Evet... Korkuyorum, dedi prens.— Korkmayın. Daha altı hafta yaşar, hattabakarsınız iyileşir bile burada. Bence, iyisi miyarın kovun onu gitsin...— Bir şey söylememekle bu işi... yapmasınabelki de ben neden oldum. Benim de kendinivuramayacağını düşündüğümü sanmış olabilir

mi? Siz ne diyorsunuz Yevgeniy Pavloviç?— Yok canım. Fazla iyi yüreklisiniz, çoktelaşlanıyorsunuz. Sırf intiharı yüzündenövüldüğü veya yerildiği için, inadına bunateşebbüs edenler olduğunu duymuştum, amaböyle birini hiç görmemiştim. En önemlisi,zayıflığın bu ölçüde açıkyüreklilikle dilegetirilebileceğine inanamazdım! İyisi mi siz yinede kovun onu yarın.— Yarın bir kez daha kendini vurmayakalkışacağını düşünüyor musunuz?— Yok, öyle bir şey yapmaya kalkışmaz artık.Yalnız bu yerli Lacenaire’lerden[39] koruyun sizkendinizi! Tekrar söylüyorum size. Buyeteneksiz, sabırsız, gözlerini hırs bürümüş, beşpara etmez tiplerin en alışılmış sığınağıcinayettir.— O da mı bir Lacenaire’dir yani?— Yaptıkları ayrı olsa da özleri birdir. Buadam demin açıklamasında okuduğu gibi, sırf“şaka” olsun diye on kişiyi halledecek