Budala-Fyodor Mihailoviç Dostoyevski

— Gece sizden kim vardı yanında?— Ben, Kostya Lebedev, Burdovskiy. Kelleraz kaldı, sonra Lebedev’in yanına gitti. Çünkühepimize yatacak yer yoktu. Ferdışçenko daLebedev’in yanında yattı. Saat yedide de gitti.General hep Lebedev’in yanında kaldı, şimdi oda gitti... Biraz sonra belki Lebedev geliryanınıza. Neden bilmiyorum, sizi arıyordu, ikikez sordu sizi. Yatıp uyumayacaksanızsöyleyeyim mi gelsin yanınıza? Ben deyatacağım. (Ah, bir şeyi söylemeyi unuttum size:General demin çok şaşırttı beni. Saat altıcivarında Burdovskiy nöbete kaldırdı beni.Altıyı biraz geçiyordu. Bir dakikalığına dışarıçıktım, birden generalle karşılaştım. O kadarsarhoştu ki, tanımadı beni. Karşımda direk gibidikiliyordu. Ben olduğumu fark edince birdenüzerime atıldı: “Hastanın durumu nedir?Hastanın nasıl olduğunu soracaktım...” Anlattım.Bu kez “Bu iyi işte,” dedi. “Ama benim burayagelmemin asıl amacı, bunun için de kalktımyataktan, seni uyarmaktı. Bay Ferdışçenko’nunyanında her şeyin konuşulmaması gerektiğikonusunda bazı sezgilerim var... Dikkatli olmak

gerekiyor,” diye bitirdi sözünü. Düşünebiliyormusunuz prens?— Gerçekten mi? Ama... neyse, bu biziilgilendirmez.— Evet, elbette öyle, mason değiliz ya biz!Generalin bunu söylemek için gece vakti beniuyandırmaya gelmesine şaşmıştım.— Ferdışçenko’nun gittiğini mi söylemiştiniz?— Saat yedide gitti. Giderken uğradı bana.Hastanın başında nöbetteydim. Uyumak içinVilkin’in evine gideceğini söyledi. Vilkin diyesarhoş bir tanıdığımız var. Neyse, bengidiyorum! İşte Lukyan Timofeyeviç de geldi...Prens uyumak istiyor Lukyan Timofeyeviç. Geridön bakalım!Odaya giren Lebedev sözcükleri uzatarak,üzerine basa basa, alçak sesle,— Çok önemsediğim bir konuda bir dakikanızıalmak istiyordum çok saygıdeğer prens, diyebaşladı.

Bir yandan da yerlere kadar eğiliyordu. Eveyeni dönmüş, daha kendi odasına bileuğramamıştı, hatta şapkası bile elindeydi.Yüzünde pek ağırbaşlı, ciddi, endişeli bir ifadevardı. Oturmasını söyledi prens.— İki kez sormuşsunuz beni, öyle mi? Dünküolaylar yüzünden endişeleniyor olmalısınız...— Dünkü çocuğu mu diyorsunuz prens? Yo,hayır... Dün kafamın içi karmakarışıktı... Amane derseniz deyin, bugün size kontreka[40]etmek niyetinde değilim.— Kontreka mı? Ne dediniz?— Kontreka etmeyeceğim dedim... Fransızcabir sözcük bu. Rusçaya giren birçok sözcük gibibir sözcük. Aslında pek savunduğum bir şeydeğil ya...Gülümsedi prens.— Ne o Lebedev, bugün pek ciddi,ağırbaşlısınız, konuşmanız bile değişik...Lebedev Kolya’ya döndü, neredeyse

dokunaklı bir sesle,— Sayın Kolya Ardalionoviç, dedi, prenseözel bir şey söylemek istiyordum da...Kolya çıkarken,— Peki, peki, beni ilgilendirmeyen bir konu!dedi. Hoşça kalın prens!Lebedev onun arkasından bakarak,— Severim bu çocuğu, çok anlayışlıdır, dedi.Biraz sırnaşık olmakla birlikte uyanıktır da.Başıma bir felaket geldi, çok saygıdeğer prens,dün gece veya bu sabah şafak vakti... tamzamanını hâlâ bilemiyorum.— Ne oldu?— Yan cebimden dört yüz rublem gittisaygıdeğer prensim! (Acı acı gülümseyerekekledi Lebedev:) Yürüttüler!— Dört yüz rublenizi kaybettiniz ha? Çokyazık.— Özellikle kendi emeğiyle yaşamaya çalışan,

dürüst, yoksul bir insan için, prens...— Çok doğru, çok doğru. Nasıl oldu bu?— Hep içki yüzünden efendim. Kurtarıcımgibi geldim size çok saygıdeğer prensim. Birborçludan dün dört yüz ruble almıştım, trenleburaya döndüm. Cüzdanım cebimdeydi. Resmigiysimi çıkarıp redingotumu giydim, yanımdadursun diye cüzdanımı da cebine koydum.Akşam birine vermeyi düşünüyordum parayı...bu işlerde bana aracılık eden kişi gelecekti.— Sırası gelmişken Lukyan Timofeyeviç altın,gümüş, öteberi karşılığında insanlara faizle paraverdiğinize dair yazılar mı çıkmış gazetelerde?— Birinin aracılığıyla efendim... Benim adım,adresim yoktur orada. Giderek kalabalıklaşanyoksul bir ailenin elindeki küçücük sermayeyisiz de kabul edersiniz ki, dürüst bir faizle...— Evet, evet, yalnızca merak ettiğim içinsormuştum, sözünüzü kestiğim için özür dilerim.— Aracı gelmedi. O arada hastayı getirdiler.Yemekten sonra benim kafam da iyiydi...

Konuklar gelince yenildi... içildi... neşelendim,böylece de felaketimi hazırlamış oldum... Geçsaatte Keller geldi, kutlamanızdan, şampanyaaçma düşüncenizden söz etti, o zaman ben dedeğerli, çok saygıdeğer prensim, temiz kalpli birinsan olarak (siz de öyle olduğumunfarkındasınız sanırım, hak ediyorum bunuçünkü), evet efendim, temiz kalpli bir insanolarak, duygulu demiyorum, ama soylu vedürüst (bu özelliğimle de gurur duyarım) birinsan olarak, kutlamanızın daha görkemli olmasıiçin ve sizi kendim de kutlamak beklentisiiçinde, üzerimdeki eski püskü şeyleri atıp, evegeldiğimde çıkardığım resmi giysimi tekrargiymeye karar verdim. Sanırım gece boyuncaresmi giysili olduğumu fark etmişsinizdir.Üzerimi değiştirirken cüzdanımı redingotumuncebinde unutmuşum... Tanrı birinicezalandırmak istediğinde önce aklınıkarıştırırmış derler... Ancak bu sabah saat yedibuçukta uyandığımda deli gibi fırladım yataktan,ilk yaptığım redingotuma saldırmak oldu. Cepboştu! Cüzdanım yoktu.— Ah, çok kötü!

Lebedev biraz sinsi,— Çok doğru, çok kötü! dedi. Olay için enuygun sözcüğü buldunuz.Prens bir an düşündükten sonra kaygılıymışgibi,— Peki ama, nasıl olur... dedi. Gerçekten çokciddi bir durum bu...— Gerçekten ciddi... Uygun bir sözcük dahaarayıp buldunuz prens...— Ah, yeter Lukyan Timofeyeviç, uygunsözcük arayıp bulacak ne var burada? Önemliolan sözcükler değildir... İçkiliyken cebinizdendüşürmüş olabilir misiniz cüzdanınızı?— Olabilirim. Bütün içtenliğinizlebuyurduğunuz gibi, sarhoş kafayla her şeyolabilir çok saygıdeğer prensim! Amadüşünmenizi rica ediyorum efendim:Redingotumu değiştirirken düşürmüş olsamorada yerde olurdu. Peki ama, yok oradaefendim, başka nerede olabilir?

— Bir yere, kutuya veya masanın üzerinekoymuş olamazsınız mı?— Her yere baktım, her yeri didik didikaradım. Üstelik bir yere de kaldırmadım, hiçbirkutuyu açmadım, çok iyi hatırlıyorum...— Küçük dolaba baktınız mı?— İlk işim oraya bakmak oldu efendim.Bugün bile birkaç kez daha baktım... Hemdolaba neden koymuş olabilirim ki, gerçektenpek saygıdeğer prensim?— Ne yalan söyleyeyim, Lebedev, bu işkaygılandırıyor beni. Belki de düşürdüğünüzyerde biri bulmuştur cüzdanınızı?— Ya da cebimden aşırmıştır! İki alternatif varefendim!— Çok endişeliyim, öyle ya, kim almış olabilironu cebinizden? Asıl sorun bu işte!— Hiç kuşku yok, öyle... İnsanı şaşırtacakderecede yerinde sözcükler ve düşüncelerbuluyor, durumu saptıyorsunuz yüce prensim...

— Dalga geçmeyi bırakın LukyanTimofeyeviç, ortada...Lebedev ellerini çırparak,— Dalga geçmek mi! diye haykırdı.— Pekâlâ, pekâlâ, kızmadım. Bambaşka birdurum söz konusu burada... Herkes olabilir.Kimden kuşkulanıyorsunuz?— Çok zor ve... karışık bir soru! Hizmetçikızdan kuşkulanamam: Mutfaktan dışarı çıkmadıçünkü. Çocuklarımdan da öyle...— Daha neler!— Demek konuklardan biridir efendim.— Ama olacak şey mi bu?— Ebette olmayacak bir şey, evet, kesinlikleöyle olsa gerek. Gerçi kabul ederim, hattaeminim, ortada bir hırsızlık söz konusuysaherkesin bir arada olduğu akşam saatlerindedeğil, geceyi burada geçirenlerden biri gece geçsaatte, hatta sabaha karşı yapmıştır bunu.

— Ah Tanrım!— Doğal olarak, Burdovskiy ile KolyaArdalionoviç’i ayrı tutuyorum. Odama hiçgirmediler çünkü.— Daha neler! Girmiş olsalar bile... Sizinbölümde kimler geceledi?— Beni de sayarsak, bitişik iki odada dört kişigeceledik: Ben, general, Keller ve BayFerdışçenko. Demek dört kişiden biri!— Yani üç kişiden... Ama kim?— Hakça olmasın, sıra da bozulmasın diyekendimi ayrı tutmadım. Ama kabul edersiniz kiprens, dünyada böyle olaylar çok görülmüş olsada kendi paramı çalmış olamam...Sabırsızca bağırdı prens:— Ah Lebedev, ne can sıkıcı birisiniz!Nerelere götürüyorsunuz işi!..— Öyleyse geriye üç kişi kalıyor efendim,önce Bay Keller’den başlayalım: Tutarsız biri,sarhoş, bazı bakımlardan da liberal, yani cep

konusunda liberal, başka bakımlardan ise, nasıldesem, liberal olmaktan çok şövalye ruhludur...Önce burada yattı, hastanın odasında, ama sonrakuru yerde uyuyamadığını söyleyip bizimbölüme geçti.— Ondan mı şüpheleniyorsunuz?— Şüpheleniyordum efendim. Sabah saat yedicivarında cüzdanımın çalındığını fark edinceyatağımdan deli gibi fırladım, başımı elleriminarasına aldım, bir melek gibi uyuyan generaliuyandırdım. Ferdışçenko’nun garip bir biçimdeortadan kaybolduğunu düşününce ikimiz de biran ondan kuşkulandık. Hemen yerde şey gibi...ölü gibi... uyuyan Keller’in üzerini aramayakarar verdik. Üstünü başını güzelce aradık:Ceplerinde para diye bir şey yoktu, hatta delikolmayan tek bir cebine bile rastlamadık. Ekoseli,pamuklu, mavi, berbat bir mendil vardı. Ayrıcahizmetçi bir kızın mektubu: Kız para istiyorduondan ve tehditler savuruyordu. Bir de şubildiğiniz gazete yazısının parçaları... Generalonun masum olduğuna karar verdi. İyice eminolmak için güçbela uyandırdık onu. Ne olup

bittiğini anlaması hiç kolay olmadı. Aval avalbaktı yüzümüze. Sarhoştu. Yüzünün anlamsız,masum, hatta salakça görünümünden anladık ki,parayı çalan o değildir!Prens, sevinçle derin bir nefes alarak,— Buna çok sevindim, dedi. Onun adına öylekorkmuştum ki!Lebedev gözlerini kısıp baktı prense.— Korkmuş muydunuz? Demek korkmanızıgerektiren bildiğiniz bir şey vardı?— Yok canım, öylesine söyledim işte, diyekekeledi prens. Korktuğumdan falan değil.Aptalca bir şeydi... Lütfen Lebedev, kimseyeböyle dediğimi söylemeyin...Lebedev şapkasını kalbinin üzerine bastırarakheyecanlı,— Prens, prens! dedi. Söylediklerinizkalbimdedir... kalbimin derinliklerinde! Orasısözlerinizin mezarıdır!— Peki, tamam!.. Öyleyse Ferdışçenko mu?

Yani Ferdışçenko’dan mı şüpheleniyorsunuzdemek istiyorum.Lebedev prensin yüzüne ısrarlı bakarak sakinbir sesle karşılık verdi:— Başka kim olabilir ki?— Haklısınız... Başka kim olabilir ki... Peki,kanıt var mı?— Kanıtlar var efendim. İlk kanıt saat yedide,hatta yediden önce ortadan kaybolması.— Biliyorum, Kolya söyledi, yanına uğrayıp...birinin... ismini unuttum... bir arkadaşının evineuyumaya gideceğini söylemiş.— Vilkin’in evine, efendim. Demek daha önceKolya Ardalionoviç söyledi bunu size?— Ama cüzdanınızın çalındığından sözetmedi.— Onun olaydan haberi yok. Çünkü şimdilikgizli tutuyorum bunu. Demek Vilkin’e gitti.Sabahın köründe bile olsa, ortada bir nedenyokken bir sarhoşun kendi gibi bir başka

sarhoşun evine gitmesinde şaşılacak ne var? İşteburada ele veriyor kendini: Adres bırakıpgidiyor... Şimdi dikkat edin prens: Neden adresbırakıyor? Neden zahmet edip özellikle KolyaArdalionoviç’in yanına uğruyor ve ona“uyumak için Vilkin’e gidiyorum” diyor? Hemonun gitmesinden, özellikle de Vilkin’egitmesinden kime ne? Ne amaçla haber veriyor?Yo, hayır, bir incelik var burada efendim, birhırsız inceliği! Şu anlama geliyor bu: “Bakın,gideceğim yeri bile gizlemiyorum, bir hırsız hiçböyle yapar mı? Nereye gideceğini söyler mi birhırsız?” Kuşkuları üzerinden uzaklaştırmak içinaşırı titizlik... Başka bir deyişle, kumdaki izlerisilmek... Ne demek istediğimi anladınız mı çoksayın prensim?— Anladım, çok iyi anladım, ama yeterli birkanıt mı bu?— İkinci kanıtta ele veriyor kendini efendim:Gideceği yer konusunda yalan söylemiş. Bir saatsonra, yani saat sekizde Vilkin’in kapısınıçaldım. Biraz ötede, Beşinci Sokak’ta oturuyor.Tanışıyoruz. Ferdışçenko evde değildi. Sağır

hizmetçi kadından öğrendiğim kadarıyla, bir saatönce gerçekten de biri çalmış kapıyı, hem deısrarla (öyle ki zilin ipini bile koparmış); amakapıyı açmamış hizmetçi kadın. Bay Vilkin’iuyandırmak istememiş veya kendi yataktankalkmaya üşenmiştir belki efendim.— Bütün kanıtlarınız bunlar mı? Öyleyseyeterli değil.Lebedev sevimli bir tavırla,— Öyleyse kimden kuşkulanmamızıbuyurursunuz prens? dedi ve kurnaz bir sırıtışlaprense baktı.Prens bir süre düşündükten sonra kaygılı birtavırla,— Odalara, çekmecelere bir kez dahabaksaydınız!Lebedev daha da duygulu, içini çekti.— Baktım efendim!— Hım!.. (Prens canı sıkkın, elini masayavurup haykırdı:) Siz de ne diye redingotunuzu

çıkardınız ki!— Eski bir komedide de sormuşlardı busoruyu efendim. Ah, iyi yürekli prensim! Benimbu felaketimi nasıl da dert edindiniz kendinize!Değmem buna ben... Yani tek başıma değmem...Yanılmıyorsam, siz suçlu için de... şu değersizBay Ferdışçenko için de üzülüyorsunuz?Prens dalgın, canı sıkkın kesti Lebedev’insözünü:— Evet, evet, gerçekten tedirgin ettiniz beni.Peki, suçlunun... Ferdışçenko olduğundaneminseniz ne yapmayı düşünüyorsunuz?— Prens, çok saygıdeğer prensim, başka kimolabilir efendim? (Lebedev giderek yumuşayanbir tavırla konuşuyordu.) Başka birisidüşünülemeyeceğine göre, yani BayFerdışçenko’dan başka birini suçlayamayacakdurumda olduğumuza göre... buyurun sizeüçüncü bir kanıt! Hem sonra BayBurdovskiy’den kuşkulanacak değilim ya! He-he-he!

— Saçmalamayın!— Sonra generalden de, he-he-he!Prens olduğu yerde şöyle bir kımıldayarak,neredeyse kızmış gibi,— Neler söylüyorsunuz öyle! dedi.— Çok doğru! He-he-he! Güldürdü de beni,yani general! Demin sıcağı sıcağına birlikte izsürüyorduk kendisiyle... Vilkin’in evinegidiyorduk. Önce şunu söylemeliyim size,cüzdanımın çalındığını fark ettiğim anda ilk işolarak kendisini uyandırdığımda general bendençok şaşırdı, öyle ki birden yüzü değişti,bembeyaz oldu, kızardı, sonra öylesine soylu biröfkeye kapıldı ki... o kadarını beklemiyordumbile... Çok dürüst, temiz, soylu bir insan!.. Sıksık yalan söyler, böyle bir zayıflığı vardır, amaen yüce duyguların insanıdır. Bunun yanında,düşünce yönünden biraz zayıf gibi olsa damasumiyetiyle tam bir güven verir insana. Dahaönce söylemiştim size çok saygıdeğer prensim,yalnızca zaafım yok ona karşı, seviyorum daonu efendim. Yürürken birden durdu sokağın

ortasında, redingotunun düğmelerini çözüpgöğsünü bağrını açtı: “Hadi ara beni,” dedi,“Keller’i aradın, beni niçin aramıyorsun? Haktanırlık beni de aramanı gerektirir!” Eli ayağıtitriyordu, hatta yüzü kireç gibi bembeyazolmuştu. Gülmeye başladım, şöyle dedim: “Bakne diyeceğim general, senin için başka birisöyleseydi bunu, hemen o anda kendi ellerimlekendi başımı koparır, büyücek bir tabağa koyarve götürüp senden şüphelenenlerin önünekendim koyardım: “Bu başı görüyor musunuz,derdim, işte bu başımla kefilim ben ona, hemyalnız başımla değil, kendimi ateşe bile atarım.İşte böyle savunmaya hazırım seni,” dedim.Sokağın ortasında birden boynuma sarıldı,ağlamaya başladı. Titriyordu. Göğsüne öylebastırmıştı ki beni, soluk almaktazorlanıyordum... “Bu mutsuz günlerimde tekdostumsun sen benim!” dedi. Çok hassas birinsan! Yolda giderken bir de olay anlattı bana.Gençliğinde onun da beş yüz bin rubleçaldığından kuşkulanmışlar, ama ertesi günyangın çıkan evin alevleri arasına dalıp,kendisinden kuşkulanan kontu ve o zamanlar

genç bir kız olan Nina Aleksandrovna’yıalevlerin arasından çıkarmış. Kont sarılıpkucaklamış onu, bu olayın sonucunda NinaAleksandrovna ile evlenmişler, ertesi gün deyanan evin yıkıntıları arasında içinde kaybolanparaların olduğu kutuyu bulmuşlar. İngiliz yapısıçelik bir kutuymuş bu, kilidi de şifreliymiş.Nasılsa aradan döşemenin altına düşmüş, kimsefark edememiş onu orada. Yani yangınçıkmasaymış bulamayacaklarmış...Anlattıklarının hepsi baştan sona yalan efendim.Ama Nina Aleksandrovna’nın adı geçinceağlamaklı bile olmuştu. Bana kızgın olsa da, çoksaygıdeğer, soylu bir insandır NinaAleksandrovna.— Tanışmıyor musunuz onunla?— Tanışmıyoruz sayılır efendim. Sırf kendimionun gözünde aklamak için de olsa, tanışmakisterdim gerçi. Kocasının çok içmesine benimneden olduğumu düşündüğü için kızıyor bana.Oysa değil onun çok içmesine neden olmak,tersine içkiden uzaklaştırmaya çalışıyorum.Kendisini mahvedecek sarhoşlar takımından

belki de uzak tutuyorum onu. Ayrıca dostumdurkendisi efendim, size bir şey söyleyeyim mi,artık bırakmam da onu, yani şöyle ki: O nereye,ben oraya... Çünkü onun yanında duyguluhissediyor kendini insan. Yüzbaşının karısınıgörmeye de gitmiyor artık. Gerçi arada birkaçamak yaptığı oluyor ya... Hatta kadın aklınageldiğinde arada bir içlendiği de oluyor...özellikle sabahları, yataktan kalktığındaçizmelerini giyerken, neden ille de sabahları,bilmiyorum. Hiç parası yok. Kötü olan da buişte. Yüzbaşının karısına parasız gitmesi deolmuyor. Sizden para istemedi, değil mi çoksaygıdeğer prensim?— Hayır, istemedi.— Çekiniyordur. Bir ara isteyecek olmuştu...Hatta sizi rahatsız etmek istediğini söylemiştibana, ama çok çekingendir efendim. Geçenlerdekendisine para verdiğiniz için bir dahavermezsiniz diye düşünüyor. Bir dost olarakaçıldı bana.— Siz vermiyor musunuz ona?

— Prens! Çok saygıdeğer prens! Değil para,canımı bile veririm onun için... Hayır, abartmakistemiyorum, hayatımı vermesem de, nasıldesem, hasta olabilirim kendisi için... sıtmayayakalanmaya, bir yerimde çıban çıkmasına, hattaöksürüğe tutulmaya bile razı olabilirim. Yanionun için çok gerekliyse, yemin ederim,katlanırım hepsine. Çünkü onu yüce amamahvolmuş bir insan olarak görüyorum!.. İşteböyle efendim, yalnızca para değil efendim!..— Demek para veriyorsunuz ona?— Ha-hayır efendim. Şimdiye kadar hiç paravermedim kendisine. Vermeyeceğimi de biliyor.Sırf onun yola gelmesi, düzelmesi içinyapıyorum bunu. Şimdi de benimle Petersburg’agelmeyi taktı kafasına; Ferdışçenko’yu suçüstüyakalamak için Petersburg’a gideceğim, onunkesin orada olduğunu düşünüyorum çünküefendim. Benim general çok heyecanlı. Amakorkarım, yüzbaşının karısına gitmek içinsıvışacaktır yanımdan. Ne yalan söyleyeyim,yanımdan uzaklaşmasına ben de bilerek gözyumacağım. Onunla anlaştık, Petersburg’a varır

varmaz Bay Ferdışçenko’yu daha iyiarayabilmek için birbirimizden ayrılacağız. İşteböyle salıvereceğim onu, sonra da gidip elimlekoymuş gibi yüzbaşının karısının evindebulacağım kendisini. Evli barklı birini, genelolarak bir insanı utandırmak için yapacağımbunu...Prens son derece telaşlı, alçak sesle şöyle dedi:— Yalnız ortalığı karıştırmayın Lebedev, Tanrıaşkına olay çıkarmayın.— Yo, hayır efendim, sırf onu utandırmak,sonra da yüzünün alacağı şekli görmek içinyapacağım bunu... Çünkü bu tür insanlarınyüzünden çok şey anlaşılır saygıdeğer prens! Ahprens! Gerçi şu anda benim derdim başımdanaşkın, ama yine de onu ve tuttuğu yanlış yoldandönmesi için neler yapmamız gerektiğinidüşünmeden edemiyorum. Çok önemli birdileğim olacak sizden saygıdeğer prensim. Hattaitiraf edeyim, özellikle bunun için geldim sizeefendim. Ailesiyle tanışıyorsunuz, evlerinde birsüre bulundunuz bile. Yani yüce gönüllüprensim, belki bu konuda bana yardımcı olmayı

düşünürsünüz. Yalnızca general ve onunmutluluğu için yaparsınız bunu...Lebedev dua ediyor gibi ellerini bilebirleştirmişti..— Neymiş o? Nasıl yardım edeceğim size?İnanın, tüm gücümle sizi anlamaya çalışıyorumLebedev.— Ben de buna inandığım için geldim size!Nina Aleksandrovna aracılığıyla ekselanslarınıaile içinde gözaltında bulundurarak, yani sürekliizleyerek bir şeyler yapılabilir. Ne yazık ki bentanışmıyorum... Ayrıca nasıl söylesem, gençruhunun derinliklerinde size büyük saygısı olanKolya Ardalionoviç de yardımcı olabilir...— Hayır, hayır... Nina Aleksandrovna’yı buişe karıştırmak... Tanrı korusun, olmaz öyle şey!Kolya’yı da... Galiba hâlâ anlayamıyorum siziLebedev.— Anlaşılamayacak bir şey yok burada! diyebağırdı Lebedev. (Neredeyse sandalyeden ayağafırlamıştı.) Hastamız için gerekli olan ilaç

yalnızca yakın ilgi ve sevgi. İzninizle hasta,diyeyim onun için prens.— Bu sizin ne kadar ince ruhlu ve zekiolduğunuzu gösteriyor.— Anlaşılsın diye, gerçek yaşamdan birörnekle açıklayayım... Bildiğiniz gibi, şuyüzbaşının karısına zaafı var. Parası olmadan dagidemiyor yanına. Bugün kadının yanındabasmak niyetindeyim onu. Elbette, onun iyiliğiiçin... Tutalım ki, yalnızca yüzbaşının karısıyoktur da, büyük bir de suç işledi, (böyle bir şeyyapacak insan değildir ama) bir ahlaksızlıkyaptı... Ona soylu bir incelikle, sevecenlikleyaklaşırsanız elde edemeyeceğiniz bir şeyyoktur. Öylesine duyarlı bir insandır efendim!İnanın, beş gün dayanamaz, kendiliğindenanlatmaya başlar, gözyaşları dökerek her şeyiitiraf eder... Özellikle de ustaca, akıllıcadavranılacak olursa, ailesi ve siz her davranışını,attığı her adımı sıkı sıkı kontrol ederseniz... Ah,yüce gönüllü prens! (Heyecan içinde ayağa bilefırlamıştı Lebedev.) Elbette şeyi iddiaetmiyorum, yani onun belki... İnanın onun için

kanımın son damlasına dek dökmeye hazırım,ama kabul edersiniz ki, onun aşırılıkları,sarhoşluğu, o yüzbaşının karısı ve daha birçokşey bir araya gelince onu nerelere götürür...Prens ayağa kalkarken,— Böyle bir amaç uğruna yardım etmeyeelbette hazırım, dedi. Yalnız şunu söyleyeyimsize Lebedev, korkunç bir huzursuzluk variçimde. Söyler misiniz bana, gerçekten siz hâlâ...Yani kısacası, Bay Ferdışçenko’dankuşkulandığınızı mı söylüyorsunuz?— Evet, başka kim var ki kuşkulanacak?(Lebedev dudaklarında yumuşak birgülümseme, ellerini yine duygulu bir tavırlabirleştirerek ekledi:) Başka kimdenkuşkulanabilirim ki, temiz kalpli prensim?Prens yüzünü ekşitip ayağa kalktı.— Bakın ne diyeceğim Lukyan Timofeyeviç,burada bir yanılma söz konusuysa korkunç biryanlış olur bu, dedi. Ferdışçenko... onunla ilgilikötü bir şey söylemek istemezdim... ne var ki bu

Ferdışçenko... yani kim bilebilir, belki de odur!..Ben şunu söylemek istiyorum, belki de başkabirinden daha yatkındır... yani böyle bir şeye.Lebedev gözlerini dört açtı, kulak kesildi.Prens giderek ne diyeceğini daha çok şaşırıyor,kaşlarını çatıyordu. Lebedev’e bakmamayaçalışarak odanın içinde aşağı yukarı gidipgeliyordu.— Biliyor musunuz, dedi, duyduğuma göre...bana dediklerine göre... sözde BayFerdışçenko’nun yanında insanın dikkatli olmasıgerekirmiş... hiçbir şey söylememeliymiş ona...her şeyden söz etmemeliymiş... anlatabildim mi?Bunu şunun için söyledim: Böyle bir şeyiherkesten önce yapabilecek insan belki deodur... Yanılgıya düşmeyelim, bu çok önemliçünkü, anladınız mı?Lebedev birden heyecanlandı:— Bay Ferdışçenko ile ilgili bunları kimsöyledi size? diye bağırdı.— Kulağıma fısıldadılar işte... Ama ben

inanmıyorum buna... Size bunu söylemekzorunda kaldığım için de çok üzgünüm. Amainanın, ben inanmıyorum buna... Saçma bu... Öf,ne aptallık ettim!Birden sarsıldı Lebedev.— Gördünüz mü prens, dedi. Bu çok önemliişte, şimdi bu çok çok önemli... yani BayFerdışçenko konusunda değil, bu bilginin sizehangi kanalla ulaştığı konusunda önemli...(Bunları söylerken prensin peşi sıra koşturuyor,adımlarını onun adımlarına uydurmayaçalışıyordu.) Bakın şimdi ne diyeceğim sizeprens: Demin birlikte şu Vilkin’in evinegiderken general bana o yangın olayınıanlattıktan hemen sonra pek öfkeliymiş gibi,Bay Ferdışçenko ile ilgili ima yollu aynı şeylerianlatmaya başladı. Ama öylesine kararsız,bağlantısız konuşuyordu ki, ister istemez bazışeyler sordum ona ve sonucunda bütün bunlarınekselansların hayal ürünleri olduğuna kararverdim... Onun yumuşak yürekliliğinden ilerigeliyordu bütün bunlar. Duygusallığınıyenemediği için söylüyor bütün bunları. Şimdi

görüyor musunuz efendim, o yalan söylediyse(ki kuşkum yok bundan), siz nasıl öğrendinizbunu? Kabul edin prens, o duygulu olduğu biranda söyledi bunu size, başka kimden öğrenmişolabilirsiniz? Kim söyledi bunu size? Bu çokönemli efendim... bu çok önemli efendim ve...doğrusunu isterseniz...— Kolya söyledi. Sabah saat altı civarında birşey için koridora çıktığında babası söylemiş ona.Prens, Kolya’nın ona anlattıklarını anlattıLebedev’e. Lebedev ellerini ovuşturarak bellietmeden sırıttı.— Kanıt bu işte! Tahmin ediyordum zatenefendim! Bu şu anlama geliyor ki, ekselanslarısevgili oğluna Bay Ferdışçenko’yla konuşmanınçok tehlikeli olduğunu söylemek için tatlıuykularına özellikle sabahın altısında ara veripkalkıyorlar! Ne tehlikeli biriymiş şuFerdışçenko! Ekselansları da meğer ne kadardüşkünmüş oğluna, he-he-he!..Prens ne diyeceğini iyice şaşırmıştı.

— Bakın Lebedev, dedi, beni dinleyin, sakinolun! Ortalığı velveleye vermeyin! Ricaediyorum Lebedev, yalvarıyorum size...Dediğimi yaparsanız, yemin ediyorum, elimdengeleni yapacağım sizin için. Ama kimsebilmemeli bunu, hiç kimse!Lebedev büyük bir heyecanla haykırdı:— Kuşkunuz olmasın bundan yüce kalpli, çokiçten, soylu prensim. Emin olun, bütün bunlarısoylu kalbime gömeceğim! Ağır adımlarlaefendim ve birlikte! Ağır adımlarla efendim vebirlikte! Kanımın son damlasına kadar... Çokdeğerli prensim, ruhsal yönden de, kalpyönünden de alçağın tekiyim ben, ama enaşağılık birine sorun kiminle iş yapmayıisteyeceğini, kendisi gibi bir aşağılık adamla mı,yoksa sizin gibi son derece soylu biriyle mi?Sizin gibi son derece soylu biriyle diyecektir.Erdemin yüceliği burada işte! Hoşça kalın çoksaygıdeğer prensim! Ağır adımlarla... ağıradımlarla ve... birlikte efendim.

XPrens o üç mektuba her dokunduğundabedeninin neden buz kestiğini, onları okumayıneden akşama ertelediğini sonunda anlamıştı.Daha sabahleyin üç mektuptan herhangi biriniaçmakta kararsızlık içindeyken, sedirde derin biruykuya daldığında da yine kötü bir rüyagörmüştü. Yine o “suçlu kadın” girmiştirüyasına. Uzun kirpiklerinde parlayangözyaşları, yine bakmıştı ona, yine kendisiniizlemesini işaret etmiş, önceki gibi yine kadınınyüzünü acıyla hatırlamaya çalışarak uyanmıştı.Şimdi onun yanına gitmek istiyor, amayapamıyordu. Sonunda neredeyse umutsuzlukiçinde mektuplardan birini açtı, okumayabaşladı.Mektuplar da rüyadan farksızdı. Bazeninanılmaz, akıl almaz, garip rüyalar görürsünüz.Uyanınca açık seçik hatırlarsınız rüyanızı,tuhaflığına şaşarsınız: İlk hatırladığınız,gördüğünüz rüya süresince aklınızın başındaolduğudur. Sizi kuşatmış, kötü niyetlerini sizdengizlemeye, kurnazlık edip dost görünmeye

çalışan, öte yandan hazır silahlarını sizegöstermeyen, harekete geçmek için bir işaretbekleyen katillerin elinden bütün o uzun zamaniçinde son derece kurnazca, akıllıca davranıpkurtulduğunuzu hatırlarsınız. Sonunda onlarınasıl atlattığınızı, saklandığınızı hatırlarsınız. Nevar ki sonradan saklandığınız yeri de, tümaldatmacalarınızı da ezbere bildiklerini farkediverir, sonundaysa yine aldatmayı başarırsınızonları. Bütün bunları açık seçik hatırlarsınız.Peki ama, rüyanızı baştan sona dolduran bütün oapaçık saçmalıklarla, imkansız şeylerlemantığınız nasıl uzlaşır? Sizi kuşatmışkatillerden biri gözlerinizin önünde ansızın birkadına dönüşmüştür, sonra da kadın küçük,kurnaz, iğrenç bir cüceye. Siz de bütün bunlarıneredeyse en küçük bir kuşku duymadan,olağan birer olay gibi benimsemişsinizdir. İyi deöte yandan mantığınızın en gergin olduğu,olağanüstü bir güç, kurnazlık, sezgi, anlayışgösterdiği anda nasıl olmuştur bu? Nedenuykudan uyanıp gerçek yaşama tam olarakdönmek üzereyken, neredeyse her defasında,bazen de olağanüstü güçlü bir biçimde arkada

rüyanızla birlikte çözümsüz bir şeyler dahakaldığı izlenimine kapılırsınız? Rüyanızınaptallığına gülersiniz, ama aynı zamanda busaçmalıkların bir araya geldiğinde bir düşünce,artık basbayağı gerçek bir düşünce oluşturduğu,bu düşüncenin de sizin gerçek yaşamınıza ait,gayet sahici, kalbinizde her an yaşayan birdüşünce olduğunu da hissedersiniz; rüyanızdasize yeni, geleceğinizle ilgili, beklediğiniz birşey haber verilmiş gibidir. İzleniminiz çokgüçlüdür. Size neşe veya acı verir, ama aslındanedir, size bununla ne anlatılmak istenmiştir,bunu anlayamaz, aklınızda da tutamazsınız.Mektuplardan sonra da işte böyle olmuştu.Onları daha açmamıştı ki, mektuplar yalnızcavarlıklarıyla da, görünürlükleriyle de prens içinbir kâbusa dönüşmüştü. Akşam odanın içindeyalnız başına (kimi zaman nerede yürüdüğünübilemeden) aşağı yukarı dolaşırken soruyordukendi kendine: “O nasıl cesaret edebildi ona...yazmaya? Nasıl yazabildi bunu? Böylesineçılgın hayal nasıl yer etti kafasında?” Ama hayalgerçekleşmişti artık. Onun için en şaşırtıcı olanda mektubu okurken bu hayalin

gerçekleşebileceğine inanmaya başlaması, hattabunu aklamaya çalışmasıydı. Evet, elbette birrüya, karabasan, bir çılgınlıktı bu. Ancak buradainsana acı çektiren bir gerçek, ona cefa veren birdoğru vardı ki, prensin rüyasını da, karabasanıda, çılgınlığı da doğruluyordu. Okuduklarınıbirkaç saat sayıkladı sanki, bazı bölümlerihatırlıyor, onların üzerinde duruyor,düşünüyordu. Arada bir kendi kendine bütünbunları önceden bildiğini, tahmin ettiğinisöylemek geliyordu içinden. Hatta bütün bunlarıçok eskiden okumuş, o zamandan beri bunlariçin üzülmüş, acı çekmiş, korkmuş gibigeliyordu ona. Bütün bunların hepsi vardı bumektuplarda.“Bu mektubu açtığınızda (ilk mektup böylebaşlıyordu), önce altındaki imzaya bakacaksınız.Her şeyi söyleyecektir size o imza, her şeyiaçıklayacaktır. Öyle ki kendimi karşınızdatemize çıkarmaya çalışmama, size bir şeyleriaçıklamama gerek kalmayacak. Biraz olsunsizinle eşit düzeyde bulunsaydım bu küstahlığımgururunuzu incitebilirdi. Ama ben kimim ki?Aramızda öylesine büyük bir fark var, sizin

karşınızda öylesine değersizim ki, istesem bileincitemem sizi.”Başka bir yerinde şöyle yazıyordu:“Yazdıklarımı hasta bir beynin hastaheyecanına vermeyin. Bilin ki, benim için birmükemmelliksiniz siz! Daha önce gör-müştümsizi, şimdi de her gün görüyorum. İnanın,yargılamaya çalışmıyorum sizi. Düşünerek sizinmükemmel olduğunuza karar vermiş değilim.Düpedüz içimden öyle geliyor, mükemmelolduğunuza inanıyorum. Gelgelelim, size karşıbir günahım var: Sizi seviyorum. Mükemmelliğisevmemek imkânsızdır. Mükemmelliğe, yalnızcamükemmelliğe bakılabileceği gibi bakılır, öyledeğil mi? Oysa bu arada ben size aşığım da.Gerçi sevgi insanları eşitler, amaendişelenmeyin, ruhumun derinliklerinde bileolsa, sizi kendimle eşitlemiş değilim.‘Endişelenmeyin’, diye yazdım size... Hiçendişelenmiş olabilir misiniz ki?Elimden gelseydi, ayak izlerinizi öperdim.Hayır, sizin düzeyinizde biri değilim ben...İmzaya bakın, hemen bakın imzaya!”

Bir başka mektupta şöyle yazıyordu:“Ne var ki şimdi fark ediyorum, sizi onunlayan yana düşünüyorum ama, bir kez bile olsun,onu sevip sevmediğinizi sormadım size. O ilkgörüşte âşık oldu size. Sizi hep bir ‘ışık’ olarakanıyordu; kendi sözü bu, çok duydum böyledediğini. Aslında bunu söylemeden defarkındaydım onun ışığı olduğunuzun. Tam biray yanındaydım, sizin de onu sevdiğinizi ozaman anladım. Yalnızca ikiniz varsınızaklımda...”Bir yerde de şöyle yazıyordu:“Ne oldu da dün önünüzden geçerkenyüzünüz kızardı sanki? Olacak şey değildi, banaöyle gelmiş olsa gerek. En kötüsünden birbatakhaneye soksalar sizi, en ahlaksız şeylerigösterseler size, yine de kızarmamalı yüzünüz.Aşağılık bir şey yüzünden herhangi birinekızmanız mümkün değil sizin. Tüm o aşağılık,alçak insanlardan nefret edebilirsiniz, ama kendiadınıza değil, başkaları adına, hakaret ettikleriinsanlar adına nefret edersiniz onlardan. Siziysekimse aşağılayamaz. Biliyor musunuz, beni

sevmek zorunda olduğunuzu bile düşünüyorum.Siz onun için neyseniz benim için osunuz:Aydınlık bir ruh... Bir melek nefret edemez,sevmemek de elinde değildir belki. Her zamansormuşumdur kendime: İnsanın herkesi, bütüninsanları, bütün yakınlarını sevmesi olacak şeymidir? Elbette hayır, doğal da değildir bu.Kişinin insanlara duyduğu soyut sevgi genellikleyalnızca kendine duyduğu sevgidir. Ama bubizler için geçerli tabii; sizin için söz konusu biledeğil, çünkü siz başkasınız: Kendinizi kimseylekarşılaştırmanız imkânsızken, her türlüaşağılanmadan, kişisel her türlü nefretten çokçok yukarılardayken, bir kişiyi olsun sevmemekelinizde mi sizin? Yalnızca siz bencil olmadansevebilirsiniz, yalnızca siz kendiniz için değil,sevdiğiniz insan için sevebilirsiniz. Ah, benimyüzümden utanç, nefret duyduğunuzu bilmek nebüyük acı verirdi bana...Dün sizinle karşılaştıktan sonra eve dönüncebir tablo hayal ettim. Ressamlar İsa’nın resminihep İncil’de anlatılan öykülere göreyapmışlardır. Ben olsam öyle yapmazdım: O tekbaşına olurdu benim tablomda. Kimi zaman

yalnız bırakıyordu onu havarileri. Yalnızcaküçük bir çocuk bırakırdım yanında. Küçükçocuk oyun oynardı hemen yanında. Çocukbelki kendi çocuk diliyle ona bir şeyler anlatır,İsa da dinlerdi. Ama o anda düşünceleredalmıştır İsa. Elini çocuğun aydınlık, küçücükbaşında unutmuş gibidir. Uzaklara, ufkabakmaktadır, dalgın. Dünya kadar büyük birdüşünce sinmiştir bakışına. Yüzünde bir hüzünvardır. Küçük çocuk susuyordur. İsa’nın dizinedayadığı koluna yanağını koymuş, (çocuklarınkimi zaman düşüncelere daldığı gibi) dalgın,küçük başını yukarı kaldırmış, gözlerinikırpmadan İsa’nın yüzüne bakmaktadır. Güneşbatmak üzeredir... Benim yapacağım tablo böyleolurdu işte! Günahsız bir meleksiniz siz, bütünmükemmelliğiniz de bu günahsızlığınızdadır.Ah, unutmayın bunu! Size olan tutkumla ne diyeilgileneceksiniz? Artık bütünüyle benimsiniz,ömrüm boyunca yanınızda olacağım... Yakındada öleceğim.”Son mektupta ise şöyle yazıyordu:“Tanrı aşkına, benimle ilgili hiçbir şey

düşünmeyin. Size böyle yazdığım için kendimiküçük düşürdüğümü veya benim gururlarındanbile olsa, küçük düşmekten zevk alan oyaratıklardan olduğumu da düşünmeyin. Hayır,benim de avunduğum bir şey var, ama neolduğunu size anlatmam zor. Bu bana acı versebile, kendime de anlatmakta zorlanıyorum.Yalnız şunu biliyorum, gurur nöbetine tutulsambile kendimi küçük düşüremem. Öte yandan,kalbimin temizliğinden de yapamam bunu. Yanikendimi hiçbir zaman küçük düşürmem.Neden mi birleştirmek istiyorum ikinizi:Kendim için mi, sizin için mi? Herhalde kendimiçin; böylelikle tümü çözülmüş olacak, uzunzamandır düşünüyorum bunu... Resmimigörünce ablanız Adelaida’nın böyle birgüzellikle insanın dünyayı alt üst edebileceğinisöylediğini duydum. Ama dünyaylailgilenmiyorum ben artık. Bunu benden,danteller, pırlantalar içinde, sarhoşların,alçakların arasında gördüğünüz bendenduymanız çok komik, değil mi? Buna bakmayınsiz, artık yok sayılırım ben, bunu biliyorum da...Tanrı bilir benim yerime içimde neyin

yaşadığını... Sürekli bana bakan bir çift korkunçgözde her gün görüyorum onu. Karşımdadeğilken, bana bakmıyorken bile görüyorum...O gözler susuyor şimdi (hep susuyor gerçi), amasırrını biliyorum. O gözlerin sahibinin kasvetli,sıkıcı bir evi var ve sır da orada. Biliyorum,onun küçük sandığında da Moskovalı şukatilinki gibi, ipekli kumaşa sarılı bir usturasıvar. O katil de annesiyle aynı evde yalnızyaşıyordu ve bir boğazı kesmek için usturasınıipeklilere sarılı saklıyordu. Onun evindekaldığım sürece hep, Moskovalı katilin evindeolduğu gibi, döşeme altında belki bir zamanlarbabasının sakladığı, muşambaya sarılı, dört biryanına koku giderici Jdanov sıvısı dolu şişelerdizili bir ceset var gibi geliyordu bana. Cesedinnerede olduğunu bile gösterebilirdim. Sözünüettiğim kişi hep susuyor; ama biliyorum, beniöylesine çok seviyor ki, nefret etmemesiolanaksız benden. Sizin nikâhınızla benimkiaynı günde kıyılacak: Onunla öyle kararlaştırdık.Ondan gizlim saklım yok. Korkumdanöldürebilirim onu... Ama o beni daha önceöldürecek... Saçmaladığımı söylüyor, gülüyor

bana. Size yazdığımdan da haberi var.”Bu üç mektupta böyle daha birçok sayıklamavardı. Mektuplardan biri, ikincisi hayli uzundu.Büyük boy iki dosya kâğıdı incecik el yazısıyladoluydu.Bir gün önceki gibi uzun uzun dolaştı parktaprens, sonra çıktı karanlık parktan. Aydınlık,berrak gece daha bir parlak göründü ona. “Dahaerken mi yoksa?” diye geçirdi içinden. (Saatiniyanına almayı unutmuştu.) Uzaklardan biryerden müzik sesi geliyordu sanki. “İstasyondaorkestra çalıyor olmalı” diye düşündü: “Buakşam kesin gitmemişlerdir oraya.” O andaYepançinler’in yazlığının kapısında olduğunufark etti. Oraya gideceğini biliyordu zaten. Kalbiçarparak çıktı verandaya. Karşılayan olmadıonu, verandada kimsecikler yoktu. Bir sürebekledikten sonra salonun kapısını açtı. “Bukapıyı hiç kilitlemezler” diye geçirmişti içinden.Ama salonda da kimsecikler yoktu. İçerisineredeyse karanlıktı. Neye karar vereceğinibilemeden salonun ortasında duruyordu. Birdenkapı açıldı, elinde mumla Aleksandra İvanovna

girdi. prensi görünce şaşırdı, gelip yüzüne sorudolu bakışlarla bakarak karşısında durdu.Besbelli, burada kimseyle karşılaşmayıdüşünmeden, salondan bir yere geçecekti.Prensin yüzüne bir süre baktıktan sonra sordu:— Ne arıyorsunuz burada?— Ben... uğramıştım...— Maman pekiyi değil, Aglaya da... Adelaidada yattı. Ben de yatmaya gidiyorum. Bütünakşam yalnızdık evde. Babamla Prens Ş.Petersburg’dalar.— Ben geldim... size gelmiştim... şimdi...— Saatin kaç olduğundan haberiniz var mı?— Hayır, yok...— Saat yarım. Her zaman birde yatarız biz.— Ah, ben... dokuz buçuk sanıyordum.Güldü Aleksandra İvanovna.— Önemli değil! Daha önce neden

gelmediniz? Sanırım bekliyorlardı sizi.— Ben... sandım ki... diye kekeledi prens.— Güle güle! Bu saatte geldiğinizi yarınanlatıp herkesi güldüreceğim.Parkı dolaşan yolda kendi yazlığına doğruyürüyordu prens. Kalbi hızlı hızlı çarpıyordu.Kafasının içi karmakarışıktı. Rüyada gibiydi.Daha önce onu uykusundan iki kez uyandıranaynı hayal ansızın yine çıktı karşısına sanki.Aynı kadın çıkmıştı parktan, onu bekliyormuşgibi gelip önünde durmuştu. Ürperdi prens,durdu. Kadın onun elini yakaladı, kuvvetlicesıktı. “Hayır, hayal değil bu.”Ayrıldıktan sonra işte ilk kez karşıkarşıyaydılar. Bir şeyler söylemeye çalışıyorduona kadın. Ama prens bir şey söylemedenbakıyordu onun yüzüne. Kalbi dopdoluydu,acıyla sızlıyordu. Ah, daha sonra prens hiçunutamayacaktı bu karşılaşmayı, hatırladıkça daaynı sızıyı hissedecekti kalbinde. Kadın hemenorada, yolun ortasında birden çılgın gibi dizçöktü prensin önünde. Korkuyla geri çekildi

prens. Öpmek için prensin elini yakaladı kadın.Prensin tıpkı rüyasında gördüğü gibi, uzunkirpiklerinde gözyaşları parlıyordu.Onu ayağa kaldırmaya çalışırken korku dolubir fısıltıyla şöyle diyordu prens:— Kalk, kalk! Hemen kalk oradan!— Mutlu musun? Söyle mutlu musun? diyesoruyordu kadın. Tek bir sözcük söyle bana, şuanda mutlu musun? Bugün, şu anda? Onunyanında mıydın? Ne söyledi sana?Yerden kalkmıyordu kadın, dinlemiyorduprensi. Aynı şeyi tekrar tekrar soruyor,arkasından kovalayanlar varmış gibi çabukçabuk konuşuyordu.— Emrettiğin gibi, yarın gidiyorum buradan.Artık yokum... Son kez görüyorum seni, sonkez! Bir daha görmeyeceksin beni!Prens umutsuzca,— Sakin ol, ayağa kalk! dedi.Kadın prensin eli elinde, gözlerinin içine

bakıyordu.Neden sonra,— Elveda! dedi.Ayağa kalktı, çabuk adımlarla, neredeysekoşarak uzaklaştı. Prens bir anda Rogojin’igördü kadının yanında. Koluna girmiş,götürüyordu onu.Dönüp seslendi Rogojin:— Bekle beni prens! Beş dakika sonra gelipbiraz konuşacağım seninle.Beş dakika sonra Rogojin gerçekten de döndüprensin yanına. Prens olduğu yerde bekliyorduonu.Rogojin,— Arabaya bindirdim, dedi. Köşede saatondan beri araba onu bekliyordu. O kızınyanında geç saate kadar oturacağını biliyordu.Bana yazdıklarını harfi harfine söyledimkendisine. Bir daha yazmayacak o kıza. Sözverdi... Senin isteğine uyarak yarın da gidiyor...

Sen reddetmiş olsan da, son bir kez dahagörmek istedi seni. Dönmeni şurada, şu banktaoturup birlikte bekledik.— Kendi mi aldı seni yanına?Dişlerini göstererek sırıttı Rogojin.— Bunda ne var? Bildiğim şeyi gördüm, okadar. Mektupları okudun sanırım?Prens şaşırmıştı.— Gerçekten sen de okudun mu o mektupları?— Daha neler! Kendi gösterdi onları bana.Usturayı hatırlıyor musun? He-he-he!Prens ellerini sallayarak,— Deli bu kadın! diye haykırdı.Rogojin, kendi kendine konuşuyormuş gibi,— Kim bilebilir ki, belki de değildir, diyemırıldandı.Prens bir şey söylemedi.

— Hadi hoşça kal, dedi Rogojin. Yarın ben degidiyorum. Kötü anma beni! (Giderken birdengeri dönüp ekledi:) Bak ne diyeceğim, sorusunacevap vermedin dostum? Mutlu musun?Prens sınırsız bir hüzün içinde karşılık verdi:— Hayır, hayır, değilim!Güldü Rogojin,— Bir de “evet” deseydin bari!Dönüp arkasına bakmadan uzaklaştı.

Dördüncü Bölüm

IÖykümüzün iki kahramanının yeşil banktabuluşmasının üzerinden bir hafta geçmişti. Pırılpırıl bir sabah saat on buçukta VarvaraArdalionovna Ptitsına bazı tanıdıklarınıziyaretten eve dönüyordu. Çok üzgün, dalgındı.Özelliklerine, kişiliğine dair şeylerin bir çırpıdatam olarak anlatılması zor insanlar vardır.Toplumların gerçekten de çok büyükçoğunluğunu oluşturan bu insanlara genellikle“sıradan”, “çoğunluk” denir. Yazarlarromanlarında, öykülerinde çoğu zamantoplumda belirgin özellikleri olan tipleri elealmaya ve onları canlı, sanat değeri olacakbiçimde anlatmaya çalışır. Değişik özellikleriolan bu çeşit tiplere toplumda sık rastlanmazama, aslında bunlar gerçeğin kendinden degerçektir. Örneğin Podkolyosin[41] kendineözgü, hatta abartılı bir karakterdir belki, ama aslauydurma değildir. Kafası çalışan çok kişiGogol’ün Podkolyosin’ini öğrendikten hemensonra, iyi yürekli tanıdıklarının, dostlarının

yüzlercesinin Podkolyosin’e korkunç derecedebenzediğini düşünmeye başlar. Gogol’üokumadan önce de dostlarının birer Podkolyosinolduğunu biliyorlardı, ama onların adınınPodkolyosin olduğundan henüz haberleri yoktu.Gerçek hayatta düğünden hemen önce damatadayları nadiren pencereden atlayıp kaçar;uygunsuzluğundan hiç söz etmiyorum bile. Yinede pek çok damat adayı, hem de ağırbaşlı, akıllıuslu olanları, düğününün hemen öncesinderuhunun derinliklerinde Podkolyosin olmakistediğini itirafa hazırdır. Her koca da adım başı“Tu l’as voulu George Dandin!”[42] diyebağırmamıştır... Ama Tanrım, balayından sonra,(kim bilir, belki nikâhın ertesi günü bile),dünyada kaç koca milyonlarca, milyarlarca kezyürekten böyle çığlıklar atmıştır.Daha ciddi konulara dalmadan yalnızca şukadarını söyleyelim: Gerçek yaşamda kişilerinkişilik yapıları biraz sulanmıştır ve bütün buGeorge Dandin’ler, Podkolyosin’ler gerçektenvardır ve çevremizde her gün dolaşmakta,koşturmaktadır. Ama biraz sulandırılmış olarak...

Bütün bunları anlattıktan sonra gerçeğin tamanlaşılması için nihayet, seyrek de olsa,Molière’nin yarattığı George Dandin gibileriningünlük yaşamda karşımıza çıkabileceğiniekleyerek dergi yazılarına benzemeye başlayanbu açıklamamızı bitirelim. Gelgelelim, yine debir soru var önümüzde: Bir romancı, özelliğiolmayan, tam anlamıyla “sıradan” insanları neyapacak, hiç değilse biraz ilginç göstermek içineserlerinde okuyucusunun karşısına ne diyeçıkaracak onları? Öyle ya, öyküde es geçmek,atlamak olmaz onları; çünkü sıradan insanlaryaşam içindeki olayların en önemli halkasıolarak her zaman ve sürekli olarak vardır.Dolayısıyla onları atlarsak doğrulardan sapmışoluruz. Romanları yalnızca özelliği olaninsanlarla ya da ilginç olsun diye doğrudan tuhafve hayal ürünü insanlarla dolduracak olursakgerçeklerden sapmış oluruz, üstelik roman belkiilginçliğini de yitirir. Bize göre, yazar sıradanolanlar arasında bile ilginç, yararlı olanıbulmalıdır. Sözgelimi, sıradan bir kısım insanınözelliği sürekli ve değişmez sıradanlıklarındadırya da daha doğrusu, ne pahasına olursa olsun